john dewey ve demokratik egitim john dewey and democratic education

8/7/2019 John Dewey Ve Demokratik Egitim John Dewey and Democratic Education

1/90

T.C.ATATRK NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

FELSEFE ANABLM DALI

Kemal BAKIR

JOHN DEWEY VE DEMOKRATK ETM

YKSEK LSANS TEZ

TEZ YNETCSDo. Dr. Nevzat CAN

ERZURUM 2007


2/90


3/90

I

NDEKLER

Sayfa No

ZET...III

ABSTRACTIV

TABLOLAR VE EKLLER DZN.V

NSZ....VI

GR.....1

BRNC BLM1. JOHN DEWEY.............7

1.1 John Dewey Kimdir? ......7

1.2 John Dewey ve Pragmatizm....8

1.2.1 Pragmatizm nedir?............................................................................8

1.3 John Deweyin Felsefesi....11

1.3.1 Felsefenin anlam ve felsefi yntem...12

1.3.2 Geleneksel ve modern felsefenin eletirisi.....151.3.3 Felsefenin yeniden inas....19

1.4 John Dewey ve Eitim...22

KNC BLM

2. DEMOKRATK ETM...25

2.1 Demokrasi Nedir?..........................................................................................26

2.2 John Dewey ve Demokrasi272.3 Demokrasi ve Eitim.32

2.3.1 Demokratik toplum ve demokratik eitim......35

2.4 Demokratik Eitim Kuramlar...... 42

2.4.1 lerlemecilik (Progressivism)..43

2.4.2 Yeniden Kurmaclk (Reconstructions)..47

2.4.3 Yaplandrmaclk (Constructivism)...50


4/90

II

2.5 Demokratik Eitim Modeli57

2.5.1 renci merkezli eitim ....57

2.5.1.1 Aktif renme......64

2.5.1.2 Yanstc dnme ve Yaratc problem zme...67

SONU...73

KAYNAKA..77

ZGEM.81


5/90

III

ZET

YKSEK LSANS TEZ

JOHN DEWEY VE DEMOKRATK ETM

Kemal BAKIR

Danman: Do. Dr. Nevzat CAN

2007-Sayfa: 81+7

Jri: Do. Dr. Nevzat CAN

Prof. Dr. Mustafa YILDIRIM

Yrd. Do. Dr. Abamslim AKDEMR

John Dewey 19 ve 20. yzyln nemli filozof ve eitimcilerindendir. Onun

felsefesi ve eitim dncesi, yaad lke olan Amerika Birleik Devletlerinin eitim

dncesini ekillendirmek ve Amerikan dncesinde bir aydnlanma meydana

getirmeyi amalar. Bu sebeple Dewey, sosyal dzene uygun, bireyin ve toplumsalln

gzetildii bir eitim modeli gelitirmeye urar dolaysyla bilimsel, sosyal ve siyasal

gelimelere uygun bir teori olduunu dnd demokratik eitim teorisini ortaya

atar.

Demokratik eitim aslnda Deweyin dorudan isimlendirdii bir kavram

olmamakla birlikte, demokrasinin, onun felsefesinin ve eitim dncesinin neredeyse

tamamn kapsayan bir dnce olmas bakmndan bu ekilde bir nitelendirme

yaplmtr. Deweyin eitim felsefesinin kuramsal boyutunu oluturan ilerlemecilik,

yeniden kurmaclk ve yaplandrmaclk akmlar tamamen demokratik ilkeler ile ortaya

konmutur.

Ayrca bu kuramlar dorultusunda ortaya koyduu renci merkezli eitimanlay ve onun kapsamnda eitimin yntem ve ieriini belirleyen ilevselci psikoloji

ile desteklenen aktif renme yaklam ve yaratc problem zme yntemi de doal

olarak Onun demokrasi dncesi dorultusunda ekillenmitir. Bu almada, ana

hatlaryla John Deweyin felsefesi ve demokratik eitim anlay eletirel bir biimde

ele alnacaktr.

Anahtar Kelimeler: John Dewey, Demokratik Eitim


6/90

IV

ABSTRACT

MASTER THESIS

JOHN DEWEY AND DEMOCRATIC EDUCATION

Kemal BAKIR

Supervisor: Associate Prof. Dr. Nevzat CAN

2007-Pages: 81+7

Jury: Associate Prof. Dr. Nevzat CAN

Prof. Dr. Mustafa YILDIRIM

Assistant. Prof. Dr. Abamslim AKDEMR

John Dewey is one of the important philosophers and educationalists of the 19

th

and 20th centuries. His philosophy and educational thought aim to shape his countrys,

USA, educational thought and to bring about an enlightenment in American thought.

Therefore, he tried to develop an educational model which is in accordance with the

social system and in which the individual and the socialization are considered. Hence,

he put forward the democratic education theory which he thought to be in accordance

with the scientific, social and politic improvements.

Democratic education, in reality, is not a term he directly coined but it was

called as democratic education in that democracy comprises almost the whole part of

this philosophy and educational thought. Progressivism, reconstructions, and

constructivism, which comprise the theoretical dimension of Deweys educational

philosophy, are presented thoroughly with democratic principles.

Active learning approach and creative problem solving method which were

supported by functionalist psychology determining the method and the contents of the

education, and student-centered education which he put forward in accordance of these

theories are naturally shaped according to his democracy thought. This study will

critically investigate John Deweys philosophy and his thought of democratic education.

Key Words: John Dewey, Democratic Education


7/90

V

TABLOLAR VE EKLLER DZN

Tablo1 lerlemeci eitimin, eitim eleri asndan ematik grn..46

Tablo2 Yeniden Kurmacln eitim eleri asndan ematik grn..49

Tablo3 Yaplandrmacln eitim eleri asndan ematik grn.....56

Tablo4 renci merkezli eitim ile geleneksel eitimin karlatrlmas58

ekil1 Deweyin okul- toplum etkileimini gsterir sembolik diyagram..60

ekil2 Okulun geniletilmi biimi...62

ekil3 Deweyin okul modelinin baka bir blm.....63

ekil4 Deweyin renme yaklamn gsterir model.66

Tablo5 Yanstc dnmenin anlamlandrlmas.69

Tablo6 Deweyin yaratc sorun zme modeli....71


8/90

VI

NSZ

Eitim, insann insanca yaamasnn olmazsa olmaz bir koulu durumundadr.

nk eitim, insann hem bedensel hem de ruhsal ynden deiimi ve geliiminde

nemli, hatta en nemli ilevi stlenmitir. Eitim araclyladr ki insan, bireysel

yaamdan toplumsal, ulusal ve uluslararas ilikilere kadar her alanda kendine zg bir

dnya kurarken; tekiyle olan ilikilerini de dzene sokmutur. nsanlarn eitilmesi

iin gerekli olan ara-gere ve yntemler, zaman ve mekna gre bir takm

deiikliklere uram olsa bile, eitilmesi gereken insan doasnda temelde-zde bir

deiiklik olduunu sylemek zordur.

nsanlk tarihinde, deiik dnemlerde birbirinden farkl dnceler araclyla

insanlar eitiliyor olsalar da; sz konusu dncelerden bazlar, insanlararas ilikiler

de her zaman var olmutur ve bundan sonra da var olmaya devam edecektir. Bu

dnceler yzyllar boyu harmanlanarak bugne kadar gelmitir. Fakat eitim

konusundaki bu dnceler zerinde tam ve kesin bir gr birliine varlamamtr ve

hibir zaman da tek bir gr tm dnyada ortak bir kabul grmemitir.

nsanlk tarihinde pek ok dnce ve teori birbiriyle atma halinde seyrini

srdrrken, 17. yzyldan bugne meydana gelen modernite ve sonras dnce

hareketleri insanln geliim seyrini bir anda, var olandan ok daha farkl bir yne, hzl

bir biimde etkilemitir. Bu, insanln grm olduu en byk deiim ve dnm

hareketidir. Bu erevede, insan faaliyetlerinde ok nemli bir yere sahip, nde gelen

toplumsal kurumlardan olan eitim de bu hareketten nasibini alm ve modern dnyada

aydnlanmann bir parolas olarak kendine ayrcalkl bir yer edinmitir. Amerikal John

Dewey de 19. yzyln son eyrei ile 20. yzyln ilk yars arasnda tm felsefesini

eitimin hizmetine sunarak, eitim ve eitim felsefesi zerine dnceleriyle, zellikleonun eitim felsefesinin ana temasn oluturan demokratik eitim dncesiyle bu

oluumun bayraktarln yapmtr.

Deweyin ortaya att ve onun felsefesiyle btnleen en belirgin ve nemli

dnce demokratik eitim teorisidir. Demokratik eitim bal bana bir eitim teorisi

olmakla birlikte, Dewey, yaklak bir asrlk mrn, tm felsefeyi ykp yeniden ina

ederek kendi lkesinin geleceini salayacan dnd bu teoriyi gelitirmek ve


9/90

VII

temellendirmek iin harcam, kitap, makale, rapor ve bildiri olmak zere birok

alma yapmtr.

Bu aratrmada, gnmz eitim anlaynda olduka etkili olan John Dewey ve

Demokratik Eitim dncesi ana balklaryla ele alnarak etkileri aklanmaya

allacaktr. almada, eser, gr ve nerileriyle yardmn esirgemeyen hocam ve

danmanm Do. Dr. Nevzat CANa ve her zaman bana destek veren aileme teekkr

ederim.

Erzurum2007 Kemal BAKIR


10/90

1

GR

nsanlk ilkel topluluktan uygar bir toplum olma, insan da kendini bilme ve

doaya egemen olma yolunda tarihin her aamasnda eitli problemlerle kar karyagelmitir. Problem, insann onu fark etmesiyle ve insanla birlikte var olan, yaamn her

annda ve alannda mevcut, yaama ve var olma mcadelesinde onun doasn kuatan

bir fenomendir. Bilinmeyeni ortaya karmak, bilmek, ona hkmetmek ve onu

kullanarak bir sonrakini ele alp zmek, sonra bir bakas ve daha sonra bir bakas

Ondan bamsz gibi ortaya kan ile arasndaki iliki ve onun bir bakasyla balants

eklinde uzayp giden problemler yumadr insan yaam. Bunlar, hayat normal akn

srdrrken gndelik yaamn iinden belirir, bazlar ise meraktan dolay zellikleseilmi problemlerdir.

Var olma mcadelesinde doaya teslim olmamak, eldeki ile yetinmemek ve en

nemlisi de bilme istei ve bu dorultuda beliren problemler insan dnmeye,

aratrmaya ve incelemeye sevk etmi, bu abalar onun leme kar bilinlenmesini ve

bir vaziyet almasn salamtr. Ayrca insanlarn bir arada yaama gereksinimi

topluluk halinde yaam zorunlu klm, topluluktan toplum olma yolunda nemli

mesafe kat ettirmitir. Toplum bilinci ile uygarlk yolundaki bu abalar, ierisinde insangibi ok nemli ve spesifik bir faktr barndran topluma, nasl yn verilecei ve onun

yapta olan bireylerin nasl yetitirilecei ise yine bir sorun olarak insanln karsna

kmaktadr.

Her toplum kendi bugnn ve geleceini planlamak, yeni nesillere kltrlerini

ve bilgi birikimlerini aktarmak ve onlar genel amata insanla; zelde ise,

toplumlarna ve kendilerine faydal birer birey olarak yetitirmek istek ve ihtiyac

ierisindedir. Bunun gerekletirilmesi de ancak bata eitim olmak zere eitli sosyalkurumlar oluturulmasyla mmkn olduundan, uygar toplumlar ncelikle eitimim

kurumsallamas yolunda okullar kurmulardr.1 Fakat i bu kadarla da kalmaz, bunun

ileyiini dzenlemek ayrca bir problem alan olarak belirir. Eitimin mahiyetini

belirlemek zere, eitim nedir?, amac nedir?, neyi kapsamaldr?, ierii ne olmaldr?

ve nasl bir eitim yaplmaldr? eklindeki soru ve sorunlara karlk ileri srlen

fikirler ve bu dorultuda yaplan tartmalar ise eitime felsefi bir boyut kazandrr. Bu

1 Fatma Var,Eitim Bilimine Giri, stanbul, Alkm Yay, 1998, s. 7.


11/90

2

boyutta eitimi biimlendiren ve ona yn veren dnceler, bir felsefe disiplini olan

eitim felsefesinin konu alan ierisindedir. Uygarln balangcndan bu yana, btn

felsefe disiplinlerinde olduu gibi, eitim felsefesinde de tam bir uzlama sz konusu

deildir. Fakat eitli dnemlerde farkl toplumlarda, toplum yaps ve an anlayna

gre deiik eitim anlaylar kabul grm ve dierleriyle birlikte yeni araylar

devam etmi, zamana paralel olarak da basknlklar deimitir.

Aslnda ortaadan bugne dek insanlk tarihindeki pek ok dnce yeni ortaya

km deil, felsefi refleksiyonu vurgular biimde, gemiin, zellikle de antik Yunan

dncesinin zamana gre yeniden yorumlanmas biimindedir ya da kkenleri oraya

kadar uzanr. nsana ait bir problem olarak eitim dncesi de ayn ekilde bir seyir

ierisindedir. lkadan beri sre gelen spritalist- materyalist kartl bugn de belki

biimi deimi olmakla birlikte mevcudiyetini korumaktadr. Demokritosun maddi

ontolojisine karlk Platonik idealizm ve Aristotelesin realizmi ve de buna bal olarak

ortaya kan epistemolojik realizm ve idealizm bu tr atmalarn belki de felsefi

anlamda ilk rnekleridir. Bu tr ikili kartlklar eitimi de yine ontolojik materyalizm-

spritualizm ve idealizm- realizm dolaysyla epistemolojik rasyonalizm-emprizm gibi

farkl dncelerin yorumu ile kar karya getirmitir.

dealizm, Platonla gndeme gelmitir. Platon idealar ve grnler dnyas

olmak zere iki ayr dnya kabul etmitir. Platona gre gereklik idealar alemindedir,

bizim iinde yaadmz ve gerek zannettiimiz her ey aslnda idealar aleminin bir

yansmasdr ve ona ait bilgilerin doruluu da gerei ile uyuma lsne baldr. Bu

sebeple bizim gzlemlediimiz dnya grnler alemidir. Bilgi de, akl yoluyla elde

edilebilen idealar aleminin bilgisiyle snrldr. Bu balamda idealizm mutlak olarak

belirledii ideal deerlerin genel geer, evrensel olduunu ve eitimde de bunlara

arlk verilmesi gerektiini savunur. Platona gre, Eitim hem bireyin hem de

devletin yapsn dzeltecek en yetkin yntemdir.2 Bir yntem ya da ara olarak

eitimde, bilginin kayna akl olmas sebebiyle insann doutan getirdii apriori bilgi

ve bir takm yetilerin farkna vararak bunlar kullanmas ve gereklie ilikin tasarmlar

ortaya koymasn salayacak yntemler kullanlmaldr. Ayrca, her birey ruhuna

2 Cemil Gzey, Felsefe ve EitimFelsefelogos, Say:10, 2002/2, s. 7.


12/90

3

egemen olan yetenek dorultusunda eitilmelidir.3 eriini ideal, evrensel deerlerin

oluturduu eitimin temel amac da bunu salamaktr.

dealizme kar tepki olarak da Aristotelesin realizmi gelir. Aristoteles, hocas

Platonun iki dnya grne kar karak, gzlemlenebilir ve yzleilen dnyann

gerekliin bizzat kendisi olduunu, bunun dnda herhangi bir ideal dnyann mevcut

olmadn ileri srer. Realizm tek gereklik olarak doay grr; deney ve gzleme

dayal bilgiyi temele alr. Kkleri Aristotelese dayanan realizm bir anlamda sistemli

bilimsel dncenin ilk rnei olmakla birlikte daha sonra epistemolojik ve metodolojik

adan deiik biimlerde ele alnmtr.

Bu balamda realizm, eitimi bir bilim olarak ele alma eiliminde olup,

ieriinin ve yntemlerinin tamamen bilimsel olmas gerektiini savunur. Bilimsel

olarak ispatlanm bir eyin grecelii sz konusu deildir. Bu balamda, eitim de bir

bilim olduu iin, eitimin amalar ve bu amalar dorultusunda organize edilecek

yaantlarnda da bilimsel bir yaklamla belirlenmesi, dzenlenmesi gerekir. Realizmde

de, idealizmde olduu gibi bir evrensellik sz konusudur, fakat realizm evrensel olan

birebir somut gerekliin kendisiyle snrlamas ve belirlemesi bakmndan farkllk

gsterir. Bir dzene duyulan ihtiya, toplumsallk iin olduu kadar birey ve onu ele

alan her ey iin gereklidir. Bu erevede insann kendini gerekletirme srecinin en

temel dinamii olan eitimin ise zellikle bir sistematie ihtiyac vardr.

dealizm ve realizm insana ait tm problemlerde olduu gibi eitim zerine ileri

srlen dncelere de ontolojik zemin ve metodolojik tutum olutururken, hmanizm,

natralizm ve dier eitim felsefesi akmlar da bu dorultuda temellenmi, eitimin

amalar ve ileyii noktasnda yol gsterici olmutur. Fakat yine de bunlarn hepsi

eitim iin birer temel olma durumundadr. Bu vesile ile sz konusu akmlar daha sonra

ortaya kacak olan eitim akmlarna ya ksmen ya da tamamen dayanak

oluturmaktadr.

Bu erevede, Antik Yunan dncesini yanstan hmanizm, sofistik rlativite

ile insan merkeze alp, btn deikenlerin ona gre ekillendiini iddia ederek insan

sevgisi ve ycelii gibi temel kavramlar etrafnda yaplanm, insanln ortaya koyduu

eserlerinin gerekliin bizzat kendisine tekabl eden ideal deerler olduunu ve bunun

3A. g. e., s. 7.


13/90

4

da en nihai ama olduunu savunur. Hmanizm, eitim tarihinde ilka Yunan

dncesinde ekillenmi olmakla birlikte, Rnesans kltrnde ve ileride ele alnaca

zere, Rnesans sonras 19 ve 20. yy dncesinde, eitimin, insann doaya ynelii ve

kendini gerekletirmesi eklinde ele alnmasnda etkili olmutur. Hmanist gelenek

ierisinde, klasik hmanizmden farkl olarak, realizmin etkisinin ar bast Francis

Baconun bilimsel hmanizmi de insan bilimsel adan ele alma gibi bir oluuma zemin

hazrlam ve bu 20. yzylda John Dewey tarafndan tekrar gndeme getirilerek felsefe

ve eitim problemlerine uygulanmtr.4 Ayrca Baconun bilginin ve bilimin birey ve

toplum hayat iin nemi zerinde durarak bunun sosyal problemlere uygulanmas

ynndeki dncesi aydnlanma ve Dewey zerinde nemli bir etki brakmtr.

Eitimde etkili ve de nemli olan bir baka dnce de natralizmdir ki, nemini

etkisinin byklnden alr. Natralizm daha pozitivist bir izgide gzlemlenebilir

olgular zerinden hareket eder ve ontolojik manada insan doann ayrlmaz bir paras

olarak grr. Bu sebeple eitimde beeri bilimlerin suni bir kandrmaca olduunu iddia

ederek doa bilimlerini esas alr. nde gelen temsilcisi Fransz filozof Jean Jacques

Rousseaudur. Rousseaunun eitim zerine dnceleri, zellikle de eitimde zgrlk

dncesi onun sosyal felsefesi ile de paralellik gsterir dolaysyla daha sonraki eitim

ve toplum felsefelerini, bilhassa Deweyi olduka etkilemitir.5 O, insanlarn doal

halde iken zgr ve ahlki anlamda iyi olduklarn fakat doadan kopula ahlki

bozulmann ve zgrln kaybolmaya baladn belirtir. Bu nedenle insanlar

zgrlklerinin gvenceye alnmas ve de doal olana yaknlklarnn salanmas iin

ynetim ve idare haklarn szleme ile devlete devrederler. Devlet, toplumun eitim,

zgrlk, eitli siyasal ve sosyal haklarn korumakla sorumludur. Rousseaunun bu

dnceleri ayn zamanda Fransz htilalinin ve Aydnlanmann tohumlar da

saylabilir.

Aydnlanma ile birlikte deimeye ve gelimeye balayan toplumsal ve siyasi

dnceler, sanayi devrimi ile daha hzl ve farkl bir deiim seyri ierisine girmitir.

Sanayi devriminin sonucu yaam biimi ve ekonomik dengeler deimi, eski sosyal

snflar yerine eitli yeni modern sosyal snflar ortaya kmtr. Ayrca bilimsel

gelimeler sonucu sanayileen toplumun ihtiyalarn karlamak amacyla yaplan,

4 Frank Thilly,Felsefe Tarihi kitap bir, ev. brahim ener, stanbul, Sistem Yay, 1995, s. 308.

5 Hseyin Bal,John Deweyin Eitim Felsefesi, stanbul, Kor Yay, 1991, s. 23.


14/90

5

corafi keiflerin de nemli rol oynad smrgecilik ve kolonicilik faaliyetleri, yeni

toplumlarn olumasna yol am, bu toplumlarn bamszlk giriimleri de yeni

dnce oluumlaryla desteklenerek yeni kltrlerin domasna yol amtr.

Toplumun tm kurumlar gibi eitim de bu dnce ve teorilerden zerine den pay

alm, zellikle de bir siyasal teori olarak sahneye kan liberalizmi temsilen, zgrlk

ve demokrasi dncesi eitimi dorudan etkilemitir.

19. ve 20. yzylda toplumlar zgr, demokratik, bilgi toplumu olma yolunda

nemli admlar atm ve bunu da eitimle gerekletirmeye almlardr. Bir bilim

felsefesi olarak ortaya kan pozitivizm 19. yzylda ve 20. yzyln ilk yarsnda

ektisini kuvvetle hissettirmi, doa bilimlerine ait problemlerin yan sra bilgi ve bilimin

sosyal boyutuna binaen toplumsal problemlere de bu erevede zm aranmasna,

sosyal bilim dncesinin domasna yol amtr. Bu oluum, bilgi ve bilim asndan

faydac ve indirgemeci bir yaklam temele almtr.6 Toplumsal bir kurum olarak

eitimin de bu erevede ele alnmas kanlmaz olduundan, eitim felsefesinde yeni

bir r alm, eitimde eski, geleneksel dnceler yerine, bilgi toplumunun bir

gerei olarak pozitivist, zgrlk ve demokrasi temelli dnceler benimsenmitir.

Bilgi toplumunda bilginin deeri, pragmatist filozoflar, zellikle de sosyal

problemler zerine younlaarak bunlarn zmn eitimde gren John Dewey

tarafndan faydayla llme yoluna gidilmitir. Dewey, bilginin sosyolojik boyutundan

hmanist bir tutumla bireysel boyutuna inerek, onu tekrar felsefi bir anlamda ele alp

bireyler zerinden toplum geneline ulamak ve evrensel bir karakter kazandrmak gibi

bir amala bilgiyi srekli deien ve gelien dnyada ilerlemenin bir arac olarak

grmtr (Progressivism). lerlemecilik olarak bilinen bu dnceye gre, uygarln

gelecei bilimsel dnme alkanlnn yaygnlamasna baldr. Bunun devam

niteliinde ise deien dnyada eskiyen deerlerin yerine yenisinin konulmas gerektii

gr ortaya kmtr (Reconstructions). Bu da yine Deweyin nderlik ettii bir

dncedir. zellikle eitimde uygulama alan bulan bu pragmatist dnceler, bata

Amerika olmak zere tm dnyada olduka etkilidir.

Bilimsel ve ekonomik stnl yakalama arzusu, uluslar daha iyi bir eitim

sistemi oluturma yolunda araylara itmitir. Bu araylar bilimsel ve ekonomik alanda

6 Yksel zden,Eitimde Yeni Deerler, Ankara, Pagem A Yay, 2005, s. 58.


15/90

6

stn olan uluslarn bilim ve eitim anlaylarna doru ynelmitir. Genellikle son iki

yz yln baskn bilim anlay pozitivizm ve bunun faydac yorumu revata

olduundan, aralarnda Trkiyenin de bulunduu pek ok ulus yukarda bahsi geen

pragmatist dncenin eitim anlayn benimseyerek uygulamaya koymutur.7 Bilgi

toplumunun nndeki en byk engel olarak grlen gelenekselliin bilimsel olmad

kanaati, bilimsel bir toplum arzusu ile gelime-ilerlemenin tek yolunun bilim olduu

dncesini dourmu ve bilimsel stnl salama yolunda pozitivizm olduka kabul

grmtr. Pozitivizmden etkilen Trk dnce adamlar bunu eitim sistemi iine

yerletirmeye zel bir aba sarf etmitir. Hatta Cumhuriyetin kurulmasndan sonra,

pozitivizmin eylemsel ve faydac biimini simgeleyen pragmatizmin nde gelen

temsilcilerinden olan Amerikal filozof ve pedagog John Dewey Trkiyeye davetedilmi, Trk eitim sistemi zerinde tetkik ve incelemelerde bulunmu ve bir tavsiye

raporu hazrlamtr. Pragmatizmin nderleri olan William James ve zellikle de John

Deweyin dnceleri Mehmet Emin Eriirgil ve Avni Baman araclyla Trk fikir

hayatnda ve Trk eitim sisteminde de olduka etkili olmutur.8 Pragmatik eitim

felsefesi pek ok lkede olduu gibi, Trkiyede de bugn bile etkili bir dnce olarak

varln srdrmektedir.

Eitim, bilim ve felsefe toplumu biimlendiren ve ona yn veren nemli

etkendir, tm bunlar tasarlayan ise felsefedir. Toplumu biimlendiren eitimdir, bunun

ieriini bilim oluturur, bu ikisinin ve zellikle eitimin mahiyetini de felsefe belirler.

Bunu konu alan disiplin ise eitim felsefesidir. Bu nedenle btn toplumlar eitim

felsefesine iddetle ihtiya duyar. Tm bunlar da gsteriyor ki, felsefesiz bir eitim

ilevini yerine getiremez.

7 Sabri Bykdvenci,Eitim Felsefesine Giri, Ankara, Siyasal Kitabevi, 2001, s. vii.

8 Hilmi Ziya lken, Trkiyede ada Dnce Tarihi, stanbul, lken Yay, 1999, s. 427.


16/90

7

BRNC BLM

1. JOHN DEWEY1.1. John Dewey Kimdir?

John Dewey, Charles Darwinin Trlerin Kayna (The Origin of Species) adl

ok ses getiren kitabn yaymlad yl olan 1859da* ABD, Bulington, Vermontda

dodu.9 1879da Vermont niversitesinden mezun oldu. 1884de John Hopkins

niversitesinden doktora derecesini ald. Michigan niversitesinde balad akademik

kariyerini 1894de Chicago niversitesinde felsefe, psikoloji ve pedagoji blmleri

bakan olarak devam ettirdi. 1905 ten emekli olduu 1930 ylna kadar Columbia

niversitesinde dersler verdi, almalarda bulundu.10

Bu srada ok ynl bir filozof veeitimci olarak deiik lkelerde gezi ve incelemelerde bulundu. 19191921 yllar aras

Japonya ve inde konferanslar verdi. 1928 de Sovyetler Birliinin okullarn ve eitim

sistemini inceledi. 1924te Atatrkn daveti zerine Trkiye seyahatine kt. Trk

eitim sistemi zerinde tetkik ve incelemelerde bulunarak bir tavsiye raporu hazrlad.11

Dewey 1952 ylnda ABDde ld.

Dewey, nde gelen Amerikan filozoflarndan biri, hatta bir iddiaya gre en

bydr. Deweyin bir Amerikan filozofu olmas corafi olgu biiminde mensubuolduu ve yaad lkeye binaen basit bir ifade olmaktan ok Onun felsefesinde

Amerikalln belirgin bir ayrmla etkin olmasdr. 19. yzyl Amerikan

demokrasisinin filozofu olarak da grlen Dewey12 felsefi dncelerini ylesine

baarl bir biimde yaatt ki, bu dnceler Amerikan halknn yol gstericisi ve

vicdan oldu. Bu etki ile bir kuak iin, Dewey fikir beyan ettii mddete

aydnlatlmadk bir konu olmadn sylemek bile abartsz sayld.13

* lgin bir tesadftr ki Dewey btn felsefesini Darwinin bu kitapta ileri srd teoriler zerine temellendirmi,her frsatta vurgu yapm ve hatta Darvinin Felsefedeki Etkisi (The Influence of Darwin on Philosophy) konulubir ders vermi, bu ders metni daha sonra ayn balk altnda yaynlanmtr. Bkz. John Dewey, The Influence ofDarwin on Philosophy,New York: Henry Holt and Company, 1910.

9 Gerald L. Gutek,Eitime Felsefi ve deolojik Yaklamlar, ev. Nesrin Kale, Ankara, topya Yay, 2001, s. 93.

10 John R. Shook,Amerikan Pragmatizminin ncleri, ev. Celal Trer, stanbul, niversite Kitabevi, 2003, s.109.

11 Jay Martin, The Education of John Dewey, New York, Columbia Universty Press, 2002, s. 337.

12 Robert Horwitz, John Dewey History of Political Philosophyinde, Edit: Leo Strauss & Joseph Cropsey,Chicago, The Universty of Chicago Press, 1987, s. 851.

13 Robert B. Talisse, On Dewey The Reconstruction of Philosophy, New York, Wadsworth, 2000, s. 1.


17/90

8

Bir toplum filozofu olarak Dewey, yaad lkenin, Amerikann sosyal

meseleleri ile youn olarak ilgilendi. zellikle eitim, demokrasi, zgrlk gibi

konularda etkili grler ne srd. Bu dnceleri onu dnya apnda bir ne

kavuturdu. Onun ncelikli amac Amerikan dncesinde bir aydnlanma meydana

getirmekti. Dewey ok geni bir yelpazede, sosyal psikoloji, ahlk, eitim, siyaset,

mantk, epistemoloji, din, doa gibi pek ok alanla ilgili grler belirtmitir.14 John

Dewey ok ynl bir filozof, ayn zamanda ok etkili dncelere sahip bir eitim

reformcusudur. Dewey, tm felsefenin eitim felsefesi olarak grlebileceini ifade

eder. Zaten Onun felsefesinin byk bir ksm eitim felsefesidir, geriye kalan ksm

ise bunun temellendirilmesidir. O, ABDnin eitim sistemini yeniden yaplandran ve

pragmatizm olarak anlan Amerikan dncesini eitime uygulayan en nl Amerikandnrdr.

1.2 John Dewey ve Pragmatizm

Btn grlerinde pragmatik dnceye sadk kalan ve bu dncenin

nclerinden olan William Jamesten olduka etkilenen Dewey, psikolojisini ve eitim

anlayn da bu ynde gelitirmitir. Kukusuz Deweyin felsefesine damgasn vurandnce pragmatizmdir. Onun dnyaca tannmasn salayan da, ileriki blmlerde

daha ayrntl bir biimde ele alnaca zere, eitimle ilgili dnceleridir. imdi John

Deweyin dnce sistemini daha iyi anlamak asndan Onun yetitii dnce

geleneine, ayn dncenin ortak temsilciliini yapt ve karlkl etkileimde

bulunduu filozoflara ksaca deinmek ve Onun felsefesini bu erevede

deerlendirmek yararl olacaktr.

1.2.1 Pragmatizm nedir?

Pragmatizm 19.yy sonu ve 20.yy balarnda ngiltere ve Amerikada ortaya

kan ve daha sonra Amerikann milli felsefesi haline gelen bir felsefe akmdr.

18.yzyln ikinci yarsnda ngilterede ahlk ve siyaset felsefesine ilikin argmanlarla

yararclk adyla ortaya kan ve ilk izleri Jeremy Benthamda grlen sonra John Stuart

14 Frederick Mayer, Yirminci Asrda Felsefe, ev. Vahap Mutal, stanbul, Dergh Yay, 1992, s. 82.


18/90

9

Mill tarafndan biimlendirilen bu dnce akm15 daha sonra eitli dnmlerle

Amerikada pragmatizm ad altnda gelime alan bulmutur. Millin felsefesi yararclk,

utilitarizm (utilitarianism) olarak, Amerikan dncesi ise pragmatizm olarak bilinir.

Yalnz her ikisi de fayday temele almalar bakmndan faydaclk ya da yararclk

olarak nitelendirilir. Pragmatizmin dnyaca tannmasn salayan Amerikal filozof

William James, Pragmatizm adl eserini, Zihnin pragmatik akln ilk kez

kendisinden rendiim ve bugn hayatta olsayd onu liderimiz olarak dnmekten

zevk duyduum John Stuart Millin ansna eklinde bir ifadeyle Mille ithaf etmitir.16

Millin dncesi (utilitarianism), hazc ahlk anlayyla bireyin mutluluunun yan

sra toplumun mutluluunu da gzeten, empirik temelli, eylemlerin faydal klnmas ve

haz vermesi prensibine dayanr ve daha ok ahlk ve siyaset felsefesinde kendinigsterir. Pragmatizm (faydaclk), utilitarizmden (yararclk) belirgin izler tamasna

ramen yine de farkl bir kulvarda boy gsterir.

Faydaclk olarak bilinen pragmatizm, etimolojik olarak pratikten tremi, ie,

eyleme dnk, uygulanmas amalanm olan dnceyi karlayan pragmatikin

dnsel biimini vurgular ve felsefede ilk kez Charles. S Peirce tarafndan

kullanlmtr17 Amerikan pragmatizmin kurucusu Peirce, pragmatik terimini, deneysel

sonular belirtmek amacyla Kanttan aldn syler. Yalnz Peircen bir pratik

karakterden bahsetmesi, salt szl tartmalardan saknmak bir tarafa, sadece bir lt

hatrlatmak iindir.18 Ki bu lt pratik faydadr ve pragmatizm daha nce var olan

dncelerden de faydalanarak kendini bu lte gre yaplandrr. William Jamesn da

belirttii gibi; pragmatizm yepyeni bir ey deildir, pek ok ynden eski felsefi

yntemlerin izini tar. rnein, sadece tikellere bavurma bakmndan nominalizmle,

pratik bak asyla utilitarizmle, ve sylemsel zmlemelere ve metafiziksel

soyutlamalara kar kmakla da pozitivizmle bir uyuma ierisindedir. talyan pragmatisti Giovanni Papini yapt analojide pragmatizmi btn odalarn ortasnda

bulunan ve onlar birbirine balayan bir otel koridoruna benzetir. Tpk bu koridor gibi

pragmatizm de btn teorilerin tam merkezinde yer alr. Her bir teori bir ekilde

15 Ahmet Cevizci,Paradigma Felsefe Szl, stanbul, Paradigma yay, 2005, s. 1746.

16 William James,Pragmatism and four essays from The Meaning of Truth , New York, Meridian Books, 1959, s. 11.

17 William James,Faydaclk, ev. Tufan Gbekin, Ankara, Yeryz Yay, 2003, s.28

18 John Dewey,Essays in Experimental Logic, New York, Dover Publications, Inc, 1916, s. 330.


19/90

10

pragmatizme alr, o da bunlarn kendine dnk ynn ele alr, fakat hepsi de

birbirinden farkl olmasna ramen kendi alanlarna gitmek iin bu koridordan gemek

zorundadrlar. Bu balamda pragmatizm elde edilmi bir takm sonular deil, sonulara

ulamada bir yntem olarak aratrmac bir tutum sergilemektir.19

Felsefi temelleri Antik Yunanda presokratik dneme kadar uzanan pragmatizm,

insan temele alarak, sofistlerin kukuculua ve dogmatizme kar karak ileri

srdkleri, insan her eyin lsdr prensibini benimsemi hmanist karakterli bir

dncedir.20 Ayrca pragmatizm, ontolojik anlamda Herakleitosun her ey akar,

insan da iine alan her ey, sreklilik arz eden bir oluum halindedir ve bu olu

ierisinde srekli deiime urar21 eklindeki grleri ile badar niteliktedir. Bu

erevede pragmatizme gre, deimeye bal insan eylemlerini kendine faydal klmak

amacyla eylemin amacnn ve verdii faydann lsnn sorgulanmas esastr.

Hakikat aray diye bir ey yoktur, her trl dnme etkinlii salt problem zme ile

ilgili bir konudur, inanlar ise eylem alkanlklarna tekabl eder, yoksa gereklie

ilikin tasarmlar deildir.22 Pragmatist epistemolojide bilginin doruluu ve deeri

verdii faydayla llr. Pragmatizm doruluu ve gereklii tek tarafl olarak sadece

eylemlerin sonularyla deerlendirir ve onlar yalnzca fayda asndan irdeler. nemli

olan sorunun zmne katkda bulunmaktr. Bilgi sorun zc bir aratr, eylem

bilgiye de, dnceye de prensip olarak stnlkldr.23 Pragmatizmin balca

temsilcileri, Amerikan filozoflar; Charles. S Peirce, William James ve John Deweydir.

Amerikan pragmatizmi Mill ile sistematikleen ngiliz utilitarizminden farkl olarak,

daha somut bir biimde gndelik yaamn iinde fayday esas alr ancak buradaki fayda

prensibi, aslen eyleme dnk kolayl ifade etme asndan ie yararll betimler.

Pragmatizmin nemli isimlerinden biri de bu almann konusu olan ve ileride

daha kapsaml bir ekilde ele alnacak olan John Deweydir. Peirce, James ve Dewey

lsnden ayr olarak pragmatizmin modern temsilcileri arasnda George Herbert

Mead, Clarence Irving Levis, Richard Rorty gibi isimler gelir. zellikle Rorty,

19 James,Faydaclk, s. 31.

20 Necmettin Tozlu,Eitim Felsefesi, stanbul, MEB Yay, 1997, s. 57.

21 Walther Kranz,Antik Felsefe, ev. Suad Y. Baydur, stanbul, Sosyal Yay, 1994, s. 58.

22 John Dewey,Demokrasi ve Eitim, ev. Tahsin Ylmaz, zmir, Ege niv Edebiyat Fak Yay, 1996, s. 376.

23 James,Faydaclk, s. 33.


20/90

11

Deweyin dncelerini yeniden ele alm ve onun sosyal felsefesi zerine pe ok

inceleme ve almalar yapmtr.

1.3 John Deweyin Felsefesi

John Dewey, C.S. Peirce ve William Jamesin dncelerini sentezlemi ve

pragmatizmi, mantksal ve ahlki bir analiz teorisi olarak gelitirmitir.24 Dewey,

Charles Darwinin biyolojik evrim ve doann olu teorisinden ylesine etkilenmitir ki,

sanki gerei yeni kefetmi gibi drt elle sarlm ve btn dncelerini bu teori

zerine temellendirmeye almtr. Darwinin evrim teorisi, ilk olarak, canl trlerinin

tek tek yaratlmadklarn, aksine hepsinin bir ya da birka ilkel atadan uzun bir evrimsonucu trediklerini ve bugn hayatta kalan her tr, neslinin devamn deimeden

srdremeyeceini savunur. Evrim bir bakalama ve deime srecidir, var olma

mcadelesinde, srekli deime halindeki doal, evresel artlara gre yenilenebilen

trler ancak kendilerini gelecee aktarabilir. Bu mcadelede en uygun olann hayatta

kalmas biiminde devam eder ve bu evrimle kazanlm bir yetenektir.25 Evrim teorisi,

ontolojik anlamda imdiye dek ne srlen dncelerin pek ouyla atk

durumdadr. Buna bal olarak da zerlerine temellendirilen dier dnceler ile de biratma sz konusudur. Bu teorinin kabul edilmesi dier dncelerin temelinden tula

ekmek gibi, onlarn yklp bu temel zerine yeniden inasn gerektirir. Bu nedenle

Dewey geleneksel olan ne varsa pek ounu reddetmi ya da onlar evrimselcilie

uyarlayarak felsefede yeniden yaplandrma yoluna gitmitir.26 Onun birok alanda

fazlaca eser vermesinin sebebi de budur.

Dewey, Hegelci bir mantkla geleneksel epistemolojik sje-obje ilikisine kar

karak byle bir dalizmi reddetmi, evrimselcilie bal olarak, insan biyolojik

evrimin bir rn ve dolaysyla da, organik bir btn eklinde srekli bir oluum

ierisinde olan doann bir paras olarak dnmtr. Ona gre, evrim kuramnn

felsefi anlam, basit organik yaamdan insana dein uzanan birbirine balantl organik

yaama geiin srekli olmasnda yatmaktadr.27 Fakat Dewey, Hegelin geist

24 A. Kadir en,Bilgi Teorisi, Bursa, Asa Yay, 2001, s. 240.

25 Bal, a. g. e., s. 16.

26 Talisse, a. g. e., s. 32.

27 Dewey,Demokrasi ve Eitim, s. 373.


21/90

12

dncesinden etkilenerek ie balasa da daha sonra bunu yadsmtr. Dewey Hegelin

geist dncesinin yeni tuhaf bir mantk, kesinlik ve tanr anlay ortaya koyduunu,

bylece rasyonalizme vardn belirtir ve geleneksel metafizik kapsamnda eletirir.28

Fakat Deweyde, Hegelin monist (teki) dncesinin, deime ve gelimeye dayal

diyalektik tarih felsefesinin etkisi, devam etmi ve bunu eklen benimseyip evrimselci

bir manta brndrp doallatrarak29 Kantn transandantal felsefesi ile

harmanlam ve ngiliz empirist geleneini de eletirerek bunda bir yeniden

yaplandrma yoluna gitmi, srarla deneyselcilii savunmutur.

Deweyin felsefesi, eylemleri deneyimle e tutmas ve bilmeyi deneyime

dayandrmas bakmndan experimantalizm (deneyselcilik), pragmatist dnce

izgisinde, pratik olarak, dnce ve eylemleri gerek yaamdaki sonularyla lmesi bakmndan eylemsel faydaclk, bunlar aralar olarak belirlemesi bakmndan da

enstrmantalizm ya da arasalclk, olarak bilinir.

1.3.1 Felsefenin anlam ve felsefi yntem

Dewey, felsefenin anlamn ve yntemini belirlerken ie geleneksellii

eletirerek balar. Deweye gre geleneksellik felsefeyi ylesine kuatmtr ki, bunu

felsefenin tanmnda dahi grebiliriz. Tanmlarn ou, kusursuzluk, phesiz gereklik

gibi kavramlarla karlanr. Klasik terminoloji bizi geleneksel metafizie srkler.30

Dewey, zellikle Yunanca bilgelik sevgisi (philo-sophia) olarak yaplan felsefe tanm

zerine younlar ve onu eletirir.

Dewey, bu bilgelik sevgisinin (felsefenin) iyiye adanmlkta hayatn idamesi

iin bir anlam tadn ifade eder. Bu konu bilmeye ilikin yanyla yaant durumunda

byk oranda baka ynlere doru kayar. Pratik olarak ise bunlarn anlamlandrlmas

ve en iyi ekilde dnlp ayrtrlmasnn bir meselesidir. nsan metafiziksel ya da

tamamen bilimsel, deersiz ve sabitlenmi olmaktan ok doal olarak felsefiktir. Sayg

ve hrmet belirtir bir nitelendirme ve atfedilen kutsiyet ile bilgelik olarak adlandrlan

meseleye ngr ile yaklalmas insann doal olarak bilgiyi, iyiye ulama ktden

kanma noktasnda sadece onun baar-baarszlk ilikisi uruna el stnde tutmasna

28 John Dewey,Experience and Nature, London, George Allen & Unwin, Ltd, 1929, s. 50.

29 Richard Rorty,Felsefe ve Doann Aynas, ev. Funda Gnsoy Kaya, stanbul, Paradigma Yay, 2006, s. 11.

30 Dewey, a. g. e., s. 51.


22/90

13

yol amtr. Bu insann yapsal bir zelliidir. Bunun ideal bir hakikat olarak salk

verilmesi insana hibir ey kazandrmaz, ayn ekilde, insann kendini izahnda ekici

ve honutluk verici olan ya da yaln gereklik iin saf hakikati kendine zg ilikide

akla mal etmesi de ona hibir ey kazandrmaz. lk yol dogmay zendirir ikincisi de

miti ifade eder. Bu balamda bilgi sevgisi, bu sevgi uruna adanm ahlki bir

idealdir.31 Gerekliin ahlki idealler ile karakterize edilmesi, onun doal btnle ve

bilime aykr bir biimde metafiziin alan iinde ele alnmasna yol aar. Nitekim yle

de olmutur, geleneksel gl alkanlklar insan ve doasn btnlnden ayr olarak

ele alnm ve metafizie ynelmitir. Ahlk teorileri her frsatta metafiziksel

blnml krklemitir.32 Dewey bu noktada pozitivist tavrn glendirerek

konuya, Kantn saf pratik akln diyaektiinde yapt, saf pratik aklla saf teorik aklnalann, baka bir deyile felsefe ve bilimin alann ayrma abasn andrr mahiyette,

fakat yine de akl teorik ve pratik olarak ayrmasn ve bir idealin varln ve bunun

doann kendisinden farkl bir yerde zne numen ilikisi erevesinde ele alnmasn

yadsyarak farkl bir bak as ile yaklar.33 Ona gre felsefe bir bilim olmamakla ve

de felsefenin bilim d boyutlar da mevcut olmakla birlikte34 felsefe insann doal bir

zelliidir fakat bu bir ideale deil pozitif anlamda bilime dolaysyla da doaya yneli

olmaldr. Bu yneli insana onu dolaysyla da kendini bilme yoluyla zgrlnkazandrr.

Dewey, felsefenin insani bir nitelik olarak btnl bilme istei olduu ve

kendi bana bir bilim olmas bir yana onun bilimsel bilgi ile ayrld noktasnda Kant

ile hemfikir olmasna ramen Kantn btnl metafiziksel ve ahlki bir ideal olarak

belirlemesi ve ona ynelmesini tpk Platon ve Aristoteleste olduu gibi bir

blnmle ve doann dnda baka bir gereklie ima olarak grr ve bu ynyle

eletirir.

35

Dewey, felsefe ya da bilgelik sevgisi olarak izah edilen eyin doaya ait birey olduunu ve bu erevede ele alnmas gerektiini ifade eder. Ona gre, bilgelik,

dnyevi olann, yani insann idaresine bal olmasna ramen insan, onu gerek artlarn

31A. g. e., s. 51.

32 John Dewey, Human Nature and Conduct: An Introduction to Social Psychology, New York, Modern Library,1922, s. 43.

33A. g. e., s. 44.

34 Rorty,Felsefe ve Doann Aynas, s. 236.

35 Dewey,Experience and Nature, s. 56.


23/90

14

anlalarak hayat aknn dzenlenmesinden ziyade dogma ve klt vastasyla onun

lmsz ve snrszla ilikisi zerinde durmutur.36 Hlbuki kendisi de doayla bir

btndr ve onun dnda herhangi bir gereklik sz konusu deildir. Bilgelik, bu

erevede insann kendisine yneliidir. Bilimsellik de bu anlamda olumlanr. Deweyin

felsefi yntemi de bu erevede ekillenir.

insan doasyla bir btndr ve her ey bu btnlk ierisinde ele alnmaldr

parolas ile yola kan John Deweyin, dncelerine ontolojik ve epistemolojik bir

temel oluturma abalar onu yeni bir metafizik arayna itmi ve geleneksel metafizii

reddedip, aslnda Ona gre metafizik olmayan fakat yine de metafiziin yerini almas

sebebiyle felsefi adan metafizik saylabilecek evrimselci doal bir metafizik

(natralistik metafizik ya da deneysel natralizm) kurmaya uramtr. Bu balamda,Dewey ie felsefi metodunu belirlemekle balar.

Ona gre, tek yntem, modern bilimin bak asyla zerinde zgrce karara

varlan deneysel natralizmdir. Bu metot takip edildiinde, ilk nce geleneksel olarak el

stnde tutulan pek ok deer, dnce ve yarglarn doayla tutarszlklarn ortaya

kararak onlar rtr ve yok eder. Fakat asl amac yok etmek deildir. Deweyin

deyimiyle, deneysel natralizm taneyi samandan ayran bir yelpazedir. Saman ok

deerli saylmasna ramen yalnzca saman gider tane kalr.37

Doaya sadk kalan birdeneysel yntem ona aykr hibir eyi korumaz, o ne bir sigorta aygtdr ne de

mekanik bir antiseptik. Fakat yeni bir dnyann aknl karsnda yeni ideal ve

deerleri yaratmak iin canllk ve cesaret ile fikirlerin olumasna olanak salar.38 Bu

sebeple natralistik deneyselcilik insann zgrlk yolunda kendini ve dolaysyla da

doay anlamasnda en iyi ve doru yntemdir ve bu modern bilimin yntemidir. Fakat,

geleneksel felsefede bu yntemin tam bir kabul grmemesi Dewey tarafndan esefle

karlanr.

36A. g. e., s. 55.

37A. g. e., s. iii.

38A. g. e., s. iii.


24/90

15

1.3.2 Geleneksel ve modern felsefenin eletirisi

Deweyin bak asyla, evrim teorisi gerein ta kendisine iaret etmitir. Buna

ait bir felsefi temelin oluturulmas da bir yeniden ina giriimiyle irdelenmedik,

aydnlatlmadk hi bir nokta kalmamas gibi bir endieyi beraberinde getirir. Bu

sebeple Dewey balangtan 20. yzyln ilk yarsna kadar tm felsefe tarihini gzden

geirmi, kayda deer bulduu noktalarda karm ve eletirilerde bulunmutur. Burada

konu btnl asndan ana hatlaryla belli ballar ele alnacaktr.

Dewey geleneksel felsefe eletirilerini ilkadan ve zellikle de Yunan

dncesinden balatr ve deneysel yntemin benimsenmemesinin sebebini toplumsal

inan, deer yarglar ve ahlki alkanlklarn baskn gelmesine balar. Ona gre,

Yunanistanda yaratc tasavvur genellikle sanat ya da zanaat biimde ortaya km, ne

zaman bir hareketlenme iinde olsa hemen bir ekilde, mutlak, phe edilemez olarak

sabitlenmi inan ve alkanlklar ile badatrlarak onlarn glgesi altnda gerek

anlamndan sapm ve tutsak olarak var olmutur. nk sosyal snflarn ve kleliin

var olduu siyasal yaplanma zgrlk yolundaki bu dnceleri kendi ileyiine bir

tehdit olarak grm ve msaade etmemitir. Bu tahakkme ramen Atinallar gzlem,

aratrma ve akl yrtme zgrl ve olaan st mantksal muhakeme gc

kazanmlar fakat deneysel yntemin genel ve sistematik ilevini ertelemi, gz ard

etmilerdir. Zaten yaratc dnce mteebbisleri de genelde sosyal snf olarak sadece

kleliin bir stnde olan zanaatkr ve ii snfndand. Bunlarn gerek bilgi ve

yntem anlaylar da saygnlk ve otorite eksikliinden dolay sanatsallktan yoksun ve

yavand.39 Bu da pek kayda deer bir mahiyette deildir.

Bunlara ramen, bu mutlakyeti Yunan dncesi ierisinde nadir de olsa umut

verici gelimeler de yok deildir. Deweye gre, filizlenmeye balayan sofistik dnce

biimi bunun en gzel rneidir. Fakat sofistlerin phecilii geleneksel mutlakyetiYunan dncesi ile att iin Platon ve Aristoteles tarafndan eletirilmi ve

dlanm, bu da sofistlerin kt bir ne sahip olmalarna, toplum tarafndan inanlara

ters dnceler ileri srdkleri gerekesiyle sulu saylmalarna yol amtr. Toplumun

bu nefreti, pheciliin ilk izlerini grebileceimiz Sokratesin de sofistler ile ayn

dnceleri paylat iddiasyla ldrlmesine sebep olmutur.40

39 John Dewey,Reconstruction in Philosophy, New York, Mentor Books, 1953, s. 36.

40A. g. e., s. 37.


25/90

16

Her trl dalizme kar olan Dewey, bu konudaki eletirilerini Platon zerine

younlatrr ve Onun iki dnya grn (grnler dnyas - idealar dnyas)

blnmle ve dolaysyla da epistemolojik dalizme vard iin kabul edilemez

olarak nitelendirir. Deweye gre Platonun grnler dnyas diye nitelendirdii yer

bizim sradan deneyimlerle yzletiimiz deime ve bozulmann dnyasdr. Bu dnya,

biz tecrbe edeli beri srekli bir deiim halindedir, bu deiim ierisinde yeni olan bir

eyin bilgisine sahip olmak imknszdr. Bu nedenle byle bir dnya hatalarla dolu,

anlalmazdr. Platon da bizzat bunun farknda olmakla birlikte, ayrca adalet ahlk gibi

deerlerin de bu dnyada mkemmel olarak bulunmasnn olanaksz olduunu

dndnden dolay grnler (glgeler) dnyasna karlk her trl mkemmellii

ve gereklii barndrdn iddia ettii idealar dnyasn ileri srer. 41Deweye gre, Platonik dnce asndan bilgi, tmel bilgi eklinde bilimsel bir

karaktere brndrld iin deerini yitirmitir. nk bilimin ilgilendii deiimler

dnyas metafiziksel bir ekilde ayrlm, onun bilinme biimi kendine zg inan,

tutum ve yntemlerle aklanm ve felsefi refleksiyon epistemolojik olarak

aalanmtr.42 Dncenin kendi zerine kvrlmas, dnmesi anlamnda refleksiyon,

dncenin deeri ve geerliliinin snand, belirsizlik, phe, ok seeneklilik,

aratrma, hipotez, varsaymsal deneme ya da deney gibi kesin bir sonuca varmametkenlerin oluturduu durumlarda ortaya kar ve dalistik metafizik iin olduu kadar

idealist ontoloji iin de hayati derecede nem tar. Fakat naturalistik metafizik,

refleksiyonu, bizzat kendisi olarak doada meydana gelen olaylar zerine younlamak

ve onlara bir anlam vermek maksadyla ele alr ve bu ynyle snrlar. 43 Baka bir

deyile natralistik metafizik, refleksiyonun bilimsel bilgi anlayyla badaan ynn

benimsemitir. Deweyin burada srarla zerinde durduu nokta Pltoncu idealizmin

felsefi bilgiyi tmelin yani idealarn bilgisi olarak bilimsel bilgi biiminde dnmesi vevarlk ve bilgi anlamnda bir ayrma gitmesidir.

Deweye gre, bu ayrmlar felsefeyi aralarnda farkl varlk trlerini barndran

metafiziksel dalizme srkler. Ayrca Platonun felsefesinde grnler dnyas ve

idealar dnyas arasnda zde metafiziksel bir kartlk vardr. Bu da fakl bilgi trleri

41 Talisse, a. g. e., s. 25-26.

42A. g. e., s. 26.



26/90

17

arasndaki kartl yani epistemolojik dalizmi krkler. Bu erevede, Dewey

Aristotelesin Platona ynelttii eletirileri de destekler. Deweye gre, gereklik ve

esas ideal bizzat bir btn olarak doann kendisidir ve gerek bilimsel yntem olan

deneyim yoluyla aratrlr.44 Fakat Platonun, duyusal deneyim maddi nesnelerin

yanltc dnyas ile balant eklinde olduu iin gerekliin bilgisini ortaya koyamaz,

ancak akln kendine has yetileri doru bilginin gerek nesneleri olan idealar

kavrayabilir eklindeki dncesinin, deneyimi ve dolaysyla da bilimi, idealar

dnyasndan daha aada kalan grnler dnyasna indirgediini ve bylelikle

aaladn, bunu da geleneksel Yunan inanlarn muhafaza etmek iin yaptn ileri

srer. Dewey Platonik dalist ve rasyonel dncenin felsefe tarihi ierisinde inan ve

alkanlklara bal olarak farkl biimlerde, Aristoteleste Form-Madde, St.Augustinusta Tanr-Yaratma, Descartesda Ruh-Beden, Kantta Numen-Fenomen

eklinde geleneksel olarak devam ettiini belirtir.45 Bunu kayg verici olarak

nitelendirir.

Hatta iin bir baka kt yan, dier sistematik filozoflar; Plotinus, Marcuse

Aurelyus, St. Thomas Aquinas, Spinoza ve Hegel bile bilgi anlamnda rasyonalist bir

tavr taknarak bu inan ve alkanlklar koruma ve onlara uygun dnceler gelitirme

yoluna gitmilerdir.46

Bunun sebebi de, antik Yunan dncesinde inanlara vetoplumsal alkanlklara ters dmeme, ortaada byk ounlukla modern dncede

ise ksmen Hristiyan teolojisine uygunluk endiesi ile aklanabilir. Dewey

rasyonalizm, dalizm, deimeye kapallk ve geleneksel metafiziin kaynaklan

sebebinin zellikle bilimsel, deneysel bilgiden yoksunlua bal olarak ortaya kan,

inanlara dayal bir tr endie ve korku olduunu iddia eder47 ve geleneksel metafizik

eletirilerini srdrr.

Dewey dnce tarihi ierisindeki metafiziksel blnmln ve her trdalizmin zellikle Platondan kaynaklandn dnr ve bu tr ayrmlarn her naslsa

sadece spritualist felsefeye dayanan filozoflarla snrl kalmadn ileri srer. Buna

kant olarak Demokritosu gsterir ve Onun maddeci bir filozof olmasna ramen

44 Dewey,Reconstruction in Philosophy, s. 95.

45 Talisse, a. g. e., s. 26.


47A. g. e., s. 109.


27/90

18

Platonun idea fikrini ondan aldn belirtir. Aslnda Demokritosun ideas Platonun

ideasndan radikal bir biimde farkllk gstermesine, yani maddeye dayal bir karakter

tamasna ramen, bitmi, oluumunu tamamlam, sarslmaz mutlak gereklii iaret

eden bir ileve sahiptir. Deweye gre bu iki filozof da sarslmazlk, mutlakyet iin ok

fazla gayret gsterdi ve nihayetinde byle bir sistem kurdu. Demokritosun geleneksel

ya da sradan deneyimde arke tipi (ilk sebep) olarak gsterdii, salam blnemez

atomlar, Platonun olaanst akna tekabl eder. Empirik izlenim ve nermelerin

ortaya koyduu ey Onun idealar aleminin tamamlayc kopyas olmakla birlikte,

Platonik idealar teorisinin, tek bana bamsz halde var olan betimleyen modern

matematiksel yaplar teorisine de karlk gelir.48

Deweye gre her ne zaman ve her nerede bir deime sz konusu olsa bunakar yetersiz, eksik bir ilgi ile bir istikrarszlk ya da tamamyla bir ilgisizlik beliriyor.

nk deime, kusurlu, sonlu, var olusuzluk gibi kavramlarn gndeme gelmesini

salar. Bu ise, tamamen gerekliin deimezliine ilikin yerleik kanlara bal olarak

mkemmel mutlakyet peinde olanlar hayli rahatsz edicidir. lgisizliin sebebi de bu

olsa gerek.49 Dewey, Dnce tarihi ierisinde nadiren de olsa yalnzca Heraklitos ve

Lao Tzunun aka deime zerine younlap, deimenin doasn az ok

aklamaya girierek naturalistik metafiziin ekillenmesi yolunda fikir beyan ettiinibelirtir.50 Bu deime prensibi ile tamamlanm evrimselci btnlk, Deweyin

naturalistik metafiziinin temel dayanak noktas, yeniden yaplandrmann en temel

ltdr. Bu adan, Dewey iin doann parolas deimedir ve bu da kuramsal olarak

Heraklitos ve Lao Tzu ile belirginleen ve Darwinin evrim teorisi ile somutlaan bir

fenomendir.

Deweye gre, modern felsefe geleneini Descartes, Locke ve Kant a balayan

eyin insansal eylemlerin sonulardan nce apriori bir prensibe dayandrlabilecekakln aikr olarak mevcudiyetidir51 ki, deneysel natralizm asndan bunun kabul

hibir ekilde mmkn deildir. Bilen bilinen ilikisi ierisinde bu ikilinin her biri

doadan bamsz, kendi bana, birbirinden ayr deildir. Hepsini kapsayan ve hepsinin




51 Rorty,Felsefe ve Doann Aynas, s. 15.


28/90

19

bir paras olduu organik bir btn halindeki doada, znenin kendine ait bir paray,

dolaysyla da kendini bilmesi sz konusudur ki bu da apriori bir nclle deil

deneyimsel aktivitenin sonucuyla mmkndr.

1.3.3 Felsefenin yeniden inas

zerine basa basa belirtmekte yarar vardr ki, Deweyin felsefede yola k

noktas, Helgelin tarihsel diyalektiktii ve monist geist dncesidir, fakat daha

sonra bunu yadsm olmakla birlikte etkisinden kurtulamam ve bu ynde gelitirdii

dncelerini Darwinci evrimselcilik ile temellendirmitir. Evrimselcilik ise geleneksel

felsefe ve metafizik ile byk lde uyumazlk ierisinde olduundan, zerine

temellendirilecek dnceleri bambaka bir eksene sokarak felsefenin yeniden inasn

gerekli klar. Bu nedenle Deweyin dncesinin ana karakteri felsefenin yeniden inas

(reconstruction) biimindedir. Geleneksel felsefenin amac somut gereklii bulmak

iin felsefi bir metafizik kurmaktr. Fakat Dewey doal genetik oluumun (evrim

teorisi) her tr metafizie ve metafiziksel blnmeye keskin bir biimde son verdiini

dnr52 ve bunu insan dncesinde bir devrim sayar. Ona gre, alar boyu

insanlar, eitli bulular gerekletirmitir. Fakat sadece 20. Yzyl yaratma sreci

nin kefine ayrlmtr.53 Ona gre, bu genetik biyolojik yntem 19. yzyln son

eyreinde ortaya kan, muhtemelen en byk bilimsel bulutur ki, bunun ana

dncesi de, kendini gerekletiren bir oluumun gereklik olarak alglanmasnn

yegne yolu bu olu srecini ele almak ve gelime biimindeki evreleri

gzlemlemektir.54 Bu sebeple Dewey, geleneksel dnceye kar kp, felsefede

yeniden yaplandrma yoluna gitmi, insann doann ayrlmaz bir paras olmas

dncesini temele alarak, kuramlarnn temeline organikliin metafiziini

yerletirir.55 Gerekliin de pek ok farkl etkene (araca) bal olduunu ve bu

etkenlere gre deitiini ileri srerek, bu deiim, gereklii ve onun bilgisini bir tr

pragmatik rlativiteye balar.


53 Nuray Sungur, Yaratc Dnce, stanbul, Evrim Yay, 1997, s. 83.


55 Bertrand Russell,Bat Felsefesi Tarihi 3, ev. Muammer Sencer, stanbul, Say Yay, 1997, s. 192.


29/90

20

Deweye gre, varlk ve onun gereklii deimeye bal olarak

ekillendiinden ya da insan tarafndan baka trl alglanma biimi olmadndan,

somut gereklik elde edilemez, bu nedenle de en iyisi somut kltrde yerleik deerlere

gre gereklie ne anlam verildiini bulmaktr. Bu da, amalar ierisinde barndran

aralarla, baka bir deyile, bir btnlk ierisinde deneyime dayal insan eylemlerinin

sonularyla mmkndr. Gerekliin bilgisi, yalnzca gncel olaylarn gelecek

sonularyla elde edilebilir56, bu da pragmatik doruluktur, fakat deimeye bal olarak

yine de phe edilemez deildir. Dewey, deneyimin biyoloji vastasyla dnceye ciddi

bir biimde katkda bulunduunu varsayar ve o gnk biyoloji biliminin bu gerei

ortaya koyamadn iddia eder.57 Deweyin bilgi gr bir anlamda bilimsel bilgiyi

niteler.

Deneyim bilmenin ana unsurudur, bilme bir tr eylemde bulunmaktr. Ontolojik

anlamda insan doann bir paras olmas sebebiyle, bilgisi sje-obje ilikisi

erevesinde deil deneyim yoluyla eylem olarak kendinde ortaya kar.58 Birey

(organizma) bu ekilde deneyimlerle doal ve sosyal evreye uyum salar, zaten insann

esas amac da budur.59 Bilgi, alkanlklarn tesinde deimeye bal olarak ortaya

kan doru kurgu ya da teorilerden mteekkildir, bu kurgu ya da teoriler, amacn bilgi

ya da bir problemin zm olduu, bir problemin zmne ynelik birer aratrlar.

Baka bir anlatmla bilgi, bir eyin mevcut duruma uygulanabilirliini belirleyen

ilikilerin kavranmasdr.60 Dewey, modern bilim dncesinin kurucusu olarak

grd Francis Baconun tmdengelim mantn benimser. nk insan doasyla bir

btndr, nce btn sonra detaylar ortaya kar. Bu balamda bilgi doaya egemen

olmada bir g, bilim de bunu salayacak yegne etkendir.61 Deweyin bilime bak

onun bilgi gr dorultusunda ekillenir. Bilgi problem zc bir ara ise bilim de

bunu salayacak bir yntem izlemelidir. Bu da problem zme mant ve aratrma ileyaplanm bir yntemdir ve kesinlikle deneye dayaldr. Ki zaten Onun deneyselcilii


57 John Dewey, The Need for a Recovery of Philosophy , The Development of American Philosophy, iinde, WalterG. Muelder and Laurence Sears, Cambridge, Houghton Mifflin Company, 1940, s. 377.


59A. g. e., s. 83.


61 Mayer, a. g. e., s. 85.


30/90

21

(experimentalism) bilgiyi ve de bu yndeki iddialar eylemler vastasyla daha sonra

denenecek olan eyle ilgili neriler olarak grr.62 Bu balamda karmak bilim

sistemlerinin kayna akl deil, balangta zayf titrek bir biimde ani olarak ortaya

kan, istenilen bir eyi ele alma, onu harekete geirme, ele geirme, ayr eyleri

birletirme, birleik eyleri blme, konuma ve dinleme gibi tamamen doal insani

drtlerdir. Bilimsel yntem, bunlarn aratrma, gelitirime ve test etme gibi eylemsel

srelerinin genel geer bir karakter tamas biiminde organizesidir ve bunlarn

sonularna bal olarak daha sonra ortaya kar. Rasyonalite ise en son ortaya kan bir

tavrdr.63 Yoksa bilgi ve yntem mantksal ve matematiksel yarglara dayandrlm ya

da onlarn sonucu olumu bir ey deildir.

Russelln ifadesiyle, Deweyin ilgileri matematiksel olmaktan ok biyolojik

olduundan O dnceyi evrimsel bir oluum eklinde ele alr. 64 Bu sebeple Onun

gereklie bak izafidir. Onun iin esas olan doruluk ya da bilgi deil, organizmann

evresiyle arasndaki karlkl ilikide meydana gelen bir oluum, baka bir deyile,

dnyay daha organik duruma getirme abasnn genel oluumu olan aratrmadr.65

Geekliin ve buna ait doruluun anlam aratrma ile belirlenir. Dewey bu noktada

Peircen bilimsel aratrma mantn esas alr. Aratrma eylemle btnlemi,

deneyimle tamamlanan bir oluumdur.

Bu balamda Dewey, Aristotelesin erekselciliinden olabildiince uzak

durmu ve Darwinin Felsefedeki Etkisi (The Influence of Darwin in Philosophy)

konulu dersinde Darvinin en byk etkisinin geleneksel erekselcilii reddetmesi

olduunu ileri srer.66 Fakat yine de evrimselciliin etkisi ile insann sosyal bir hayvan

olduu ve tek bana yaamn imknsz olduu dncesinde Aristoteles ile

hemfikirdir.67 Bu erevede O, felsefesinde pragmatik dnceye bal olarak,

geleneksel radikal grlere kar kp, birbiriyle atan dnceler arasnda bir kprvazifesi grerek sentezleme yoluna gitmitir. Evrimselcilie bal olarak deiimi gz

62 Richard Rorty, Yntem, Sosyal Bilim ve Sosyal Umut Hermeneutik ve Hmaniter Disiplinleriinde, Der & ev.Hsamettin Arslan, stanbul, Paradigma Yay, 2002, s. 382.

63 Dewey,Human Nature and Conduct: An Introduction to Social Psychology, s. 196.

64 Russell, a. g. e., s. 188.

65A. g. e., s. 193.

66 John Dewey, "The Influence of Darwin on Philosophy", in The Influence of Darwin on Philosophy and OtherEssays.New York: Henry Holt and Company, 1910, s. 18.

67 Mayer, a. g. e., s. 91.


31/90

22

nnde bulundurup srekli gelimeyi hedefleyen, aposteriori bilgi biimini kabul edip

pozitif deerleri n planda tutan Dewey, her trl kat kuralcla ve mutlakyetilie

kar olup, bilimin, demokrasinin, bireysel hak ve zgrlklerin, oulcu katlmn

nemle zerinde durulduu bir siyasal teori olan liberalizmi savunmutur.68 Fakat

Dewey, ileride daha detayl olarak ele alnaca zere, zgrl farkl bir bak as

ele alarak liberalizmi de yeniden yaplandrma yoluna gitmitir.

1.4John Dewey ve Eitim1880li yllarda Amerikan nfusundaki art halk eitiminin ulusal bir konu

olarak gndeme gelmesine yol at ve bu konu zerine gr bildiren eitim

reformcular isimlerini duyurmaya baladlar. 19. yy da romantizmin duygusal etkisi

altndaki Amerikan toplumunda ocukluk a idealize edilmeye baland. Bu da,

toplumun ilgisini erken eitime ve doal olarak eitim aratrmalarna rehberlik eden,

henz yeni oluum aamasnda olan psikoloji bilimine yneltti. stelik endstri ve bilgi

devrimleri, halk okullarn, st dzeyde ekonomik hareketlilik ve baar elde etme

yolunda tm vatandalar eitmek iin gittike daha da zorunlu hale getirmekteydi.

Parasz bir lise eitimi ise ilkokul ve ortaokula nazaran nadir grlen bir gelimeydi. Bu

artlar, araylar ve zorunluluklar ierisindeki Amerikan toplumu, nasl bir lise eitimi?

ortaokul ne retmeli? temel ve yerel mfredat program nasl olmal? gibi soru ve

sorunlarla kar karya gelmitir. Kolejler liselerden etkilenmiti fakat onlar daha ok

belirli bir alana ya da meslee ynelik olduklarndan semeli derslere doru bir ak ve

hareketlenme ierisindeydiler. Ayrca lise eklinde mfredat programlar geniletilmiti.

lkokul mfredat da benzer ekilde deitirildi. Amerikan toplumu bu dzeydeki

eitimin (ilk, orta, lise) demokratik mi yoksa geleneksel Avrupa eitimi gibi mi olup

olmad konusunda emin deildi.69 te tam bu noktada eitim teorisyenleri devreye

girmitir. Bunlarn ierisinde en nde gelenlerden biri de John Deweydir. O

dnceleri ile eitimde umut verici yeni bir sayfa aarak ulusal dikkati bu noktaya

ekmeyi baarmtr.

68 Matthew Festentein,Pragmatism and Political Theory, Cambridge, Polity Press, 1997, s. 18-19.

69 Martin, a. g. e., s. 99-100.


32/90

23

Deweyin eitim zerine aratrmalar onu psikolojiye yneltti ve Amerikada

ilk psikoloji ders kitabn yazd. Psikolojide ilevselcilik ekolnn kurulmasnda ve

tannmasnda etkin bir rol ald. Bu ekol ve genel olarak psikolojiyi eitim ve felsefe

problemlerine uyarlamaya alt.70 levselcilik zihnin unsurlarndan ziyade zihin nedir

ve zihinsel etkinliin ilevleri nelerdir? gibi sorular zerine younlaan, Amerikal

pragmatist dnr William Jamesin nderlik ettii bir psikoloji ekoldr. Jamesten

olduka etkilenen Dewey ilevselcilii okul psikolojisine uyarlayarak, eitim sistemi

ierisinde renci ihtiyalarnn en iyi ekilde nasl karlanaca hususunda bir teori

gelitirdi.71 Deweye gre psikoloji biliminin temel sav, sinir sisteminin btn

ilevlerinin uyum yeteneine sahip olduudur. Bu dorultuda, organizma seicidir,

eylemleri kendi amalarna, ihtiyalarna gre sonulanr ki bu, kendinigerekletirmedir. Ama, maddi bir varlk olarak biyolojik organizmann bizzat

kendisinde teleolojik olarak mevcuttur ve bu ynyle onun tinsel amalar

evrimselcilikle ahenkli bir btnlk oluturur. Fakat btnlk bir filozof olarak

Deweyin Hegelci yaklam, daha sonra kendi sistemi iin skntlar dourduundan, O,

bunu kendi sistemine uyarlama yoluna gitmi ve Hegelin tinsel, rasyonel, ideal

metafiziini andrdn dnd ruh ve kendini gerekletirme kavramlar yerine

deneyim ve zeka, aratrma ve byme kavramlarn kullanmay tercih etmitir.72

O, bilin zerine yaplan almalarn atomistik bir yaklam sergilediini ve bunun da

bir yapaylk olduunu dnr.73 Yapayln da insan realiteden kopararak kendini

gerekletirmesine engel tekil ettiinden, Dewey bu noktada daha ok biyo-psikolojik

yne younlar.

Deweye gre dnme ve renme gibi psikolojik sreler yaama uyum

salamada nemli bir yer tutar. Dnme, insan yaamnda birincil derecede ihtiyalar

karlamak iin bir aratr. Dnmek bir anlamda yaamn n kouludur, bu yoldaverilen abalarn sonucu da bilgidir. Yaamak iin verilen mcadelede bilgi bir g,

silah, yaama uyum salamada bir aratr. Yaamak renmektir, bu sebeple renme

70 Duane P. Schultz &Sydney Ellen Schultz, Modern Psikoloji Tarihi, ev. Yasemin Aslay, stanbul, Kakns Yay,2002, s. 245.

71 Robert S. Feldman,Elements of Psychology, New York, McGraw-Hill, Inc, 1992, s. 13.

72 Celal Trer, Amerikada FelsefeFelsefe Ansiklopedisi Cilt 1 iinde, Editr: Ahmet Cevizci, stanbul, Etik Yay,2003, s. 313.

73 Ludy T. Benjamin, Jr, A History of Psychology: Original Sources and Contemporary Research, New York,

McGraw-Hill, inc., 1988, s. 321.


33/90

24

psikolojinin nemli konularndan birisidir. Bununla birlikte Dewey okulda yapay bir

renme ortamndan, sadece renmeye odaklanm bir retmenden ve renciden

ziyade renci merkezli, doal bir renme ortamna sahip bir eitimi savunmutur.74

nk eitim hayata hazrlk safhas deil bizzat gerek yaamn kendisidir, bu

balamda bireylerin renme srelerini kapsayan okul yaam tpk gerek yaamda

olduu gibi ayn kaideler zerine temellenmelidir. renme nemlidir fakat yapay deil

yaparak yaayarak olmaldr.75 renci iin faydal olan, yaamna olumlu etki yapan,

onun hayat karsnda ayakta durabilmesini salayan da bu tr yaantlardr.

Dewey, eitimde yaanty ve buna bal deneyimleri bilginin tek kayna olarak

dnr ve srarla zerinde durduu deneysel bilgiyi bilimsel bilgi ile karakterize eder.

Deneyim, demokrasi de dahil olmak zere her trl bilginin kaynadr ve eitimin de

demokrasiyle bir anlam bulmas bakmndan empirik demokrasi ve empirik eitimi

savunur. Bunun baka bir ifadesi de Deweyin pek ok eserinde, zellikle de

Demokrasi ve Eitim adl kitabnda kapsaml bir ekilde izah etmeye alt

demokratik eitim dir. Bu balamda, Dewey iin eitim demek demokrasi,

demokratik eitim demektir ve btn felsefenin gayesi de eitim yoluyla demokrasiye

ulamak, demokratiklemektir. Evrimselcilikle beslenen Deweyin pragmatik felsefesi,

sosyal ve siyasal alanda yeniden kurulumu salamann tek yolunu demokraside grr.

Demokrasiyi salayacak tek ara da eitimdir. Bu nedenle bilimsel, zgr bir toplum

olmann yolu eitimden geer.

Felsefeyi yeniden ina giriimiyle lkesinin milli felsefesi olan pragmatizmi

temellendirmeye alan Dewey, ayn dnceyi paylaan dier Amerikan filozoflarnn

dncelerini sentezleyerek pragmatizmi daha anlaml ve ilevsel klmay amalar ve bu

dnce dorultusunda eitim zerine odaklar. Daha ok felsefi argmanla

temellendirdii pragmatizmi, ada yaamn gerei olarak grd demokrasi ile

bezendirerek onun eitime yansm boyutu olarak demokratik eitim dncesini

savunur.

74 Duane P. Schultz & Sydney Ellen Schultz, a. g. e., s. 247.



34/90

25

KNC BLM

2. DEMOKRATK ETM

Demokratik eitim, demokrasi ve eitim gibi iki kavramn birbirini

nitelendirmesi ile meydana gelen bir sylemdir. Bu, iki adan ele alnabilir ki,

bunlardan ilki, demokrasi eitimi eklindedir ve zgrlk, eitlik vb demokratik

ilkelerin eitim vastasyla bireylere retilmesi ve benimsetilmesi eklindedir. kinci

olarak da, eitimin ynteminde, ieriinde ve programnda demokrasinin ilkelerinin

uygulanmas biiminde, eitimin demokratik olmasn, yani demokratik eitimi

vurgular. lkinde demokrasinin eitime konu olmas, ikincide ise demokrasinin eitime

yansmas sz konusudur ki, demokratik eitim bunlarn her ikisini de kapsar.1

Demokratik eitim, demokrasiyle ve zellikle de Deweyci demokrasi ile

gndeme gelen siyasal ve sosyal bir kavram olmann yan sra, bilginin insan

hayatndaki yerini ve nemini vurgulayan epistemolojik bir kavramdr. Bu kavramsal

ereve iinde Dewey iin demokrasi ve demokratik eitim dncesi, bilimsel

toplumun yaplandrlma srecidir. Bu sreci daha anlaml klmak iin demokrasi ve

eitimin kavramsal analizine deinmek yerinde olacaktr.

Deweyin felsefesinin byk bir ksm eitimle ilgilidir, zaten ona gre, btnfelsefe eitim felsefesi saylabilir. nk O, yeniden ina etmeyi dnd tm

felsefeyi eitim araclyla salayabileceine inanyordu. Dewey, mr boyunca

dilinden hi drmedii demokrasiyi, eitimle e anlamda gryordu. O, Demokrasi

ve Eitim adl kitabnda felsefesini ve eitim anlayn ana hatlaryla ortaya koyar. Bu

sebeple felsefenin yeniden ina giriimi, aslnda deime prensibi ile ekillenmi doal

metafiziin mihenk ta olan demokrasinin temellendirme giriimi olarak grlebilir.

Aslnda Demokrasi ve Eitim bal altnda Deweyin ortaya koymak istedii ey,

bir anlamda kendisinin btn felsefesini temsil eden demokrasi dncesi ile

yaplandrlm bir eitim anlaydr. Baka bir deyile felsefe ve eitimdir. Bu

balamda demokrasi felsefeyi, eitimde onun pratik ynn vurgular.

Dewey, eitimle uraan herkesin mutlaka bir ekilde karlat bir isim,

eitimle btnlemi ve ad daima eitim ve demokrasi ile anlan bir filozof olarak

1 smail Doan, Toplum ve Eitim sorunlar zerine Felsefi ve Sosyolojik Tahliller, Ankara, Pagem A Yay, 2004, s.

178.


35/90

26

eitim ve felsefe tarihindeki yerini almtr. Bekli de tm felsefe tarihinde eitim

zerine Dewey kadar younlam baka bir filozof yoktur. Eitim literatrnde

demokratik eitim dncesi en ok Deweyle belirginleir ve demokratik eitim

denildiinde ilk akla gelen odur. Bu anlamda Dewey, Amerikan demokrasisinin filozofu

ve Amerikan eitiminin nde gelen mimarlarndandr.

2.1 Demokrasi Nedir?

Demokrasi bir kavram olarak ele alnacak olursa, antik Yunancada halk

anlamna gelen demos ile g, iktidar anlamna gelen kratos szcklerinin

terkibinden meydana gelmi, halk ynetimi, halk iktidar anlamna gelen bir

szcktr.2 Fakat yine de, dnce tarihi ierisinde btn kavram ve doktrinlerin tanm

noktasnda genelin zerinde tam uzlama salad bir kabul bulunmamaktadr.

Rlativite ve kltrel farkllklar tanmlamalar zerinde uzlamay g klmaktadr.

Bununla birlikte gnderme yaplacak ve zerinde dnlecek bir eylerin sorunsal

olarak mevcudiyeti ve buna binaen aklama biiminde bir tanm, kendi ierisindeki

farkllklara ramen, zorunlu klmaktadr. Szcklere yklenen anlamlar tanmlarn

farkl ve birden ok olmasn salar. Fakat tanmlanan eyin nelii ve tanmlanmak

zere var olan bir ey olmas bakmndan felsefece bir eydir ve de var olmas

bakmndan bir aklamasnn olmasn gerektirir.

Bu balamda demokrasi de kendisinin olu sorununa binaen bir problemi anlatr

niteliktedir. Demokrasinin kavramsal olarak ortaya koyduu problem, siyaset felsefesi

tarafndan ele alnan devlet ynetim teorileri kapsamnda, nasl bir ynetim? ya da kim

ynetmeli? sorularna cevaben, halkn kendisi hakkndaki karar, ancak kendisinin

verecei ve kendi kendini temsilciler araclyla ynetmesi gerektii tezine dayal,

zgrlk, eitlik gibi kavramlar ile yaplanm bir ynetim teorisi, baka bir deyile;

egemenliin vatandalarn birine ya da bir kana deil tmne ait olan politik

rejimdir.3

Burada uzun uzadya demokrasinin nelii ve nasll zerinde durulmaktan

ziyade en genel anlamyla, bizzat kendisi hakknda konuyla alakal olarak bir fikir

2A. g. e., s. 173.

3 Necati ner, Demokrasinin Epistemolojik Dayana Felsefe Dnyas, Say:27, Ankara, 1998, s. 2.


36/90

27

edinme amacyla ele alnacaktr. nk onun deiik ekilde tanmlanmalar ve ele

aln biimleri apayr bir inceleme alandr. Szck anlamna gre demokrasi, halk

iktidar, iktidarn halka ait olmas demektir.4 Bu anlama binaen bir tanmlama

yaplabilse de mutlak bir ekilde zerinde uzlalm bir tanm yapmak olduka zordur.

Demokrasi tanmlarnn gereklik deeri nedir? Bu soruya sadece siyaset felsefesi

snrlar iinde kalnarak cevap verilemez. nk bu sorunun cevab ayn zamanda

epistemolojik bir sorun olan doruluk sorununu ilgilendirmektedir.5 te ele alnan

konu iin can alc nokta da burasdr.

2.2 John Dewey ve Demokrasi

John Dewey uzun uralar sonucu evrimselci ontoloji ve epistemolojiyle

yaplandrlm doal bir metafizii temele alarak onu pozitivist bir biime sokmu, bu

dayanak noktas ile demokrasiyi gerekliin arasal karakteri olarak belirleyerek insan

eylemlerinin pratik sonular biiminde, onun doasnn bir gereklilii ve de siyasal

anlamda da sk skya bal kalnmas gerekli bir ynetim biimi olarak grmtr.

Dewey demokrasiyi eitlik ile anlamlandrma yoluna gider. Descartes bir yaklamla

akl her bir bireyin topluma bir fayda salayabilmesine olanak tanyan genel bir nitelik

olduunu temele alarak demokrasiyi inancn bir paras olarak grr. Fakat O,

Descartes gibi akl hakikatin kayna olarak deil, zeki bir varlk olan insann, dili

kullanma, dolayl olarak da gcn yan sra iknay kullanma yetenei biiminde doal

bir yetisi olarak ele alr. Nasl ki yaamn biyolojik evrimin olgularndan bamsz bir

doas yoksa insanln da tarihin olaylarndan bamsz bir doas veya yaps yoktur.

Akl, temelci bir hakikat kayna olarak alglanmadan alkoymak, ahlksal ve siyasal bir

dil ve onunla btnlemi toplumsal pratikler btnn rasyonaliteye dayandrmay

imknsz klar.6 Bu sebeple de Deweyin demokrasi dncesi temellendirilme

endiesinden uzak evrimsel empirik bir oluum olarak ortaya kar.

Bu erevede bilgi dtan bir izleyicinin edinebilecei bir ey deil, doal ve

toplumsal alanda eylemlere aktif bir ekilde itirak eden katlmcnn kazanmdr,

4 Nevzat Can, Siyaset Felsefesi Problemleri, Ankara, Elis Yay, 2005, s. 248.

5A. g. e., s. 244245.

6 Richard Rorty, dealletirmeler, Temeller ve Toplumsal Pratikler Demokrasi Ve Farkllkiinde, Edit: Seyla

Benhabib, ev. Zeynep Grata, Cem Grsel, stanbul, Demokrasi Kitapl, 1999, s. 473.


37/90

28

bilginin gerek objesi, yn verilen eylemin sonularndadr. Bu erevede bilginin

kaynan belirleyen lt herhangi bir metafiziksel kavray deil, eylemlerin

sonularn elde etmede bir yntemdir ki bu da bizzat demokrasidir.7 Bu yntem

(demokrasi) birbiriyle uyumayan dnceleri ve onlarn savlarnn fark edilip

tartlabilmesine olanak salar. Bu imkn dhilinde, demokrasi birbiriyle atan

dncelerin her birini ayr ayr savunduundan ok daha kapsaml bir biimde genel

iin faydal olann belirlenmesine ynelik tartmalar da mmkn klar.8 nk

Deweye gre demokrasi, eitliin yan sra zgrlk ile de bir anlam kazanr. Eer

insanlar eit olma adna zgrlkten yoksun braklrsa bu demokrasi deil dogmatik

totaliter bir tutum olur. Zira demokrasi hem eitlii hem de zgrl gzetmelidir.

Deweyin demokrasi dncesi, onun arasalclna bal olarak zgrlk iletalanr. Eer bir ey insan zgrlkten alkoyup bir mutlaa balyorsa bu insan

doasna aykr bir durumdur. nk gereklik ve doruluk da arasal olarak grelidir,

zgrlk deiim ierisinde ona ayak uydurmaktr. Bu sebeple Dewey, dogmatik bir

gre bal olduunu ve bireyi siyasi bir zmrenin klesi haline getirdiini dnd

faizm, komnizm gibi mutlak otoriter siyasal dncelere iddetle kar karak,9

zgrlk bir teori olarak liberalizmi savunmutur.

Liberalizm, tm insanlarn doutan eit ve zgr olduu tezine dayal doalhukuk doktrinine ve John Lockeun yaama, zgrlk, mlkiyet, vb bakasna

devredilemez ve vazgeilemez bireysel haklar iine alan doal haklar retisine

dayanr.10 Fakat Deweyin liberalizm yorumu klasik liberalizmden baz noktalarda

ayrlr. Deweye gre, Lockeun liberalizminin gze arpan taraf, sosyal ilikilerin

siyasal organizasyonunda bireylerin birincil olarak sahip olduu haklar koruyacak

kurumsal yapnn oluturulmas ynndeki dncesidir. Bu haklar; yaama, zgrlk

ve mutluluk hakk olarak bir yzyl sonra Amerikan bamszlk bildirgesindesunulmutur.11 Lockeu liberalizmin temelinde zgrle ve bireye ait kayglar

vardr, zaten bunlar da olmazsa liberalizm asla bir teori olamaz. Fakat zgrlk pratik

7 John Dewey. The Quest for Certainty: A Study of the Relation of Knowledge and Action , New York, Minton, Balchand Co., 1929, Also in: The Later Works, Volume 4, with an introduction by Steven Toulmin.Carbondale:Southern Illinois University Press, s. 157.

8 John Dewey,Liberalism and Social Action, New York, Prometheus Books, 1991, s. 81.

9 Mayer, a. g. e., s. 95.

10 Nevzat Can, zgr Birey Snrl Devlet, Ankara, Hece Yay, 2005, s. 14.

11 Dewey,Liberalism and Social Action, s. 15.


38/90

29

anlamndan ok farkl bir ekilde verilmitir ve sonuta siyasi anlam ekonomik

etkinliin ardnda ikincil planda kalmtr, erken dnem akl kavramna radikal bir

biimde yeni bir anlam ve nem verilerek retim ve ticaret kanunlar doal kanunlarla

ilikilendirilme yoluna gidilmitir.12 Dewey, liberallerin bu doal haklar ierisinde

zellikle mlkiyet hakk zerinde younlamasn eletirir ve bunu byk bir hata

olarak grr. Ona gre, bireylere doalm gibi sahiplendirilen ekonomik haklar ve bu

erevede dzenlenen kanunlar, dierleri ile karlatrldnda doallktan yoksun ve

inciticidir olduu ortaya kmaktadr.13 Dewey daha ok zgrlk zerine younlar ve

onu anlamlandrma abasna girer. Zaten filozoflarn bir sorunu ele alp derinliine

tartmalarnn nedeni, ounlukla, pratik alana ilikin ortaya koyacaklar zm ve

nerilerine bir temel hazrlama amac tamaktadr. zgrlk de pratik bir sorundur,nk insann topluma, tarihe ve doaya kar vermi olduu mcadele, zgrlk

alannn geniletilmesinin bir gereidir.14 Bu nedenle ve de, bizzat kendi felsefesinin

karakteristiine binaen Dewey, zgrln pratik anlam zerinde durur.

Dewey de Locke gibi zgrl, ele geirildiinde her eyin stnde tutulan bir

hak olarak ele alr. Fakat Dewey zgrln ya da zgrlk dncesinin menei

noktasnda Lockedan farkl dnr. Locke, zgrl ve dier vazgeilemez haklarn

kaynan rasyonaliteye yakn bir doallkla aklarken, Dewey bunu eylemselempirik sonulara dayandrr. Ona gre, bir arada yaayan insanlarn zgrl

kltrn bir iyap sorunudur. zgrlk mevcut kltre gre bir anlam ve ekil alr.

Yani zgrlk, kendisinden ne anlaldna bal olarak, mevcut kltrel elere gre

bir anlama sokulabilir.15 Deweyin hassasiyetle zerinde durduu nokta zgrln ne

ekilde olduudur. Ona gre, zgrlk klasik biimi ile savunulduu gibi negatif deil,

birey ve toplumun faydasna bal olarak yaplanan bu nedenle de deiken bir

zgrlktr. Bu, fayda gibi deiken bir unsuru gz nnde bulundurmas ve bunu bireysel srelerle ele almas bakmndan pozitif zgrle doru bir eilim

gstermesine ramen yine de belirli bir kalba sokulur cinsten deildir.16 Deweyin

zrlk anlayndaki balayc unsur olan fayda, pozitif zgrlk anlaynda

12A. g. e., s. 18.

13 John Dewey, The Public and its Problems, Chicago, Swallow Press, 1954 s. 95.

14 Can, Siyaset Felsefesi Problemleri, s. 219.

15 John Dewey, zgrlk ve Kltr, ev. Vedat Gnyol, stanbul, Remzi Kitabevi, 1987, s. 26.

16 Dewey, The Public and its Problems, s. 86.


39/90


40/90


41/90

32

zgrl gelitirecek messeseler kurmaldr.23 Bu messeselerin en ban da ise

eitim gelmektedir.

2.3 Demokrasi ve Eitim

Deweyin mr boyunca dilinden drmedii demokrasi dncesi, yine onun

felsefesinin neredeyse tamamn oluturan eitim dncesi ile tam bir btnlk

ierisindedir. Ona gre demokrasi modern bilimin ortaya koyduu bilimsel bir

gerektir, felsefeyi ve yaam tamamen saran da budur. Onun felsefesinin nihai amac

da tm dertlere deva bulacak mutlak bir sistem kurmak deil srekli deiim ierisinde

olduuna inand artlarn dourduu problemlere, var olandan hareketle onlar

irdeleyip yeniden kurarak deimeye ak, gncel izafi zmler ortaya koyacak bir

yntem gelitirmektir. Bu balamda ad ve zm alan her ne olursa olsun insan

zeksnn ortaya koyduu ve koyabilecei yegne bilimsel yntem demokrasidir.

Demokrasi deimeye ak olmaktr. Bu balamda demokrasi eitim ile btnlemi bir

dncedir.

Deweye gre, Demokrasinin eitime nem verdii, bilinen bir olgudur. Bunun

yzeysel aklamas, genel seim hakkna dayanan bir hkmetin, onu seenler ve ona

uyanlar eitilmedike baarl olamayacadr.24 Demokratik ynetim dardan

mdahalelere kapal olduu iin genel kabule ve ortak ilgiye dayal bir dzeni merkeze

alr. Bu dzenin salaycs ise eitimdir. Bu genel tanmlama zerinden daha derine

inildiinde grlecektir ki, demokrasi bir hkmet biiminden daha fazla ve daha

kapsaml bir eydir. Demokrasi sadece siyasal ynetim biimi ya da ilkesi deil hayatn

her aamasnda insanlarn eitli ortak ve bireysel ilgi ve faaliyetlerinde onlarn varln

ve zgrln salayacak bir tutumdur.25 Bu balamda siyasal organizasyon da dahil

olmak zere her tr insan etkinliinde demokrasi dncesi belirir. Bunu toplum

geneline yaygnlatrmak eitimin bir ilevi olmann yan sra, eitimin de ilevini tam

olarak yerine getirebilmesi iin hem kendisinin hem de ait olduu toplumun demokratik

bir sisteme iddetle ihtiyac vardr. Demokrasinin benimsenmesinin eitim dzeyi ile

olan oransal ilikisi, bunlarn birbirine bamll ve karlkl etkileimlerini daha

23 Dewey,Liberalism and Social Action, s. 61-62.


25A. g. e., s. 97.


42/90


43/90

34

toplumun btn kurumlar eit gce sahip olmal ve kendisi de bir sosyal kurum olan

eitimle ibirlii halinde, toplumun btnln ve amalarn gerekletirmek iin

egdm ierisinde hareket etmelidirler.30 Toplumsal kurumlarn g dengesini

salayacak, bilinebilen en iyi ynetim biimi demokrasidir. Eer bir sosyal kurum

dierlerine oranla, daha fazla gce sahip olursa bu, g dengesini bozar ve onlar

tahakkm altna alarak kendi istekleri dorultusunda onlara yn verir. Bu da o toplumda

eitimin ilevini tam olarak yerine getirmesini engeller.31 Bylece demokrasi zedelenir,

toplum zgrln yitirebilir. Demokraside hedef, bireyin gemiten gelecee,

konumunu, yeterliliklerini, haklarn bilmesi, aydnlanmas ve kendini

gerekletirmesidir. O halde demokratik devlet, vatandalarnn doal haklarn

gzeterek onlar bireysel ve toplumsal zgrlklerini gerekletirecek ekilde eitmekleykmldr.32

Demokratik bir eitim ortam, salt siyasal adan deil insan hayatnn btn

alanlarnda bireylere zgr dnme imkn salar. Bu imkan dahilinde her tr ders ii

ve d etkinliklerin tasarlanmas ve dzenlenmesi yine demokratik ilkelere uygun

olarak yaplr. En nemlisi demokratik dnme alkanl kazandrlr ve bu sayede

temel ilgi ve becerilerin geliimi salanr ki bu da hayat boyu devam eden ve hayatn

bizzat kendisi olan bir sre olarak eitimin temel karakteristiini ekillendirir.Demokratik eitimde okullar, farkl etnik kkene, dine ve ekonomik gelir

dzeyine sahip bireyler arasnda herhangi bir ayrm gzetmeksizin frsat ve imkn

eitlii ilkesine dayal bir yapya sahip olmaldr. Bu farkllklarn ortadan kaldrlmas

ve gerek anlamda zgrln salanmas ancak bu sayede gerekleebilir. Bu nedenle

frsat ve imkn eitlii eitimin vazgeilmez ilkesidir.33 Okul farkl sosyal snflara

mensup bireylere zgr bir ortamda, ortak ilgi alanlar gelitirerek, kiisel yeteneklerin

nn amal ve bunlarn bamszlamasn salamaldr. Bu, bireylere yetenekleriniherhangi bir endieden uzak bamsz bir ekilde ortaya koyabilecek giriimci bir ruh ve

zgven kazandrr. Birey bu kazanmlarla, hayatn bizzat kendisi olmas bakmndan

okulda ve de yaamn tm alanlarnda her tr yaantya, sosyal eyleme aktif bir ekilde

30 brahim Ethem Baaran,Eitime Giri, Ankara, 1996, s. 40.

31 Baaran a. g. e., s. 41.


33 John S. Brubacher, Modern Philosophies of Education, New York, McGraw-Hill Book Comp, 1962, s. 345.


44/90

35

katlarak deimeye ve dolaysyla da toplumsal btnle uyum salar. Eer eitim

byle bir ortamdan yoksunsa, bireyler eylemler arasndaki ilikileri kavramakta glk

eker ve bir anlam veremeyerek deimeye katlmda pasif kalr ve toplumsal

atmalarla birlikte bir bunalm ortam meydana gelir.34

Bu ortamda ilerleme ve gelimenin n tkanr, bireyler zgrln yitirir,

toplumda huzursuzluk ve dzensizlik ba gsterir. Bu da hem toplum iin hem de

demokrasi iin hi istenmeyecek bir durumdur. Bu yzden, bir toplum bugnn ve

geleceini yaplandrrken demokratik bir eitim dncesine ve sistemine sahip

olmaldr. Sonu olarak, Deweyin pragmatizmi, insana faydal eylemleri temele alarak

bireyin zgrlne giden yolda eitimi gerek yaamn kendisi olmas bakmndan bir

ara olarak ele almtr. Bu balamda, eitim demokrasinin ilkelerinin benimsenmesinive yaamn ierisinde bir yer bulmasn salar. Deweye gre, demokrasi bir erdemdir,

eitim bu erdeme ulama srecidir. Erdem ocua bir takm deerleri alayarak deil,

iyi huyluluk, nesnellik, hayal gc, yeni deneyimlere ak olma ve bu deneyimler

nda dncelerini deitirebilme cesareti tevik edilerek retilebilir.35

Demokratik eitimin gerei de budur.

Dewey btn felsefesinde olduu gibi eitimde de bireyci bir anlaya sahiptir

fakat toplumu da asla gz ard etmez, bireyi toplumsal bir varlk olarak ele alr ve ancaktoplumun iinde bir anlam kazanacan dnr. Yoksa kat bireyselci bir tutum

anarizme kadar varan dzensizlii krkler. Bu ise ne demokrasi ne de herhangi bir

dzenlilik dncesi iin olumlu bir karakter tar. Eitim ki, demokratik teamllerle

birey ve toplum arasndaki dengeyi salayacak ve daha st dzeyde bir dzenlilie

doru ilerlemeyi gerekletirecek bir aratr.

2.3.1 Demokratik toplum ve demokratik eitim

Deweyin demokrasi dncesi, sosyal felsefesi ile bir btnlk arz eder. Onun

ortaya koyduu demokratik eitim dncesi, deneysel eitim ve toplum gibi

bilimsellik ile karakterize ettii, demokratik toplum dzenleri ile dorudan

ilikilidir.36 Dewey, eitimin hem sosyal dzen iin hem de gelime iin ok nemli bir


35 Gzey, a. g. e, s. 8.

36 Gutek, a. g. e., s. 112.


45/90

36

ara olduuna, doa ve sosyal bilimlerin eitimin gelimesinde ok nemli rol

oynadn dnr.37 Ona gre, bu yolda ihtiya duyulan ve hedeflenen biricik ey,

bilimsel aratrmaclardan oluan gruplar ve demokratik politik kurumlar ile yaplanm

toplumdur.38 Deweyin demokratik idealler dorultusunda gelitirdii yeni eitim

anlay toplumsall ve toplumsal organizasyon fikrini temele alr. Ona gre, Gerek

toplum hayat, doal bir toplumsalla dayanr. Fakat toplum hayat kendini, bir

sreklilik iinde btnyle spontane bir biimde organize etmez. Bu ekilde bir

organizasyon gelecee dnk dnce ve planlamay zorunlu klar.39 Bu noktada

eitime ve eitimciye grev der. Eitimci, sosyal organizasyonu salayacak eitim

faaliyetlerini ve eitsel ierii salar.

Dewey, eitimi toplumun bir ilevi olarak grr, bu anlamda eitim bir sosyaleylemdir, demokratik toplumun eylemi de demokratik olmak durumundadr ki, yle

olmad takdirde yine bunun dzeltilmesi

john dewey ve demokratik egitim john dewey and democratic education

Documents