jon lokis pedagogiuri memkvidreoba da tanamedroveobaold.press.tsu.ge/geo/internet/disertaciebi/medea...
TRANSCRIPT
ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti
humanitarul mecnierebaTa fakulteti
pedagogikis instituti
medea Cuxua
jon lokis pedagogiuri memkvidreoba da
Tanamedroveoba
ganaTlebis mecnierebebis doqtoris (Ph.D.) akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili
disertacia
samecniero xelmZRvaneli: pedagogikur mecnierebaTa doqtori,
profesori Tamaz karanaZe
Tbilisi
2010
1
avtoris stili daculia
S i n a a r s i
Sesavali - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 3
Tavi I. jon loki - pedagogi ganmanaTlebeli
$1. ganaTleba da pedagogikuri azrovneba XVII saukunis inglisSi - - - 9
$2. jon lokis biografiuli Strixebi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 19
$3. swavla-aRzrdis sakiTxebi XVII_XVIII saukuneTa mijnaze da jon lokis
aRmzrdelobiTi miznebi da amocanebi jon lokis pedagogiur
SexedulebebSi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 27
$4. jon loki pedagogis rolsa da daniSnulebaze - - - - - - - - - - - - 36
$5. aRzrdis wamyvani roli pirovnebis formirebis procesSi jon lokis
mixedviT
asakobrivi da individualuri Taviseburebani - - - - - - - - - 48
Tavi II. jon lokis pedagogikuri koncefcia. jentlmenis aRzrdis
Sinaarsi da meTodebi
$1. jon lokis aRmzrdelobiTi sistema naSromis ,,fiqrebi aRzrdaze"
mixedviT
a) fizikuri aRzrdis; b) gonebrivi aRzrdis; g) zneobrivi aRzrdis;
d) esTetikuri aRzrdis; e) SromiTi aRzrdis problemebi - - - - - - 55
$2. jon lokis pedagogikuri memkvidreobis filosofiuri,
fsiqologiuri, pedagogiuri da sociologiuri safuZvlebi naSromis
_ ,,cda ადამიანის gonebis Sesaxeb" mixedviT - - - - - - - - - - - - - - - - 95
Tavi III. jon lokis pedagogikuri ideebis gavlena pedagogikuri
Teoriisa da saskolo praqtikis ganviTarebaze
$1. jon lokis roli pedagogikuri azris ganviTarebaSi - - - - - - - - 116
$2. jon lokis pedagogiuri Sexedulebebi, ideebi da Tanamedroveoba - 125
daskvnebi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -138
gamoyenebuli literatura - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 141
2
Sesavali
istoriis gzajvaredinze, rodesac wydeba socialuri problemebi da
gansakuTrebul yuradRebas aqceven ganaTlebis, swavla-aRzrdis
gaumjobesebas, aucilebelia axali saswavlo-aRmzrdelobiTi gzebis
Zieba, SerCeva da mosinjva. am viTarebaSi didi mniSvneloba eniWeba
warsulis TvalsaCino warmomadgenelTa memkvidreobis racionaluri
marcvlebis momarjvebasa da gamoyenebas, vinaidan, filosofos
laibnicisa ar iyos, `awmyo, Sobili warsulisagan, aris mSobeli
momavlisa". diax, `droTa kavSiri", rogorc Seqspiri ityoda, ar unda
gawydes, arc dairRves. maSasadame, socialuri, mecnieruli winsvla dRis
wesrigSi ayenebs warsulis monapovarTa wiaRSi CaRrmavebas, maT
xelaxal gaazrebas; am dros SesaZlebloba gveZleva, vigrZnoT ara
mxolod im epoqis majiscema, romelSic gamoCenili pirebi
moRvaweobdnen, aramed davinaxoT kavSiri sxvadasxva epoqebs Soris.
warsulis moazrovneTa Semoqmedebis kritikuli gaanalizeba da
SemoqmedebiTad aTviseba mecnieruli azrovnebis Semdgomi ganviTarebis
safuZvelia. roca vaRiarebT, Tanamedrove mecnieruli codna
damyarebulia warsulis moazrovneTa miRwevebzeo, es imas gulisxmobs,
rom ganviTarebis aseTsave wess emorCileba pedagogikuri mecnierebac;
misi Semdgomi srulyofa warmoudgenelia warsulis brwyinvale
warmomadgenlebis naazrevis, ideebis, Sexedulebebis gauazreblad. maT
mier wamoyenebuli ideebi mniSvnelovanwilad dResac asazrdoeben
pedagogikis mecnierebas.
pedagogikis mecnierebis istoria momavali Taobis ganaTlebis,
swavlebisa da aRzrdis Teoriisa Tu praqtikis kanonzomierebaTa
kvlevis istoriaa.
XVII_XVIII saukuneTa ingliseli sazogado moRvawis, pedagogis,
eqimisa da mecnieris jon lokis moRvaweoba mkveTri Semobrunebaa
politikur-socialuri, filosofiuri mecnierebis asparezze. igi axali
mimarTulebis damamkvidrebelia filosofiur-pedagogiur azrovnebaSi.
3
inglisi maSin iyo didi revoluciuri da socialur-politikuri Zvrebis
kera.
imdroindel sazogadoebriv mecnierebebSi fexmokidebuli
sqolastikuri meTodologia SeuTavsebeli iyo progresul
azrovnebasTan.
swored am periodSi gamodis jon lokis Sromebi: `cda adamianis
gonebis Sesaxeb" (1690 w.), `fiqrebi aRzrdaze" (1693 w.), isini asaxaven
Semecnebis Teoriis, momavali Taobis ganaTlebis, swavlebisa da
aRzrdis problemebs. es Sromebi gamoirCeva sruliad axali
mosazrebebiT swavla-aRzrdis miznebisa da amocanebis Sesaxeb,
romelTac safuZvlad udevs Rrma filosofiuri, fsiqologiuri da
sociologiuri dakvirvebebi.
Semecnebis procesi codnis mopovebis safuZvelia, samyaros
movlenebisa da faqtebis marTebulad gaazrebisa da aTvisebis gzaa,
xolo ganaTlebis, swavla-aRzrdis procesis srulyofa kacobriobis
mudmivi, mZafri interesis sagania, jon lokis Sromebi Semecnebis
Sesaxeb, pedagogikur SexedulebaTa mTeli misi sistema TanamedroveTa
cxovel interess iwvevs, ramdenadac, isini dResac erTob aqtualuria.
Cveni mizania gavaSuqoT jon lokis pedagogikuri Sexedulebebi,
ganvsazRvroT misi Rvawli mecnieruli pedagogikis Semdgom
srulyofaSi. misi moZRvreba xom XVII - XVIII saukuneTa mijnaze
warmoadgenda axal sityvas, mimarTulebas, momavali Taobebis
ganaTlebis, swavla-aRzrdis Semdgomi srulyofis problemebis
progresul gadawyvetas. kvlevis meTodebisadmi misma mecnierulma
midgomam drois mkacr gamocdas gauZlo da dResac aqtualobas
inarCunebs.
kvlevis procesSi ZiriTadad veyrdnobodiT i. zaiCenkos Sromas
“jon loki" (moskovi, 1988 w.), k. baqraZis statias `jon loki" (“rCeuli
filosofiuri Txzulebani, VI, Tbilisis saxelmwifo universitetis
gamomcemloba, 1972 w.), i. narskis Sromas `jon lokis filosofia"
(moskovis universitetis gamomcemloba, 1960 w.), d. raxmanis naSroms `jon
4
loki" (gamomcemloba `Cervoni Sliax", 1924 w.); aseve gamoviyeneT misi
specialuri Sromebi: `fiqrebi aRzrdaze", `cda adamianis gonebis
Sesaxeb", romlebic gamocemulia peterburgSi 1913 wels gamomceloba
`skola da cxovrebis" mier.
Temis aqtualobasa da mniSvnelobas ramdenime faqtori
ganapirobebs:
vfiqrobT, yovelive zemoaRniSnulis miuxedavad, jer kidev ar aris
amomwuravad da farTod gaSuqebuli jon lokis pedagogikur
SexedulebaTa mTeli sistema, romlis sruli da Tanamimdevruli
Seswavla xels Seuwyobs Tanamedrove skolis muSaobaSi ara mxolod
aRzrdis, aramed swavlebis procesis mniSvnelovanwilad gardaqmnas.
SevecadeT Tanamedrove skolebis winaSe mdgari aqtualuri problemebi
lokis mdidar pedagogikur Sexedulebebsa da ideebTan
dagvekavSirebina, raTa gveCvenebina ukvdavi memkvidreobis gamoyenebis
SesaZlebloba Tanamedrove skolaSi. sakiTxisadmi amgvari midgoma
friad aqtualuria dRes, rodesac mimdinareobs ganaTlebis, swavlebisa
da aRzrdis sferoSi permanentuli reformebi, rac nakarnaxevia epoqis
moTxovnebiT.
lokis mosazrebaTa Tanamedrove gardaqmnaTa fonze gaazrebam
dagvarwmuna, rom moazrovnis didfas mignebebsa da dakvirvebebs
jerovnad gamoyeneba da momarjveba sWirdeba, ramdenadac isini, es
pedagogikuri ideebi da mosazrebani ganaTlebis, swavla-aRzrdis
Sesaxeb ara mxolod lokis epoqis mniSvnelovani monapovaria, aramed
Cveni drois pedagogiuri mecnierebisTvisac gansakuTrebul faseulobas
warmoadgens.
kvlevis obieqts warmoadgens jon lokis pedagogiuri koncefciebi
adamianis aRzrdisa da gonebrivi ganviTarebis Sesaxeb. am mizniT
gamoyenebulia misi fundamenturi naSromebi: `fiqrebi aRzrdaze", “cda
adamianis gonebis Sesaxeb", garda amisa, gamoviyeneT is Sromebi,
romlebic exeba lokis pedagogikur da filosofiur memkvidreobas.
5
kvlevis sagania jon lokis pedagogiuri memkvidreobis adgilisa da
rolis gansazRvra Tanamedrove saganmanaTleblo da saaRmzrdelo
sistemaSi.
hipoTeza: jon lokis SromebSi: `fiqrebi aRzrdaze" da `cda
gonebis aRzrdis Sesaxeb" mocemulia momavali Taobis aRzrdis
mimarTulebaTa mTeli sistema. misi mwyobri da Tanamimdevruli
gadmocema mniSvnelovan rols Seasrulebs pirovnebis CamoyalibebaSi.
moazrovnis SexedulebaTa gegmaSewonili da komentirebuli momarjvebis
gziT SesaZlebeli gaxdeba Tanamedrove skolebis saswavlo-
aRmzrdelobiTi muSaobis Tanamedrove doneze sistematizeba da
optimizacia, misi Tanamedrove formebiTa da meTodebiT gamdidreba.
hipoTezurad wamoyenebuli problemebis mecnieruli gadawyvetis
mizniT gamovkveTeT Semdegi prioritetuli amocanebi:
a) jon lokis Sromebis `fiqrebi aRzrdaze", `cda ადამიანის gonebis
Sesaxeb" gamowvlilviTi Seswavla da maTi detaluri analizi.
b) qarTul, rusul da inglisur samecniero-pedagogiur
literaturaSi jon lokis Sesaxeb arsebuli gamokvlevebis Seswavla-
damuSaveba.
g) jon lokis ZiriTadi pedagogikuri ideebis, Sexedulebebis,
mosazrebebis gamokveTa misi Sromebis (`fiqrebi aRzrdaze", `cda gonebis
aRzrdis Sesaxeb") analizis safuZvelze.
d) SedarebiTi meTodis momarjvebiT lokis pedagogikuri ideebis,
Sexedulebebis Sepirispireba Tanamedrove skolebis muSaobis
sistemasTan, swavla-aRzrdis Tanamedrove mimarTulebebTan problemaTa
ufro Rrmad da safuZvlianad gaazrebis mizniT.
e) jon lokis rolisa da adgilis dadgena pedagogiuri azrovnebis
istoriaSi.
naSromis siaxle da mecnieruli mniSvneloba:
monografiuli Sroma jon lokis, rogorc pedagogikis
mecnierebis klasikosis, Sesaxeb pirvelad sruldeba. masSi
6
pirvelad aris dasistemebuli didi moazrovnis ideebi da
warmodgenebi pedagogikis sakiTxebze.
naSromSi jon lokis pedagogikuri ideebi, Sexedulebebi
Camoyalibebulia mwyobri sistemis saxiT da mocemulia cda
Tanamedrove skolebisTvis maTi saWiroebis dasabuTebisa.
dadgenilia jon lokis roli da adgili pedagogikuri azrovnebis
ganviTarebaSi.
jon lokis pedagogikuri memkvidreoba da misi Sromebi moicavs
aRzrdisa da swavlebis yvela mimarTulebas. esenia: fizikuri,
gonebrivi, moralur-zneobrivi, SromiTi. aq gansazRvrulia aRzrdisa da
swavlebis sistema, maTi mizani, Sinaarsi da principebi, meTodebi,
formebi, saSualebani; naTlad aris warmodgenili yovelmxriv
harmoniulad ganviTarebuli pirovnebis, jentlmenis, formirebasTan
dakavSirebuli sakiTxebi. jon lokis pedagogikis didi mecnieruli
Rirebulebis dasabuTeba xdeba misive Sromebis Seswavlis safuZvelze
da iq ganviTarebuli sayuradRebo ideebisa da mosazrebebis Tanamedrove
moTxovnebTan Sefardebis gziT.
lokma piradi pedagogiuri gamocdilebis ganzogadebisa da sxvaTa
pedagogikuri ideebis SemoqmedebiTad ganviTarebis safuZvelze Seqmna
mecnieruli pedagogika; Camoayaliba ganaTlebisa da aRzrdis Sesaxeb
SexedulebaTa mwyobri mecnieruli sistema, rac XVII_XVIII saukuneTa
mijnaze erTob Zneli saqme iyo, xolo, Tavisi progresulobis
TvalsazrisiT, msoflioSi analogi faqtobrivad, ar moepoveba.
sqolastikuri aRzrdisa da ganaTlebis bastionze istoriuli garRveva
ganaxorciela, gaacamtvera ra Zveli sqolastikuri skola, agebuli
Zaladobasa da monur morCilebaze. amiT man Seqmna sruliad axali
demokratiul principebze agebuli swavla-aRzrdisa da yofa-cxovrebis
Sesabamisi pedagogikuri Teoria. Cveni sazogadoebis ganviTarebis
Tanamedrove etapze, damoukidebeli saqarTvelos saxelmwifos
mSeneblobis procesSi kidev ufro mniSvnelovania jon lokis didfasi
sociologiur-pedagogikuri Sexedulebebi, gansakuTrebiT misi naazrevi
7
sxva enebTan SedarebiT mSobliuri enis upiratesobis Sesaxeb pirovnebis
formirebis procesSi. jon lokis pedagogikuri memkvidreoba am mxrivac
fasdaudebeli sakacobrio saganZuria.
Sromis Teoriuli Rirebuleba imiT gamoixateba, rom
SemoTavazebulia jon lokis pedagogikuri sistemis mTliani da sruli
analizi, rasac Tan axlavs movlenebisa da faqtebis obieqturi,
miukerZoebeli Sefaseba. aq wamoyenebuli praqtikul kvlevaze
damyarebuli Teoriuli ganzogadebani daexmareba mkvlevarebs warsulis
Teoriul da praqtikul monapovarTa sadReiso amocanebis Sesabamisad
ganzogadebaSi. garda amisa, narkvevSi warmodgenili Teoriuli
ganzogadebani da SeniSvnebi garkveulwilad xels Seuwyobs Teoriul-
pedagogiuri azris gamdidrebas.
sadisertacio narkvevis praqtikuli Rirebuleba is aris, rom
kvlevis ZiriTad debulebebs warmatebiT gamoiyeneben pedagogikis
Teoriisa da praqtikis mkvlevarebi, saTanado saleqcio kursebSi
moimarjveben aq gamoTqmul mosazrebebsa da msjelobebs; garda amisa, aq
warmodgenili rekomendaciebi mniSvnelovanwilad daexmareba praqtikos
pedagogebs, gansakuTrebiT klasis xelmZRvanel-damrigeblebs; calkeuli
SeniSvnebi da mTlianad mTeli narkvevi waadgebaT mSoblebs, swavla-
aRzrdis sakiTxiT dainteresebul sazogadoebriobas; naSromis wignad
gamocemis SemTxvevaSi aq mocemul dakvirvebebs, Teoriul
ganzogadebebsa da calkeul koncefciebs gamoiyenebs farTo auditoria.
8
Tavi I. jon loki, pedagogi _ ganmanaTlebeli
$1. ganaTleba da pedagogikuri azrovneba
XVII saukunis inglisSi
XVII saukune axal eras iwyebs kacobriobis istoriaSi. es aris
zRvari, romelmac erTurTisgan gamijna ori social-ekonomikuri
sistema: feodaluri, romelic arsebobda romis imperiis dacemis
droidan da romelsac bolo mouRo XVII saukunis revoluciam da
burJuaziul, demokratiuli wyobileba, romelsac am revoluciam gza
gauxsna.
swored am dros Caeyara safuZveli warmoebis kapitalistur wess.
igi xasiaTdeboda sawarmoo ZalTa swrafi ganviTarebiT. Seicvala
warmoebis organizaciis saxe, warmoiSva axali teqnikuri saSualebani,
daCqarda ekonomikuri procesebis tempi, gadaiSala ganviTarebis axali
perspeqtivebi. maSasadame, daiwyo evropul yofacxovrebaSi gardatexa.
msoflio bazris Seqmnam gamoiwvia warmoebis Semdgomi ganviTareba,
ganapiroba samecniero azrovnebis arnaxuli aRmavloba. aman daangria
tradiciuli warmodgenebi da Secvala msoflio ruqaze manamde
arsebuli suraTi.
XVI_XVII saukuneTa mijna miCneulia samecniero revoluciis
periodad. man safuZveli Cauyara Tanamedrove codnas sabunebismetyvelo
da zust mecnierebaTa sferoSi, aseve siaxles humanitarul da
politikur azrovnebaSi, filosofiur msoflmxedvelobaSi, gardaqmnebs
ganaTlebis sistemaSi; Camoyalibda moqalaqeobrivi uflebebis sistema.
masSi farTod iyo warmoCenili pirovnebisa da sindisis Tavisuflebis
problema. moxda Tvisebrivi naxtomi samecniero dargebSi. es procesi
SesaZlebelia daxasiaTdes, rogorc samecniero-teqnikuri revolucia.
samecniero miRwevebma kidev erTxel daadastures adamianis maRali
potenciuri SesaZleblobebi. aman ganapiroba adamianTa SemoqmedebiTi
aqtivoba.
9
pirovnebis dacvis TvalsazrisiT, inglisis imdroindeli
sazogadoeba did nabijebs dgamda. amas xels uwyobda sasaqonlo-
fuladi urTierTobebis gaZliereba da daxvewa, daqiravebuli Sromis
farTo gamoyeneba meurneobis yvela dargSi da SinasavaWro muSaobis
gaaqtiureba. am dros inglisSi erTob dawinaurda mewarmeoba.
Seqmnil fsiqologiur atmosferoSi kanonmdeblobas ar hqonda myari
da mkafio sakanonmdeblo safuZvlebi.
Semdeg miiRes kanoni, romelic Tavisufal glexobas, romlis
wliuri Semosavali iyo funti, sterlingi, SeeZlo mieRo Tavadis
wodeba; ase moevlinen qveynierebas ,,axali Tavadebi", ekonomikis dargSi
aqtiurad moRvawe adamianebi. yovelive aman ki xeli Seuwyo qveynis
Semdgom winsvlas, inglisis yovelmxriv dawinaurebas momdevno xanebSi.
samecniero-teqnikurma gadaiaraRebam, ekonomikurma winsvlam didad
ganapiroba is faqti, rom – inglisma adamianis uflebebis dacvis
asparezzec win uzarmazari nabiji gadadga.
pirvelad swored inglisSi Camoyalibda kanoni xalxTa uflebebis
Sesaxeb, ramac mefesTan dapirispireba gamoiwvia. monarqs ar hqonda
ufleba, xalxis Tanxmobis miuReblad daewesebina axali gadasaxadebi da
gamoeca axali kanonebi; yoveldRiur saqmianobaSi mas unda emoqmeda am
wesebis dacviT.
magram SuasaukuneebSi gamyarebuli urTierTobaTa sistema
seriozul winaaRmdegobas uqmnida inglisis Semdgom ganviTarebas.
am xanebSi puritanebi gamodiodnen saeklesio reformebis gaRrmavebisa
da inglisis politikuri gardaqmnis momxred. isini moiTxovdnen eklesiis
ganwmendas kaTolicizmis elementebisagan, saeklesio ierarqiis damxobas,
saeklesio miwebis konfiskacias, eklesiis saxelmwifosagan gamoyofas,
religiuri kultis gauqmebas. aRniSnuli religiuri moTxovnebis ukan
imaleboda burJuaziul-respublikuri politikuri programa. puritanebi
qadagebdnen cxovrebis gardaqmnas, uars acxadebdnen mdidrul
garTobebze. isini miesalmebodnen da mxars uWerdnen aqtiur saqmian
Semoqmedebas, Tan moiTxovdnen: mkacri reJimis dacvas, romelic
10
SezRudavda bevr raimes, konstituciiTa da Zlieri parlamentiT
gaamyarebda konstituciur monarqias. maTi fiqriT, yovelive es xels ki
ar SeuSlida, aramed gaamagrebda burJuazias, miscemda mas saSualebas,
mosuliyo xelisuflebaSi. amgvarad, burJuaziuli revoluciis mTavari
mizani miRweul iqna. burJuaziuli revoluciis miRwevad unda CaiTvalos
absolutizmis ganadgureba, vaWrobisa da mewarmeobis ganviTarebac.
burJuaziuli revoluciis Sedegad moxda ara mxolod ekonomikuri
Tavisuflebebis mopoveba, aramed saxelmwifo wyobilebis formebis
Secvlac. ase Camoyalibda pirveli samarTlebrivi saxelmwifo mTels
msoflioSi. aRniSnuli inglisis revoluciis politikuri Sedegia.
axali kapitalisturi urTierTobebis Camoyalibeba, sazogadoebrivi
yofierebis yvela sferoSi kerZod, socialur, ekonomikur, politikur,
religiur da mecnierul sferoSi, TavisTavad iwvevda saxelmwifoebriv
winsvlas da ganviTarebas. iqneboda revoluciuri brZolebi, politikuri
partiebis urTierTSejaxeba da polemika, publicisturi gamosvlebi, Tu
filosofiuri, politikuri, religiuri urTierTdapirispirebani –
yvelgan dominirebda ZiriTadi problema _ feodalizmis yofna-aryofnis
sakiTxi.
miuxedavad imisa, rom aRniSnuli Tavbrudamxvevi movlenebi nisliani
albionis kunZulze xdeboda, am procesebis arsi Tavisi mniSvnelobiT
ar iyo lokaluri. am qveynis ekonomikur da socialur Zvrebs
gadamwyveti mniSvneloba hqonda mTeli dasavleTi evropisaTvis.
respublikuri mmarTvelobis, xalxTa Tanasworobisa da pirovnebis
Tavisuflebis ideam zemoqmedeba moaxdina sxva evropul saxelmwifoebze.
amdenad, inglisis revolucia evropuli masStabis movlenad aRiracxeba. is
warmoadgenda, rogorc amas samarTlianad aRniSnaven istorikosebi, axali
sazogadoebrivi wyobis gamarjvebis sawindars, burJuaziuli sakuTrebis
gamarjvebas feodalurze, naciisa _ provincializmze, ganaTlebisa _ Rrma
fesvgadgmul tradiciebze, ojaxisa, warmoSobiT privilegirebulobaze,
fxianobisa _ sizarmaceze, burJuaziuli samarTlisa _ Suasaukuneobriv
privilegiebze.
11
am movlenebis ganuxilvelad SeuZlebelia warmovidginoT imdroindeli
inglisis sulieri cxovreba. XVII saukunis istoriulma movlenebma
ganapirobes renesansi. amave xanebSi mTel dasavleT evropaSi feodalizmis
winaaRmdeg brZola gaiSala. aRorZinebis epoqis grandiozulma aRmoCenebma,
romelTac Tavs gvirgvini XVII saukunem daadga, gaaRviZa xalxTa
TviTSegneba. maT Searyies qristianul ideologiaze damyarebuli
Suasaukuneobrivi tradiciuli cxovrebis normebi.
gaZlierebulma da mzardma burJuaziam, romelic saTaveSi edga
vaWrobas, Sida ekonomikis ganviTarebas, Tavisi zegavlenis sferoSi
moaqcia SeiaraRebuli Zalebi, floti. man imTaviTve Seigno mecnierebis
praqtikuli mniSvneloba da mxari dauWira samecniero kadrebis
SemoqmedebiT muSaobas. Sromis Tavisufali bazriT dainteresebulma da
reglamentirebuli vaWrobisagan ganTavisuflebulma burJuaziam mxari
dauWira Tanasworobis humanur ideas, nacionalur mSeneblobas
(teritoriul gaerTianebebs, kulturis gaerTianebas, enis
demokratizacias). misi ideologebi da Semdeg ganaTlebis moRvaweni
gzas uxsnidnen mTeli kacobriobis mowinave idealebs, miznebs,
radganadac im istoriul periodSi es idealebi dakavSirebuli iyo
burJuaziasa da mis praqtikul interesebTan.
warmoebis gafarToebis saWiroeba da aucilebloba erTgvar
stimuls aZlevda mecnierebis ganviTarebas. mecnierebasa da bunebaSi
momxdari gardatexebi dakavSirebuli iyo sazogadoebrivi urTierTobisa
da ideologiis sferosTan. es zednaSenuri kategoria ki, Tavis mxriv,
pirdapir zegavlenas axdenda bazisze – warmoebaze. sazogadoebaSi
yalibdeboda axali msoflmxedveloba, romelic warmoSobda axali
tipis adamianebs, romelTac sruliad axali sulieri moTxovnilebebi da
ideebi awuxebdaT. iqmneboda axali ideologia, romelmac Seurigebuli
brZola gamoucxada sqolastikas, cnobierebis yovelgvar SezRudvas,
gonebis religiisadmi damorCilebas!
XVII saukuneSi moxda didi Semobruneba mecnieruli azrovnebisa da
bunebis kanonebis Semecnebisaken; sazogadoebam mkafiod gaicnobiera, rom
12
materia mWidro kavSirSia moZraobasTan; amasTanave, damuSavda
maTematikuri logikis principebi. didi avala mieca iseT fundamentur
mecnierebaTa ganviTarebas, rogoricaa maTematika, fizika, biologia.
adamianis goneba TandaTan gaTavisuflda religiuri
warmodgenebisagan, Cvevebisagan, romelTa Canergvac bavSvobidan
xdeboda. arada cnobilia, rom religiuri warmodgenebi emyareboda ara
dakvirvebas, aramed sqolastikuri mecnierebisa da maTi Semqmnelebis
Sexedulebebs. tradiciuli warmodgenebis msxvrevaSi didi roli
Seasrula im garemoebam, rom humanistebis energiuli muSaobis Sedegad
evropis sazogadoeba ukeT gaecno kacobriobis mowinave qmnilebebsac.
Seiswavla laTinur da sxva enebze arsebuli berZnuli klasikuri
literatura. gansakuTrebuli mniSvneloba hqonda elinizmis epoqis
gamoCenil mecnierTa safuZvlianad gacnobas. eseni arian: evklide,
arqimede, apolonia da sxvebi. amieridan mecnierebi iolad uTavsebdnen
erTmaneTs sabunebismetyvelo da humanitarul mecnierebas. magaliTad,
spinozam filosofiaSi Semoitana azrovnebis maTematikuri meTodebi,
frensis bekonma mTavar amocanad gamoacxada bunebis Zalebis
saidumloebebSi garkveva; jon miltoni – poeti da tribuni – werda, rom
,,cxovrebis mizania adamianis Zalauflebis gafarToeba, raTa
ganxorcieldes yovelive, rac SesaZlebelia".
bekoni amtkicebda, rom samyaro da buneba unda Seiswavlebodes
mxolod mecnieruli cdisa da eqsperimentis monacemebze dayrdnobiT.
igi Tvlida, rom mecniereba admians aZlevs Zalauflebas samyaroze.
gamecnierebul pirovnebas SeuZlia Secvalos cxovreba da
sazogadoebrivi urTierTobebi.
bekons ewada, rom reorganizebul codnas moexdina adamianis
keTildReobis srulyofa da sazogadoebis gardaqmna. amitom frensis
bekoni iTvleba evropuli ganaTlebis mamamTavrad, vinc mniSvnelovanwilad
gansazRvra dasavleTi evropis sazogadoebrivi ganviTareba XVIII saukuneSi.
XVII saukunis Sua periodis dasavleTi evropis qveynebSi miRweuli
iyo mniSvnelovani samecniero warmatebebi. sqolastikasa da religiur
13
msoflmxedvelobasTan mZafri brZolis Sedegad gamomuSavda bunebis
Seswavlis axali mecnieruli meTodebi, romlebic eyrdnoboda cdis
Sedegebs.aseTi iyo XVII saukunis Sua periodis ,,pansofikuri" ideali.
bekoni Tvlida: ganaTlebam unda moaxdinos adamianis gonebrivi
kapitalis gadacema momdevno TaobaTa warmomadgenlebze da dasZenda,
rom ganaTleba – es aris mniSvnelovani socialuri movlena, romelic
moiTxovs seriozul Seswavlas da Rrma analizs; swored amitom aris,
rom misi naSromi ,.axali atlantida", romelic daumTavrebelia, aRwers
idealur saganmanaTleblo dawesebulebas.es iyo kvlevisaTvis
gankuTvnili universiteti, romelsac ewodeboda ,.solomonis saxli".
saWiroa aRiniSnos, rom XVII saukunis dasawyisSive inglisSi
gavrcelda rojer eSemis pedagogikuri ideebi. es ideebi avtorma gaaSuqa
traqtatSi ,.skolis maswavlebeli". masSi gansakuTrebiT xazgasmulia:
aRzrdas unda mihyavdes adamiani zneobriv RirsebasTan da praqtikul
cxovrebiseul gamocdilebamdeo.
retrospeqtuli analizi saSualebas iZleva, Tvali mivadevnoT
ganaTlebis mimarTulebasa da tendenciebs XVII saukunis inglisSi.
ganaTlebis saerTo suraTi am dros xasiaTdeboda imiT, rom igi
moqceuli iyo inglisis protestantuli eklesiisa da am eklesiis
sxvadasxva organizaciis xelSi. es viTareba ganmtkicebuli iyo 1603 da
1604 wlebis samefo aqtebiT. skolebis mowyobas, swavlis Sinaarssa da
formebs gansazRvravdnen da awesrigebdnen episkoposebi an sxva pirebi,
romlebic pasuxs agebdnen religiuri cxovrebis warmarTvaze.
swavlebis dabalma, primitiulma donem, gansakuTrebiT nelma tempma,
usaxurma saskolo debulebebma iseve, rogorc ganaTlebis sazogado
sqolastikurma xasiaTma, gramatikuli skolebi iqamde, miiyvana, rom
inglisis sxvadasxva sazogadoebam wamoayena saskolo reformis
sxvadasxva proeqti.
erTi anonimi avtoris mier SemoTavazebul sareformo proeqtSi,
romelic XVII saukunis 40-ian wlebSi gavrcelda, naTqvami iyo: dawyebiTi
skola unda iyos masobrivi. aq unda iswavlebodes ara mxolod wera-
14
kiTxva,aramed ariTmetika da geometria, radgan es aucilebelia, raTa
moswavleebma ,,meqanikis xelovneba" aiTvisono (30).
skolebs xsnidnen religiuri organizaciebi an kerZo pirebi. amgvar
skolebSi iyo mkacri dasjis meTodebi (dawesebuli iyo dasjis dReebic
ki!). swavlis Sinaarsi skolebSi didad gansxvavdeboda. zogierT
skolaSi aswavlidnen mxolod wera-kiTxvas, magram privilegirebul
saTavadaznauro skolebSi aswavlidnen berZnulsac, laTinursac, zogan
inglisuri literaturac iswavleboda.
saSualo skolebis raodenoba 200-dan 300-mde meryeobda. maT Soris
eria saukeTesoni (vinCesteris, etonis, xarius, Certeris, xauzis, regois,
Srusberisa da sxva skolebi), Tumca esenic viwro humanitaruli
ganaTlebis micemas axerxebdnen, magram maTSi mainc igrZnoboda axali
drois qrolva, progresuli tendenciebi.
amasobaSi aRmocenda egreT wodebuli ,,akademiebi". maTi gamoCena
dakavSirebulia miltonis saxelTan. akademia – es iyo axali
saganmanaTleblo dawesebuleba da igi miltonma aRwera ,,traqtatSi
aRzrdis Sesaxeb".
es axali pedagogiuri dawesebulebebi gansxvavdebodnen
erTmaneTisagan organizaciis TvalsazrisiT, magram verdiqtis gamocemis
Semdeg, romelic exeboda religiur Semwynareblobas (1684w.) gaxda
inglisis aRmzrdelobiTi _ saganmanaTleblo sistemis ganuyofeli
nawili. sagnebis ZiriTadi nusxa amgvari iyo: logika, eTika, ritorika,
metafizika, geografia, algebra, cis meqanika, stenografia. saskolo
kurss safuZvlad daedo klasikuri enebi.
am dros inglisis bevri sazogado moRvawe moiTxovda skolebsa da
universitetebSi ganaTlebis Sinaarsis gardaqmnis saWiroebas. es
gardaqmna dafuZnebuli unda yofiliyo realur saganTa ciklis
prioritetul Seswavlaze. inglisis mecnierTa erTi jgufi r. boilis
xelmZRvanelobiT gaerTiandnen e. w. ,,daunaxav kolegia"-Si. mogvianebiT
igi gaxda ,,samefo sazogadoeba". kolegiis wevrebi mWidrod iyvnen
dakavSirebuli mrewvelebsa da londonsitis vaWrebTan. maT miiRes
15
monawileoba axali tipis saswavlo dawesebulebaTa SeqmnaSi, romlebsac
moswavleebisaTvis unda mieca praqtikulad sasargeblo codna da unarebi.
realuri skolebis Seqmnis aucileblobas qadagebdnen: s. hartlibi
Tavis gamosvlebSi, jon miltoni ,,traqtatSi aRzrdis Sesaxeb", J.leti
SromaSi ,,swavlebis WeSmariti reforma", sadac realuri mecnierebis
Seswavla unda momxdariyo xelosnobis Seswavlis paralelurad.
skolaSi farTod gamoiyenebdnen saxelosnoebsa da samewarmoo iaraR-
danadgarebs.
XVII saukunis 50-ian wlebSi inglisis parlamentma Seqmna
ganaTlebis saqmeTa komisia, romelmac SeimuSava ganaTlebis reformis
proeqti. proeqtis mixedviT, skolebi unda gadascemoda saxelmwifo
mmarTvelobas; igi iTvaliswinebda sayovelTao dawyebiTi ganaTlebis
aucileblobas. amis Semdeg msurvels ufleba eZleoda, gaegrZelebina
swavla sxvadasxva profesiul saswavlebelSi. garda amisa,
SemoTavazebuli iyo saswavlo programebidan iseTi sagnebis amoReba,
romlebic praqtikul cxovrebaSi gamousadegari iqneboda.
jon belersis proeqti iTvaliswinebda saswavlo-saganmanaTleblo
dawesebulebis iseT organizacias, romelic SeTavsebuli iqneboda
sawarmoo dawesebulebasa da SromiTi aRzrdis skolasTan. Sroma da
SromiTi atmosfero warmodgenili iyo, rogorc mTavari aRmzrdelobiTi
Zala, rogorc zemoqmedebis saSualeba aRsazrdelis grZnobebze,
gonebasa da nebisyofaze.
saWiroa, aRiniSnos, rom d. balere ganixilavda Sromas ara rogorc
gansazRvruli profesiisTvis mzadebis saSualebas, aramed rogorc
profesiis aTvisebis pirobas. igi afasebda Sromas rogorc
zogadsaganmanaTleblo ganaTlebis aucilebel pirobasa da safuZvels,
masSi xedavda pirovnebis saerTo ganviTarebis stimuls. ,,zogadi ganaTleba
da Sroma SesaZleblobas miscems axalgazrdas, Seiswavlos yovelive
sasargeblo".
am ideebiT SeiaraRebulma inglisis qalaqTa TviTmmarTvelobam
daiwyo skolebis gaxsna XVII saukunis meore naxevarSi; marTalia,
16
saswavlo gegmebSi SenarCunebuli iyo klasikuri enebis Seswavla, magram
upiratesoba realuri disciplinebis swavlebas da axal enebs eniWeboda.
aRzrdis axali mimarTuleba cdilobda, win aRdgomoda
radikalurad gansxvavebuli berZnuli filosofiis msjelobas. didi
yuradReba eqceoda berZnul da romaul literaturas. aRzrdam
gadaWriT uaryo religiuri avtoritetebis aRiareba da uari Tqva
sqolastikur tradiciebze. am droisaTvis inglisis ganaTleba
Tavisufldeboda dogmebisa da formalizmisagan. igrZnoboda
Tavisuflebisaken swrafva.
inglisis saukeTeso dawesebulebebSi udides mniSvnelobas
aniWebdnen SemoqmedebiT gonebriv muSaobas; rogorc aRniSnavda monro _
,,azrma gza dauTmo Tavis gamaerTianebel korporaciul xasiaTs.
aRzrdam miznad daisaxa Camoeyalibebina individebi, romlebSic
gamokveTili iqneboda yvelaze mTavari _ ,,me".
sruliad gamoiricxa adre gamefebuli asketuri ideebi. maTi adgili
daikava sazogadoebrivi cxovrebis gardaqmnis procesma.
es iyo svla Zvelidan axlisaken. aman gamoxatuleba pova
literaturis SeswavlaSi, gramatikisa da ritorikis dauflebaSi.
gansakuTrebuli mniSvneloba mieniWa gamoTqmas `manera" ara mxolod
enasTan dakavSirebiT, armed azris sxvadasxva formis, qcevis mimarT da
sxva.
aRzrda miiswrafoda Seeqmna axali, Tavisufali adamiani
individualur SesaZleblobaTa ganviTarebis pirobebSi: yovelive es
moiTxovda aRsazrdelTa Cabmas yoveldRiur saqmianobaSi, rac
daeyrdnoboda farTo codnas, Tanamedrove yofas da momavlis realur
Sefasebas.
TiToeuli adamianis mizandasaxuleba unda yofiliyo swrafva
moraluri srulyofilebisa da codnisaken, raTa Camdgariyo
saxelmwifosa da qveynis samsaxurSi. am periodSi yvela pedagogiuri
traqtati iwereboda ise, rom aRzrdis obieqtad moiazreboda mxolod
TavadaznaurTa ideebi. amitomac SeimCneoda, rom aqcenti gadatanili iyo
17
iseTi pirovnebis individualur aRzrdaze, romelic sabolood
mmarTvelis xarisxSi mogvevlineboda.
gansakuTrebul interess iwvevda saskolo programa, romelic
Seadgina jon miltonma. es aris `traqtati aRzrdis Sesaxeb". saqme
exeboda vaJebis aRzrdasa da swavlebas 12-dan 20 wlamde.
swavlebis pirvel wels ymawvils unda SeeTvisebina laTinuri enis
gramatika ariTmetikasTan erTad, geometria da ,,moraluri marTva".
Semdeg igi unda gadasuliyo kulturis problemebis Seswavlaze
kotonisa da varonis mixedviT, fiziologia unda aeTvisebina
aristotelesa da Teofrastes mixedviT; arqiteqtura – vitruviusis
mixedviT; naturfilosofia – senekasa da pliniusis mixedviT; geografia
– melesa da soliniusis mixedviT; medicina – telsis mixedviT;
am CamonaTvalSi miTiTebuli iyvnen: orfeosi, hesiiode, dionise,
lukreciusi, virgiliusi, da sxva. agreTve xdeboda eTikis, ekonomikis
religiis, istoriis, logikis, ritorikis sakiTxebis irgvliv
TxzulebaTa dawera. monro aRniSnavs, rom es iyo skolis kolosaluri
programa, romelic miRebuli iyo miltonis avtoritetis zegavleniT.
arsebobda sxva Sexedulebebic. zogni Tvlian, rom maswavleblis
mier gadacemuli da moswavleTa mier SeTvisebuli erTi an ori sagani
warmoadgenda ufro met Rirebulebas, vidre 5-6 da meti sagnis
swavleba, romelic moiTxovs drois da energiis didi raodenobiT
xarjvas. aseT sagnebad miCneuli iyo mecnierebis is dargebi, romelic
adamians gamoadgeba cxovrebis sferoSi.
erTi ram aerTianebda yvela axal gamoTqmul azrs _ es iyo ZiriTadi
debuleba, romelSic calsaxad iyo miTiTebuli, rom inteleqtualurma
aqtivobam xeli unda Seuwyos unar-CvevaTa Camoyalibebas da niWierebis
ganviTarebas.
es iyo didad wingadadgmuli nabiji im mizanTa srulyofisaken,
romlebic gamoxatavs saganmanaTleblo politikis Sinaarss da
amocanebs.
18
XVII saukuneSi inglisis pedagogiuri azri Sors iyo idealizmisa
da mkacri asketizmisagan. pedagogebi Tvlidnen, rom ganaTleba unda
iyos mosamzadebeli periodi praqtikuli sasargeblo saqmianobisTvis.
amgvarad, XVII saukunis inglisi warmoadgenda burJuaziuli
revoluciis momwifebis da aRorZinebis periods, roca parlamentma
gaimarjva mefeze, Seqmna yvela piroba aqtiuri pirveldawyebiTi
kapitalis dagrovebisTvis. axali feodaluri Tavadaznaurobis Seqmnas
Tan axlda axali sazogadoebriv-politikuri ideebi, romelmac
zegavlena moaxdina ganaTlebis sferoze da biZgi misca mis winsvlas.
swored am progresuli pedagogikuri ideebis matarebeli iyo
TavadaznaurTa da burJuaziis interesTa kompromisuli gamomxatveli da
progresuli saganmanaTleblo politikis gamtarebeli jon loki.
$2. jon lokis biografiuli Strixebi
jon loki daibada inglisSi, ringstonSi, somersetSiris sagrafoSi
1632 wlis 29 agvistos. mamamisi iyo saSualo miwaTmflobeli, advokati.
is revoluciis dros miemxro parlaments da muSaobda armiaSi. igi did
yuradRebas uTmobda vaJiSvilis aRzrdas, romelic daaxloebiT
aRzrdis im sistemas miesadageboda, romelsac loki gvTavazobs Tavis
naSromSi .,fiqrebi aRzrdaze". joni pataraobidanve mSoblebis morCili
Svili iyo. mas mamasTan mudam megobruli da Tavaziani urTierToba
hqonda, rac asakis matebasTan erTad TandaTan Rrmavdeboda da
sicocxlis bolomde ar Secvlila.
jon lokis dros skolaSi umTavresad aswavlidnen Zvel enebs _
laTinursa da berZnuls da imasac umetesad formalurad, zepirobiT.
igi SemdgomSi xSirad akritikebda inglisis skolebSi gabatonebul
formalur ganaTlebas.
12 wlis ymawvili Seiyvanes londonis vestminsteris skolaSi. aq
aswavlidnen laTinur da berZnul enebs. skolaSi gamefebuli iyo
umkacresi reJimi, didi gasavali hqonda rozgs, xolo swavlis procesi
19
sqolastikurad mimdinareobda. enebis Seswavla warmoedginaT ,,gonebis
varjiSad" da ara antikuri samyaros literaturis, sulieri cxovrebis
Seswavlis saSualebad.
1652 wels niWieri axalgazrda oqsfordis universitetSi gadavida,
sadac iswavleboda ritorika, logika, morali, uZvelesi enebi, amave
dros, arabulisa da ebraulis garda, iswavleboda agreTve maTematikuri
mecnierebis nawyvetebi. oqsfordis universiteti lokma bakalavris
wodebiT daamTavra 1656 wels. ori wlis Semdeg miiRo magistris
diplomi da stipendiantis adgili. rogorc vestminsteris skolam, aseve
oqsfordis universitetma aRsazrdelSi dabada siZulvilisa da
ukmayofilebis grZnoba. igi Tvlida, rom zemonaxsenebi saswavlo-
aRmzrdelobiTi dawesebulebebi Tanamedrove moTxovnebs ver
akmayofilebdnen. universitetis humanizmi gamoixateboda mxolod da
mxolod klasikosebis siyvaruliT, oRond ar xdeboda maTi naazrevis
SemoqmedebiTi aTviseba, gonebiT gadamuSaveba da analizi.
im droisTvis axali mecnieruli gamokvlebi, romelTa avtorebi
iyvnen udidesi mecnierebi da moazrovnebi – koperniki, galilei, bekoni,
dekarte, universitetSi ar iswavleboda da maTi aRmoCenebiT mxolod
kerZo pirni sargeblobdnen. amave dros, maTi mecnieruli miRwevebi
sruliadac ar aisaxeboda saskolo programebSi. naklebad xdeboda
kritikuli Semowmeba cdebis saSualebiT; iTvleboda, rom saerTo ideebi
adamianSi imTaviTve iyo Cadebuli. amdenad, swori msoflmxedvelobis
Camosayalibeblad sakmarisad Tvlidnen Sinaarsis gadmocemas
analitikuri Semowmebis gareSe. ase xdeboda ramdenime saukunis
manZilze. aRniSnul xanas SeiZleba uZraobis periodi vuwodoT. swored
am dros j. lokma Tavisi Semecnebis TeoriiT Searyia ganaTlebis
modunebuli sistema da mas udidesi dartyma miayena. etyoboda, rom
gonebrivi umweobisa da SezRudulobis epoqas bolo unda moReboda.
lokma damoukideblad Seiswavla dekarte, romelmac mas garkveuli
interesi gauRviZa da biZgi misca mis axlebur azrovnebas. man daiwyo
axlis Zieba filosofiaSi; igi dainteresda zusti mecnierebiT da,
20
gansakuTrebiT, mediciniT; am mimarTulebiT oqsfordis universitetma
ufro cota ram misca, vidre filosofiisa da humanitarul mecnierebaTa
sferoSi. jon loki agrZelebda muSaobas damoukideblad, metad
dainteresebuli iyo inglisis samefo sazogadoebis SromebiT.
sazogadoeba dafuZnda 1662 wels da axdenda mecnierebis waxalisebas.
sazogadoebaSi moRvaweobdnen robert boili da niutoni, romlebic
muSaobdnen atomuri Teoriis sferoSi (,,korpuskularuli Teoria").
mogvianebiT j. lokma dawera samedicino traqtati da misTvis
oqsfordSi medicinis bakalavris wodeba miiRo. medicinaSi Tavis
moRvaweobas is ar Tvlida did saqmed, Tumca eqimTa samedicino
xelovnebis reformatori sainjgemi Tvlida, rom jon loki samedicino
sferoSi tols ar udebda imdroindel eqimebs.
lokis swavlis xana daemTxva inglisis istoriis qariSxlian
periods. karlos I-ma miiyvana inglisi revoluciisa da samoqalaqo omis
procesamde, mefis sikvdiliT dasjamde respublikis gamocxadebamde da
kromvelis mmarTvelobamde.
mmarTvelobis respublikuri forma ar Seesabameboda inglisis
politikur cnobierebas da naciis tradiciebs. amitom kromvelis
sikvdilis Semdeg, 1660 wels, parlamentma moiwvia samefo dinastia
karlos II-is saxiT, raTa igi dabrunebeliyo taxtze. es gadawyvetileba
gonivruli ver gamodga, radgan Zveli dinastia ver gaTavisuflda
absolutizmisagan, ver Seurigda saxalxo warmomadgenlobaTa
umravlesobas, saparlamento wyobas da bolos, 1689 wels, usisxlo
revoluciam gadaayena; kvlav moiwvies sxva samefo dinastia, romelic
parlamentur reJims daemorCileboda.
jon loki absolutizmis winaaRmdegi da warmomadgenlobiTi
mmarTvelobis momxre gaxldaT, Tavisi ideebi man Camoayaliba
politikur traqtatSi. praqtikuli politikuri moRvaweobis miswrafeba
ki mas arasodes hqonia, radgan, uwinares yovlisa, datvirTuli iyo im
momwifebuli Teoriuli sakiTxebis damuSavebiT, romlebic aRelvebda
maSindel evropas, garda amisa, rogorc adamiani, igi xSirad
21
avadmyofobda. amitomac eZebda mSvid da wynar cxovrebas; amave dros,
erideboda dedaqalaqis misTvis uamur klimatsac.
1660 wels man dawera traqtati eklesiisa da saxelmwifos
urTierTdamokidebulebis Sesaxeb. am traqtatSi gaTvaliswinebulia
arsebuli realoba. saqme is aris, rom revoluciuri periodis
gamocdilebam samefo dinastia miiyvana Semwynareblobamde; magram is
male mixvda, rom reaqciuli mTavrobisTvis sruliad miuRebeli
iqneboda traqtatSi ganviTarebuli progresuli Tvalsazrisebi.
marTlacda, misi literaturuli moRvaweoba didxans ar gagrZelebula
da sakmaod didi periodi – xana stiuartebis aRdgenamde, 1660-89
wlebamde, man gamoiyena TviTganaTlebisTvis, skolisgare swavlebisa da
filosofiuri, religiuri da pedagogiuri Sromebis momzadebisaTvis.
moazrovne samoRvaweo arenaze gamoCnda 1689 wels, revoluciis Semdgom
xanaSi.
jon loki swavlobda ara mxolod wignebidan, ara mxolod
urTierTobebidan, gamoCenili da ganaTlebuli xalxis garSemo trialis
meoxebiT, aramed mas mWidro kavSiri hqonda glexebTan, xelosnebTan. am
dabal xalxs igi erTgvari simpaTiebiT ekideboda. am mxriv cnobilia
misi SeniSvnebi frangi hugoneti glexebis mimarT _ `cda adamianis
gonebis Sesaxeb". aq isini damoukideblad moazrovne da regiliur
sakiTxebSi ganswavlul adamianebad arian warmodgenili.
cxovrebaze Rrma dakvirvebis Sedegad momwifda misi momdevno
Sromebi, romlebic exeba adamianis gonebis Tavisuflebis ideas; igi
aRniSnavda, rom goneba uZluria, radgan daTrgunulia, Tvlems, mas
tvirTad awveba tradiciebi, Cveulebebi, romelTac ar gansjis pirovneba.
igi Seviwroebulia agreTve rwmeniT, garegani avtoritetiT. amitom aris,
rom kacobrioba ver aRwevs imis meaTaseds, risi miRwevac ZaluZs, Tu
gaTavisufldeba avtoritetis zewolisagan. pirovneba gonebis
Tavisufal, kritikul moqmedebaTa Sedegad garegani da Sinagani
gamocdilebiT SeZlebs gardaqmnas cxovreba yvela mimarTulebiT, _
aRniSnavda jon loki. 1664 wels man brandesburgis saelCoSi – valter
22
venTan mdivnis adgili miiRo, man miiRo windadeba, daekavebina momdevno
diplomatiuri Tanamdeboba, magram SemoTavazebulze uari ganacxada da
arCia mieRo miwveva kuperis saxlSi – 1666 wels; xolo mogvianebiT
gadavida samuSaod graf SefstberTan. es ukanaskneli iyo Wkviani da
niWieri adamiani, ganTqmuli Tavisi saxelmwifo moRvaweobiT,
politikuri xelovnebiTa da ganswavlulobiT. im droisTvis is gaxldaT
gaiZvera xelovanis sinonimi, radgan maSindel adamianebs uWirdaT,
politikur moRvaweSi patiosani, wminda pirovneba daenaxaT. man
samSoblos seriozuli samsaxuri gauwia. is muSaobda ama Tu im
saxelmwifo Tanamdebobaze.
Sefstberi, dainteresebuli sulieri kulturis miRwevebiT, iyo
Tavisi drois ganaTlebuli pirovneba; romelmac jerovnad Seafasa jon
lokis niWi, goniereba da SesTavaza mas sasargeblo samedicino rCeva;
da amasTanave, sTxova j. loks – ecxovra masTan, mis saxlSi, rogorc
megobars da misi SviliSvilis aRmzrdels. sxvaTa Soris, Sefstberis
SviliSvili mogvianebiT cnobili mwerali gaxda. jon loki dasTanxmda
mas. lokis es nabiji gamodga marTebuli. Sefstberis saxlSi man
sicocxlis bolomde icxovra.
1668 wels lokma SefstberTan erTad imogzaura safrangeTsa da
italiaSi; 1672 wels misi mfarveli lord-kancleri da finansTa
ministria. es Tanamdeboba Sefstberma dakarga momdevno wels, roca
xelisuflebasTan uTanxmoeba mouxda.
1675 wels jon loki avadmyofobam aiZula, safrangeTSi
gamgzavrebuliyo, sadac 4 weli gaatara. aq igi iRrmavebda codnas.
frangi mwerlebidan misTvis avtoriteti gamodga abati nikoli,
romelmac didi gavlena moaxdina mis religiur Sexedulebebze, agreTve
monteni, romlisganac igi Zalian iyo davalebuli, gansakuTrebiT ki
aRzrdis sferoSi, Tumca am avtoris skepticizms loki ar iziarebda,
ramdenadac skepticizmi mis sulier samyaros ar miesadageboda.
moazrovne am xanebSi dakavebuli iyo ZiriTadad SromiT – `cda
adamianis gonebis Sesaxeb". naSromis dawera mas azrad mouvida jer
23
kidev safrangeTSi yofnisas. 1679 wels avtorma gaakeTa pirveli
Canawerebi. amis Sesaxeb igi Tavad amcnobs mkiTxvels. rogorc TviTon
aRniSnavs, TanamoazreTa wreSi sja-baasis Semdeg wamoeWra azri, Tu
`romeli sagnebi swvdeba Cvens gonebas da romeli ara" da swored amis
Sesaxeb igi iwyebs fiqrs Semecnebis problemis irgvliv da cdilobs
gamokveTos Semecnebis mTeli procesi. daadginos, Tu ra gzebiT xdeba
adamianis msjeloba sagnebis, samyarosa da sakuTari – Tavis Sesaxeb;
rogoria es procesi, saidan Cndeba masala warmodgenebisa da cnebebisa,
raTa amis safuZvelze Sefasdes maTi xarisxi da mniSvneloba. mis
filosofiur msoflgagebas safuZvlad daudo gnoseologia, Teoria
Semecnebis Sesaxeb, razedac 17 weli muSaobda. misi naSromi warmoadgens
mniSvnelovan monapovars mecnierebaSi. avtori ki miCneulia Tanamedrove
gnoseologiis damfuZneblad. am gnoseologiis burjebia Semecnebis
Teoria da filosofia.
dabrunda ra inglisSi, moazrovnem daikava oficialuri Tanamdeboba
(Seftsberi am dros iyo premier-ministri), magram momdevno wels
janmrTelobis gauaresebis gamo samsaxurze uari ganacxada da
londonidan oqsfordSi gadasaxlda. male mouwia kvlav daetovebina
inglisi, magram amjerad iZulebiT. vigebis partia, romlis meTauric iyo
Sefstberi, sabolood gaemijna xelisuflebas. lokis mfarveli
meamboxed CaTvales. misi momxreebis nawili dasajes, nawili ki
SefstberTan holandiaSi gadavida sacxovreblad. 1682 wels lokma
miatova samSoblo, radganac masac Seftsberis Tanamoazred Tvlidnen.
1683 wels Sefstberi gardaicvala, xolo jon loki 1689 wlamde, e.
i. revoluciamde, cxovrobda emigrantad. 1685 wels karl gardaicvala
da inglisSi mdgomareoba gauaresda. mis nacvlad iakob movida, monarqi,
romelic cnobili iyo sisastikiT, gonebaClungobiT. is gaxldaT avi da
SurismaZiebeli, Sovinisti, jiuti; Tavs Tvlida Zlier pirovnebad,
magram sinamdvileSi mSiSara da goneba gafantuli iyo. awuxebda
moCvenebebi, TiTqos fexTaqveS miwa eryeoda.
24
1689 wels, rodesac saxalxo partiam vilhelm oraneli moiwvia,
iakobi safrangeTSi gaiqca, saidanac ukan aRar dabrunebula.
am dros jon loki holandiaSi imyofeboda, cota xans imaleboda,
Semdeg amsterdamSi cxovrobda, sadac daamTavra Tavisi Sroma `cda
ადამიანის gonebiს Sesaxeb", romelic 1688 wels frangulad daibeWda.
Semdeg werili gaugzavna Tavis megobars – klerks, romelSic mocemuli
iyo nawyvetebi Sromidan `fiqrebi aRzrdis Sesaxeb". ramdenime wlis
Semdeg daiwera misi Sroma `werilebi rwmenis Semwynareblobis Sesaxeb".
amave dros, amzadebda da xvewda politikur traqtats.
1689 wels dabrunda inglisSi – vilhelm oranelis flotSi – da
iwyeba yvelaze nayofieri Sromis periodi.
1689 wels daibeWda misi `traqtati saxelmwifos Sesaxeb" da
werilebi `rwmeniTi Semwynareblobis Sesaxeb". 1690 wels daibeWda Sroma
`cda adamianis gonebis Sesaxeb", 1693 wels – `fiqrebi aRzrdis Sesaxeb",
1693 wels ki – `qristianobis goniereba".
aRniSnuli Sromebidan pedagogikuri TvalsazrisiT mniSvnelovani
iyo `cda ადამიანის gonebis Sesaxeb". misi gamoqveynebisTanave aRiniSna,
rom filosofias SeuZlia daiwyos axali matianis aTvla, rom jon
lokis mier damuSavebuli Semecnebis Teoria Seucvlelia. am Sromam
lokis saxeli filosofiis istoriasTan daakavSira. man uaRresad didi
zegavlena moaxdina XVII saukunis mecnierul azrovnebaze da
uzrunvelyo avtoris maRali adgili evropis sulieri kulturis
istoriaSi. misi filosofiuri, religiuri, politikuri da pedagogiuri
Sromebi warmoadgens centralur, ZiriTad rgols, romelsac efuZneba
evropuli mecniereba. am SromebSi, rogorc amas imdroindeli da
momdevno xanebis samecniero wreebi da sagangebo werilebic aRniSnaven,
_ aRorZinebis epoqa ilandeba.
es iyo imis dasawyisi, rom kacobriobam ar unda eZebos axali
rwmena, axali miwieri Tu zecieri avtoritetebi, aramed gaaTavisuflos
goneba yovelgvari avtoritetis zegavlenisagan; Tavisufalma pirovnebam
kritikuli azrovnebisa Tu zemoqmedebis safuZvelze saWiroa
25
gadaamuSaos arsebuli gamocdileba, Seufardos igi zust cnobas,
filosofiur msoflgagebas, axal sazogadoebriv urTierTobebs, rac
efuZneba Tavisufali xalxis Tavisufal SeTanxmebas.
gardacvalebamde cota xniT adre jon lokma sistemaSi moiyvana
Tavisi Sexedulebebi jentlmenis aRzrdis Sesaxeb traqtatiT `fiqrebi
aRzrdaze~. am wignma didi STabeWdileba moaxdina rogorc mis
Tanamedroveebze, aseve momdevno Taobebze.
lokis zemoCamoTvlili Sromebi gamoqveynda 1689-1695 wlebSi.
gansakuTrebiT mniSvnelovani zegavlena ki mecnierul azrovnebaze
moaxdina misma orma naSromma: `cda adamianis gonebis aRzrdis Sesaxeb"
da `fiqrebi aRzrdis Sesaxeb". misi Sromebi insglisSi ramdenimejer
gamoica. aman didi aRSfoTeba gamoiwvia oqsfordSi, xolo aRfrTovaneba
– kembrijSi, ramdenadac am xanebis kembrijelTa ganwyobilebani
Seesatyviseboda epoqalur suliskveTebas.
axali xelisufleba jon lokisadmi dadebiTad iyo ganwyobili,
magram avadmyofobam igi aiZula, uari eTqva oficialur Tanamdebobaze
da maRalCinosani frensis meSemis mowveva mieRo. aq, meSemis myudro
savaneSi, mweralma sicocxlis bolo wlebi aRuSfoTeblad da wynarad
gaatara.
jon loki aResrula 1704 wlis 28 oqtombers, meSemis mamulSi,
eseksSi. aRsaniSnavia, rom misi saflavis qvaze amokveTilia sruliad
damsaxurebuli sityvebi – “igi emsaxureboda WeSmaritebas".
es biografiuli narkvevi ki gvinda rabindranaT Tagoris sityvebiT
davasruloT: `WeSmaritad kurTxeulia igi, visi didebac mis
WeSmaritebas ar aRemateba".
26
$3. swavla_aRzrdis sakiTxebi XVII_XVIII saukuneTa mijnaze da jon
lokis aRmzrdelobiTi miznebi da amocanebi
XVII da XVIII saukuneebis mijna mniSvnelovani politikuri da
ekonomikuri ZvrebiT xasiaTdeboda. yovelive es garkveul gavlenas
axdenda ganaTlebis sistemaze.
inglisis istoriuli epoqis am etapze gabatonebuli iyo swavla _
aRzrdis Zveli sistema, dasjisa da daSinebis sistema, romelic
gaJRenTili iyo SiSiTa da monuri morCilebiT. sazogadoebis fenebSi
gafetiSebuli iyo mSobelTa Zalaufleba, romelic aRzrdaze
zemoqmedebis mZlavr berketad iTvleboda. pirovnebis sulier samyaroSi
arsebuli Tandayolili borotebis aRmosafxvrelad gamoyenebuli iyo
mkacri meTodebi, ufro metad ki – rozgi, usityvo morCileba. es
aRniSnuli viTareba im droisaTvis metad kanonzomieri iyo, radgan ar
arsebobda progresis idea, ignorirebuli iyo pirovnebis SemoqmedebiTi
moRvaweoba. am droisaTvis saxelmwifo religia, eklesia da TviT
mecnierebac ki iTvleboda sruliad xelSeuxeblad. moZvelebuli
tradiciebi ki mZime tvirTad awva sazogadoebas. am pirobebSi Zaladoba
yvelaze Zlieri da realuri iaraRi gamodioda pirovnebis
dasaTrgunavad. logikuri iyo isic, rom aRzrdaSi mSobelTa da
ufrosebis Zalauflebas maSindeli tradiciebic uWerda mxars. amgvar
aRmzrdelobiT atmosferoSi aRzrdil-gawvrTnilni iyvnen maSindeli
pedagogebi da isinic Tavs ar zogavdnen, raTa damTrgunveli, tiranuli
meTodebi gergilianad moemarjvebinaT da yazarmuli garemocva SeeqmnaT
skolebSi.
swavlebis kursi mTlianad orientirebuli iyo mkvdar enebze. magram
ukve igrZnoboda axali drois qrolva: samecniero-teqnikurma progresma
da calkeul samecniero dargSi aRmoCenebma Taviseburi zemoqmedeba
moaxdines aRzrdis procesze, saswavlo-saaRmzrdelo muSaobaze.
swored im dros, roca skolebSi laTinuri da ebrauli enebis
Seswavla aucilebeli iyo, aqa-iq ismoda amis sawinaaRmdego xmac: “ar
27
aris saWiro vifiqroT, _ aRniSnavs e. danielia, _ TiTqos sibrZne
moswavleebTan mxolod laTinur, berZnul da ebraul enebze
laparakobdes" [31, 60].
garda amisa, aRzrdis mizanic gamoirCeoda bundovanebiT, swavlebis
meTodebi da xerxebi iyo primitiuli, mecnierulad dausabuTebeli.
mecnierebis SeTviseba emyareboda mxolod miRwevaTa zerele codnas.
eklesiebSi gabatonebuli iyo laTinuri, Teologia, filosofia;
politikuri naSromebi iwereboda laTinurad, berZnuli ena iyo `papis
sistemis" Seswavlis gasaRebi.
lokis TanamedroveTa SexedulebebiT (monteni, miltoni), enebis
Sesaswavlad sakmarisia 1 weli, xolo skolebSi maT Seiswavlidnen 7-8
wlis manZilze. germaneli Sterni da ingliseli eSemi Tvlidnen, rom,
rasakvirvelia, sasargeblo da aucilebelia enebis Seswavla, magram,
amave dros, isini grZnobdnen yovelive amis ukmarisobas, xedavdnen
adamianis suls, mis niWierebas, romelic xelSeuxebeli rCeboda, xolo
ufro mniSvnelovani, cxovrebiseuli ki, romelmac unda daanaxos
moswavleebs aRzrdis WeSmariti mizani, aris ara mxolod is, rom
Seiswavlon klasikuri enebi, aramed SeiZinon Zveli literaturis
Rirseuli codna, gaifarTovon Sexedulebebi Soreul warsulze,
gaiZlieron inteleqti.
bavSvebs ar exerxebodaT leqsikoniT sargebloba. jer kidev ar iyo
gamokveTili Sexedulebani asakobriv SesaZleblobebze, ar arsebobda
aRzrdis mecniereba, romelic gaiTvaliswinebda, rom bavSvis suli da
sxeuli erTiania da sxeulis yovelgvari cvlileba sulzec airekleba.
es iyo aRzrdis meTodTa uZraobis periodi. naklebad iTvaliswinebdnen,
rom mozardis sxeulisa da sulis erTianobas unda misadageboda
aRzrdis sagangebo meTodebi. es, faqtobrivad, gulisxmobs bunebriv
mdgomareobasa da kanonebTan mWidro kavSiris damyarebas.
rogorc jon lokis Sromebis SeniSvnebis avtori e. danielia
gadmogvcems SromaSi `personali angliiskix Skol", ingliseli
maswavleblebi momadlebulni arian codniT, niWiT, gonierebiTa da
28
WkuiT, magram martooden inteleqti ver srulyofs adamians, ver
moamzadebs mas praqtikuli cxovrebisTvis.
amitomac iyo, rom aRzrda-ganaTlebis sferoSi viTareba didxans ar
icvleboda. mdgomareoba unda gamosworebuliyo. mZime viTarebis
damadasturebeli konkretuli masalebi warmodgenilia inglisis
umaRles komisarTa 1864 wlis moxsenebaSi, sadac naTqvamia:
universitetebSi Caricxul kursdamTavrebulTa momzadebis done metad
dabalia, rasac mowmobs mTeli rigi konkretuli statistikuri
monacemebi. amasve adasturebs londonis universitetis msajuli –
doqtori smiti [70, 29]. msajuli saTanado konkretul SemTxvevebzec
miuTiTebs. imave azrisaa lordi stenli.
istoriuli epoqis aRniSnul etapze moRvaweobas iwyebs
ubrwyinvalesi pirovneba, filosofosi, pedagogikis mecnierebis didi
warmomadgeneli, eqimi, fsiqologi, pedagogi da sazogado moRvawe jon
loki. mas hqonda eqimisa da fsiqologis ganaTleba, jansaRi goneba, iyo
niWieri, faqizi sulis pirovneba. bevri ram, rac pedagogis rTul
saqmianobaSi saWiroa, man SeiZina rCeul, Rirseul adamianebTan
urTierTobisas. roca pedagogiuri moRvaweoba daiwyo da kerZo
aRmzrdeli gaxldaT graf Sefstberis ojaxSi, gamocdileba aklda,
oRond Tavisi praqtikuli muSaobiT es xarvezi male Seivso.
misi naSromi `fiqrebi aRzrdis Sesaxeb" aRmocenda kerZo werilebis
niadagze. aRniSnul baraTebs igi ugzavnida Tavis megobar eduard
klerks Ciplinidan. mogvianebiT megobrebisa da axloblebis daJinebuli
TxovniT avtorma isini gadaamuSava dasabeWdad. swored am naSromSia
gadmocemuli misi mosazrebani momavali Taobis swavla-aRzrdis
Taobaze. moazrovne yuradRebas amaxvilebs aRzrdiT gamowveuli
gansxvavebuli gonierebisa da xasiaTis adamianTa arsebobaze da, amave
dros, aRiarebs memkvidreobiTobis arsebobas, magram, misi azriT,
fsiqikuri monacemebi, riTac adamiani ibadeba, iseve araerTgvarovania,
rogorc misi anatomiuri agebuleba (ujredebi, kani). organizmis
ganviTarebisas xdeba brZola da esa Tu is organoebi metnaklebad
29
viTardebian. aseTive brZola mimdinareobs fsiqikur sferoSi, xolo
aRzrda mozardis ganviTarebis sasurvel pirobebs qmnis. es debulebebi
Seesatyviseba maTes saxarebis me-13 TavSi mocemul darigebebs, sadac
saubaria mTesvelze [13, 27 – 30].
utilitaristulia lokis Sexedulebebi aRzrdis amocanaze. isini
gulisxmobs maRalzneobriv miznebs. maswavleblis umaRlesi amocanaa,
daexmaros Segirds, raTa man sakuTar TavSi ganaviTaros TviTzrunvis
elementebi. am mizniT didi mniSvneloba eniWeba adamianSi arsebul
Zalas, romelic gonebis saSualebiT uaryofs usargeblo, fuW, mavne
survilebs. uamisod, jon lokis azriT, adamiani ver iqceva WeSmaritad
saTno da zneobriv pirovnebad. loki udides mniSvnelobas aniWebda
moralur aRzrdas; aRmzrdelis udides miznad igi asaxelebda zrunvas
aRsazrdelis sulis gasavarjiSeblad, raTa Camoyalibebuliyo
Rirseuli da gonieri pirovneba.
moazrovne moiTxovs idealuri `jentlmenis" aRzrdas, romelsac
unda hqondes saqmiani adamianis goneba da cnobiereba. misi moqmedeba,
qceva unda Seesabamebodes sazogadoebaSi mis mdgomareobas.
aRmzrdelis valia, aRniSnavs jon loki, _ aRsazrdels gamoumuSaos
qceva da Camouyalibos suli, Caunergos saTanado Cvevebi, zneoba,
sibrZne, aswavlos adamianTa Secnoba, aRavsos siyvarulis grZnobiT.
sainteresoa jon lokis msjeloba, rom `jentlmenis" aRsazrdelad
saWiroa ara mxolod viwro ganaTleba, aramed codnis miReba sxvadasxva
dargSi – metafizikaSi, filosofiaSi, maTematikaSi, istoriaSi,
qronologiaSi... yovelive amas, rasakvirvelia, codnis samyaros
gasaRebad Tvlis, magram, Tu aRsazrdels ar axasiaTebs keTilzneoba,
saTnoeba, es akninebs mis adamianur Rirsebas.
umaRlesi mizani, _ aRniSnavs loki, _ romelsac isaxavs
maswavlebeli, aris ara mxolod codnis gadacema, aramed Cvevebis
Camoyalibeba. imave azrs iziarebda iseTi cnobili pirovneba, rogoric
iyo, magaliTad, lordi bekoni. am mxriv sagulisxmoa misi naSromi _
`Cvevebisa da aRzrdis Sesaxeb". miTiTebul naSromSi naTqvamia, rom Cveva
30
adamianis cxovrebis mTavari warmmarTveli Zalaa; misi formireba,
sasurvelia, daiwyos axalgazrdobis wlebSi, ramdenadac aRzrda CvevaTa
sistemis Camoyalibebis uwyveti procesia. aRniSnuli Sexeduleba
mTlianad Seesabameba Tanamedrove moTxovnebs, gansakuTrebiT ki axla,
roca saqarTveloSi arsebobs saxelmwifo saganmanaTleblo standartebi
yvela dargSi (geografiaSi, qarTul enasa da literaturaSi, fizikaSi,
istoriaSi, ucxour enebSi, biologiaSi, maTematikaSi).
vfiqrobT, Cveni ZiriTadi miznebi da amocanebi am mimarTebiT
garkveviT unda gamoikveTos.
saerTod ki jon loki ganmartavda: aRzrdis udidesi amocana isaa,
rom Seswavlil iqnes misi mizani da gonivruli meTodebis saSualebiT
mivaRwioT mis Sesrulebas.
amis Taobaze Cven vimsjelebT calke paragrafSi, rodesac jon
lokis pedagogikuri memkvidreobis calkeul elementebsa da debulebebs
SevajerebT Tanamedrove skolebis aRmzrdelobiTi muSaobis konkretul
magaliTebsa da praqtikul saqmianobasTan.
sainteresoa jon lokis traqtati aRsazrdelSi CvevaTa
Camoyalibebis Sesaxeb. mas ganxiluli aqvs sxeulis, gonebrivi
moqmedebis sferos unar-Cvevebi, socialuri, moraluri Cvevebi da sxv.
jon loki gonebis Zalas did mniSvnelobas aniWebs, magram, amave
dros, gadamwyvet rols miakuTvnebs Cvevebis formirebas. faqtobrivad
mTeli zemoT mocemuli rCevebi gulisxmobs da moiTxovs saWiro
Tvisebebis formirebas, romlebic aucilebeli da savaldebuloa
jentlmenisaTvis, raTa man warmatebiT Seasrulos Tavisi misia,
movaleoba. eg movaleoba ki gamoixateba praqtikuli saqmianobiT. aRzrda
moicavs farTo sferos da misi miznebi da amocanebi icvleba imisda
mixedviT, Tu sazogadoebis romel fenas ganekuTvnebian bavSvebi, rac
gansakuTrebiT igrZnoba jon lokis moZRvrebaSi. igi Tvlis, rom
laTinuri enis codnac saWiroa jentlmenisTvis, magram wina planze
diferencirebul swavlebas ayenebs. misi azriT, bavSvma unda iswavlos
is, rac praqtikul cxovrebaSi gamoadgeba.
31
loki Tvlis, rom am mxriv inglisis skolebSi mdgomareoba jer
kidev mosawesrigebelia. praqtikulad Svilebi yvelas gramatikul
skolebSi Sehyavs. ingliseli mSoblebi Tvlian, _ aRniSnavs loki, _ rom
maTi Svilebi daiCagrebian, Tu ar Seiswavlian Zvel klasikur enebs.
aRsaniSnavia, rom jon loki gaumarTleblad miiCnevs garkveul
asakobriv doneze adre aswavlon bavSvebs wera. igi uaryofiTi azrisaa
laTinur enaze TxzulebaTa daweris Sesaxeb, ufro metic, aRniSnavs,
rom danaSaulia, mSoblebis davalebiT bavSvebma weron leqsebi
laTinur enaze, Tu maT poeturi monacemebi ar gaaCniaT.
miuxedavad lokis Sexedulebisa, Cven vfiqrobT, rom xSirad xdeba,
roca sruliad gansxvavebuli profesiis adamianebi SesaniSnav leqsebs
weren da did warmatebas aRweven xelovnebis ama Tu im dargSi, iqneba es
ferwera, musika, qandakeba Tu sxva ram. ase rom, savsebiT da bolomde
ver gaviziarebT azrs, rom TiTqosda SeuZlebeli iyos erTi dargis
moRvawem Zalebi scados sxva dargSic.
jon lokis azriT, jentlmenisTvis aucilebelia klasikuri enebis
Rrma codna. amave dros, igi Tvlis, rom mosawesrigebelia mSobliuri
inglisuri enis swavlebis saqme, miT umetes, roca klasikur enebs aseTi
privilegiebi aqvT. moazrovne swavlebis Tavisufal sistemaSi saTanado
adgils miuCens ariTmetikas, buRalterias, astronomias, geografias,
istorias, geometrias, anatomias, inglisis moqalaqeTa uflebebs da
kanonebs. qronologia ki, misi azriT, saWiroa Seiswavlebodes
geografiasTan mimarTebiT. jentlmeni da saqmiani adamiani uamisod ver
gaxdeba sasargeblo pirovneba da ver aRasrulebs Tavis misias codnis
SeZenis saZnelo gzaze.
zneobrioba, _ aRniSnavs loki, _ umeteswilad unda iswavlebodes
cxovrebiseuli magaliTebis moSveliebiT, vidre mSrali wesebis
momarjvebiT; am TvalsazrisiT, igi iSveliebs biblias, romelsac
sistematurad unda kiTxulobdes moswavle: dasaxelebuli aqvs
avtorebi, maT Soris ciceroni, hufendorfi da sxvani, romlebic
muSaobdnen samoqalaqo samarTlisa da istoriis sakiTxebze.
32
vfiqrobT, samarTalSi loki gulisxmobda qveynis konstituciasac
da mis istoriasac. igi arcTu ise didi momxrea logikisa da ritorikis
Seswavlisa. amisaTvis sakmarisad Tvlida saintereso avtorTa
nawarmoebebis xmamaRla, gamoTqmiT kiTxvas da nimuSad asaxelebda
Cilingvorts, tuliems.
am TvalsazrisiT is did mniSvnelobas aniWebda mozardis mier
Tavisi ideis naTlad gamoTqmas, gamWriaxobas, mixvedrilobas;
moiTxovda, rom axalgazrda daufleboda daxvewilad werasa da
metyvelebas. misi fiqriT, logika da ritorika gamoyenebuli unda
yofiliyo saqmeSi. marTalia, es dargebi saxelovnebo dargebad miaCnda,
oRond SesaZleblad miaCnda maTi momarjveba praqtikul saqmianobaSi. am
mimarTebiT aRsaniSnavia misi gamoTqma: `sworad werisa da laparakis
unari". am unars igi moiTxovda rogorc mSobliuri, ise sxva enebis
moxmarebis drosac.
aRsaniSnavia, rom loki gansakuTrebul yuradRebas aqcevda
mSobliuri enis flobas axalgazrda ymawvilebis mier. amas igi Tvlida
aRzrdilobis mniSvnelovan sazomad. igi did mniSvnelobas aniWebda
agreTve cekvebis Seswavlas. cekva, misi azriT, aviTarebs tanmedegobas,
sxeuls aniWebs moxdenilobas, lazaTs. Taviseburi Sexeduleba hqonda
mas musikis mimarTac. igi Tvlida, rom musika bevr dros arTmevs
axalgazrdas, magram es ar exeba klasikur musikas, romelic fexs
ikidebda imdroindel sazogadoebriv skolebSi. Tanamedrove
sazogadoebrivi azri ver Seiwynarebs j. lokis am Sexedulebas, radgan
nebismieri kargi musika safuZvels uyris moswavlis esTetikur aRzrdas,
mis harmoniul ganviTarebas, xels uwyobs niWis, unaris, midrekilebebisa
da sxva saxis individualuri Taviseburebebis gamomJRavnebas.
fizikuri datvirTvis TvalsazrisiT ferweras loki pasiur
profesiad warmoisaxavs. igi dasZens, rom ferweraSi daostateba
moiTxovs titanur Sromas. farikaoba da cxenosnoba moazrovnes
janmrTelobis utyuari sawindari hgonia.
33
loki urCevs jentlmens, Seiswavlos raime konkretuli xeloba,
rogorc praqtikuli unar-Cveva. igi sakmaod maRal Sefasebas aZlevda
xelgarjilobas, fiqrobda, rom gonebrivi gadaRlisas is gantvirTvis,
sulieri dasvenebis uebari saSualebaa. mecnieri sagangebod msjelobs
mogzaurobebis aucileblobaze da miuTiTebs: umjobesi da sasurvelia
es xdebodes 7-dan 14-wlamde, radgan am xanaSi mogzaurobas
gansakuTrebiT kargad SeuZlia mozardis Tvalsawieris gafarToeba.
jon loks Rrmad swamda, rom imJamindel sazogadoebriv skolebSi
aRzrdis aseTi Sinaarsi ganuxorcielebeli darCeboda. amasTanave,
ojaxSi aRzrdasac igi calmxriv mcdelobad miiCnevs, vinaidan, misi
azriT, aRzrdis ojaxuri garemo srulyofilebis garkveul elementebs
mainc moklebulia. igi miiCnevda, rom orive mimarTulebas hqonda Tavisi
dadebiTi da naklovani mxareebi. marTlacda, erTis mxriv,
sazogadoebriv skolaSi arsebuli garemo qmnis interesisa da
gulmodginebis gaRviveba-gaZlierebis safuZvels, xolo, zneobrivi
TvalsazrisiT, ZiriTadad ojaxi inaxavs mozardis suls SeubRalavad;
miuxedavad azrebis aseTi monacvleobisa, jon loki sabolood
daaskvnis: keTilzneobrioba ufro rTulad da Znelad SesaZenia, vidre
cxovrebisa da samyaros codna; da, Tu daikarga zneobrioba, misi
xelaxla aRdgena TiTqmis SeuZlebelia; rom ojaxur atmosferosa da
saojaxo aRmzrdelis xelSi mozardi ufro daxvewili, codnas
dawafebuli, keTilzneobrivi izrdeba.
Cven sruliad veTanxmebiT jon lokis am Sexedulebas, mTeli
siRrmiT viTvaliswinebT im azrs, rom Tanamedrove skolebSi arsebuli
viTareba, roca TiToeul klasSi ramdenime aTeuli mozardi zis, Zalian
arTulebs swavla-aRzrdis procesis srulyofilad ganxorcielebas.
gvaqvs informacia, rom ramdenime aTeuli (20 –15) wlis winaT ganaTlebis
saministros winaSe dasmula amocana: TiToeul klasSi 15-18 bavSvze meti
ar unda Caricxuliyo. es iyo kargi programa – idea, magram igi
ganuxorcielebeli darCa, radgan dakavSirebuli iyo soliduri Tanxis
damatebiT gamoyofasTan, rac SeuZlebeli gaxda.
34
yovelive zemoTqmulidan aSkarad Cans, rom loki, TiTqosda,
gaorebulia. igi paralelurad ganixilavs kerZo da sazogado skolebis
muSaobis Sinaarss, aRiarebs, rom kerZo skolaSi ufro meti yuradReba
eqceva mozardTa individualuri swavla-aRzrdis procesis
srulyofilad ganxorcielebas, aseve norCTa rogorc moralur,
inteleqtualur daxvewas, magram, samagierod, sazogado skolaSi metia
Sejibrebis saSualeba, Cndeba koleqtivizmis grZnobis aRzrdis viTareba.
loki swavla-aRzrdis 3 tips gamoyofs:
1. ojaxurs;
2. kerZos;
3. sazogadoebrivs.
moazrovne ganixilavs TiToeuli maTganis avkargs, dadebiT da
uaryofiT mxareebs; yuradsaRebia azri imis Sesaxeb, rom ojaxuri
aRzrdis procesSi pedagogma SeuZlebelia erTnairad kargad icodes
mecnierebis yvela dargi; aRniSnavs imasac, rom ojaxis pirobebSi
aRzrdili mozardebi damoukideblobis meti unariT gamoirCevian, vidre
sazogadoebriv skolebSi aRzrdilebi.
gansakuTrebul yuradRebas uTmobs jon loki sizarmacis daZlevas.
mozardebi meryevebi arian, _ aRniSnavs igi, _ da miuTiTebs, rom swored
xasiaTis simtkicis formirebaze zrunvaa pedagogis muSaobis erT-erTi
mniSvnelovani mimarTuleba. sizarmace da drois uazrod flangva erT-
erTi seriozuli problemaa mozardobis asakSi.
Tavisi SinaarsiT lokis pedagogikuri memkvidreoba amouwuravia. aq
mravali aqtualuri problema da sakiTxia dayenebuli. mocemul
paragrafSi aRar CavuRrmavdebiT mis mier mocemuli rekomendaciebis
arss, oRond imas ki aRvniSnavT, rom mkvlevari codniTa da siyvaruliT
saubrobs pedagogis pirovnebasa da daniSnulebaze, mis unikalur rolze
momavali Taobis swavla-aRzrdaSi.
daskvnis saxiT SesaZlebelia aRiniSnos Semdegi: j. lokis mizani
iyo dadebiTi, sanaqebo sulieri da fizikuri TvisebebiT Semkuli
pirovnebis aRzrda. amgvari aRzrda unda xorcieldebodes Segnebuli,
35
Tanamimdevruli pedagogikuri zemoqmedebis saSualebiT da ara
ZaladobiT, uxeSi fizikuri Zalis gamoyenebiT, simkacriT. aRzrda
dafuZnebuli unda iyos keTilzneobriv sawyisebze, mokrZalebaze,
inteleqtualur energiasa da WeSmarit codnaze.
codnis SeZenis procesi ar unda iyos monotonuri, mosawyeni, raTa
ar gamoumuSaos mozards swavlisadmi uaryofiTi damokidebuleba.
klasikuri enebis Seswavlisas gadametebuli yuradReba ar unda mieqces
gramatikas, rac mTavaria, mSobliuri ena codnis SeZenis safuZvelTa
safuZvelia.
ukve naTqvamidanac mkafiod Cans: jon loks swavla-aRzrdis
problema zogadsakacobrio doneze ahyavs. amaze mWevrmetyvelurad
RaRadebs mis mier Ciplinidan miwerili baraTi eduard klerkisadmi,
sadac aRniSnulia, rom naciis ayvaveba mniSvnelovanwilad momavali
Taobis swavla-aRzrdazea damokidebuli.
$4. jon loki pedagogis rolsa da daniSnulebaze
pedagogiuri profesia istoriulad unikalur profesiad iTvleba,
saukuneebis manZilze misdami damokidebuleba yovelTvis ganisazRvreboda
sazogadoebaSi arsebuli politikuri Tu socialuri viTarebiT da im
moTxovnebiT, romelTa ganmsazRvreli iyo axali Taobis aRzrda-
ganaTleba. cnobilia isic, Tu raoden rTuli da mravlismomcveli iyo
is gza, romelic ganvlo Tavad am profesiam.
pedagogiuri profesiisadmi ltolva da pasuxismgebloba mudam
gansazRvravda nebismieri qveynis civilizaciis dones, ganaTlebisadmi
damokidebulebasa da SemTxveviTi ar aris, rom swored im qveynebSi
dadga dRis wesrigSi maswavleblis sagangebo momzadebis sakiTxi, sadac
Tavad es civilizaciaa swored ganaTlebis safuZvelze ganviTarda.
pirvelad samaswavleblo saswavleblebi (SemdgomSi ki pedagogiuri
institutebi Tu pedagogiuri fakultetebi universitetebTan) gaixsna
evropis iseT qveynebSi, rogoric aris safrangeTi, inglisi da germania.
36
TiTqmis yvela qveyanis ganaTlebis istoriaSi pedagogiuri profesiisadmi
saTanado yuradRebis daTmoba mis yvela etapze ganpirobebuli iyo
drois saWiroebiT. ganaTlebulTa da saganmanaTleblo dawesebulebaTa
zrdam ki Tavisi moTxovnebi da koreqtivebi Seitana maswavleblis
momzadebis saqmeSi, pedagogis profesiis calke grafikis aucileblobaSi,
ramac ganapiroba `pedagogiuri ganaTlebis~ aseve calke dargad
gamoyofa.
jon lokma, rogorc pedagogma, Semoitana sruliad axali nakadi
XVII_XVIII saukuneebis pedagogiur azrovnebaSi. igi energiulad
miiswrafoda, rom Sua saukuneebis sqolastikisa da metafizikis
tyveobidan gamosuliyo. man win wamowia gamocdilebis roli da
gadaWriT aRniSna: ar arsebobs codna gamocdilebis gareSe.
fsiqologiis, samarTlisa da pedagogikis dargSi SemuSavebuli Rrma
azrebiT jon lokma imdroindeli da Semdgomi periodis moazrovneTa
yuradReba miiqcia.
`aRmzrdelis udidesi daniSnulebaa, _ aRniSnavs jon loki, _
gamokveTos da Seiswavlos mizani da mis misaRwevad mTeli gulisyuriT
SeimuSaos gonivruli meTodebi".
`aRmzrdeli unda iyos gonebadamjdari, windaxeduli adamiani da
mecnieri, TviT kargad aRzrdili, romelic gaTviTcnobierebulia
mimarTvisa da zrdilobis mravalferovan wesebSi, vinc moqmedebs
adamianTa, pirobebis, droisa da adgilis Sesabamisad, visac ZaluZs
avarjiSos aRsazrdeli, gawvrTnas igi, da am procesSi daicvas
aRmzrdelobiTi wesebi mozardis asakis da SesaZleblobebis Sesabamisad".
pedagogs, jon lokis moTxovniT, unda xelewifebodes adamianebTan
urTierToba, dauflebuli iyos SegirdebTan urTierTobis rTul
xelovnebas. igi unda icnobdes adamianTa bunebas, maT tradiciebs,
zneobriv normebs, ucnaurobas, gaiZverobas, Tavisi saukunisa da qveynis
nakls, adamianur mankierebas. pedagogi valdebulia, kargad aswavlos
Tavis naSiers laTinuri ena. aseTi aRmzrdelisaTvis, _ aRniSnavs jon
loki, _ mSoblebs fuli ar unda daenanoT. yovelive es unda
37
gaviTvaliswinoT, Tu gvsurs keTilzneobrivi, ganaTlebuli pirovnebis
Camoyalibebas SevuwyoT xeli. mTavaria, pedagogma SeZlos, Caunergos
norCs keTili suliskveTeba, jansaRi principebi, gamoawrTos
keTilSobili, sasargeblo moqmedebisaken midrekili axalgazrda,
romelic Semkuli iqneba zrdilobiTa da saTnoebiT.
aseTi aRmzrdeli Zneli aRmosaCenia, _ aRniSnavs jon loki, _ metad
iSviaTad moiZebneba pedagogi, vinc SeZlebs aRniSnul mizandasaxulobaTa
aRsrulebaso da dasZens: `arian axalgazrdebi, romlebic SedarebiT
dabali niWierebiT gamoirCevian, oRond arian keTilzneobrivni. pedagogoba
amaTi mowodeba ar aris, isini ki, romlebic maRalniWierni arian, amave
dros, floben znekeTil Tvisebebs, vfiqrobT, ar aiReben TavianT Tavze
pedagogis pasuxismgeblobas", _ gulwrfelad aRniSnavs loki.
imdroindeli cnobili pirovnebebi aRfrTovanebuli darCnen lokis
mier SemoTavazebuli pedagogis tipis daxasiaTebiT. isini mecnieris mier
warmodgenil aRmzrdelis portrets idealurad Tvlidnen.
loki did propagandas uwevda pedagogis profesias, mis
profesionalizms, mouwodebda cnobil ojaxebs, miezidaT ganaTlebuli,
zrdili axalgazrda specialistebi da gadaexadaT maTTvis saTanado
Tanxa, radgan im dros pedagogis xelfasi uaRresad mwiri iyo.
Cveni Sromis erT-erT paragrafSi aRwerilia lokis aRmzrdelobiTi
sistema, misi yvela mimarTuleba, romelsac moazrovne gvTavazobda,
magram am paragrafSi gvinda gavaanalizoT zogierTi maTgani, romlebic
xazgasmiT warmoaCens pedagogis, rogorc mecnieris, rols mozardi
Taobis swavla-aRzrdaSi.
TviT loki fizikurad metad susti pirovneba gaxldaT. man kargad
icoda fizikuri sisustis nakli. amitom igi uaRresad did mniSvnelobas
aniWebda fizikur aRzrdas da sxeulebriv srulyofilebas; igi
moiTxovda organizmis wvrTnas da ganviTarebas; Tvlida, rom `mozardTa
suli SesaZlebelia warmarTuli iqnes ama Tu im mimarTulebiT iseve
advilad, rogorc wylis nakadi. es, rasakvirvelia, aRzrdis
mniSvnelovani nawilia, _ aRniSnavs igi, _ magram ar unda dagvaviwydes,
38
rom sulis janmrTeloba da siZliere damokidebulia sxeulis
janmrTelobasa da Zlierebaze". amitom sxeulis wvrTnas igi sulis
wvrTnadac miiCnevs. sxeulis wvrTnis detalebs, romelTac loki
rekomendacias uwevs, Cven me-5 paragrafSi sisruliT gadmovcemT, magram
aqve dabejiTebiT aRvniSnavT, rom fizikuri aRzrdis lokiseuli sistema
sagangebo yuradRebis Rirsia.
cnobilia jon lokis gansakuTrebuli yuradReba momavali Taobis
moraluri aRzrdis mimarT. igi pedagogis erT-erT mTavar daniSnulebad
Tvlida sulis varjiSs, raTa mozards yovelgvar pirobebsa da garemoSi
midrekileba hqonoda mxolod Rirseuli qcevisaken, romelic gonebis
gansjiT iqneboda gapirobebuli. saWiroa am TvalsazrisiT mozardebi
pataraobidan iyvnen ganswavlulni da SeeZloT sakuTari `mes", sakuTari
qcevis floba.
`maTi sulebi, _ aRniSnavs jon loki, _ ufro nazia, ufro damyoli.
Tu mozardi pataraobidanve daaCvies gaakeTos is, rac mas moesurveba,
maSin ratomRa gvikvirs, rom cudad iqceva, roca momwifebisas
survilebis gardauval dakmayofilebas moiTxovs [29, 82].
igi gardauvlad Tvlis, vaswavloT mozardebs sakuTar survilebze
uaris Tqma, zogi maTganis CaxSoba. am amocanis gadawyveta mas pedagogis
mTavar daniSnulebad miaCnia. igi norCobidanve amgvari wesiTa da
kriteriumebiT unda wvrTnides aRsazrdels. is, rac bavSvisTvis
sasargeblo da saWiroa, sasurvelia ausruldes, magram maTi yvelanairi
daJinebuli moTxovnis dakmayofileba jerovnad unda SeizRudos. amiT
mozardebi eCvevian, uari Tqvan gaumarTlebel moTxovnilebebze. es ki
Tavidan aacilebs maT nervul stresebs, Sinagan SfoTvebs, winaaRmdeg
SemTxvevaSi, mozardebi xdebian nervulni, mouTmenelni, sulswrafni; aqve
unda SevniSnoT: maTs moTxovnilebebze umizezod da umotivod uaris
Tqmac, rasakvirvelia, aRsazrdelis mier aRiqmeba uxeSobad, sisastiked,
tiraniad. unda vicodeT: pedagogis daniSnulebaa, taqtianad ganixilos
mozardis moTxovnilebebi. misi moqmedeba unda daefuZnos gonivrul
moTxovnilebaTa dakmayofilebis gaazrebul process, xolo aragonivrul
39
moTxovnilebaTa uaryofas, raTa Tavidan aviciloT mozardSi iseTi
Tvisebebis Camoyalibeba, rogoricaa sakuTari Tavis ganuzomeli
siyvaruli, gandidebis mania, maRali TviTSefaseba.
yvela aq CamoTvlili uaryofiTi Tviseba xSirad xels uwyobs
daumorCileblobisa da TavnaTqvamobis Camoyalibebas axalgazrdis
pirovnebaSi.
aq saWiroa mciredi eqskursic gavakeToT: TviTon jon loki
gaizarda mkacri reJimis mqone ojaxSi. mamamisi msaxurobda imdroindeli
parlamentis armiaSi. ojaxisaTvis damaxasiaTebeli iyo mkacri zneobrivi
normebis dacva da am normebisadmi Tayvaniscema. yovelive aman didi
gavlena iqonia misi cxovrebis wesze da aRmzrdelobiT Sexedulebebze.
misi ZiriTadi mizani iyo yovelgvari mdabali grZnobebis ignorireba da
mkacri disciplinis dacva.
jon loki udides mniSvnelobas aniWebda mSoblebisa da pedagogebis
avtoritets, saerTod, maTs pirovnul Rirsebas. igi ganuxrelad icavda
princips: adreul asakSi saWiroa ymawvilTa sruli Segnebuli
damorCileba, xolo mozrdilobisas, roca maT aqvT unari, mouxmon
TavianT gonebas, umjobesia megobruli, urTierTgagebis atmosferos
Seqmna.
jon loks Svilebi rom hyoloda, albaT, ufro ukeT ecodineboda,
rom umcrosi asakis bavSvebTan urTierTobis dasamyareblad saWiroa ara
simkacre da maTi brmad damorCileba, aramed siyvaruli da siTbo.
siyvaruli da pativiscema, mokrZaleba sakmaod kargad uTavsdeba
urTierTs, ufro metic: iq, sadac ar aris siyvaruli, ar arsebobs
pativiscema da mokrZaleba. miukarebloba da damonebis mcdeloba iwvevs
monur SiSsa da piradi Rirsebis Selaxvis gancdas. es ki aqrobs
urTierTndobis faqtors Svilsa da mSoblebs Soris.
jon loki, rogorc pedagogi da adamiani, uaRresad faqizad udgeba
asakobriv da individualur TaviseburebaTa gaTvaliswinebis aucileblobas.
igi msjelobs saerTod bavSvTa konstituciur gansxvavebulobaze da
sabolood mainc mimteveblobis, siyvarulisa da siTbos atmosferos
40
Seqmnas amjobinebs. am saqmeSi, misi fiqriT, yvelafris TavidaTavi mainc
moZRvaria, ostatia da ara Segirdi, mowafe. Tu pedagogi mkacrad ar
asrulebs Tavis daniSnulebas, adreul asakSive aRmofxvras mozardis
uaryofiTi Cvevebi, maSin mas mozardis aRzrdis ufro mogviano etapze
dasWirdeba mkacri sasjelis momarjveba. jon loki faqizad migvaniSnebs
imazec, rom pedagogi fxizlad unda iyos, mas ar unda gamoeparos
mxedvelobidan iseTi bavSvebi, romelTac, miuxedavad TviTkerZa
xasiaTisa, aqvT potenciuri SesaZlebloba, Camoyalibdnen saqmis
mkeTebel gamoCenil adamianebad. Tu pedagogi aseT bavSvebs daTrgunavs
Tavisi sadamsjelo xerxebiTa da saSualebebiT, maSin SesaZlebelia,
amgvarma ymawvilebma weli veRar gamarTon da sakuTari unar-Cvevebi ver
ganaviTaron.
WeSmaritma pedagogma unda SeunarCunos amgvar mozards Tavisufali,
moqmedi suli, amave dros, daicvas igi mosalodneli winaaRmdegobisa da
faTerakisagan da warmarTos misi niWi da unari mizandasaxulad. igi,
TiTqosda, aRtacebiT miesalmeba iseT pedagogTa moRvaweobas,
romlebmac SeZles miTiTebuli problemis daZleva da amiT WeSmariti
aRmzrdelis sapatio wodeba daimsaxures. jon loki aRzrdis yvelaze
miuRebel meTodad miiCnevs fizikur dasjas, radgan igi, misi azriT,
aZlierebs siZulvils yovelgvari keTilSobilebisadmi da, rac mTavaria,
swavlisadmi, warmoSobs orpirobas, gautanlobas da adamians uyalibebs
laCrul, mSiSara bunebas.
i. a. komenski Tvlida, rom fizikuri dasjis erTaderTi gamarTleba
iyo pedagogis reaqcia mozardis uzneo moqmedebaze, xolo, rac Seexeba
swavlisadmi uaryofiT damokidebulebas, amas igi Tvlida ara mozardis,
aramed pedagogis danaSaulad.
jon loki saerTod pedagogis upirveles daniSnulebad Tvlida
mozardis sulieri samyaros simSvidis SenarCunebaze zrunvas. igi
dasZenda: `mozardis mTrTolvare sulze, ise rogorc rxevad furcelze,
SeuZlebelia mkafio da swori asoebis dawera". `Rirseba da siyvaruli, _
aRniSnavs igi, _ sulis SemZvreli saSualebaa. amitom saWiroa, pedagogma
41
norCs Caunergos pativiscema da siyvaruli maRali reputaciisadmi,
xolo SiSi sircxvilisadmi. yovelive es ki sistematurad gamoiwvevs
maTSi sikeTisaken ltolvas.
sulieri Rirebulebebisadmi pativiscemis niSnad jon loki avalebs
pedagogs, Seuqmnas mozardebs marTebuli warmodgena keTilisa da
borotis Sesaxeb, gaurkvios maT am cnebebis Sinaarsi. igi arkvevs
samarTlianobis grZnobis arss da aRniSnavs: isini, vinc iTmenen
borotebas, rasakvirvelia, Tavs usamarTlobis msxverplad Tvlian,
vidre isini, vinc iZulebulia, moiTminos xelovnurad Tavsmoxveuli
boroteba.
loki uaryofiTad ekideba saswavlo dawesebulebaSi Seqmnil wesebs
da aRniSnavs, rom umjobesia pedagogma aqcenti gadaitanos im CvevaTa
formirebaze, romelnic sabolood aRsazrdelis qcevas yovelgvari
sirTuleebis gareSe gansazRvravs. igi aRiarebs aRmzrdelobiTi
zemoqmedebis rols da saWirod Tvlis yuradRebiT moekidos yovelives,
rac aRsazrdelis garSemo xdeba; is avalebs pedagogebsa da mSoblebs,
norCebs Tavidan aacilon uaryofiTi magaliTebis zegavlena. igi metad
did yuradRebas aqcevs aRmzrdelis ganaTlebas, inteligentobas,
gonierebas, zrdilobasa da Tavazianobas.
sainteresoa mSobelTa da aRmzrdelTa qcevebis lokiseuli
analizi: `Tu Tqven mozardi imisaTvis dasajeT, rasac Tqven gamudmebiT
sCadiT mis Tvalwin, mas Seeqmneba STabeWdileba, rom Tqven arcTu ise
seriozulad xarT dainteresebuli, aseTi uaryofiTi moqmedeba
momavalSic ar gaimeoros; mozardi CaTvlis, rom es arcTu didi
danaSaulia da amis safuZvels mSoblis magaliTi uqmnis. amitom jon
loki gvafrTxilebs: `pedagogma da mSobelma unda icodnen es, rom
bavSvebi Tavs deben didobaze, maT es swrafva uCndebaT ufro adre,
vidre Cven gvgonia; uyvarT ise Cacma, rogorc didebi icvamen, da es
xdeba imitom, rom isini Tavs ukve mozrdil adamianebad Tvlian.
42
mozardobis asakSi ymawvilebs aqvT asocialuri qcevebis
midrekileba. isini mzad arian, lanZRvac ki aitanon, oRond CaTvalon
zrdasrul adamianebad.
am SemTxvevaSi loki urCevs mSoblebs, daamyaron SvilebTan mWidro
sulieri urTierTobebi, gaandon maT garkveuli saidumloebani, sakuTari
saqmianobis sirTuleni da aq Zala eZleva marTal aforizms: `ndoba
warmoSobs ndobas". gansakuTrebiT es iolad xdeba mozardebSi da
aRniSnul movlenas xeli unda Seuwyos pedagogma.
Semdeg moazrovne exeba pedagogis rols da daniSnulebas swavlebis
procesSi. farTo pedagogiuri horizontisa da Rrma codnis uqonlad
Znelia daaintereso mozardis pirovneba da igi aRmzrdelobiT procesSi
CarTo. bavSvebis jer kidev norC da saTuT gonebas xSirad meryeobis
garkveuli amplituda aqvs. pedagogis movaleobaa, SezRudos da bolos
sulac aRmofxvras eg meryeoba. mozardi swrafad iTvisebs imas, rasac
mocemul momentSi sainteresod miiCnevs. igi iolad kmayofildeba codna-
Cvevebis arasakmarisi siRrmiTac ki ama Tu im faqtisa Tu movlenis
Semecnebis procesSi. am viTarebaSi pedagogs eZleva kargi Sansi, bavSvs
gauRviZos cnobismoyvareoba, aRZras masSi sagnebisa da movlenebisadmi
interesi. saamisod man unda gamoiyenos STabeWdileba, Seecados misi
interesebi gaxados myari. amiT, bunebrivia, swavlebaca da swavlac
mimzidveli gaxdeba.
jon lokis Sromis erT-erTi mniSvnelovani nawili exeba mozardebSi
cnobismoyvareobis ganviTarebas. aq igi gamoyofda swavlisadmi ltolvis,
miswrafebis gaRvivebisa da waqezebis aucileblobas swavlebis dros da am
saqmeSi pedagogis gansakuTrebul rols. am mimarTulebiT loki
aucileblad Tvlis:
1. pedagogma yuradRebiT moisminos mozardis Tundac sul
umniSvnelo SekiTxva. aRuZras da ganuviTaros mas kiTxvebis
sistematurad dasmis survili. igulisxmeba, rom kiTxvebis dasma
gamoxatavs gonebis gafarToebis process;
43
2. Seaqos isini, vinc ufro Rrma da mniSvnelovan kiTxvebs
wamoWrian da amiT an TavianT codnas adastureben, anda axali
codnisaken ltolvas;
3. mTeli gulisyuriT ecados, raTa mozardis kiTxvas zusti,
amomwuravi, WeSmariti pasuxi gasces;
4. mozardis yuradReba warmarTos axal-axali codnis dauflebisaken,
gaaRrmaos misi mcdeloba da interesi.
rogorc wina paragrafSi aRvniSneT, Cven ar vexebiT swavlebis
procesis lokiseul Sefasebas. igi calke kvlevas imsaxurebs. aq Cven
umeteswilad SemovifarglebiT aRmzrdelobiTi procesis lokiseuli
xedvis gaSuqebiT.
jon loki momxre iyo mozardis mier sirTuleebis safuZvelze
miRweuli gamarjvebebis aRniSvnisa, raTa mozardma igrZnos, risTvis
Seaqes igi.
moazrovne miuTiTebda, rom gonebrivi progresi xorcieldeba
siZneleebis gadalaxvis gziT. ioli gamarjveba, marTalia, ajildoebs
mozards, magram igi eCveva siZneleebis gadalaxvisas ioli gzebis Ziebas
da TandaTan uClungdeba kritikuli azrovnebis unari.
`mzrdeli yrmisa meore Semoqmedia~ _ ilia WavWavaZis es principuli
pedagogiuri debuleba Tamamad SeiZleba pedagogiuri procesis sazomad
da sauZvlad, kacobriobis civilizaciis mier gamocdil da aRiarebul
realobad iqnes miCneuli.
cnobilia, rom uZvelesi droidan, TaobaTa mier dagrovili
gamocdilebis gadacemam faqtobrivad ganapiroba Tavad kacobriobis
civilizacia. ganaTlebis istoriisaTvis gansakuTrebuli mniSvneloba
ganekuTvneba im etaps, rodesac arsebobisaTvis brZolaSi saWiro gaxda
sagangebo pirTa gamoyofa, romlebic axalgazrdebs Seaswavlidnen
Sromis iaraRebis flobas, sakvebis moZiebas da sxvadasxva unar-Cvevebis
aTvisebas. rogorc wesi eseni iyvnen moxeleebi an Sromisunarmoklebuli
pirebi da isini gansakuTrebuli pativiscemiT sargeblobdnen. swored
maTi wridan gamoiyo pirveli aRmzrdelebi. maT didi gamocdileba
44
gaaCndaT, romelsac gadascemdnen mozard Taobas. garda amisa isini
zrunavdnen mis sulier da zneobriv formirebaze. amzadebdnen
cxovrebisaTvis. swored ase iqca aRzrda adamianis Segnebis da
Semoqmedebis sferod. ase iwyeba aRmzrdelis, maswavleblis, pedagogis,
mravlismomcveli da sapasuxismgeblo profesia. mis aRmocenebas
obieqturi safuZveli gaaCnda, radgan maTi naamagaris Sedegad SesaZlebeli
gaxda Tavad sazogadoebis arseboba da ganviTareba. msoflios TiTqmis
yvela enaze `aRmzrdeli~, `maswavlebeli~, an sxva misi Sesatyvisi
termini aRzrdis, ganviTarebis, winamZRolis da a. S. sinonimia.
qarTuli aRzrda-ganaTlebis istoriamac Semoinaxa pedagogiuri
terminologiis nimuSebi, romelTa mixedviT maswavlebels sakmaod
xangrZlivi periodis manZilze uwodebdnen `mzrdels~, `gamzrdels~.
yvelaze gavrcelebuli iyo `moZRvari~. SemTxveviTi ar iyo, rom mefe
daviT aRmaSenebels moixsenieben rogorc `moZRvarT moZRvars~.
aRsaniSnavia, rom am profesiis gamomcvleli terminologia
icvleboda misi Sinaarsisa da funqciis cvalebadobasTan erTad da
rodesac dris wesrigSi dadga konkretuli saswavlo masalis gadacema.
pirs romelic ama Tu im sagans aswavlida `maswavlebeli~ uwodes.
Tanamedrove etapze terminebi `pedagogi~ da `maswavlebeli~ faqtobrivad
gaigivebulia, xolo termini `aRmzrdeli~ ufro konkretuli
daniSnulebiT gamoiyeneba. es aris piri, romelic pasuxismgebelia meore
piris cxovrebis pirobebze, mis pirovnul srulyofaze.
rodesac kacobrioba mivida im donemde, rom Tavad codna
gaTviTcnobierda rogorc faseuloba, saWiro Seiqna misi dagrovebis da
gadacemis sagangebo organizacia, ramac miiRo saxelwodeba `swavleba~.
gaCnda Sesatyvisi terminic. magram Tavis popularobas bolomde
inarCunebs termini `pedagogi~, romelic swavlebas da aRzrdas
faqtobrivad mTlianobaSi warmoaCens.
ganaTlebis ganviTarebis istoriasTan erTad izrdeboda Tavad
pedagogis funqcia, daniSnuleba da icvleboda im pirTa CamonaTvali,
visac es ufleba hqonda miniWebuli. magaliTad, Zvel romSi
45
maswavleblad imperatoris saxeliT iniSnebodnen saxelmwifo moxeleebi,
romlebsac sxvadasxva mecnierebis codnis garda mogzaurobaTa Sedegad
dagrovili gamocdileba gaaCndaT, icnobdnen sxva xalxebis kulturas
da wes-Cveulebebs. Sua saukuneebSi, rodesac ganaTleba faqtobrivad
eklesiis xelSi iyo, pedagogebad iniSnebodnen sasuliero pirebi.
yovel ers Tavisi istoriulad aRiarebuli didi maswavleblebi
hyavs. magaliTad, CinelebisaTvis aseTad iTvleba konfuci _ kun-fuZi.
romelic cxovrobda 551-479 wlebSi Cvens welTaRricxvamde da dRemde
misi swavleba, filosofiuri ideebi da Sexedulebebi udidesi popularobiT
sargeblobs. maT Cineli xalxis mamoZravebel Zalad miiCneven.
aRsaniSnavia agreTve Cexi pedagog-humanistis ian amos komenskis saxeli,
romelmac pedagogiuri mecniereba damoukidebeli Teoriul dargad
Camoayaliba. igi faqtobrivad gascda CexeTis sazRvrebs da
saerTaSoriso aRiareba moipova. Tavad didi pedagogi udides rols
aniWebs pedagogis profesias, adarebs mebaRes, romelic mzrunvelobiT
uvlis nargavebs, mzes, romelic yvelgan da yvelas erTnairad aTbobs.
maswavlebeli komenskis azriT moqandakea, romelic norCebis sulebs
Zerwavs. igi mxedarTmTavaria, romelsac SeuZlia uvicoba, uxeSoba da
uzneoba daamarcxos.
qarTveli xalxisTvis gansakuTrebul mniSvnelobas iZens pedagogis,
publicistisa da mwerlis iakob gogebaSvilis saxeli da misi
pedagogiuri memkvidreoba, swored mas miiCneven qarTveli pedagogikuri
mecnierebis da sabavSvo mxatvruli literaturis fuZemdeblad. swored
man misca maswavleblis profesias umaRlesi Sefaseba: `mxolod maTis
wyalobiT qarTveli xalxi dawinaurda wignis codnaSi... diax, namdvili
Rvawli miuZRvis saxalxo skolebis maswavleblebs Cveni xalxis
ganviTarebasa da gamoRviZebaSi~ (i. gogebaSvili, rCeuli naw., gv. 433).
pedagogiuri profesiis ZiriTadi mizania adamianebTan urTierToba.
aqedan gamomdinare, Tavad profesiis daufleba moiTxovs rogorc
specialur anu sagnobriv, aseve adamianTmcodneobisTvis momzadebas.
magaliTad, adamianebTan urTierTobis, komunikabelurobis gamomuSavebas
46
sagangebo codna esaWiroeba. pedagogiur praqtikaSi aris SemTxvevebi,
rodesac maswavlebeli, gansakuTrebiT axalbeda, ver flobs adamianebTan
urTierTobis xelovnebas, ver axerxebs kontrolis damyarebas
moswavleebTan. maTdami saTanado ganwyobis Seqmnas. yvelaferi es ki umarav
problemas uqmnis mas da pedagogiuri Secdomebic amis Sedegia.
maswavlebloba mxolod profesia araa. codnis translirebis garda
maswavlebels pirovnebis formirebis umaRlesi misiac akisria. is unda
iyos adamianSi adamianis dammkvidrebuli. mas unda axasiaTebdes:
maRali moqalaqeobirivi pasuxismgebloba da socialuri aqtivoba.
udidesi siyvaruli bavSvebisadmi.
sulieri kultura, sxvebTan erTad muSaobis survili da mzadyofna.
maRali profesionalizmi, samecniero-pedagogiuri azrovnebis
inovaciuri stili, axal faseulobaTa mimarT maRali
Semguebloba, SemoqmedebiTi gadawyvetilebebis miReba.
mudmivi TviTganaTlebis moTxovnileba.
ara gvaqvs imis pretenzia, rom srulad amovwureT paragrafSi
dasmuli sakiTxi, magram vimedovnebT: mocemul SromaSi gamokveTilia jon
lokis is ZiriTadi Sexedulebebi da ideebi, romlebic exeba pedagogis
rolsa da daniSnulebas aRzrdisa da, nawilobriv, swavlebis procesSi.
47
$5. aRzrdis wamyvani roli pirovnebis formirebis procesSi jon
lokis mixedviT
asakobrivi da individuაluri Taviseburebani
sazogadoebrivi formirebis yvela etapze aRzrdisadmi
gansakuTrebuli damokidebuleba iyo da aris dResac, radgan igi yoveli
sazogadoebis sulieri safuZvelia. kacobriobis civilizaciac xom
aRzrdis Sedegia. cnobilia, rom yoveli axali Taoba cxovrebas iwyebs
imiT, rom eziareba winaparTa mier dagrovil codnasa da gamocdilebas.
es gardauvali da aucilebeli procesia da gansakuTrebul
damokidebulebas moiTxovs. konkretul moqmedebaSi poulobs
gamoxatulebas da misi gamovlinebis yvelaze Zlieri iaraRia aRzrda,
romlis saSualebiTac erTi Taobidan meores gadaecema sulieri da
materialuri faseulobebi, gamocdilebebi, xolo man, Tavis mxriv, unda
gaamdidros es Tavisi codniT. qveynis myofadi mdgomareoba
damokidebulia im mimarTulebebzed, romelsac miscemen axal Taobas~.
gamomdinare am WeSmaritebidan, aRzrda aris mudmivi kategoria da mas
istoriuli xasiaTi gaaCnia. swored aRzrdis Sedegad xdeba
sazogadoebrivi ganviTarebis yvela etapze, aseTi pirovnebis formireba,
romelic am sazogadoebis interesebs pasuxobs. igi misi sicocxlis
mTels manZils moicavs.
adamianis ganviTarebis mTeli gza sxvadasxva monakveTs moicavs da
yoveli maTgani gansxvavdeba erTmaneTisagan Tavad adamianis fizikuri,
fsiqikuri, monacemebiT, misi socializaciis doniT. adamianis sicocxlis
calkeuli monakveTebisagan Sedgeba misi asaki.
adamianis ganviTareba, misi asakobrivi periodizacia moicavs mis
mTel sicocxles _ es aris sruli periodizacia.
pedagogika saukuneebis manZilze ikvlevda bavSvis asakobriv
periodizacias. dReisaTvis, rodesac pedagogika uwyveti ganaTlebis
48
sistemis saxiT warmarTavs mecnierul kvlevas, misTvis pirovnebis
ganviTarebis da formirebis problemaTa srulyofil Seswavlis
obieqtad rCeba bavSvi, romelic yovel sazogadoebriv Tu bunebis
movlenasTan erTad mudmiv ganviTarebaSia. cnobilia, rom ganviTareba,
maT Soris adamianisac, gulisxmobs ganuwyvetel moZraobas, aRmavlobas,
cvalebadobas; amave dros es principi mimdinareobs etapebad. drois
sxvadasxva monakveTis, calkeuli etapisTvis damaxasiaTebeli
TaviseburebebiT.
bavSvis ganviTareba erTi mTliani procesia, romelsac Tavisi
etapebi gaaCnia. yoveli maTganis mecnieruli kvlevis Sedegia pedagogika,
pedagogiuri fsiqologia, yvela is mecniereba, romelic adamianis
ganviTarebas swavlobs, mivida im WeSmaritebamde, rom mxolod
asakobrivi da individualuri Taviseburebebis gaTvaliswinebiTaa
SesaZlebeli pirovnebis formirebis swori warmarTva, misi gageba da mis
sulierebaSi wvdoma.
bavSvis pirovnebis Camoyalibebis faqtori pedagogikis istoriaSi
sxvadasxvanairad aris ganxiluli: aris pedagogiur mimdinareobaTa erTi
jgufi, romelic mTlianad ugulebelyofs aRzrdis rols pirovnebis
Camoyalibebis procesSi da yvelafers Tandayolili ideebiT,
memkvidreobiT gadmocemuli bunebrivi TaviseburebebiT gansazRvravs. am
memkvidreobiT miRebuli Taviseburebebis gardaqmna aRzrdis gziT
SeuZlebelia da gamomdinare aqedan adamianis daniSnuleba da adgili
sazogadoebaSi winaswarve dabadebamdea gansazRvruli. aRzrdas ar
SeuZlia Seucvalos mimarTuleba bavSvSi memkvidreobiT gadmocemul
niSan-Tvisebebs. aRzrdis rolis uarmyofeli Teoriebi antikur
filosofiaSi platonisagan iRebs saTaves, romelic Semdeg axal
filosofiaSi Taviseburad ganaviTara dekartem, romelic Semdeg
ingliseli filosofosis jon lokis kritikis obieqti gaxda.
aRzrdis rolis ugulebelyofas emsaxureba e. w. biologiuri
nacivisturi Teoria, romlis mixedviT axaldabadebuli bavSvis
zrdasrul adamianad Camoyalibebis procesi memkvidreobiT Tandayolili
49
Tvisebebis srulyofiT ganisazRvreba. am Teoriis Tanaxmad
memkvidreobiT mocemuli Tandayolili Tvisebebi ganviTarebis procesSi
ar ganicdian raime Tvisebriv cvlilebebs. aRzrda da garemo mxolod
xels uwyobs maT dasrulebuli formiT gamomJRavnebas. aRzrdas ar
SeuZlia Secvalos adamianis ganviTarebis mimarTuleba. igi
memkvidreobiTi faqtorebiT aris gansazRvruli. es Sexeduleba kidev
ufro mZafrad iqna ganviTarebuli miulerisa da hegelis mier
Camoyalibebul e. w. biogenetikur kanonSi, romlis mixedviTac
organizmis ganviTarebis istoria iyofa ontogenezad anu individis
ganviTarebis istoriad, da filogenezad anu organuli jgufis
ganviTarebis istoriad.
ontogenia warmaodgens mokle da swraf ganmeorebas
(rekapitulacias) filogeniisas, romelic ganpirobebulia memkvidreobis
fiziologiuri funqciebiT da SeguebiT. XX saukunis dasawyisSi am
SexedulebaTa pedagogikasa da fsiqologiaSi gadmotana gaxda
safuZveli imisa, rom sruliad iqna uaryofili pirovnebis ganviTarebaze
sazogadoebrivi aRzrdisa da garemos gavlena da fsiqikis ganviTareba
fatalisturad ganpirobebuli memkvidreobiT gadmocemuli
gansakuTTrebuli unariTa da TvisebebiT iqna axsnili. am ideis
dasabuTebas Seecada pesimisturi filosofiis warmomadgeneli
Sopenhaueri, romelic Tvlida, rom mozardi uZluria da amave dros
usargeblo, radgan mas ar SeuZlia memkvidreobiT miRebuli Tvisebebis
mimarTulebis Secvla, radgan dabadebis Semdeg bavSvSi Tavs iCens misi
momavali Tvisebebi da aRmzrdeli veraviTar zemoqmedebas ver axdens
masze, ufro metic, fsiqilogi lombrozi Seecada daesabuTebina, rom
zogierTi adamiani imTaviTve ibadeba borotmoqmedad, rac
memkvidreobiTaa gansazRvruli.
Tandayolili ideebiTa da memkvidreobiT adamianis bedis
ganpirobebis Sesaxeb mkacrad gailaSqra filosofosma jon lokima. igi
bekonisa da hobsis filosofiur SexedulebaTa gamgrZeleblad SeiZleba
CaiTvalos. lokisaTvis araviTari Tandayolili idea ar arsebobs da
50
maSasadame igi arc SeiZleba iyos raime codnis wyaro. igi
materialistia da Tvlis, rom ideebi da warmodgenebi Sedegia
materialur saganTa zemoqmedebisa Cvens grZnobaTa organoebze. misi
azriT ideebi da principebi Tandayolilni ki ara, aramed cxovrebis
gzaze arian SeZenilni. axalSobili bavSvi aRWurvilia SesaZleblobebiT
miiRos aRmzrdelobiTi zemoqmedeba garedan, ris Semdegac misi sufTa
goneba TandaTanobiT ivseba warwerebiT imis mixedviT, Tu rogor
moqmedebs masze obieqturi sinamdvile. zemoqmedebis xarisxi ki
mTlianad da savsebiT aRzrdazea damokidebuli da igi gansazRvravs
axaldabadebuli bavSvis pirovnebis Camoyalibebas. swored aRzrda qmnis
gansxvavebas adamianTa Soris. `cxra meaTedi adamianebisa... keTilebi an
borotebi, sasargebloni an usargebloni arian, radgan maT aseTi
aRzrda aqvT miRebuli. jon lokma aRzrda yovlisSemZled gamoacxada,
rac pedagogiur mecnierebaSi, ra Tqma unda ar iqna gaziarebuli.
pedagogikisa da pedagogikis istoriis saxelmZRvaneloebSi aRzrdis
rolis Sesaxeb lokis Sexedulebebis ganxilvisas is azria gatarebuli,
rom asabuTebda ra loki aRzrdis yovlisSemZleobis Teorias, TiTqos
igi saerTod ar cnobda memkvidreobis rols pirovnebis ganviTarebaSi,
lokis pedagogiuri memkvidreobis gacnoba ki safuZvels gvaZlevs
davaskvnaT, rom loki ar misula memkvidreobis rolis srul
uaryofamde. igi Tvlis, rom adamianTa Soris gansxvaveba mxolod da
mxolod aRzrdis Sedegia da aq memkvidreobas araviTari roli ar
miekuTvneba. igi aRzrdis did SesaZleblobaze laparakobs da amasTan
erTad xazs usvams, imasac, rom `Cven vibadebiT iseTi niWierebiTa da
ZalebiT, rom SegviZlia TiTqos yvelafris aTviseba; magram am Zalebis
varjiSiT Cven SeiZleba davxelovndeT raimeSi da srulyofamde
mivideT~.
Tavis naSromSi `azrebi aRzrdis Sesaxeb~ loki memkvidreobasTan
erTad asabuTebs garemos did rols pirovnebis formirebis procesSi,
magram iqve aRniSnavs, rom memkvidreobis mixedviT gansxvaveba adamianebs
Soris imdenad umniSvneloa, rom mis gavlenas adamianze mTlianad
51
warmarTavs da Zlevs aRzrda. aRzrdas igi xmarobs farTo gagebiT, rac
garemosac gulisxmobs.
lokis moZRvreba, es aRzrdis yovlisSemZleobis Teoriaa, da igi
mTlianad aRzrdis ganuzomlad did SesaZleblobebze miuTiTebs.
asakobrivi da individualuri Taviseburebebi, dRevandeli
TvalTaxedviT mTeli saswavlo-aRmzrdelobiTi procesis swori
warmarTvis safuZvelia.
Tanamedrove pedagogika, romelic eyrdona klasikur
saganmanaTleblo memkvidreobebs, sagangebo yuradRebas uTmobs
asakobrivi periodizaciis problemas. igi xSirad gamxdara mecnieruli
kvlevis sagani. magram dRemde ar aris miRweuli azris erTianoba am
sakiTxSi. miuxedavad imisa, rom asakobrivi periodizaciis safuZvlad
sayovelTaod aRiares adamianis biologiuri da socialuri ganviTarebis
erTianoba. jer kidev ar aris dadgenili Tavad asakis zRvari.
sagulisxmoa, rom pedagogikaSi asakobrivi periodizaciisadmi
araerTgvarovani damokidebuleba marto wlebis gansazRvris sxvaobiT
ar gamoixateba. masSi gamoyenebulma terminologiamac ganicada
cvlileba, arc Tu ise Soreul warsulSi ixmareboda terminebi `Cvili~,
`yrma~, `ymawvili~, `Wabuki~, `mowifuli~; dasaxelebul da sxva terminTa
xmareba SemTxveviTi ar iyo. maT misadagebas bavSvis asakisadmi
safuZvlad edo maTi fizikuri ganviTareba, Tumca am SemTxvevaSic
xSirad daudgeneli iyo asakTaSorisi zRvari.
rogorc aRvniSneT asakobrivi periodizacia ara ubralo
CamonaTvalia, aramed safuZvelia im tipobrivi Taviseburebebis
dadgenisaTvis, romlebic yoveli asakis bavSvs axasiaTebs, Tanamedrove
pedagogikaSi ZiriTadad moqmedebs Semdegi asakobrivi periodizacia:
1. Cviloba _ dabadebidan 1 wlamde;
2. skolamdelis wina asaki _ 1 wlidan _ 3 wlamde.
3. skolamdeli asaki _ 3 wlidan _ 4 wlamde.
4. saSualo skolamdeli asaki _ 4 wlidan _ 5 wlamde.
5. ufrosi skolamdeli asaki _ 5 wlidan _ 6 wlamde.
52
6. umcrosi saskolo asaki _ 6 wlidan _ 10 wlamde.
7. saSualo saskolo asaki _ 10 wlidan _ 15 wlamde.
8. ufrosi skolamdeli asaki _ 15 wlidan _ 18 wlamde.
mocemuli asakibrivi periodizacia pirobiTia da icvleba
saganmanaTleblo sistemis Sesatyvisad. ucvleli rCeba Tavad problema
_ asakobrivi Taviseburebebis arsebobis da maTi gaTvaliswinebis
aucilebloba, rogorc pedagogikis erT-erTi umTavresi principisa.
adamianis fsiqikuri ganviTarebisaTvis, misi calkeuli fsiqikuri
moqmedebis CamoyalibebisaTvis arsebobs optimaluri vadebi, romelTa
dakavSireba asakTan, socialur gamocdilebasTan, did gavlenas axdens
adamianis sulier zrdaze.
adamianis ganviTarebis sirTule imaSi mdgomareobs, rom misi
fsiqika da suliero Tvisebebi iZenen gamZleobas, mudmivobas, inarCuneben
aRdgeniT funqcias. adamianis fsiqikuri ganviTarebis Sedegad
gamomuSavebuli piradi TvisebebiT SeiZleba dadebiTi garemos
zegavleniT ukeTesobisaken Seicvalos da swored es udevs safuZvlad
aRmzrdelobiT zemoqmedebas.
asakobrivi periodizaciis SedegebSi arsebul mravalsaxeobas
ganapirobebs is viTarebac, rom bavSvis askobrivi Taviseburebani
individualur xasiaTs atarebs. ufro metic, bolo wlebSi sxvadasxva
asakisaTvis damaxasiaTebelma Tvisebebma garkveuli cvlilebebi ganicada
da gamovlinda gansakuTrebiT bavSvis fizikuri ganviTarebis daCqarebaSi.
bavSvTa TiTqmis yvela asakSi SeimCneva es movlena da garda
fizikuri ganviTarebisa. igi xSirad fsiqikuri ganviTarebis daCqarebasac
iwvevs. mecnierebi sxvadasxva axsnas aZleven am process. biologebs
miaCniaT, rom es bavSvis organizmis naadrevi fiziologiuri momwifebis
Sedegia, fsiqologebi am movlenas fsiqikuri ganviTarebis daCqarebas
miaweren. pedagogika ki xsnis amas bavSvis sulieri da socialuri
ganviTarebis tempiT. magram mTavar mizezebze, saboloo pasuxi jer ar
arsebobs. Tumca mecnierTa erTi nawili cdilobs axsnas es movlena
cxovrebis tempis daCqarebiT, materialuri pirobebis gaumjobesebiT.
53
aqseleraciis movlena axal da urTules problemebs uqmnis
sazogadoebas, gansakuTrebiT saganmanaTleblo sferos, romelic bevr
SemTxvevaSi ver arTmevs Tavs Seqmnil situaciebs. dReisaTvis mTavari
gamosavali aris Tavad bavSvis bunebis Secnoba. mis fsiqikur da sulier
samyaroSi Cawvdoma. amisTvis udidesi mniSvneloba aqvs maTdami
individualur midgomas, individualur TaviseburebaTa gaTvaliswinebas.
pedagogikisaTvis, iseve, rogorc fsiqologiisa da yvela sxva
danarCeni mecnierebisaTvis, romelTa kvlevis sagani aris adamiani,
yuradRebis centrSi isev individia.
dimitri uznaZis ganmartebiT, `individualoba nayofia adamianis
cnobierebis radikaluri Secdomisa. amitomacaa, rom mecniereba
WeSmaritebas eZebs da Tavis ZebnaSi mudam gaereTianebis, zogadobis gzas
adgia. mkafio da gansazRvruli definiciis wamoyeneba Tu aris saWiro, im
SemTxvevaSi Cven ukeTesi formula individualobis ganmartebisaTvis
misi genezisis TvalsazrisiT ver mogvinaxavs, vidre Semdegi:
individualoba aris yovladi Zala, moTavsebuli TviTcnobierebis viwro
farglebSi~ (d. uznaZe, filosofiuri Sromebi, gv. 220).
gasaTvaliswinebelia isic, rom yovel adamianSi niWiereba vlindeba,
rogorc individualuri da ganumeorebeli SemoqmedebiTi, inteleqtualuri,
fizikuri Tu emociuri Tviseba. gansxvaveba aris mxolod maT konkretul
individualobaSi, xolo safuZveli imaSi, rom yoveli adamianis
niWirebas gansazRvravs buneba da genetikuri kodi. magram xSirad
niWierebis gamovlenisaTvis saTanado pirobebis ugulebelyofa iwvevs
niWis ganviTarebis Seferxebas. rac ufro ukeTesi pirobebi iqneba
amisaTvis, miT ufro advili xdeba gansakuTrebuli niWiT
dajildoebulTa gamovlena bavSTa mravalricxovan koleqtivSi.
54
Tavi II. jon lokis pedagogikuri koncefcia. jentlmenis aRzrdis
Sinaarsi da meTodebi
$1. jon lokis pedagogikuri, aRmzrdelobiTi sistema naSromis
„fiqrebi aRzrdaze“ mixedviT
a) fizikuri aRzrda
XVI saukunis dasasruls, XVII-XVIII saukuneebis mijnaze inglisi
mniSvnelovani politikuri da ekonomikuri ZvrebiT xasiaTdeboda.
yovelive es garkveul gavlenas axdenda ganaTlebis sistemaze.
istoriuli epoqis am monakveTze moRvaweobas iwyebs filosofiuri,
pedagogiuri mecnierebis warmomadgeneli jon loki.
aRsaniSnavia misi naSromi: `fiqrebi aRzrdis Sesaxeb~, romelic man
60-65 wlis asakSi dawera. es iyo Sedegi misi ukidegano ganaTlebisa,
niWierebisa, mravalwliani Teoriuli da praqtikuli SromiTi
gamocdilebisa. jon lokis am SromebSi mocemulma mecnierulma
Sexedulebebma, daskvnebma uaryo imdroindeli dogmebi Semecnebis
sakiTxebis Sesaxeb. Semoitana axali xedva momavali Taobis swavla-
aRzrdis Sesaxeb.
`jansaRi suli – jansaR sxeulSi" – es aris mokle, magram sruli
bedniereba am qveyanaze, _ aRniSnavs loki. adamianis bednierebaca da
ubedurebac iqmneba TviT mis mier; visi sulieri samyaro ver marTavs
sakuTar Tavs, gonivrulsa da marTebul cxovrebiseul gzas verasodes
daadgeba, xolo, visi sxeulic ususuri da sustia, ver SeZlebs imoZraos
am marTebul gzaze", _ xatovnad metyvelebs moazrovne. igi aRiarebs
bunebiT momadlebuli Zlieri konstituciis mqone adamianebis arsebobas,
romlebic Zlieri sxeuliTa da am sxeulis Sesabamisi suliT
miiswrafvian iqiTken, raTa gardaqmnan yofiereba da gaaumjobeson
cxovreba.
55
aRzrdad jon loki moiazrebs ara mxolod saskolo aRzrdas,
aramed aRsazrdelze garemos zemoqmedebasac, rac exmareba adamis Zes,
raTa pirovnebad Camoyalibdes. sxvaTa Soris, unda aRiniSnos:
zemoqmedebis sferoSi Sedis ara marto is, rasac adamiani TavisTvis
akeTebs, aramed isic, rasac sxvebi misTvis akeTeben da rac xels uwyobs
adamianis srulyofas, amave dros, zemoqmedebis sferoSi Sedis kanonebi.
mmarTvelobis formebi, materialuri warmoebis xelovneba, klimati,
sacxovrebeli pirobebi da adgilmdebareobac ki. aqve igulisxmeba
agreTve STabeWdilebebi. erTi sityviT, yvelaferi, rac xels uwyobs
individis, pirovnebis Camoyalibebas. loki aRniSnavs: suls SeuZlia
warmarTos bavSvi ama Tu im mimarTulebiT iseve, rogorc wylis nakads
ZaluZs sxeulis ama Tu im mimarTulebiT waReba.
aRzrdis miznidan (pirovnebis harmoniuli ganviTareba) gamomdinare,
jon loki ayalibebs aRzrdis amocanebs. maT Soris pirvel amocanad
dasaxulia sxeulis fizikuri wrToba. misi Sromis ocdaSvidive
paragrafi fizikuri aRzrdis problemebs exeba. moazrovne pirveli
rigis amocanad swored adamianis janmrTelobis miRwevas asaxelebs.
adamianuri bednierebis Tavwyarod igi janmrTelobas, Zlier
konstitucias asaxelebs. fizikurad gamowrTobili sxeuli aitans
daRlilobasa da avadmyofobas, ar Seepueba winaaRmdegobebs, iolad
daZlevs maT. SromaSi saubaria imis Sesaxeb, Tu ra unda gaakeTon
mSoblebma, raTa Svilebs janmrTeloba eqimis Caurevlad SeunarCunon.
`jentlmenebi, _ aRniSnavs igi, _ unda zrdidnen TavianT Svilebs
iseve, rogorc fermerebi da wvrili miwaTmflobelebi". es ki
gulisxmobs mkacr fizikur Sromas da garjas. is miuTiTebs, rom xSirad
mSoblebi Svilebs ar amzadeben cxovrebis siZneleTa gadasalaxavad.
jentlmenis aRzrdis erT-erT aucilebel faqtorad loki miiCnevs
aRsazrdelTaTvis temperaturis mizanSewonil regulirebas. `ar aris
saWiro, bavSvebs metismetad Tbilad CavacvaT. es arc zamTarSia saWiro
da, miT ufro, arc zafxulSi. ymawvilebi ibadebian erTob saTuTni,
xolo Semdeg, maTi cxovrebis momdevno etapze, saWiroa maTi
56
gamowrToba, gakaJeba, sicivisadmi amtanobis gamomuSaveba". amis
magaliTad loks mohyavs aTenis fizikuri aRzrdis sistema, e. w.
`spartanuli aRzrda", romelic sicivisadmi sxeulis medegobis
gamomuSavebas iTvaliswinebs.
amgvari aRzrdis safuZvlad moazrovne samarTlianad miiCnevs
daCvevasa da amocanis TandaTanobiT gadawyvetisa da ganxorcielebis
meTods. moazrovne aseve saWirod miiCnevs sicxisadmi sxeulis miCvevas
da mohyavs maltis magaliTi, sadac autaneli, sulTamxuTavi sicxea, ar
iZvris gamagrilebeli sio. arada, aqaur glexebs ar eSiniaT mzisa. isini
ar epuebian papanebas da muSaoben dRis yvelaze cxel periodSi, mzis
buniobis pirobebSi, Tanac Seusvenebliv. amave dros, isini TavianT
Svilebs Tavidanve aCveven garemo pirobebs da amiT sicxemedegebad
zrdian.
loki aRniSnavs: adamiani bunebam Semosa TmiT, rac, sxeulis
bunebrivi wrTobis viTarebaSi, sruliad sakmarisia sicivisagan
Tavdasacavad.
Semdegi meTodi, romelsac loki sTavazobs mSoblebs, aris civ
wyalSi fexebis yoveldRe sistematuri dabana da fexSiSveli siaruli,
aseve iseTi fexsacmlis tareba, romelic wyals gaatarebs. igi aRniSnavs,
rom xel-fexis sicivisaTvis SeCveva gamowrTobis, gakaJebis SesaniSnavi
saSualebaa da gamoricxavs fexis gaciebis Sedegad organizmis gaciebas.
zemore miTiTebuli amocanis gadawyvetisas saWiroa gonivrulad iqnes
gamoyenebuli weliwadis droni. kerZod, fizikuri wrTobis pirveli
cdebi unda moxdes gazafxulobiT. amave dros, saWiroa mkacrad iqnes
daculi wesi: TandaTanobiT da Tanamimdevrulad moxdes wylis
temperaturis Semcireba.
weliwadis droebidan pirvel sawvrTnel drod gazafxulis arCeva
gamowveulia imiT, rom am dros iwyeba daTboba, Semdeg mas mosdevs
zafxulis cxeli dReebi, Semodgomas ki axlavs sakmao sigrile, xolo
zamTarSi, roca ukve yinavs, norCi erTgvarad gamowrTobilia da civi
wylis zemoqmedebas daCveulia.
57
jon loks mohyavs senekas, horaciusis, germaneli da Sotlandieli
dedebis magaliTebi, romlebic aRniSnul meTods metad aqtiurad
iyenebdnen. `TviT seneka moxucebulobis dros wyaros wyalSi banaobda"-
aRniSnavs moazrovne.
fizikuri wrTobis am meTods mecnieri pirovnebis gakaJebis
saukeTeso pirobad miiCnevs.
_ did mniSvnelobas aniWebs loki curvas. mas mohyavs romaelebis
magaliTi da dasZens, rom saWiroa am meTodis gamoyenebisas daculi
iqnes aucilebeli wesi. am meTodis momarjvebisas romaelebi, _
aRniSnavs igi, _ baZavdnen berZnebs. berZenTa Soris ki dakanonebuli iyo:
yovel adamians unda scodnoda kiTxva da curva. es ori unari
TanabarRirebulad cxaddeboda.
sicivisa da sicxisadmi medegobis gamomuSaveba, _ miuTiTebs jon
loki, _ saWiroa daviwyoT bavSvobis asakidan. aq mTavar rols
asrulebs sufTa haeri. bavSvma, sasurvelia, rac SeiZleba meti
xani dahyos haerze, xolo zamTarSi movaridoT siTboSi yofnas.
lokis mixedviT, fizikuri wvrTnis dros ymawvilma uqudod, rac
SeiZleba, meti unda irbinos sufTa haerze.
Semdeg loki exeba mozardis fizikur wvrTnas. igi Tvlis, rom
uaryofiTi qceva SesaZlebelia Cvevad iqces, Tu igi ar aRvkveTeT.
saWiroa aseTi miuRebeli Cvevebi manam aRmovfxvraT, sanam Zvalsa da
rbilSi ar gaujdeba aRsazrdels. asakis zrdasTan erTad bavSvs sul
ufro da ufro meti Tavisufleba unda mivaniWoT, oRond eg unda moxdes
adreul asakSi misi qcevis saTanado kalapotSi Cayenebis bazaze. am
SemTxvevaSi mozardi igrZnobs, rom igi pirovnebaa, rom igi sakuTar Tavs
ekuTvnis. am gziT garkveul asakSi mas Camouyalibdeba saWiro Cvevebi.
keTilSobiluri da aucilebeli qcevebis gamomuSavebaSi varjiSi
gulisxmobs am qcevaTa mravalgzis ganmeorebas (Cveni azriT, ganmeoreba
varjiSsac moicavs). jon loki amgvar varjiSobas Tvlida bavSvis
praqtikis mTavar safuZvlad, romelic, bolos da bolos, qcevebs Cvevad
gadaaqcevs.
58
loki did mniSvnelobas aniWebs bavSvTa tansacmlis ragvarobas.
misi azriT, samosi mniSvnelovan rols asrulebs sxeulis formirebaSi.
bavSvis tansacmeli unda iyos Tavisufali, kargad morgebuli, moqnili.
gogonebi ar unda SevboWoT aTasgvari TasmebiTa da korsetebiT,
ramdenadac SemoWerili qsovili sisxlis Tavisufal mimoqcevas
abrkolebs da arRvevs sxeulTa nawilebis proporciebs.
jon loki uaryofs mozardebisaTvis xorcis sakvebad miwodebas 2-3
wlis asakamde (garda amisa, moiTxovs SeZlebisdagvarad msubuq kvebas),
xolo, Tu maincdamainc gamoiyeneben xorcs, maSin igi sasurvelia
moxmarebul iqnes yovelgvari saneleblebis gareSe. sasurvelia bavSvma
miiRos ruxi puri. yovelgvari sxva damatebiTi sakvebi ar aris
sasurveli. puri mozards unda miewodos diliT da saRamos. vaxSmad
sasargebloa rZis daleva. rogorc vxedavT, kvebis reJims eniWeba
gansakuTrebuli mniSvneloba. yvelaze sasargeblo sauzmed igi miiCnevs
rux purs karaqsa da yvelTan erTad da, Tu mozardi mainc moiTxovs
gaTvaliswinebulze met sakvebs, sasurvelia, mivceT mxolod puri.
`saWiroa bavSvSi purisadmi siyvaruli gavaRvivoT, _ aRniSnavs jon
loki, _ es SesaniSnavi Cvevacaa da, saerTod, adamianebs uyvarT is, rasac
aCveven. es ki damokidebulia imaze, Tu ra Cvevebi uviTardebaT maT kvebis
dros".
loki msubuqi kvebis momxrea. amgvari kveba organizms janmrTelobas
unarCunebs, Warbi raodenobiT sakvebi ki iwvevs organizmis gadatvirTvas,
sisxlis aCqarebul mimoqcevas (magaliTad mohyavs seneka, avgustine.
avgustines werilebidan cnobilia, rom igi siamovnebiT miirTmevda
pursa da finiks an qiSmiSs. keisari xSirad sauzmobda RvinoSi Cambali
puriT. sadilad miirTmevda kombostos, civad moxarSul xorcsa da
Tevzeuls).
loks dasaSvebad miaCnia, Tu bavSvebs zomierad daalevineben iseT
sasmels, rogoricaa ludi. rasakvirvelia, Cven am sakiTxisadmi
uaryofiTi damokidebuleba gvaqvs, miuxedavad imisa, rom CvenTvis
cnobilia Zveli berZnebis adaT-Cvevebi, rodesac isini bavSvebs Rvinos
59
asmevdnen. es gadmocemulia feniqsis monaTxrobSi, sadac aqilevsis
aRzrdis ambavia aRwerili, magram platoni amis sastiki winaaRmdegi iyo.
misi azriT, Tvrameti wlis asakamde ymawvils alkoholuri sasmelebi ar
unda gavakaroT.
calke ganixilavs jon loki kvebis reJims da aRniSnavs, rom ar
aris saWiro, mkacrad ganisazRvros kvebis dro da saaTio.
loks kveba yvelaze mizanSewonilad miaCnia dilis saaTebSi, radgan
swavla _ codnis SeTviseba ufro iolia diliT, xolo mSier kuWze
swavlis procesi aramizanSewonilad warimarTebao. mSrali puri mas
yvelaze mimzidvel sakvebad dausaxavs. jentlmenis aRzrda, romelic
dakavSirebulia samxedro samsaxurTan (iaraRis tareba, jariskaculi
cxovreba), moiTxovs sxeulis simsubuqes.
j. lokis es debulebebi gvafiqrinebs, rom igi cxovrobda da
moRvaweobda samoqalaqo omis periodSi, roca inglisSi mosaxleobas
socialurad uWirda (msgavsi Sexedulebebia gadmocemuli rusos
`emilSi").
loki Tvlis, rom gaumarTleblia kvebis racionidan gamoiricxos
xili, magram am sakiTxze is erTob Taviseburi Sexedulebisaa. igi
pirdapir acxadebs, rom `xili aris arasasurveli bavSvTa
janmrTelobisaTvis, radgan isini ver arCeven kargs cudisagan da ise
iyeneben mas sakvebad. igi meniudan saerTod gamoricxavs nesvs, atams,
qliavs, yurZnis yvela im jiSs, romelic xarobs inglisSi (aq
sagulisxmoa imis aRniSvna, rom xili inglisSi cudad mwifdeba).
samagierod sakvebad aRiarebs vaSls, damwifebul xendros, mocxars,
alubals.
magram am xileulis moxmarebisas igi gvTavazobs Semdegi wesebis
dacvas:
1. nu SevTavazebT bavSvs xils, roca igi danayrebulia. sasurvelia
xileulis miReba Wamis win an sauzmeze;
2. xili bavSvebs purTan erTad unda mivceT.
60
jon loki, rogorc daxelovnebuli eqimi, erTob Rrmad flobs
Tavisi profesiis yvela saidumlos, yvela niuanss, gansakuTrebiT maSin,
rodesac saubrobs bavSvebis kvebis Sesaxeb.
moazrovne gansakuTrebiT did mniSvnelobas aniWebs vaSlis miRebas.
misi azriT, vaSli xileulSi centralur adgils unda ikavebdes.
bavSvis janmrTelobisTvis aucilebelia mSvidi mosveneba. erTnairad
mavnebelia rogorc xangrZlivi Zili, ise uZiloba. dRe-Ramis, e. i. 24
saaTis, ganmavlobaSi 7-dan 14 wlis asakis mozards unda eZinos 8 saaTs,
magram aq ar SeiZleba mkacri normis daweseba, radgan am SemTxvevaSi
did rols asrulebs bavSvis konstitucia da temperamenti. man unda
iZinos imdeni, ramdenic organizmis sruli dasvenebisa da energiis
aRdgenisTvisaa saWiro. gamoRviZebis wuTebi unda iyos mSvidi,
uSfoTveli. `mozardis sawoli ar unda iyos rbili", – aRniSnavs loki.
igi gulisxmobs Semdegs: norCis xerxemali jer kidev gaumagrebelia,
xolo rbili da fumfula leibi am norC xerxemals gaamrudebs.
da bolos, naSromSi miTiTebulia bavSvis fizikuri aRzrdisa da
janmrTelobisaTvis sasargeblo ZiriTadi saSualebebi: sufTa haeri,
varjiSi, mSvidi Zili, martivi sakvebi, samkurnalwamlo saSualebaTa
SezRudva, grili da Tavisufali tansacmeli, Tavisa da fexebis
xalvaTad Semosva, fexebis civ wyalSi dabana.
sworad dayenebuli fizikuri aRzrda xels uwyobs mamacobisa da
gamZleobis gamomuSavebas. “jentlmeni ise unda iyos aRzrdili, rom mas
yovelTvis SeeZlos aisxas iaraRi da gaxdes jariskaci".
b) gonebrivi aRzrda
gonebrivi aRzrdis amocana, marTalia, fizikuri da zneobrivi
aRzrdis Semdeg aris dasmuli jon lokis pedagogiur sistemaSi, magram
amiT ar mcirdeba misi mniSvneloba. jon loki wers: `me sruliadac ar
vuaryof, rom mecnierebaTa Seswavla xels uwyobs adamianebSi
saTnoebisa da sibrZnis ganviTarebas, kargi sulieri monacemebiT, magram
61
unda daveTanxmoT imasac, rom sxva adamianebSi ara aqvT aseTi
monacemebi, maT mivyavarT mxolod iqiTken, rom isini xdebian kidev ufro
sulel da cud adamianebad~, ramdenadac swavla jentlmenisaTvis
aucilebelia, magram igi meore planze dgas, jon lokis mizania, rom
misi ganxorcieleba SeiZleba daiwyos maSin, rodesac uzrunvelyofilia
xasiaTis ganviTareba, rodesac bavSvs CavunergavT zneobriobisa da
moralis safuZvlebs, rodesac ganvuviTarebT mas keTil sawyisebs da
aRmovfxvravT masSi cud monacemebs.
jon loki dakvirvebis Sedegad miRebul daskvnebSi aRniSnavs:
adamianebi rom erTurTisagan zneobiTa da unarebiT gansxvavdebian, es
gamowveulia aRzrdiT (am Sexedulebas iziarebda misive mowafe
helveciusi). aRzrdaSi igi gulisxmobda farTo speqtrs: maswavlebels,
gamzrdels, mSoblebs, SegrZnebebs, mozrdilobisas mmarTvelobis
formebs, sazogadoebriv wesebs, qveynis religias, simdidresa da
siRaribes, megobarsa da siyvaruls…
jon loki gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebs mozardis sulier
formirebas, rasac ganapirobebs aRzrdis procesis ragvaroba da xarisxi.
`sxeulis fizikur Zlierebas safuZvlad edeba cxovrebiseul
naklovanebaTa amtanoba, msgavsadve yalibdeba adamianis sulieri
simdidrec".
pirovnebis Rirsebad igi asaxelebs Zlier sulierebas, rodesac
adamiani gonebis gaukontroleblad ar axorcielebs arc erT qcevasa da
moqmedebas (ra Zlieric ar unda iyos ltolva ama Tu im sagnisa Tu
movlenisadmi).
adamianis suliereba yalibdeba TandaTan, _ aRniSnavs jon loki. –
pataraobidanve bavSvisadmi Semwynarebloba, kerZod, Cadenili
danaSaulis patieba, iwvevs uaryofiTi Cvevis Camoyalibebas, risi
gamosworebac, xSir SemTxvevaSi, mSoblebs uZneldebaT. mozardSi
viTardeba TavaSvebuloba, TviTneboba, usagno Tavdajerebuloba,
sakuTari qcevis araobieqturi, tendenciuri Sefaseba da a. S. maSasadame,
Cvevebi (uaryofiTi Tu dadebiTi) bavSvobis asakSi yalibdeba, xolo
62
Zvalsa da rbilSi gamjdari Cvevis aRmofxvra rTuli procesia, TiTqmis,
SeuZlebelic. amgvarad aRzrdili (sinamdvileSi aRuzrdeli) 14-20 wlis
ymawvilebi mSoblebTan daTmobaze Zalian Znelad midian. isini ver
Tmoben privilegiebs. sabolood maT uyalibdebaT rTuli buneba. isini
xasiaTdebian TviTnebobiT, gadaWarbebuli siamayis grZnobiT,
pretenziulobiT, surT, marTon ara marto sakuTari Tavi, aramed sxva
adamianebic.
`Cven cudad vzrdiT norCebs da maTgan velodebiT kargad aRzrdil
mozardebs", _ aRniSnavs jon loki.
Sromis es nawili yuradRebas iqcevs mkafiod Camoyalibebuli,
konkretuli, STagonebuli pedagogiuri debulebebiT, ideebiT,
SexedulebebiT. nimuSad moviyvanoT zogi idea da debuleba:
1. hqondeT asakTan Sesabamisi survilebi – es jer kidev ar aris
didi ubedureba. ubedurebaa, roca maT ver umorCileben
gonivrulobis sazRvrebsa da wesebs;
2. mTavaria survilTa marTvis unaris qona;
3. axalgazrda, romelic miuCvevelia, daumorCilos sakuTari neba
sxvaTa keTilgonier rCevas, xandazmulobisas sakuTari gonebis
xmasac ar mousmens;
4. bavSvebSi uaryofiTi Tvisebebis gamovlineba ufrosebis (mSobelTa,
aRmzrdelTa) mier Cagdebuli (nebsiTi Tu uneblie) uaryofiTi
Teslis bralia.
aRniSnulis dasturad moazrovnes mohyavs bavSvTa fizikuri
Seuracyofis, maT mimarT gamoyenebuli Zaladobis magaliTebi. bolos
daaskvnis: yvelaferi es mozards uyalibebs sxvaTa mimarT
upativcemlobas, uxeSobas, Zaladobas da sxva uamur Tvisebebs.
gansakuTrebiT gmobs loki mozardis keklucobisadmi swrafvas,
Cacmulobisadmi gadametebul interess. igi ganmartavs: Cacmuloba
gansazRvravs adamianis garegnul iers da ara adamianis Sinagan
bunebaso. igi mTeli simkacriT akritikebs mSoblebs, aRmzrdelebs,
romelnic droulad ar zrunaven bavSvebSi mankieri unar-Cvevebis
63
aRmofxvraze, ar aqvT unari, dainaxon maTSi iseTi zadi, rogoricaa
mliqvneloba. crupenteloba, mabezRaroba.
Sromis momdevno monakveTSi saubaria momTxovnelobaze. survilebis
SesrulebaSi gonebis monawileoba aucileblia. am unaris gamomuSavebis
pirvel safexurad avtori miiCnevs bavSvobis sawyis periods da saWirod
Tvlis, rom mSoblebma da aRmzrdelebma izrunon, aRsazrdelebSi
Camoayalibon unari, marTon sakuTari Tavi da uari Tqvan mavne
survilebze. norCTan ise unda vimuSaoT, rom mozrdilobis asakSi
myarad icodes: yvela survilisa da wadilis Sesruleba uaryofiT
Sedegs iZleva. es procesi unda mimdinareobdes mSvid atmosferoSi,
norCis gauRizianeblad, aRsazrdelisa da ufrosebis urTierTgagebis
viTarebaSi. es ki mas gamoumuSavebs zomierebis grZnobasa da
mokrZalebas.
moazrovnis zogi Tanamedrove, mag.: g. moline, 1693 w. agvistoSi ase
mimarTavda jon loks (igi misi Sromis recenzenti iyo): Tqveni
mosazrebebi da msjelobebi erTob Znel da mkacr pirobebSi ayenebs
mozardebso. recenzenti fiqrobda: mSobelTa da SvilTa urTierTobaSi
ase mkacri wesebis dacva gamoiwvevs gaugebrobas, maT Soris gaaCens
sicives, Tavisuflebis SezRudvis atmosferos, maT Soris arsebul
harmoniul urTierTdamokidebulebas daarRvevs, maTi gulubryvilo
survilebis SeusruleblobiT iTrguneba mozardis miswrafebani da
fantaziao.
jon loki Tvlis: bavSvis survilebis Sesrulebaze uaris Tqmas
gasamarTlebeli mizezi da myari safuZveli unda hqondes. uari ar unda
iwvevdes norCis gaRizianebas, gaborotebas; motivirebuli uaris
SemTxvevaSi ymawvili acnobierebs da ijerebs ufrosTa miTiTebebs.
Tanamedroveebi aRniSnaven: jon lokis es Sexedulebebi
SemuSavebulia misi ojaxis tradiciebis safuZvelze. garda amisa,
moazrovne moiTxovs, bavSvebs adreuli asakidan aswavlon mokrZaleba,
Tavazi, pativiscema. saamisod sakmaod mkacri zomebis miRebaa saWiro.
64
samagierod, mozardobis asakSi sasurvelia, mSoblebma SvilebTan
megobruli urTierToba daamyaron.
`SiSi da morCileba umcros asakSi, xolo siyvaruli da megobroba
mozrdilobisas Seqmnis Svilebsa da Tqvens Soris harmoniuli
urTierTobis atmosferos".
dasjis Sesaxeb
metismetad mkacr dasjas metismetad cota sikeTe moaqvs aRzrdis
procesis srulyofilad warmarTvaSi. `bavSvebi, romlebic xSirad
isjebian, ar izrdebian karg adamianebad", _ acxadebs moazrovne. misi
azriT, yovelive es iwvevs siZulvils da axSobs siyvarulis grZnobas.
umcros asakSi igi moiTxovs simkacres, xolo aRzrdis garkveul etapze,
mozrdilobisas, mkacri urTierTobis TandaTan Serbilebas.
garda amisa, didi pedagogi mSoblebsa da aRsazrdelebs miuTiTebs:
1. Tu mozardis suli daTrgunulia mkacri mopyrobiT, is kargavs
sakuTari Tavis rwmenas. aseT bavSvebs ara aqvT Tavisufali
moqmedebis unari da, Sesabamisad, uWirT mizandasaxuli
gadawyvetilebebis miReba. isini Sinaganad SezRuduli arian.
`aRmzrdelebi, romlebic uqmnian bavSvebs Tavisufali moqmedebis
SesaZleblobas, maTi midrekilebisa da survilebis mizanmimarTuli,
swori ganviTarebis mizniT, SeiZleba iTqvas, swvdebian WeSmariti
aRzrdis saidumlos da floben aRzrdis xelovnebas".
2. amave dros, aucilebelia, - aRniSnavs jon loki, - bavSvebSi
sakuTari Tavis flobis unaris gamomuSaveba umcrosi asakidan.
winaaRmdeg SemTxvevaSi ymawvils, romelic winaaRmdegobas ver
gauwevs wuTieri siamovnebis cdunebas, WeSmariti keTilqmedebis
sayrdeni gamoecleba da uvargis adamianad Camoyalibdeba.
pedagogikaSi saukuneebis manZilze mimdinareobs dava da kamaTi
iseTi meTodis mimarT, rogoric aris dasja. dResac es problema xSiri
da principuli kamaTis sagania. zogi am sakiTxs saerTod uvlis gverds
65
da amis Sedegia, is rom mTel rig pedagogikis saxelmZRvaneloebSi
dasjis meTodi saerTod ar moixsenieba, rac umarTebuloa, radgan es
meTodi faqtobrivad arsebobs. dasja aris moswavlis pirovnebaze iseTi
zemoqmedeba, romelic gamoxatavs misi sazogadoebrivi qcevis normebis
sawinaaRmdego moqmedebisa da qcevis dagmobas da aiZulebs mas
ganuxrelad daicvas isini. dasjam moswavle unda daarwmunos Tavis
SecdomaSi. Seagnebinos araswori qcevis mosalodneli Sedegi.
TanatolTa misdami damokidebulebis Secvlis gancda da sxva. Tavad
termini `dasja~, romelic damnaSaves da mis dasjas gulisxmobs,
namdvilad arapedagogiurad JRers. pirovnebisadmi humanur
damokidebulebas eWvis qveS ayenebs. amitom, vfiqrobT, ufro marTebuli
iqneboda aseTi terminebis gamoyeneba, rogoricaa `gakicxva~, `daZraxva~,
`dagmoba~, radgan isini umeteswilad ara erTpirovnuli, aramed
koleqtiuri azris gamoxatvas gulisxmoben da moswavleze met
zegavlenasac axdenen. mas meti pasuxismgeblobis grZnobasac aRuZraven.
magram es rodi niSnavs imas, rom maswavlebels, skolis sxva muSaks,
gansakuTrebiT mSobels ufleba ar hqondes piradad gakicxos, daZraxos
an dagmos bavSvis miuRebeli qmedeba. gakicxvis, daZraxvis an dagmobisas
SesaZlebelia iseTi formebis gamoyeneba, rogoric aris SeniSvna,
pedagogiur sabWoze dabareba, sayveduris gamocxadeba, sxva klasSi an
skolaSi gadayvana, misdami damokidebulebis gamorCeulad Secvla da
sxva. kategoriulad unda gamoiricxos fizikuri dasja, Svilis saWmlis
gareSe datoveba. rac bavSvs fizikur tkivils miayenebs. saerTod
moswavle maqsimalurad unda davicvaT moraluri tkivilisganac, dasjis
Semdeg unda Seiqmnas (moswavlis da koleqtivis mier) sinanulisa da imis
ganwyoba, rom momxdari ar ganmeordeba. es ki mxolod SesaZlebelia
samarTlianobis dacviT.
daskvnaSi aRniSnulia: bavSvi gadametebuli simkacrisa da maTraxis
SiSiT eCveva monur morCilebas da sul mciredi Tavisuflebis
atmosferos Seqmnisas protestis niSnad iwyebs negatiur qmedebebs.
66
dasaCuqreba
Sromis am nawilSi saubaria mizanSeuwoneli waxalisebis Sesaxeb,
kerZod, es exeba lamazi tansacmliT, fuliT an sxva raimeTi norCis
dasaCuqrebas. samagierod, saWirod aris miCneuli damsaxurebuli
dasaCuqreba. bavSvma kargad unda icodes, ratom aris dasaCuqrebuli an
ratom daisaja. SromaSi es ori meTodi ganxilulia waxalisebisa da
stimulis or mxared, romlebic erTmaneTs gansazRvraven da
ganapirobeben. isini aucileblad unda Seesabamebodnen mdgomareobas,
situacias da WeSmariti, swori gadawyvetilebebis gacnobierebas.
aRzrdis procesSi xSirad unda avxsnaT, Tu SeiZleba es da ar
SeiZleba is, ratom vajildoebT erTs da vsjiT meores. loki aRniSnavs:
bavSvebi ufro adre grZnoben, vidre Cven gvgonia, rodis arian
dasasjelni Tu wasaxalisebelni; maT Zalian ainteresebT ufrosebis,
aRsazrdelebis Sexeduleba, Tu ras warmoadgens Tavad! am dros metad
mniSvnelovania swori reaqcia, zomieri waxaliseba. maTTvis isic
mniSvnelovania, gadawyvetilebis gamotanisas erTi azri aqvT Tu ara
mSoblebsa da ojaxis danarCen wevrebs.
aRmzrdelebi imarjveben, Tu bavSvi ufrTxildeba Tavis reputacias,
avtoritets da qmnis sakuTar meobas. es ki imis mZlavri safuZvelia, rom
pativiscemiT ganewyon sakuTari pirovnebisadmi.
jon loki mniSvnelovan saqmed Tvlis bavSvSi sircxvilis grZnobis
gamomuSavebas, radgan igi xels uSlis uaryofiTi qcevebis aRmocenebasa
da ganmtkicebas. aRmzrdelma saTanado Sefaseba unda misces
mniSvnelovan Tu umniSvnelo danaSauls, misi uaryofiTi qceva
gauanalizos aRsazrdels. yovelive amas bavSvi gulwrfel monaniebamde
mihyavs. loki axdens monaniebisas bavSvis Sinagani gancdebis
diferenciacias.
SromaSi agreTve saubaria mozardTa CamoyalibebaSi TamaSis did
mniSvnelobaze. moazrovne aRmzrdelebs miuTiTebs, rom yvelaferi,
67
rasac isini akeTeben, saWiroa mimdinareobdes TamaSisa da garTobis
saxiT. `TamaSTan Sezavebuli Sroma aRzrdis aucilebeli pirobaa".
TamaSis elementebis momarjvebiT SesaZlebelia swavlisadmi
interesis gaZliereba. yovelgvari Sroma, swavla, roca is TamaSiTa da
siamovnebiT sruldeba, bavSvisTvis saintereso da azriani xdeba.
amitomac aris saWiro TamaSis gonivruli gamoyeneba mozardis aRzrdisa
da ganviTarebis saruduno saqmeSi.
wesebis Sesaxeb
wesebis ganuxrelad aRsruleba, jon lokis mixedviT, Cvevebis
gamomuSavebis saukeTeso saSualebaa. wesebis gamudmebiT dacvisas,
varjiSisa da gameorebis procesSi xdeba saukeTeso Cvevebis Camoyalibeba.
es gulisxmobs ara meqanikur process, aramed gonebriv gansjas, unar-
Cvevebis gamosamuSavebeli moqmedebis sistematur Sesrulebas. am dros
didi mniSvneloba aqvs dadebiTi qcevebis waxalisebas. ar aris
aucilebeli ramdenime wesis erTdroulad Sesruleba. wesebis aTviseba
saWiroa xdebodes wynar da mSvid viTarebaSi.
C v e v e b i
rogorc ukve aRniSnuli iyo, ar aris sakmarisi wesebis mxolod
Teoriuli codna, _ aRniSnavs jon loki. aucilebelia Teoriuli
codnis praqtikulad ganxorcieleba, cxovrebiseul situaciebSi misi
gamoyeneba. dauSvebelia erTdroulad ramdenime Cvevis gamomuSaveba. es
unda xdebodes aRmzrdelTa zedamxedvelobiT da Tanac nabij-nabij,
gadautvirTavad, gameorebis safuZvelze. vinc bavSvebTan muSaobs, unda
icodes norCTa gonebrivi SesaZlebloba, niWi, buneba, grZnobdes, ra
ufro misawvdomi da SesaZlebelia maTTvis.
`TiToeuli mozardis bunebrivi niWierebidan unda gamovwuroT
SesaZleblobebis maqsimumi".
68
moazrovne aRmzrdels adarebs mebaRes, romelmac ver SeZlo mTeli
baRis movla anda, ukeTes SemTxvevaSi, SeZlo erTi romelime mcenaris
saTanadod movla-patronoba.
mimarTvebi _ manerebi _ cekvebi
jon loki keTilSobiluri manerebis gamosamuSaveblad ufro
mniSvnelovnad Tvlis ara wesebs, aramed praqtikul magaliTs. am
TvalsazrisiT igi did rols aniWebs cekvas, misi swavlebis process.
`keTilganwyobisa da keTili survilebis matarebeli adamianis manerebi,
mimarTvisas maTgan gamoxatuli pativiscema da mokrZaleba kargi
manerebis SeTvisebisa da momarjvebis safuZvelia", _ aRniSnavs loki.
umcrosi asakis norCebSi, misi azriT, yovelive es SedarebiT
mouwesrigebelia, magram aRzrdis safuZvelze TandaTan ixveweba da
srulyofili xdeba. aRniSnulze zrunva ki sasurvelia, pataraobidanve
daiwyos. mozardi unda flobdes Tavis daWeris unars, rac gamoixateba
saTanado mimarTvebiTa da daxvewili manerebiT. am sakiTxSi loki
gansakuTrebul mniSvnelobas aniWebs ojaxsa da garemos, sadac
aRsazrdeli izrdeba.
socialuri jgufi
/`kampania~/
bavSvis ZiriTadi socialuri jgufi unda iyos ojaxi, sadac xdeba
misi formireba. mTavaria mSoblebi da ara gadiebi. amisaTvis mas ojaxSi
unda Seeqmnas keTilganwyobiTi garemo da moTxovnilebaTa
dasakmayofileblad saWiro asakis Sesaferisad sasurveli atmosfero.
69
ojaxuri aRzrdis upiratesoba
jon loki mSoblebis sayuradRebod aRniSnavs: aRsazrdelebma unda
icodnen sazogadoebaSi gamefebuli negatiuri Tvisebebisa Tu
movlenebis Sesaxeb. es codna maT imaSi gamoadgebaT, rom
gamoucdelobis gamo advilad ar moeqcnen zneobrivad miuRebeli
Tvisebebis mqone pirovnebis zegavlenaSi.
lokis TanamedroveTa, kerZod, t. smitisa da i. teiloris komentari
mis Sexedulebebsa da ideebze aseTia: smiti ambobs, rom ymawvilebi,
gansakuTrebiT vaJebi, sazogadoebriv skolebSi akvirdebian adamianis
xasiaTs, rac mizanSewoniliao.
isaak teilori ki Tavis Sexedulebas Semdegnairad gvawvdis:
ojaxuri aRzrda umTavresia, upirveles yovlisa, imitom, rom swavlis
procesi SesaZlebelia warmovidginoT, rogorc moswavlisa da
maswavleblis urTierTdamokidebulebebis mWidro kavSiri, meore is, rom
swavlebis meTodebi da misi Sinaarsi iTvaliswinebs moswavleTa
individualur niWierebas da miswrafebebs, rac, rasakvirvelia, metad
mniSvnelovania; mesame is, rom amgvar swavla-aRzrdaSi gamoricxulia
despotizmi. igi emorCileba kontrols da saRi azris damkvidrebis
maqsimalur SesaZleblobas qmnis. meoTxec, sajaro swavleba aCqarebs,
xolo ojaxuri aRzrda ki SedarebiT anelebs mozardis ganviTarebas.
vfiqrobT, i. teiloris es bolo debuleba imis naTeli
dadasturebaa, rom misi avtori sakmaod kritikulad udgeba saojaxo Tu
sazogadoebriv skolebSi mozardTa swavlebisa da aRzrdis problemebs.
ufro metic, igi asabuTebs, rom vaJebisTvis aucilebelia, Seafason
TavianTi done sxvebTan SedarebiT. saojaxo aRzrdis pirobebSi
mozardis sulieri siwmindis SenarCunebis, religiurobis, gulwrfeli
da maRali Rirsebis matarebeli adamianebis Camoyalibebis meti
SesaZleblobaa.
xSir SemTxvevaSi sruliad sawinaaRmdego azrisaa jon loki.
misTvis Zneli warmosadegia, Tu ra sasargeblo Tvisebebi unda SeiZinos
70
axalgazrdam skolis amxanagTa im wreSi, romelTa mSoblebi xSirad
miuRebeli msoflmxedvelobisani arian. swavlebisa da aRmzrdelobiTi
procesis mizanmimarTuli warmarTvisaTvis, _ aRniSnavs igi, _ sakmarisia
2-3 aRsazrdeli. im SemTxvevaSi, roca bavSvebis raodenoba metia, _
aRniSnavs igi, _ SesaZlebelia moswavlem aiTvisos imis minimumi, rac
mocemulia saswavlo wignebSi, xolo msgavs pirobebSi, mozardTa
sulier aRzrdas, Rirseuli manerebis mqone pirovnebis formirebas, igi
sruliad SeuZleblad Tvlis.
kacobriobis civilizaciis istoriaSi ojaxis, rogorc
sazogadoebrivi ujredis gaCeniT faqtobrivad axali era iwyeba. es
movlena gansakuTrebuli iyo adamianis aRzrdisa da ganaTlebis
TvalsazrisiTac, rogorc sawyisi axali aRmzrdelobiTi urTierTobebisa.
aqedan iRebs dasabams metad mniSvnelovani mimarTuleba pedagogikaSi _
saojaxo aRzrda. ojaxi drois garkveul manZilze damoukideblad
eweoda bavSvebis aRzrdas. saskolo ganaTlebis aRmocenebiT moxda
ojaxisa da skolis urTierTdakavSireba da moyolebuli im droidan,
vidre dRemde, Tavad problema `ojaxi _ skola~ gamudmebuli Ziebis,
kamaTis da mecnieruli kvlevis sagania.
saojaxo aRzrda saukuneebis manZilze faqtobrivad aRzrdis
umTavresi forma iyo, maSinac ki, rodesac ganaTlebis kerebis
aRmoceneba daiwyo, saojaxo aRzrdas ar daukargavs Tavisi mniSvneloba,
radgan skolebi mxolod SeZlebulTa SvilebisaTvis iyo xelmisawvdomi.
swored saojaxo aRzrdis safuZvelze viTardeboda pirveli pedagogiuri
Teoriebi, Cndeboda problemebi, romelTa gadawyveta sazogadoebrivi
wyobis TaviseburebaTa da filosofosTa an praqtikis pedagogTa
Sexedulebebis gaTvaliswinebiT xdeboda.
pedagogikis istoria mdidaria gamoCenil filosofosTa, pedagogTa,
praqtikosTa naazreviT saojaxo aRzrdis da sxvaTa pedagogiuri
ideebiT. isini mSobelTa rolsa da mniSvnelobas gansakuTrebulad
usvamdnen xazs mozardi Taobis harmoniuli ganviTarebis, rogorc
pirovnebis formirebis saqmeSi.
71
STamomavlobaze zrunva qarTveli xalxis uxsovari istoriuli
warsulidan momdinareobs. Svilebis aRzrda dedebis tradiciuli
movaleoba iyo. qarTulma zRaprebma, Tqmulebebma da legendebma
Svilebisadmi mSobliuri Tavdadebis mravali magaliTi Semogvinaxa.
aseve, mravlad aris maTSi warmodgenili Tavad Svilebis mSoblebisadmi
siyvaruli, pativiscemis movaleobis gamovlenis faqtebi, bavSvis pirvel
aRmzrdelad ilia WavWavaZes swored mSoblebi miaCnda, xolo
aRmzrdelobiTi zegavlenis mTavar faqtorad ojaxi. `saWiroa vicodeT,
_ werda ilia, _ rom Svilis gazrda, Svilis kacad gamoyvana uwmindesi
da udidesi valia mSoblebisa... gazrda Svilis iseTi movaleobaa, rom
sxva yvelaferi amas unda SevwiroT, amas unda SevalioT, sxvagan da
sxvaSi unda davikloT da yovelive nawvav-nadagi, yovelive amagi da
ufro meti dro amas unda movaxmaroT~. (i. WavWavaZe, Txz., t. VI., gv. 262).
tanT moikeli, fexT moikeli _ mSier-mwyurvali iare da nu Casdgebi _ ki
jer Svilisa da mere qveynis codvaSi, ai ra unda eweros gulis
ficarzed im wminda saqmes, romelsac mama-Svilobas eZaxian.
Tanamedroveobam, aRmzrdelobiTi procesis mTlianobam da
sistematurobam pedagogikis winaSe axali amocanebi daayena. misgan
saojaxo aRzrdisadmi radikaluri Semobruneba da mecnierebaTa Soris
iseTi kavSirebis damyareba moiTxova, romelTa gareSe SeuZlebelia
esoden rTuli problemis daZleva. ojaxi sazogadoebis is
fundamenturi socialuri ujredia, romlis moralur da fizikur
sijansaRezea damokidebuli aRzrdis efeqturoba. sazogadoebrivi
cxovrebis wesi. misi zneobroivi simaRlis done. yovel ojaxs gaaCnia
Tavisi wesi da mravalnairi funqcia, romelTa Soris umTavresia
Svilebis aRzrda. ojaxi sazogadoebis ganuyofeli nawilia da amave
dros adamianTa socialur-pedagogiuri jgufia, romelic mowodebulia
ojaxis TiToeul wevrs Seuqmnas siTbos, simyudrovis da siyvarulis
garemocva, xeli Seuwyos maT yvela pirovnuli Tvisebis formirebaSi.
Tanamedrove etapze faqtobrivad ojaxTa umravlesoba krizisul
socialur da ekonomikur mdgomareobaSia. rac TavisTavad arTulebs
72
saojaxo aRzrdis problemas. mravali faqti da mTlianad Seqmnili
viTareba gvaZlevs uflebas, davaskvnaT, rom es iwvevs ojaxis rolis
daqveiTebas. ojaxTa umravlesobis cxovrebis donis mkveTrma dacemam da
`mdidari~ ojaxebis materialuri donis arnaxulma amaRlebam, pirvel
rigSi, moswavleTa Soris garTulebul urTierTobebSi iCina Tavi.
gaizarda kriminalur danaSaulobaTa ricxvi, uzedamxedvelod da
mSoblebis yuradRebis gareSe darCenili bavSvebis raodenobam, imata
moswavleebSi narkomaniis da toqsikomaniis faqtebma, midrekilebam
alkoholisadmi. amgvari da sxva saxis negatiuri movlenebis Sedegad
daeca mSoblebisa da maswavlebelTa avtoriteti. situaciis obieqturi
asaxvac ki mravlismomcvelia, mravlismTqmelia, magram saWiroa misi ara
mxolod konstantacia, aramed im gzebisa da saSualebebis Zieba,
romlebic nawilobriv mainc gamoasworebs Seqmnil mdgomareobas. am
saqmeSi Tavisi roli da adgili aqvs gankuTvnili pedagogikas. radgan
aRzrdam, misdami damokidebulebam unda moaxdinos saWiro gardatexa.
gansakuTrebuli yuradRebiT ekideba loki mozardTa zneobrivi
aRzrdisadmi faqiz midgomas. am mxriv igi mTavar rols ojaxs akisrebs.
magaliTi (magaliTis Zala)
,,visac surs, rom Svili pativiscemiT moeqces mas da mis miTiTebebs,
saWiroa TviTonac didi pativiscemiT epyrobodes Tavis naSiers".
mSoblebis qceva SvilebisaTvis samagaliToa, _ aRniSnavs loki.
xSirad Svilebs TavianTi qcevis gasamarTleblad mSobelTa magaliTebi
mohyavT. amitom mSoblebma sistematiurad unda akontrolon sakuTari
qcevebi.
Svilebis TvalSi iaffasiani avtoriteti swrafad ingreva, isini ar
apatieben ufrosebs aragulwrfelobas da TvalTmaqcobas.
73
dasja da dajildoeba
Tavisi Sromis ^IV ganyofilebaSi 52-dan 66 peragrafis CaTvliT jon
loki saubrobs dajildoebis Sesaxeb. swavleba im SemTxvevaSi iTvleba
gamarTlebulad, Tu moswavles aRvuZravT swavlis survilsa da
miswrafebas, _ aRniSnavs loki. moswavlisa da maswavleblis
TanamSromlobas igi miiCnevs nayofieri swavlebis da Segnebuli
disciplinis pirobad. gansakuTrebul yuradRebas aqcevs igi
urTierTgagebas, rogorc swavlebis procesis Semadgenel nawils, da
miuTiTebs, rom saWiroa gadasvla konkretulidan abstraqtulze, svla
martividan rTulisken.
lokis mixedviT Tu vimsjelebT, is Tvlis, rom maswavlebeli
wamdauwum ar unda mimarTavdes am meTodebs (dasjas da dajildoebas).
Tu pedagogi sworad SearCevs swavlebis meTodebs, gzebsa da xerxebs,
swavliT gamowveuli siamovneba muyaiTobis, gulmodginebisa da
sibejiTis sakmarisi stimulatoria.
jon loki aanalizebs swavlis procesis im moments, roca maswavlebeli
dasjis meTods mimarTavs. swavlis procesis arasrulyofilebisa da
sxva mniSvnelovani faqtorebis gauTvaliswineblobis gamo xSirad
isjebian moswavleebi, da amis gamomwvev mizezad loki sxvadasxva
mniSvnelovan moments Tvlis: _ swavlis survilisa da miswrafebis
dabal dones, ris gamosworebasac maswavlebeli Tavisi mizandasaxuli
meTodebiT unda cdilobdes. aRniSnuli negatiuri movlenis aRsakveTad
saWiroa: regularuli, Tanamimdevruli aRmzrdelobiTi zemoqmedebis
safuZvelze swavlisadmi interesisa da siamovnebis gancdis gamomuSaveba.
– mozardebSi gonebrivi gansjis ,,madis" gaRvivebaze zrunva, ris
safuZvladac loki cnobismoyvareobas Tvlis. aseve did mniSvnelobas
aniWebs swavlebis procesSi TamaSis CarTvasa da siamovnebis grZnobis
gamomuSavebas.
naSromis 74-e paragrafSi saubaria swavlebis procesis pedagogiur-
filosofiur safuZvlebze. es paragrafi mTeli siRrmiT iTvaliswinebs
74
aRzrdis ufaqizes niuansebs, saubaria imaze, Tu swavlebaSi aRmzrdelobiTi
mxareebis gasaZliereblad ra xerxebsa da meTodebs unda mouxmos
pedagogma. aq mkveTrad ikveTeba Sexeduleba swavlebisa da aRzrdis
organuli erTianobis Sesaxeb.
Sromis es nawili eZRvneba, rogorc miTiTebulia, dasjisa da
dajildoebis (albaT, waxalisebis) mniSvnelobas saswavlo-aRmzrdelobiT
procesSi. avtori win wamowevs problemas, kerZod, imas, Tu rogor
aviciloT, rom moswavle naklebad daisajos. igi saubrobs regularuli
mecadineobis Cvevis Camoyalibebaze, rac mxiaruli ganwyobis Seqmnis
winapirobaa.
iZuleba
jon loki xSirad aRniSnavs: bavSvebi swavlas iwyeben iZulebiTa da
SiSiTo. maT euflebaT uamuri gancda ara mxolod swavlis, aramed
gaavebuli pedagogis sityvebisadmi, siZulvili saswavlo disciplinisadmi.
am SemTxvevaSi swavla damokidebulia bavSvis nebisyofis simtkiceze.
aqve unda iTqvas, rom im asakSi, rodesac es procesi mimdinareobs,
bavSvs jer kidev ara aqvs gamomuSavebuli nebisyofa, siZneleebis
daZlevis unari. loki Tavis pedagogikur ideebsa da SexedulebebSi,
gansakuTrebiT roca swavlis procesze msjelobs, Tavisuflebas
qadagebs. Tavisufleba gulisxmobs iZulebiTi formebis gamoricxvas,
ugulebelyofas, roca pedagogi aRsazrdelSi nebayoflobiT aRZravs
swavlis survils. amas loki uwodebs ,,bavSvis madis" gamoRviZebas.
damunaTeba
bavSvis dawiokebas uwodebs loki sayveduris gamoyenebas saswavlo-
aRmzrdelobiT procesSi. aRzrdis am meTods igi safrTxobelas
adarebs, romelic Tavdapirvelad SiSs hgvris bavSvs,magram Semdeg nel-
nela, TandaTan eCveva kidec. amitom igi mSoblebs urCevs: damunaTeba
75
iyos damrigebluri, rac sindisis qenjnas gamoiwvevs. dasjam Tu
mozardSi sinanuli ar aRZra, is uSedegoa. ,,ara tkivili, aramed
sircxvilia aRzrdis TavidaTavi“, _ aRniSnavs loki.
jiutoba
,.aris danaSauli, ris gamoc bavSvi unda gailaxos – es aris
sijiute da monaniebis aSkarad uaryofa", _ aRniSnavs jon loki.
Sromis am nawilSic saintereso Sexedulebebia Tavmoyrili. j. loki
am SemTxvevaSic sircxvilis grZnobis upiratesobas adasturebs,
,.sircxvilia cudi saqcieli" – is moraluri sawyisi, e.i. sindisis qenjna,
aris zemoqmedebis Zlieri iaraRi, _ aRniSnavs igi, magram amas SiSic Tan
axlavs, radgan, roca lanZRaven, amcireben, agineben, es hgavs fizikur
tkivils, rasac bavSvis sulis samudamod damaxinjeba SeiZleba mohyves.
lanZRva, damcireba xSirad teroris formas Rebulobs da igi amRvrevs
moralur fons.
ai, ra rTuli amocanebis winaSe ayenebs Sromis avtori
aRmzrdelebsa da pedagogebs. romeli forma, meTodi ufro marjvea ama
Tu im situaciaSi?! es TviT aRmzrdelisa da pedagogis Rrma dakvirvebis
Sedegad unda gairkveso, _ aRniSnavs praqtikosi pedagogi.
bolos da bolos mecnieri midis im daskvnamde, rom bavSvis
daufiqreblad dasja ki ar amcirebs, aramed aZlierebs mis sijiutes.
maSasadame, igi ar aris saRi da universaluri saSualeba, romelic yvela
SemTxvevaSi amarTlebs. kidev ufro savalaloa SemTxveva, roca bavSvi
isjeba ara umsgavso saqcielis Cadenis, aramed aRmzrdelis gaanCxlebisa
Tu gabrazebis gamo. am viTarebaSi dasja gaborotebis xelSemwyobi pirobaa.
loki didi sifrTxiliT ekideba sadamsjelo saSualebebis
gamoyenebas. avtori mkacrad moiTxovs saamisod bavSvis bunebis, xasiaTis
winaswar Seswavlas. ,,sadac vlindeba bavSvis sijiute, iqvea aSkara
gamowvevac. amitom ar SeiZleba yuradRebis moduneba erTi wuTiTac ki."
76
msjeloba-bWoba
bavSvebTan msjeloba, sja-baasi, jon lokis SexedulebiT, maTTan
daaxloebis swori da gamarTlebuli saSualeba da xerxia. ,,bavSvebs
yvelaze adre uCndebaT survili, rom ufrosebi maT mimarTavdnen,
rogorc gonier arsebebs", _ SeniSnavs loki da ymawvilebSi am Tvisebis
Seqebasa da waqezebas moiTxovs. sasurvelia, aRsazrdelis gonebisTvis
misawvdomi, gulwrfeli, konkretuli saubrebis gamarTva. es sja-baasi
ama Tu im sakiTxze dakavSirebuli unda iyos bavSvis cxovrebiseul
situaciebTan. isini uaryofiTad arian ganwyobili grZeli deduqciuri
mosazrebebisadmi da yuradRebiT ismenen mokle, konkretul rCevebs.
magaliTis Zala
jon loki miuTiTebs magaliTze, rogorc zemoqmedebis ganuzomel
Zalaze. es, upirveles yovlisa, mSoblebis, garSemo myofi pirovnebebis
sanaqebo qcevebi da moqmedebania, romlebic ymawvilebSi iwveven Rrma
STabeWdilebebs. ,.es meTodi SesaZlebelia gamoyenebul iqnes ara
mxolod bavSvobis, aramed ufro mogviano xanaSic. igi efeqtiania manam,
vidre aRsazrdelebi damoukideblebi gaxdebian".
wkepla
wkeplis xSiri gamoyeneba cudi aRzrdis Sedegia, - aRniSnavs loki.
Tu wkeplaze midgeba saqme da is aucilebeli gaxdeba, maSin damsjeli
unda iyos sxva da ara mSobeli, oRond igi unda asrulebdes mSoblis
davalebas. am SemTxvevaSi deda-mama inarCunebs Tavis avtoritets. dasjis
procesi dauviwyaria. amgvari dasjis meoxebiT mozardi ufro
mizandasaxuli xdeba, cdilobs, msgavsi Secdoma aRar dauSvas.
Tumca mankieri Tvisebaa tyuili, am SemTxvevaSi mainc ar SeiZleba
fizikuri dasjis meTodis gamoyeneba. am dros sasurvelia gamoviyenoT
77
sxvadasxva saSualeba: gakicxva, Sercxvena, brZaneba, axsna-ganmarteba,
sayveduri, damunaTeba. mTavaria, mankierebaTa drouli SemCneva da
swrafi reagireba, raTa igi droze aRmovfxvraT da ar mivceT saSualeba
ganmeorebis. fizikuri dasjis meTodis gamoyeneba ar unda iwvevdes
aRmzrdelisadmi mtruli damokidebulebis gamomuSavebas, radgan am
viTarebaSi mizani miuRweveli darCeba.
aRmzrdelisTvis saWiro Tvisebebi
_ ojaxSi, upirvelesyovlisa, unda sufevdes aRmzrdelis avtoriteti.
eg avtoriteti iqmneba ndobis, pativiscemis atmosferoSi. amave dros,
aRzrdis mTeli procesi, SeTanxmebuli mSoblebTan, ar unda iyos
afiSirebuli. aseve aucilebelia mSoblebis avtoritetis amaRleba da
pativiscema. avtoriteti iqmneba piradi magaliTiT. amdenad, pedagogi
TviTon unda iyos Rirseuli da sanimuSo: gonieri, Wkviani, dakvirvebuli,
icnobdes Rirseul, maRal sazogadoebas, hqondes mravalmxrivi unar-
Cvevebi, moxdenili qceva. yovelive amas loki xazgasmiT aRniSnavs. misi
azriT, es aris aucilebeli cxovrebiseuli Tvisebebi da aRzrdis
warmatebis erT-erTi pirobac.
aRmzrdeli unda iyos keTilSobili, icnobdes samyaros,
sazogadoebisTvis damaxasiaTebel zne-Cveulebebs, saocrebebs, mankierebebs
da im saukunisa da qveynis av-kargs, romelSic cxovrobs; es gauadvilebs
mas, aswavlos aRsazrdels avisa da kargis garCeva, Seacnobinos kargi
da cudi adamianebi, maTi Sinagani samyaro. am viTarebaSi mwvrTneli
Segirds gauadvilebs gulubryvilobidan saTanado naxtomi gaakeTos
adamianis Tavdajerebul Secnobamde. aRmzrdelma Segirds unda
gauanalizos adamianTa TviT wvrilmani moqmedebebi da saqcieli,
Seacnobinos adamianis vinaoba misi ama Tu im wvrilmani qcevisa da
moqmedebis mixedviT, aswavlos detalidan mTelis amocnoba, Seiyvanos
cxovrebis labirinTSi, aCvenos yalbi da Rirseuli moqmedebis Sedegebi.
78
,,auxsna axalgazrdebs saukunis mankierebani, niSnavs, Seaswavlo maT
isini. es maT gauadvilebs, aicilon cxovrebiseuli siyalbeni, siZneleebi
da ubedureba."
yofierebis av-kargis Seswavla Znelicaa da metad saWiroc.
,,adamianisTvis cxovrebiseuli gamocdileba xSirad ufro
mniSvnelovania, vidre klasikuri enebis codna," – aRniSnavs jon loki.
Wkua da goneba jon loks axalgazrda adamianis upirveles
Rirsebad warmoudgenia. aRsaniSnavia, rom igi axalgazrdis swavla-
aRzrdis upiratesobas xedavs ara marto imaSi, rom adamiani codniT
aris gamorCeuli, aramed imaSic, rom aRzrdili adamiani sibrZnes
praqtikul cxovrebaSic efeqtianad gamoiyenebs da jerovnad moimarjvebs.
misi Rrma rwmeniT, aRmzrdelebi da mSoblebi SemoqmedebiT
moRvaweobas urTierTSeTanxmebiTa da urTierTgagebiT unda eweodnen.
ojaxSi aRmzrdels aucileblad yvela unda scemdes pativs. winaaRmdeg
SemTxvevaSi aRsazrdeli Tavisi aRmzrdelisadmi pativiscemis SegnebiT
ver ganimsWvaleba.
mSoblebis siaxlove bavSvebTan
aRzrdis sistemis pirveli rgoli da garemo iyo da aris ojaxi.
ojaxiT iwyeba sazogadoeba da ojaxSi irekleba misi drois
tradiciuli sazogadoebrivi cnobiereba. ojaxs, rogorc organul
struqturas axasiaTebs Tavisi avtonomiuroba.
jon lokma bavSvoba soflad gaatara. lokis mSoblebi metad
religiuri adamianebi iyvnen da puritanelTa seqtas ganekuTvnebodnen.
maT yvelaferSi zomiereba, TavSekavebuloba da ubraloeba axasiaTebdaT,
rac gavlenas axdenda agreTve mis Svilebze. ojaxSi mkacrad icavdnen
wesrigs da momWirneobas, rasac bavSvebic saTanado angariSs uwevdnen.
mama Svilebis mimarT iyo mkacri, magram ara fizikuri sasjelis
gamoyenebiT, aramed racionaluri zemoqmedebiT. SemdgomSi ki Svilebs
79
mama ufro megobrulad epyroboda, Caunerga maT qcevis pirveladi
Cvevebi sazogadoebasa da skolaSi, gamoumuSava RvTisadmi siyvaruli.
Sromis am nawilSi saubaria imis Sesaxeb, rom, Tu pataraobisas
saWiroa (rogorc es iyo lokis ojaxSi) bavSvs hqondes ridi da krZalva
mamisa, mozrdilobis asakSi es urTierToba unda Seicvalos megobruli
urTierTdamokidebulebiT. am droisTvis axalgazrda sasurvelia mamasTan
erTad garkveuli saqmeebis (SeZlebisdagvarad) Sesrulebis ferxulSi
Caebas, masTan erTad gadawyvitos esa Tu is problemebi, dakavSirebuli
cxovrebiseul situaciebTan. yovelive es ki maT Soris seriozuli sja-
baasis safuZvelze ganxorcieldeba. sasargebloa axalgazrdam igrZnos,
rom mamasTan erTad SeuZlia seriozuli saqmeebis mogvareba. es axalgazrdas
Rrma Cafiqrebis saSualebas miscems. am dros igi erTbaSad izrdeba,
rogorc pirovneba, da bavSvobis asakidan erTbaSad gadadis yrmobaSi.
metad mniSvnelovania momdevno etapze mamebis SvilebTan megobroba.
SvilebTan civi da undo urTierToba arRvevs ara mxolod maT keTil
damokidebulebas, aramed maT mier swori cxovrebiseuli poziciebis
SemuSavebas _ mozardebi ki eWviani, mamis mimarT SuriT aRsavse, aramyari
adamianebi xdebian.
Svilsa da mamas Soris gulwrfeloba, urTierTTanagrZnoba da
Tanamoazreoba qmnis axalgazrdis pirovnebad formirebisTvis saWiro
saR atmosferos.
mSobelma unda SeeZlos ojaxis cxovrebaSi Svilebis, rogorc
Tanabaruflebiani wevrebis Cabma.
Svilebis mimarT gulRia damokidebuleba da ndobis gamoxatva.
Svilebisadmi zomieri momTxovneloba, iseTi moTxovnis gamoricxva,
romelsac is ver Seasrulebs.
ojaxis wevrTa Soris optimaluri ganwyobis Seqmna da sikeTis da
rwmenis Casaxva.
SvilebisaTvis SeZlebisa da saWiroebis mixedviT daxmarebis
aRmoCena. maT kiTxvebze pasuxebis droulad gacema, maTi
cnobismoyvareobis dakmayofileba.
80
CamoTvlilis garda arsebobs rigi kerZo principebi, romelTa
gamoyenebac TiTqmis savaldebulod aris miCneuli. aseTebia: aikrZalos
fizikuri dasja, zedmeti Wkuis darigebebi da gauTavebeli moralis
kiTxva, naCqarevi morCilebis moTxovna da sxv.
Sromis avtori warmogvidgens mama-Svils Soris sxvadasxva situaciaSi
urTierTobaTa nairgvar aspeqtebs. mTavari, rac aq ikveTeba, aris
mSoblis gonieri midgoma Svilisadmi, roca mama nebismier situaciaSi
mrCevelicaa da megobaric. metad saintereso da mravalwaxnagovania
Sromis es nawili. is, SesaZlebelia, pedegogiuri da fsiqologiuri
TvalsazrisiT, calke msjelobis sagnadac ki iqces.
mokrZaleba
mozardis mokrZalebas mSoblebisadmi, maTi darigebisadmi, umetes
SemTxvevaSi, unda iwvevdes siyvaruli da movaleobis grZnoba, _ aRniSnavs
loki. es yovelive saTaves iRebs TavwyaroSi _ urTierTgagebis,
pativiscemis grZnobaSi, rac norCTa keTildReobaze mSoblebis zrunviT,
yuradRebiTa da yoveldRiuri SromiT vlindeba, magram, amave dros,
saWiroa viyenebdeT samarTlian simkacresac, _ dasZens swavluli.
bavSvebis gansxvavebuli xasiaTis Sesaxeb
Sromis am nawilSi saubaria mSoblebis mier mozardTa gansxvavebuli
xasiaTis, maTi sulieri samyaros codnis aucileblobaze. Taviseburi
xasiaTi yvelaze ukeT vlindeba TamaSis dros. ,,xasiaTi iseve nairnairia,
rogorc saxis nakvTebi. oRond eg aris, rom droTa ganmavlobaSi saxis
nakvTebi ufro SesamCnevi xdeba, xolo xasiaTi ufro dafarulia".
xasiaTis sxvadasxvaoba moiTxovs, _ aRniSnavs jon loki, _ aRzrdis
nairgvari xerxebisa da meTodebis gamoyenebas.
81
bavSvTa TviTneboba
bavSvTa TviTnebobis Tavidan acilebis mizniT loki mizanSewonilad
Tvlis ymawvilTa ZiriTadi Tvisebebisadmi gonivrul midgomas. aseT
TaviseburebaTa Soris is gamoyofs: Tavisuflebis survils, agreTve imis
wadils, ibatonos garSemo myof adamianebze. erT-erTi survilia,
miiTvisos yvela sagani da ufleba hqondes, gamoiyenos survilisamebr,
xolo ufrosebma amaSi xeli ar SeuSalon, piriqiT, waaxalison kidec.
batonobis siyvaruli avi Cvevebis sawyisia, _ aRniSnavs loki, _ xolo
amgvar simptomebad iTvleba siZunwe, tirili da daJinebuli, jiuti
moTxovna. Tu mozards aqvs bunebrivi moTxovnilebebis pretenzia, _
aRniSnavs igi, _ rasakvirvelia, unda davakmayofiloT, xolo, moTxovnebi,
romlebic TviTnebobis elementebs Seicaven, rasakvirvelia, unda
moikveTos, amoiSanTos.
TavSekaveba, _ aRniSnavs loki, SesaniSnavi Tvisebaa, romelic
adamians cxovrebis yvela etapze dadebiT samsaxurs gauwevs. daJinebuli
moTxovnis daukmayofileblobis SemTxvevaSi bavSvis TavSekaveba
vlindeba gaCumebiTa da imis analiziT, Tu ratom miiRo uari. am dros
didi mniSvneloba aqvs imis axsnas, Tu ratom stkices mas uari.
garToba
jon loki bavSvis garTobas iseve did mniSvnelobas aniWebs,
rogorc Sromasa da kvebas, magram, amave dros, mSoblebs afrTxilebs:
garTobam ar unda miiRos arasasargeblo mimarTuleba da xasiaTi;
garTobis procesi Tavisi SinaarsiTa da formiT xels unda uwyobdes
mozardis gonebriv da fizikur ganviTarebas; mizanSewonili garToba
xSirad gamoavlens Sinagan bunebas, xasiaTs. garTobisas mniSvnelovania
maRali zneobrivi Rirebulebebisadmi dadebiTi damokidebulebis
gamomuSaveba; aq unda gamovlindes TamaSis monawileTa Soris
82
urTierTyuradReba, gulmowyaleba, Semwynarebloba, daTmoba da
pativiscema, siyvaruli, guluxvoba, xelgaSliloba da sxva.
bavSvis tirili da Rriali
bavSvis tirili da Rriali gamowveulia jiutobiT, an gamouTqmeli
tanjviT, _ aRniSnavs loki. is kategoriulad moiTxovs jiutobis
aRkveTas. norCis xasiaTidan gamomdinare, igi gamoyofs ori saxis
tirils. erTia daJinebuli, jiuti da Zalauflebani. meorea – mowuwune.
aqedan gamomdinare, gasagebia, rogor xdeba sijiutis gamo uaryofiTi
Tvisebebis Camoyalibeba – ibatonos sxvebze da Tavisi yvela survili
dauyovnebliv Seisrulos. rasakvirvelia, gamoricxuli ar aris tirilis
samarTliani mizezi, magram erTic da meorec saWiroa uaryofiTad
Sefasdes, _ dasZens loki, _ radgan umjobesia mizezis garkveva da
mdgomareobis gantvirTva, misi daZleva Sesabamisi RonisZiebebis
gatarebiT. igi sagangebod gamoyofs tkiviliT gamowveul tirils,
romelic moiTxovs swraf reagirebas. Tu tirili gamowveulia kapriziT,
axirebiT, maSin jon loki fizikur sasjelsac gamarTlebulad miiCnevs
da aq didi avala SeiZleba mieces wkeplasac. uneblieT gvagondeba jon
lokis Tanamedrove qarTveli poetis daviT guramiSvilis sityvebi: ,,nu
genaRvlebis swavlaze yrmis wkeplis cemiT kivili."
bavSvis simxdale da simamace
mecnieri da pedagogi jon loki simxdalisa da simamacis arsebobas
mozardis pirovnebaSi diferencirebulad ganixilavs.
SiSi, _ aRniSnavs igi, _ warmoadgens Segulianebasac da iZulebasac,
romelic zogjer sasargebloa, aqve igi saubrobs gaucnobierebel,
ugono gambedaobaze, romelic mosalodneli safrTxis winaSe eufleba
adamians da iseve aragonivrulia, rogorc umniSvnelo safrTxis winaSe
TrTolva da Zrwola. SiSis movlenis daxasiaTebisas loki agviwers
83
gaucnobierebeli winaaRmdegobis suraTebs, rodesac adamiani ar gansjis
mosalodneli safrTxis ragvarobas da winaaRmdegobas daufiqreblad
axorcielebs. igi dauSveblad miiCnevs imgvar simamaces, rodesac
mozardi Tavisi siamayis, Tavmowonebis, medidurobis, ampartavnobis gamo
igdebs Tavs safrTxeSi. saWiroa misi drouli aRkveTa, raTa gonivrulma
gansjam daafiqros da daarwmunos Tvisi qmedebis simcdareSi.
vaJkacoba
vaJkacoba, _ aRniSnavs loki, _ aris keTilgonierebis daraji da
sayrdeni. visac ara aqvs vaJkacoba, mas ara aqvs movaleobis Sesrulebis
Zala, rac adamianis umTavresi Tvisebaa.
jon lokis TvalsazrisiT, es Tviseba exmareba adamianebs, ebrZolon
borotebasa da safrTxes. misi rwmeniT, vaJkacobis aRzrdiT Seicvleba
mozardTa Sinagani buneba. am viTarebaSi moSiSni da sustni TandaTan
xdebian gambedavni da medgarni.
am Tvisebis gamosamuSaveblad aucilebelia Semdegi – saWiroa
niadagi SevamzadoT da mivaCvioT mozardi imas, rom saSiSroebis
moaxloebisas ar modundes. amis nimuSebi SeiZleba vuCvenoT mxatvruli
literaturisa Tu saintereso Tavgadasavlebis saSualebiT. simamacis
Camoyalibeba iwyeba maSin, roca bavSvi acnobierebs sakuTar Tavs,
pasuxismgeblobis grZnobas. igi, amave dros, miuTiTebs bavSvis ama Tu im
erovnebisadmi mikuTvnebaze, romelsac uxvad moepoveba bunebrivi
simamacis damadasturebeli faqtebi. aRniSnuli garemoebebi mebrZolTa
sulieri simtkicis, samSoblos damcvelTa Seudrekelobis aRzrdis
safuZvelia.
sainteresoa lokis Sexedulebebi Segnebul, gonier, mizandasaxul
vaJkacobaze.
sworad dayenebuli fizikuri aRzrda xels uwyobs mamacobisa da
gamZleobis gamomuSavebas. `jentlmeni ise unda iyos aRzrdili, rom mas
yovelTvis SeeZlos aisxas iaraRi da gaxdes jariskaci~.
84
,,ar SemiZlia vTqva, rom simamace da vaJkacoba gamoricxavs SiSs.
sadac aris safrTxe, iq ar SeiZleba ar iyos SiSi. SiSi aiZulebs
adamians, iyos frTxili, SeinarCunos gonivruli gansjis unari," – ase
ganmartavs Semoqmedi simamacisa da SiSis urTierTobis Taviseburebas.
simxdale, laCroba
jon loki sruliad dauSveblad Tvlis bavSvebis daSinebas
sxvadasxva sagniTa da saSualebiT. es bavSvebSi aZlierebs simxdales,
rac, SesaZlebelia, mTeli cxovrebis manZilzec gahyves. bavSvebs,
romelTac eSiniaT maT garSemo arsebuli nivTebisa Tu movlenebis,
saWiroa CamovaSoroT es sagnebi da vesaubroT maTi uvneblobis Sesaxeb,
xSirad SiSis mizezi Zlieri STabeWdilebac xdeba. simxdalis
aRmofxvris procesi mizandasaxuli pedagogiuri zemoqmedebis
saSualebiT nel-nela da TandaTanobiT mimdinareobs.
gamowrToba
Sromis avtors mohyavs spartelTa gamocdileba mozardTa
gamowrTobis TvalsazrisiT da aRniSnavs, rom, rasakvirvelia, spartelTa
lakedemonuri disciplinis meTodiT mozardTa wrToba dResdReobiT
konstituciurad miuRebelia. arada, wrTobis procesSi bavSvebi unda
SevaCvioT tanjvisa da tkivilis atanas, maT daZlevas, gadalaxvas.
Tanamedrove skolebSi naklebad vfiqrobT imis Sesaxeb, Tu rogor
moveqceT ymawvils, romelic Tavis danaSauls Tamamad aRiarebs:
vapatioT Tu davsajoT? saubaria ara zogadad patiebaze, aramed imaze,
rom am moqmedebaSi garkveulwilad figurirebs vaJkacobis Canasaxi, rac
mkacri sasjelis dadebiT SesaZlebelia saerTod CavaxSoT. am
SemTxvevaSi, mkvlevaris azriT, didi mniSvneloba aqvs aRmzrdelis
unars, Tu rogor moaxerxebs aRsazrdelSi vaJkacobisa da vaJkacuri
qcevis waxalisebas. aRmzrdelis mTeli mcdeloba, sasurvelia,
85
mimarTuli iyos mozardis sulieri da fizikuri Zalebis
mobilizebisaken. aseTi gzebiT da xerxiT, lokis azriT, SesaZlebelia
simxdalis daTrgunva da vaJkacuri Tvisebebis aRzrda.
bavSvTa ganwyoba sisastikis mimarT
jon loki moiTxovs, raTa bavSvs pataraobidanve gavuRvivoT
sisastikis, mkvlelobis, Zaladobisadmi siZulvili (am TvalsazrisiT
igi mTel paragrafs uTmobs cxovelTa mimarT bavSvis yuradRebian,
gulTbil damokidebulebasa da keTilSobilebas, saerTod keTil
urTierTdamokidebulebas yovelgvari sulierisadmi). igi mozardebis
saCxubrad waqezebas uaryofiTad afasebs. am dros isini xdebian
sastikni, uguloni, gulgrilad Cauvlian sxvaTa mankier moqmedebas.
mozardi yovelive amas TandaTan eCveva da bolos, SesaZlebelia,
miTiTebuli mankieri qcevebi Tavmosawon saqcieladac miiCnios.
jon loki ar gamoricxavs SemTxvevas, roca TamaSis dros ymawvili
Tanatols travmas miayenebs. es marcxi usaTuod unda epatios bavSvs,
oRond aq mTavaria mozardis ganwyoba am faqtisadmi, misi Sinagani
sulieri mdgomareoba, rogoria misi gancdebi, ganicdis Tu ara
TanagrZnobas amxanagisadmi miyenebuli tkivilis gamo da a. S.
bavSvisaTvis miutevebeli saqcielia dacinva, gamowveuli romelime
adamianis Tu Tanatolis fizikuri nakliT. es kategoriulad unda
aRikveTos. saerTod, sakuTari Tavis warmoCenis mizniT sxvisi
damdableba sisastikis gamovlinebis erT-erTi formaa, - aRniSnavs igi.
bavSvuri cnobismoyvareobis Sesaxeb
loki didi yuradRebiT amuSavebs swavlebis meTodebs da iZleva
mraval saintereso miTiTebas. swavlebis meTodTa umTavres Rirsebad
jon loki Tvlis moswavleebSi swavlisadmi interesis gaZlierebas da
cnobismoyvareobis ganviTarebas. amiT is principulad ebrZvis
86
dromoWmuli sqolastikuri swavlebis wesebs, romelic bavSvebisaTvis
mosawyens da damqancvels xdida swavlebas. SeiZleba jon loks ar
daeTanxmoT, rodesac is dawyebiT etapze TamaSiT moiTxovs swavlebas,
magram loki marTalia, rodesac is acxadebs, rom araviTar SemTxvevaSi
ar SeiZleba swavlebis pirveli nabijebis gadaqceva bavSvebisaTvis
mosawyen movaleobad, vinaidan amiT SeiZleba bavSvs mTeli sicocxlis
manZilze Caenergos swavlisadmi zizRi. loki dawvrilebiT aRwers
anbaniT TamaSs. kiTxvis Seswavlis dros am TamaSobaTa Semdeg bavSvs
unda mieces misTvis saintereso suraTebiani wigni.
,,cnobismoyvareoba codnisken bavSvis swrafvaa. es aris ara mxolod
keTili niSani, aramed udidesi iaraRi, uromlisodac norCi iqneboda
usargeblo, Clungi, qmnileba". igi aRniSnavs, rom ymawvilis
cnobismoyvareoba unda dakmayofildes gasagebi eniT, Tu SesaZlebelia,
axsna-ganmarteba unda iyos Semagrebuli mravalsaxovani faqtebiT.
upirvelesad saWiroa gamoikveTos is ZiriTadi, rac mas ainteresebs.
informacia unda mivawodoT srulad, vrceli komentarebiT. SekiTxvaze
yuradRebis gamoCena mozards waaqezebs, Caswvdes misTvis saintereso
movlenebs, sagnebs. amiT mdidrdeba misi goneba, warmosaxva, ufarTovdeba
Tvalsawieri.
mTavari amocana is aris, rom aRmzrdelma mozards miawodos swori
da dadasturebuli informacia, winaaRmdeg SemTxvevaSi, viTardeba
arapunqtualoba. zogjer pedagogi Civis, rom ymawvilis mier dasmuli
SekiTxva metad uCveulo da ucnauria. sagulisxmoa, rom ufrosebi
xSirad ver amCneven movlenisa Tu sagnis xedvis im kuTxes, romelic
SeiZleba bavSvs hqondes. amitomac saWiroa yuradReba. amgvarad, xSirad
bavSvebis cnobismoyvareoba amdidrebs aRmzrdelTa codnas, aiZulebs
maT, Secvalon xedvis kuTxe.
87
sicelqis Sesaxeb
sizarmace SesaZlebelia, _ aRniSnavs j. loki, _ gamowveuli iyos
imiT, rom ymawvils yovel wuTs xelSi wignebs aCrian. Tu sizarmace
gamowveulia mxolod amiT, maSin es advilad aRmosafxvrelia. sicelqe
xSirad gamomdinareobs bavSvis temperamentidan da am dros saWiroa meti
yuradReba da pedagogiuri moqniloba. am problemis mosagvareblad
mecnieri Semdeg meTodebs gvTavazobs:
1. sxvebis TandaswrebiT davanamusoT, gavaqilikoT, TiTqos Zalian
gadaiRala.
2. SevagonoT, rom ar vaiZulebT imecadinos, mivcemT saSualebas,
survilisamebr iTamaSos, vidre ar moswyindeba. saWiroa mozardSi
aRmovaCinoT da gavaZlieroT Tundac raRacisadmi miswrafeba, xolo
saWiro SemTxvevaSi mizanSewonilia misi fizikuri SromiT datvirTva.
bavSvis tyuilebi
crupenteloba wyeuli mankierebaa. amitomac moiTxovs loki,
CavunergoT tyuilisadmi zizRi, radganac igi SeuTavsebelia Rirseuli
adamianisaTvis, jentlmenis reputaciisaTvis. ase axasiaTebs j. loki
tyuils, rogorc uRirs adamianur Tvisebas. tyuilis gamovlinebisTanave
saWiroa miRebuli iqnes gadamWreli zomebi. bavSvebs xels aZlevT
tyuilis Tqma, radgan surT damalon TavianTi gaumarTlebeli qceva.
amis aRmosafxvrelad saWiroa:
manamde SevarcxvinoT bavSvi, vidre davsjideT.
daiwyebs Tu ara norCi Tavis gamarTlebas, unda vurCioT,
gviambos simarTle. yovelive amis merec Tu ecdeba Cvens
motyuebas, saWiroa davsajoT.
Tu gulwrfelad aRiarebs danaSauls, saWiroa SevaqoT, ar
davayvedroT, ar vusayveduroT. ase igi ufro iolad Seiyvarebs
gulwrfelobas, gulmarTlobas da SeeCveva simarTlis aRiarebas.
88
monaniebis Semdeg isev tyuilis Tqma mozards aRar unda epatios.
saqme is aris, rom, Tu isev ecdeba yovelive amis ganmeorebas,
mosalodnelia igi Cvevad eqces. amitomac sasjeli unda
gamkacrdes, - aRniSnavs jon loki.
keTilSobili pirovnebis aRzrdis erT-erTi saSualebaa RvTis
aRiareba da rwmena. momavali jeltlmeni unda flobdes 4 ZiriTad Tvisebas:
1. iyos keTilmoqmedi;
2. brZeni;
3. RvTismosavi;
4. hqondes codna.
loki urCevs aRmzrdels, Caunergos bavSvs uzenaesis siyvaruli.
Tavdapirvelad erTob Znelia, ganumartos aRsazrdelebs am movlenis
arsi, radgan saubari sulebisa da masTan dakavSirebuli movlenebis
Sesaxeb bavSvis bunebisaTvis advilad ar aris misawvdomi, amitom
saWiroa mxolod zogadi abstraqtuli ganmartebebi RvTis Sesaxeb: rom
is yvelafers xedavs, keTili da mowyalea. am meTodiT SesaZlebeli
iqneba, _ aRniSnavs jon loki, _ SevuqmnaT maT uzenaesisadmi dadebiTi
ganwyobileba. amave dros, aRmzrdelebs aZlevs miTiTebas, rom nu
Seecdebian yovelive amis Sesaxeb mecnieruli logikis momarjvebiT,
faqtebis moxmobiT esaubron mozardebs. sakmarisia Semoifarglon
locvebis swavlebiT, bibliis kiTxviT, monaniebiT, RvTis moxseniebiT,
riTac pativs miageben uzenaess.
loki mTeli Tavisi arsebiT moiTxovs bavSvebis dacvas yovelgvari
moCvenebebisa da sulebis gamocxadebisagan – es azianebs mozardis
fsiqikaso, _ SeniSnavs mecnieri.
simarTle da sikeTe
qvelmoqmedeba, uzenaesisadmi WeSmariti siyvaruli qmnis imis
safuZvels, raTa bavSvebma Tqvan simarTle, hqondeT sikeTisadmi
89
midrekileba. Tu pataraobidanve Caunergaven sikeTis qmnis aucileblobas,
es imas niSnavs, rom maT patiosan adamianebad zrdian.
sibrZnis Sesaxeb
,,sibrZne" jon loks axsnili aqvs, rogorc sityva, cneba, romelic
flobas niSnavs. mTavaria, mozardi aRvzardoT Rirseul pirovnebad.
mTavaria, aRmzrdelma aswavlos mas, rogor miswvdes WeSmaritebas,
rogor Caidinos sworupovari saqcieli. ,,bavSvobis asakSi jer kidev
moumwifebeli adamianisTvis mTavaria simarTlis siyvaruli, gulwrfeloba,
gonivruli gansja da, ramdenadac SesaZlebelia, sakuTari qcevebis
gacnobiereba".
zrdilobianoba
keTilSobili jentlmenis aRzrdis aucilebel pirobad jon loki
miiCnevs zrdilobas. igi gamoyofs uzrdelobis or saxes:
1. uxerxuli simorcxve.
2. uadgilo daudevroba. upativcemuloba.
jentlmenis aRzrdis procesSi mniSvnelovania, _ aRniSnavs loki, _
SevaswavloT bavSvs sazogadoebaSi TavdaWeriloba. ymawvils unda
SeeZlos, ar SekrTes, ar daibnes, Tavisuflad gamoTqvas azri,
sazogadoebaSi, elitarul wreSi SeinarCunos wonasworoba da
sazogadoeba misdami pativiscemiT ganawyos. dadebiTi damokidebuleba
gamoamJRavnos im sazogadoebisadmi, sadac imyofeba, gamoavlinos
kdemamosileba, hqondes daxvewili manera. yovelive es mas sulieri
samyaros simdidred, pirovnebis zneobrivi arsis gamoxatvad miaCnia.
jon loki moiTxovs sxva erebis Cvevebisa da tradiciebis flobasac.
is iZleva im Tvisebebis mokle daxasiaTebas, romlebic axalgazrdas
sazogadoebaSi uaryofiT pirovnebad warmoaCens, kulturul wreSi
arasasurvel imijs Seuqmnis:
90
1. uxeSi buneba.
2. gularaxsniloba an zizRi, rac vlindeba mis mier Tqmul
calkeul frazebSi, sityvebSi vlindeba.
3. uzrdeloba, rac gamoixateba SurianobiT, cnobismoyvareobiT,
sxvaTa naklis ZiebiT da aRmoCeniT.
4. pirovnebis sasacilod agdeba ukeTuri surviliT da SeniRbulad.
5. sijiute, ampartavnoba, avznianoba.
6. mosaubrisaTvis sityvis gawyvetineba, uxeSi SeniSvnis micema,
axalgazrda ymawvilis mier sakuTari azris sxvebisTvis Tavs
moxvevis mcdeloba, sakuTari Sexedulebis jiutad mtkiceba
Tundac sabuTianad, oRond arasasurveli formiT da sxv.
mogzaurobani
mogzaurobas jon loki aRsazrdelis gonebisa da Wkuis srulyofis
pirobad Tvlis. sxvadasxva kuTxisa da regionis xalxTa zne-Cveulebebis,
cxovrebis wesis gacnoba iwvevs sakuTari cxovrebis wesis mravalgzis
kritikul gadaxedvas, gaanalizebas, magram mogzaurobisas ymawvils
aucileblad unda axldes aRmzrdeli. uCveulo cxovrebis pirobebSi igi
eyoleba bavSvs mzrunvelad, damcvelad, damrigeblad. amis saWiroeba
imiT aris axsnili, rom ymawvili jer kidev ver iCens sifrTxilesa da
TavSekavebulobas. 15-16 wlis axalbedas aRmzrdelis yuradReba xels
Seuwyobs, iolad Seicnos garemo da gamoicnos adamianebi. aRzrdis
mniSvnelovani saSualebaa, wers jon loki, _ mogzauroba, romelic xels
uwyobs jentlmenis formirebas". mecnieris azriT, saganmanaTleblo
TvalsazrisiT mogzauroba iZleva ucxo enebis Seswavlis SesaZleblobas,
gaafarToebs istoriis, geografiisa da bunebismetyvelebis sakiTxTa
codnas, gamoiwvevs sxva saxelmwifoTa politikur wyobilebaTa gacnobas
da a. S.
`ukanaskneli nawili aRzrdisa, _ werda jon loki Seadgens
mogzaurobas, romelSic Cveulebriv xedaven saqmis dasasruls. is, rac
91
amTavrebs jentlmenis formirebas~. jon lokis azriT, saganmanaTleblo
SinaarsiT mogzauroba ganapirobebs ucxo enebis Cvevebis SeZenas. codnis
gafarToebas istoriaSi. geografiaSi da bunebismetyvelebaSi, sxva
saxelmwifoTa politikur wyobaTa cnobas da sxv. rogorc Cans, misi azriT
damoukdiebeli azrovnebisaTvis adamiani mzad aris mxolod 21-22 wlis
asakSi da mxolod am asakSi SeiZleba vandoT mas Tavisi Tavi.
jon loki gansakuTrebul yuradRebas aqcevs mozardTa
temperaments, gansxvavebul midrekilebebs. is aRniSnavs: ,,bavSvTa buneba
da xasiaTi imdenad nairgvaria, rom SesaZlebelia dausrulebeli
msjeloba TiToeuli mozardis, ymawvilis sulieri samyaros
Taviseburebis Sesaxeb. adamianTa, bavSvTa bunebis nairgvarobas is
udides mniSvnelobas aniWebs da aRniSnavs: ,,ar moipoveba ori erTmaneTis
msgavsi bavSvi, romelTa mimarT SeiZleba gamoiyenon aRzrdis erTi da
igive meTodi."
sazogadoebis fenebad dayofis gamo moazrovne moiTxovs: princma,
TavadiSvilma da Cveulebrivi jentlmenis Svilma miiRon gansxvavebuli
aRzrda; garda amisa, igi axalSobils uwodebs ,,TeTr qaRalds, cvils",
romlisganac SesaZlebelia gamoiZerwos rac gnebavT.
SromaSi ,,azrebi aRzrdis Sesaxeb" jon loki farTod exeba
swavlebis sakiTxebs, sadac aRwerilia imdroindeli swavlebis
sxvadasxva dargi. vfiqrobT, es dargebi misaRebi da tradiciulic iyo
XVII^^ saukunis saswavlo sistemisaTvis. amitom loki ganixilavs wera-
kiTxvis, laTinuri da franguli enebis dasaufleblad saWiro
saSualebebs; msjelobs ariTmetikis, geografiis, geometria-astronomiis,
istoriis, eTikis, xatvis, sportuli saxeobebis, buRalteriis,
xelosnobis da sxva saqmianobisa Tu sagnebis dauflebis aucileblobis
Sesaxeb.
ar ganvixilavT im konkretul programas, romelsac jon loki
gvTavazobs, magram gansakuTrebul yuradRebas mivaqcevT principul
sakiTxs. is aris mTavari mimarTuleba mis SemoqmedebaSi – swavlebisa da
aRzrdis problemaTa erTianoba. SesaZlebelia iTqvas: loki ara mxolod
92
momxrea swavlebis da aRzrdis erTianobisa, aramed TviT swavlebis
procesic mas momavali Taobis WeSmariti aRzrdis pirobad
warmoudgenia. metic, misTvis swavleba igive aRzrdaa da swavlebis
process saerTod ar miiCnevs aRzrdisagan calke gamosayof komponentad.
davsZenT: swavlebis procesi jon lokis memkvidreobaSi calke
Seswavlas imsaxurebs da misi calkeuli debulebebis gaTvaliswineba
didad dagvexmareboda Tanamedrove qarTuli skolebis gegma-programebis
Semdgom gamdidreba-daxvewaSi.
Cven Sorsa varT im azrisagan, rom jon lokis pedagogiuri
Sexedulebebi, misi ideebi swavla-aRzrdis Sesaxeb sruliad moklebulia
_ Tanamedroveobis gadasaxedidan _ yovelgvar kritikas. magram im
droisaTvis es iyo metad mniSvnelovani, gabeduli, mecnieruli da
pedagogiuri miznebi, amocanebi, romelsac gauCnda uamravi mimdevrebi da
praqtikuli ganmxorcielebelic.
j. lokis Sroma `fiqrebi aRzrdis Sesaxeb~ warmoadgens mwyobr
sistemas, sakmaod ostaturad dakonkretebuls da programirebuls
momavali Taobis swavla-aRzrdis Sesaxeb, romelic eyrdnoba humanizmis,
zneobriobis uaRresad Rrma safuZvlebs.
jon lokis, rogorc ganmanaTleblisa da pedagogis
dasadastureblad moviyvanT ramodenime debulebas misi Sromidan. didi
mniSvneloba aqvs adamianSi arsebul Zalas, romelic gonebis saSualebiT
uaryofs sasargeblo, mavne survilebs da, miuxedavad didi
miswrafebebisa, win aRudgeba uaryofiT midrekilebebs, amis gareSe
adamianSi ver Camoyalibdeba WeSmaritad saTno da zneobrivi pirovneba.
aRmzrdelis valia aRsazrdels Camouyalibos suli da
gamoumuSaos qceva, saTanado Cvevebi, SesZinos sibrZne da
zneobrivi Rirebulebebi. misces Zala TviTdarwmunebis, simxneve
da sibejiTe wrTvniT avarjos qcevaSi.
mTavaria `jentlmenis~ Camoyalibebisas ara mxolod calmxrivi
ganaTleba, swavla sxvadasxva dargobriv sferoSi, rogoricaa wvdoma
metafizikis sferoSi, filosofiaSi, maTematikaSi, istoriaSi,
93
qronologiaSi, romelic codnis samyaros gasaRebia, aramed ufro
mniSvnelovania misi keTilzneobrioba, saTno pirovnebad Camoyalibeba,
romlis gareSe igi Raribia, ganicdis simwares aRzrdis TvalsazrisiT,
romelic adablebs adamianur Rirsebas da xdis mas arasrulyofil,
arasrulfasovad pirovnebad.
sainteresoa j. lokis traqtati aRsazrdelSi CvevaTa Camoyalibebis
Sesaxeb, romelic Semdegnairad aqvs warmodgenili; unda xdebodes
Cvevebis Camoyalibeba: sxeulis flobis mimarTulebiT gonebrivi
moqmedebebis sferoSi da socialur-moraluri TvalsazrisiT.
j. lokis zemoaRniSnuli rCevebi dafuZnebulia Tvisebebis
formirebaze, romelic saWiroa `jentlmenis~ aRzrdisTvis, raTa man
Seasrulos Tavisi movaleobebi sazogadoebriv saqmianobaSi.
dausruleblad aris SesaZlebeli moviyvanoT uamravi magaliTebi
misi pedagogiuri Sexedulebebis Sesaxeb, romelic adasturebs, rom j.
loki warmoadgens pedagogiuri mecnierebis TvalsaCino warmomadgenels
ganmanaTlebels, pedagogs, romlis naazrevic saukuneebis manZilze da
Tanamedrove etapzec Rirseulad exmaureba momavali Taobis swavla-
ganaTlebis problemebs.
94
$2. jon lokis pedagogikuri memkvidreobis filosofiuri,
fsiqologiuri, pedagogiuri da sociologiuri safuZvlebi naSromis
„cda adamianis gonebis Sesaxeb“ mixedviT
jon loki Tavis droisaTvis uaRresad novatoruli ideebiT movida
pedagogiur mecnierebaSi. Tavis ZiriTad filosofiur naSromSi `cda
adamianis gonebis Sesaxeb~ lokma daasabuTa, rom adamianis cxovrebaSi
ar aris Tandayolili ideebi da warmodgenebi, bavSvis suli `sufTa
dafas~ (tabula razas) hgavs. aqedan gamomdinare jon loki
gansakuTrebul mniSvnelobas aRzrdas da ganaTlebas aniWebda da
ambobda: `aTidan cxra im adamianebs Soris, romelTac Cven vxvdebiT,
arian keTilni an borotni. sasargebloni an usargebloni TavianTi
aRzrdis Sedegad. swored aRzrda qmnis did gansxvavebebs adamianebs
Soris.
lokis rogorc filosofosis mniSvneloba pirvel rigSi
gamoixateba, rom man filosofiuri sakiTxebis ganxilvisas Semecnebis
Teoria pirvel adgilze daayena. mTeli axali filosofiis dasawyisi
xasiaTdeboda meTodis problemis aRmoCena-ganviTarebaSi.
pedagogikis istoriaSi bavSvis pirovnebis Camoyalibebis faqtorebis
sakiTxi yovelTvis problemur, pirvelxarisxovan sakiTxad iTvleboda.
pedagogikis TiTqmis yvela gamoCenili klasikosi mniSvnelovan adgils
uTmobs Tavis moZRvrebaSi aRzrdis rols da, SeiZleba iTqvas, masze
agebs mTel pedagogiur sistemasac.
pedagogiuri azrovnebis istoria am mxriv mimdinareobaTa da
SexedulebaTa sxvadasxvaobiT xasiaTdeba, romelic SeiZleba ase daiyos:
pirveli _ mimdinareobaTa da SexedulebaTa is jgufi, romelic
ugulebelyofs pirovnebis formirebis procesSi aRzrdis rols da
yvelafers Tandayolili ideebiT, memkvidreobiT gadmocemuli an bavSvis
bunebrivi TaviseburebebiT gansazRvravs. misi ideologiuri safuZveli
idealizmia. meore _ pirvelis sruliad sawinaaRmdego `sufTa dafis~, e.
95
w. aRzrdis yovlisSemZleobis Teoria. mesame _ orives meqanikurad
Semarigebeli konvergenciis Teoria.
gadauWarbeblad SeiZleba iTqvas, rom jon lokis Tandayolili
ideebis kritikam, swavlebam codnis grZnobadi warmoSobisa da moralis
Sesaxeb, romlis safuZvelia gamocdileba, Semecnebis Teoriis
siRrmiseulma damuSavebam xeli Seuwyo imdroindeli istoriul-
filosofiuri azrovnebis Semdgom ganviTarebas. amave dros, es iyo
ZiriTadi sayrdeni, romelzedac man aago pedagogikuri ideebi,
Sexedulebebi da azrebi. igi farTod ikvlevs Semecnebis sakiTxs da
miznad isaxavs daadginos codnis warmoSoba, misi sicxadis xarisxi,
Semecnebis unari da sazRvrebi.
loki Tavis pedagogikur memkvidreobaSi, akritikebs ra Tandayolili
ideebis arsebobas, aRniSnavs: bavSvi – es aris ,,sufTa dafa"; cnobilia
misi debuleba, romelsac laTinurad ewodeba ,,tabula raza." swavla-
aRzrdis procesi, lokis mixedviT, jentlmenis aRzrdis, Camoyalibebis
aucilebeli pirobaa; vfiqrobT, yovelive es pirovnebis Camoyalibebis
Tanamedrove ideasa da mis Sinaars garkveulwilad esadageba.
jon lokis memkvidreobaSi mocemulia saintereso, argumentirebuli,
siRrmiseuli msjelobebi Tandayolili ideebis ararsebobis Sesaxeb
(ix.k. baqraZe, rCeuli filosofiuri Txzulebani, t. VI, gv. 115). Cven ar
SevudgebiT maT Rrma gaanalizebas, magram vityviT, rom swavla-aRzrdis
Teoriis problemis ganxilvisas, mTeli misi pedagogikuri ideebis,
Sexedulebebis safuZvels swored Semecnebis, rogorc codnis
dauflebis procesis, srulyofili, amomwuravi gaSuqeba qmnis.
lokis filosofia exeba Tandayolili ideebis Teoriis kritikas,
cdis Teorias, martivi da rTuli ideebis Teorias, enis rols
Semecnebis procesSi, maTTan dakavSirebiT zogadi cnebebis warmoSobisa
da Semecnebis ZiriTad sakiTxebs, mis sazRvrebs, WeSmaritebis problemebs
da codnisa da rwmenis urTierTdamokidebulebas. igi ganixilavs
Semecnebis sam xarisxs:
I – grZnobadi codna saganTa arsebobis Sesaxeb.
96
II – intuiciuri codna Cveni sakuTari arsebobis Sesaxeb, me
vazrovneb, vmsjelob, ganvicdi siamovnebas, usiamovnebas, vnebas da es
sakmarisia Cemi arsebobis dasadgenad. Tu me daeWvebuli var, es eWvi
maCvenebelia Cemi arsebobis.
III - demonstraciuli codna, demonstraciuli Semecneba ar aris
cxadi da naTeli. igi damtkicebas eyrdnoba, dasabuTebas moiTxovs.
loki daaskvnis, rom Cven gvaqvs sakuTari arsebobis intuiciuri
Semecneba, demonstraciuli codna RvTis arsebobaze da saganTa ricxvis
grZnobadi Semecneba.
maS, ras eyrdnoba Tandayolili ideebis uaryofis SemTxvevaSi
adamianis Semecneba? loki upasuxebs, rom gamocdilebaSi Tavs iyris
mTeli adamianuri codna da mis sawyisad Semdegs Tvlis:
I – grZnobad aRqmas, SegrZnebebs – civi, cxeli, mJave, mware.
II – ideebs, romelic gamomdinareobs Cveni Sinagani mdgomareobidan.
mag. survili, rwmena, meryeoba, daskvnis gamotana; adamianis sulis aseT
mdgomareobas loki uwodebs refleqsias.
lokis Semecnebis Teoriis arsi mokled ase SeiZleba davaxasiaToT:
ar arsebobs Tandayolili ideebi, romlebic sawyisSive aris Cadebuli
adamianis sulSi;aseve ar arsebobs ideebi gamocdilebis miRebamde,
romelic warmoadgens grZnobad aRqmas. yvela idea warmoiSoba
SegrZnebidan. Semecnebis mTeli Sinaarsi moipoveba cdiT, anu
gamocdilebiT. gamocdileba, romelic adamians aqvs, orgvaria:
garegani – grZnobadi organoebis aRqmidan, romelic iZleva codnas
garemomcveli samyaros Sesaxeb (masSi Sedis Cveni sakuTari sxeuli).
Sinagani – sakuTar sulier mdgomareobasa da moqmedebaze uSualo
dakvirveba.
magram Sinagani gamocdileba ganpirobebulia gareganiT, radgan
Cveni sulieri mdgomareoba ibadeba grZnobadi aRqmis meSveobiT. e. i.
codnis yovelgvari wyaroa. garegani grZnobebis organoebze zemoqmedebis
monacemebi (dakvirveba da gamocdileba sityvis sruli mniSvnelobiT).
SegrZnebebi, romelTac gadaamuSavebs inteleqti. rom ara grZnobadi
97
aRqmebi – suli ,,TeTri qaRaldia", masSi ar iqneba araviTari
warmodgenebi da metic, araviTari azrovneba.
grZnobadi SegrZnebebis safuZvelze inteleqti agebs codnas, faqtis
uSualo konstatirebiT an cdebis, gamocdilebis safuZvelze kavSirebis
damyarebiT an daskvnebis saSualebiT, romelsac aRqma uSualod ver
swvdeba.
Semecnebis es Teoria fsiqologiuria, sadac ikveTeba Semecnebis
fsiqologiuri procesi; xdeba Cveni warmodgenebis warmoSoba da masze
inteleqtis zemoqmedeba.
jon lokma es Teoria Camoayaliba SromaSi ,,cda adamianis gonebis
Sesaxeb."
aRniSnul SromaSi naTlad aris gamoxatuli urTierTdamokidebuleba
grZnobad aRqmasa da warmodgenebis Seqmnis process Soris, warmodgenebsa
da abstraqtul ideebs Soris, rac eyrdnoba cdis uSualo monacemebsa
da daskvnebs.
aq mocemulia sruli suraTi imisa, rom abstraqtuli ideebis
Sinaarsi nasesxebia konkretulisagan.
amgvarad, jon lokma naTeli mohfina sakiTxs, Tu ra gziT axerxebs
individi garemomcvel samyarosa da sakuTari Tavis Semecnebas.
Semecnebis lokiseul Teorias dResac gansakuTrebuli mniSvneloba
aqvs imdenad, ramdenadac saqme exeba fsiqologiur SemecnebiT process
da mis Sedegebs.
bavSvs SeiZleba hqondes memkvidreobiT miRebuli cudi Tvisebebi,
magram isini ar arian ucvlelni da aRzrdis meoxebiT yovelTvis
SeiZleba maTi sasargeblo Tvisebebad gardaqmna. swored am atavisturi
Tvisebebis gansazRvra, garCeva SeZenilisagan da maTi aRmofxvra, an ukeT
rom vTqvaT, sasargeblo Tvisebad gardaqmna axali daniSnulebaa
skolisa. didi mniSvneloba aqvs amave dros im garemos, romelSic
uxdeba bavSvs cxovreba. garemo pirovnebis Camoyalibebis mTavar
faqtorad iTvleba. garemo mas esmis adamianis garemomcveli buneba
Tavisi mravalferovani movlenebiT da sazogadoeba, romelSic igi
98
cxovrobs. bavSvi Tavisi cxovrebis manZilze ecnoba rogorc bunebis, ise
sazogadoebrivi cxovrebis Taviseburebebs. yovelive es did gavlenas
axdens masze. marTalia, organizebuli aRzrdis procesi ganapirobebs
bavSvis Camoyalibebas da aRzrdazea damokidebuli, Tu rogori
Tvisebebis mqone adamianad Camoyalibdeba igi cxovrebaSi, magram
organizebuli aRzrdis Sedegi bevradaa damokidebuli im
sazogadoebaze, romlis wiaRSic bavSvi izrdeba. `roca romelime
individi cud saqmes Caidens, xSirad im sazogadoebas vdebT brals,
sadac damnaSave cxovrobda. es imitom, rom sazogadoebas TviTeuls
Tavis wevrze aqvs aRmzrdelobiTi gavlena. Tu sazogadoeba keTili da
gonieria maSin am sazogadoebaSi iSviaTad gamoereva boroti adamiani.
sociologiur problemaTa kvlevis procesis erT-erTi aspeqti
gamoxatulia lokis damokidebulebaSi religiisadmi. unda iTqvas:
religiis Sesaxeb daweril SromaSi ar aris gamokveTili avtoris
saboloo pozicia. es pozicia unda aRmovaCinoT mis msjelobebSi.
religia realuria maSin, roca is eyrdnoba gardauval mtkicebebs, rac
xdeba bunebis gonebiT Semecnebis dros. mecnieri aRniSnavs: ,,araferi ar
unda virwmunoT mxolod rwmeniT, dajerebiT, kritikuli kvlevis
moumarjveblad; Tumca dogmaTa umravlesoba ar ewinaaRmdegeba gonebas
da uZlebs kritikas, magram arc maTi ukritikod miReba ivargebs.es aris
aSkara winaaRmdegoba damoukideblad moqmedi gonebis avtonomiisadmi,
misi principebisadmi. aseve winaaRmdegobrivia misi Semecnebis Teoriac,
radgan ar cnobs codnis wyaros Sinagani da garegani monacemebiT
miRebuli gamocdilebis Tvinier.
am azrs iziarebs cnobili rusi mecnieri d. raxmani Tavis SromaSi
,,jon loki" (l. i. aqselrodis redaqciiT, gamomcemloba ,,Cervoni Sliax,"
1924 weli). d. aqselrodi jon lokis religiur Sexedulebaze xmarobs
gamoTqmas ,,Признание Локком примата разума над религией” (loki gonebas
religiaze maRla ayenebs). d. raxmans Tavis SromaSi mocemuli aqvs mTeli
rigi saintereso da mimaniSnebeli debulebebi lokis msjelobebidan,
romlebic adastureben gonebis upiratesobas religiaze [42, 62].
99
loki Tavisufal saxelmwifoSi Tavisufali eklesiis momxrea da
moiTxovs eklesiis saxelmwifosagan gamoyofas. religia mas miaCnia
Tavisufali, kritikuli kvlevis sferod. aqedan gamomdinare, igi
Tavisufali rjulaRmsareblobis momxrea da dasZens, rom religia
adamianis pirovnuli saqmea. adamiani TviTon gansazRvravs Tavis
damokidebulebas zenaarsisadmi yovelgvari Suamavlisa Tu avtoritetis
gareSe. adamiani sxvas ar unda axvevdes Tavs sakuTar religiur rwmenas,
igi TviTon irCevs Tavis kults. kulti da misi ritualebi morwmuneTa
jgufebis saqmea da ara saxelmwifosi, _ aRniSnavs loki. misi azriT,
saWiro da aucilebelia, adamianebma SeiZinon codna RvTisa da religiis
Sesaxeb, icodnen zogadi religiuri cnebebi, raTa mTeli gulisyuriT
daeuflon religiur codnas.
sazogadoebaSi religiuri rwmenis problemebis mogvarebisas Tavs
iCens sociologiuri problemebi.
am TvalsazrisiT sainteresoa jon lokis Teoria, romelic
gaSuqebulia traqtatSi saxelmwifos Sesaxeb. igi msjelobs Tavisufali
da Tanabaruflebiani adamianebis Sesaxeb, romlebic sakuTari keTildReobis
gasaumjobeseblad muSaoben. am saqmeSi aravis aqvs, _ aRniSnavs loki, _
Zaladobis ufleba. Zaladobisagan Tavdasacavad adamianebma unda Seqmnan
sazogadoebrivi kavSirebi, romlebsac emorCilebian nebayoflobiT da
gadascemen TavianTi uflebebis nawils TiToeulisa da yvelas
sasargeblod. es unda moxdes urTierTsasargeblo interesebisa da
saerTo nebis safuZvelze. moqalaqeebsa da saxelmwifos Soris
urTierToba unda daefuZnos Tavisufali urTierTobis principebs.
lokis Sexedulebebi saxelmwifosa da adamianebis urTierTobis
Sesaxeb sruliad gacxadda warmomadgenlobiT mmarTvelobis TeoriaSi.
umaRlesi kanonmdebloba unda iyos kanonmdebluri, xolo adamianebs
eZlevaT ufleba warmoadginon TavianTi warmomadgenlebi xmis
umravlesobiT.
jon loks miaCnia, rom xelisuflebis swori funqcionirebis mizniT
sasurvelia sxvadasxva sfero struqturulad Semdegnairad daiyos:
100
egzekuciuri, e.i. sakuTriv aRmsruleblobiTi, da sasamarTlo, romelic
unda iyos Sereuli, da federaluri (anu sagareo saqmeebi).
aRmasrulebeli xelisuflebis saTaveSi unda idges mefe, romelic
daemorCileba kanonebs. kanonis darRvevis SemTxvevaSi xelisufleba
kargavs Zalauflebas da ubrundeba xalxis wiaRs.
loki gamokveTilad saubrobs pirovnebis Tavisuflebis Sesaxeb,
romelic molaparakebis safuZvelze agebs, wyvets sakuTar
sazogadoebriv urTierTdamokidebulebebs.
aseTia mkvlevaris Sexeduleba sazogadoebriv urTierTobebze,
romelic man harmoniul urTierTobaTa Camoyalibebis safuZvlad miiCnia.
Cven mier gaSuqebuli jon lokis Sexedulebebi religiisa da
saxelmwifos Sesaxeb pirovnebis formirebis mniSvnelovani faqtorebia,
xolo procesebi, romlebic mimdinareobs sazogadoebaSi, sadac esoden
mniSvnelovan prblemebs wyveten, TavisTavad warmoadgenen momavali
Taobis swavla-aRzrdis sociologiur safuZvlebs.
mizanSewonilad vTvliT, aRvniSnoT: jon lokis Sroma ,,cda
ადამიანის gonebiს Sesaxeb" apirobebs aRmzrdelobiTi sistemis
rogorobas, gansazRvravs misi problemebis dadebiTad gadawyvetas.
saerTod, lokis Sromebi ,.fiqrebi aRzrdaze" da ,.cda ადამიანის gonebis
Sesaxeb" organulad da myarad arian dakavSirebuli erTmaneTTan. am
SromebSi mocemuli Teoriuli postulatebi Seicavs swavla-aRzrdis
procesis WeSmaritad mizandasaxulad warmarTvisTvis saWiro praqtikul
da Teoriul msjelobebs, aucilebel da saWiro darigebebs, rCevebs.
agreTve unda iTqvas, rom es ori Sroma erTmaneTs gansazRvravs da
ganapirobebs. isini erTmaneTs avseben da qmnian erT monoliTur
mTlianobas.
,,maRali instancia, romelsac sakuTari qcevisas mimarTavs adamiani,
aris misi goneba [31, 267], _ aRniSnavs loki. misi fiqriT, goneba aris is
fenomeni, romelic, kargad Tu avad informirebuli, ganuwyvetliv
xelmZRvanelobs im codniT, rasac am momentSi flobs da am WeSmariti
Tu fsevdo codniT xdeba misi SemoqmedebiTi Zalebis marTva. amitom
101
aucilebelia zrunva adamianis gonebriv aRzrdaze, raTa codnis
miRebisas da msjelobis dros goneba swori gziT miemarTebodes.
am TvalsazrisiT igi win wamowevs adamianTa niWierebis
gansxvavebulobis problemas, rac vlindeba operaciebis Catarebis
procesSi SesaZleblobaTa nairgvarobiT.
adamianebi Zalian gansxvavdebian SesaZleblobis TvalsazrisiT, _
aRniSnavs loki. es gansxvaveba Zevs adamianTa bunebiT naboZeb
SesaZleblobebSi, magram, amave dros isec xdeba, rodesac
pirovneba Tavisi Tavis saTanadod Seufaseblobis gamo ver
aRwevs imas, rac mas realurad SeuZlia.
didi mniSvneloba eniWeba msjelobis, gansjis process. saamisod
adamians unda hqondes gansazRvruli ideebi, romelTa
ganviTarebis dros saWiroa gonivruli msjeloba da gansja.
jon loki warmogvidgens sxvadasxva SesaZleblobebis mqone
adamianis tipebs:
1. isini, romlebic bWoben da moqmedeben sxvisi magaliTis
safuZvelze (mSoblebis, megobrebis da sxva.). xSirad es
gamowveulia sizarmaciT: ar surT gaswion mZime Sroma, rac
esoden saWiroa azrovnebisa da damoukidebeli gansjisaTvis.
2. isini, romlebic mihyvebian vnebas da mas gonebaze maRla ayeneben,
isini ar usmenen sxvis gonivrul rCevas. sxvaTa Soris, es
viTareba ,,vefxistyaosanSi" aseTi formulis saxiT gvxvdeba:
,,hkiTxe asTa, hqmen gulisa, ra ginda vin givaziros".
3. adamianebis kategoria, romlebic gulwrfelad da xalisianad
mihyvebian gonebas, magram ar ZaluZT mTeli siRrmiTa da
sisruliT Caswvdnen im sakiTxebs, gadawyvetilebis misaRebad rom
esoden saWiroa.
am dros aucilebelia, _ aRniSnavs loki, _ adamiani iyos erTob
organizebuli, komunikabeluri, adamianebTan urTierTobisas SeeZlos
gulwrfeli kamaTi da msjeloba, raTa sxvaTa Sexedulebebs Seajeros
Tavisi Sexedulebebi, azrebi, ideebi.
102
gansakuTrebul yuradRebas uTmobs loki iseT adamianTa
daxasiaTebas, romlebsac aqvT Sexedulebebis, ideebis viwro
Tvalsawieri. es iwvevs arasasurvel SezRudulobas. ,,gaiazre da
gaisigrZegane yvela sagani, xolo SeamCnie da daeyrdeni imas, romelic
SenTvisaa kargi da sasargeblo." igi mouwodebs adamianebs, iswavlon
sicruisa da WeSmaritebis garCeva. am dros didi mniSvneloba aqvs
sistematur gonebriv varjiSs, unarTa da CvevaTa gamomuSavebas.
saerTod jon loki adamians didi potencialisa da SesaZleblobebis
arsebad miiCnevs da aRniSnavs: ,,adamianebs imaze meti SeuZliaT, vidre
warmogvidgenia."
moazrovne did mniSvnelobas aniWebs adamianis unarebisa da Zalebis
ganviTarebas varjiSis gziT. varjiSi pirovnebas uyalibebs iseT
aucilebel Tvisebebs, rogoricaa gonebamaxviloba, moxerxebuloba,
gergilianoba. varjiSsa da ganmeorebiT moqmedebebs, _ aRniSnavs igi, _
bunebrivi niWierebis doneze ahyavs ubralo adamianis SesaZleblobani.
amitom xSir SemTxvevaSi adamianTa gonebriv SesaZleblobebs
gansazRvravs ara bunebis mier boZebuli niWiereba, aramed unari CvevaTa
formirebis mizandasaxuli warmarTvisa.
aseT adamianebs aqvT sakuTari ideebi, romelTa WeSmaritebasac
praqtikul cxovrebiseuli magaliTebi adastureben. aseT adamianTa
msjelobebSi vlindeba codnis siRrme da naTlad gadmocemis maRali
xarisxi.
jon loki saubrobs adamianebis mier zogadi Tu abstraqtuli
moraluri ideebis flobis Sesaxeb. moraluri ideebis wvdoma moiTxovs
seriozul gonebriv operaciebs. magaliTisaTvis is asaxelebs adamianebis
samarTlianobas, romelsac mivyavarT movaleobisa da samarTlianobis
ideis sruli wvdomisaken. loki, amave dros, faqtobrivad ayenebs
adamianebis mier maT ufleba-movaleobebis ideis gansjis sakiTxs.
codnis mopovebis rTul gzaze goneba WeSmaritebisa da sicruis
dasadgenad eyrdnoba garkveul principebs.
103
swavla-aRzrdis procesSi didi mniSvneloba aqvs iseTi gonebrivi
operaciebis Catarebas, romlebic moiTxovs garkveul principebze
dayrdnobiT mniSvnelovani debulebebis damtkicebas. am dros unda
arsebobdes raRac winaswari varaudi. yovelive es damokidebulia imaze,
Tu ramdenad aqvT adamianebs navarjiSebi goneba da gamomuSavebuli
garkveuli unar-Cvevebi.
loki aseTi gonebrivi operaciebis Catarebis dawyebis
aucileblobas varaudobs mozardobis asakSi da aRniSnavs, rom
cxovrebis momdevno etapze zemoaRwerili procesebis ganxorcieleba
TiTqmis SeuZlebelia, radgan igi bavSvobis xanaSi Camoyalibebul
Cvevebs unda daefuZnos.
am TvalsazrisiT Semoqmedi ganixilavs maTematikis swavlebis
process, romelic moiTxovs msjelobas, gonebriv operirebas yovel
calkeul sakiTxze.
mtkicebulebisas saWiroa Tvalis midevneba ideis kavSirebsa da
Tanamimdevrobaze manamde, vidre goneba im ZiriTad wyaromde ar miva,
saidanac es idea gamomdinareobs, TumcaRa albaTobis Semowmebisas es
rodia sakmarisi gadawyvetilebis gamotanisaTvis ise, rogorc es xdeba
demonstraciuli codnis dros.
am dros rodia sakmarisi erTi argumenti da misi susti da Zlieri
mxareebis dadgena, aramed saWiroa ramdenime an yvela argumenti, maTi
urTierTdapirispireba, yvela parametris gaTvaliswineba. mxolod ase
midis goneba gansazRvrul gadawyvetilebamde.
msgavsi operirebis Cvevis gamomuSaveba utyuari gzaa, romelsac
goneba ahyavs farTo azrovnebis doneze, WeSmaritad Tavisufali
azrovnebis simaRleze. am viTarebaSi SesaZlebeli xdeba Secdomebis
Tavidan acilebac.
loki gonebrivi operaciebis Catarebis zemoTaRwerili meTodis
erT-erT formad asaxelebs disputs, romelic skolebSi tardeba.
mecnieri gadaWriT uaryofs mis dadebiT Sedegs, radgan am dros
WeSmaritebis dadgena xdeba erTi romelime kerZo argumentis
104
safuZvelze. es igivea, _ aRniSnavs loki, _ rom gamoviyvanoT angariSis
balansi erTi romelime Tanxis miweriT an CamoweriT, rodesac
arsebobs uamravi sxva varianti da roca saWiroa gaanalizebiTa da
dapirispirebiT iqnes miRebuli swori Sedegi.
loki Tvlis, rom adamianis goneba sul unda moZraobdes.
gansakuTrubuli wvrTna sWirdeba mas crurwmenis gasafantavad;
amisaTvis aucilebelia sakuTar TavSi arsebuli azrebisa da
Sexedulebebis, ideebis Semowmeba; sakuTar TavSi Rrmad Caxedva iwvevs
adamianis daxvewas, uaryofiTis saRi gansjis gziT aRmofxvras. adamianis
cxovrebiseuli sifrTxile gonebrivi gansjis safuZvelze miiRweva.
azrebis, Sexedulebebis gadamowmebis unari, sxva adamianebis azrTan misi
Sejereba WeSmaritebis dadgenis saSualebaao, - aRniSnavs moazrovne.
SromaSi ,,cda ადამიანის gonebis Sesaxeb" avtori yuradRebas
amaxvilebs mozardSi mTeli rigi znekeTili Tvisebebis, sulieri
Rirebulebebis formirebaze, rac did rols asrulebs pirovnebis
(jentlmenis) Camoyalibebis procesSi. igi mTeli siRrmiT ganixilavs
pirovnebis fsiqologiur portrets, mis TvisebaTa da sulier
RirebulebaTa rogorobas, iZleva maTi dadebiTi da uaryofiTi
mxareebis daxasiaTebas.
am TvalsazrisiT ganixilavs jon loki adamianis iseT Tvisebas,
rogoricaa gulgriloba. igi Tvlis, rom gulgriloba WeSmaritebis
dadgenis gzaze mniSvnelovani winaRobaa. es aris adamianis sulieri
samyaros siRaribe da sisuste. aucilebelia adamians hqondes
saidumloTa wvdomis mZafri interesi, rac mniSvnelovanwilad
gansazRvravs mis sazogadoebriv aqtivobasac da aqtivobisaTvis saWiro
mamoZravebel impulssac.
loki pirdapiri mniSvnelobiT ar xmarobs termins aqtiuri
cxovrebiseuli pozicia, magram misi pedagogikuri Sexedulebebi mkafiod
gamoxatavs am terminSi nagulisxmev Sinaarss.
lokis SexedulebiT, adamians unda hqondes yoveli arsebulis da
yvelafris sistematuri Semowmebis da gadamowmebis Cveva da unari,
105
miswrafeba srulyofilebamde miiyvanos yoveli naSromi, moqmedebis
Sinaarsi. es moiTxovs azrebis, Sexedulebebis irgvliv gonebis daZabvas,
moZraobas, pirovnebis Zalisxmevas, raTa dauRalavad iRvawos sakuTari
msoflmxedvelobis myar da namdvil safuZvelze agebisTvis. gonebis
amgvari sistematuri varjiSi mozardis swavlebisa da aRzrdis
aucilebeli pirobaa; misi goneba dauflebuli unda iyos Tavisufali
moZraobis Cvevebs; es mas saSualebas miscems, Caswvdes codnis
sxvadasxva dargs, romlebic cxovrebaSi gamoadgeba. gonebis sistematuri
wvaleba adamians miscems saSualebas, ar daemonos yovelgvar cnobil
dogmas, romelic gabatonebulia sazogadoebaSi rogorc ucvleli da
samaradiso WeSmariteba.
did mniSvnelobas aZlevs jon loki ganzogadebas. am dros xdeba
ZiriTadi Teoriuli daskvnebis gamotana, rasac, amave dros, didi
praqtikuli mniSvneloba aqvs.
Semdeg jon loki saubrobs argumentebis Sesaxeb. mas Tavisi roli
da adgili aqvs WeSmaritebis dadgenis procesSi. igi gonebis operirebis
safuZvelia; arguments mkvlevari ar miiCnevs sasargeblod, Tu igi
emsaxureba sakiTxis erT mxares da gamoricxavs an uyuradRebod rCeba
sxva mxareebi. argumenti, romelic eyrdnoba kerZo Zalauflebas an
sargeblobs WeSmaritebis dadgenis dros, gvibiZgebs didi
Secdomebisaken, _ aRniSnavs igi.
jon loks miaCnia, rom WeSmaritebis dadgenas xels uSlis zerele
da naCqarevi daskvnebi, rasac adamiani formalur mtkicebulebamde
mihyavs; am SemTxvevaSi wina planze gadmodis sizarmace da mouTmenloba.
sizarmace aris deda zerelobisa, xolo mouTmenloba _ naCqarevi
daskvnisa. aseve uaryofiT zegavlenas axdens WeSmaritebis dadgenaze
meryeoba da mosazrebaTa xSiri cvla. am SemTxvevaSi umetesad Tavs iCens
sizarmace, romelic Sezavebulia pativmoyvareobasTan. swored es aris
poziciebis gauTaveblad cvlis Tavwyaro. aris viTareba, roca
sxvadasxva temperamentis adamianebs bezrdebaT erTi da igive saqmianoba
da amitom sistematurad icvlian sazogadoebriv rolebs. maT akliaT
106
sibejiTe da muyaiToba. am SemTxvevaSi xSirad ikveTeba uaryofiTi
tendencia, romelsac zedapirulobamde mivyavarT. zedapiruloba
vlindeba sagnebis Sesaxeb aramyari da arazusti codnis viTarebaSi. am
dros pirovneba Zalze Sors aris WeSmaritebis dadgenisagan, amitom
saWiroa sistematuri zrunva sagnebis Sesaxeb Rrma da safuZvliani
codnisa da informaciis misaRebad. aRniSnuli moTxovna ki ganapirobebs
mecnierebis ama Tu im dargis Sesaxeb universaluri codnis miRebis
aucileblobas ara ama Tu im kanonzomierebisa Tu Teoriis viwro
TvalTaxedviT danaxvas. universalurma adamianma unda icodes, rogor
gamijnos urTierTisagan mniSvnelovani debulebebi. es iZleva
SesaZleblobas, pirovnebam farTod ganaviTaros Tavisufali azrovneba,
praqtikuli moqmedebebisa da varjiSis safuZvelze, SeimuSavos saTanado
unar-Cvevebi.
WeSmariti jentlmenis Camoyalibebis aucilebel pirobad miiCnevs
mecnier-pedagogi Teologiis dauflebas. aRniSnul TvalsazrisSi
SesaZlebelia amovikiTxoT ZiriTadi principebi.
gansakuTrebul yuradRebas aqcevs mkvlevari mZafr midrekilebebs,
romelic temperamentidan gamomdinareobs; es SesaZlebelia
dakavSirebuli iyos kerZo garemoebebTan, garkveul interesebTan. avtori
moiTxovs did sifrTxiles, radgan kerZo interesi xSirad xdeba
xelisSemSleli faqtori WeSmaritebis dadgenis gzaze azrovnebiTi
procesis warmarTvis dros.
aseT Semaferxebel faqtorad jon loks miaCnia winaswar Seqmnili,
akviatebuli, amoCemebuli, rogorc viqtor nozaZe ityoda,
,,akinWilebuli" azri. xdeba isic, rom gonebrivi gadatvirTvis gamo
mozardi ver ereva mozRvavebul gadasamuSavebel masalas da iwyebs
daZabul muSaobas. arada sasurvelia WeSmritebasTan auCqareblad da
TandaTanobiT misvla. aqve loki exeba swavlebisa da aRzrdis iseT
mxares, romelic SeumuSavebs mozards nebismieri codnisadmi kritikul
damokidebulebas; misTvis ar unda iyos avtoritetis mier mowodebuli
codna erTxel da samudamod dadgenili dogma; man unda icodes, rom
107
nebismieri codna eqvemdebareba Secvlas, Sevsebas, gadakeTebas,
gadafasebas.
mocemuli miTiTebani, garda fsiqologiuri aspeqtebisa, Seicavs da
gulisxmobs swavla-aRzrdis procesSi garkveuli meTodologiuri
Sinaarsis datvirTvasac.
swored amgvari Sinaarsisaa jon lokis Sexeduleba da rCevebi
adamianTa nakiTxobisa da Rrmad ganaTlebulobis gamijvnis Taobaze;
adamianTa nakiTxobis done xSirad gamoixateba xolme sityvis zereled
xmarebiT; am dros sityva xdeba ubralo nivTi. Rrmad ganaTlebul
adamians Seswevs unari, WeSmariti codnis safuZvelze Seadginos naTeli,
gamokveTili idea sagnebisa da movlenebis Sesaxeb.
lokis koncefciebis arss ayalibebs idea, romelic Sedgenilia
ubralo, martivi ideebisagan: koncefciebi ar arsebobs naTeli, mkafio
ideebis gareSe. naTeli ideebi ki Sedgeba gaazrebuli sityvebis da ara
terminebisagan. sadac ar aris naTeli warmodgena sityvebze da aris
mxolod terminebis raxaruxi da korianteli, iq batonobs sicariele.
Semdeg loki msjelobs iseT pirovnebaze, romelsac codnis SeZenis
procesSi ar aqvs anda aklia sibejiTe da gulmodgineba.
mas miaCnia, rom es Tviseba umetesad damaxasiaTebelia bavSvebisaTvis;
am dros, _ aRniSnavs igi, _ aucilebelia ara mkacri zomebis miReba,
aramed maTi TandaTanobiTi gamoyvana aRniSnuli mdgomareobidan. am
mdgomareobas ki is cTomilebis mdgomareobas uwodebs.
srulyofili adamianis, pirovnebis CamoyalibebisaTvis jon loki
aucileblad miiCnevs, hqondes mas unari, naTlad dainaxos saganTa da
nivTTa gansxvavebuloba. sagnebsa da nivTebs mravalferovneba bunebam
mianiWa. rogorc rusTveli ityoda: ,,Cven, kacTa, mogvca qveyana, gvaqvs
uTvalavi feriTa". yovelive amas ki saganTa da nivTTa dayofadobamde
mivyavarT. saganTa da nivTTa urTierTgansxvavebuloba WeSmaritebis
Ziebis da dadgenis mniSvnelovani faqtoria, magram dayofadobis
arazusti da aramkafio procesebi xlarTavs da wewavs adamianis gonebas.
aq Tavs iCens dakvirvebulobis siRrme, risi saSualebiTac adamiani
108
amCnevs sruliad mcire gansxvavebas saganTa Soris. es exmareba adamianis
gonebas, sworad iaros codnis mosapovebel gzaze.
loki nivTTa da saganTa Soris gansxvavebulobas da dayofadobas
ganixilavs Zalian farTod da mTeli siRrmiT, Tanac mecnierebis yvela
dargisaTvis. es samuSao moiTxovs gonebis daZabvas, did rudunebasa da
garjas WeSmariti gadawyvetilebisa da daskvnebis gamosatanad.
adamianis Semdegi fsiqologiuri aspeqti, romelsac jon loki did
yuradRebas uTmobs, aris mimsgavseba. igi SesaZlebelia warmoadgendes,
erTis mxriv, sasargeblo xerxs, magram, Tu sakiTxis arsSi Rrmad
CavixedavT, davinaxavT, rom mimsgavsebis procesi konkretul SemTxvevaSi
ar gvaZlevs saSualebas zustad SevicnoT sagani, movlena, gvqondes
masze ufro naTeli warmodgena, mis Sesaxeb raTa sworad ganvsajoT.
jon loki mimsgavsebis fenomenis warmadobas ar uaryofs oratorisa da
ritorikis sferoSi, sadac lamazad mimsgavseba, efeqturi poeturi,
mxatvruli Sedareba anda Sedarebis metaforuli formiT gamoyeneba
erTob Sedegiania, magram, rodesac saqme exeba filosofiasa da
WeSmaritebis dadgenis problemas, iq saWiroa didi sifrTxile da
sifaqize, radgan, Tu literaturas ainteresebs efeqturi da ara
Sinaarsobrivi sizuste, filosofias, piriqiT (aq saubaria nivTis,
rogorc konkretuli sagnis, Secnobis Sesaxeb, rodesac unda dadgindes,
rogoria igi, rogorc aseTi).
adamianis mier gadawyvetilebis gamotanis, Tanxmoba-uaryofis procesi
fsiqologiuri fenomenia. loki mas ganixilavs meryeobasTan dakavSirebiT,
sadac figurirebs adamianis miswarfebebi, interesebi da sxv.
jon loki safuZvlianad aSuqebs iseTi adamianebis sulier samyaros,
romelnic arian gulgrilni da indiferentulni. am problemas igi ori
aspeqtiT exeba. erTgan gulgrilobas ganixilavs im viTarebaSi, rodesac
adamianebi urwmunoebas avlenen imgvari azrisa Tu Sexedulebis mimarT,
romlebic WeSmaritebis dadgenis gzaze winaRobasa da Seferxebas qmnian.
es movlena daxasiaTebulia rogorc adamianis sisuste da sulieri
samyaros siRaribe; meoregan gulgrilobas ukavSirebs indiferentulobas,
109
rodesac adamianebi gulgrilni da indiferentulni arian raimes
daumtkiceblobis mimarT, roca raimes Sesaxeb saeWvo Sexeduleba Tu
azri arsebobs. es ori momenti aris adamianis gonebriv-sulieri
Zalmosilebis sasinji qva, e. w. ,.sajildao qva", maTi pirovnuli sazomi.
uamisod, _ aRniSnavs loki, _ goneba uazrobis sawyauli iqneboda da ara
WeSmaritebis salaro.
am TvlsazrisiT mecnieri ixilavs adamianebis sxvadasxva jgufebs
da miuTiTebs, rom msgavsi gulgrilobis dros gamosavali erTia:
daisvas kiTxvebisa da SekiTxvebis mTeli rigi ama Tu im saeWvo ideis,
Sexedulebis, azris garSemo. amiT SesaZlebeli gaxdeba, mozardebi im
procesSi CavabaT, romelic keTil samsaxurs gauwevs maT WeSmaritebis
dadgenaSi. xSirad gulgrilobas Tan axlavs garkveuli daJinebac; es
negatiur movlenad unda aRviqvaT, Tu igi e.w. amoCemebul-akinWilebuli
daJinebaa.
amgvari daJinebis erT-erT gamovlinebad loki Tvlis iseT Sinagan
sulier mdgomareobas, rodesac pirovneba Tvlis, rom unaklo pirovnebas
warmoadgens. es mas xels uSlis imoZraos srulyofis gzaze, am
viTarebaSi ver axerxebs TviTkontrols, ver amCnevs sakuTar uaryofiT
mxareebs; igi TviTdinebazea miSvebuli da, amave dros, gulisxmobs, rom
TviTnabadi briliantia da ar saWiroebs dawaxnagebas. misTvis ucxoa is
WeSmariteba, rom RmerTma Seqmna harmoniuli inteleqtualuri samyaro
SesaniSnav adamianebTan erTad. es harmonia ki adamianma sakuTari
SromiTa da sibejiTiT unda SeinarCunos. uamisod, – aRniSnavs jon
loki, _ warmoiqmneba sibnele da qaosi.
gonebasTan adamianis brZola da omi iseve mZafri da sastikia,
rogorc samxedro Setakeba. gvxvdebian gulgatexili adamianebi,
romlebic cxovrebasTan pirvelive SejaxebisTanave, raki sirTuleebTan
Widili uWirT, vardebian saSineli sulieri dacemulobis
mdgomareobaSi. am sulieri depresiidan isini Znelad an sulac ver
gamodian.
110
jon loki am SemTxvevaSi moiTxovs moqmedebis ganuwyveteli
procesis gagrZelebas, raTa adamianma kidev da kidev Seamowmos Tavisi
SesaZleblobebi, yovelnair mdgomareobaSi SeinarCunos aqtiuroba da
moqmedi suliskveTeba. am SemTxvevaSi igi mouwodebs adamianebs, yuri
ugdon Semdeg sentenciebsa da Cvevebs:
,,RmerTo, miSvele, vixrCobio! – gaanZrie xeli da giSvelio!"
,,moipove Zala siarulSi!"
`gamoiyene fexebi da maTi samsaxuris Zalac".
imedianobasa da moqmedebas moazrovne Tvlis gulgatexilobis mtled
da malamod. rTul viTarebaSi aRmoCenil adamianebs igi urCevs maT winaSe
arsebuli problemis yvela detalis yuradRebiT ganxilva-gadasinjvas,
misi daZlevis gaadvilebis mizniT maT danawevrebas sakiTxebis Tu
calkeuli elementis mixedviT. am gziT is, rac rTulad eCveneba adamians,
xdeba naTeli da advilad gasarkvevi. saWiroa ara naxtomebi, aramed nabij-
nabij siaruli, TandaTanobiT winsvla. ,,es xvews gonebriv operaciebs,
aZlevs mas mizandasaxuli operirebis iersaxes," – miuTiTebs jon loki.
Semdegi movlena, romelsac jon loki ganixilavs, aris analogia.
igi aRiarebs mis sargeblobas gonebisaTvis da WeSmarit rols natur-
filosofiaSi. es iyo germanuli mecnieruli skolis mier damuSavebuli
moZRvreba bunebis Sesaxeb, romelic cdilobda moeca bunebis Sesaxeb
codnis dasrulebuli sistema ganyenebul principebze dayrdnobiT da
ara cdiseuli procesebidan gamomdinare. es filosofiuri mimdinareoba
jon lokis dros Tavisi popularobis zenitSi idga da mkvlevari
iziarebda am mimdinareobis azrebsa da Sexedulebebs.
jon loki eqimis TvalTaxedviT ixilavs asociaciis problemas.
marTlac, zogjer aRsazrdelebSi Tavs iCens garkveuli paTologiuri
gamovlinebani. es SemTxvevebi, _ aRniSnavs igi, _ SeimCneva maSin, rodesac
mozardTa gonebaSi rTuli kombinaciebisa da ideebis gadaxlarTva-
manipulacia xdeba. es ki iwvevs bavSvis gonebis gadaRlas. zogjer
daZabuli gonebrivi operaciebis dros mozards eCveneba, rom moxvda
gamouval mdgomareobaSi. mecnieri da pedagogi pedagogebisa da
111
mSoblebisagan saswavlo-aRmzrdelobiT procesSi im niuansebis
gaTvaliswinebas moiTxovs, romelTa meoxebiT SesaZlebeli gaxdeba
bavSvis fsiqikuri wonasworobis SenarCuneba.
Tavisi Sromis TiTqmis yvela nawilSi loki sistematurad saubrobs
WeSmaritebisa da sicruis Sesaxeb. faqtobrivad misi damokidebuleba am
ori cnebisadmi aseTia: ideebi TavisTavad ar aris arc WeSmariti da arc
cru, isini aseTi maSin xdebian, rodesac sagnebsa da movlenebs Cven
Cveneul mosazrebebs vufardebT. ,,WeSmariteba da sicrue arasodes ar
arsebobs sityvieri dasabuTebis an uaryofis Tvinier." igi miiCnevs, rom
arsebobs ZiriTadi WeSmaritebani, romlebic gonebas mdidar masalas
aZleven, isini naTels fenen ara mxolod konkretul, aramed zogad
movlenebsac. am TvalsazrisiT mas mohyavs ara mxolod is WeSmaritebani,
romlebic mopovebulia samecniero dargebSi, aramed religiis sferoSic
(socialuri da moraluri WeSmaritebani). magaliTad, ,,giyvardes moyvasi
Seni, viTarca Tavi Tvisi." garda amisa, jon loki gansakuTrebul
yuradRebas uTmobs sakiTxTa im wyebas, romlebic exeba adamianis mier
ZiriTad WeSmaritebaTa aRmoCenasa da aTvisebas. igi Tvlis, rom saWiroa
gadaWriT aviciloT Tavidan kvlevebi iseTi mimarTulebiT, roca ar
xdeba ZiriTad WeSmaritebaTa dadgena. sxvagvarad muSaoba da garja mas
miaCnia drois usafuZvlo xarjvad, radganac miTiTebuli procesi ar
Seicavs codnis Semdgomi srulyofisaTvis saWiro elementebs.
jon loki aRniSnavs, rom WeSmaritebis safuZveli xSir SemTxvevaSi
is utyuari debulebebi da argumentebia, romlebic dasabuTebas
eqvemdebareba. amis magaliTad mas mohyavs TurqeTis sulTnis kanonieri
ufleba, Tavis samflobeloSi gamoiyenos Zalismieri meTodebi da am
kerZo magaliTs asabuTebs da azogadebs iseTi debulebis moxmobiT,
rogoricaa xalxTa adamianuri uflebebis dacva; aqvT Tu ara xalxebs
mopovebuli erTnairi bunebrivi uflebebi; aq mkafiod Cans, Tu sad aris
realuri WeSmariteba, - aRniSnavs igi.
adamianis gonebrivi aRzrdis mTavari monapovaria is, aqvs Tu ara
unari, ibatonos sakuTar gonebaze, marTos sakuTari azrebi, Sexedulebebi.
112
adamianis Wkua-goneba yovelTvis dakavebulia raime sagniT da, Tu
pirovneba modunebulia, zarmaci da uinteresoa, misi gonebrivi
moqmedianoba gadadis erTi sagnidan meoreze, meoredan – mesameze da a.S.
am SemTxvevaSi adamianis azrebi, Sexedulebebi wvrTnas ar emorCilebian.
dabalia nebisyofa an, ukeTes SemTxvevaSi, nebisyofis simtkicis xarisxi.
am TvalsazrisiT gansakuTrebiT didi sirTuleebi SeiZleba gamovlindes
30-40 wlis adamianSi. am SemTxvevaSi igulisxmeba azrebis gadatanis
problema. es exeba adamianTa iseT mdgomareobas, rodesac isini
Cafluli arian TavianT saqmianobaSi, ama Tu im problemis kvlevisas
eqcevian garkveul Caketil mdgomareobaSi, aqvT rTuli gamouvali
atmosfero, Sepyrobili arian erTi ideiT da momarTuli arian erTi
garkveuli mimarTulebiT. am dros maT uWirT gadaanacvlon, gadaitanon
TavianTi azri sxva mimarTulebiT; isini TiTqos Sepyrobili arian
raRac TilismiT, gatacebuli arian azriT, romelsac miapyres mTeli
TavianTi yuradReba, magaliTad, arian CarTuli erTi mimarTulebis
mqone saqmeSi, saidanac maTi gamoyvana SeuZlebelia; xSirad es
gamowveulia mZafri midrekilebebiT, Zlieri siyvarulis grZnobiT,
temperamentidan gamomdinare vnebebiT; aseT mdgomareobaSi vardebian
niWieri adamianebic, rodesac Zneli xdeba naTeli gonebis gansjis
safuZvelze rTuli mdgomareobidan maTi gamoyvana. am SemTxvevaSi
adamianebma, saWiroa, TandaTanobiT, drois garkveul manZilze, gansjis
gziT, nebisyofis daZabviT, sulieri Zalebis mokrebiT TavianTi
yuradReba gadaitanon sxva sagnebsa Tu movlenebze, Seicvalon garemo.
yovelive es xels Seuwyobs maT, SeZlon sakuTari Tavis regulireba.
zemoaRniSnulidan gamomdinare, bunebrivia, rom jon loki udides
mniSvnelobas aniWebs nebisyofas, rac adamianis saRi, naTeli gonebis
arsebobas adasturebs.
Cven SevecadeT gamogvekveTa is mTavari, rac naTels hfens jon
lokis pedagogikur ideebs, azrebsa da Sexedulebebs. ukve aRvniSneT,
rom misi orive Sroma _ ,,fiqrebi aRzrdis Sesaxeb" da ,,cda adamianis
gonebis Sesaxeb" warmoadgenen urTierTganpirobebul gamokvlevebs,
113
romlebSic organulad aris Serwymuli da erT mTlianobad
warmodgenili momavali Taobis aRzrdis pedagogikuri, filosofiuri,
fsiqologiuri, sociologiuri safuZvlebi:
isini gonebrivi operaciebis mizanmimarTuli warmarTvis safuZvelze
ganapirobeben momavali Taobis swavla-aRzrdisa da ganaTlebis process.
,,adamiani, _ aRniSnavs jon loki, _ ugunuria imitom, rom ar icis,
ra gonieria." im droisTvis adamianis gonebis dasamarebis erT-erT
mizezad didi moazrovne Tvlida tradiciebs, gaucnobierebul
Tavsmoxveul rwmenas, avtoritetebis mier SemoTavazebul ideebs,
romelTac adamianebi brmad mihyvebian. yovelive amis uaryofiT, _
aRniSnavs igi, _ yovelives kritikuli gansjiT, saRi, bunebrivi Wkua-
gonebis karnaxiT adamiani SeZlebs mSvenivrad moawyos Tavisi cxovreba.
am mimarTebiT mniSvnelovania lokis ZiriTadi idea gonebis avtonomiis
Sesaxeb. igi qadagebs: adamianebma ar unda miiRon araferi mxolod
rwmeniTa da dajerebiT, daupirispiron erTmaneTs sxvadasxva Tvalsazrisi
da Rrmad gansajon isini.
mTavari arsi misi pedagogikuri moZRvrebisa aseTia: ar gadavtvirToT
bavSvis goneba mSrali faqtebiTa da cnebebiT; vaswavloT maT
damoukidebeli muSaoba, Seupovari kritikuli azrovneba. Tu es
movaxerxeT, danarCeni yvelaferi moxerxdeba!
lokis, rogorc filosofosis, mniSvneloba, pirvel yovlisa,
gamoixateba imiT, rom man filosofiuri sakiTxebis ganxilvisas
Semecnebis Teoria pirvel adgilze daayena. mTeli axali filosofiis
dasawyisi xasiaTdeboda meTodis problemis dadebiTad gadawyvetiT.
erTi mxriv, bekoni inglisSi, meore mxriv ki, dekarte kontinentze
mecnieruli codnis axal meTodze muSaobdnen. rasakvirvelia, meTodze
muSaoba ase Tu ise mWidrod aris dakavSirebuli codnis TeoriasTan.
bekonica da dekartec darwmunebuli iyvnen, rom axali meTodiT
SesaZlebelia sinamdvilis mTliani Semecneba. jon loki pirvelad da
mkafiod ayenebs sakiTxs: saerTod SesaZlebelia Tu ara Semecneba?
114
ar vadasturebT, rom amomwuravad SevZeliT gagveSuqebina dasmuli
problema, radgan jon lokis yoveli fraza, yoveli sintagma da, bolos,
calkeuli cnebac ki udides samyaros itevs ama Tu im pedagogiuri
problemis gadawyvetis TvalsazrisiT.
115
Tavi III. jon lokis pedagogikuri ideebis gavlena pedagogikuri
Teoriisa da saskolo praqtikis ganviTarebaze
$1. jon lokis roli pedagogikuri azris ganviTarebaSi
jon loki didi filosofosi, materialisturi sensualizmis
fuZemdebeli da Semecnebis Teoriis sagangebod damuSavebuli
msoflmxedvelobis damamkvidrebelia axal filosofiaSi. igi empiriul
fsiqologiaze dafuZnebuli burJuaziuli pedagogikis mamamTavaria. man
Tavisi SromebiT `cda adamianis gonebis Sesaxeb" (filosofiaSi) da
“fiqrebi aRzrdaze" (pedagogikaSi) didi gavlena moaxdina XVII - XVIII da
XIX saukuneebis filosofiur da pedagogiur azrovnebaze.
loki aRiarebs samyaros obieqtur arsebobas da materialisturi
postulatebis momarjvebiT amkvidrebs Tavisi filosofiis ZiriTad
mimarTulebas, magram saganTa pirvelad da meorad Tvisebebze
msjelobisas subieqtur idealizmamde midis.
aRsaniSnavia, rom Semecnebis TeoriaSi jon loki uaryofs
Tandayolil ideebs da aRiarebs `sufTa dafis" cnobil formulas,
romlis mixedviTac Semecnebis wyaro adamianis grZnobaTa organoebze
sinamdvilis zemoqmedebaa, aqedan gamomdinare, unda iTqvas, rom igi
dabejiTebiT icavs debulebas, romelic SeuZleblad Tvlis gonebrivi
mdgomareobis Secvlas, rac SegrZnebebiT araa gapirobebuli. jon lokis
filosofiis ZiriTadi arsi aseTia: ar arsebobs “Tandayolili ideebi",
romlebic adamianis sulSi imTaviTvea warmodgenili.
lokis msoflmxedvelobis zemoganxiluli debulebebidan gamomdinare
da masze dayrdnobiT sainteresoa gairkves is roli, rac man Seasrula
pedagogikuri azris ganviTarebaSi da rasac gansazRvravs misi
moZRvrebis progresuli mimarTuleba.
lokis filosofia da masze dafuZnebuli pedagogikis Teoria
faqtobrivad gulisxmobda pirovnebis sruliad axlebur xedvas, misi
Camoyalibebis sruliad axal gzebsa da saSualebebs. igi aRniSnavda,
116
rom pirovnebas SeuZlia sakuTari ZalebiT gardaqmnas cxovreba, Tavisi
Tavi. gonebis moxmobiTa da gamocdilebiT igi daagrovebs codnis iseT
marags, rom, rogorc Teoriulad, ise praqtikulad gansazRvravs Tavis
damokidebulebebs sazogadoebisadmi da SeeZleba Tavisufali molaparakebis
gziT moawyos sazogadoebrivi urTierTobebi.
bunebrivi da damaxasiaTebelia, rom msgavsi Sexedulebani adamianis
bunebis Sesaxeb yvelaze adre inglisSi SeimuSaves.
jon lokma gailaSqra swavlebaSi sqolastikis winaaRmdeg.
SesaZlebelia iTqvas, rom faqtiurad man gaacamtvera, zurgi aqcia
swavlebis gamefebul stils da SromaSi `fiqrebi aRzrdaze" swavlebis
SemoqmedebiTi mxareebi gaaSuqa. amave dros, praqtikuli cxovrebiseuli
problemebidan gamomdinare, iqadaga swavlebis im droisaTvis sruliad
axali Sinaarsi, programa da misi ganxorcielebis meTodikacki.
cnobilia, rom im dros inglisSi swavlebasa da aRzrdas aferxebda
pedantizmi, gaugonari despotizmi, rozgi. swavlis kursi mTlianad
Semoifargleboda mkvdari enebis SeswavliT, rac berZnuli da laTinuri
enebis codnas emyareboda. aRzrda am sityvis WeSmariti gagebiT ar
esmodaT. swavlebis viwro CarCoebidan gamomdinare, aRzrda sruliad
iyo ignorirebuli. garda amisa, swavlis praqtikuli daniSnuleba ar
Seesatyviseboda cxovrebis moTxovnebs. amitom iyo, rom loki
aRniSnavda: “Cven vswavlobT ara cxovrebis, aramed kamaTisaTvis da
Cveneburi aRzrda gvamzadebs universitetisa da ara samyarosaTvis".
SesaZlebelia, moviyvanoT uamravi magaliTi jon lokis
TanamedroveTa gamonaTqvamebis saxiT, romlebic adasturebs: im
droisaTvis ganaTlebis muSakTa erTi jgufi (miltoni, monteni)
gadaWriT gmobda swavla-aRzrdis arsebul sistemas, oRond maT ar
gaulaSqriaT arsebulis winaaRmdeg. jon lokma Tavisi SromebiT
pirvelma gailaSqra sqolastikuri sistemis winaaRmdeg. swored man
gauxsna gza axal azrovnebas swavlebisa da aRzrdis sferoSi.
Tavisi progresuli ideebiT loki daupirispirda imdroindel
eklesiasac, romelic adamianis SemoqmedebiTi ganviTarebis winaaRmdeg
117
gamodioda. eklesia qadagebda: mecniereba erTxel mocemuli, dadgenili
da xelSeuxebelia, amisda mixedviT, aRzrdis procesi dafuZnebuli unda
iyos mkacr tradiciebze.
loki gamovida rogorc SemoqmedebiTi ganviTarebis ideis
matarebeli da dasaxa misi praqtikuli ganxorcielebis gzebi da
saSualebebi, uaryo ra `monis disciplina" da damamcirebeli morCilebis
imdroindeli qadageba, romelic ganmtkicebuli iyo mSobelTa
Zalauflebis primatis aRiarebiT.
wigni `fiqrebi aRzrdaze" istoriuli Zeglia, romelSic gamoxatulia
brZola or sistemas – Zvelsa da axals Soris; mozardis Sexedulebebi
sruliad Seesabameba evropuli kulturis safuZvlebs da didi
barierebis daZlevisa da gadalaxvis gziT kafavs gzas axali
Sexedulebebisaken. jon lokma, rogorc udidesma moazrovnem, naTlad
Camoayaliba progresuli warmodgenebi adamianis bunebasa, mis
niWierebasa da moTxovnilebebze. igi moiTxovs swavla-aRzrdisadmi
axlebur midgomas aRsazrdelis pirovnebis, misi Sinagani bunebis,
SesaZleblobebis gaTvaliswineba-gamokveTis safuZvelze. am aspeqtiT is
moiTxovs swavla-aRzrdis procesSi Tavisufali, SemoqmedebiTi
atmosferos saWiro unar-Tvisebebis Camoyalibebis farTo SesaZleblobebi
Seiqmnes. swored amas adasturebs misi gamonaTqvami: unar-Cvevebi
ganuwyvetliv moqmedeben da adamianis qcevebs ufro met simsubuqes
aniWeben, vidre gonebrivi gansjis safuZvelze ganxorcielebuli qcevebi.
jon lokis SemoqmedebisaTvis niSandoblivia: igi ar msjelobs
calke sulis da calke sxeulis filosofiur Sinaarsze, rogorc amas
akeTebdnen manamde, raTa amisda kvalobaze daexataT harmoniuli
ganviTarebis suraTebi. misi yoveli rCeva mimarTulia iqiTken, raTa ise
aRvzardoT jentlmeni, rom SeZlos cxovrebiseuli movaleobebis
Sesruleba. misi azriT, adamiani rodia abstraqtuli arseba, daclili
adamianuri bunebisagan. es ki moiTxovs imas, rom meti yuradReba mieqces
pirovnebaSi cxovrebiseuli sawyisebis ganviTarebas, praqtikulad
gamosadegi Tvisebebisa da unar-Cvevebis gamomuSavebas. lokis
118
pedagogikuri memkvidreobis, Sexedulebebisa da ideebis progresuloba
swored amiT gamoixateba. aRniSnulis safuZvelze igi moiTxovs swavla-
aRzrdis procesis Semdgom dawinaurebas. maSasadame, is gamodis
imdroindeli Caketili, sqolastikuri skolis mowinaaRmdeged.
maSindeli sazogadoebrivi fenebi dabejiTebiT moiTxovdnen, raTa
maTi SvilebisaTvis miecaT laTinuri da berZnuli enebis gramatikis
codna. isini Tvlidnen, rom uamisod maTi naSierni ver miiRebdnen
jerovan aRzrdas; sinamdvileSi ki momdevno cxovrebiseuli xana
sawinaaRmdegos amtkicebda: axalgazrdas haeriviT esaWiroeboda
praqtikuli, realuri codna, konkretuli unar-Cvevebi. es ki TavisTavad
qmnida garemosTan Seguebis rTul situaciebs. maSasadame, gamodioda,
rom skolis kedlebSi uazrod da umiznod ixarjeboda Zvirfasi dro da
energia, mecnieri ar uaryofs, rom muSaobis pirobebSi enebis codna
aucilebeli da saWiroa, magram, Cveulebriv, jentlmenis aRzrdis dros
enebis codna garkveuli garegani pirobaa. gansakuTrebul mniSvnelobas
aniWebs loki mSobliuri enis codnas, mis siRrmiseul dauflebas. igi
Tvlis, rom mSobliuri ena pirovnebis ganviTarebis mZlavri
impulsatoria, rac im droisaTvis jerovnad ar iyo gaTvaliswinebuli.
mSobliuri enis maRal doneze Seuswavlelad, _ aRniSnavda igi, _
iqmneba STabeWdileba, rom axalgazrda jentlmenis momzadeba xdeba ara
samSoblos samsaxurSi Casayeneblad, aramed ucxo qveynis maswavleblad.
garda amisa, lokma swavlebis procesSi farTod da gabedulad
Semoitana iseTi metad mniSnvnelovani dargebi, romlebic
samyarosmcodneobis farTo saSualebas iZleva.
vfiqrobT, progresuli iyo swavla-aRzrdis procesis iseTi xedva,
roca gaTvaliswinebulia rogorc sazogadoebrivi, ise kerZo skolebi
da saojaxo swavla-aRzrda. aRniSnuli diferenciacia gamomdinareobda
marTebuli poziciidan. Tu swavlebis romeli saxeoba sjobs, amas
gansazRvravs ymawvilebis pirovnul-individualuri Tvisebebi da xasiaTi,
misi bunebrivi monacemebi. am mxriv didi pedagogi metad moqnil da
Semrigeblur poziciaze dgas; im droisaTvis gamefebuli saojaxo
119
aRzrdis, rogorc ufro sasurveli formis garda, igi mxars uWers
karCaketilobis da SezRudulobis momSlel sazogadoebriv skolas.
maSasadame, momavali jentlmenis Camoyalibebas ufro Tamami formiT,
garemosTan farTo urTierTobis viTarebaSi apirebs. Cveni fiqriT, es
iyo im droisaTvis didi garRveva tradiciis msxvrevis gzaze. aseve
sruliad axleburad daayena man aRmzrdelis, pedagogis pirovnebis
codnis donisa da SemoqmedebiTi SesaZleblobebis sakiTxi. aq
igulisxmeboda pedagogis rogorc inteleqtualuri, aseve moraluri
avan-Cavani. amave dros, man mTeli sigrZe-siganiT dasva pedagogTa Sromis
daufaseblobisa da maTi gasamrjelos simwiris sakiTxi.
Sroma `fiqrebi aRzrdaze" gvawvdis momavali Taobis swavla-
aRzrdis sruliad axal, progresul da cxovrebiseul sistemas. man
humanur ideebze dayrdnobiT, mozardTa individualur TaviseburebaTa
gaTvaliswinebiT gansazRvra swavlebisa da aRzrdis Sinaarsi, romelic
harmoniulad ganviTarebuli, gonebrivad srulyofili, fizikurad
gamowrTobili, moralurad mtkice, esTetikurad ganaTlebuli
pirovnebis aRzrdas Seuwyobda xels.
ramdenadac jon loki qadagebs aRsazrdelTa sulieri samyarosadmi
saTuT damokidebulebas, maTs individualur TaviseburebebSi wvdomasa
da SesaZleblobaTa srulad gaTvaliswinebas, imdenad mkacria igi
mozardTa moraluri aRzrdis procesSi garkveuli pedagogiuri
meTodebisa da formebis ganxorcielebisas. aRmzrdelebisa da
mSoblebisagan igi kategoriulad moiTxovs, ar wavidnen mizanSeuwonel
daTmobebze, radgan es uaryofiT zegavlenas moaxdens aRmzrdelobiT
procesSi jansaRi atmosferos Seqmnaze; oRond igi imavdroulad
kategoriulad uaryofda uTanazomo simkacresac. is SeniSnavda: `me
imdenad xSirad vsaubrob bavSvebisadmi mkacri damokidebulebis
Taobaze, bevri, albaT, daeWvdeba, rom saTanadod ar viTvaliswineb maT
mcire asaks da saTuT konstitucias, magram es eWvi gaifanteba Cemi
ZiriTadi debulebiT, sadac gadaWriT vacxadeb: mkacr dasjas moaqvs
120
didi ziani, mavne zegavlenas axdens aRzrdaze. bavSvebi, romlebic
xSirad isjebian, iSviaTad gamodian kargi adamianebi".
loki konkretulad ayalibebs im Tvisebebs, romlebic mozards
axasiaTebs. igi Tanamimdevrulad ganixilavs rogorc dadebiT, ise
uaryofiT Tvisebebs, azrs, Tu ra gziT SeiZleba dadebiTi Tvisebebis
ganmtkiceba da uaryofiTis aRmofxvra. magaliTisTvis SesaZlebelia
moviyvanoT misi msjeloba `dajildoebisa da dasjis" Sesaxeb. aq igi
vrclad saubrobs aRniSnuli meTodebis mniSvnelobaze zneobrivi,
moraluri aRzrdis TvalsazrisiT da, amave dros, konkretulad
msjelobs imis Taobaze, rom aucilebelia bavSvebs ise mivudgeT,
rogorc gonier arsebebs, raTa maTze saTnoebisa da sifaqizis meoxebiT
movaxdinoT zegavlena. rodesac loki msjelobs `Rirsebisa da
sircxvilis" grZnobaze, rogorc mozardis aRzrdis mniSvnelovan
fenomenze, aRniSnavs: `es aris sulis SeZvris metad mdidari saSualeba".
avtori iqve gvawvdis mosazrebas: “Tu SesaZlebeli gaxdeba, CaunergoT
mozardebs siyvaruli maRali reputaciisadmi da SiSi sircxvilisa Tu
Sercxvenisadmi, es niSnavs, rom ganvaxorcieloT swori principi,
romelic mudam imoqmedebs da mozards sikeTis gzaze daayenebs".
imave siRrmiT saubrobs igi adamianis sxva mniSvnelovani dadebiTi
sulieri Rirebulebebisa Tu uaryofiTi Tvisebebis Sesaxeb, romelTac
aanalizebs mozardTa aRzrdis procesis daxasiaTebisas.
moazrovnes gauCnda mimdevrebi. magaliTad, helveciusma lokis didi
zegavlena ganicada. isic, rogorc loki, Tvlida, rom aRzrda
pirovnebis ganviTarebis yovlisSemZle da erTaderTi faqtoria.
adamianTa Soris gansxvaveba ar aris damokidebuli arc organizaciasa
da arc bunebaze. aRzrda – es aris yvelaferi da swored is
gansazRvravs pirovnebis ragvarobas.
lokis Sromam didi gamoxmaureba pova inglisis sazogadoebriv
wreebSi, romlebic detalurad da, amave dros, kritikuladac
ganixilavdnen mis mosazrebebsa da calkeul debulebebs. erT-erTi
aseTi moRvawea moline, romelsac lokma Tavisi Sroma Sefasebis mizniT
121
gaugzavna da sTxova, gamoxmaureboda kritikuli SeniSvnebiTac; naSroms
gamoexmaurnen lordi kingi, monteni; molnie ZiriTadad emxroboda
lokis aRmzrdelobiT sistemas. amas igi adasturebda cnobil werilSi
jon lokis Sromis Sesaxeb. lokis debulebebis Sesaxeb Tavis azrsa da
Sexedulebebs gamoTqvams misi Tanamedrove isaak teilori. sazogadoebis
didi interesi lokis Sromebis mimarT gamowveuli iyo, erTi mxriv,
swavla-aRzrdis procesis sruliad axali midgomisadmi SemobrunebiT,
meore mxriv, im problemaTa siuxviT, romlebic dasmulia lokis
naSromSi. aq xom gaSlili saubaria swavlebisa da aRzrdis procesis
Sesaxeb, mSobelTa damokidebulebaze swavla-aRzrdis procesisadmi,
sulier RirebulebaTa mravalferovnebaze, swavla-aRzrdis procesis
formebis Ziebis Sesaxeb, aRmzrdelis rolsa da daniSnulebaze da kidev
sxva problemebze, romlebic exeba mozardi Taobis Camoyalibebis
rTulsa da mravalwaxnagovan process. vfiqrobT, yovelive es
adasturebs lokis udides damsaxurebas pedagogikuri azris
ganviTarebaSi. garda Tqmulisa, isic erTob mniSvnelovania, rom avtorma
mogvca uamravi konkretuli miTiTeba, darigeba, rCeva.
Tandayolili ideebis Teoria eyrdnoba garkveul faqts. adamianebi
aRiareben, rom arsebobs iseTi ideebi, romlebsac yvela iziarebs;
sakmarisia adamianma gaigos aseTi Sinaarsi, rom is maSinve gaiazrebs mis
WeSmaritebas. amgvari ideebis WeSmaritebas sayovelTao xasiaTi aqvs.
rasakvirvelia fiqrobs loki, Tu marTlac arsebobs aseTi ideebi, isini
Tandayolili unda iyos, radgan aRqma da saerTod cda amgvari ideebis
safuZveli ver iqneba. Tu SevZlebT am ideebis warmoSobis axsnas
bunebrivi gziT, maSin moixsneba maTi zebunebrivi warmoSobis Teoria.
Tandayolili idea zogadi ideaa, misi Sinaarsi zogadi saxis
msjelobaSi gamoixateba; magram zogadi arasodes aRqmaSi ar aris
mocemuli. loki specialurad gaanalizebs iseT ideebs, romlebic
TiTqmis sayovelTao WeSmaritebis xasiaTs atarebs: es aris igiveobisa
da winaaRmdegobis ideebi. loki amtkicebs, rom bavSvebi da
gaunaTlebeli adamianebi am ideebs ar icnoben. am ideebs ara aqvs
122
sayovelTao WeSmaritebis xasiaTi da, garda amisa, Tu isini
Tandayolili arian, maSin maTi codna bavSvebsac eqnebaT.
loki iTvaliswinebs SesaZlebel pasuxs am argumentaciaze,
saxeldobr, rom Tandayolili idea am principebiT `azrovnebs~,
Tandayolili ideebi gacnobierebuli xdeba, rodesac adamiani
namdvilad daiwyebs azrovnebas, rodesdac is azrovnebis unars
gamoiyenebs. Arc dekartes miaCnda rom axaldabadebuli bavSvis gonebaSi
mzamzareulad `Cawyobilia~ es ideebi, isini aracnobierad arseboben
gonebaSi da mxolod Semdeg gacnobierdebian gonebis Sinagani ZalebiT
da ara cdis safuZvelze.
praqtikuli, moraluri principebi gansxvavebuli aqvT calkeul
pirovnebebs, calkeul erebs, da araTu gansxvavebuli, aramed xSirad
winaaRmdegobrivic. arc RmerTis ideaa Tandayolili, mogzaurebi da
misionerebi mogviTxroben, rom arseboben veluri xalxebi, romlebsac
ara aqvT araviTari warmodgena RmerTze. sxvadasxva ers RmerTis
gansxvavebuli idea gaaCnia. metic: erTi qveynisa da erTi religiis
momxreTa Soris calkeul pirovnebebs RmerTis Sesaxeb gansxvavebuli
warmodgena aqvT. rasakvirvelia arseboben iseTi Wkviani da brZeni
adamianebi, romelbsac swori warmodgena aqvT RmerTze. magram maTi
ricxvi Zalian mcirea. es garemoeba amtkicebs, rom RmerTis idea ar aris
Tandayolili. miT umetes ar aris aseTi sxva ideebi. Cven viciT, rom
RmerTi arsebobs, magram viciT es ara imitom, rom is Tandayolilia,
aramed imis gamo, rom yvela saganSi da movlenaSi naTlad Cans
sibrZnisa da Zalis araCveulebrivi niSnebi da yoveli gonieri arseba,
romelic seriozulad moiazrebs maT, aRiarebs maT arsebobas.
Tu RmerTis idea ar aris Tandayolili, maSin arc erTi idea ar
SeiZleba iyos Tandayolili, radgan Tu RmerTma Cagvinerga sulSi raime
idea, pirvel rigSi is TavisTavis ideas Cagvinergavda.
loki ganasxvavebs codnas rwmenisagan. marTalia RmerTis arsebobas
loki ar Tvlis rwmenad, mas rogorc aRniSnuli iyo namdvil
demonstraciul codnad miiCnevs, magram rwmenis sferoSi Sedis bevri
123
sakiTxi, RmerTis arsebobis garda, rwmena ar eyrdnoba demonstracias _
misi safuZvelia RvTaebrivi gamocxadeba. gamocxadeba aranakleb sandoa,
vidre codna, radgan is RmerTidan momdinareobs. magram sabolood
gonebam unda gadawyvitos, ramdenadaa es gamocxadeba marTlac
RvTaebrivi. es sakiTxi martivad wydeba: loki aq iyenebs cnobil
princips: aris debulebebi, romlebic eTanxmeba gonebas, dabolos
debulebebi, romlebic gonebas ewinaaRmdegeba. RmerTis arseboba araTu
eTanxmeba gonebas, aramed misi arsebobis damtkicebac SeiZleba;
debuleba, rom arsebobs mravali RmerTi, ewinaaRmdegeba gonebas. es
debuleba unda ganidevnos rwmenidan. saerTod, religiis yvela
debuleba gonebam unda Seafasos. icavs ra `bunebis religias~.
loki amave dros iziarebs, rogorc aRniSnuli iyo, RvTaebriv
gamocxadebas, iziarebs qristianuli religiis zogierT dogmats da amiT
gansxvavdeba Tanmimdevruli deizmisagan. loki momxrea eklesiis
saxelmwifosagan gamoyofisa. saxelmwifo zrunavs adamianTa
keTildReobaze, xolo eklesias saqme aqvs adamianTa sulTan.
gansxvavebul religiebsa da konfesiebs gaaCnia erTnairi ufleba
arsebobdes saxelmwifoSi. tolerantis momxre loki aRiarebs, rom
saxelmwifo moqalaqe SeiZleba iyos rogorc qristiani, ise mahmadiani,
ebraeli da warmarTic ki. religia ar aris saxelmwifos saqme, is
mrevlis saqmea.
jon lokis pedagogikurma memkvidreobam sruliad axali gzebi da
perspeqtivebi dausaxa aRzrdasa da ganaTlebas. pedagogebsa da
mkvlevarebs axali simaRleebi da horizontebi daanaxva. didi moazrovne
da pedagogi Tavisi epoqis gadasaxedidan Cvens Tanamedrove aswleulsac
naTlad da mkafiod Wvretda.
124
$2. jon lokis pedagogiuri Sexedulebebi, ideebi
da Tanamedroveoba
jer kidev Cvens welTaRricxvamde 551 - 479 wlebSi cnobili Cineli
moazrovne, politikuri moRvawe da pedagogi konfuci (qun fu-Zi) werda:
`is, visac ZvelTan Sexvedrisas xelewifeba axlis aRmoCena, Rirsia
iwodebodes maswavleblad". es brZnuli azri gansakuTrebul mniSvnelobas
iZens dRes imdenad, ramdenadac Tanamedrove mecnieruli pedagogiuri
codna damyarebulia warsulis cnobil moazrovneTa miRwevebze, maTi
naazrevis, Sexedulebebis, ideebis Rrma analizze, rac Sedarebis
meTodis gamoyenebiT mniSvnelovani daskvnebis gamotanis SesaZleblobas
iZleva.
Cveni sadisertacio naSromis mTavari mimarTuleba – ingliseli
filosofosis, pedagogikuri mecnierebis warmomadgenlis, eqimisa da
fsiqologis jon lokis pedagogikuri ideebis, Sexedulebebis, naazrevis
gaanalizeba da amis safuZvelze daskvnebis gamotana _ swored
zemoaRniSnuli miznebisa da amocanebis daZlevas emsaxureba.
konkretulad Cveni amocana aseTia: mkafiod gamovacalkevoT, aRvweroT
da SevTavazoT Tanamedrove skolebs yovelive is mniSvnelovani,
racionaluri da sasargeblo, rac ramdenime saukunis winaT jon lokis
mier iyo miTiTebuli rogorc aucilebeli da gardauvali ram momavali
Taobis swavla-aRzrdis saqmeSi. aqedan ki umTavresia: jansaRi sulis
aRzrda jansaR sxeulSi. saWiroa aRiniSnos: Tanamedrove etapze,
rodesac Cvens qveyanaSi xdeba swavlebisa da aRzrdis procesis
srulyofis mizniT reformis gatareba, arsebobs mniSvnelovani meTodur-
praqtikuli miTiTebani, debulebebi skolis direqtorebis, klasis
xelmZRvanelis, direqtoris moadgilisaTvis aRmzrdelobiT dargSi,
mSobelTa saskolo komitetebis xelmZRvanelebisaTvis da metad
mniSvnelovani mecnierulad damuSavebuli saxelmwifo saganmanaTleblo
standartebi dawyebiTi klasebidan sagnobrivi dargebis mixedviT
(qarTul enasa da literaturaSi, maTematikaSi, istoriaSi, geografiaSi,
125
biologiaSi, SromiT swavlebaSi, saqarTvelos istoriaSi, ucxour
enebSi). damuSavebulia elementaruli, ZiriTadi da saSualo skolebis
gegmebis saxelmwifo saganmanaTleblo standarti, romelic Seicavs
ganmartebiT baraTebs, struqturas, miTiTebebs saswavlo datvirTvaze
da gegmis invariantul da variantul blokebs…
dasanania, rom es universaluri masala, romelic 1997 wels aris
gamocemuli, aRmzrdelobiTi problemebis irgvliv sakmaod mwir masalas
Seicavs.
Cven sruliad viziarebT erovnuli, mravalvariantuli demokratiuli
da humanuri skolis Camosayalibeblad – aRzrdis ZiriTadi mimarTulebis
avtoris g. murRulias mecnierul naSroms `vin unda aRzardos saqarTvelos
ganaTlebis sistemam" ideas. garda amisa, ganaTlebis sistema sTavazobs
klasis xelmZRvanels aRzrdis procesSi 10 mcnebis ganxorcielebaze
zrunvas. raionuli ganaTlebis ganyofileba klasis xelmZRvanels
sTavazobs sarekomendacio Tematikas klasis saaTisaTvis, kerZod: mixeil
javaxiSvilis `10 mcnebis" gaTvaliswinebiT aRmzrdelobiTi muSaobis
warmarTvas, agreTve SemoTavazebulia yuradRebis gamaxvileba nodar
dumbaZis oTxi saidumloebis flobis sargeblobaze.
vxedavT: dadgenilia aRzrdis mimarTuleba, mravalia Segoneba,
sentencia, meToduri miTiTeba, magram am mdidar sityvier fonze
SedarebiT mkrTali da arafrismTqmelia skolaSi arsebuli praqtikuli
moqmedebis realuri suraTi. arada, unda aRvniSnoT: nebismier droSi is
saxelmwifo iyo Zlieri, romelic Tavisi struqturebisa da interesebis
damcveli axalgazrdobis aRzrdas axerxebda. amJamad, roca dairRva
RirebulebaTa Zveli sistema da axalgazrdobis aRzrdis meqanizmi,
bunebrivia, Seicvala saxelmwifo struqtura, misi orientacia. am
viTarebaSi ar gagvaCnia ideologia, radgan zogi fiqrobs, rom
ideologiuri wnexis drom Caiara, arada es didi Secdomaa: uamisod
saxelmwifo haerSi gamokidebuli rCeba, xolo axali saxelmwifos
aRmSeneblobas sWirdeba aRzrdis sruli meqanizmi: dabali asakidan
momwifebamde, rasac aRmzrdelebs ver vTavazobT.
126
Cven Sorsa varT im azrisagan, rom es naklovanebebi dauZlevelia,
magram yovel did saqmes xom odesme dawyeba sWirdeba? demokratia imas
rodi niSnavs, rom skolaSi aRzrdis procesi TviTdinebaze iyos
miSvebuli. saWiroa myari sayrdeni, razedac aigeba Zlieri zednaSeni –
momavali Taobis aRzrda. momavali Taobis aRzrda ki erTian
ideologiaze unda iyos agebuli.
garduvalia im azris ganxorcielebis aucilebloba, romelic
uwmindesma da unetaresma patriarqma ilia II gaacxada: `bavSvebi jer
religias unda eziaron da swavlas amis Semdeg unda Seudgnen". Cveni
azriT, es samarTliani da saWiro miTiTebaa da sazogadoebam usaTuod
unda gaiTvaliswinos.
unda vaRiaroT, rom religiis swavleba, romelic karga xania
daiwyo skolebSi, jerjerobiT uferul da usaxur eqsperimentad darCa.
sadReisod yvelaze gamarTlebuli is aRmzrdelobiTi formaa,
romelic met-naklebad popularuli gaxda – es gaxlavT axalgazrduli
parlamenti. igi, vfiqrobT, mizandasaxuli xelmZRvanelobis viTarebaSi
savsebiT gaamarTlebs. sagulisxmoa, rom am saqmianobaSic metad
mniSvnelovania lokiseuli Sexedulebani imis Taobaze, rom ,,mozardSi
unda xdebodes iseTi unaris Camoyalibeba, romelic SesaZleblobas
miscems mas, gaxdes sazogadoebisaTvis sasurveli." am mimarTulebiT
moazrovne saTanado gzebsa da saSualebebs gvTavazobs. is saSualebebi
SesaZlebels xdis, sxva sikeTesTan erTad damkvidrdes adamianTa
harmoniuli urTierTobebi. loki am mizniT yoveli jentlmenis aRzrdis
procesSi aucileblad Tvlis urTierTobisTvis saWiro, mozomili,
taqtiani saubrebisa Tu qcevebis ganxorcielebis unaris gamomuSavebas.
is konkretuladac miuTiTebs, Tu rogor moxdes es. erT-erTi saamiso
gza – es aris situaciebis Seqmnis gza, roca mozardis dadebiTi
qcevebis safuZvelze CvevaTa SemuSavebis meqanizmi amoqmeddeba.
aseve didad sasargebloa mozardebisTvis uaryofiTi da dadebiTi
faqtebisa da movlenebis axsna-ganmarteba, analizis safuZvelze sja-
baasi, erTmaneTis naazrevTa Sejereba. farTo diskusia unda gaiSalos
127
sazogadoebaSi arsebuli iseTi mankierebebis Sesaxeb, romlebic angrevs
TviT am sazogadoebis jansaR suliskveTebas da a. S.
Cveni sazogadoebis, saxelmwifos Camoyalibebis urTules periodSi
mozardTa Soris am mimarTulebiT aRmzrdelobiTi muSaobis gaSlas
uaRresad didi mniSvneloba eniWeba. ra ucnauradac ar unda gveCvenos,
yovelive es ramdenime saukunis winaT TviT jon lokma SesTavaza
inglisis sazogadoebas. aq upriania, moviSvelioT didi moazrovnis
gamonaTqvamebi:
,,jentlmenis" Camoyalibebisas mTavaria ara mxolod calmxrivi
ganaTleba, sxvadasxva dargis Seswavla, rogoricaa, vTqvaT, filosofia,
maTematika, istoria, metafizika. rasakvirvelia, es codnis samyaros
gasaRebia, magram, Tu aRsazrdels ar aqvs keTilzneobisa da saTnoebis
safuZveli da misi pirovneba Raribia, ideur-zneobrivad mwiria, es
mniSvnelovanwilad adablebs mis adamianur Rirsebas, igi
arasrulfasovnad SeiZleba CaiTvalos."
,,umaRlesi mizani, _ aRniSnavs jon loki, _ romelsac isaxavs
maswavlebeli, aris ara mxolod codnis gadacema, aramed sulieri
aRzrda da saTanado Cvevebis Camoyalibeba." sxvagan mkvlevari ase
gvwvrTnis: ,,sxeulis fizikurad wrToba cxovrebiseuli naklovanebebis
amtanobiT, amasTanave ayalibebs adamianis sulier siZlieres".
sulier ZlierebaSi igi gulisxmobda Semdegs: rodesac adamiani
ganusjelad ar moqmedebs maSinac ki, roca erTob Zlieria ltolva raime
sagnisa Tu movlenisadmi, es aris sakuTari Tavis flobis, sakuTari qcevis
regulirebis faruli Zala, romelic aRzrdas eqvemdebareba.
es aris is ZiriTadi fundamenti, romlis gamagreba pataraobidanve
unda xdebodes. axalTaobis WeSmariti aRzrdis warmateba didiad aris
damokidebuli imaze, Tu ramdenad aris damuSavebuli Cveni mecnierebis
mier pedagogikur-fsiqologiaSi am meqanizmis raoba, misi praqtikuli
ganxorcielebis gzebi.
cnobili qarTveli fsiqologis SoTa nadiraSvilis mecnieruli
kvlevis Sedegad mkafiod gamokveTilia qcevis meqanizmi, magram es
128
Zvirfasi monapovari jer kidev wignebSia, rac praqtikul aRzrdaSi ar
realizdeba. arada xom arsebobs skolebSi fsiqologiuri samsaxuri; igi
aseTi mecnieruli monapovrebis danergvaze unda zrunavdes.
naSromSi ,,fiqrebi aRzrdis Sesaxeb" warmodgenilia konkretulad
da naTlad Camoyalibebuli aRzrdis mTeli sistema. RirebulebaTa
mTliani arqiteqtoruli ansambli. aRniSnul ideaTa realizeba
aucilebelia jansaRi sulis mqone axali Taobis Camosayalibeblad.
swavla-aRzrdis RirebulebaTa garkveuli sistema CvenTvisac
cnobilia, oRond igi mxolod deklarirebulia, maTi realizebis gzebsa
da saSualebebze naklebi codna da gamocdileba mogvepoveba. arada jon
lokis nawerebSi es gzebi da saSualebebi mkafiod aris gamokveTili,
aRwerili.
jon loks aseve naTlad aqvs gadmocemuli CvevaTa mTeli sistema.
igi aRniSnavs: sruliadac ar aris sakmarisi wesebis codna. mTavaria am
codnis praqtikuli ganxorcieleba, Zieba im cxovrebiseuli situaciebisa,
romlebSic Cabma ganxorcieldeba sistematiurad, varjiSiT, rasakvirvelia,
SerCeul CvevaTa Camosayalibeblad gaweul muSaobaSi gaTvaliswinebuli
iqneba norCTa asakobrivi SesaZleblobani.
vin, Tu ara skolis fsiqologiurma samsaxurma, unda izrunos
aRmzrdelobiT procesSi aseTi mniSvnelovani problemebis gadasaWrelad?
,,cudi da kargi Cvevebi pataraobidanve iwyebs Camoyalibebas, _
aRniSanvs jon loki, _ gamyarebuli Cvevebis aRmofxvra ki rTuli
procesia da xSirad dauZlevelic."
gansakuTrebiT mniSvnelovania mecnieris azri asakisTvis Seusabamo
survilebis Sesaxeb. igi sruliad exmianeba Tanamedrove gamoTqmas
,,mozomili, gonivruli moTxovnilebebis Camoyalibebis problema."
,,mTavaria survilTa marTvis unari, xolo, vinc ar aris miCveuli,
daumorCilos Tavisi neba gonebas, rodesac es sasargebloa, yuri ugdos
sxvis keTil rCevas, vidre axalgazrdaa, is sakuTari gonebis xmasac ver
daugdebs yurs xandazmulobisas." sxvagan mkvlevari gvauwyebs: ,,bavSvebis
129
uaryofiTi zneobrivi gamovlinebani ufrosebis mier nebsiT Tu uneblieT
Cagdebuli uxiaki Teslis bralia."
aRsaniSnavia im mniSvnelovani problemis damuSaveba, romelic
uaryofiT TvisebaTa Tavidan acilebas exeba, es Tema metad mkafiod aris
gamoxatuli jon lokis SemoqmedebaSi. igi gvTavazobs mozardSi misi
reputaciis, sakuTari avtoritetis amaRlebis, Tavmoyvareobis gamomuSavebis
mizniT warmarTuli muSaobis formebs. aRniSnuli formebi sajaroobis
yvela moments iTvaliswinebs.
iqve gaSuqebulia sircxvilis grZnobis aRZvris niuansebi, mocemulia
misi detaluri analizi. eg analizi uaryofiTi qcevebis aRkveTis
erTgvari winapirobaa. Tu mozardi kargavs avtoritets, _ aRniSnavs
moazrovne, _ unda CaiTvalos, rom mas aqvs avisa da ukeTurisken
midrekileba.
jon loki gvTavazobs aRmzrdelobiTi TvalsazrisiT swrafi
analizis meTods. is uaryofiTi qcevis droul gansjas gulisxmobs da
mozardi gulwrfel monaniebamde mihyavs. am procesSi mniSvnelovania
bavSvis Sinagani gancdebis diferencireba. aRmzrdels mxedvelobidan ar
unda gamorCes aRsazrdelis sulieri samyaros ufaqizesi rxevebic ki.
am process mkvlevari adarebs mebaRis Sromas, romelmac sruliadac
ver SeZlo anda, ukeTes SemTxvevaSi, SeZlo mxolod erTi konkretuli
mcenaris jerovani movla-patronoba.
am cnobili debulebis wamoyenebiT jon lokma jer kidev XVII_XVIII
saukuneTa mijnaze TiTqosda gaiTvaliswina Tanamedrove skolebis
aRmzrdelobiT procesSi arsebuli Segnebuli Tu Seugnebeli garRvevebi
da erTxel kidev Cagvafiqra momavali Taobis aRzrdis urTules
problemebze.
saqarTvelos damoukidebeli arsebobis dRevandel etapze, roca
qveynis cxovrebaSi uamravi sirTule iyris Tavs rogorc politikur,
aseve socialur-ekonomiur sferoSi, rasakvirvelia, Znelia aseTi Rrma
problemebis gadawyveta, magram maTze seriozuli dafiqreba axlave
gvmarTebs.
130
jon lokis Semoqmedebis mixedviT, aRmzrdelobiT procesSi erT-
erTi upirvelesi adgili aqvs daTmobili fizikur aRzrdas. adamianis
bednierebis upirveles sawyisad igi Tvlis janis mrTelobas, fizikur
Zlierebas. amgvari Tvisebebis mqone pirovneba iolad aitans cxovrebis
moTxovnebs, Sromis maRal ritmsa da temps. amitom misi narkvevis
,,fiqrebi aRzrdis Sesaxeb" ganyofileba momavali Taobis fizikuri
aRzrdis, wrTobis saintereso da mwyobr sistemas gvawvdis. aq
miTiTebulia fizikuri aRzrdis safuZvelze. avtori momxrea aTenis
fizikuri aRzrdis sistemisa, romelic mkacr momTxovnelobazea
damyarebuli. SromaSi gasaocari sizustiT, siRrmiTa da konkretulobiT
aris gadmocemuli wrTobis TiToeuli detali. SesaZlebelia
davasaxeloT amis erT-erTi magaliTi. es gaxlavT sicivisa da
sicxisadmi mozardis medegobis gamosamuSaveblad saWiro meTodebi,
gzebi da saSualebebi. konkretuli miTiTebani gvarwmunebs: jon loki
jansaRi momavali Taobis aRzrdis ZiriTad faqtorad Tvlida sufTa
haers, varjiSs, Zils, martiv sakvebs, wamlebis rac SeiZleba cota
raodenobiT gamoyenebas, xalvaT tansacmels, Tavisa da fexebis grilad
Semosvas, sicivisa da sicxisadmi gamZleobis gamomuSavebas da a. S.
aRniSnul sakiTxebs avtorma Tavisi narkvevis 30-mde paragrafi miuZRvna.
vfiqrobT, Tanamedrove skolebisTvis, momavali Taobis fizikuri
aRzrdis TvalsazrisiT, jon lokis memkvidreobaSi Tavs iyris uamravi
gansazogadebeli masala.
jon lokis SemoqmedebaSi Tavmoyrilia uamravi sasargeblo masala
gonebrivi-sulieri aRzrdis TvalsazrisiT. SeiZleba iTqvas: misi
Semoqmedebis siRrmiseuli Seswavla aRzrdasTan dakavSirebul bevr
saintereso sakiTxs aRZravs.
,,cda gonebis aRzrdis Sesaxeb" imiTac sagulisxmoa, rom aq
mocemuli masalebi, maTi ganzogadeba bevr rames gvetyvis momavali
Taobis gonebrivi SesaZleblobebis Sesaxeb.
Cven ar viziarebT im azrs, TiTqosda swavla-aRzrdis Sesaxeb lokis
pedegogikuri Sexedulebebi da ideebi Tanamedroveobis gadasaxedidan
131
araviTar kritikas ar imsaxurebs. aris garkveuli sakiTxebi, romelsac
kritikulad vudgebiT da vfiqrobT, rom zogierT SemTxvevaSi arc unda
daveTanxmoT. amis magaliTad SesaZlebelia davasaxeloT:
1. individualuri, saojaxo aRzrdis upiratesobis aRiareba.
2. religiuri aRzrdis sakiTxebTan dakavSirebuli meryeoba.
jon lokis aRmzrdelobiTi sistemis zog naklovanebaze
migviTiTebdnen misi Tanamedrovenic. im kritikis nawils Cvenc viziarebT,
Tumca unda iTqvas, rom es naklovanebebi gamowveuli iyo maSin gamefebuli
reaqciiT, romelic gavlenas axdenda moazrovnis miswrafebebze.
Tanamedroveni sayvedurobdnen loks, rom igi, TiTqosda, dabal
Sefasebas aZlevda literaturis rols da metad afasebda iseT
Rirebulebas, rogoric iyo ,,realuri codna." rom, TiTqosda, mkvlevari
erTgvarad ukana planze gadawevda literaturuli formis silamazes.
aseve TiTqosda SedarebiT dabal Sefasebas aZlevda klasikur
literaturas, xelovnebis keTilSobilur zegavlenas pirovnebis sulze.
am kritikas Tanamedrove aRzrdis sistemac, rasakvirvelia, eTanxmeba,
ufro metic, Tanamedrove pedagogiur azrovnebaSi aRniSnulis sruliad
sawinaaRmdego azria damkvidrebuli.
saWiroa aRiniSnos, rom jon lokis memkvidreoba, misi ideebi
Tanamedrove pedagogiuri azrovnebis TvalsawierSia moqceuli. misi
mravali debuleba samecniero mimoqcevaSia gaSvebuli. amis dasamowmeblad
sakmarisia davasaxeloT iv. Wkuaselis Sroma “Jurnali ,,ganaTleba" da
misi adgili pedagogiuri azrovnebis ganviTarebaSi" (Tbilisi, gamomcemloba
,,ganaTleba" 1981), sadac sxva problemaTa Soris farTod aris
ganxiluli sakiTxi, Tu ra rols akisrebs loki memkvidreobasa da
garemos pirovnebis CamoyalibebaSi.
pedagogikis mecnierebis qarTvel warmomadgenelTa kamaTis safuZvelze
(iv. gomarTeli, p. tabiZe, kakabaZe, g. mefariSvili, g. sixaruliZe, l.
bocvaZe, badriZe da sxvebi) gamokveTilia jon lokis Sexedulebebis
WeSmariti arsi aRzrdaSi memkvidreobisa da garemos rolis Sesaxeb.
daskvnis saxiT aRniSnulia: adamianTa Camoyalibeba, maT mier codnis,
132
unarisa da Cvevebis SeZena, jon lokis azriT, SeuZlebelia maTSi
dabadebiTve arsebuli niWierebis, memkvidreobiT gadmocemuli Tvisebebis,
maTi gansakuTrebuli konstituciis gareSe, swored memkvidreobiT
gadmocemul TvisebebSia SesaZlebloba adamianis mier yvelafris
aTvisebisa da es dadasturebulia SromaSi ,,fiqrebi aRzrdis Sesaxeb"
,,Cven vibadebiT iseTi niWierebiTa da ZalebiT, romlebSic mocemulia
TiTqmis yvelafris aTvisebis SesaZlebloba da romlebsac yovel
SemTxvevaSi SeuZliaT wagviyvanon imaze Sors, risi warmodgenac Cven
TviTon SegviZlia", magram mxolod am Zalebis varjiSs ZaluZs ..mogvces
risime unari da raimeSi daxelovneba da wagviyvanos srulyofilebisaken."
es niSnavs imas, rom adamianebi TavianTi memkvidreobiTi TaviseburebebiT
imdenad ar gansxvavdebian erTmaneTisagan, rom aRzrdam ver
uzrunvelyos maTi gaTanabreba. memkvidreobiT, rogorc adamianis
srulyofis aucilebeli safuZvelTaganiT, adamianebi ar warmoadgenen
iseT gansxvavebul arsebebs, romlis winaSec qeds unda ixrides aRzrda.
daaxloebiT igive SeiZleba iTqvas garemos rolis Sesaxeb bavSvis
pirovnebis Camoyalibebis procesSi, _ aRniSnavs iv. Wkuaseli.
loki did rols miakuTvnebs garemos, gansakuTrebiT ki
organizebul sazogadoebriv garemos, TumcaRa, miuxedavad amisa,
aRzrdas mainc yovlisSemZle kategoriad Tvlis. igi asabuTebs garemos
did rols pirovnebis formirebis procesSi, magram igi imdenad
daqvemdebarebuli gamohyavs, ramdenadac mis gavlenas adamianze TiTqmis
mTlianad warmarTavs da sZlevs aRzrda. jon loki, amave dros, rogorc
filosofosi, xSirad garemod TviT aRzrdasac Tvlida. maSin ufro
gasagebi gaxdeba pirovnebis formirebaSi aRzrdis yovlisSemZleobis
miseuli Teoria.
jon lokis udidesi damsaxurebaa, rom man ulmobeli kritikis
qarcecxlSi gaatara da amiT gaacamtvera aRzrdis rolis uarmyofeli
Teoriebi. magram am kritikis dros, Tavisive filosofiidan gamomdinare,
igi aviTarebs ukiduresad calmxriv Tvalsazriss: ,,sufTa dafis"
empiriuli Teoriis gamoisobiT moazrovne aRzrdis yovlisSemZleobis
133
aRiarebamde midis da TiTqmis sruliad ugulebelyofs memkvidreobis
rols pirovnebis Camoyalibebis procesSi. es Tvalsazrisi pedagogikis
yvela dRevandel saxelmZRvaneloSia dadasturebuli, xolo, XIX
saukunis meore naxevarSi dawerili poema-SedevrSi brZenma akaki
wereTelma xatovnad ase ganacxada:
`magram marto wvrTna ras izams,
Tu bunebamac ar uSvelao".
`bunebaSi" mgosani swored memkvidreobas, jiSs, jilags, genetikur
kods gulisxmobda. Cveni azriT, safiqrebelia, rom loki arasodes
misula memkvidreobis srul uaryofamde. marTalia, igi Tvlis, rom
adamianTa Soris arsebuli sxvaoba mxolod da mxolod aRzrdis
Sedegia da aq memkvidreobas TiTqmis araviTari roli ar miekuTvneba da
bavSvebi memkvidreobiTi TaviseburebebiT imdenad ar gansxvavdebian
erTmaneTisagan, rom aRzrdam ver uzrunvelyos maTi gaTanabrebao,
magram ukve am gamonaTqvamSic igulisxmeba genetikuri kodis, jiSisa da
jilagis TvisTavadi mniSvneloba.
e. i. aRzrdasa da garemozea damokidebuli, Tu ra mimarTulebas
miiRebs memkvidreobiT gadmocemuli Tvisebebi.
dRevandel dinamikur samyaroSi, uamravi politikuri, ekonomikuri
da socialuri problemis gadawyvetis procesSi uTuod gansakuTrebuli
yuradReba unda mieqces saganmanaTleblo- aRmzrdelobiT sakiTxebs.
romelTa gauTvaliswineblad warmoudgenelia momavlis humanuri da
civilizebuli sazogadoebisa da saxelmwifos Seneba. teqnikuri
saganmanaTleblo revoluciis mkacr pirobebSi mxedvelobidan ar unda
gamogvrCes, rom rom harmoniulad ganviTarebuli adamiani da sazogadoeba
swori pedagogiuri koncefciis gareSe ver Camoyalibdeboda. teqnikur-
informaciuli sazogadoeba im umarTav Zalad iqceva, romlis safuZvelsac
ngrevis procesisken SeuCerebeli swrafva qmnis.
134
warsuli mxolod sarkea, romelSic mudmivi WeSmaritebani, Cveni
dadebiTi da uaryofiTi qmedebani SegviZlia aRviqvaT da davinaxoT,
momavali Cveni ocnebaTa samyaroa da mxolod awmyoa is sfero, sadac
SegviZlia vimoqmedoT da Cveni naocnebari realobad vaqcioT. ar
SeiZleba ar gaviTvaliswinoT, rom samyaro Tavisi ganviTarebis iseT
axal fazaSi Sedis, roca misi garegnuli ganmasxvavebeli niSnebi ena,
erovnuli mentaliteti, religiuri tradiciebi TandaTanobiT kargaven
Tavis mniSvnelobas. Tanamedrove civilizaciis maxasiaTebeli xdeba
informaciis maRali teqnologiebi, romelic momavalSi msoflios
mmarTvel Zalad iqceva. gvinda xazi gavusvaT, rom emociur da
inteleqtualur sawyisTa gaTiSva, rac Tanamedrove cnobierebisTvisaa
damaxasiaTebeli. amitom sasurveli ar aris Cvens bavSvebs yovelive,
adamianur grZnobebs moklebuli robotebi da kompiuterebi aswavlidnen.
informaciis tradiciuli saSualebebi zepiri da weriTi metyveleba
adgils uTmoben swavlebis kompiuterul saSualebebs, globaluri
masStabis telekomunikaciuri qselebis gamoyenebas.
yovel epoqas aqvs sakuTari problemebi, romelic moiTxovs
gadawyvetas da garkveul midgomas.
Cven, rogorc mcire qveynis xalxma, unda vifiqroT yovelnairad
davicvaT da SevinarCunoT Cveni erovnuloba (ena, mamuli, sarwmunoeba).
masobrivi informaciis wyaroebi, rogorc msoflio globalizaciis erT-
erTi mTavari berketi, arRveven tradiciul eTnikur, sazogadoebriv da
religiur sazRvrebs. religiuri cnobierebis gverdiT aRmocenda da
damkvidrda antireligiuri, aTeisturi cnobiereba.
marTlmadidebluri qristianuli pedagogikis mixedviT, ganaTlebis
mizania: daexmaros bavSvs, Seicnos RvTis sameba sakuTar TavSi da
daanaxvos am saqmeSi arsebuli winaarmdegobebi. marTlmadidebluri
qristianuli pedagogikis saqmianoba mimarTulia iqiT, rom adamianSi
CamovayaliboT Sinagani samyaro, raTa masSi gaixsnas RvTis xateba.
swored amitom aris saWiro bavSvis qristianuli aRzrda, radgan
yvelaze didi, globaluri problema dRevandeli mecnierul-teqnikuri
135
revoluciis oromtrialSi myofi kacobriobisaTvis aris TviTfloba.
`SeZlebs Tu ara daimorCilos Tavisi Tavi da mis mier Seqmnili teqnika,
aRmoCndeba Tu ara dagrovili teqnika adamianisaTvis sabolood
keTildReobis momcemi? amave dros, unda vaRiaroT, rom mecnierulad
dasabuTebulma teqnikam mogvca arnaxuli Zalaufleba bunebis
asaTviseblad da es Zalaufleba unda iyos gamoyenebuli ara adamianis
sulieri dauZlurebis, aramed misi keTildReobisaTvis~ (ilia II, 1997,
1:25). dRevandel epoqaSi skolas, garkveulwilad, uxdeba adaptireba
arsebul garemoSi da aRzrdis meTodebis SeTviseba civilizaciis
moTxovnebTan, rac xSirad Sorsaa qristianuli idealebisagan.
qristianuli pedgagogikis aqcenti mimarTulia adamianis Sinagani
samyaros Camoyalibebisken, masSi RvTis saxebis gaxsnisaken. Tu bavSvi ar
ganicdis aRzrdis zegavlenas, SesaZlebelia, TavisuflebiT
sargeblobam migviyvanos gamousworebel Secdomamde. amitom Tanamedrove
etapze qarTuli marTlmadideblur-qristianul pedagogiur sistemaSi
aRzrdis miznis problemaa mTavari.
Tanamedrove globalizaciis procesSi saero cxovrebis
suliskveTebas, SezRudul materialistur msoflio mxedvelobas,
aRviraxsnilobas, cbierebas unda davupirispiroT marTlmadideblobis
zneobrivi aspeqtebi, rogorc Cveni aRzrda-ganaTlebis safuZveli. ara
marto saqarTvelos, aramed mTeli samyaros xvalindeli dRe
warmoudgenelia adamianis dabrunebis gareSe sulieri siwmindisa da
TviTSezRudvis idealebTan.
migvaCnia, rom qristianul-marTlmadidebluri pedagogikis miznebidan,
amocanebidan da principebidan gamomdinare, dRes mTavaria, gaviTavisoT
mSobliuri mxaris memvkidreoba. igi erTdroulad mistikuricaa da
mSobliuric. `da naTeli bnelSi naTobs~. sinaTle qristesi _ sinaTle
qveynierebisa imedisa da siyvarulisa Cauqrobeli aRmoCnda, radgan
`bnelma igi ver moicva~.
qarTvelTa Zliereba rom qristianobnisa da erovnulobis erTianobaSi
mdgomareobda, es SesaniSnavad icoda Cveni eris yvela mterma _ Sinaurma
136
Tu gareSe. amitom isini mudam cdilobdnen da dResac ar akleben cdasa
da mondomebas qarTveli eris sabolood dasamoneblad da
gasanadgureblad. Tanamedrove pirobebSi uaRresad aqtualuri gaxda
globalizaciisa da msoflios civilizaciuri erTianobis sakiTxebi.
zogierTi imasac fiqrobs, iqneb rogorme ganeridos globalizaciis
process. magram es SeuZlebelia. verc erTi qveyana Tavs ver aaridebs
mas, oRond aucilebelia gonivruli midgoma da sazrianoba.
amrogad, globalizacia obieqturi movlenaa, am process ver
SevaCerebT. amavdroulad, ar unda dagvaviwydes SevunarCunoT momaval
Taobas erovnuli kultura, tradiciebi da adaT-wesebi.
yovelive es erTxel kidev adasturebs, rom jon lokis
pedagogikuri Sexedulebebi, ideebi saukuneebis Semdegac inarCunebs
Tavis cxovelmyofelobasa da aqtualobas.
137
d a s k v n e b i
sadisertacio Temis monografiulma kvlevam saSualeba mogvca,
gagvekeTebina Semdegi daskvnebi:
1. jon lokma, rogorc pedagogikuri mecnierebis klasikosma, pirvelma
Cauyara safuZveli Tandayolili ideis ararsebobis hipoTezas,
moZRvrebas codnis grZnobadi warmoSobis Sesaxeb, risi safuZvelic
aris gamocdileba; man siRrmiseulad daamuSava Semecnebis Teoria
da amiT xeli Seuwyo imdroindeli filosofiur-istoriuli
azrovnebis Semdgom ganviTarebas.
2. moazrovnem pirvelma gamoikvlia codnis warmoSoba, misi sicxadis
xarisxi, Semecnebis unari da sazRvrebi. yvelaferi es safuZvlad
daudo momavali Taobis saswavlo-aRmzrdelobiTi procesisa da
ganaTlebis Sesaxeb sakuTar mowinave Tvalsazriss.
3. jon loki didi filosofosi, materialisturi sensualizmis
fuZemdebelia. man axali filosofia Seqmna imiT, rom sagangebod
daamuSava Semecnebis originaluri Teoria.
4. mkvlevarma Seqmna moralur-zneobriv da sulier RirebulebaTa
Tanamimdevruli sistemis bazisi, razec daafuZna ganaTlebisa da
saswavlo-aRmzrdelobiTi sistemis didi da myari Senoba.
5. jon lokma ,,jentlmenis" aRzrdis miznebisa da amocanebis
safuZvlianad da damajereblad gansazRvris Semdeg daamuSava am
miznebisa da amocanebis ganxorcielebis pedagogiuri gzebi da
saSualebebi.
6. moazrovnem Camoayaliba Taviseburi saswavlo-aRmzrdelobiTi sistema,
romelmac gaacamtvera arsebuli sqolastikuri skolis iZulebis
praqtikaze agebuli saZirkveli da humanur pedagogikur ideebsa da
Sexedulebebze dayrdnobiT safuZveli Cauyara yovelmxriv ganviTarebul,
`jentlmenis" formirebisaTvis saWiro swavla-aRzrdis sruliad axal
models.
138
7. Tanamedrove pedagogikis mecnierebis safuZvlebis Seswavlas jon
lokis memkvidreobasTan mivyavarT. amiT dasturdeba, rom
pedagogikisa da fsiqologiis mecnierebis winsvla saukuneTa
manZilze Sepirobebuli yofila lokis pedagogiuri moZRvrebiT.
8. jon lokma Camoayaliba adamianTa, socialur jgufTa (aRmzrdelebi,
aRsazrdelebi, mSoblebi da sxva) urTierTobis sruliad axali
sistema. amiT man aqtualuri gaxada harmoniuli sazogadoebis Seqmnis
problema.
9. mecnieris pedagogikur memkvidreobas aqvs ara mxolod istoriuli
mniSvneloba. igi dResac aqtualuria da myar safuZvels uqmnis
pedagogikis mecnierebis swori mimarTulebiT ganviTarebas. aRniSnuli
memkvidreobis mecnierulobam, misma didma praqtikulma Rirebulebam
ganapiroba jon lokis pedagogikuri moZRvrebis ukvdaveba.
10. pedagogikuri azrovnebis istoriaSi lokma pirvelma mogvca
dasrulebuli da yovelmxriv dasabuTebuli fizikuri aRzrdis
Teoria. igi am Teoriis fuZemdebelia; fizikuri aRzrdis miznis
lokiseuli gageba dResac aqtualuria. fizikuri aRzrdis mizani
sxeulis saimisod gakaJebaa, raTa adamians SeeZlos srulad
gamoiyenos Tavisi sulieri SesaZleblobani ise, rom amiT
janmrTelobas ziani ar miayenos. – es mizani arasodes dakargavs
mniSvnelobas.
11. sazogadoebis ganviTarebis Tanamedrove etapze, damoukidebeli
saxelmwifos mSeneblobis procesSi, gansakuTrebiT aqtualuria
harmoniulad ganviTarebuli SemoqmedebiTi azrovnebiT aRWurvili
pirovnebis aRzrdis sakiTxi. es dRis wesrigSi ayenebs ganaTlebis
sistemis reformis mecnieruli uzrunvelyofis problemas. am
TvalsazrisiT mniSvnelovania warsulis gamocdilebis gamoyeneba,
romelSic Rirseuli adgili unda daikavos jon lokis pedagogikurma
moZRvrebam.
139
disertaciis ZiriTadi Sedegebi asaxulia Semdeg publikaciebSi
1. m. Cuxua, – `j. lokis saswavlo-aRmzrdelobiTi sistemis safuZvlebi",
`kavkasiis macne", #5, Tb., 2002., gv. 113-116.
2. m. Cuxua, `jon lokis pedagogikuri sistema", perioduli samecniero
Jurnali `inteleqti", #1(15), Tb., 2003., gv. 149-153.
3. d. darCia, m. Cuxua, `aRzrdis wamyvani roli pirovnebis formirebis
procesSi jon lokis mixedviT", saqarTvelos mecnierebaTa akademiis
`moambe", #2, Tb., 2003., gv. 357-359.
4. m. Cuxua, `jon loki – pedagogisa da misi daniSnulebis Sesaxeb
momavali Taobis swavla-aRzrdis saqmeSi", saerTaSoriso samecniero-
pedagogiuri konferenciis masalebi, Tb., 2000., gv. 86-88.
5. m. Cuxua, `jon loki da Tanamedroveoba", `skola da cxovreba", 2000.,
gv. 80-81.
6. m. Cuxua, j. loki – `jansaR sxeulSi – jansaRi suli", samecniero
Sromebis krebuli, #3, `sazrisi", 2000., gv. 146-149.
7. m. Cuxua, gonebrivi aRzrdis sakiTxebi jon lokis pedagogiur
Sexedulebebi, saerTaSoriso samecniero-pedagogiuri konferenciis
masalebi, Tb., 2000., gv. 83-85.
140
gamoyenebuli literatura:
1. baqraZe k. – rCeuli filosofiuri Txzulebani, VI, Tbilisis
saxelmwifo universitetis gamomcemloba, 1972w.
2. baqraZe k. – axali filosofiis istoria, VI, Tbilisis saxelmwifo
universitetis gamomcemloba, Tbilisi, 1969 w.
3. balanCivaZe r. – pedagogikis filosofiuri safuZvlebi, Tbilisi,
1997w.
4. gogiberiZe m. _ filosofiis istoria, I, Tbilisis saxelmwifo
universitetis gamomcemloba, Tbilisi, 1941 w.
5. gagua v. – `pedagogika", Tbilisi, 1996 w.
6. vasaZe n. – pedagogikis istoria, gamomcemloba `ganaTleba", Tbilisi,
1988 w.
7. TavziSvili g. – rCeuli pedagogiuri Txzulebani, I, `ganaTleba",
Tbilisi, 1974 w.
8. lorTqifaniZe d. – pedagogikis istoria, Tbilisi, 1969 w.
9. nadiraSvili S. – pirovnebis socialuri fsiqologia, Tbilisis
saxelmwifo universitetis gamomcemloba, Tbilisi, 1975 w.
10. naTaZe r. – zogadi fsiqologia, Tbilisis universitetis
gamomcemloba, Tbilisi, 1977 w.
11. obolaZe u. – pedagogika, gamomcemloba `ganaTleba", Tbilisi, 1950 w.
12. obolaZe u. – moswavle axalgazrdobis esTetikuri aRzrda, “sabWoTa
saqarTvelo, Tbilisi, 1965 w.
13. axali aRTqma da fsalmunebi, bibliis Targmnis instituti,
stokholmi, 1992 w.
14. pedagogikis istoria, Tbilisi, 1998 w.
15. pedagogikis ZiriTad cnebaTa mokle ganmartebani, gamomcemloba
`ganaTleba", Tbilisi, 1987 w.
16. pedagogikis istoria, Tbilisi, 1988 w. (naTela vasaZis redaqciiT).
17. pedagogika, Tbilisi, 1986 w. (d. lorTqifaniZis redaqtorobiT).
141
18. saxelmwifo saganmanaTleblo standarti – elementaruli, ZiriTadi
da saSualo skolebis saswavlo gegmebi, Tbilisi, 1997 w.
19. uznaZe d. – zogadi fsiqologia, Tbilisi, 1940 w.
20. ucxo sityvaTa leqsikoni, Seadgina mixeil WabaSvilma, gamomcemloba
`ganaTleba", Tbilisi, 1973 w.
21. CxartiSvili S. – aRzrdis socialuri fsiqologia, Tbilisis
universitetis gamomcemloba, Tbilisi, 1974 w.
22. universitetis krebuli `narkvevebi filosofiis istoriaSi",
gamomcemloba `ganaTleba", Tbilisi, 1993 w.
23. Wkuaseli iv. – Jurnali `ganaTleba" da misi adgili qarTuli
pedagogiuri azrovnebis ganviTarebaSi", gamomcemloba `ganaTleba",
Tbilisi, 1981 w.
24. xuxua g. – `markus fabius kvintilianes pedagogiuri memkvidreoba",
sadoqtoro disertacia, 1998w.
25. Английская буржуазная революция XVII века., М., 1954 г.
26. ГРЕБНЕВ К. В. – Джон Локк. Популярный очерк его жизни и учения. М., 1929 г.
27. ДЖОН ЛОКК – «Опыт о человеческом разуме», М., 1998 г.
28. ДЖОН ЛОКК – О воспитании детей, М., 1760 г.
29. ДЖОН ЛОКК – Мысли о воспитании//Журнал «Русская школа», 1890 г.
30. ДЖОН ЛОКК – Педагогические сочинения, М., 1939 г.
31. ДЖОН ЛОКК – Избранные философские произведения, М., 1960г.
32. ДЖОН ЛОКК – Мысли о воспитании и о воспитании разума. Cанкт – Петербургь,
1913 г.
33. ЗАЙЧЕНКО Г. А. – Джон Локк, М., «Мысль», 1988 г.
34. ЗАЙЧЕНКО Г. А. – Философия Джона Локка, М., 1959 г.
35. ЛИТВИНОВ С. А. – «Локк, его жизнь и философская деятельность», М., 1892 г.
36. МЕРИНГ Ф. – Джон Локк // «На философские и литературные темы», Минск,
«Белтрест печать», 1923 г.
37. НАРСКИЙ И. С. – Философия Джона Локка. Из., во Московского государственного
университета, 1960 г.
38. НАРСКИЙ И. С. – Джона Локк и его теоретическая система, М., 1985 г.
142
39. История и теория педагогики, М., 1960 г.
40. ОСИПОВ В. – Британия глазами русского, М., 1976 г.
41. ОВЧИНИКОВ В. – Корни Дуба, М., 1980 г.
42. ОРЕСТОВ Д. – Другая жизнь и берег дальний, М., 1974 г.
43. ПАВЛОВА Т. А. – Джон Беллерс и английская социально-экономическая мысль второй
половины XVII века, Из-во «Наука», М., 1979 г.
44. РАХМАН Д. – Джон Локк, Издательство Червоний шлях, 1924г.
45. Просвещение Педагогический сборник, Петроград, 1921 г.
46. Педагогические сочинения Джона Локка (Пер., с англ.), Ю. М. ДЕВИДСОНА, М.,
1939 г.
47. СУББОТИН А. Л. – Принципы гносеологии Локка, «Вопросы философии», М., 1955 г.
48. Статья о Локке в сборнике Меринга «На философские и литературные темы,
Минск, 1923 г.
49. Статьи о Локке в «Русской мысли», 1892 г.
50. СЕРЕБРЕННИКОВ В. – «Учение Локка о прирожденных началах знания», 1892 г.
51. Словарь Иностранных слов, М., «Русский Язык», 1989 г.
52. Философский словарь, Из-во., Политической Литературы, М., 1963г.
53. ШИБУТАН Т. – Социальная психология, «Прогрес», М., 1960 г.
54. Essays on the law of Nature, edited and translated by von leyden. Oxford, 1954.
55. An Essay Concerning the Understanding, Knowledge, Opinion and Assent (original draft),
edited by Benjamin Rand, 1931.
56. CRONSTON M. – John Locke, a Biography N. U., 1957.
57. GIBSON I. – Locke’s theory of Knowledge and its historical relation, Cambridge Uni., 1917.
58. The conduct of the understanding, London, 1706.
59. A Letter to the Bishop of Worcester, 1697.
60. M-r Locke’s Reply to the Bishop of Worcester, 1699.
61. The Reasonableness of christianity as delivered in the scripture, 1695.
62. GIBSON I. – Locke’s moral Philosophy Edinbyrgh, 1983.
63. Locke on Human Understanding: Selecled Essays edited by I. C. Tipton, Oxford, 1977.
64. Locke and Liberty, Selections, edited by Massimo Salvadori, 1960.
143
65. Some Thoughts on the Conduct of the Understanding in the Search for truth, 1762; edited
by T. Fowler, 1981, revised edition, 1901.
66. Locke and the way of ideas, Oxford, 1956.
67. RODGERS G. – J. Locke, Law and the Laws of Nature, New York, 1981.
68. DUNN J. – The Political Thought of John Locke. Cambridge, 1969.
69. James Cordon Clepp, Lock’s Conception of the mind, N. Y. 1967.
70. Some Thoughts Concerning Reading and Study for a Gentlman, 1706.
71. Some Thoughts Concerning Human Understanding, 1960.
72. Locke on Politics, Religion and Education, edited by Maurice Cranston, 1957.
73. Guain F. R. S. / On Some Defect in General Education, p. 29.
144