JEMI ZOTER APO SKLLEVER TE

GJENEVE TONA

Robert Brown zbuloi berthamen.

Mathias J.Schhleiden zbuloi se cdo bime eshte e ndertuar nga qeliza.

Qeliza tulla e jetes.Historik i shkurter

Robert Hook zbuloi qelizen.

Theodor Schwan arriti ne te njejtin perfundim per gjallesat shtazore.

1665

1831

1838

1839

• Qeliza eshte njesia baze ndertimore.

• Qeliza eshte njesia baze funksionale.

Qeliza eshte njesia baze e rritjes dhe zhvillimit.

• Qeliza eshte njesia baze e trashegimise.

• Qeliza eshte njesia baze e riperteritjes.

Teoria qelizore

FUNKSIONALENDERTIMORE TRASHEGIMISE

QELIZA BIMOREEshte e ndertuar nga aparati i Golxhit, berthama,rrjeti endoplazmatik i lemuar e i ashper, mitokondri, peroksizome, citoplazma, ribozome, endozome, lizozome, membrana plazmatike, kloroplaste, mur qelizor, vakuola.

Eshte e ndertuar nga aparati i Golxhit, berthama,rrjeti endoplazmatik i lemuar e i ashper, mitokondri, peroksizome, citoplazma, ribozome, endozome, lizozome, membrana plazmatike.

QELIZA SHTAZORE

Qeliza bimore dhe shtazore

Ndarja qelizore ndodh nëpërmjet ndarjes së thjeshtë ku nga një qelizë nënë formohen dy qeliza bija.   Tërësia e procesit jetësor që karakterizojnë qelizën që nga formimi deri në ndarjen e saj përfundimtare quhet cikël qelizor. Cikli qelizor kalon në katër faza kryesore G1 ,S ,G2 dhe M.Fazat G1 ,S dhe G2 përfaqësojnë interfazën.Një qelizë gjatë ciklit jetësor të saj kalon në dyperiudha: interfaza dhe ndarja qelizore.

Cikli qelizor

Profaza -Centriolat zhvendosen në polin e qelizës.-Cdo kromozom përbëhet nga dy kromatide që takohen në një pikë që quhet centromer.-Membrana bërthamore tretet-Fijet e boshtit kapin kromozomet në struktura në formë disku që quhen cinetokore.

Metafaza -Fijet e kromatideve tërhiqen herë në drejtim të një poli e herë në drejtim të polit tjetër

Anafaza -Kromozomet shkojnë në pole . -Fijet e boshtit mitotik treten . -Rreth kompletit kromozomik formohet membrana bërthamore -Fillon një ngushtim (Q. shtazore) në ekuatorin e qelizës.

Telofaza -Është ndarja e citoplazmës së qelizës nënë në dy qeliza bija. -Ngushtimi thellohet deri sa qeliza nënë ndahet në dy qeliza bija.

Riprodhimi qelizor

ADN materiali gjenetik baze

ADN është akronim për Acidin Desoksiribonukleik. ADN-ja është substanca në të cilën mbartet e koduar, për shumicën e organizmave, informacioni i trashëgimisë, informacion i cili kalohet në qelizat bija pas cdo ndarje qelizore. Në këtë mënyrë, ADN-ja është përgjegjëse për strukturën dhe karakteristikat physiologjike dhe biokimike për gati të gjitha qeniet e gjalla.

ARN Struktura dhe formimi

ARN është produkt parësor i gjeneve, d.m.th. i ADN dhe ka strukturë të ngjashme me ADN, mirëpo për dallim ARN është molekulë lineare njëzingjirore shumë më e vogël se molekula e ADN. Në vend të dezoksiribozës ka sheqerin-ribozë si dhe në vend të timinës (T) ka bazën uracilë (U). ARN është përbërës i kromozomeve i të gjithë organizmave të gjallë, ndërsa në përqindje më të madhe gjendet në bërthamëz dhe në ribozome. ARNi-informativ perben 5% te ARN ARNt-transportus perben 10% te ARN ARNr-ribozomal perben 85% te ARN.

Gjenet dhe Proteinat

Gjeni është nje copë e molekules së acidit dezoksiribonukleik (ADN-së), që përmban informacionet themelore të krijimit të një acidi ribonukleik (ARN). Gjenet janë njësitë e trashegimise në organizmat e gjalla.Proteinat janë lëndë organike, janë makromolekula të cilat kryesisht përbëhen nga elementet e karbonit, hidrogjenit, oksigjenit, azoti si dhe rrallë herë edhe prej sulfurit. Proteinat janë baza kryesore të  qelizave.

Kodi gjenetikBazat e azotuara [Adenina (A), Citozina (C), Timina (T), Guanina (G)] mund te imagjinohen si kater shkronja te alfabetit. Duke përdorur grupe me nga tre shkronja mund te formohen 64 kombinime të ndryshme të cilat formojnë 20 aminoacidet ekzistuese. Me që ekzistojnë 64 tripleta dhe 20 aminoacide në kodin gjenetik disa aminoacide mund të kodifikohen nga disa tripleta të ndryshme por jo anasjelltas, një tripletë i përket vetëm një aminoacidi

Informacioni gjenetik

Si kopjohet informacioni Gjenetik

Helika e dyfishtë  despiralizohet nga këputja e lidhjeve hidrogjenore ndërmjet bazave përplotësuese duke bërë që dy fijet e ADN-së të dalin të lira.Përballë çdo fijeje të lirë formohet një fije e re përplotësuese të cilat lidhen me lidhje hidrogjenore dhe formojnë dy molekula te reja bija.Dy molekulat e reja të ADN-së janë identike me molekulën prindërore.Cdo molekulë bijë ka një varg nga molekula prindërore dhe një varg të ri.Për kryerjen e këtij procesi nevojitet një enzimë e vecantë  ADN-polimeraza.

Mutacionet e gjeneve

Ato mund te ndryshojne pjese te caktuara te materialit gjenetik, e si pasoje te korrnizes se leximit te informacionit. Per shembull nje delecion, nje shtim apo nje zevendesim I nje ose me shume bazave te azotuara ne renditjen e nukleotideve te nje gjeni mund te shkaktoje nje alteracion qe quhet mutacion gjenetik. Disa nga mutacionet gjenetike mund te shkaktohen nga faktor mjedisore, te cilet sulmojne molekulat e AND-se dhe ndryshojne strukturen e saj. Disa viruse me enzimat perkatese, rrezatimi UV dhe disa perberes kimik jane shkaktaret e mutacioneve. Elementet kimik qe shkaktojne mutacionet quhen mutagjene.Terapia gjenike

Terapia e gjeneve është dizenjuar për te futur material gjenetik brenda qelizave për te kompensuar funksionin e gjeneve anormalë ose për te ndertuar një proteine te nevojshme. Nëse mutacioni ne një gjen ben qe nje proteine e nevojshme te mungoje ose te jetë ne pakice, terapia e gjeneve mund te jetë e afte qe te fusi një kopje normale (që nuk ka pesuar mutacion), qe te risjelle, rivendosi funksionin e proteines.

Qelizat staminale ndryshojnë prej qelizave të maturuara. Ato kanë një aftësi të mahnitshme. Jo vetëm që janë të afta të shumëfishojnë vetveten, por mund të krijojnë inde të reja kur ato ndahen e zhvillohen më tej. Qelizat staminale luajnë një rol kyç gjatë zhvillimit të trupit të njeriut pas ngjizjes. Dhe kjo aftësi e tyre për të prodhuar lloje të ndryshme qelizash të specializuara i bën të papërsëritshme për efektin veprues që mund të kenë në terapinë mjekësore. Qelizat staminale klasifikohen sipas origjinës dhe sipas llojit të qelizave të maturuara që mund të prodhojnë. Ato ndahen në qelizat staminale embrionale, qeliza staminale të të rriturve dhe qeliza staminale të kordonit kerthizor. 

Qelizat staminale

Shkencëtarët thonë se qeliza të lëkurës nga dy burra të moshuar që vuajnë nga sëmundje të zemrës, kanë arritur t'i transformojnë në qeliza të shëndetëshme në zemër. Përdorimi i qelizave në laborator, është hap për përsosjen e teknologjisë qelizore, dhe një ditë të ndihmojnë për të trajtuar sëmundje të zemrës që janë në rritje në thuajse çdo rajon të botës. Shkencëtarët morën qelizat e lëkurës nga 2 pacientë me qeliza të sëmura të zemrës. Pastaj këto qeliza i ri-programuan për t'u bërë qeliza embrionale të cilat mund riprodhojnë qeliza për një sërë organesh. Përfitimi më i dukshëm i kësaj forme trajtimi është se trupi nuk mund t'i refuzojë qelizat e veta, siç ndodh normalisht me transplantimin e qelizave të huaja. Studimi kryesohet nga profesor Lior Gepstein, mjek kardiolog në Qendrën Mjekësore Rambam në Haifa dhe profesor në Institutin Izraelit të Teknologjisë. Për të prodhuar këtë sasi të vogël indesh në epruvetë, thotë doktor Gepstein, duhen disa miliarda qeliza, pa llogaritur që ato duhet të gjitha të jenë të shëndetëshme e të mos krijojnë sëmundje në vend që ta luftojnë atë. Një pengesë e madhe për shkencëtarët në këtë moment është se qelizat e zemrës që ata prodhojnë nuk kanë një jetë të gjatë. Në fushën e kirurgjisë së zemrës, gjatë dy dekadave të fundit janë bërë shumë përparime, por doktor Gepstein beson se një ditë mjekësia do t'i trajtojë sëmundje të tilla nëpërmjet terapisë qelizore. Pavarësisht përmirësimeve të rëndësishme që janë bërë në trajtimin me kirurgji apo ndërhyrje koronare, numri i pacientëve që pësojnë goditje në zemër vazhdon të rritet. Ndërhyrje të tilla kirurgjike nuk garantojnë mos kthimin e sëmundjes, prandaj duhet t’i lenë vendin trajtimit me qeliza emrionale. Sëmundjet e zemrës janë vrasësi i katërt më i madh në botë, sipas shifrave të Organizatës Botërore Shëndetësore. Vetëm vitin e kaluar,  57 milionë njerëz vdiqën nga sëmundje të zemrës. Por kërkimet në fushën e terapisë me qelizave embrionale ecin ngadalë dhe kushtojnë shumë. Puna  e shkencëtarëve në këtë fushë bazohet në dhjetra vjet njohuri e kërkime në laboratorë në mbarë botën.

Terapia qelizore

Biologjia moderne mund te permblidhet ne pese principe unifikuese: Teoria Qelizore, Teoria e Evolucionit, Gjenetika, Homeostaza dhe Energjia.Teoria e evolucionit gjithashtu mund te ndahet ne dy epoka. Teoria klasike e evolucionit u formulua nga Carls Darvini dhe Alfred Rasell Uallis ne mesin e shek te 19 dhe ishte e para teori evolucionare qe perfshinte mekanizmin e perzgjedhjes natyrore. Homeostaza eshte aftesia qe kane organizmat e ndryshem biologjik, qofshin keta nje apo shumeqelizore, per ta mbajtur mjedisin e tyre te brendshem ne nje ekuiliber dinamik dhe kushte te stabilizuara. Gjenetika është dega e cila studion gjenet, trashëgiminë, dhe ndryshimin e organizmave. Trashëgimia e tipareve te ndryshme tek gjallesat behet e mundur nëpërmjet tejçimit te materialit gjenetik nga njeri brez ne tjetrin. Cdo gjallese ka nevoje per energji te vazhdueshme per te mbijetuar, energji e cila perftohet gjate perpunimit te ushqimit ne proceset metabolike.

Biologjia moderne dhe shoqeria

Evolucioni është çdo ndryshim te brezat pasardhës në karakteristikat e trashëgueshme te popullatave. Proceset evolucionare i japin jetë diversitetit në çdo nivel të organizimit biologjik, si në specie, organizma individualë dhe në molekula si AND-ja dhe proteinat. Jeta në Tokë filloi dhe evoluoi nga një paraardhës universal i përbashkët rreth 3.7 miliard vjet më parë. Shfaqja e gjallesave të reja dhe divergjenca e jetës mund të dëshmohen nga një grup i përbashkët i tipareve biokimikë dhe morfologjikë, ose nga sekuenca të përbashkëta të AND-së. Këto tipare dhe sekuenca homologe janë më të ngjashme ndër speciet të cilat kanë një paraardhës më të ri dhe mund të përdoren për të rindërtuar historinë evolucionare duke u mbështetur në rekordet e fosileve dhe specieve të tanishme. Struktura e sotme e biodiversitetit është formuar si nga zhdukja, si nga shfaqja e specieve të reja.Çarls Darvin qe i pari që formuloi një argument shkencor për teorinë e evolucionit me mekanizëm seleksionim natyror. Evolucioni me seleksion natyror është një proces që dëshmohet nga tre fakte për popullatat: 1) më shumë pasardhës prodhohen sesa mbijetojnë, 2) tiparet janë të ndryshme për çdo individ, duke çuar në raporte të ndryshme të mbijetesës dhe riprodhimit dhe 3) ndryshimet në tipare janë të trashëgueshme. Kështu që, kur anëtarët e një popullate vdesin, ata zëvendësohen nga pasardhësit e prindërve që përshtatën më mirë për të mbijetuar dhe riprodhuar në mjedisin në të cilin seleksioni natyror ndodhi. Ky proces krijon dhe ruan tiparet që janë më të përshtatshmet për të kryer funksionet biologjike. Seleksioni natyror është shkaku i vetëm i njohur i përshtatjes, por jo i vetmi shkak i evolucionit. Të tjerë, jo-përshtatës shkaqe të evolucionit janë mutacioni dhe shmangia gjenetike. Në fillim të shekullit të 20-të, gjenetika u integrua me teorinë darviniane të evolucionit me seleksion natyror përmes disiplinës së gjenetikës së popullatave. Rëndësia e seleksionit natyror si shkak i evolucionit u pranua edhe në degë të tjera të biologjisë. Përveç kësaj, nocione të vjetra të evolucionit, si ortogjeneza dhe "progresi" u bënë pa vlerë. Shkencëtarët vazhdojnë të studiojnë aspekte të ndryshme të evolucionit duke dhënë dhe testuar hipoteza, ndërtuar teori shkencore me anë të të dhënave vëhzguese dhe performuar eksperimente në fushë dhe në laborator. Biologët pranojnë se pasardhja me modifikim është një nga faktet më të besueshme në shkencë. Zbulimet në biologjinë evolucionare kanë kryer impakt jo vetëm në degët tradicionale të biologjisë, por edhe në disiplina të tjera akademike (p.sh, antropologjia dhe psikologjia) dhe në shoqëri.

Evolucioni

Evolucioni nga majmun ne homo sapiens sapiens

Perfundimet

Gjenet na kontrollojne neve aq sa ne i

kontrollojme ata.psh ne qofte se nje

njeri ka gjenin per trup shtatlarte ai ne

qofte se nuk ushqehet mire nuk ka

kushte te mira mbijetese atehere gjeni

nuk shprehet qe do te thote se ne

ndikojme ne shprehjen e gjeneve.