DRUGA GIMNAZIJA ZENICA

MATURSKI RAD IZ SOCIOLOGIJETIPOVI VLASTI I OBLICI POLITIKIH SISTEMA

IME I PREZIME: JASMINA BEIREVIMENTOR: SANELA KADRI, PROF.

ZENICA,FEBRUAR 2015.

SADRAJUVOD31. O POJMU POLITIKE I VLASTI41.1.TEORIJE POLITIKE51.2.TEORIJE PRAVDE62.ORGANIZACIJA DRAVNE VLASTI72.1.HORIZONTALNA ORGANIZACIJA VLASTI72.2.VERTIKALNA ORGANIZACIJA VLASTI73.POLITIKI SISTEMI93.1.PARLAMENTARNI POLITIKI SISTEM93.1.1.TRI FAZE U RAZVOJU PARLAMENTARIZMA93.1.2.IRENJE PARLAMENTARIZMA103.1.3.RAZVOJ PARLAMENTIZMA S GLEDITA PRINCIPA103.1.4.INSTITUCIJSKA STRUKTURA PARLAMENTARIZMA113.2.PREDSJEDNIKI POLITIKI SISTEM133.3.POLUPREDSJEDNIKI POLITIKI SISTEM143.3.1.OSNOVNE KARAKTERISTIKE POLUPREDSJEDNIKOG SISTEMA143.4.SKUPTINSKI SISTEM143.5.MEUNARODNI POLITIKI SISTEM153.5.1.SUBJEKTI MEUNARODNOG POLITIKOG SISTEMA15ZAKLJUAK20

UVOD

Tema mog maturskog rada su tipovi vlasti, politiki sistemi i oblici politikih sistema koji su nastali kao rezultat dugotrajnih historijskih deavanja.Politiki sistem se kao praksa razvijao spontano, paralelno sa razvojem drutvenih i politikih deavanja.Javlja se na bazi praktine kritike predstavnikog sistema i njegove idealno zamiljene sheme.Prostor za razvoj politikog sistema stvoren je kada se uvidjela da zakon, koji je zamiljen kao izraz ope volje, nije saglasan sa stvarnim interesima graana kao pojedinca.Da bi shvatili politiki sistem potrebno je u prvi plan staviti odnos ustava prema drutvu kao cjelini, na nain koji e obuhvatiti sve njegove ekonomske, kulturne, historijske, ideoloke, tehnike i druge elemente.Politiki sistem kao nauka mora izraziti jedinstvo djelovanja svih aktera u stvaranju politikih odluka.Vlastje institucionalnamo, a zasnovana je na normativnim pretpostavkama koje imaju autoritet, koji proizilazi iz volje graana ili drutvene organizacije.Normativni poredak je osnova konstituisanja vlasti. Bez organizacije nema vlasti. Vlast je legitimni oblikmoi.Gdje je vlast tu su uspostavljeni odnosi izmeu prava i dunosti njenih nosilaca, ali i onih koji su joj potinjeni.

1. O POJMU POLITIKE I VLASTIPolitike institucije su drutvene institucije koje nastaju i djeluju u podruju drutva koje se naziva politikom.Politika obuhvata svjesnu djelatnost kojom se neka drutvena skupina nastoji usmjeriti da bi se ostvarili njeni ciljevi.Obuhvata djelatnosti koje znae izbor ciljeva, a zatim traenje i izbor puteva, odnosno, metoda ostvarivanja ciljeva.Politika je stalno usklaivanje djelovanja svih pripadnika skupine s obzirom na izabrane ciljeve i metode.To obuhvata usklaivanje njihovih pojedinanih i posebnih interesa te oblikovanje zajednikih interesa.Unutar svih politika, meusobni odnosi ljudi oblikuju se i ostvaruju kao odnosi vlasti. Za sve oblike vlasti zajedniko je da neko unutar skupine namee neto nekome.Postoje dvije skupine subjekata, oni koji nameu i oni kojima se namee, a postoji i ono to se namee. Zbog toga se vlast odreuje kao mogunost provoenja volje uprkos otporu onih prema kojima je volja upuena.Odnosi vlasti nastaju i odravaju se zbog dva razloga: ovisnost pripadnika skupine kojima se namee volja o onima koji nameu, koja moe biti fizika, psihika,privredna i ideoloka, usklaivanje pojedinanih i posebnih interesa, a to je mogue samo kroz podjelu rada na one koji odluuju i one koji izvravaju odluke

Nijedna od posebnih vlasti, ni politika, ne raspolae apsolutnom mogunou nametanja volje uprkos otporu onih kojima se namee.Time ne raspolae ni dravna vlast koja jedina ima monopol legitimnog fizikog nasilja kao krajnjeg sredstva ostvarivanja svoje volje.Kod svake vlasti postoji odnos uzajamnosti izmeu onih koji nameu i onih kojima se namee.Kod onih vlasti i politike, kod kojih je odnos uzajamnosti mnogo izraeniji, vlast je demokratska, a takva se vlast u politikoj nauci naziva autoritetom.Autoritet je vrsta vlasti gdje se odreena politika ostvaruje odnosima meu ljudima unutar kojih pojedinci prihvazaju odluke drugih pojedinaca dobrovoljno, a ne zbog moguih sankcija, jer su uvjereni da su one u njihovom interesu.Na jaanje odnosa uzajamnosti nametanja volje utie prirodna elja nosioca vlasti da im vlast bude djelotvorna, bez obzira na oblik vlasti i politike.Due vrijeme djelotvorna moe biti samo ona vlast ije se odluke prihvataju preteno dobrovoljno, a ne zbog sankcija koje kao krajnje sredstvo stoje iza njih.Nijedna vlast ni politika ne moe se due vrijeme temeljiti na sili.Zbog toga svi nosioci vlasti nastoje prikazati i oblikovati svoju vlast kao legitimnu, odnosno, trae takve njene izvore i institucionalne temelje i oblike koje oni kojima je vlast upuena mogu prihvatiti kao nune, jer drugaije ne moe biti ili jer su jedino mogui nain ostvarivanja njihovih interesa, odnosno ciljeva kojima tee.To vrijedi za dravnu vlast i politiku ija se mo (mo je sinonim za vlast koja je djelotvorna) u savremenim demokratskim drutvima izvodi iz legitimiteta to se stiee izborima i legaliteta koji znai sistem pravnih institucija i mehanizama kojim se drava ograniava pravom.Dva su temeljna svojstva politike. Politika je bitka za vlast i oko vlasti, jer vlast omoguuje pojedincima i skupinama kojima pripada da s pomou nje izvlae za sebe privredne i druge koristi. Istovremeno je i djelatnost kojom se usklaivanjem pojedinanih i posebnih interesa osigurava oblikovanje zajednikog interesa bez ega je nemogue ostvariti njene ciljeve.

1.1.TEORIJE POLITIKETELEOLOKO(nauka o svrhovitosti) shvatanje politike usmjereno je na svrhu politike.Ovakvo shvatanje politike vezuje se za antiku, protee se do srednjeg vijeka (Sv. Avgustin).Prema teleolokom shvatanju, postoji svrha svega, tj. da je tvorac (Bog, priroda) radio prema programu, da sve stvoreno ima svrhu.Svrha politike je javno dobro, bez pravde i javnog dobra politika bi bila samo velika pljaka.Zavjera je sve ono to je usmjereno protiv javnog dobra i interesa.ETATOLOKO (drava) shvatanje politike vidi dravu kao centralnu temu politike (njenu genezu, razvoj, organizaciju, prirodu, zakone koje donosi i slino).Drava je ta koja treba da obezbjedi javno dobro.Ovakvo shvatanje politike vlada od antike do modernog doba.KRATOLOKO (sila, mo,vlast) shvatanje politike u centar postavlja pojam vlasti i vladanja (donoenje odluka, nain vladanja).ELITISTIKO (izabran) shvatanje politike fokusirano je na delovanje vladajueg sloja, odnosno vladajuih elita.Elita je grupa koja ima vii autoritet u okviru vee grupe (sportska, kulturna, finansijska, politika, akademska itd.).Masa je kontra eliti, jer nema subjektivitet.Politiku elitu ine stranke.Obino postoji vie stranaka, ali ima nekih drava gdje je dominantna jedna politika elita. DISTRIBUTIVNO shvatanje politike kao autoritarne alokacije drutvene vrijednosti (ko, ta, kada i kako dobija).Bavi se politikim vrijednostima, locira se u onaj segment koji treba da titi, ali i da distribuira na pripadnike jedne drutvene zajednice.Vrijednosti su neto na emu poiva svaka drutvena zajednica. Postoje razne vrijednosti pa tako i politika.Iza vrijednosti moraju da postoje norme koje je tite. Postoje tradicionalna, religijska, obiajna ali i zakonska norma.Religijske norme su eksplinirane na zakone.BALANSIRAJUE I INTERESNO GRUPNO shvatanje politike u smislu borbe razliitih interesa (grupa, partija i drugih oblika politikog organizovanja) koja mora biti balansirana od strane drave (zakona, dravnih institucija). Tu se pokuava napraviti ravnotea izmeu pojmova kao to su red, sloboda i vlast.1.2.TEORIJE PRAVDEDISTRIBUTIVNA PRAVDA(POLOAJNA PRAVDA) podrazumjeva privilegije.Raspodjela vrijednosti (materijalnih i nematerijalnih) se vri prema poloaju u drutvenoj hijerarhiji.Ovo je najstariji oblik pravde koji se vezuje za opratanje, darovanje i bratsku slogu.KOMUTATIVNA PRAVDA (REGULATIVNA PRAVDA).Uzima u obzir steenu korist i pretrpljenu tetu, ona je korektivna na osnovu razmjenskog principa.Podrazumjeva emancipovano stanje individua i graanstva koje je svjesno svojih politikih prava i sloboda. To je pravda privatnog prava, raznovrsnih odnosa posredstvom arbitanog poloaja funkcije drave (sudovi, institucije koje se pojavljuju kao arbitri ako doe do sporova).SOLIDARNA PRAVDA- socijalna solidarnost.Odnosi se na zajednika dobra koja se daju slabijima i siromanima.Zalae se za tu vrstu socijalne solidarnosti, da im se daje vie nego bogatima, vie nego to bi svakom drugom raspodjelom dobara dobili.ZAKONSKA PRAVDA- racionalna pravda.Bazira se na dva osnovna principa: Zakon je jednak za sve Zakon je izvor pravde

2.ORGANIZACIJA DRAVNE VLASTIOrganizacija dravne vlasti predstavlja skup dravnih institucija, nain njihovog izbora, organizacije i nadlenosti kao i njihov meusobni odnos.Dva pristupa klasifikacije koja se temelje na organizaciji dravne vlasti: horizontalna organizacija vlasti vertikalna organizacija vlasti2.1.HORIZONTALNA ORGANIZACIJA VLASTIHorizontalna organizacija vlasti je raspodjela funkcija dravne vlasti izmeu razliitih organa vlasti na istom nivou.Horizontalna vlast podrazumjeva da:-Zakonodavna vlast donosi ustav, zakone i pravne propise i ukida ili mijenja postojee.-Izvrna vlast primjenjuje i sprovodi zakone koje je donijela zakonodavna vlast (parlament, skuptina); u modernoj politikoj teoriji i vlasti ona moe i sama da donosi izvjesne propise .-Sudska vlast presuuje u sporovima izmeu raznih subjekata prava (fizika i pravna lica, tj. institucije) i kanjava krivca za povredu pravnog poretka.Segmenti sudske vlasti su:1. sudovi2. javna tuilatva (tite javni interes)

2.2.VERTIKALNA ORGANIZACIJA VLASTIVertikalna organizacija vlasti odreuje uspostavljanje organa dravne vlasti na razliitim nivoima vlasti. U njoj se uspostavljaju odnosi izmeu centralnih i necentralnih organa vlasti u odreenoj dravnoj zajednici.Naziva se jo i teritorijalna organizacija vlasti.U okviru vertikalne organizacije vlasti razlikuju se: unitarna drava sloena drava unija federacija regionalna drava konfederacija lokalna samouprava

Unitarna drava je jedinstvena prosta drava (po organizaciji) sa jedinim centralnim nosiocem dravne vlasti.Funkcije dravne vlasti nisu podjeljene izmeu centralnih i necentralnih organa vlasti.Dva principa organizacije: Decentralizacija je prenoenje izvrnih (operativnih) funkcija na necentralne organe vlasti (lokalnu samoupravu) Dekoncentracija je prenoenje izvjesnih ovlatenja na nie (lokalne) organe vlasti sa necentralnih organa vlasti

-Sloena drava ima sastavne jedinice.Sloena drava moe biti:

-Unija koja nastaje meusobnim povezivanjem dvije ili vie samostalnih drava. Sjedinjena unija(zajednica drava slina unitarnoj dravi) Realna unija(carinska ili monetarna unija) Personalna unija(drave lanice priznaju istog vladara)

-Federacija je savezna drava.Supremacija federacije znai da su organi vlasti na saveznom nivou na vlasti.Autonomija federalnih jedinica podrazumjeva da svaka lanica ima izvestan stepen autonomije.-Regionalna drava se sastoji od regiona.Regioni su ustavne kategorije sa svojim nivoom vlasti u okviru regionalne drave. Imaju pravo na autonomiju i samoupravu, ali nemaju odlike dravnosti.Modeli regionalizacije: Ekonomska regionalizacija u federacijama/unitarnim dravama Administrativna regionalizacija Politiko-teritorijalna regionalizacija Geografska regionalizacija na mikro i makro regione

-Konfederacija je savez suverenih drava.Sama po sebi nije drava nego savez (slina je uniji, ali unije su ire), mora da postoji ugovor o formiranju, nemaju supremaciju saveznih organa vlasti kao to je sluaj kod federacije.-Lokalna samouprava je osnovni najnii nivo organizacije vlasti u svakoj dravi. Postoji u svim oblicima drave.Lokalna samouprava predstavlja oblik odluivanja u lokalnim zajednicama.Ustavom su joj zagarantovana prava i u njoj se ostvaruje lokalna samouprava graana.Najblia je antikom idealu neposredne demokratije.Organizacija lokalne vlasti: Jednostepena = lokalna + centralna vlast Dvostepena= lokalna + regioni + centralna vlast Trostepena= lokalna + okrug/oblast + regioni + centralna vlast

3.POLITIKI SISTEMIPolitike sisteme danas je mogue najadekvatnije podijeliti na parlamentarni, predsjedniki, polupredsjedniki, skuptinski i meunarodni politiki sistem.3.1.PARLAMENTARNI POLITIKI SISTEMParlamentarizam je nastao i razvijao se u Velikoj Britaniji.Rezultat je duge historijske evolucije.Razvijao se uglavnom u kontekstu borbe aristokratije, zatim buroazije, a kasnije i radnitva protiv kraljeve i svake druge arbitrarnosti.

3.1.1.TRI FAZE U RAZVOJU PARLAMENTARIZMAPrva faza poinje 1215.godine, donoenjem Magna carta libertatum i zavrava 1688.godine , kada se desila tzv. slavna revolucija bez krvi.Magna carta libertatum se posebno istie odredbama da se ne mogu nametnuti feudalije bez saglasnosti zajednikog savjeta kraljevstva i da se mora osigurati pravo na sudski postupak u krivinim stvarima.U ovom periodu posebno je znaajan Habeas Corpus Act iz 1679.godine koji predstavlja najveu zatitu protiv krenja linih prava i samovoljnog liavanja slobode.Druga faza- poinje slavnom revolucijom bez krvi 1688. godine, nakon ega je 1689. godine donesen Bill of Rights Act.Njime se afirmiu vani principi ustavnih sloboda i onemoguava tenja kralja da ignorie zahtjeve parlamenta.Act of Settlement iz 1701.godine ustanovio je nezavisnost sudstva.To je vrijeme stvaranja tzv.ograniene parlamentarne monarhije.Parlamentu je pripala zakonodavna vlast.Izvrna vlast je postepeno prelazila u ruke vlade.U tadanjem parlamentu presudnu ulogu je jo uvijek imao Dom lordova.Trea faza- poela je donoenjem Reform Act-a 1832.godine kojim je birako tijelo radikalno proireno za 50%.Broj biraa popeo se na 800.000, to je predstavljalo 7% populacije.Izvrena je i distribucija mjesta u parlamentu, tako da su predstavnika mjesta dobili gradovi u ekspanziji.Tokom ove faze formirane su dvije stranke: liberalna i konverzvativna.Tokom 18.stoljea u parlamentu je dolo do preraspodjele politike moi.Na prvu poziciju doao je Dom komuna.Moe se zakljuiti da je ve poetkom 18.stoljea dolo do formiranja gotovo kompletnog parlamentarnog sistema.3.1.2.IRENJE PARLAMENTARIZMAProces recepcije parlamentarizma, kako u Francuskoj, tako i u samoj Evropi, oznaen je Francuskom revolucijom 1789.godine. Pod uticajem britanskog parlamentarizma donesen je i Belgijski ustav iz 1831.godine.Njegove najbitnije karakteristike su da je funcija kralja kreirana kao arbitraa jedne neutralne vlasti, ukoliko doe do sukoba izmeu parlamenta i vlade. Uvodi se pravo ministarskog potpisa, koji je uvjet valjanosti kraljevih akata.Belgijski ustav, zajedno sa Reform Act-om, te francuskim iskustvima izraenim u Orleanskoj povelji, posluio je kao model i za druge parlamentarne ustave, kao to su grki, holandski, danski i luksemburki. Isti sluaj je u vedskoj i Norvekoj, ali su one recepciju izvrile putem obiajnog prava.Recepcija je bila intenzivna i u britanskim dominionima- Kanadi, Novom Zelandu i Australiji, gdje je britanska kruna zadrala pravo da dri izvrnu vlast koju je vrio guverner uz uee vlade koja je bila odgovorna parlamentu.3.1.3.RAZVOJ PARLAMENTIZMA S GLEDITA PRINCIPA Dualistiki parlamentarizam - prelazna faza izmeu apsolutne monarhije i savremenog parlamentarizma. ef drave dijeli izvrnu vlast sa vladom koju nominira i koja je odgovorna i njemu i parlamentu. Obzirom na princip"kralj ne moe pogrijeiti", nastala je kontradikcija izmeu ustavne neodgovornosti efa drave i njegove volje da vri vlast. Ona se negativno odraavala na stabilnost drutva u cjelini.U ovoj fazi izraena je mo monarha na jednoj, i nedovoljna afirmacija parlamenta na drugoj strani. U ovoj fazi kralj i parlament predstavljaju izjednaene vlasti po snazi politikog uticaja.ef drave se javlja kao snaga izvrne vlasti, ali se postavlja izvan spora izmeu parlamenta i vlade jer putem disolucije rjeava konflikt izmeu parlamenta i vlade.Taj sistem postojao je u predviktorijanskoj Engleskoj i u Francuskoj za vrijeme julske monarhije.Monistiki parlamentarizam m onistika koncepcija nastala je zajedno sa razvojem politikih partija i svih socijalnih promjena koje su tome prethodile. Svodi se na odnos izmedu parlamentarne veine i vlade koja je iz nje proistekla.Uloga efa drave je postala sekundarna u odnosu na ostale elemente parlamentarizma.Nastanak monizma poklapa se sa promjenama nakon I svjetskog rata, kada je nestalo velikih imperija.Jedini kriterij i oznaka savremenog parlamentarizma je odgovornost vlade pred izabranom skuptinom. U tim okolnostima vlada nema dvostruku odgovornost, ve joj je potrebno samo povjerenje parlamentarne veine.Monistika faza parlamentarizma uinila je politiki sistem u cjelini stabilnijim. ef drave postao je simbol kontinuiteta drave i arbitar u konfliktu izmeu pojedinih vlasti.

3.1.4.INSTITUCIJSKA STRUKTURA PARLAMENTARIZMAInstitucijsku strukturu parlamentarizma, izuzimajui postojanje nezavisne sudske vlasti, ine parlament, vlada i ef drave.Parlament je glavni predstavniki organ i titular zakonodavne vlasti. Obino bira predsjednika vlade i vri funkciju kontrole rada vlada. Organizacija parlamenta-moe biti jednodomni ili dvodomni. Kada je u pitanju unitarna drava, pristalice dvodomnog sistema smatraju da je drugi dom moderator ukupnog funkcioniranja parlamenta, koji stabilizuje njegovu aktivnost. S druge strane, protivnici ovog modela smatraju da dvodomni parlament pati od sporosti i neefikasnosti.Meutim, kada se radi o federativnim dravama, postoji visok stepen saglasnosti u pogledu opravdanosti postojanja dvodomnog parlamenta. Donji dom je u tom sluaju predstavnitvo svih graana federacije. Oni imaju brojne, posebno ekonomske interese koji prevazilaze granice federalnih jedinica. Gornji dom je predstavnitvo federalnih jedinica, koje takoer imaju svoje specifine interese i potrebe.Postoje 2 vrste bikamerizma: egalitarni,kad se oba doma biraju istovremeno putem neposrednih izbora, ili uz to imaju otprilike iste nadlenosti, te nejednaki bikamerizam,koji je najee prisutan. Njegova karakteristika je da se lanovi biraju putem indirektnih izbora i imaju suene nadlenosti u zakonodavnoj djelatnosti.U principu, organizacija parlamenta se zasniva na principu autonomnosti iz kojeg se izvodi pravo da normira vlastiti nain i metod rada. Taj princip znai i administrativnu i finansijsku autonomiju u parlamentu, kao i regulisanje pitanja imuniteta svojih lanova.Reglementacijsko svojstvo parlamenta se najee odnosi na 3 najvanija pitanja: parlamentarna zasjedanja,predsjednitvo parlamenta i parlamentarne komisije.Parlamentarna zasjedanja - ustavi obino reguliu samo osnovne principe ureenja parlamenta, koje razrauju sami parlamenti putem poslovnika i drugih oblika reglementacije. Ustav obino odreuje trajanje zasjedanja parlamenta. U tom smislu se razlikuju trajno (permanentno) zasjedanje i sistem vremenski odreenih faza zasjedanja parlamenta.Trajno zasjedanje ne znai da parlament zasjeda svakodnevno, ve da sam odreuje vrijeme svog zasjedanja u periodu izmeu izbora.Uz redovna postoje i vanredna zasjedanja za koje inicijativu daju ef drave ili vlade. Sjednica parlamenta, za razliku od zasjedanja, predstavlja odreeni sastav parlamenta.Ona traje od trenutka kad je predsjednik odgovarajueg doma otvori, do trenutka kad je proglasi zavrenom.Predsjednitvo parlamenta obino ine predsjednik, potpredsjednik i sekretar. Brinu se o sazivanju sjednica i dnevnom redu.Staraju se da se rasprave odvijaju u duhu poslovnika i koordiniu rad razliitih radnih tijela.Postoje 2 naina ureenja predsjednitva u parlamentu: depolitizirano,koje odgovara poloaju spikera u britanskom Domu komuna i majoritetno,gdje se predsjednik skuptine bira od veine, podloan je reizbornosti, ali svoju ulogu mora vriti nepristrasno.Parlamentarne komisije i odbori imaju zadatak da obavljaju prethodne rasprave o nacrtima zakona koji su u nadlenosti pojedinih domova i openito da pripremaju materijale za raspravu i odluivanje na plenarnim sjednicama parlamenta. Postoje 2 naina formiranja radnih tijela parlamenta: permanentni specijalizirani odbori koji traju za vrijeme mandata, te ad hoc komisije koje se formiraju posebno za svako pitanje koje se nae na dnevnom redu. Najee rjeenje u savremenim parlamentima je kombinacija ova 2 naina.Vlada je kolegijalni organ koji ima najviu izvrnu vlast u parlamentarnom sistemu, vodi politiku drave i zato odgovara parlamentu. Redovno se sastoji od ministara i premijera. Imenuje se na vie naina. Prema tradicionalnoj ili dualistikoj koncepciji, nominaciju vri ef drave.U monistikim sistemima ef drave imenuje premijera, da bi se kasnije traila investitura parlamenta. Poslije dobijanja saglasnosti parlamenta,premijer sastavlja vladu.Posebno znaajna je uloga predsjednika vlade. Formalno gledano, njegova uloga nije razraena u ustavnim tekstovima. Praktino, uloga predsjednika vlade nesumnjivo ima najvei politiki znaaj u cjelokupnom parlamentarnom sistemu. Znaaj njegove uloge zavisi od karaktera partijskog sistema u konkretnoj dravi. U dvopartijskom sistemu, predsjednik vlade kao ef partije ima izuzetno vanu funkciju u samoj vladi, kao i parlamentu gdje postoji veina pobjednikih partija.ef drave je prva linost drave u protokolarnom smislu. Njegova funkcija, bez obzira da li se radi o monarhu ili predsjedniku, zasnovana je na principu neodgovornosti. Danas efektivna vlast pripada vladi, a princip neodgovornosti efa drave samo je simbol vlasti i njemu pripada uloga izvjesnog arbitra u politikom procesu u kome dominantnu ulogu imaju politike stranke. Stepen znaaja uloge efa drave zavisi od karaktera partijskog sistema. U bipartizmu je njegova uloga vrlo mala jer se automatski uspostavlja parlamentarna veina. U multipartizmu ef drave ima vei uticaj i njemu pripada pravo da rjeava odreene konflikte i krize. Posebno je znaajno da ef drave predlae predsjednika vlade, prima ostavku vlade i na zahtjev vlade se izjanjava o rasputanju (disoluciji) parlamenta.3.2.PREDSJEDNIKI POLITIKI SISTEMSjedinjene Amerike Drave primjer su klasinog predsjednikog sistema koji odvaja zakonodavnu i izvrnu u dvije razliite grane vlasti s vlastitim nezavisnim izbornim mandatima. Stoga su mogue situacije podijeljene vlasti, gdje su lanovi zakonodavnog tijela i njihovi slubenici pripadnici druge stranke od one kojoj pripada predsjednik. Zakonodavno tijelo u ovom sistemu moe smijeniti predsjednika, ali jedino koristei rijetko upotrebljavani proces impeachmenta koji po pravilu zahtjeva dvo-treinsku veinu glasova zakonodavnog tijela. Proces impeachmenta obino zahtjeva da se predsjednik ulovi u nepropisnom ponaanju, za razliku od izglasavanja nepovjerenja u westminsterskom parlamentarnom sistemu gdje je to funkcija politike podrke (ili nedostatka iste). Predsjednik postavlja i otputa lanove svog kabineta. lanovi kabineta predsjednika, kao i njihovi parlamentarni kolege, imaju znaajnu vlast nad svojim resorima. Ipak, za razliku od ministara u parlamentarnom sistemu, oni su savjetnici i podreeni predsjedniku, a ne njegovi potencijalni nasljednici.Predsjedniki sistem je republikanska forma vladavine, koja predsjedniku kao elniku drave povjerava odluujua prava politikog odluivanja . Dok zapadnoevropski ustavni sistem, koji je nastao iz konstitucionalizma, predsjedniku daje reprezentativnu ulogu (oduzimanje moi monarha). Ustav SAD-a npr. daje predsjedniku veliku vlast, ali je shodno tome ograniio njegovo slubovanje na vrlo kratak period. Predsjednik SAD-a je elnik drave i ef vlade, najvii zapovjednik i u njegovom posjedu je sva mo. On je nezavisan od parlamenta (to nije parlamentarni sistem) i ne obrazuje vladu u pravom smislu, nego imenuje dravne sekretare kao savjetnike koje on sam opet moe otpustiti. Jednu drugu formu razvila je Francuska u doba Ch. de Gola (Ustav iz 1958.). To je prije svega veza sa plebiscitarnim odlukama (ve se pojavljuje kod Napoleona I i Napoleona III). U oba sluaja parlament je u pozadini, a egzekutiva je u posjedu pravne vlasti.

3.3.POLUPREDSJEDNIKI POLITIKI SISTEMPretea polupredsjednikog sistema je Vajmarska Njemaka (1919.-1933), gdje je prema Ustavu,vlada morala imati povjerenje efa drave i parlamenta. ef drave mogao je opozvati predsjednika vlade,ak i bez glasanja o povjerenju ili cenzuri. Osim toga, prema tom Ustavu, a i nizu ustava koji su se pojavili nakon II svjetskog rata (Austrija, Portugal, Island, Irska, Finska itd.), ef drave moe putem veta blokirati donoenje zakona.Sutina polupredsjednikog sistema ogleda se u tome da se predsjednik ne bira u parlamentu, kao to je to sluaj u parlamentarizmu, ve na opim i neposrednim izborima. Time predsjednik izravno dobija legitimitet naroda, to ga sa tog aspekta ini ravnopravnim sa parlamentom. Njegove ovlasti daleko prevazilaze one koje predsjednik ima u parlamentarnom sistemu. Istovremeno, za razliku od klasinog predsjednikog sistema, postoji vlada, ali sa neto manjim ovlatenjima od onih uparlamentarnom sistemu. Meu zemljama koje su prihvatile polupredsjedniki sistem su Hrvatska,Bugarska, Rumunija, pa i BiH.3.3.1.OSNOVNE KARAKTERISTIKE POLUPREDSJEDNIKOG SISTEMAPolupredsjedniki sistem prua mogunosti da se u parlamentarizam unesu neki elementi efikasnosti koji su svojstveni predsjednikom sistemu.Njegove osnovne karakteristike su da se predsjednik republike bira putem opih izbora, da ima velike kompetencije i da dolazi do izvjesnog ogranienja parlamenta.U polupredsjednikom sistemu u kome su openito ojaane funkcije predsjednika, mogue su dvije situacije: Kada predsjednik ini dio parlamentarne veine u ovom sluaju dolazi do koncentracije politike moi i uloga predsjednika se dodatno ojaava, to po pravilu vodi ka stabilnosti i dinaminosti ukupnog sistema Kada predsjednik ostvaruje svoju funkciju u uslovima nepostojanja parlamentarne veine sama ustavna pozicija predsjednika nije dovoljna garancija za stabilno funkcionisanje centralnih politikih institucija

3.4.SKUPTINSKI SISTEMSkuptinski sistem predstavlja nain organizacije drave kojom je izraena dominacija skuptine nad izvrnom vlau.esto se naziva i Konventski sistem jer je takav nain organizacije drave bio primijenjen u vrijeme Konvencije (1793.-1795.), neposredno nakon francuske revolucije.Skuptinski sistem je kasnije u Francuskoj bio primjenjen 2 puta, prema ustavu iz 1849.godine i u organizaciji Parike komune 1871.Tada je formiran sistem na principu jedinstva vlasti, kada je skuptina bila istovremeno i zakonodavno i izvrno tijelo. Recepcija modela jedinstva vlasti kasnije je izvrena u nizu socijalistikih zemalja, meu kojima je bila i SR BiH, s tim to je taj skuptinski sistem bio izgraen na osnovama jednopartijskog sistema.Danas skuptinski sistem postoji jedino u vicarskoj, kao sistem u kome osim skuptine postoji i izvrni organ koji je iskljuivo instrument skuptine.3.5.MEUNARODNI POLITIKI SISTEMPriroda meunarnog politikog sistema podrazumjeva postojanje: Odreene politike vlasti prema kojoj bi akteri sistema teili, u namjeri da je vre ili koriste u vlastite svrhe Da ta vlast nije preputena samovolji onih koji je vre, ve da postoje njeni svojevrsni demokratski osnovi Da postoji mogunost te meunarodne vlasti da prinudnim putem ostvaruje svoju volju izraenu u odreenim normama Novije doba formirane su odreene regionalne i globalne meunarodne organizacije.Tako je nakon II svjetskog rata formirana OUN kao globalna organizacija koja ukljuuje prvenstveno drave, ali dozvoljava mogunost da se kao subjekti pojave i nevladine organizacije.

3.5.1.SUBJEKTI MEUNARODNOG POLITIKOG SISTEMAUz OUN, subjekti meunarodnog politikog sistema su: drave, vladine meunarodne organizacije, nevladine meunarodne organizacije, multinacionalna preduzea i meunarodno javno miljenje.3.5.1.1.ORGANIZACIJA UJEDINJENIH NACIJA (OUN)

Ciljevi OUN-a su: Odravanje meunarodnog mira i sigurnosti i u tu svrhu preduzimanje efikasnih kolektivnih mjera radi sprjeavanja i otklanjanja prijetnji miru i suzbijanje akata agresije ili drugih povreda mira, a u skladu sa naelima pravde i meunarodnog prava, sreivanja ili rjeavanja meunarodnih sporova ili situacija koje bi mogle dovesti do povreda mira. Razvijanje prijateljskih odnosa meu nacijama, zasnovanih na naelima ravnopravnosti i samoopredjeljenja naroda i preduzimanje drugih mjera radi uvrivanja opeg mira Postizanje meunarodne saradnje rjeavanjem meunarodnih problema ekonomske, socijalne, kulturne ili humanitarne prirode i unapreivanje i podsticanje potivanja ljudskih prava i osnovnih sloboda Da postanu sredite za usklaivanje akcija preduzetih radi postizanja ovih zajednikih ciljeva

3.5.1.2.ORGANI OUN-a-Generalna skuptina je plenarni organ koji svoje redovno zasjedanje odrava godinje. Raspravlja o svim pitanjima povodom ostvarenja ciljeva UN, osim odravanja mira jer je to u nadlenosti Vijea sigurnosti.Odluke donosi veinom glasova, a za neke izuzetno znaajne odluke potrebna je dvotreinska veina.Meutim, rezolucije i preporuke koje donosi Generalna skuptina nemaju obavezujui karakter.-Vijee sigurnosti sastoji se od IS lanica, od kojih su 5 stalni (SAD, Rusija, V.Britanija, Francuska, Kina).Njegova glavna funkcija je da osigura brzu i efikasnu akciju UN-a u odravanju meunarodnog mira i sigurnosti. Vijee donosi odluke potvrdnim glasovima 9 lanova, ukljuujui stalne lanice, to znai da stalne lanice Vijea imaju pravo veta.-Generalni sekretarijat na elu sa generalnim sekretarom uglavnom ima poslove u domenu administracije, ali generalni sekretar moe i skrenuti panju Vijeu sigurnosti na svako pitanje za koje smatra da moe ugroziti meunarodni mir i sigumost.-Ekonomski i socijalni savjet-sastoji se od 54 lana UN koje bira Generalna skuptina.Vri prouavanja i priprema izvjetaje o meunarodnim drutvenim pitanjima (socijalnim, ekonomskim, kulturnim itd.) i daje preporuke Generalnoj skuptini, lanicama UN i zainteresovanim specijalizovanim agencijama.Moe po tim pitanjima pripremati nacrte konvencija ili sazivati meunarodne konferencije.-Starateljski savjet - brine se o upravljanju teritorijama pod starateljstvom.-Meunarodni sud pravde - sastoji se od 15 lanova, bez obzira na dravljanstvo. Oni se biraju meu osobama visokih moralnih osobina koji su poznati strunjaci meunarodnog prava ili u svojim zemljama ispunjavaju uvjete za obavljanje najviih sudskih funkcija. Drave priznaju nadlenost suda u svim sporovima koji se odnose na: Tumaenje nekog ugovora; Svako pitanje meunarodnog prava; Postojanje bilo koje injenice koja bi predstavljala krenje neke meunarodne obaveze; Prirodu ili obim obeteenja zbog krenja neke meunarodne norme.

U rjeavanju sporova sud primjenjuje meunarodne konvencije, obiaje, opa pravna naela priznata od civiliziranih drava, te pod izvjesnim uslovima i pravnu doktrinu.

3.5.1.3.DRAVEDrave su najvaniji akteri meunarodnog politikog sistema. One su suverene, to znai da teorijski nije mogue konsultirati vlast koja bi bila via od dravne vlasti. Na meunarodnom planu nema suverene vlasti sa aparatom prinude kojim bi osigurala realizaciju svojih odluka. Meutim, drave su upuene na meunarodnu komunikaciju i one trae izvjesnu sigurnost u tim odnosima, prvenstveno sigurnost da nee biti napadnute od nekih drugih suverenih drava. OUN je upravo proizvod tenji da se na meunarodnom planu stvore pretpostavke zatite nezavisnosti i suvereniteta pojedinih drava.Preko drava je jedino bilo mogue u meunarodni sistem predstavljen UN-om uvesti najvei dio zemalja Azije, Afrike i drugih podruja koja nisu imala dravotvorne tendencije.Osnivanjem novih drava stvarana je ansa da se brojni narodi i regije iz cijelog svijeta jave sa izvjesnom snagom u svijetu meunarodne politike,mada drave-velesile ve prema Povelji UN-a imaju dominantnu ulogu.3.5.1.4.MEUNARODNE VLADINE ORGANIZACIJEMeunarodna vladina organizacija moe se definisati kao asocijacija drava ustanovljena sporazumom meu njenim lanovima, koja ima stalni organizacijski aparat i zaduena je za ostvarivanje ciljeva od zajednikog interesa putem meusobne kooperacije.Dakle, formiraju se na osnovu meudravne saradnje, na dobrovoljnoj osnovi, uz postojanje stalnih organa,autonomije i kooperacije.Geografski gledano, meuvladine organizacije se mogu podijeliti na globalne (OUN) i regionalne,kontinentalne (Organizacija afrikog jedinstva), subregionalne (Benelux), pluriregionalne (Organizacijaislamske konferencije).Sa stanovita domena djelovanja mogu se podijeliti na globalne (OUN), vojne (NATO), ekonomske (EU),tehnike (Meunarodna unija telekomunikacija), naune (Evropska asocijacija za nuklearna istraivanja) i sl.3.5.1.5.NEVLADINE ORGANIZACIJEU novije vrijeme sve je vei znaaj meunarodnih organizacija koje su instrumenti kooperacije u brojnim specifinim domenima, a koje inae ne formiraju drave.Tako postoje meunarodne sindikalne organizacije, vjerske organizacije, humanitarne organizacije (Amnesty International), sportske organizacije. Radi se o organizacijama koje imaju meunarodni sastav, meunarodne ciljeve, privatan karakter konstituisanja i dobrovoljnost aktivnosti. Po pravilu se radi o organizacijama koje su funkcionalne, dakle neteritorijalne (za razliku od vladinih, koje se najee vezuju za teritoriju). Praktino je danas teko odvojiti nevladine organizacije od vladinih. Prije svega, one se javljaju pred vladama sa svojim zahtjevima, a deava se da su inicijatori stvaranja nevladinih organizacija upravo vlade, ako se smatra da e takve organizacije bolje ostvariti odreene ciljeve.Danas postoji nekoliko hiljada nevladinih meunarodnih organizacija, od kojih neke imaju zapaenu ulogu u meunarodnom politikom sistemu.3.5.1.6.MULTINACIONALNE KOMPANIJEMultinacionalne kompanije ostvaruju znaajan politiki uticaj u meunarodnim razmjerima. Nastojei ouvati svoje monopolske pozicije, posebno u zemljama "treeg svijeta", pojavljuju se kao snage koje ostvaruju veliki uticaj na regionalna, pa i globalna politika kretanja.Porast njihove snage nije praen i stvaranjem meunarodnog instrumentarija da se ostvari kontrola njihovog rada, te sudbine vlada u mnogim zemljama"treeg svijeta" zavise od njihovih interesa. One nalaze brojne naine da izvre uticaje, pri emu nije iskljuena ni korupcija velikih razmjera. Njihova mo je prvenstveno ekonomska, ali je njihova uloga sve vie politika jer od mjera koje realizuju u pojedinim dravama zavisi mo i prosperitet tih kompanija, odnosno uspjenost njihove borbe sa konkurentskim kompanijama.3.5.1.7.MEUNARODNO JAVNO MILJENJE Formiranje sve jasnijih kontura svjetskog javnog mnijenja proizvod je razvoja modernih sredstava komunikacije i intenziviranja integrativnih procesa u svijetu.Kod stvaranja javnog mnijenja, svakako najveu ulogu ima uticaj velesila i monih meunarodnih privrednih kompanija. Meutim, veliki je i pozitivni znaaj svjetskog javnog mnijenja, ija demokratska i humana dimenzija pokazuje veliki napredak. Postoji nekoliko primjera u kojima su svjetskim javnim mnijenjem ovladala stanovita koja mogu imati veliki znaaj u rjeavanju odreenih globalnih problema. Nakon II svjetskog rata u tom javnom mnijenju mogla su se uoiti 2 krupna opredjeljenja kao to su antirasistiko i antikolonijalno stanovite. Pored ovoga, svjetskim mnijenjem sve vie preovladava uvjerenje o potrebi globalnog rjeavanja ekolokih problema, potrebi uspostavljanja novog svjetskog poretka itd.

ZAKLJUAK

Da zakljuimo ovu temu moemo rei da politiki sistem obuhvata sve agense politikog ivota, bez obzira na stepen ili motiv njihovog uticaja.U svakom sluaju, politiki sistem predstavlja skup drutvenih i politikih institucija koji je uvijek iri od drave.Pojam politikog sistema redovno obuhvata i sveinstitucije, organizacije i asocijacije koje se formiraju u samom drutvu i koji vre odreeni uticaj na donoenje i primjenu dravnih odluka (zakona i podzakonskih akata).Dok ustavni sistem predstavlja skup ustavom utvrenih institucija i odnosa, te predstavlja preteno pravnu kategoriju, dotle politiki sistem uz dravu, obuhvata i skup politikih institucija koje ustavni sistem dozvoljava, ali ih ne spominje.S druge strane, vlastje snaga potinjavanja ljudi odreenim naredbama uspostavljena nekim oblikomlegitimnosti.To je sistem (mehanizam) koji omoguava pokoravanje naredbama koje potiu iz odreenog izvora.Svaka vlast tei nekoj vrsti stalnosti tj. svom uvrenju i kontinuitetu to se postie uspostavom legitimnosti, a legitimnostje nivo prihvatljivosti odreenog tipa politike vlasti od lanova politike zajednice ostvaren na slobodnimizborima.Osigurava da veina ljudi odobrava i slijedi izabranu vlast i podrava uvjerenje veine lanova politike zajednice da je ta vlast valjana i opravdana.

LITERATURA1. Jovanovi Pavle, Dimitrijevi Nenad, Popovi Milan:Savremeni politiki sisemi,Univerzitet Crne Gore,Podgorica,BiH, 1998.2. Vjeran Katunari:Vlast i politika(izbor radova Maxa Webera),Jesenski,2013.3. Vukain Pavlovi: Politika mo,Beograd, 2012.4.Branimir Gligori:Uvod u modernu politiku teoriju,Slubeni glasnik Srbije, Beograd 2012.5.Internet

21