JACARANDA 05/3 - 1

R e d a c t i o n e e l

Keer op keer hoor je dezelfde reacties. “Dit was schitterend,een boeiend land”, “Mooi, de natuurrijkdom, de diversiteit, deruimte, het klimaat”, “De gastvrijheid en vriendelijkheid van demensen”, “Ook culinair een opsteker, zeker de Kaapse wijnendie van wereldklasse zijn”, “De wildparken een wereldwonder”,“Een goede infrastructuur en budgetvriendelijkheid”….Tien belangrijke argumenten om het land te bezoeken of zoalsde meeste bezoekers zeggen “we gaan nog eens terug”.Vlamingen en Nederlanders ontdekken vlug de historische rela-ties tussen de Lage Landen en Zuid-Afrika. Het is terug te vin-den in de infrastructuur, de Kaap-Hollandse woningen, het culi-naire genot en vooral de taalverwantschap met het Afrikaans.Nederlandssprekenden kunnen zonder noemenswaardige pro-blemen hun taal spreken over bijna geheel Zuid-Afrika en zekerin de Kaapprovincies en Gauteng (Johannesburg en Pretoria).Dat alles maakt Zuid-Afrika voor Vlamingen een favorietevakantiebestemming… België staat dan ook samen metNederland bij de tien belangrijkste markten van het Zuid-Afrikaanse toerisme. En het toerisme is voor Zuid-Afrika belangrijk. Het is een sectormet een belangrijke tewerkstelling. Eén toerist geeft tijdens zijnverblijf in Zuid-Afrika werk aan ongeveer acht mensen. Vandaardat Zuid-Afrika grote inspanningen doet om het toerisme te pro-moten. De bezoekers komen al gauw onder de indruk van decharme en warmte die het land uitstraalt. Zuid-Afrika is een land van vele toeristische troeven. Zuid-Afrikais een land van diversiteit.

Laat u overtuigen!Het prachtige Zuid-Afrika ontvangt het hele jaar door gastenvan over de hele wereld met open armen. Het heeft immersheel wat te bieden. Die diversiteit wordt vertaald in een tientalargumenten die een bezoek de moeite waard maken. Avonturiers en sportievelingen vervelen er zich nooit. Zuid-Afrika behoort tot de top tien van duiklocaties in de wereld enbiedt fantastische faciliteiten voor wandelen, bergklimmen, raf-ting en kanoën, windsurfen, ballonvaren, parachutespringen en4x4-tochten.Het is een budgetvriendelijke bestemming voor de internationa-le toeristen die genieten van een zeer gunstige wisselkoers.Betalen met een “creditcard” is er bijzonder gemakkelijk. De btwbetaald voor goederen die je meeneemt wordt bij vertrek op deluchthaven terugbetaald. We voegen er wel aan toe dat er eenneiging is de prijzen te laten stijgen. Zo zijn de toegangsprijzentot natuurparken en de verblijfskosten de laatste jaren wel dehoogte ingegaan. Maar het bewustzijn dat dit op termijn nefastkan zijn voor het toerisme is wel aan het groeien. De schoonheid van het landschap biedt aan elk wat wils.Panoramische uitzichten, een ongetemde kustlijn met wonder-mooie baaien, reusachtige watervallen, exotische bloemenvel-den, weelderige wouden en majestueuze bergen.Een mild klimaat maakt het mogelijk van het land het hele jaardoor te genieten. Onze voorkeur gaat uit naar de periode okto-ber-november (de bloeitijd) en februari-mei (een heerlijke nazo-mer). December-januari is de zomervakantietijd en zorgt ervoordat het vooral aan de kusten drukker is. Juni-juli en augustuszijn dan weer goed voor safari’s. De infrastructuur en vooral de wegen zijn van goede kwaliteit enbieden alle comfort tegen een kader van de ongerepte prachteigen aan het mysterieuze continent. Een uitgebouwd trans-portsysteem, uitstekende accommodaties en telecommunica-tiefaciliteiten staan ter beschikking.

Er zijn vele wildparken die je leeuwen, luipaarden, olifanten,buffels, neushoorns en tal van andere typische Afrikaanse die-ren laten bewonderen.En er zijn de vele natuurwonderen en erfgoedgebieden. DeTafelberg is een van de zeven wereldwonderen. Maar daar-naast zijn er nog andere: de Drakensbergen, Namaqualand,St-Lucia, Robbeneiland, Mapungubwe, Kruger Nationaal Park,Godsvenster, de kolkgaten en de canyons….

Laat u verwelkomen!Zuid-Afrika is een land met eindeloze mogelijkheden op gebiedvan avontuur, ontspanning en culturele ontdekkingen op eenoppervlakte van maar liefst 1.220.000 km2. Het combineert eenunieke fauna en flora met een uitstekende keuken, mooiestranden en diepgroene wouden. Haar rijke keuken (een mix van Oosters, Westers en Afrikaans)en de Kaapse wijnen van wereldklasse, maken het land ookgastronomisch aantrekkelijk. De hele wereld in één land is een goede samenvatting. Debezoekers ontmoeten in Zuid-Afrika een kleurrijke mix vanmensen, hun cultuur, hun gewoonten, hun taken….Elk van de negen provincies heeft een eigen typisch karakter. In de West-Kaap vind je de Tafelberg, maar ook het bloemrijkeFijnbos, de prachtige stranden en baaien, de spectaculaireTuinroute, het aantrekkelijke wijngebied Franschhoek enStellenbosch en het bruisende Kaapstad. De Oost-Kaap valt op door zijn natuurlijke diversiteit, gaandevan het droge desolate grote Karoo-landschap tot de vruchtba-re valleien, de weelderige bossen, de zandstranden en debergachtige Drakensberg-regio. Noord-Kaap is weliswaar de grootste provincie, maar heeft hetlaagste aantal inwoners. Ze bestaat voor een groot deel uitwoestijn, maar langsheen Namibië en de Oranje Rivier is ereen bijzonder vruchtbaar gebied met gewassen en wilde bloe-men. Vrij-Staat bezit een overweldigende natuurpracht met hetOostelijke Vrij-Staat hoogland. Gauteng is de economisch belangrijkste provincie metJohannesburg, Soweto en Pretoria. Het koppelt de vitaliteit vande stad aan de rest van groenlanden en heuvels.Noord-West bevat platinamijnen en voert u langs gele zonne-bloem- en maïsvelden. In Limpopo hebben het subtropischeklimaat en de hoogzomerregens gezorgd voor een uniekevegetatie. Maar geen enkele natuurliefhebber mag Mpumalan-ga links laten liggen. Naast de facinerende fauna en flora biedtdeze provincie tevens het erfgoed van stamlegendes en van degoudkoorts van eind 19de eeuw. Aan de Oostkust geniet de “tuinprovincie” KwaZulu–Natal vande warme invloed van de Indische oceaan. Het land van deZulu’s, de slagvelden en de duizendheuvels….Zuid-Afrika een land met vele toeris-tische troeven, met eigen charme enwarmte. “Zuid-Afrika, land van diver-siteit.” U kan er kennis met maken op hetkomende vakantiesalon in Ant-werpen. Zuid-Afrika is er gastlandvan 28 januari t.e.m. 2 februari. (Wenst u deel te nemen aan een van de doorVIZA vzw georganiseerde ontdekkingsreizen,neem dan met ons contact op.)

Zuid-Afrika, een boeiend vakantielandEen warm onthaal in een veelzijdig land

Johan Beke

JACARANDA 05/3 - 2

E r f g o e d

De Mapungubwe-heuwel ligt op een boogscheutvan het punt waar de huidige grenzen vanZimbabwe, Botswana en Zuid-Afrika elkaar raken;de plaats ook waar de Shashe-rivier uitmondt in deLimpopo. Maar lang voor er van deze grenzensprake was, vormde de heuvel zelf het centrumvan een rijk, het eerste koninkrijk van Zuid-Afrika.Meer dan zeven eeuwen lang bleef het bestaanvan deze beschaving verborgen, tot ze in 1933werd ontdekt en de universiteit van Pretoria konbeginnen met de opgravingen. Nu, na meer danzeventig jaar van archeologisch onderzoek, heb-ben we een vrij helder beeld verkregen over hoehet leven er toen aan de Mapungubwe moet heb-ben uitgezien. Bovendien zijn de resultaten vandeze opgravingen pas sinds kort ook voor hetgrote publiek tentoongesteld.

In feite beslaan de opgravingen twee sites: deMapungubwe-heuvel zelf (met een terras aan haarzuidelijke zijde) en het dorp dat K2 werd gedoopt,nog geen kilometer verwijderd van deMapungubwe. Beide sites vertonen grote gelijke-nissen met elkaar en kunnen worden gekarakteri-seerd als typisch voor de IJzertijd. De dorpen zou-den zijn ontstaan in 1030 na Chr. en zo’n goedetweehonderd jaar hebben bestaan (K2 tot 1220 enMapungubwe iets langer tot 1290). Het sociaal-economische leven was er georganiseerd rond de

twee grote knooppunten van landbouw en vooralhandel. In het midden van het dorp was er dekraal, waarin het vee (runderen, schapen, geitenen honden) rondliep. Maar naast het domesticerenvan dieren waren het ook bedreven boeren diegeen honger dienden te lijden. Zo valt uit de terug-gevonden voorraadschuren af te leiden dat gierst,sorghum, katoen en bonen met succes werdenverbouwd. Spectaculairder zijn evenwel de verschillendevondsten aan gebruiks- en siervoorwerpen inkeramiek, tin en goud. Hiervoor was het noodza-kelijk dat men onderlegd was in het ontginnen vangoud- en metaalmijnen en dat men deze kon ver-werken met ambachtelijke methodes. Potten vangebakken aardewerk werden versierd met varië-rende geometrische patronen en kleren werdengemaakt door het spinnen van katoen. Ook ver-eenvoudigde figuren die mensen en dieren moe-ten uitbeelden zijn opgegraven. Deze zouden hunfunctie hebben gehad in de initiatieceremonieën,waartoe ook de restanten van speciaal hiervoorvoorziene bouwwerken werden blootgelegd.

De uitzonderlijke rijkdom en welstand inMapungubwe en K2 zijn niet in het minst te dan-ken aan het bestaan van een uitmuntend handels-netwerk waarvan de economie wist te profiteren.Dierenhuiden en ivoor die werden buitgemaakt tij-

Mapungubwe: de eerste koningenvan Zuid-Afrika

Mapungubwe-heuvel

JACARANDA 05/3 - 3

E r f g o e d

dens de jacht en het goud dat werd ontgonnen,werden langsheen Oost-Afrika verhandeld en ver-zeilden zo tot in Egypte, India en zelfs China. In ruilverkreeg men onder andere de glazen kraalsnoe-ren die veelvuldig in de graven werden aangetrof-fen. Deze werden dan soms opnieuw gesmolten enopnieuw naar eigen ontwerp gegoten in rondemodelvormen van klei.Pronkstukken van de opgravingen en tentoonstel-ling zijn zonder enige twijfel de twee gouden voor-werpen die worden geassocieerd met de koninklij-ke macht: een neushoorn van zo’n 12 cm op 6 cmen een scepter, beide gemaakt uit bladgoud.Oorspronkelijk zaten deze gouden figuren rondeen houten vorm met behulp van kleine goudennageltjes. Het meesterschap waarmee men al 800jaar geleden kon werken zijn ronduit verbluffend,zeker als men let op de details in huidplooien, orenen neushoorn. Ze werden gevonden in de gravendie aan de koning toebehoorden op de heuvel zelf.Zoals gezegd was het vooral de handel die de rijk-dom naar Mapungubwe had gebracht. Maar dezerijkdom bracht nog een ander eigenaardig ver-schijnsel met zich mee. De kloof tussen rijk en armwerd steeds groter en de rijken gingen zich uitein-delijk letterlijk gaan afscheiden van het gewonevolk. De Mapungubwe is de oudst gekende maat-schappij in Zuid-Afrika waarvoor bewijzen zijn vaneen opdeling in klassen. Het volk, dat op zijn hoog-tepunt zo’n vijfduizend zielen telde, leefde en werk-te letterlijk in de schaduw van de koning die de voetvan de berg had gelaten voor wat hij was en zichhad teruggetrokken op de heuveltop. Alles in hetdorp stond in dienst van die koning die ze zelfsnooit te zien kregen.

Ook in Mapungubwe bleek de rijkdom helaas nietvoor eeuwig te zijn. Het redelijk plotse verdwijnenvan de maatschappij aan het eind van de dertien-de eeuw werd vroeger verklaard door een veran-dering in een koeler klimaat die de landbouwbemoeilijkte. Huidige analyses hechten daarente-gen steeds meer belang aan de factor van de han-del in de economie van Mapungubwe. Het ver-dwijnen van de maatschappij zou dan ook weleens kunnen te wijten zijn aan het verdwijnen vande bestaande handelsroutes. Een nieuwe bescha-ving in het zuidwesten van Zimbabwe zou verant-woordelijk zijn voor het verleggen van die routesnaar haar centrum.

Mapungubwe bezit naast haar grote historischewaarde ook nog indrukwekkende natuurlijke rijk-dom met haar ligging in een uitgestrekt savanne-gebied van waar men kan uitzien over de vlaktesvan Botswana en Zimbabwe. Om deze natuurge-bieden, waar enkele uitzonderlijke diersoortenzoals de zwarte en witte neushoorn en de wildehond nog in vrijheid leven, nog beter te bescher-men, liggen de plannen op tafel om het reservaatop te nemen in een ambitieus en grensoverschrij-dend park. Dit park zal de naam “TransfrontierPeace Park” dragen en zal zich uitspreiden overZuid-Afrika, Botswana en Zimbabwe. De site vanMapungubwe werd in 2003 door de UNESCOopgenomen in de lijst van Werelderfgoed en passinds vorig jaar zijn de schatten die er werdengevonden toegankelijk gemaakt voor het grotepubliek in een tentoonstelling in de universiteit vanPretoria. Beslist een aanrader.

Neushoorn van bladgoud

JACARANDA 05/3 - 4

? ? ? ? ?T o e r i s m e

Minister van Leefmilieu en Toerisme Marthinusvan Schalkwyk kondigde in zijn openingsspeechop de afgelopen INDABA-conferentie in Durbande naamsverandering voor het Greater St. LuciaWetland Park (GSLWP) aan. Voor het kiezen vande nieuwe naam zal het bestuur van het GSLWPook een beroep doen op het publiek, dat zelfvoorstellen voor een nieuwe naam zal kunnenindienen. Het GSLWP was de eerste op Zuid-Afrikaanse bodem om door de UNESCO erkendte worden als werelderfgoedsite. Intussen is hetpark gegroeid en is het de naam van het St.Lucia-meer ontgroeid. Nu gaat men dus op zoeknaar een naam die een beter en vollediger beeldgeeft van het park.

Voorgeschiedenis

Het unieke natuurgebied is een van de grootstebestemmingen voor ecotoerisme in de wereld.Intussen is het gebied al uitgegroeid over eenlengte die een derde van kustlijn van de provin-cie KwaZulu-Natal bestrijkt, tussen SodwanaBay in het noorden en Mapelane in het zuiden.De kustlijn is een verzameling van verschillendewaardevolle ecosystemen die zijn ontstaan doorde terugtrekking van de zee enkele miljoenenjaren geleden. In de plaats van de zee kwam ereen breed (100 km) terras van strandvlaktesbloot te liggen. Dit pas ontstane terras vormdeeen onvoorzien obstakel voor de rivieren die erde zee wilden bereiken. De rivieren werden afge-remd door de zandvlaktes en door de opgewaai-de duinen die de zee van het binnenland warengaan scheiden. Als resultaat hiervan begonnende rivieren allemaal kleine meertjes te vormen,die uiteindelijk zouden samen komen in eengroot meer dat via een estuarium in de IndischeOceaan zou uitmonden. Portugese schipbreuke-lingen waren in 1554 de eersten om het estuari-um een naam te geven: de Rio de la Medaos doOuro (“rivier van het zand van goud”). Twintigjaar later werd het estuarium al omgedoopt totde Santa Lucia, de naam die we nog steeds ken-nen.

Verschillende ecosystemen

Het estuarium en haar eilanden zijn aangegroeidtot een gebied van 38.000 ha. Binnen dit gebiedtreffen we een zeer uiteenlopende verscheiden-heid in natuurlijke omgevingen aan: van de dui-nen tot de bergen, van het meer tot de wouden.Deze natuurlijke rijkdom brengt een grote varia-tie in fauna en flora met zich mee. Wat hetgebied tot zo’n paradijs voor de natuurliefhebbermaakt, is dat het in feite niet om één maar om vijfverschillende ecosystemen gaat, die elk hunspecifieke fauna en flora hebben.

De warme zee, de koraalriffen en de ongereptestranden maken allemaal deel uit van het mari-tieme ecosysteem. Het warme water van derivieren die in Mozambique in de oceaan uitmon-den voeren met de stroom zuidwaarts langs dekust van Maputaland. Daar is de speeltuin vande vele tropische vissen in het rif, maar ook vande dolfijnen en walvissen die hier hun zomerkomen doorbrengen. Het strand vormt als hetware een gouden boog en is het uitgelezen ter-rein voor de waterschildpad om er haar eieren tekomen leggen. Hier en daar zien we ook ‘vlek-ken’ in geometrische patronen op het strand lig-gen. Hoewel we in een eerste reactie vaak aanvervuiling denken, wijzen deze afzettingen vanwaardevolle mineralen zoals titanium, silicium enberyllium net op de rijkdom van het land.

Tussen de zee en het meer liggen in de oostkustde indrukwekkende duinenlijn. Van hieruit kun jegenieten van prachtige vergezichten over zee enhet binnenland. Maar deze duinen vormen methaar vegetatietypen en zeldzame vogelsoortenook zelf een ecosysteem dat het ontdekkenmeer dan waard is. Naast de duinen zijn er ooknog de graslanden en de vele zogenaamde ‘wet-lands’.

Een derde ecosysteem wordt gevormd door heteigenlijk Santa Lucia-meer zelf. Dit meer enestuarium is het grootste in zijn soort van hetAfrikaanse continent. Met haar lage waterstand(gemiddeld één meter diep) en de warme tem-peratuur van het water, is het een geliefkoosdeplek voor krokodillen en nijlpaarden. Het warmewater is ook de thuis van een grote vissenpopu-

Naamsverandering voor het Greater St. Lucia Wetland Park

JACARANDA 05/3 - 5

? ? ? ? ?T o e r i s m e

nyala, witte en zwarte neushoorn, oribi, giraf,impala, baviaan, enz. Speciale aandacht werdbesteed aan de samenwerking met Mozambique.De plannen voor verdere uitbreiding van het parklangs de zuidelijke kustlijn van Mozambique lig-gen immers al op tafel, maar voor het zover kankomen moeten nog enkele praktische hindernis-sen worden overwonnen. Zo werd eerst een wegaangelegd naar Mozambique die bestand istegen de seizoenswisselingen. Ook werd eenregeling uitgewerkt om de reisvisums van ennaar Mozambique overbodig te maken voor wiehet park aan de andere kant van de grens wilbezoeken. Dit alles was slechts mogelijk dankzijeen verregaande samenwerking tussen de rege-ringen van Zuid-Afrika, Mozambique enSwaziland.

Nieuwe naam

De beslissing om een nieuwe naam te zoekenvoor het park past in het kader van deze ver-nieuwingen die het park de laatste jaren heeftdoorgevoerd. De recente vernieuwingen maak-ten nog meer duidelijk dat het park al lang hetgebied van het St. Lucia-meer was ontgroeid.Met meer dan een derde van de kustlijn vanKwaZulu-Natal en de perspectieven om door tegroeien langs de kustlijn van Mozambique dringtzich de vraag op om zichzelf te herdefiniëren.Bovendien ging de uitbreidingsbeweging ookverder in de richting van het binnenland met deinsluiting van het Mkhuze Game Reservaat enhet Lebombogebergte. Een nieuwe naam moethelpen de eenzijdige koppeling van de naam aanhet St. Lucia-meer te doorbreken. Bovendienstelt de naam St. Lucia op de internationale toe-rismemarkt nog een bijkomend probleem.Onlangs werd een bestemming op de Caraïbenmet dezelfde naam opgenomen in de lijst vanUNESCO Werelderfgoedsites. De dubbele aan-wezigheid van de naam St. Lucia op de interna-tionale markt betekent een verzwakking voor demerknaam van het park.

Om een nieuwe merknaam te kiezen voor hetpark werd een topmarketingteam opgebouwdrond Garth Coleman. Coleman was voorheenalgemeen directeur van de toeristische promotievan KwaZulu-Natal en heeft een samenwer-kingsverband met de reclamebureau’s Javelin enAssegai opgezet om in zijn opdracht te slagen.De nieuwe naam zal worden voorgesteld op devolgende aflevering van INDABA in 2006.

latie, die op haar beurt weer een verscheidenheidaan watervogels aantrekt (flamingo’s, pelikanen,duikers,...).

In Mkuze zijn er dan weer moerassen terug tevinden met een enorme aanwas van riet en papy-rus. Dit gebied is een waar paradijs voor devogelspotter. De vele vogelsoorten huizen graagin de hoge gewassen langs het water. Een bij-zonder bewoner van dit gebied is de zeldzamePels visuil. Een typisch beeld voor deze regio zijnde vele weerkaatsingen van de gelige bast vande koortsbomen, weerspiegeld op het water vanhet moeras.

Ten slotte is er nog de Westkust. Dit ecosysteembestaat uit savanne en toornveld. De reden waar-om het toch westkust wordt genoemd moeten wezoeken in de geschiedenis. Het gaat immers omde plaats die de kustlijn met de oceaan vormdevoordat de zee zich had teruggetrokken, en dusvoor het st. Lucia-meer was gevormd. Vele fos-siele afzettingen zijn er teruggevonden, van mol-lusken, koralen en van gefossiliseerd hout datwerd afgezet in de vroegere monding van derivieren. Dit is een typisch bushveld terrein metacacia’s, graslanden en vele grote termietenheu-vels.

Vernieuwingen

Intussen is de Wetland Park Authority niet blijvenstilzitten. Het park werd de laatste jaren onder-worpen aan een resem vernieuwingen en uitbrei-dingen. Zo is er een voorbeeldige samenwerkingmet hun partner voor de natuurconservatieEzemvelo KZN, waarmee samen wordt gestre-den om 260.000 ha te herstellen tot de oorspron-kelijke staat van wildernis. Tegelijk wordt ookgezocht hoe dit gecombineerd kan worden methet creëren van een ecologisch draagbaar toeris-me en de economische ontwikkeling van hetgebied. In het kader van deze strijd werd al22.000 ha aan privaat land opgekocht en in hetpark geïncorporeerd, een beweging die nogsteeds gaande is.

Ook op het gebied van de infrastructuur werdenvernieuwingen aangebracht. De parkgebouwen,de afsluitingen, het water- en elektriciteitsnetwerden volledig afgewerkt en gemoderniseerd.Malaria werd bestreden en is uitgeroeid. En inhet park zelf werden opnieuw dieren losgelatendie er aan het verdwijnen waren: de olifant,

JACARANDA 05/3 - 6

? ? ? ? ?T o e r i s m e

De nieuwe naam zal alleen betrekking hebbenop de overkoepelende organisatie van het park.Dit betekent dat de verschillende lokale namen(zoals St. Lucia, Kaap Vidal, Sodwana Bay,Kosi,...) zullen blijven bestaan naast en wordenverbonden in de nieuwe koepelnaam. De aan-dacht van de nieuwe naam moet in het beginvooral gaan naar het stimuleren van de kleinerebedrijven die binnen het park opereren. Op diemanier wordt gehoopt dat de verwachte positie-ve evolutie van de nieuwe merknaam overge-bracht zal kunnen worden op de bestaande loka-le namen.

Voor het kiezen van de nieuwe naam zal debestuursraad uitvoerig rekening houden met demening en ideeën van haar publiek. Zo werden

eerder al de betrokken gemeentes uitgenodigdom mee het debat te voeren over de nieuwemerknaam en over een toekomstplan voor detoeristische ontwikkeling binnen het park.Daarnaast worden presentaties voorzien omzowel de gemeenschappen, toeristische agent-schappen, belangengroepen en de publieke opi-nie te informeren over de redenen voor en laat-ste ontwikkelingen van de zoektocht naar eennieuwe naam. Ook worden alle belanghebben-den van het bedrijf uitgenodigd om actief mee tezoeken en eventuele voorstellen door te sturen.Nadat al deze voorstellen verzameld zijn, wor-den ze doorgelicht door een panel met specialebevoegdheden en wordt er een nieuwe naam uit-gekozen die ter goedkeuring naar de minister zalworden doorgestuurd.

St.-Lucia, Werelderfgoedsite © Johan Beke

JACARANDA 05/3 - 7

? ? ? ? ?T o e r i s m e

Vol enthousiasme vertrokken de 2 bussen van hetDilbeekse gemeentehuis naar Zaventem. Ze wer-den uitgewuifd door schepenen Jeanne Donvil enWalter Zelderloo.Na de klassieke paspoortperikelen in Brussel enLonden bracht een eerder woelige vlucht van deZuid Afrikaanse luchtdienst hen naar Kaapstad,waar ze in de luchthaven werden opgewacht doorPiet en Frieda Walravens, Liban en Odette VanMello, vroeger uit Groot-Bijgaarden en nu uitMelbourne (Australië) waar ze 18 maand geledenhun zoon Pascal vervoegden en last but not leastdr. Audrey van Zyl, de echtgenote van reisorgani-sator dr. Jef Valkeniers die zich zeker de eerstedagen meer dan verdienstelijk maakte.

Een delegatie van de gemeentelijke administratievan Stellenbosch onder leiding van gemeentese-cretaris Bruce Kannemeyer, zelf niet lang terug uitDilbeek, verwelkomde Dilbeek met een grootspandoek “Stellenbosch verwelkomt Dilbeek”. Een

kleine Xhosa zanggroep liet ons onmiddellijk deAfrika-sfeer te pakken krijgen. We waren ver vanuitgeslapen toen een hypermoderne lift (hyser in‘t Afrikaans) met een draaiend grondvlak ons afzet-te op de Tafelberg. Een adembenemend zichtmaakte ons onmiddellijk klaarwakker want minderkan men niet zeggen van het zicht op de Tafelbaaide haven en de stad en ook Robbeneiland waarex-president Mandela 27 jaar gevangen zat.De zeer gevarieerde en overvloedige picknick gafreeds een voorsmaakje van de lekkere kost die wegedurende gans de reis overal zouden voorge-schoteld krijgen.Hetzelfde kan gezegd worden van het comfortabelProtea hotel in Stellenbosch dat model stond vooral de hotels op de reisroute.

De bezienswaardigheden waren overvloedig:Kaap de Goede Hoop en Kaappunt in een prachtignatuurreservaat, de pinguins (pikkewyns in ’t Afri-kaans) kolonie bij Boulders, de botanische tuinen

Een onvergetelijke verbroederingsreis

Groepsfoto bij het Voortrekkersmonument

JACARANDA 05/3 - 8

? ? ? ? ?T o e r i s m e

van Kirstenbosch, het Taalmonument in Paarl, hetHugenotenmonument en –museum in onze zus-tergemeente Franschhoek, de wijnlandgoederenBoschendal met het onvergetelijke middagmaal,en Nederburg, onze zustergemeente Stellenboschmet haar gerenomeerde universiteit, haar talrijkegeklasseerde gebouwen en musea en haarindrukwekkende prachtige universiteitsgebouwen,het Waterfront, volgens experten de mooiste reno-vatie ter wereld van een oud havengebied, deprachtige Nederduitse gereformeerde kerk vanSwellendam, Knysna met zijn befaamde lagune en2 koppen die de lagune scheiden van de zee, gansde tuinroute, het aquarium van Durban, het groeneHluhluwe Umfolozi National Park, een golvendZululand, de Drakensbergen, Pretoria met zijnUniegebouwen, het Voortrekkersmonument, hetkerkplein en het Paul Krugermuseum.Gezelligheid was troef: in het Pompoenkraal-restaurant van het wijnlandgoed “Altydgedacht”van de familie Parker (schoonfamilie van LievaValkeniers) werden we begroet door een orkestvan zwarte gezichtsgestoorden (80%), door defamilie Parker zelf en door chef-kok David Greervan het befaamde restaurant “Die ou welgemoed”.Het aperitief werd aangeboden door Pierre enJeanne Royer-De Corte ter gelegenheid van hun50 jaar huwelijk. Als verrassing vroeg Peter Blancquaert er zijn ver-loofde Magey Van Haut (dochter van onze politie-commissaris Jan) ten huwelijk tot grote consterna-tie van zijn toekomstige schoonvader.

Wandelingen die zullen bijblijven zijn de wandelin-gen in de Featherbed Nature Reserve van Knysnaen in het Royal Natal National Park van deDrakensbergen.De dieren die we op onze safari’s zagen waren tal-rijk: nijlpaarden (seekoeie in ’t Afrikaans), krokodil-len, olifanten, buffels, verschillende soorten her-ten, giraffen (kameelperde in ’t Afrikaans), zebra’s,witte en zwarte neushoorns, gnoe’s en wilde var-kens. Een groep kwam ook uit op leeuwen.

Verder stonden volgende boeiende bezoeken ophet programma:

• Een bezoek aan de zwarte sloppenwijken leer-de ons dat er nog zeer veel te doen valt doorde regering doch de bevolking zou ook meerkunnen doen o.m. tegen zwerfvuil dat de aan-blik van de wijken nog treuriger maakt.

• Onze Vlaamse bieren vonden we terug in hetcafé-restaurant “Den Anker” in het Waterfront.

We werden er verwelkomd door mevrouw LiesBouckaert die haar echtgenoot Denis verledenjaar verloor bij een verkeersongeval inNamibië.

• Onze Belgische pralines zagen we inFranschhoek bij Dany Windvogel en DenverAdonis die de stiel bij ons kwamen leren meteen studiebeurs.

• Echt ontwikkelingswerk konden we bewonde-ren in Bitou – Plettenbergbaai waar Horizon2007, waarvan dr. Jef Valkeniers ondervoorzit-ter is en duivel doet al, , niet alleen aanberoepsopleiding doet doch ook zorgde voorde bouw van een mooie dagkliniek in Wittedriftdie officieel werd opengesteld door dr. JefValkeniers. Een groep zwarte zangers en brui-ne dansers lieten ons ook kennis maken metde verschillende bevolkings-groepen.

• Een paar stormachtige onweders waarbij zelfelektriciteit en telefoon uitvielen, brachten onsterug naar vroegere tijden met kaarslichtjes.

• Alex en Bernadette Van Haute-De Kimpe(dochter van wijlen Albert De Kimpe) dieDilbeek verlieten voor Pretoria 20 jaar geledenwaren blij zoveel Dilbeekenaren te herkennenen bezochten met sommigen onder hen ook deUnisa-universiteit met 125.000 studenten.

• De dames genoten van shoppen tot het laatsteuur want er was zoveel keuze op alle terreinendat ze hun hartje konden ophalen.

• De officiële verbroedering greep plaats in hetSpier wijnlandgoed in Stellenbosch waar degebruikelijke toespraken werden gehoudendoor burgemeester Willy Ortell van Stellen-bosch en ere-burgemeester van Dilbeek dr. JefValkeniers die de gewezen politici en de huidi-ge en gewezen gemeentelijke ambtenaren bijde plechtigheid betrok. Na het uitwisselen vande geschenken waren we te gast in het Mojorestaurant met typische Xhosa gerechten en–muziek.

• Mimi Coppens en Piet Walravens kweten zichperfect van hun taak als busverantwoordelijketerwijl dr. Jef Valkeniers en zijn echtgenote dr.Audrey van Zyl insprongen waar het nodigwas, en zorgden voor een goed verloop van dereis met de nodige toelichtingen over Zuid-Afrika o.m. ook op politiek vlak wat niet altijdgesmaakt werd door een Hollandse gids.

• Iedereen was akkoord dat het een onvergete-lijke reis werd die nog lang zal bijblijven.

In Zaventem werd de groep verwelkomd door bur-gemeester St. Platteau en J.M. Coppije, secretarisvan het Jumelage-comité.

JACARANDA 05/3 - 9

? ? ? ? ?T o e r i s m e

Dr. Jef Valkeniers, “Een blijvende herinnering aan de Vlaams-Zuidafrikaanse samenwerking”.

Dr. Jef Valkeniers bij de opening van de dagkliniek

JACARANDA 05/3 - 10

? ? ? ? ?T o e r i s m e

Cape Town Routes Unlimited (CTRU) is de officië-le organisatie voor toerismemarketing vanKaapstad en de Westkaap. Met haar nieuwe web-site wordt ze de eerste stedelijke provinciale auto-riteit op het gebeid van toerisme in Afrika om eenglobaal platform aan te nemen voor haar toeristi-sche site.

CTRU heeft haar website omgevormd met eennieuw systeem dat de websites van de regionaleen lokale toerismeautoriteiten koppelt aaneen centraal aanpasbare databank. Dit nieuweprotocol stelt de toeristische organisaties in demogelijkheid om hun eigen websites up te daten.De veranderingen worden dan automatisch aan-gepast in het domein van www.tourismcape-town.co.za, de uiteindelijke site van Kaapstad enWestkaap. De afgelopen achttien maand hebbenhet stadsbestuur van Kaapstad en het provincie-bestuur van Westkaap drie miljoen Rand geïnves-teerd in een grootscheeps ontwikkelings- en trai-ningsprogramma voor de websites van de zesregio’s en van 68 gemeentes van Westkaap.

Algemeen directeur van CTRU Noki Dube zegt:“In marketing is het verspreiden van een consis-

tente en uniforme berichtgeving noodzakelijk enwe zijn ervan overtuigd dat onze website eenkrachtig middel zal worden om onze promotiecam-pagnes van Kaapstad en Westkaap, alsook onzesuccessen en prestaties op een unieke wijze meete delen.”

“Het is op zich niet uniek om een website te heb-ben. Wat wel uniek is, is dat onze site de eersteprovinciale toerismesite is die een globaal platformvoor informatiebeheer aanneemt en we zo eenopzoek- en boekingssysteem op het scherp van desnee kunnen aanbieden. Het vertegenwoordigtook de voelbare ommekeer in onze marketingstra-tegie: weg van een individueel toerismeproduct enmeer naar de creatie van een bestemming van hetervaren waarmee de potentiële toeristen zich kun-nen identificeren en die de strategische doelstellin-gen van de Cape Town Routes Unlimited onder-steunt.”

Op de website van CTRU worden ontspanning,zakenleven en evenementeninformatie geïnte-greerd. Zakenmensen en evenementenplannersdie interesse hebben om conferenties en evene-menten naar Kaapstad of Westkaap te brengen,

Cape Town Routes Unlimited

Het eerste globale toeristische platform

© Marie-Claire Van der DoncktZicht op Kaapstad

JACARANDA 05/3 - 11

? ? ? ? ?T o e r i s m e

worden voorzien met alle noodzakelijke informatieom de planning te vergemakkelijken. Een gedetail-leerde en tot de minuut actuele lijst van regionaleevenementen zijn beschikbaar op de site.

Nieuwe bezoekers voor de Westkaap kunnen hunbestemming ontdekken door hun interesses te ver-gelijken met de overweldigende ervaringen dieKaapstad en Westkaap te beiden hebben. Metdaarin: openluchtactiviteiten, het verkennen vancultuur en erfgoed, gastronomische verwennerij,het verjongen van geest, lichaam en ziel, ecologi-sche ontdekkingstochten in de natuur en een spel-letje spelen op één van de geweldige golfbanen.

Tijdens het surfen op de site worden de bezoekersin één slag geïnformeerd over de toeristischehoogtepunten in de zes regio’s van Westkaap. Omdit alles aan elkaar te knopen wordt er ook een on-line routeplanner aangeboden waarop kaarten,afstanden en reistijden tussen de bestemmingenkunnen worden opgevraagd.

CTRU heeft voor Tiscover gekozen als partner. Ditis wereldwijd een van de grootste portalen voor demarketing van reisbestemmingen op het net. Metmeer dan 35 miljoen bezoekers op hun portaal indecember 2004 alleen al, levert Tiscover de tech-nologische ruggengraat van een gemakkelijk toe-gankelijk distributiekanaal voor de marketing vanKaapstad en Westkaap op de sleutelmarkten vanEuropa. Tiscover wordt ondersteund door hun

lokale partner Software Colors.

Een ander kenmerk van de site die de bezoekermoet helpen, is de mogelijkheid om een accom-modatie in real time op te zoeken. Zo kan degebruiker altijd zijn of zijn accommodatiekeuzegelijk waar in Kaapstad en Westkaap nog beschik-baar is.

“Mogelijks wordt dit het meest opwindende ele-ment van onze site. Onmiddellijk boeken over hetnet, waarbij de traditionele stappen langs telefoonen e-mail kunnen worden overgeslagen, is eenenorm voordeel die we proberen de consumentaan te bieden.”

“Als deel van onze blijvende inzet voor het ver-sterken van de positie van alle betrokkenen enbelanghebbenden bij het toerisme in de hele pro-vincie, hebben we een kleine groep van accom-modatie-eigenaars gevraagd om de uitvoerbaar-heid van ons on-line boekingssysteem uit te tes-ten.”

“In de loop van volgend jaar zal Cape TownRoutes Unlimited ongeveer duizend accommoda-tieleveranciers opleiden om op een efficiëntemanier te leren werken van die faciliteit. Dit bete-kent een groot zakelijk voordeel voor zowel leve-ranciers van de accommodatie als toerismeorgani-saties in Kaapstad en in Westkaap,” aldus Dube.

© Marie-Claire Van der DoncktZicht op Kaapstad

JACARANDA 05/3 - 12

? ? ? ? ?T o e r i s m e

Wanneer je als toerist per vliegtuig of met de boot naarZuid-Afrika komt, dan kun je op het einde van je reisde btw van de aankopen die je tijdens je verblijf hebtgedaan terugbetaald krijgen. Dat dit een leuk extraat-je aan je reis naar Zuid-Afrika is hoeft weinig uitleg.Nochtans zijn er slechts weinig toeristen op de hoogtevan deze mogelijkheid. Daarom blijven we in dit num-mer graag even stilstaan bij de voorwaarden en deprocedure waaraan moet worden voldaan om je geldterug te krijgen.

Er zijn drie grote stappen die moeten genomen wor-den. Eerst moet je al bij je aankoop zelf duidelijkmaken dat je een toerist bent die de btw terug wil krij-gen. De uitbater van de winkel zal je dan een speciaalticketje geven waarmee je op het einde van je reisnaar de douane of een specifieke btw-terugbetaalin-stelling moet stappen. Ten slotte moet je de chequedie je daar krijgt innen in een bankkantoor.

STAP 1: de documentatie

De eerste stap gebeurt al bij de aankoop van je artikelzelf. Bij de betaling in de winkel moet je de winkelierduidelijk maken dat je een toerist bent en dat je btwvoor dit artikel op het einde van je reis wilt terugbetaaldhebben. De winkelier zal je daarop een speciaalbetaalticket meegeven die je moet bewaren tot heteinde van je reis (alleen originele tickets worden aan-vaard bij de aanvraag voor btw-terugbetaling). Bij dieeerste stap, het speciale ticket – de zogenaamde “TaxInvoice” – moet je op een aantal aspecten letten. Zo’nticket is immers enkel geldig als de volgende kenmer-ken erop aanwezig zijn:

• de woorden “Tax Invoice” staan erop vermeld• naam en adres van de verkoper• het btw-registratienummer van de verkoper• de datum waarop de tax invoice werd uitgeschre-

ven• een specifiek nummer voor de tax invoice• een volledige beschrijving van de aangekochte

goederen• de kosten van de goederen uitgedrukt in Rand• het bedrag dat aan btw werd aangerekend, of de

vermelding dat een btw van 14% inbegrepen is inde totale prijs

• in het geval de aankoop boven de 1000 Randgaat, moeten ook naam en adres van de koper enhet aantal van goederen aangegeven worden opde tax invoice

Het ticket wordt enkel als geldig beschouwd wanneer

alle negen van bovenstaande kenmerken ook op jouwticket staan. Let er dus goed op dat ook jouw naam enadres vermeld staan op het ticket. Dit voorkomt even-tuele problemen bij de aangifte in de luchthaven.Alleen de persoon van wie de naam vermeld wordtis gerechtigd om het bedrag terug te vragen.

STAP 2: de inspectie

De tax invoice moet voor je vertrek uit Zuid-Afrika wor-den nagezien door iemand van de douane of dooriemand van de ‘VAT Refund’-dienst. Wanneer je ver-trekt uit Johannesburg International Airport, DurbanInternational Airport of Cape Town InternationalAirport, dan moeten de goederen samen met de bij-horende tax invoices getoond worden aan het ‘VATRefund’-bureau. Wanneer de goederen te groot zijnom mee te nemen als handbagage, dan moeten degoederen gecontroleerd worden door de VAT Refundvooraleer je ze laat inchecken. Goederen die nietwerden gecontroleerd kunnen niet worden terug-betaald!

In de volgende luchthavens moeten de goederen ende tax invoices worden aangegeven aan de douane:Lanseria, Bloemfontein, Gateway, Nelspruit,Pilansberg, Port Elizabeth en Upington. Ook in dehavens van Kaapstad, Port Elizabeth, Durban, EastLondon, Richards Bay, Mossel Bay en Saldanha moetdit gebeuren bij de douane. Wanneer je vertrekt van-uit een (lucht)haven die niet in de bovenstaandelijst staat, kun je geen terugbetaling aanvragen.

STAP 3: de terugbetaling aanvragen

De aanvraag om de btw terugbetaald te krijgen moetworden gedaan voor het vertrek uit Zuid-Afrika en bin-nen de 90 dagen na de aankoop van het artikel.Wanneer je vertrekt uit één van de drie internationaleluchthavens moet die aanvraag gebeuren in het ‘VATRefund’-bureau. Wanneer je vertrekt uit een andere(lucht)haven die hierboven werd vermeld, dan ga jemet je aanvraag bij de douane. De terugbetalinggebeurt onmiddellijk in de vorm van een cheque inRand. Deze kan nog op de luchthaven zelf in eenbankinstelling worden uitbetaald in een munteenheidnaar keuze. Het is wel belangrijk om je aanvraag in tedienen voor je vertrek uit Zuid-Afrika; aanvragen dieachteraf gebeuren worden niet meer uitbetaald.

Voor meer informatie kun je altijd de speciaal daar-voor bestemde brochures in de luchthavens raadple-gen.

Btw terugbetaald op reis in Zuid-Afrika

JACARANDA 05/3 - 13

? ? ? ? ?C u l t u u r

Sociale Projecten en opleidingen

Het Huis der Nederlanden wil op sociaal gebiedzijn plicht nakomen en een doelgerichte en con-structieve bijdrage leveren aan de Zuid-Afrikaansemaatschappij, door middel van projecten diegericht zijn op de voorheen gemarginaliseerdebevolking.

Een belangrijke prioriteit voor 2005 en daarna isdan ook om de rol van het centrum als een facili-teerder op het gebied van sociale verantwoorde-lijkheidsprojecten verder uit te bouwen. Ook hiermaakt het HdN gebruik van haar bevoorrechtepositie als brug tussen de Lage Landen en Afrika,door geschikte donateurs uit Nederland enVlaanderen te vinden voor sociale projecten inZuid-Afrika, en omgekeerd.

Dankzij de hulp van Europese sponsors kon Huisder Nederlanden vanaf het begin van zijn bestaantot op heden al tientallen projecten aanpakken entot een goed einde brengen. Voor de uitvoeringvan de projecten nam het HdN telkens ook eenervaren Zuid-Afrikaanse partner onder de arm,zoals Casidra, Biblionef, Iilwimi en verschillendegemeenschapscentra.

Een greep uit de projecten van 2004 en 2005:

Het eerste project, Leer Speel Speel Afrikaans,werd aangepakt in samenwerking met het IiLwimiSentrum vir Meertaligheid aan de Universiteit vanWes-Kaapland (UWK). Het project focuste opscholen waar kinderen met verschillende moeder-talen samen op school zitten en waar taalproble-men het leerproces bemoeilijken. Het projectkwam tot stand dankzij donaties van het Weeshuisder Hervormden. In 2004 en 2005 loopt, ook dank-zij het Weeshuis, het holistisch ‘upliftment’ projectin het kleine dorpje Merweville in de Karoo, waararmoede, geweld en uitzichtloosheid heersen. DeNGO Casidra doet het werk in Merweville enblaast de kleuterschool en de bakkerij vanMerweville opnieuw leven in.

De Nederlandse Stichting Van den Berch vanHeemstede gaf in 2004 het nodige kapitaal omgedurende 2004 en 2005 arbeiders van wijnboer-derijen in de omgeving van Wellington alfabetise-

ringscursussen aan te bieden. Het HdN werktdaarvoor samen met het Wellington CommunityLearning Centre. Ook Het Projectfonds JannekeCohen Stuart-van Nieuwenhuijze werd aange-wend voor Wellington, waar een cursus aangebo-den werd aan mensen die op boerderijen eigenbibliotheekjes voor de arbeiders wilden oprichten.De Stigting vir Bemagtiging deur Afrikaans gaf 1rand voor elke rand die het HdN kon opbrengen.

In 2005 werd het vervolg van het Leer speel-speelAfrikaans project gelanceerd, opnieuw in samen-werking met het IiLwimi Sentrum. Het projectmaakt deel uit van het Culture, Language andIdentity Project (Clide) van de Universiteit Wes-Kaapland, in samenwerking met de Verenigingvan Vlaamse Universiteiten. Het project liep vanstapel bij Wesbank, met een groep van 50 leerlin-gen uit Graad 1, 2 en 3.

De financiering van het Huis der Nederlanden

De financiering van het HdN geschiedt geheel par-ticulier uit de beperkte fondsen van voornamelijkde Stichting ZASM en de Willem de ZwijgerStichting. Het Huis kon de eerste jaren van zijnbestaan met die subsidies rondkomen.

De Nederlandse en Vlaamse regeringen weiger-den onvoorzien vaste steun aan dit unieke cen-trum te geven. De Zuid-Afrikaanse overheid steuntcentra als het Huis der Nederlanden niet, omdatde taak van de regering eerst en vooral bij armoe-debestrijding en het creëren van werk ligt. Zuid-Afrikaanse bedrijven kunnen, om dezelfde rede-nen, ook niet bereid gevonden worden om directesteun aan het Huis te schenken.

Culturele-, opleidings- en informatiecentra enbibliotheken (en het HdN combineert deze functiesnaadloos) kunnen echter niet voortbestaan zonderaanzienlijke structurele steun van buitenaf.Dergelijke instellingen kunnen nauwelijks of nietzelf inkomsten genereren. Het Huis probeert datnochtans, door de zalen in het gebouw elke dag teverhuren aan verenigingen en bedrijven. Zoalsverwacht kan worden zijn de inkomsten daarvanlang niet genoeg.

Het Huis der Nederlanden (HdN)

JACARANDA 05/3 - 14

? ? ? ? ?C u l t u u r

Daardoor zijn er vandaag grote zorgen over hetvoortbestaan van het Huis. Het HdN is ondertus-sen uitgegroeid tot een volwaardig centrum datzonder meer structurele of bestendige steun nietlanger optimaal kan functioneren. Het Huis is dusop ironische wijze het slachtoffer van zijn eigensucces geworden.

Het Huis heeft voor zijn voortbestaan financiëlesteun uit Europa nodig. Het engagement van eenderde sponsor zou de toekomst van het HdN voorlangere tijd verzekeren, maar ad hoc donaties enhulp zijn vanzelfsprekend ook absoluut welkom.

Tot slot

Het Huis verricht op meerdere gebieden absoluutbaanbrekend en uniek werk. Het wendt zijn specia-le bevoorrechte positie als brug tussen de LageLanden en Afrika niet alleen aan om door middel vanverschillende innovatieve projecten en programma’szowel een venster op Afrika als een venster opEuropa te zijn, maar ook om in Zuid-Afrika ettelijkesociale projecten per jaar te lanceren.

Het Huis der Nederlanden kent zijn gelijke niet inAfrika. Geen enkel ander centrum in Afrika biedtwat het HdN te bieden heeft. Zonder het engage-ment van een aantal donateurs is de toekomst vanhet Huis helaas onzeker ...

© Marie-Claire Van der DoncktHet Huis der Nederlanden

JACARANDA 05/3 - 15

? ? ? ? ?L i t e r a t u u r / P o e z i ë

Sewe jaar gelede het die grootste Afrikaanse poë-sieversameling in die Nederlandse taalgebied, indie Gentse Poësiesentrum ’n vaste tuiste gevind.Op 27 November 1998 is die Ernst van HeerdenAfrikaanse poësieversameling van meer as 609bundels, bloemlesings en kritiese werke amptelikaan die Gentse Poëziecentrum oorgedra.Prof. Ernst van Heerden, Suid-Afrikaanse skrywer,digter en akademikus, het meer asvyf dekades gelede aan die UGent gedoktoreer envandag spog Gent met ‘n besondere poësie-nala-tenskap van hom.Van Heerden is op 20 Maart 1916 op die dorpPearston in die Oos-Kaapse Provinsie, Suid-Afrika,gebore.Na sy skoolopleiding het hy aan die Universiteitvan Stellenbosch die grade B.A. (1935) en M.A.(1936) , albei cum laude, verwerf.Sy buitelandse studiejare (1938-9) aan dieGemeentelijke Universiteit van Amsterdam is jam-mer genoeg belemmer deur die uitbreek van dieTweede Wêreldoorlog. Hy moes toe noodgedwon-ge met sy landgenoot en digtersvriend, W.E.G.Louw, na Suid-Afrika terugkeer.

Van Heerden behoort tot ’n besondere generasievan Suid-Afrikaanse skrywers, digters en drama-turge bekend as die sogenaamde ‘Veertigers’ watdie basis gelê het vir ’n nuwe tydperk in die land seliteratuur en letterkunde. Ander bekendes uit diéera is onder meer N.P. van Wyk Louw, D.J.Opperman, I.D. du Plessis, Elisabeth Eybers, T.T.Cloete, F.A. Venter en W.E.G. Louw.Van Heerden was op 1 Maart 1967 tot tweedehoogleraar in die Departement Afrikaans enNederlands aan die Universiteit van dieWitwatersrand (Johannesburg) benoem.Na die afsterwe van Prof. N.P. van Wyk Louw(destydse hoof van dié departement) in Junie1970, het Van Heerden hoof geword en dié pos totsy aftrede in 1981 beklee.Van Heerden se gedigte met sport as tema, istydens die Olimpiese Spele in Londen (1948) metgroot eer bekroon. Sy verse is in Engels, Duits,Frans, Italiaans en Portugees vertaal.

Student in Gent

In 1951 kon Van Heerden sy buitelandse studiehervat en danksy ’n Belgiese uitruilbeurs het hyaan die UGent beland waar hy sy doktorale studiesvoltooi het.

Afrikaanse Literêre Erfenis in GentSy Gentse leermeesters was proff. F. Baur, E.Blancquaert en P. de Keyser (Nederlandse taal- enletterkunde), F. de Backer (Vergelykende litera-tuur) en F. van der Mueren (Musiekgeskiedenis).Hy het in Januarie 1953 die graad D.Lit et Phil,(“met de grootste onderscheiding”) verwerf met syproefskrif “Die digterlike beeld, met spesiale ver-wysing na die poësie van N.P. van Wyk Louw”.Tydens sy verblyf in Gent het ‘n sterk byna broeder-like band met die Vlaminge ontstaan wat later in ’naantal van sy gedigte duidelik tot uiting gekom het.Die affiniteit tussen Afrikaner en Vlaming lê veralop taalvlak, maar die historiese verwantskap strekook tot die gemeenskaplike sosiale en kultureleagtergrond.Reeds in 1953 verskyn ‘Vlaandere’ in die bundel‘Reisiger’ wat van Heerden spesiaal opdra aan sygoeie Gentse vriende, Marcel en Lisette deBacker-De Vleeschauwer.In dié gedig besing hy die Vlaamse landskap metwoorde wat algemeen onbekend of ongebruiklikvir die Afrikaanse leser is ( ‘kerselaar’ , ‘herte’ ,‘skuitgeloei’ en ‘vlasland’). Andersyds verwys hyna die Afrikaanse ‘boereplaas’ en ‘suikerbosse’(protea’s) wat vir die Vlaming tog binne historiesekonteks herkenbaar is en waarmee ’n verre broe-derlike verbintenis bevestig word.Prof. Anne Marie Musschoot (UGent) vermeld inhaar boek, ‘Jong, en Vlaams, en Vrij’ (1991) dievolgende oor Van Heerden.Bogenoemde Gentse vriende het hom een somer-dag na Anthée geneem , die woonplek waar P. vanOstaijen sy laaste dae deurgebring het.’n Ander interessante staaltjie uit vermelde boekvertel van ’n besoek van Van Heerden aan sy oud-hoogleraar en promotor, prof-emeritus, FrankBaur, oprus in Waasmunster.Hy skryf dat die professor se klein gestalte na aldie jare nog kleiner lyk, maar die oë vonkel soosvan ouds met dieselfde ononderdrukbare belang-stelling en geesdrif.Met port en vriende op die voorstoep, gee die profes-sor se guitige opmerkings, sy kwinkslae en getem-perde lewenswysheid ’n tinteling aan die gesprek. Diemoppe en selfspot, kwasi-ernstige vermaninkies envoorgewende onskuld vloei lustig voort.In die tuin leun die prof. swaar op Van Heerden searm: “Dank je wel, Van Heerden, maar ik ben eenoud man geworden, een zeer oud man…”In een van die eksemplare van sy bundel‘Weerlose Uur’ is ook ’n inskripsie in die digter seeie handskrif gevind wat lui:“Aan Achilles Mussche - As klein Suid-Afrikaanse

JACARANDA 05/3 - 16

? ? ? ? ?L i t e r a t u u r / P o e z i ë

huldeblyk met bewondering aan u digterskapopgedra, van Ernst van Heerden. Gent, 18 April1952“.In 1972 publiseer hy ‘Vlaamse hoewe’ in die bun-del ‘Teenstrydige Liedere’ waarin hy die tipieseVlaamse landskap en leefwyse verken, maar ter-selfdertyd vergelykings tussen Suid-Afrika enVlaandere kontrasteer.In die gedig ‘Vlaamse stad’ ( ‘Lied van mijn land’1975) besing hy die stad Gent met sy Leie enRecollettenbrug en verwys hy in die laaste strofespesifiek na die “vyf verslankte seuns se fyn ballet-gebaar” – die beeld op Emile Braun-plein regoor-kant die Belfort.Byna 40 jaar na sy verblyf in Gent, verskyn die gedig‘Reisiger in Vlaandere’ in die bundel ‘Kwadratuur vandie sirkel’ (1990) waarin hy vergange beelde en herin-nerings verwoord wat die menslike elemente vandeernis en gehegtheid aan ’n vreemde land oproep.Daarin is ’n nostalgie te bespeur van ’n droom wat nieverwesenlik kon word nie.

Poësie-nalatenskap aan Gent

Kort voor sy dood in September 1997 het VanHeerden met groot inskiklikheid ingestem dat sy

poësieversameling aan die stad Gent, waar hy sydoktorale studies voltooi het, geskenk mag word.Die versameling het die afgelope jare reeds ges-org dat daar in die Lae Lande ’n groter bewuswor-ding ontstaan het vir Afrikaanse poësie in beson-der en vir die Afrikaanse taal in die algemeen.Dié omvangryke literêre nalatenskap van VanHeerden sal in die toekoms steeds bydra tot diebevordering van Nederlandistiek en Afrikaans enverdere brûe bou tussen die taalgenote in Suid-Afrika en dié in Nederland en in Vlaandere.Dis ’n besondere akademiese erfenis buite Suid-Afrika wat ’n verdienstelike tuiste in Gent gevindhet en ryklik deur studente en andere met hul stu-die of algemene belangstelling in Afrikaans,gebruik kan word.

Jan L. Coetzee

Bibliografie:Poëziecentrum, Vrijdagmarkt 36, Gent. (documentatiecentrum): Bart Brigé en Stefaan Goossens.Communicatie: Sieglinde Vanhaezebouck. www.poeziecen-trum.beBundel ‘Hulsels van Kristal’ (1981), Vlaamse Neerslag – Over de Vlaamse Gedichten van E. vanHeerden (artikel van Lucas Malan).Jong, en Vlaams, en Vrij, (pagina 16/17) (Gent 1991) Prof. AnneMarie Musschoot.

In 2003 werd in het Poëziecentrum een project opgestart met als doel de aanmaak van een geautomatiseerde online-catalogus van de volledige collectie. Meer info over het catalogus-project? Klik hier.Een eerste fase van dit project werd gefinaliseerd in januari 2005 toen het eerste collectie-onderdeel, de individueledichtbundels en verzamelbundels, on line werd aangeboden.Vanaf nu is ook de Ernst van Heerden Collectie on line raadpleegbaar. De Ernst van Heerden Collectie is de grootste collectie Zuid-Afrikaanse poëzie in de Nederlanden. De kern vandeze collectie bestaat uit de nalatenschap van de Zuid-Afrikaanse dichter en academicus Ernst van Heerden, die opinitiatief van een aantal Zuid-Afrikaanse academici en Vlaamse geïnteresseerden in de collectie van hetPoëziecentrum kon worden opgenomen. Wie meer wil weten over het ontstaan van de Collectie Ernst van Heerden,kan de tekst lezen die Prof. Wannie Carstens van de Universiteit van Potchefstroom hierover geschreven heeft. Het gaat om een zeer omvangrijke verzameling, die bijna de volledige Zuid-Afrikaanse poëzie (geschreven in hetAfrikaans) omvat, met bundels van o.a. D.J. Opperman, Breyten Breytenbach, Elisabeth Eybers, Antjie Krog, PeterSnyders, Daniël Hugo en natuurlijk van Van Heerden zelf.Behalve individuele bundels en bloemlezingen, bevat de collectie ook een aantal kritische werken, cd’s en cd-roms en een plakboek met recensies van Zuid-Afrikaanse dichtbundels.Het grootste deel van de collectie bestaat uit eerste drukken, vaak gesigneerd met een handgeschreven opdrachtaan Van Heerden. De collectie bevat momenteel bijna achthonderd werken en wordt nog steeds aangevuld met giften door de PUK-Kanselierstrust van de Potchefstroomse Universiteit. Het catalogus-project wordt gerealiseerd met de financiële steun van de Provincie Oost-Vlaanderen.

De Ernst van Heerden Collectie on line!

JACARANDA 05/3 - 17

? ? ? ? ?G e s c h i e d e n i s

Wie de ontstaansgeschiedenis van het huidigeZuid-Afrika wil begrijpen, kan niet om het belangvan de 19de eeuw heen. Als bij uitstek vormde zijhet toneel waartegen de verschillende machtenhun strijd om het land hebben beslecht. De kolo-nialen – Nederlanders en Britten – stonden er oogin oog met elkaar en met de verschillende inheem-se stammen. De conflicten mondden uit in eenreeks van bloedige oorlogen, verspreid over eenperiode van bijna honderd jaar. In het prachtigelandschap van Amajuba en Umzinyathi, twee aanelkaar grenzende regio’s in het noordwesten vande provincie KwaZulu-Natal, zijn nog steeds devele littekens van de verschillende treffens terug tevinden. Een tocht langsheen de vele slagvelden indeze regio is dan ook de meest directe en per-soonlijke manier om kennis te maken met degeschiedenis en de vorming van het moderneZuid-Afrika.

Het voortrekker – Zulu conflict: 1838

In het begin van de 19de eeuw doen zich tweebelangrijke politieke gebeurtenissen onafhankelijkvan elkaar voor. Het Britse Rijk was internationaaluitgegroeid tot de grootmacht bij uitstek, zowel mili-tair met haar vloot als economisch in het nieuwecentrum van de kapitalistische wereld. Om te ver-hinderen dat Kaapstad in de handen zou vallen vanaartsvijand nummer één, Frankrijk, beslisten deBritten om de controle over Kaapstad van deNederlanders over te nemen. Een aantalNederlandse “Boeren” die ontevreden waren methet nieuwe regime trokken daarop het nog haastonverkende binnenland in om een nieuwe, eigenmaatschappij op te richten.

Ongeveer gelijktijdig, maar aan de oostkust vanZuid-Afrika, deed zich een andere migratiebewe-ging voor. De verschillende kleine en onafhankelij-ke koninkrijkjes werden er hervormd tot een cen-tralistische, militaristische staat. De aanvoerdervan deze beweging was Dingiswayo, hoofd van deMthethwa, en diens opvolger Shaka, hoofd van deZulu. Met hervormde legers wisten ze terreur tezaaien en de overwonnen stammen in slavernijaan zich te knechten. Vele stammen uit de regio

waren dan ook op de vlucht geslagen voor dezeoorlog, de zogenaamde gedwongen verhuizing of‘difaqane’.

De Nederlandse Boeren kwamen met hun GroteTrek aan in het oostelijke deel van Zuid-Afrika ophet moment dat de vele volken op de vlucht warengeslagen voor de terreurzaaiende bendes. DeBoeren wisten uiteraard niets af van deze geschie-denis en zagen enkel de verlaten gebieden voorzich met daarin de rondtrekkende, op de vluchtgeslagen, stammen. De Boeren dachten dat dit denormale gang van zaken was en dus dat hetgebied nog aan niemand toebehoorde. Dezeopvatting en onwetendheid over de geschiedenisvan de lokale bevolking heeft mee bijgedragen aanhet steeds sterker wordende geloof van de Boerendat het land nog geen eigenaar had en dat zij de(christelijke) beschaving aan deze ‘wilde stammen’moesten bijbrengen.

Door difaqane ondervonden de Voortrekkers wei-nig tegenstand. De beweging kwam voor het eersttot stilstand in Thaba ‘Nchu, niet ver van hethedendaagse Bloemfontein, waar een eersterepubliek (Oranje-Vrijstaat) door de Voortrekkerswerd gesticht. Maar het was ook de plaats van eeneerste groot conflict binnen de Voortrekkers-beweging en die zou leiden tot een splitsing: deene groep zou verder noordwaarts trekken (onderleiding van Potgieter) en uiteindelijk de republiekTransvaal oprichten, de andere (onder leiding vanPiet Retief) trok naar het zuiden en Natal toe. In1837 was Retief en zijn gevolg de Drakensbergendoorgetrokken en kwamen ze aan in Natal, waarze hun republiek wilden oprichten.

Dingane, die zelf koning van de Zulu was gewor-den na de moord op zijn halfbroer Shaka negenjaar eerder, liet weten akkoord te gaan met deplannen van Retief en nodigde het gezelschap uitnaar zijn hoofdstad Mgungundlovu (nu bij Ulundi)om de verdragen te tekenen. Maar het was eenvalstrik. Retief en zijn mannen verschenen op deafspraak en ondertekenden de verdragen, maarwerden onmiddellijk daarna allen gedood door hetleger van Dingane. Ook andere nederzettingenvan de Boeren werden aangevallen door de Zulu

De slagvelden van KwaZulu-Natal Een korte geschiedenis

JACARANDA 05/3 - 18

? ? ? ? ?G e s c h i e d e n i s

waarvan de grootste strijd van deze acties werdgeleverd nabij Weenen.

Een jaar later, in 1838, zinden de Boeren onder lei-ding van Pretorius op wraak. Op 16 decemberkwam het tot een treffer aan de Ncomerivier (de“Vredesrivier”). Na drie uur van vechten kleurde derivier rood naar het bloed van de Zulu en werd derivier tot Bloedrivier omgedoopt door de Boeren.De Boeren beschikten over vuurwapens waarte-gen de klassieke speer- en schilduitrusting van deZulu niet was opgewassen. Het resultaat was danook een verpletterende overwinning van deBoeren, die slechts drie gewonden telden tegen-over de drieduizend doden aan Zulukant. DeBoeren trokken verder naar de hoofdstadMgungundlovu en stootten er op de overblijfselenvan Piet Retief met zijn gezellen en het documentdat deze hadden ondertekend. Nu konden zezowel op militair gebied als met het akkoord Natalvoor hen opeisen.

De Anglo – Zulu-oorlog: 1879

Maar de droom van de Boeren duurde niet lang. In1848 al oordeelden de Britten dat de republiek eenbedreiging vormde voor hun koloniale expansie enbeslisten daarom om de republiek te annexeren.De Boeren zagen zich verplicht opnieuw te verhui-zen en de meesten vestigden zich in Transvaal.De wrok van de Boeren tegenover de Britten, dieer al was sinds hun overname van Kaapstad, namnu nog grotere proporties aan. Olie op het vuurwas de ontdekking van de eerste diamant inKimberley (1869) en van goud in de republiekTransvaal (’70). Deze brachten een grote immigra-tiestroom van de zogeheten “Uitlanders” - zowelnieuwe kolonialisten als de zwarte bevolking - metzich mee. Deze sociologische en economischeverschuiving zorgde ervoor dat de Boeren met huntraditionele agrarische samenleving nog meer bui-ten spel kwamen te staan, ook in hun eigen repu-bliek. De Britten zagen natuurlijk ook hun kansschoon om hun macht in het gebied te consolide-ren en ze begonnen aan de annexatie van degebieden in kwestie.

Slag bij Bloedrivier © Marie-Claire Van der Donckt

JACARANDA 05/3 - 19

? ? ? ? ?G e s c h i e d e n i s

Maar intussen was in het onafhankelijke Zululandde macht van de Zulu onder koning Cetshwayoweer toegenomen. Zozeer zelfs dat de Britten eropnieuw een bedreiging in gingen zien voor huneigen expansieplannen. Na een onmogelijk ultima-tum aan de Zulu te hebben gesteld, vielen zeZululand binnen. Een tijdelijk kamp werd opgesteldin Isandlwana, een verkenningspatrouille werderop uit gestuurd. Wat de Britten niet wisten wasdat op slechts zes kilometer van dit kamp de Zuluzich in het lange gras schuil hielden om de dagerna aan te vallen. De verrassing was dan ookcompleet wanneer enkele verkenners op hetZululeger stootten, dat meteen tot de aanval over-ging. In amper twee uur hadden de Zulu 1.329 vande 1.700 Britten gedood. De overlevenden trachtente vluchten langs Fugitive’s Drift, maar ook daarvonden velen in de schermutselingen de dood.

Twee Britten wisten echter een nabijgelegen hospi-taal in Rorke’s Drift te bereiken. Met de 139 mandaar nog aanwezig, verschansten ze zich achterbarricades die ze hadden opgetrokken uit de voor-raden conserven en voedselzakken die daar lagen.Een 4.000 man sterk Zululeger werd tot terugtrek-ken gedwongen na een strijd die de hele nacht hadgeduurd. Slechts 17 Britten werden gedood(opnieuw te danken aan de superioriteit van dewapens waarmee ze vochten). Zes maand laterwerd een definitief einde aan de Zuluoorlogengemaakt na een beslissende slag bij Ulundi.

De Anglo-Boeroorlogen: van 1880 – 1881 en1899 – 1902

De Britten hadden hun positie nu in Zululand welweten te verzekeren, maar intussen bleef de drukvan de Boeren op de annexering van Transvaaltoenemen. Amper een jaar na de Zuluoorlogen,zaten de Britten met een nieuw conflict opge-zadeld: de Bevrijdingsoorlog in de Boeren inTransvaal, of de eerste Anglo-Boeroorlog. De oor-log was op bijzonder korte tijd beslecht. Een reeksvan belangrijke veldslagen, bij Laingsnek,Schuinshoogte en de Majubaheuvel, waren alle-maal op een overwinning van de Boeren uitge-draaid.

Vooral deze laatste veldslag was van beslissendekracht. Onder leiding van Piet Joubert hadden deBoeren de Britse gelederen weten te breken zodatdeze in paniek het hazenpad kozen. Sommigenonder hen waren zozeer overstuur dat ze zichzelfvan de berg hebben geworpen. In maart 1881, eenjaar na het uitbreken van de oorlog, werd een vre-

desverdrag ondertekend in O’Neills Cottage aande voet van de Majubaheuvel. De republiek vanTransvaal had haar onafhankelijkheid herwonnen,maar werd nu herdoopt tot de Zuid-AfrikaanseRepubliek, met Paul Kruger als eerste president.

Maar de nieuwe republiek kon de sociologische eneconomische veranderingen moeilijk onder contro-le krijgen. De nieuwe ontdekking van een goudmijnin Witwatersrand betekende nog meer druk op deketel van Paul Kruger. Zijn republiek had nauwe-lijks ervaring met de organisatie van een dorp, ennu zorgde de “gold rush” voor het ontstaan vaneen grootstad in Johannesburg. De president deeder dan ook alles aan om deze ontwikkeling zoveelmogelijk buiten zijn republiek te houden: de uitlan-ders moesten wel taksen betalen, maar haddengeen politieke rechten binnen de republiek.

De problemen die voortkwamen uit de goudkoortswaren niet alleen intern, ook van buitenaf nam dedruk op de Zuid-Afrikaanse Republiek toe. DeBritten droomden er al langer van om van hunkoloniën een aangesloten lijn te maken langs deoostkust van Afrika, van Egypte tot Zuid-Afrika.Met de ontdekking van het goud vanWitwatersrand en de nieuwe mogelijkheden dieeen stad als Johannesburg kon bieden, waren deBritten nog meer geïnteresseerd geraakt in deZuid-Afrikaanse Republiek. Een eerste duidelijksignaal kwam er in 1895, toen kapitein LeanderJameson en zijn troepen de Republiek binnenvie-len om een opstand in Witwatersrand te ontkete-nen. Zijn plan mislukte, maar president PaulKruger had de waarschuwing begrepen en slooteen verbond met Oranje-Vrijstaat.

In 1899 bereikten de spanningen tussen de tweepartijen een nieuw hoogtepunt. De Britten zettendruk op de Zuid-Afrikaanse Republiek met hun eistot stemrecht voor de 60.000 blanke uitlanders inWitwatersrand. Kruger weigerde en eiste op zijnbeurt dat de Britten hun troepenmacht aan degrens zouden terugtrekken; zoniet beschouwde hijde republiek in een staat van oorlog. De Brittenwaren zeker van de superioriteit van hun leger enlegden het ultimatum naast zich neer. De tweedeAnglo-Boeroorlog was uitgebroken.

De Boeren vielen eerst Natal binnen. Op 20 okto-ber 1899 trokken 14.000 Boeren ten strijde tegeneen Brits leger van 4.000 man op de flanken vande Talanaheuvel bij Dundee. De Britten werdenoverrompeld maar wisten zich terug te trekken totin Ladysmith. Bovendien was het de eerste veld-slag van de Britten in hun nieuwe kaki uniform en

JACARANDA 05/3 - 20

G e s c h i e d e n i s

Detail van een Voortrekker bij hetVoortrekkermonument in Pretoria.

© Marie-Claire Van der Donckt

niet in hun typisch rode uitrusting, waardoor deBritten vaak hun eigen troepen verkeerdelijk voorBoeren hielden. De volgende dag wisten de Brittenzich te herstellen en behaalden een overwinningop de Boeren bij Elandslaagte. Twee dagen daar-na hadden de Boeren Elandslaagte opnieuw inhun macht en zetten door naar Ladysmith. Debelegering van de stad zou 118 dagen duren.

De belegering van de stad gaf de Britten echter detijd om verse troepen aan te voeren. Ditmaal zou-den de Bitten hun tegenstander niet meer onder-schatten en met een leger van 450.000 man vielenze de Zuid-Afrikaanse Republiek binnen. Op 5 juni1900 hadden ze Pretoria bereikt en daarmee allegrote steden tot overgave gedwongen. De oorlogleek voorbij, maar had nu pas haar tweede stadi-um bereikt. De Boeren bleven strijden tegen deBritse overheersing maar waren veranderd vanstrategie en introduceerden de guerrillamethode inde oorlogsvoering. De Britten werden geconfron-teerd met een vijand van wie ze het gezicht nietkonden zien en antwoordden met strenge repre-sailles. Boerderijen werden in brand gestoken envrouwen en kinderen werden gearresteerd en naarconcentratiekampen (een Britse uitvinding) ge-bracht.

De oorlog was een uitputtingsslag geworden. DeBoeren zaten met een dilemma: ze zagen in dathun strijd tegen de Britten een strijd van langeadem was, maar hoe langer de strijd duurde hoesterker de horror van de concentratiekampen hunduidelijk werd en hoe sneller een eind aan de oor-log zich leek op te dringen. Ook de Britten stondenonder druk nadat de verhalen van de kampen inhet thuisland de pers hadden gehaald. De publie-ke opinie leek zich tegen de oorlog te gaan kanten.Maar de Boeren waren niet op de hoogte van dezelaatste ontwikkelingen in Groot-Brittannië engaven zich uiteindelijk over aan de Britten. Op 31mei 1902 werd de Vereenigingsvrede getekend enwerden de republieken Britse koloniën.

Het einde van de tweede Anglo-Boerenoorlog wasmeteen ook het einde van een bewogen engewelddadige eeuw in Zuid-Afrika, die de toe-komst van het land in een beslissende plooi haddoen vallen. Maar niet alleen voor Zuid-Afrikabetekende de oorlog een overgang naar een nieu-we periode. Ze had ook enkele figuren en metho-des (guerrilla, concentratiekampen) op de scènegezet die het verloop van de volgende eeuw zou-den gaan bepalen: zo was er een jonge Britsejournalist die de naam Winston Churchill droeg ener was nog de Indische jongeman Mohandas

Gandhi die hielp met de Britse gewonden van hetslagveld te dragen.

Op verschillende plaatsen in KwaZulu-Natal heb-ben de vele veldslagen hun tekens in het land-schap gegrift. Vaak staan er nu ook indrukwek-kende monumenten ter ere van gesneuvelde sol-daten. En voor wie er komt, lijkt de oorlog weer totleven te komen, ook al omdat de strijd om de inter-pretatie van de vele veldslagen nog steeds aan degang is. De beste manier om een beeld van dezeroerige eeuw te vormen is dan ook om deze slag-velden te gaan bezoeken, ofwel met een van devele slagveldroutes langs de belangrijkste veldsla-gen, of gewoon door zelf een route doorheen deZuid-Afrikaanse geschiedenis samen te stellen ente volgen.

JACARANDA 05/3 - 21

? ? ? ? ?T a a l

Iets merkwaardigs het gebeur met Afrikaans in die70 jaar nadat dit in 1925 verhef is tot ampteliketaal. Dit het een van net vier tale geword wat in dieloop van die twintigste eeu gestandaardiseer is enin alle vlakke van die lewe as openbare taalgebruik is, insluitende in die wetenskap, tegnolo-gie, ingenieurswese en vir onderrig in tersiêre inrig-tings.

Saam met Afrikaans het drie ander drie tale in die-selfde reusetaak geslaag: Hebreeus, Maleis-Indonesies en Hindi. Sowel Hindi as Maleis-Indonesies word deur honderde miljoene gepraaten dit het dus die voordeel van getalle gehad.Hebreeus en Afrikaans word albei net deur enkelemiljoene gepraat, maar is deur die drif en daad van`n doelgerigte taalbeweging voortgestu. Anders asHebreeus moes Afrikaans daagliks kompeteer metEngels, eers die taal van die Britse Ryk en van die1980’s die taal van globalisering.

In die 1980’s en vroeë 1990s het Afrikaans sy plekmerkwaardig volgestaan. Jean Laponce, `n Frans-Kanadese taalkenner, het in 1983 die getalle nage-vors van artikels in alle tale in die wêreld waarvanopsommings in die Index Medicus en ChemicalAbstracts verskyn het. Afrikaans was in albeigevalle onder die eerste dertig tale in die lysie,hoër as Hindi en Arabies. Volgens LawrenceSchlemmer was Afrikaans teen 1994 “wat betrefalgemene formele en nie-formele gebruik”landswyd die sterkste taal.

Teen 1999 was Afrikaans nog die belangriksteliterêre taal in Suid-Afrika gemeet net aan die getalboeke wat plaaslik uitgegee is. Daar is amper driekeer meer nie-fiksie (digbundels, dramas enromans) in Afrikaans uitgegee as in Engels en tweekeer meer as in die inheemse swart tale. Daarword algemeen aanvaar dat die vlak van digkuns inAfrikaans heelwat hoër is as in Engels en dat dieromanskrywer Karel Schoeman in dieselfde asemas grotes genoem kan word.

In die geval van nie-fiksie loop Engels voor omdatdie politieke krisis in Suid-Afrika geïnternasionaliseer geraak het en daar `ngroot mark vir Engelse boeke was. Maar in diegeskiedskrywing het Afrikaans sterk gestaan.Tussen 1938 en 1989 is 160 historiese werke,hoofsaaklik tesisse, in die Argiefjaarboek vir Suid-Afrikaanse geskiedenis gepubliseer, die oorweldi-

gende meerderheid in Afrikaans. In die regte is aldie hoofrigtings deur Afrikaanse boeke geskryfdeur vakkundiges gedek.

Die ander merkwaardige aspek van die opkomsvan moderne Afrikaans is dat sprekers vandag somin van die taal se ontwikkeling weet. `n Menshoor byvoorbeeld dikwels die onsin dat Afrikaansspesiaal bevoorreg is in die era van wit heerskap-py in Suid-Afrika. Die werklike toedrag van sake isdat funksionele en daadwerklike gelykheid tussenEngels en Hollands die hoeksteen was van diegrondwet van die Unie van Suid-Afrika wat in 1909aangeneem is. In 1925 het Afrikaans hierdie posi-sie van Hollands geërf.

Die staat het dus Afrikaanse skole en universiteiteopgerig, amptelike dokumente in twee tale laatverskyn, amptenare verplig om tweetalig te wees,in Afrikaans geadverteer, en vir Afrikaanse radio-en televisiestasies voorsiening gemaak. Dit wasnie “bevoorregting”, maar die nakoming van sykonstitusionele plig. (Prof Jan Sadie het altydopgemerk dat as daar een taal was wat bevoor-deel is, was dit Engels). As die staat versuim hetom Afrikaans te help ontwikkel, sou daar oneindi-ge struwelinge tussen die twee blanke gemeens-kappe gewees het, wat sekerlik die ekonomieseontwikkeling van die land sou gestrem het.

Die Afrikanernasionaliste het hulle nie altyd geliefgemaak in hul stryd om vir Afrikaans en virAfrikanerskole en –universiteite `n vastrapplek tekry nie. In 1960 het die digter Dirk Oppermangeskryf: “Die Afrikaner het gebou aan sy eiewêreld, het hom sterk gemaak en in die proses dieEngelsman, Kleurling en Bantoe van hom ver-vreem.” Afrikaners saam met hul taal het “`n sterkwegstotende mag”ontwikkel.

Waar die voorstanders van Afrikaans wel heelte-mal te ver gegaan het, was in die afdwing vanAfrikaans op die bruin en swart stedelikegemeenskappe. Druk van die staat het meege-bring dat meer bruin skole Afrikaans-enkelmediumgeword het as wat andersins die geval sou wees.

‘n Meningsopname van die 1960’s van swartbeheerrade van skole het daarop gedui dat meeras 66 persent van die lede twee tale (Afrikaans enEngels) as voertale verkies het, terwyl een-derde

Afrikaans se toekoms

JACARANDA 05/3 - 22

? ? ? ? ?T a a l

op net Engels aangedring het. Soweto was egterdie sentrum van verset teen Bantoe-onderwys. In1972 het feitlike alle jeugdiges hier onderrig deurdie medium van Afrikaans verwerp.

Die reusagtige flater was die nasionaliste seafdwing van Afrikaans as een van die voertale indie skole van Soweto en ander woongebiede indie Suid-Transvaal. Die regering het hierdiewaarskuwingsligte geïgnoreer en die res is , sooshulle sê, geskiedenis.

Die posisie na 1994

Nie een van die vier tale wat in die twintigste eeuso vinnig opgang gemaak het, het so dramaties asAfrikaans agteruit gegaan nie, alhoewel sowelMaleis-Indonesies as Hindi kwaai die wind vanvoor van Engels en in `n mindere mate Chineeskry. Vir Afrikaans is die grootste probleem dat ditnie meer die status en aansien het van voor 1994nie toe dit een van twee landstale was nie.

Op die ou end word die oorlewing van `n taal meerbepaal deur politieke aansien as deur militêre magof ekonomiese mag.. Nicolas Osler vertel in syEmpires of the World: A Language History of theWorld, wat pas verskyn het hoe die ManchusChina in 1644 verower en tot 1911 geregeer het.Vandag, binne twee of drie generasies na hulmagsverlies het hul taal, Manchu, feitlik uitgesterf.

Dit was van die staanspoor na 1994 duidelik datdie regering in Suid-Afrika Engels as die linguafranca, die groot verbindingstaal, wou vesting. Dithet toegelaat dat staatsdepartemente en openbarekorporasies slegs Engels gebruik, en dit het al dieuitsprake van die Pan Suid-Afrikaanse Taalraad datdié optrede ongrondwetlik is, geïgnoreer. Selfs indie Wes-Kaap word die polisie verplig om Engels asinterne kommunikasietaal te gebruik.

Die regering laat ook verskeie ander dinge toe watAfrikaans ondermyn. Vat byvoorbeeld die uitsaai-wese. Die proporsie Afrikaans wat op televisie uit-gesaai word, is slegs die helfte van die proporsielisensiebetalers wat Afrikaans is. Daar is geen per-soon wat Afrikaans as eerste taal praat op dieBeheerraad van die SAUK nie.

Die staat oefen groot druk uit op Afrikaanse skoleen universiteite om van enkelmedium na dubbel-medium of parallelmedium oor te skakel. Die uit-werking hiervan was dramaties

• Skole wat enkelmedium Afrikaanse onderrigaanbied, het sedert 1993 met ongeveer 40 per-sent afgeneem.

• Ongeveer 60 persent wit Afrikaanse kinderswoon tans enkelmedium Afrikaanse skole by;‘n kwart is in parallelmedium staatskole; 14persent is in Engelsmedium staat- en privaatskole.

• Nietemin beskou 80% wit Afrikaanse ouers(teenoor 73% bruin ouers) moedertaalonderrigas belangrik. Afrikaanssprekende studente aan die vyf histo-ries Afrikaanse universiteite het tot ongeveer55 persent gedaal.Veral in ‘n era van globalisering en die uitbrei-ding van Engels as universele taal, is daar mintale en kulture wat sonder staatshulp hul strydvir ‘n staanplek kan voer.J ean Laponce wysdaarop dat in ‘n land waar ‘n universele taalsoos Engels ‘n amptelike taal is, kleiner talehulle slegs kan handhaaf wanneer die meer-derheid van ‘n bepaalde streek of provinsiesprekers van ‘n kleiner taal is en wanneer hier-die mense vasbeslote is om dit in instellings asdie enigste voertaal te handhaaf.

Hy wys veral op die gevare van parallelmedium-en dubbelmediumonderrig in skole en universitei-te. Volgens hom verteenwoordig dit slegs ‘n half-wegstasie tot die volkome oorheersing van diedominante taal. Hy stel dit so: Bilingualism in edu-cation is thus generally a bilingualism of transition,which in the long run facilitates linguistic assimila-tion…”.

Soms beweer ministers of amptenare dat dieinvoer van `n Engelse stroom in `n Afrikaansenkelmedium skool geen verskil gaan maak aandie skoolonderrig wat Afrikaanse leerders ontvangnie aangesien hulle nog steeds hul onderrig inAfrikaans sal ontvang. Dit is van pas om in dieverband uitvoerig die uitspraak van Regter W.Thring in die saak oor Mikro Laerskool aan te haal:

It is contended by the first and secondrespondents [the Department] that theapplicants will suffer no prejudice becausepupils at the school who have chosen to betaught in Afrikaans may continue to receivetheir tuition in that language. I disagree.Where the governing body of a school haselected to have a single language as itsmedium of instruction, the introduction of asecond language of tuition must inevitablyhave a profound influence on the modus

JACARANDA 05/3 - 23

? ? ? ? ?T a a l

vivendi, the customs, traditions and almostevery aspect of the atmosphere which perva-des the school. It is not difficult to think ofexamples to illustrate this. To name just afew: at school assemblies at a parallel-medi-um school, staff and pupils must presumablybe addressed in both languages, and pro-ceedings must be conducted in both; thesame applies to meetings at the schoolwhich are attended by parents; notices onthe school notice board or boards will likewi-

se have to be in both languages; correspon-dence between the school and parents willhave to be conducted either in both langu-ages or selectively, depending on the parti-cular parent’s language of choice; the sameapplies to school reports; in the present casethe school motto, which presently reads“Werk en Skep”, may have to be scrappedand replaced with one which caters for bothlanguages, or, perhaps, even with one in athird language, such as Latin; the first appli-

Taalmonument in Paarl © Marie-Claire Van der Donckt

JACARANDA 05/3 - 24

T a a l

cant’s constitution will have to be in bothlanguages, and the same will presumablyapply to such things as the school song, if ithas one. The list is almost endless. I am notsuggesting that any of these things areundesirable in themselves; I have no doubtthat many parallel and dual-medium schoolsfunction perfectly satisfactorily in such abilingual milieu: however, I do say that theseaspects will, of necessity, be very different ina dual or parallel-medium school from whatthey are in a single-medium school.

AgteruitgangHoekom het Afrikaanssprekendes toegelaat datAfrikaans as publieke taal so met rasse skredeagteruitgaan?Ten eerste is Afrikaanssprekendes oor die alge-meen baie lief vir hul taal, maar baie min het `ntaallojaliteit of voel `n taalverpligting. Hulle hetdaaraan gewoond geraak dat die staat Afrikaansbeskerm. Bekommernis oor Afrikaans se oorle-wing tel veel minder as kommer oor misdaad enwerksgeleenthede. As `n universiteit moet kiestussen meer studente (en dus meer subsidies) ofmeer Afrikaans kies dit omtrent altyd teenAfrikaans. Afrikaans het `n weeskind geword.Ten tweede is Afrikaanssprekendes, insluitendedie akademiese en sake-elite, onkundig of onver-skillig oor die prosesse van taalverplasing. Hullewys na die konsumpsie van Afrikaans (kunste-feeste, boeke, koerante, tydskrifte) maar vergeetdat dit die produk van vorige investering is, toeAfrikaans een van twee amptelike tale was en feit-lik alle Afrikaanse opvoedkundige inrigtings enkel-medium was. In enige taal se oorlewing is die deurslaggewendevraag nie die huidige konsumpsie nie maar of dievoorwaardes bestaan vir die oordrag van die taal

as publieke taal na `n volgende geslag. Hier is vankritieke belang die stand van die taal in skole enuniversiteite en saam daarmee die regeringsbe-leid.Die “ooroptimiste” oor die toekoms van Afrikaansas publieke taal weier om te erken dat die rege-ring se aandrang op toegang in Engels en regstel-lende aksie die dood in die pot vir Afrikaans aspublieke taal is behalwe as daar doelgerigte teen-stand kom. Afrikaans kan nie aan `n universiteit of`n skool oorleef as die regering aandring dat alletoekomstige aanstellings die doel van demografie-se verteenwoordiging en regstellende aksie moetdien nie. En as die universiteite eens “getransfor-meer” is, watter kans is daar dat Afrikaans as dietaal van hoërskole sal oorbly? Ten derde is daar die ou Afrikaanse swakheid,naamlik verdeling en twis. Toenemend kies dieANC die Afrikaners met wie hy oor Afrikaans wilonderhandel en daar is meer as genoeg gewilligeswat daarvoor reg staan. En ANC-woordvoerderssal altyd gewilliges kan aanhaal wat verklaar datkommer oor die marginalisering van Afrikaans diereaksie van mense is wat nie die Afrikaners semagsverlies kan verwerk nie.

Afrikaans se toekoms as spreektaal en informeleomgangstaal is verseker. Sy toekoms as publieketaal met hoë kultuurfunksies is ernstig in gedrang.Slegs ernstige besinning deur meningsvormers enbesluitnemers wat op `n duidelike oorlewingsplanuitloop, sal `n wesenlike verskil maak. Sonder so`n plan sal nie veel vordering gemaak kan word ingesprekke met `n regering wat tot dusver heelte-mal te veel botsende seine van die Afrikaans-sprekende gemeenskap ontvang het.

Hermann Giliomee

JACARANDA 05/3 - 25

? ? ? ? ?G a s t r o n o m i e

WOSA Mega Tasting in Londen groot succesMet ongeveer 2.000 aanwezigen, ruim 260 producen-ten en meer dan 3.000 wijnen op de proeftafel, wordtmet de titel Mega Tasting niets teveel gezegd. Eengroot aantal Nederlandse wijnprofessionals is vorigeweek naar Londen afgereisd om deze proeverij tebezoeken. De reacties van zowel de aanwezigen uitNederland, als uit het Verenigd Koninkrijk, Duitsland,Scandinavië, België en overige landen waren zeerpositief. De beurs was op veel punten innovatief. Nooit eerderpresenteerden zoveel Zuid-Afrikaanse wijnproducen-ten gezamenlijk hun wijnen in Europa. Bijzonder wasde indeling van de producenten per regio. Dit met alsdoel de unieke diversiteit in Zuid-Afrika onder de aan-dacht te brengen.Naar alle waarschijnlijkheid zal Wines of South Africahet evenement in deze opzet in de toekomst om hetjaar organiseren.

Twee Zuid-Afrikaanse wijnlandgoederen genomi-neerdDoor het Amerikaanse blad Wine EnthusiastMagazine zijn “Vergelegen” en nieuwkomer“Vilafonté” genomineerd voor de titel New WorldWinery of the Year.De overige 3 genomineerden zijn twee Australischeproducenten en één uit Canada (Jim Barry, ClarendonHills and Osyoos Larose).Half november zullen de winnaars van de in totaal 10categorieën bekend worden gemaakt.

John Platter Five Star Wines 2006Een internationaal, ervaren team van proevers heeftin een aantal maanden zo’n 5.000 Zuid-Afrikaansewijnen geproefd. Al deze wijnen werden gerangschiktvolgens de voor de Platter gids gebruikelijke schaalvan één tot vijf sterren. Uiteindelijk werden 11 wijnenbekroond met vijf sterren, oftewel Superlative. A Capeclassic.De vijf sterren wijnen van 2006 zijn:• Glen Carlou Syrah 2004• Rijk’s Private Cellar Cabernet Sauvignon 2002• Klein Constantia Vin de Constance 2000• Thelema Reserve Merlot 2003• Axe Hill Cape Vintage Port 2003• De Krans Vintage Reserve Port 2003• Kaapzicht Steytler Vision 2002• Steenberg Vineyards Reserve Sauvignon Blanc

2005• Steenberg Vineyards Semillon 2005• Vergelegen White 2004• The Sadie Family Palladius 2004

Michelangelo International Wine AwardsVoor de negende keer zijn in Zuid-Afrika deMichelangelo International Wine Awards uitgereikt.Michelango is de enige Zuid-Afrikaanse wijncompeti-tie die in het land zelf wordt gehouden, maar een juryheeft die alleen uit buitenlandse proevers bestaat.De vijf wijnen die in de verschillende categorieën alsbeste werden beoordeeld, komen allemaal uit eenandere regio, district of ward.• Top scoring wine: Cloof Crucible Shiraz 2003

(Darling)• Grand Prix runner-up: Groenendal Andreas

Shiraz 2004 (Wellington)• Sue van Wyk Pinotage Trophy: Allée Bleue

Pinotage 2004 (Piekenierskloof)• Garagiste Trophy: Soet Karoo Red Muscat

d’Alexandrie 2004 (Klein Karoo)• Highest scoring organic wine: Bon Cap Organic

Pinotage 2004 (Robertson)Kijk op www.michelangelo-int-wine-awards.co.zavoor meer informatie en de complete lijst met win-naars.

Veritas AwardsBij de Veritas Awards waren het dit jaar Boplaas enSimonsig die uitblonken met ieder drie dubbel goudenmedailles. Zeven andere wijnlandgoederen scoordenook uitzonderlijk goed met 2 dubbel gouden medailles:Avondale, Bon Courage, Graham Beck, Havana Hills,Raka, Saronsberg en Tokara.De prestigieuze Veritas Awards wordt sinds 1992jaarlijks gepresenteerd door de South AfricanNational Wine Show Association (SANW).De winnende wijnen geven een goed beeld van dekwaliteit die Zuid-Afrika produceert en op de marktbrengt. Daarnaast zijn de toegekende awards eenkwaliteitsindicatie voor de consument: op de flessenworden namelijk dubbelgouden, gouden en zilverenstickers gedaan.Kijk op www.veritas.co.za voor meer informatie en decomplete lijst met winnaars.

Wijnnieuws

Wijngaard © Marie Claire Van der Donckt

JACARANDA 05/3 - 26

? ? ? ? ?B o e k e n n i e u w s

Die 69ste Boekenbeurs in die Antwerp Expo is van-jaar afgesluit met ’n bywoning van altesaam 168.027besoekers. Dit is wel minder as verlede jaar(182.465), maar vanjaar se beurs was egter drie daekorter. Tydens die elf dae was daar gemiddeld15.275 besoekers per dag wat opsig ’n rekord is.Die organiseerders en uitgewers is baie in hul nop-pies met vanjaar se boekefees en daarby kon dieduisende besoekers die handtekeninge met ’n per-soonlike toevoeging van 620 verskillende skrywersin hul gunsteling boeke laat verewig.Die onderwerpe tydens die tema-dae ghet gewis-sel van Sprokies, Towerkuns, Europalia Rusland,die Islam en 175 jaar België.Die Provinsi Antwerpen het binne die raamwerk vansy huidige deurlopende Suid-Afrika / VlaandereKulturele Roetes-projek ook ’n optrede vir die Suid-Afrikaanse musikant, Junior Mthombeni, en sygitaarbegeleider gereël. Dié tweemanskap (TheInternationals) se bestuurder, Han Zinzen, het ’naantal Afrikaanse gedigte voorgedra.Die volledige program van die Roetes-trajek vir dievolgende aantal maande tot April 2006 kan geraad-pleeg word op: www.roetes.be

By die stalletjie van EPO-Uitgewer was pers- enbemarkingsman, Jos Hennes, baie behulpsaamom die aandag op enkele boeke met tema’s oorSuid-Afrika te vestig.In die boek ‘Ik woon in Zuid-Afrika’ vertel kindersvan die verskillende bevolkingsgroepe hul eie ver-haal. Dié werk is saamgestel deur Han Lans met ’nvoorwoord deur Nelson Mandela.(Kit Publishers, Amsterdam: ISBN 90 6832 9456).In ‘Kalahari – bushmen’ word die nomadiese

leefwêreld van Suider-Afrika se oudste bevol-kingsgroep, die San , voorgestel.Die boek van 84 pagina’s deur Marion Hoekveld iskleurryk geïllustreer met foto’s van MichelPellanders. ISBN 90 6832 9685.Die boek ‘Islam voor ongelowigen’ van LucasCatherine (aanwesig by EPO-stalletjie), is reedsaan sy vyfde druk toe en steeds aktueel binne diehuidige Europese politieke ontwikkelinge en alge-mene forumgesprekke rondom die moslimfunda-mentalisme.

By Roularta Uitgewers het dhr. Jan Ingelbeen tweeboeke aangedui wat interessante aktuele aksente l^.In ‘België – De geboorte van een staat’ (2005/ 349p.) gee Roland Van Opbroecke ’n boeiende beeldvan alle relevante hoofrolspelers en figurante watin die rol as voor- of teenstander van die afskei-ding, deegeneem het aan die politieke omwente-ling. ISBN 90 5466 567x.Die verhaal van Vlaandere en Vlaminge in dieWes-Europese literatuur van die Romeinse tyd totaan die vooraand van die Eerste Wêreldoorlog,word as ontdekkingsreis verrassend belig in ‘DeVlamse poort naar Utopia’ deur Marc Gevaert.(319 p. 2004/ ISBN 90 5466 535I).www.roulartabooks.be

Info: www.boekenbeurs.be tel. (03) 230.8923.Info: Roetes-projek. Dhr. Frank Cuypers. Tel. (03)240.6408. e-mail:frank.cuypers@dmin.provant.be

Jan L. Coetzee

Boekenbeurs: opnuut groot sukse

Boeke-Brokkies** Die Nederlandse skrywer en skilder, Henk vanWoerden, is op 16 November 2005 tydens ’n werk-besoek in Amerika onverwags in sy slaap oorlede.Hy was sedert September a sogenaamde inwo-nende skrywer dosent aan die Universiteit vanMichigan. Van Woerden (1947) het in 1956 saammet sy ouers na Suid-Afrika geëmigreer waar hytot 1968 gewoon het. In sy bekende trilogie, watspreek van diepe heimwee en ook skerp kritiek,verken hy dei Suid-Afrikaanse problematiek.

In 1993 verskyn ‘Moenie kyk nie’ waarin hy oor syjeug skryf, gevolg deur ‘Tikoes (1996) en dan diereisjoernaal ‘Een mond vol glas’ (1998) waarin hyverstrengel is in ’n soektog na die moordenar vandie destydse Eerste Minister, Hendrik Verwoerd(algemeen beskou as die vader van die Apartheid).Dié laaste werk, ook in Afrikaans en Engels ver-taal, is met die gesogte Alan Paton prys bekroon.

JACARANDA 05/3 - 27

B o e k e n n i e u w s

** Nobel Pryswenner, J.M. Coetzee, se nuutsteboek, Langman, het pas verskyn. Die vertaling isdeur behartig en die oorspronklike Engelse titel is.Uitgewer: Cossee, Amsterdam.Coetzee se vroeëre werk, Foe, is intussen virtoneel verwerk en sal vroeg aanstaande jaar in dieNTG-teater in Gent te sien wees.

** Voices of the San (Die stemme van dieKhoisan). Saamgestel onder redaksie vanWillemien le Roux en Alison White. Met 226 pagi-na’s, ryklik geïllustreer met kleurfoto’s. Kwela uit-gewers – 45,90 euro.Verkrygbaar by Blacklabel – Dhr. GilbertBraspenning (Maréestraat 33, 2140 Borgerhout,Antwerpen). Tel. (03) 236.0212. e-mail: info@blac-klabel. www.blacklabel.be(Resensie in volgende Jacaranda).

** De Kloof en de Uitweg (een dwarse kijk op ont-wikkelingssamenwerking).Marc Vandepitte (met voorwoord MiekeMolemans).135 p. ISBN 90 6445 337 3Uitgeverij EPO, Berchem. www.epo.be Tel. (03)239.6874.

** Het Spook van Toetegaai, Herman Brussel-mans (2005).By die voorstelling van sy nuwe boek in Gent (9sept.), het Brusselmans op ’n vraag gesê dat hynog nie oorweeg om SA te besoek nie soos soveelander Vlaamse kunstenaars en skrywers. Syvriend, Tom Lanoye, is ’n bekende gesig inKaapstad.336 p. ISBN 90 446 0672 7.Prometheus Amsterdam. www.uitgeverijpromet-heus.nl

Jan L. Coetzee

Internationaal vakantiesalon Antwerpen

Zuid-AfrikaGastland 2006 – zaal 4

Zaterdag 28 januari tot en met donderdag 2 februari

van 10.00 uur tot 18.00 uur – dinsdag 12.00 uur tot 21.00 uur

JACARANDA 05/3 - 28

? ? ? ? ?N u u s b r o k k i e s

SA Operasanger Sterf Tragiesbekend SA dirigent, Gerard Korsten, as konsertmeester.Sy besondere vertolkings van Mozart en Donizetti hetveral hoë waardering onder operaliefhebbers geniet.Van der Walt is die eerste Suid-Afrikaanse tenoor wat dieoperawêreld se vier grootste podiums verower het, nl.Covent Garden (Londen), La Scala (Milaan), die WeenseStaatsopera en die Metropolitan-opera (New York).Dié talentvolle sanger het Suid-Afrika in die vroeë tagti-gerjare verlaat en Zurich sy tuisbasis gemaak vir sy pro-fessionele optredes. Ondergetekende het Deon die eer-ste keer in die tagtigerjare in Rotterdam by ’n optredeontmoet toe hy nog as relatiewe nuweling op die toneel,aan die vooraand van sy wêreldbekendheid gestaan het.Deon was ook in 2001 op besoek in Gent om die kwali-teitswyne van sy spoglandgoed by Willy Rouseu seKaapse Wynpaleis bekend te stel. Verlede jaar het ons ’nkort gesprek na sy optrede in Idomeneo gehad.Intussen het die Suid-Afrikaanse en internasionale ope-rawêreld uiters geskok gereageer oor die nuus van diéuitmuntende liriese tenoor se tragiese dood. Deon het op’n tragiese wyse heengegaan, maar sy kenmerkendestem met ’n unieke timbre , sal steeds wêreldwyd in dieampfiteaters bly voortleef en oor landsgrense klink omjong talentvolle sangers verder te inspireer

Jan L. Coetzee

Die wêreldbekende Suid-Afrikaanse operasanger, Deonvan der Walt, het 29 November op sy Kaapse wynplaasna ’n oënskynlike gesinsdrama aan ’n skietwond gesterf.Sy vader, mnr. Sarel van der Walt (78) is ook in die ski-etvoorval oorlede. Van der Walt se moeder, Sheila, hetna haar inkopies in die Paarl op die lyke afgekom. Die polisie het intussen met ’n geregtelike ondersoekbegin. Volgens ingeligtes was daar oor ’n baie lang tydstruwelinge en meningsverskille tussen Deon en syvader oor bestuursake op die wynlandgoed, Veen-wouden, in Noorder-Paarl.Deon het die wynplaas in 1988 gekoop en vernoem nadie dorpie Veenwouden in Friesland (Nederland) van-waar die eerste Van der Walt-gesin (1727) na Suid-Afrikageëmigreer het. Sy broer, Marcel, is in 1993, na ’n grondige enologiesestudie en praktiese opleiding in Frankryk, as wynmakeraangestel. Veenwouden het die afgelope agt jaar reedsverskeie internasionale toekennings vir sy topgehaltewyne ontvang. In die benaming van sommige van diewyne is daar ’n regstreekse verband met die klassieke kul-tuur en operawêreld. Die Vivat Bacchus, as voorbeeld,het sy naam te danke aan ’n aria uit Mozart se opera “TheAbduction from the Serail” waarin die Romeinse god vanwyn die dame van die harem “Osmin” verlei.Die 47-jarige Deon het nog verlede jaar in Antwerpen diehoofrol in Mozart se opera, Idomeneo, gesing met die

Nobel Pryswenner J M Coetzee in Gentse Teater’n Splinternuwe produksie van NTGent en MünchnerKamerspiele van die roman, ‘Foe’, van J.M. Coetzeeword in die nuwe jaar in München en Gent opgevoer.John Maxwell Coetzee (1940), sedert 2002 woonagtig inAustralië, het die gesogte Engelse Bookerprys twee keerin die wag gesleep en in 2003 die befaamde Nobel Prysvir literatuur ontvang.Die roman ‘Foe’ dateer uit 1986 wat juis ’n uiters onstui-mige politieke tydperk tydens die Apartheid was metlandwye noodtoestande en toenemende Westerse eko-nomiese sanksies teen Suid-Afrika. Die titel verwys ener-syds na die skrywer Daniel Defoe van die gekendeRobinson Crusoe verhaal, maar ook andersyds betekendié woord in Engels ‘vyand’.Coetzee gee ’n moderne weergawe van die mite met dievrou, Susan Barton, wat op die verlate eiland aanspoelen getuie is van die (mag)spel tussen die blankeRobinson en sy swart slaaf, Vrydag. Susan beleef diegeslote kluisenaarsbestaan van die oorheersende mees-ter en die swygende slaaf. Vrydag se stilswye is natuur-lik te wyte aan die feit dat geweldadige manne in verge-te gelede sy tong uitgesny het!Susan slaag daarin om Robinson en Vrydag per boot naEngeland te laat terugkeer. Tydens die terugreis sterfRobinson op see. By hul aankoms in Engeland is Susandie enige wat die eiland-verhaal kan vertel, aangesien

Vrydag hom in afsondering teruggetrek het. Sy gaanopsoek na die skrywer Daniel Foe, maar lg. is meer inSusan self geïnteresseerd as in die eiland-saga.Die Robinson-mite oorstyg die geskiedenis en grensevan die SA Apartheid om binne ’n globale gemeenskapvraagstukke van reg en onreg, heerser en onderdaan,aan te spreek. Daarby is die leser as waarnemer deelvan die gehoor van stille getuies van wat oor die tyds-grense afspeel…Die toneelbewerking van ‘Foe’ is deur Pieter De Buysseronder regie van NTGent direkteur, Johan Simons.Spelers is André Jung, Sylvana Krappatsch en BettySchuurman.Première op 4 Maart 2006 in München (spreektaal Duitsmet Nederlandstalige bo-titels) en op 11 Maart volg diepremière in Gent.Info: www.ntgent.be

** Coetzee het eind September (2005) die toekenning, Orde vanMpungubwe in Goud , van Pres. Thabo Mbeki, tydens ’n spesia-le plegtigheid in Pretoria, ontvang. Tydens dié geleentheid is ver-skeie ander prominente Suid-Afrikaners, wat almal ’n belangrikerol in die land se geskiedenis gespeel het, ook vereer - ook pos-tuum-toekenning aan dramaturg, N.P. van Wyk Louw.

Jan L. Coetzee.