journal of tropical plants researchbioff.forest.ku.ac.th/pdf_file/sep_2014/jtpr1.pdf · journal of...

JOURNAL OF TROPICAL PLANTS RESEARCH

JOURNAL OF TROPICAL PLANTS RESEARCH is published by Faculty of Forestry, Kasetsart University (KUFF). No material may be reproduced by any means without written permission from the editor. The Journal covers the fields of Systematic botany, Ecology, Physiology, Genetics, Biotechnology, Conservation and Utilization.

The Journal of Tropical Plants Research is a peer - reviewed journal which is issued once a year. Authors of scientific manuscripts should follow the standard format at http://www.forest.ku.ac.th

EDITORIAL ADVISORY BOARD

Prof. Dr. Kai Larsen Prof. Dr. Kunio Iwatsuki Prof. Dr. Niels Jacobsen Assoc. Prof. Dr.Utis Kutintara Dr. Chamlong Phengklai Prof. Dr. Niwat Ruangpanit Prof. Dr. Sanit Aksornkoae Prof. Dr. Thawatchai Santisuk Prof. Dr. Pongsak Sahunaru Assist. Prof. Suwit Sangtongpraw Assoc. Prof. Dr.Somkid Siripatanadilok Dr. Weerachai Nanakorn Assoc. Prof. Dr. Samakkee Boonyawat Dr. Sonjai Havanond

EDITORS

Editor-in-chief

Assist. Prof. Dr. Duangchai Sookchaloem

Associate Editor Assist. Prof. Dr. Wichan Eiadthong

EDITORIAL BOARD

Assoc.Prof. Dr. Minoru Tamura Dr. Trevor R. Hodkinson Assoc.Prof.Dr. Yingyong Paisooksantivatana Assoc. Prof. Sumon Masuthon Dr. Jesada Luangjame Assoc.Prof. Dr. Srunya Vajrodaya Assist.Prof. Dr. Payattipol Naro ngajavana Assoc.Prof. Dr. Vipak Jintana Assist. Prof. Dr. Yongyut Trisurat Assist. Prof. Dr. Nikhom Laemsak Assoc.Prof. Dr. Dokrak Marod Dr. Suthee Duangjai Dr. Sarawood Sungkaew Mr. Phruet Racharak Ms. Tassanee Klinhualn Publisher Journal of Tropical Plants Research is published by Faculty of Forestry, Kasetsart University, Thailand.

Printed in Thailand at AKSORN SIAM PRINTING, Bangkok,Thailand

http://www.forest.ku.ac.th/


Organizers

- Faculty of Forestry, Kasetsart University - Faculty of Agriculture, Kasetsart University - Faculty of Science, Kasetsart University - The Forest management and Forest Product Research Office, Royal Forest Department - Forest and Plant Conservation Research Office, Department of National Park Wildlife and Plant Conservation - Office of Mangrove Resources Conservation, Department of Marine and Coastal Resources

Sponsors

Forest Alumni society Forest Industry Organization PTT Public Company Limited Toyota Motor Thailand Co., Ltd. Singha Corporation Co., Ltd.

Front Cover : กรทศน : Typhonium saraburiensis Sookchaloem, Murata and Hettercheid

This plant is endemic to Thailand and found by Dr. Duangchai Sookchaloem, specimens collected from Saraburi Province, Thailand, usually occuring near limestone foothill area. Photographed by Dr. Wichan Eiadthong

Back Cover : วานตร: Epigynum cochinchinensis (Pierre) D.J.Middleton This plant is rare species Photographed by Dr. Wichan Eiadthong


CONTENTS

Vegetative Cover Types Classification System of Thailand 1-21 Utis Kutintara Zingiberaceous Plant Genetic Resources in The Plant Genetic Conservation Project under The Royal Initiation of Her Royal Highness Princess Maha Chakri Sirinhorn (Kanchanaburi) and Adjacent Area 22-30 Yingyong Paisooksantivatana and Chakkrapong Rattanamanee Studies on Species Diversity of Dipterocarpaceae in Hala-Bala Forest, Yala and Narathiwat Province 31-39 Manop Poopath and Duangchai Sookchaloem Classification of bamboos (Poaceae; Bambusoideae) in Thailand inferred from a multi-gene region phylogenetic analysis 40-49 Sarawood Sungkaew and Trevor R. Hodkinson Phenology of Edible Plants at Sakaerat Forest 50-62 Boonlue Kachenchart, Tuenchai Kosakul and Taksin Artchawakom Systematic Studies of Alocasia (Schott) G. Don and Colocasia Schott (Araceae) in Thailand 63-74 Teerawoot Sangnin and Duangchai Sookchaloem Systematics and some ecological aspects of Artabotrys R.Br. (Annonaceae) in Thailand 75-82 Thawee Insura and Wichan Eiadthong Hosts of Epiphytic Orchids in Hill Evergreen Forest in Huai Kha Khaeng Wildlife Sanctuary, Uthai Thani Province 83-92 Panya Sooksomkit and Duangchai Sookchaloem Nipa Palm (Nypa fruticans Wurmb.) Cultivation in salt Affected Paddy Fields 93-102 Noparat Bamroongrugsa, Supaporn Buachum and Choathip Purintavaragu Tentatively survey on vegetation at Ko Kred, Nonthaburi Province 103-125 Duangchai Sookchaloem and Manop Poopath

Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 1-21. 2008.

ระบบการจ าแนกสงคมพชคลมดนของประเทศไทย Vegetative Cover Types Classification System of Thailand

อทศ กฏอนทร1 Utis Kutintara1

บทคดยอ

ความตองการในการจ าแนกสงคมพชกเพอการสอทจะใหสามารถสรางความเขาใจทเปนอยางเดยวกนและเพอคความสดวกในการศกษาวจยทางวชาการ นกนเวศวทยาสาขาพชไดพยายามพฒนาระบบในการจ าแนกขนโดยเลยนแบบระบบการจ าแนกสงมชวตทวไปทไดกระท ากนมาจนเปนมาตรฐานยดถอกนทวโลก การจ าแนกสงคมพชคลมดนในระดบกวางนยมไดใชลกษณะทางรปลกษณของพชโดยรวมในสงคมทปรบตวใหเขากบสภาพภมอากาศในภาพรวมโดยไมเนนทชนดพนธ แตในระดบรองๆ ลงไปตามล าดบนยมจ าแนกโดยใชชนดพนธเปนตวชวดการจ าแนกสงคมพชคลมดนของประเทศไทยทเสนอไวกยดหลกดงกลาวน โดยในภาพกวางไดแบงสงคมพชคลมดนออกเปนสองกลมสงคม โดยถอเอาการปรบตวของพชทตอบสนองตอภมอากาศเปนหลก คอกลมสงคมพชทไมผลดใบ Evergreen community type) และกลมสงคมพชทผลดใบ (Deciduous Community Type) ในการแบงสงคมรอง (Sub-community)ในแตละกลมจ าแนกโดยกลมไมดชน (indicator species) ซงมแนวโนมทแสดงถงความแตกตางกนของสภาพแวดลอมของทองถนไดเปนอยางด สงคมรองในกลมสงคมพชทไมผลดใบประกอบดวน 8 สงคมรองไดแก 1) ปาดงดบชน 2) ปาดงดบแลง 3) ปาสน 4) ปาดงดบเขา 5) ปาชายหาด 6) ปาพร 7) ปาชายเลน และ 8) สงคมพชในบง สวนกลมสงคมพชผลดใบประกอบดวย 4 สงคมรอง ไดแก 1) ปาเบญจพรรณ 2) ปาเตงรง 3) ปาทง และ 4) ทงหญาเขตรอน การจ าแนกในระดบยอย (Association) ลงไปอกตองพจารณาทไมเดนในสงคมในชนเรอนยอดและไมเดนในชนรอง อาจตองใชวธการการวเคราะหในเชงปรมาณและเทคนคทางการวเคราะหตางๆ เขามาชวย

บทน า

การจดตงชอสงตางๆ เปนความจ าเปนของสงคมมนษยเพอทจะสอใหเกดความเขาใจทตรงกน ในทางชววทยาการตงชอพชและสตวไดมการด าเนนการมาตงแตดกด าบรรพ แตละชมชนแตละภาษาตางกไดก าหนดชอสงมชวตตางๆ กน ตามแตละสงคม มการถายทอดตอๆ กนมาจนสามารถทจะสอใหเขาใจถกตองในสงเดยวกน อยางไรกตามสามารถสรางความเขาใจกนไดเฉพาะในกลมแคบๆ ทมการถายทอดกนมา การสอตาง กลมกนกยงเปนปญหาอย จากการพฒนาวชาการดานชววทยามาถงระดบหนงความจ าเปนทจะตองมมาตรฐานในการตงชอสงมชวตตางๆ ใหเปนทยอมรบและเกดความเขาใจทตรงกนกมความจ าเปน และเพอทจะใหเขาใจสงมชวตทมความคลายคลงกนจงไดมการจดกลมขน การตงชอสงทมชวต

1 อดตคณบดคณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร จตจกร กรงเทพฯ 10900 ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

Utis Kutintara

2

ในตอนแรกใชลกษณะจากโครงสรางและถนทอยอาศยเปนแนวทาง ผลจากการตดตามคาดวาการจ าแนกและจดตงชอพชมการกระท ากนมาในประเทศจนกอนคงในราว 2,700 ป กอนครตศกราช เปนการตงชอพชทใชเปนยาสมนไพร จากการบรรทกปรากฏวา Hippocrates ไดมการตงชอพชไวถง 240 ชนดเมอประมาณ 450 ปกอนครตศกราช ตอมา Aristotle ไดจ าแนกสตวและพชไวถง 500 ชนด สวน Theophrastus ไดใหชอพชในกลมพชลมลกและไมยนตนใวถง 480 ชนด ซงปรากฏอยในหนงสอชอ Inquiry into Plants (Speed, 1966) นกธรรมชาตวทยาไดพยายามจดตงชอสงมชวตและจดจ าแนกตอมาตามล าดบจนในชวงกลางของศตวรรษท 18 ไดมนกชววทยาชาวสวเดนผหนงไดผลตผลงานในเรองนทเปนประโยชนอยางมากตอวงการวชาการ คอ Carolus Linnaeus หรอ Karl von Linne’ ไดเสนอระบบการตงชอสงทมชวตขน คอ Binomial System of Nomenclature ในระบบนชอของสงมชวตประกอบดวยสองสวน ไดแกชอสกล (genus) และชอเฉพาะของแตละชนด (specific epithet) หรอชอชนด (species) การจดกลมกระท าโดยใชพนฐานตามลกษณะทเหนในสวนทคลายๆกน (Nelsson,etc.1967; Solomon, 2002) ระบบการตงชอและการจ าแนกสงมชวตตามแนวนไดมการพฒนามาตามล าดบจนมการใชกนอยในปจจบนและมกฏเกณฑในการตงชอทเปนวชาการยงขน จากชนดพนธมการรวมกลมทใหญขนเปนวงค (Family) ล าดบ (Order) ชน (Class) ไปจนถงอาณาจกร (Kingdom) และมการแตกยอยออกไปไดอกดวย ในทางสงคมพชคอการมองพรรณพชทมาปรากฏอยรวมกนในพนทหนงพนทใดซงมลกษณะแตกตางกนไปในแตละทองท การทจะสอใหเขาใจกนอยางชดเจนกมความตองการเชนเดยวกนกบการตงชอสงมชวตตางๆ นนกคอการทจะมองกลมของพรรณพชคลมดนเปนหนวยทมจรงและมลกณะเฉพาะของแตละกลม อยางไรกตามกลมพชแตละแหงประกอบดวยชนดพนธพชมากมายมความแปรผนมากกวาสงมชวตในชนดพนธเดยวกน การก าหนดหนวยหลกและการจดจ าแนกจงมความยงยากมาก แตนกนเวศวทยาสาขาพชและนกสงคมพชกไดพยายามด าเนนการในเรองน แมวาการยอมรบระบบทเปนมาตรฐานยงไมปรากฏเดนชดแตกมการด าเนนการทสามารถเปนสอทสรางความเขาใจกนไดพอควร ปญหาทประสพอยในปจจบนในประเทศไทยการเรยกพชทคลมดนหรอปาชนดตางๆยงมความสบสนอยพอควร การอานเอกสารทางวชาการหลายเรองทเกยวกบพชทคลมดนมกกอใหเกดความเขาใจทไมตรงกน บางเอกสารผเขยนไดแปลมาจากค าทวไปทเปนภาษาองกฤษซงท าใหผอานไมสามารถเขาใจวาเปนปาแบบใดในประเทศ ตวอยางเชน ค าวาปาฝนหรอปาฝนเขตรอนซงแปลมาจากค าวา Rain Forest หรอ Tropical Rain Forest ซงหมายถงปาในเขตรอนโดยทวๆไป อกค าหนงทมกมการแปลกนมาใชมากแตยงไมแนใจในความมงหมายของผใช คอ Monsoon Forest ซงนยมเรยกกนวาปามรสม ถาหากหมายถงปาทลมมรสมพดผานกมอยหลายชนดปารวมถงปาดงดบทเรยกวาปาฝนดวย ความสบสนเหลานควรทจกไดแกปญหากนใหชดเจน เพอเยาวชนจกไดยดถอกนตอไป ปจจบนความจ าเปนในการใชระบบสงคมพชคลมดนหรอชนดของปามมากขน หนวยงานตางๆนอกไปจากกรมปาไมและกรมอทยานแหงชาตแลวกยงมหนวยงานอนๆ ทตองมการเกยวของกบปาและพชคลมดน เชนกรมพฒนาทดน ส านกงานสงแวดลอมแหงชาต กรมทรพยากรทองทะเลและชายฝง กรม


3

แผนททหาร และบรษททปรกษาในการประเมนผลกระทบสงแวดลอม เปนตน มอยบอยครงทสภาพสงคมพชเหมอนกนแตการจ าแนกกลายเปนตางชอกน ซงท าใหผอานอาจพจารณาเปนปาตางชนดกน ผลเสยอาจเกดขนเมอมความจ าเปนทจกตองตดสนใจในเรองส าคญของประเทศ เอกสารฉบบนตองการเรยกรองใหนกวชาการใหความส าคญในเรองการจ าแนกสงคมพชคลมดนของประเทศใหมากยงขนและชวยกนกอตงระบบการจ าแนกสงคมพชคลมดนในประเทศไทยใหเปนระบบทมมาตรฐานเพอการใชในกาลตอไป ระบบการจ าแนกพชคลมดนระดบโลก (World System of Vegetative Cover Types Classification)

การจ าแนกสงคมพชคลมดนระดบโลกมอยสองแนวทางตามพนฐานของศาสตรทางพฤกษภมศาสตรและทางนเวศวทยาสาขาพช อยางไรกตามยงมการซอนทบกนอยจนอาจมองเหนไดยาก ในแนวทางพฤกษภมศาสตรยดถอตามสภาพภมอากาศระดบโลกและการปรบตวทางสนฐานวทยา (morphology) ของชนดพนธตอสภาพภมอากาศ สวนแนวทางทางนเวศวทยาสาขาพชเนนทโครงสรางของสงคมเปนหลก โดยเฉพาะลกษณะทางรปลกษณ (physiognomy) และรปชวต (life forms)ทปกคลมพนทและสมพนธอยางใกลชดกบสภาพภมอากาศในวงแคบ (อทศ, 2542) ในทางภมศาสตรการแบงเขตกลมของสงมชวตไดเรมมาตงแตตนศตวรรษท 19 โดยนกชวภมศาสตรหลายทานดวยกนแตกไมประสพผลมากนก (Udvardy, 1969) ความกาวหนาในการจ าแนกเกดขนในทางสตวภมศาสตร ผลงานทโดงดงมากไดแกเปนผลงานของ Philip Luthley Sclater ทอาศยการกระจายของนกเปนขอมลในการจดจ าแนก จากผลงานดงกลาวนกระตนใหมนกชววทยาหลายทานไดสรางผลงานในดานนไว เชน Gunther (1958), Huxley (1868), Wallace (1876) รวมทง Allen (1871) การจ าแนกขอบเขตการกระจายของพรรณพชในยคตนทกระท ากนอยางมระบบคงเปนผลงานของ Adolf Engler (1882 อางตาม Udvardy, 1969) ไดแบงพชในยคเทอเทยรออกเปนสกลมเรยกวา floral elements ไดแก (1) Arctotertiary element คอกลมปาสนทางซกโลกเหนอและปาทงในอเมรกาเหนอ และเขตอบอนของยเรเชย (2) Palaeotropical element เปนกลมพชทมซากดกด าบรรพในเขตรอนของยโรป (3) Naeotropical element เปนกลมพชทประกอบดวยซากดกด าบรรพของเขตรอนในอเมรกากลาง และ (4) Old- Oceanic element เปนกลมพชทกระจายอยทางซกโลกใตและเกาะตางๆ จากผลงานดงกลาวนกระตนใหนกพฤกษภมศาสตรหลายทานมความสนใจทจะปรบปรงการจ าแนกเขตพรรณพชของโลกตอมา โดยเฉพาะ Walter (1954 อางตาม Udvardy, 1969) และ Good (1964) ไดท าการแบงแยกพชคลมดนของซกโลกเหนอไว 3 อาณาจกรและซกโลกใตออกเปน 3 อาณาจกร และยงไดแบงยอยออกเปนเขต (region) เปน 37 เขต พรอมทงมการจดท าแผนทประกอบ (Udvardy, 1969) ความพยายามจ าแนกพชคลมดนในอเมรกาเหนอไดกระท าโดย Merriam (1894) มการก าหนดแนวคดเรอง Life Zone ขน โดยยดหลกทวาการกระจายของพนธพชมความสมพนธกบเสนรงทชถง

Utis Kutintara

4

อทธพลของอณหภมทแปรผนไป (ผลงานไดเสนอไวในเอกสารชอวา “Low of Temperature Control of the Geographical Distribution of Terrestrial Plants and Animals (Smith, 1966) กฏเกณฑในการจ าแนกไดก าหนดไวสองขอคอ 1) การกระจายของพนธพชและสตวขนไปทางเหนอถกควบคมโดยผลรวมของคาบวกของอณหภมของชวงฤดการเจรญเตบโตและสบพนธ และถอวาอณหภมท 6 องศาเซลเซยส หรอ 45 องศาฟาเรนไฮตเปนอณหภมทท าใหสรระของพชเรมท างาน และ 2) การกระจายของพชและสตวลงทางใตไปหาเสนศนยสตร ควบคมโดยคาเฉลยของอณหภมในชวงสนๆ ทเปนชวงรอนสดในชวงป จากหลกเกณฑดงกลาวเขาไดแบงสงคมพชในอเมรกาเหนอออกเปนสามเขตหลกคอ Boreal Zone, Austral Zone และ Tropical Zone ในแตละเขตกมการแบงเปนเขตยอยตอไป ผลงานทนาสนใจอกระบบหนงในการจ าแนกพชคลมดนกคอผลงานของ Holdridge (1967) แนวทางนไดอาศยอณหภม ปรมาณน าฝน การคายน าของพชกบการระเหยน า (evapotranspiration) เปนปจจยหลกสามประการในการในการสราง Biotemperature โดยสรางตารางในสามแนวแกนขนและก าหนดสงคมพชลงในแตละชองจากขวโลกลงมาถงเขตรอน ระบบนกยงไมนยมน ามาใชกนในชวงตอมา หนวยการจ าแนกสงคมพชทางนเวศวทยาไดพยายามพฒนามาตงแตชวงตนศตวรรษท 19 และมการใหความสนใจกนมากในชวงตนศตวรรษท 20 มแนวทางปฏบตทเกดขนหลายแนวทางดวยกน เชน The Zurich-Montpellier Tradition, The English Tradition, Northern Tradition, และ Uppsala School เปนตน (Shimwell, 1971) แนวทางการจ าแนกทงสนมงทจะน าเอาระบบการจ าแนกสงมชวตเขามาใชในการจ าแนกสงคมพช แตละแนวทางพยายามทจะตงหนวยหลกเชนเดยวกบหนวยชนดพนธ (species) และท าการรวมกลมเปนหนวยทใหญขนและแยกยอยเปนหนวยทเลกลง ระบบทนาสนใจดงแสดงไวในตารางท 1 ตารางท 1 หนวยการจ าแนกระบบ Synusiae และระบบสงคมตามแนว Northern Tradition โดย Du Rietz, 1930 (สรปโดย Shimwell, 1971)

Idiobiological Unit Synusiae Plant Community Class Order Family Tribe Genus Section Species

Pan formation Formation Sub formation Federation Association Consociation Sociation

Pan formation Formation Subornation Federation Association Consociation Sociation


5

ระบบการจ าแนกดงกลาวกมไดนยมน ามาใชกนมากนกในยคตอๆมา บางค าทมการใชกนอยบางไดแก

Formation-Type (Formation Class) หมายถงกลมของสงคมพชทมการกระจายตามสภาพทางภมศาสตรทมลกษณะทางรปลกษณ (Physiognomic characteristic) และรปชวต (Life Form) ทคลายคลงกนและมความสมพนธกนกบภมอากาศและสภาพปจจยแวดลอมอนๆ Formation หมายถงกลมของสงคมพชในภมภาคใดภมภาคหนงหรอทวปใดทวปหนงทมลกษณะทปรากฏคลายๆกนและสมพนธกบสภาพภมอากาศและสภาพสงแวดลอมในทองถน Association หมายถงหนวยของกลมพชตางๆทจ าแนกโดยลกษณะตอไปน

a) เปนกลมพชทขนรวมกนมลกษณะและชนดพนธทแตกตางจากแหลงอนและมความคงทในพนท

b) การจ าแนกชนทางดานตงและความคงทในพนท

c) ชนดพนธไมเดนชนดใดชนดหนงหรอมากกวา ซงเปนไมเดนในชนเรอนยอดบนสด แตถาเปนไมเดนชนดเดยวเรยกวา Consociation

d) เปนหนวยของกลมพชถาวรทเขาถงสภาพคงทนและไมมการพฒนาตอไป และ

e) หมายถงชนเรอนยอดชนใดชนหนงทใชในการจ าแนก

Union สงคมพชทแบงแยกตามชนดานตงทประกอบดวยชนดพนธหนงชนดพนธใดหรอหลายชนดทมความสมพนธทางลกษณะรปลกษณและรปชวต หนวยสงคมพชอยางอนทมใชกนอยไดแก Landscape Type สภาพพนทโดยกวางๆทจ าแนกโดยสภาพจากทกดานทเกยวกบพรรณพชและสงแวดลอม Habitat Type กลมของสงคมทใชแทนกนไดโดยมองทความสมพนธกบถนทอาศย Site Type กลมของสงคมทสมพนธกนกบลกษณะบางอยางของถนทอาศย Nodum เปนหนวยทางดานแนวคดทใชทวๆ ไปกบหนวยของพรรณพชในขอบขายใดๆ

Utis Kutintara

6

Community เปนหนวยทใชเรยกกลมพชทมความสม าเสมอในดานโครงสรางและองคประกอบของชนดพนธทระดบหนง มกใชเรยกกลมพชคลมดนกนทวๆ ไปอยในปจจบน Stand หมายถงหมไมทมลกษณะเฉพาะของแตละกลมทแตกตางไปจากกลมอนๆ เปนหนวยเลกสดในการจ าแนกสงคมพชคลมดน อาจก าหนดตามลกษณะเฉพาะดานใดดานหนงเพอการศกษาวจย ระบบไบโอม (Biome)

การจ าแนกสงคมแหงชวตของโลกหรอชวมณฑล (Biosphere) ในปจจบนนยมแบงเปนไบโอม (Biome) ตางๆ โดยอาศยกลมของสงมชวตทปรบตวกบสภาพภมอากาศของโลก ผลจากความแปรผนของภมอากาศในโลกทเปนไปตามระดบของเสนรงซงสามารถจดจ าแนกไดเปนเขตภมอากาศตางๆ จากขวโลกลงมาหาเสนศนยสตร ซงเรมจากอากาศเขตหนาว (Cold), เขตอบอนหนาว (Cold Temperate) เขตอบอน (Temperate) เขตอบอนรอน (Worm Temperate) เขตกงรอน (Subtropical) และเขตรอน (Tropical ) ความแปรผนของภมอากาศในแตละเขตเกดขนเนองจากปจจยบางอยางทส าคญไดแก ความใกลไกลจากมหาสมทร ทศทางของลมทใหฝน และทวเขาทกนทางลม เปนตน จากสภาพภมอากาศทแปรผนไปดงทกลาวจงกอใหมความแตกตางกนในดานสงคมพชคลมดนและมผลตอไปถงสตวทเขามาใชประโยชน สงคมพชคลมดนตามสภาพภมอากาศดงทกลาวกคอไบโอมของโลก ไบโอมหลกทไดมการจดจ าแนกและเปนทรจกกนทวไปไดแก 1) ทงหญาในเขตหนาวอารคตก (Arctic Tundra Biome) 2) ปาสนเขตหนาว (Boreal Forest Biome) 3) ปาผลดใบในเขตอบอน (Temperate Deciduous Biome) 4) ทงหญาในเขตอบอน (Temperate Grassland Biome) 5) ปาทง (Savanna Biome) 6) ทะเลทราย (Desert Biome) 7) ปาสเคอโรฟลส (Sclerophyllous Biome) 8) ปาผลดใบเขตรอน (Tropical Deciduous Biome) 9) ปาดงดบ (Tropical Rain forest Biome) ในแตละไบโอมยงมการแบงแยกออกไปไดอก (Cox et al., 1976) ความหลากหลายของสงคมพชคลมดนในประเทศไทย ผลจากการจ าแนกไบโอมหลกของโลกท าใหพนทประเทศไทยตกอยในไบโอมปาพลดใบเขตรอนและปาดงดบเขตรอน โดยทตอนบนของประเทศมภมอากาศจดอยในเขตกงรอน (Subtropical Climate) มสามฤดคอฤดฝน (Rainy Season) ฤดอากาศเยน (Cool Season) และฤดรอน (Hot Season) นอกจากนยงไดรบอทพลจากลมมรสมอกดวย สวนทางตอนใตของประเทศมอยเพยงสองฤด คอ ฤดฝน (Rainy Season) ทมชวงเวลาคอนขางยาว และฤดแลง (Dry Season) และเนองจากอยใกลเสนศนยสตรอทธพลจากลมมรสมไมแสดงออกทเดนชด ฉะนนโดยพนฐานทางตอนเหนอของประเทศจงควรปกคลม


7

ดวยปาพลดใบในเขตรอนสวนทางตอนใตควรเปนถนของปาดงดบ จากการทมปจจยอยางอนเขามามอทธพลรวมจงท าใหเกดความแปรผนขนในทงสองสวนกอใหเกดขนดพชคลมดนหลายรปแบบขนสลบกนไปในแตละสวน ปจจยหลกทมสวนเขามาสรางความแปรผนไดแกดน สภาพภมประเทศ ความใกลไกลจากทะเล ปรมาณน าฝน และไฟปา เปนตน การพฒนาการจ าแนกสงคมพชคลมดนในประเทศไทย การตงชอสงคมพชคลมดนของประเทศคงกระท ากนมานานทงนกเพอการสอกนระหวางคนในทองถนของแตละภาค การใหชอกเปนการใชลกษณะเดนอยางใดอยางหนงทคนทวไปสามารถเหนไดเดนชด อาจเปนชนดพนธไมเดนในสงคม สภาพภมประเทศ ลกษณะดน หรอธรรมชาตอยางอน ระบบการจ าแนกเชนนมกระท ากนทวไปมใชเฉพาะในประเทศไทย ตวอยางเชนปาเดงรงทเปนทรจกกนทางตอนบนของประเทศ มชอเรยกวาปาโคกเนองจากขนอยบนเนนเปนสวนใหญ ปาแดงเพราะขนอยบนดนลกรงทมสแดง ปาแพะเพราะขนอยบนดนลกรงทมกรวดขหนปรากฏบนผวดน ปาชายเลนเพราะขนอยบนดนเลนปากแมน า หรอปาโกงกางเพราะมไมโกงกางเปนไมเดน ปาสกเพราะมไมสกเปนไมเดน ในระดบยอยยงมความยงยากแกการสอมากยงขน เชน ทางภาคเหนอเรยกปาตอง ปาตง ปาเปา ปาเกย เปนตน การตงชอตามทองถนไมเปนระบบการจ าแนกทมหลกการทจะน าไปปฏบตทเปนมาตรฐานในการจ าแนกสงคมพชใหมๆ ได การจ าแนกสงคมพชคลมดนทเปนทางการกคงเปนงานดานการปาไม ซงไดแบงปาเปนสองกลมใหญตามการใชประโยชนในการท าไมคอ ปาสก เปนปาทมไมสกขนอยและปากระยาเลยซงเปนปาทมการท าไมชนดอนๆทมใชไมสก นอกจากนนกรมปาไมยงมการจดจ าแนกปาในการส ารวจปาไมโดยมการจ าแนกปาเปนปาดงดบทางภาคใต ปาสก ปาเบญจพรรณ ปาเตงรงและปาดงดบเขา ผลงานทเปนเชงวชาการและมระบบทตดตามไดคอผลงานของ Smitinand (1977) เปนผลงานภายใตชอเรองวา Vegetation and Ground Covers of Thailand ในเอกสารฉบบนไดจ าแนกกลมปาใหญๆ ของประเทศเปนสองกลมดวยกนคอกลมปาไมผลดใบ (Evergreen Forests) และกลมปาพลดใบ (Deciduous Forest) ในแตละกลมไดมการแบงยอยออกไปเปนชนดปาตางๆ และไดอธบายลกษณะปาเหลานนไว โดยเฉพาะชนดไมเดนในชนตางๆ ตอมา อทศ (2542) ไดท าการปรบปรงระบบดงกลาวใหมความเหมาะสมยงขนพรอมทงก าหนดลกษณะในการจ าแนกปาแตละชนดพนธไมดชนพรอมรายละเอยดอนๆ ไวดวย แนวทางจ าแนกสงคมพชคลมดนส าหรประเทศไทย เปาหมายในสวนนกเพอทจะเสนอแนวทางในการจ าแนกสงคมพชคลมดนในประเทศไทยทเปนระบบเพอการสรางความเขาใจทตรงกนในหมนกวชาการดานสงคมพช ผทสนใจสามารถยดถอเปนหลกเกณฑในการท าความรจกปาและสงคมพชตางๆ ไดดวยตวเอง การสอความหมายตอกนมความแนนอนยงขน ทส าคญยงกเพอเปนแนวทางในการจดระบบการจ าแนกสงคมพชคลมดนทเปนมาตรฐานของประเทศในอนาคต

Utis Kutintara

8

โดยทวไปการจ าแนกสงคมพชทวโลกอาศยลกษณะของพนธพชทปรบตวกบสงแวดลอมเปนฐานในการจ าแนก การปรบตวกบสงแวดลอมไมวาภมอากาศ ดน สภาพภมประเทศ สตว และไฟปาแสดงใหเหนไดจากลกษณะรปลกษณ (Physiognomic Characteristics) หมายถงลกษณะภายนอกของพชหรอสวนของพชทปรากฏแกสายตา เชนส ความดาดดน การแปรผนตามฤดกาล และภาพรวมทสามารถพจารณาไดโดยงายและรวดเรวจากการประเมนดวยสายตา สงทปรากฏใหเหนจากลกษณะทางรปลกษณกคอรปชวต (Life Form) ลกษณะในดานนทใชกนมากในการจ าแนกสงคมซง Shimwell (1971) ไดสรปไวดงน (a) ปาไม (forest) พนทปกคลมดวยไม (woodland) ปาพม (scrub) ปาทง (savanna) ทงหญา (grassland) ทแฉะ (marsh) พร (bog) หนอง (mire) ทะเลทราย (desert) ทงหญาเขตหนาว (tundra) (b) ไมใหญ (trees) ไมพม (shrubs) พชลมลก (herbs) หญา (grasses) ไมเนอแขงตงครง (erect woody plant) เถาวลย (climbing woody plant) (c) ผลดใบ (deciduous) ไมผลดใบ (evergreen) ใบกวาง (broadleaf) ใบเขม (needle leaf) ใบหนา (sclerophyll) อวบน า (succulent) (d) กลมมอสสและตะไคร (bryoids) ขาวตอกฤษ (Sphagnum) พชเกาะตด (epiphytes) พชกอ (crusts) ไลเคนท (lichens) เหดรา (fungi) สาหราย (algae) หากพจารณาตามแนวทางท Shimwell (1971) ทเสนอไวการจดกลมสงคมพชภายในภมภาคหรอทวปของโลกกคอระดบฟอรเมชน (Formation) ในภาษาไทยอาจใชระดบกลมปาหรอกลมชนดสงคม (Community Type) ในระดบนควรจ าแนกจากลกษณะรปลกษณ (Physiognomic Characteristics) ของกลมพรรณพชในพนททสมพนธกบสภาพภมอากาศและปจจยแวดลอม ฉะนนการแบงสงคมพชถาวรของประเทศตามแนวทางของ Smitinand (1977) เปนกลมปาผลดใบและกลมปาไมพลดใบซงเปนลกษณะรปลกษณจงนาจะมความเหมาะสมและควรยดถอเปนหลกในการจ าแนกสงคมพชคลมดนของประเทศไทยทระดบใหญสด ในระดบต ากวาฟอรเมชนหรอกลมชนดสงคมกควรเปนฟอรเมชนรอง Sub formation ซงจ าแนกจากองคประกอบของชนดพนธ ชนดพนธทเปนดขนของสงคม และความสม าเสมอ อาจยดถอจากไมเดนชนดเดยวหรอหลายชนดในชนเรอนยอดหรอผสมกบไมเดนในชนรอง ฉะนนชนดปาตางๆ ของประเทศจงควรจ าแนกจากชนดพนธไมเดนเปนหลก อยางไรกตามชนดพนธไมเดนมกมความสมพนธอยางใกลชดกบปจจยแวดลอมฉะนนการสงเกตและจ าแนกจากปจจยแวดลอมกสทอนไปสสงคมพชในระดบนได จากการจ าแนกชนดปาทเสนอไวโดย Smitinand (1977)และอทศ (2542) จงเปนการจ าแนกสงคมพชคลมดนในระดบน ในระดบยอยของชนดปาตางๆ อาจจ าแนกจากลกษณะพเศษของพนธไมเดนในสงคมปานนๆและการขนผสมกนสดสวนของการรวมตวในสงคมของพนธไมลกษณะทางโครงสรางทแตกตางออกไป การจ าแนกในระดบนอาจตองอาศยเทคนคการวเคราะหในเชงปรมาณเขามาเกยวของ เชนระดบของความสม า เสมอหรอความเปนเนอเดยวกน (Uniformity หรอ homogeneity) ของแตละพนท


9

การจ าแนกระดบหมไม (Stand) โดยทวไปหมไมกคอพนทสวนใดสวนหนงทนกวชาการก าหนดขนเพอการศกษาตามเปาหมายอยางใดอยางหนง ในทางสงคมพชเปนพนทตวแทนของพชคลมดนแบบใดแบบหนงทมสภาพเฉพาะทางดายโครงสรางและการรวมตวของชนดพนธ หมไมตางๆ ทไดท าการ ศกษามาในเชงปรมาณอาจน ามาวเคราะหหาความคลายคลงกน (Similarity) และจดกลมเพอจ าแนกสงคมพชในระดบละเอยดได ระบบการจ าแนกสงคมพชของประเทศไทย ยดหลกตามแนวทางในการจ าแนกสงคมพชคลมดนดงทไดกลาวมาแลวในระดบตางๆ สงคมพชคลมดนของประเทศไทยอาจจดเปนระบบไดดงน ตารางท 2 ระบบการจ าแนกสงคมพชถาวร (Climax Communities) ของประเทศไทย

A. กลมชนดสงคมพชไมผลดใบ Evergreen Community Type (Formation )

ลกษณะในการจ าแนก เปนสงคมทประกอบดวยลกษณะ ของพชทคงใบตลอดป (Evergreen) รปลกษณทเปนพนธไมไมผลดใบ มความเขยวตลอดป ใบสวนใหญของแตละชนดมอายเกนกวาหนงป

ปาดงดบชน (tropical Moist Evergreen Forest Community) Sub formation

ลกษณะในการจ าแนก เปนสงคมปาไมพลดใบ ประกอบดวยรปชวตทเปนไมใหญ ไมพม หมาก เถาวลย มเรอนยอดตอเนองกนโดยตลอดทงดานราบและดานตง มไมแปะตดและกาฝากคอนขางมาก พนปารกทบ ไมดชน เปนไมในวงศไมยาง (Dipterocarpaceae) ทไมพลดใบ ไดแกยางยง (Dipterocarpus grandiflorus) ยางเสยน (D. gracilis) ยางมนหม (D. kerrii) ยางปาย (D. costatus) ยางใต (D.hasseltii) ยางวาด (D. chartaceus) ยางนา (D. alatus) ยางกลอง (D. dyeri) สยาขาว (Shorea assamica) สยาเหลอง (S. curtisii) กาลอ (S. faguetiana) กระบากด า (S. farinosa) เตงตาน (S. guiso) พนอง (S. hypochra) ตะเคยนสามพอน (S. laevis) สยาแดง (S. leprosura) ตะเคยนราก (Hopea foxworthyi) สยาด า (H. pedicellata) พนจ าใบใหญ (H. recopei) กระบกกรง (H. helferi) สภาพแวดลอม ปรากฏในพนททมดนลกเกบน าไดด ปรมาณน าฝนสงเกน 1,600 ม.ม.ตอปอณหภมต าสดไมต ากวา 10 องศาเซลเซยส กระจายอยทางตอนใตของประเทศเปนสวนใหญ ปรากฏในเกาะตางๆและตอนใตของภาคตะวนออก สงคมยอย (Association) ปาดงดบชนระดบต า (Lower Moist Evergreen Forest) Smitinand ปาดงดบชนระดบสง (Upper Moist Evergreen Forest) Smitinand ปาดงดบชนแบบมาเลเชย (MEF Malasian Type) Whitmore (1984) ปาดงดบชนแบบไทย (MEF Thai Type) Whitmore (1984)

Utis Kutintara

10

2) ปาดงดบแลง (Dry Evergreen Forest Community) Sub formation

ลกษณะในการจ าแนก เปนปาทมไมพลดใบและไมไมผลดใบขนผสมกนในอตราสวนทใกลเคยงกน เหนไดชดเจนในชวงฤดแลง เปนสงคมกงกลางระหวางปาดงดบกบปาผลดใบ มไมชนเรอนยอดกบไมชนรองแยกกนคอนขางเดนชด

ไมดชน พนธไมไมผลดใบไดแก ตะเคยนหน (Hopea ferrea) เคยมคนอง (Shorea henryana) ยางแดง (Dipterocarpus turbinatus) กระบาก (Anisoptera costata) ไมผลดใบไดแก มะคาโมง (Afzelia xylocarpa) ตะแบกใหญ (Lagerstroemia calyculata) ตะแบกแดง (L. ovalifolia) พยง (Dalbergia cochinchinensis) เกดด า (D. ultrate) ไมชนรองทเปนไมดชนไดแก พลองใบใหญ (Memecylon ovatum) พลองขนก (M floribunda) กดลน (Walsura trichostemon) กระเบากลก (Hydnocarpus ilicifolius) ไมชนลางทเปนตวชวดไดแก ขอยหนาม (Streblus ilicifolius) หนามคดเคา (Randia sp.) เปลาเงน (Viburnum odoratissimum) สภาพแวดลอม ปกคลมในพนททมดนลกเกบน าไดดพอควร มชวงความแหงแลงทยาวนาน ไมมไฟปารบกวน ปรากฏในภาคกลาง ภาคใตตอนบน ภาคเหนอและภาคอสาน สงคมยอย (Association) ยงไมมการจ าแนกทเดนชด

3) ปาสน (Pine Forest) Sub formation

ลกษณะในการจ าแนก เปนปาทมไมเดนในชนเรอนยอดเปนไมในกลมทเปนไมใบเขม (needle leaf) ชนเรอนยอดเดนดวยไมชนดเดยวหรอสองชนดเปนอยางมาก ไมดชน พนธไมทใชในการจ าแนกสงคมนไดแก ไมสนสองใบ (Pinus merkusii) และ ไมสนสามใบ (P. kesiya) เปนไมเดนในชนเรอนยอดและมกไมมไมอนผสมอยในชนน ในบางแหงเกอบเปนไมสนลวน สภาพแวดลอม สภาพแวดลอมของสงคมนทเปนตวก าหนดการกระจายยงไมชดเจน ปกตพบในพนททมระดบสงในชวง 1,400 เมตรลงมา ดนลกพอควร มไฟปาคอนขางบอยครงแตไมในสงคมมเปลอกทหนามากจงไมเปนอนตราย ดนคอนขางเปนกรด มชวงความแหงแลงยาวนาน สงคมยอย (Association) สงคมสนเดนเพยงอยางเดยว (Pine Forest ) ฮทศ สงคมสนผสมไมกอ (Pine-Oak Forest) อทศ สงคมสนผสมเตงรง (Pine-Dipterocarp Forest) อทศ


11

ตารางท 2 (ตอ)

4) ปาดงดบเขา (Hill Evergreen Forest) Sub formation

ลกษณะในการจ าแนก เปนปาทขนอยในระดบสง ปกตปรากฏทระดบเกนกวา 1,200 เมตรจากระดบน าทะเลขนไป ปาคอนขางแนนทบ มพชแปะตดและมอสสตามกงและล าตนไมใหญหนาแนน ในระดบสงมากๆและลมพดจดตนไมคอนขางเตย กงคดงอมใบเปนกระจกเปนกอนๆ มพนธไมในสกลทปรากฏในเขตอบอนขนผสมอยมาก ไมดชน การจ าแนกมกถอเอาการปรากฏของไมในวงคไมกอ (Fagaceae) เปนกลมไมดชนไมกอทใชในการจ าแนกไดแก กอกางดาง (Lithocarpus garrenttianus) กอแดง (L. trachycarpus) กอน า (L. annamensis) กอพวง (L. fenestratus) กอเดอย (Castanopsis acuminatissima) กอใบเลอม (C. tribuloides) กอแปน (C. diversifolia) กอลม (C. indica) กอแหลม (C. ferox) กอสเสยด (Quercus poilanei) กอตลบ (Q. rambottomii) กอต (Q. kingiana) และกอแอบ (Q. helferiana) พนธไมในกลมเมลดเปลอย (Gymnosperm) ทใชเปนไมดชนไดแกกลมพญาไม (Podocarpus) สนสามพนป (Dadrydium elatum) สกล Cephalotaxus, Gnetum และ Cycas ไมหลายสกลทเดนอยในเขตอบอนทเขามาปรากฏในสงคมน เชน Prunus, Betula, Gordonia, Camellia,และ Rhododendron สภาพแวดลอม ปาดงดบเขาขนอยในดนทคอนขางลก มความชนสงและอากาศเยน อณหภมในบางชวงของปต ากวา 10 องศาเซลเซยส บางฤดกาลมเมฆปกคลม สงคมยอย (Association) ปาดงดบเขาระดบต า (Lower Hill Evergreen Forest) Smitinand ปาดงดบเขาระดบสง (Upper Hill Evergreen Forest) Smitinand ปาซบอลพร (Sub alpine Forest) ธวชชย

5) ปาชายหาด (Beach Forest) Sub formation

ลกษณะในการจ าแนก เปนปาในทดอนทไดรบอทธพลจาดไอเคม (salt spray) จากทองทะเล ปรากฏบรเวณชายหาดหรอหนาผารมทะเล ดนเปนดนทรายจดหรอบรเวณหาดทรายเกา พชสวนใหญเปนพชทนความเคม (halophytes) บางแหงปรากฏพชทนความแหงแลง (xerophytes) ขนผสมอยดวย ไมดชน พนธไมทส าคญในการจ าแนกสงคมนไดแก เกด (Manilkara hexandra) กระทง (Calophyllum inophyllum) หกวาง (Terminalia catappa) มะเกลอเลอด (T. corticosa ) เมา (Eugenia grandis) รงกะแท (Kadelia candel) โพธกรง (Hermandia peltata) หลมพอทะเล (Intsia

Utis Kutintara

12


5) ปาชายหาด (Beach Forest) Sub formation (ตอ)

bijuga) กระหนาย (Pterospermum littorale) ล าเจยก (Pandanus tectorium) และสนทราย (Baeckia frutescens) สวนสนทะเล (Casuarina equisetifolia) และเสมดขาว (Melaleuca leucandrendron) มกพบเปนสงคมทเปนไมเดนน าเดยวในหลายพนท สภาพแวดลอม เปนปาทไดรบอทธพลจากทะเลจงปรากฏอยบรเวณชายฝงทะเลทงทางภาคตะวนออกและภาคใตของประเทศ ภมอากาศคอนขางรอน มฝนตกชกแตเนองจากเปนดนทรายจงเสยน าไปอยางรวดเรว สงคมยอย (Association) ปาสนทะเล (Casuarina forest) อทศ ปาชายหาดผสม (Mixed Beach Forest) อทศ ปาเสมดขาว (Melaleuca forest) อทศ(สงคมกงถาวร) สงคมปาหนาผาชายทะเล (Rocky Cliff Community) อทศ

6) ปาพร (Swamp Forest) Sub formation

ลกษณะในการจ าแนก เปนปาทขนอยในพนททเปนทลมมน าขงตลอดปหรอในบางฤดกาล ดนเปนดนพท (peat) มการสะสมของซากพชคอนขางหนา พนธพชแสดงออกถงการปรบตวกบการมน ามาก (Hydrophytes) รากแผกวาง มรากค ายน (stilt roots or prop roots) รากหวเขา (knee roots) และรากหายใจ (pneumatophores) โคนตนมพพอนใหญ (buttress) เรอนรากแผกวาง ไมดชน พนธไมทใชในการจ าแนกปาพรไดแก สะเตยว ( Ganua motleyana) ยากา (Bkumeodendron kurzii) ละไมปา (Baccaurea bracteata) อายบาว (Stemonurus malaccensis) มะฮง (Macaranga pruinosa) หลมพ (Eleiodoxa conferta) กระพอแดง (Licuala longecalycata) สาค (Metroxylon sagus) ชมแสง (Xynthophyllum glaucum) กระเบาน า (Hydnocarpus sumatrana) กมน า (Crateva magna) สะแกนา (Combretum quadrangulare) อนทนนน า (Lagerstroemia speciosa) กนเกรา (Fagraea fragrns) และจกน า (Barringtooia acutangula) สภาพแวดลอม ปรากฏสวนใหญทางภาคใตและรมแมน าในภาคอสาน ในทลมทเปนแองขงน าไวไดนาน ซากพชทบถมกนหนาเนองจากการยอยสลายเปนไปไดชา น าในปาพรโดยทวไปเปนกรดจด สงคมยอย (Association) พรดนพท (Peat Swamp Forest) ธวชชย ปาบงปาทาม (Riverine Swamp Forest) ธวชชย


13


7) ปาชายเลน (Mangrove Forest) Sub formation

ลกษณะในการจ าแนก เปนปาทปกคลมบนดนเลนในแหลงน ากรอยหรอน าทะเลทวมถง ลกษณะดนออนนมน าในดนเคมเนองจากน าทะเล พนธพชตองปรบตวกบปจจยหลกคอดนทออนนม น าในดนทเคมและการขาดออกซเจนในดน พนธพชสวนใหญจงตองมรากค ายน (stilt roots or prop roots) รากหายใจ (pneumatophores) แลมตอมคายเกลอ (salt gland) และใบหนาเพอลดการคายน า ไมดชน พนธไมดชนของปาชนดนไดแกไมในสกลโกงกาง (Rhizophora) เชนโกงกางใบใหญ (R. mucronata) โกงกางใบเลก (R. apiculata) สกลล าพล าแพน (Sonneratia) ไดแก ล าพ (S. caseolaris) ล าพทะเล (S. alba) ล าแพน (S. ovata) ล าแพนหน (S. griffithii) สกลถว (Bruguiera) เชนถวขาว (B. cylindrical) ถวด า (B. parviflora) ประสกแดง (B. sexangula) โกงกางหวสม (B. gymnorrhiza) ไมอนๆทใชในการจ าแนกไดแก รงกะแท (Kandelia candel) โปรง แดง (Xylocarpus moluccensis) ตะบนขาว (X. granatum) ตาตม (Excoecaria agallocha) หงอนไกทะเล (Heritiera littoralis) รกทะเล (Scaevola taccada) และจาก (Nypa fruticans) สภาพแวดลอม การขนลงของน าทะเล ความใกลไกลจากปากแมน า ความเคมของน า ความตนลกของเลน การผสมของทราย และความแขงของเลนกอใหเกดการแปรผนของสงคมยอยในปาชนดน โดยปกตปาชายเลนปรากฏทปากแมน าทดนเลนกอตวจากตะกอนทพดพาลงมาจากระบบนเวศตอนบน การท าลายปาและการท าการเกษตรกอใหเกดเลนงอกใหมอยางรวดเรว สงคมยอย (Association) สนท อกษรแกว (2532) ไดแบงปาชายเลนออกเปนแถบดงน แถบแสมผสมล าพ (Avicennia- Sonneratia Zone) แถบโกงกาง (Rhizophora Zone) แถบถวและรงกะแท ((Bruguiera – Kandelia Zone) แถบฝาด-ตะบนและโปรง (Lumitzera-xylocarpus- Bruguiera Zone)

8) สงคมพชในบง (Pond Vegetation) Sub formation

ลกษณะในการจ าแนก เปนกลมพชทขนอยในน าขอบทะเลสาปและบงประกอบดวยรปชวตแบบ Helophytes และ Hydrophytes ไดแกกลมพชใตน า (submerged aquatics) กลมพชลอยน า (floating aquatics) พชทรากหยงในดนใบปรมน า (rooted aquatics) กลมพชรากอยในดนในน าใบชพนน า (reed swamp) กลมพชในดนโคลน (sedge marsh) ไมดชน จอกแหน (Lemna trisulca) จอกหหน (Salvinia cucullata)

Utis Kutintara

14


8) สงคมพชในบง (Pond Vegetation) Sub formation (ตอ)

บวเผอน (Nymphaea nouchali) บวหลวง (Nelumbo nucifera) จดหน (Eleocharis ochrostachys) กระจด (Scirpus mucronatus) กกสามเหลยม (Cyperus spp.) และธปฤาษ (Typha angustifolia) สภาพแวดลอม ปกคลมในทน าตนแสงสองถงพนดน พบบรเวณบงน าขนาดใหญและขอบทะเลสาป สงคมยอย (Association) ยงไมมการจ าแนก

B. กลมชนดสงคมพชผลดใบ Deciduous Community Type (Formation )

กลมสงคมปาผลดใบจ าแนกโดยลกษณะรปลกษณทมการผลดใบของพนธไมเกอบทงหมดในสงคม ในเขตรอนรปลกษณแบบนเปนการตอบสนองตอการขาดแคลนน าในดนทจะมาปอนขบวนการทสรรวทยาโดยเฉพาะการคายน า พชในสงคมจงผลดใบทงตงแตปลายฤดหนาวไปจนถงฤดรอน หลายชนดมการแตกหนอได

1) ปาเบญจพรรณ (Mixed Deciduous Forest Sub formation

ลกษณะในการจ าแนก จ าแนกโดยไมเดนในชนเรอนยอดและชนรองเปนไมใบกวางทผลดใบ ชนดพนธในชนเรอนยอดประกอบดวยไมหลายชนดจากหลายวงคและหลายสกล แตไมมไมในกลมไมยาง (Dipterocarpaceae) ปกตไมมหญาบนพนปาหรอมอยนอย มกมไฟปาทกป ไมดชน ปาชนดนจ าแนกไดจากไมดชนในชนเรอนยอดไดแก สก (Tectona grandis) รกฟา (Terminalia alata)สมอภเพก (T. bellerica) ตะเคยนหน (Anogeissus acuminate var. lanceolata) มะคาโมง (Afzelia xylocarpa) งวปา (Bombax anceps) ไมในสกลตะแบกและเสลา (Lagerstroemia spp.) สกลผาเสยน (Vitex spp.) แดง (Xylia xylocarpa) ประดปา (Pterocarpus macrocarpus) ในหลายสงคมยอยมไมไผทพลดใบปรากฏอยดวย ชนดทส าคญในการจ าแนกไดแก ไผซาง (Dendrocalamus strictus) ไผหก (D. hamiltonii) ไผบง (Bambusa nutans) ไผรวก (Thyrsostachys siamensis) และไผไร (Gigantochloa albociliata) สภาพแวดลอม เปนปาทสมพนธกบไฟปา ดนลกและอดมสมบรณพอควร มชวงความแหงแลงไมนอยกวาสเดอน สงคมยอย (Association) Smitinand (1977) แบงสงคมยอยตามสภาพภมประเทศเปน: -ปาเบญจพรรณระดบสงชน (Moist Upper Mixed Deciduous Forest) -ปาเบญจพรรณระดบสงแลง (Moist Upper Mixed Deciduous Forest) -ปาเบญจพรรณระดบต า (Lower Mixed Deciduous Forest)


15


1) ปาเบญจพรรณ (Mixed Deciduous Forest Sub formation (ตอ)

อทศ กฏอนทร (2542) แบงสงคมยอยโดยยดไมเดนในชนเรอนยอดและชนรองเปนหลก ไดแก -ปาเบญจพรรณมไมสกผสมไมไผ -ปาเบญจพรรณมไมสกไมผสมไมไผ -ปาเบญจพรรณไมมไมสกผสมไมไผ -ปาเบญจพรรณไมมไมสกไมผสมไมไผ

2) ปาเตงรง (Deciduous Dipterocarp Forest) Sub formation

ลกษณะในการจ าแนก เปนสงคมปาผลดใบทมไมในวงคไมยาง (Dipterocarpaceae) ทผลดใบเปนไมเดนในชนเรอนยอดบนสด พนปาประกอบดวยหญาและพชลมลกทแหงตายในชวงฤดแลง ไมดชน ไมทใชในการจ าแนกสงคมนไดแก เตง (Shorea obtusa) รง (S. siamensis) เหยง (Dipterocarpus obtusifolius) พลวง (D. tuberculatus) และยางกราด (D. intricatus) พชชนลางทใชจ าแนกไดแกปรงเหลยม (Cycas siamensis) ไผแพค (Arundinaria puslla) และโจด (A. ciliata) สภาพแวดลอม ขนอยในททมดนตน เปนดนลกรงมฝนตกนอย ชวงความแหงแลงยาวนาน และมไฟปาเปนประจ า สงคมยอย (Association) อทศ ฏฏอนทร (2542) ไดจ าแนกสงคมนออกเปนสองสงคมยอย -ปาเตงรงสมบรณ (Deciduous Dipterocap High Forest) -ปาเตงรงแคระ (Deciduous Dipterocap Scrub Forest)

3) ปาทง (Savanna) Sub formation

ลกษณะในการจ าแนก เปนสงคมพชทมไมใหญหรอไมพมหรอทงสองกลมผสมกนและขนอยหางๆ ในระหวางไมเหลานนปกคลมดวยหญา โดยมสดสวนของพนททปกคลมดวยหญามากกวาหาถงสบเทาทปกคลมดวยเรอนยอดไมใหญและไมพม ไมดชน นอกจากไมเดนในปาเตงรงและในปาเบญจพรรณแลวไมทใชเปนตวจ าแนกสงคมไดแก หนามหน (Acacia comosa) หนามมะเคด (Canthium parvifolium) หนามหน (Caesalpinia godefroyana) พดทราปา (Zizyphus mauritiana) หนามเลบแมว (Capparis tenera) หนามพรม (Carissa cochinchinensis) สวนทเปนหญาประกอบดวยกก หญาชนดตางๆ เฟรน และพชลมลกทมหวหลายชนด สภาพแวดลอม ปรากฏในทแหงแลงจด มดนตน และมไฟปารนแรงเปนประจ าทกป ทเปนธรรมชาตโดยแทมอยนอย สงคมยอย (Association)

Utis Kutintara

16


3) ปาทง (Savanna) Sub formation (ตอ)

อทศ กฏอนทร (2542) ไดแบงปาทงออกเปนสองสงคมยอยตามกลมไมเดนในสงคม ไดแก -ปาทงเตงรง (Deciduous Dipterocarp Savanna) -ปาทงเบญจพรรณ (mixed Deciduous Savanna)

4) ทงหญาเขตรอน (Tropical Grassland) Sub formation

ลกษณะในการจ าแนก เปนสงคมพชทเดนดวยรปลกษณของพรรณพชกลมหญา มไมใหญและไมพมนอยมาก พชดชน เปนพชทมรปชวตในกลม Therophytes, Hemicriptophytes และ Geophytes สภาพแวดลอม ปรากกฏในพนททมดนเคมจด ดนตน น าทวมขงในบางฤดกาลในบางพนท มไฟปาเปนประจ าทกป สงคมยอย ยงมไดมการจ าแนก

สรป

การจ าแนกสงคมพชกเชนเดยวกนกบการจ าแนกสงทมชวต ทงนกเพอการสอใหเขาใจทตรงกน การจ าแนกสงทมชวตอาจกระท าไดงายกวาการจ าแนกสงคมพช ทงนเนองจากกลมพชในแตละพนทประกอบดวยพชมากมายหลายชนดทมาอยรวมกนอยางสมจงมชวงความแปรผนทกวางมาก จงยากตอการจดกลม นกนเวศวทยาสาขาพชพยายามทจะสรางระบบการจ าแนกสงคมพชขน สวนใหญใหความส าคญกบรปลกณและรปชวตเปนฐานหลกในการจ าแนกกลมพชในระดบกวาง รปลกษณและรปชวตของพชสวนใหญเปนการววฒนาการตอบสนองตอปจจยแวดลอมดานตางๆ ทส าคญไดแกภมอาการและถนทอาศย การจ าแนกในขนละเอยดทลกลงไปตองใชชนดพนธในสงคมซงมสวนเกยวของกบปจจยแวดลอมในแตละทองถน สวนการจ าแนกในระดบยอยลงไปอกตองใชชนดพนธเดนทสามารถเหนไดอยางชดเจนทแตกตางไปจากกลมอนๆ หากจ าแนกสงคมพชคลมดนทเปนสงคมถาวรของประเทศไทยตามระบบน โดยใหหนวบใหญเปนระดบ Formation (สงคมหลก) รองลงมาเปน Sub formation (สงคมรอง) และหนวยยอยเปน Association (สงคมยอย) สงคมพชคลมดนของประเทศกแบงไดเปนสองสงคมหลก คอ สงคมพชหลกไมผลดใบ และสงคมพชหลกผลดใบ ในสงคมพชหลกไมผลดใบประกอบดวยสงคมรองทงสนทไดมการจ าแนกไปแลว 8 สงคมรอง คอ 1) ปาดงดบชน 2) ปาดงดบแลง 3) ปาสน 4) ปาดงดบเขา 5) ปาชายหาด 6) ปาพร 7) ปาชายเลน และ 8) สงคมพชในบง สวนสงคมหลกผลดใบ ประกอบดวยสงคมรอง 4 สงคมรอง คอ 1) ปาเบญจพรรณ 2) ปาเตงรง 3) ปาทง และ 4) ทงหญาเขตรอน นกนเวศวทยาสาขาพชไดพยายามจดจ าแนกสงคมยอยในสงคมรองแตละสงคมไวบางแลวแตงยงไมสมบรณ บางทานยงใชระบบทไมเปนแนวทางเดยวกน จงควรมการจดสมมนาเพอก าหนดแนวทางทเปนมาตรฐานเดยวกนตอไป


17

ขอคดเหน

ระบบการจ าแนกสงคมพชโดยทวไปใชกบสงคมพชทเปนสงคมถาวร (climax community) อาจใชไดกบสงคมถาวรน า (pre-climax community) หรอสงคมถาวรหลง (post-climax community) หรอสงคมถาวรถกท าลาย (plagio-climax community) ตามแนวคดแบบสงคมหนงเดยว (Mono-climax Concept) หรอสงคมถาวรตามแนวคดสงคมถาวรหลากหลาย (Poly climax Concept) สงคมพชทอยในขนของการทดแทนในชวงสดทายอาจยอมรบไดทจะจดจ าแนกตามระบบน ในการจ าแนกสงคมยอยควรด าเนนการในทกสงคมรองและก าหนดระบบการจ าแนกตามหลกการ คอใชพนธไมเดนในชนเรอนยอดบนสดเละไมชนรองเปนหวขอในการพจารณา การจดท าแผนทการกระจายของสงคมพชคลมดนของประเทศควรเรงด าเนนการ โดยเฉพาะในพนทคมครองทงหมดของประเทศ เชน ในอทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปา และเขตหามลาสตวปา

เอกสารอางอง

ธวชชย สนตสข. 2528. การอนรกษพนธไมเขตอบอนและสงคมพชภเขากงอลไพนบนดอยเชยงดาว. ใน การอนรกษธรรมชาตในประเทศไทยในแงการพฒนาสงคมและเศรษฐกจ โดย ธวชชย สนตสข, เตม สมตนนท, และ W. Y. Brocskelman. สยามสมาคม, กรงเทพฯ. p.237-242.

อทศ กฏอนทร. 2542. นเวศวทยา: พนฐานเพอการปาไม. ภาควชาชววทยาปาไม, คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ.

Allen, J. A. 1871. On the mammals and winter birds of East Florida. Bull. Museum Comp. Zool. II, 3:161-450.

Cox, C. B.,I. N. Healy and P. D. Moore. 1976. Biogeography: An ecological and evolutionary

approach. Blackwell Scientific Pub., Oxford. Du Rietz, G. E. 1930. Vegetationsforschung auf Soziationsanalytischer Grundlage. Handb. Biol

arbeitsmeth. (อางตาม Mueller-Dombois and Ellenberg. 1974) Good, R.D. 1964. A geography of flowering plants. (3 rd ed). John Wiley& Sons, New York. Gunther, A.1958.On the zoogeographical distribution of reptiles. London Proc. Zool. Soc.21:373-398. Holdridge, R. L. 1967. Life zone ecology. (2nd ed.). Trop. Res. Center, San Jose, Costa Rica. Huxley, T. H. 1868. On the Classification and distribution of the Alectoromorphae and Heteromorphae. Proc. Zool. Soc., London. p.294-319. Merriam, C. H. 1894. Law of temperature control of geographic distribution of terrestrial mammals

and plants. Nat. Geogr. Mag. 6: 229-238. Mueller-dombois, D. and H. Ellenberg. 1974. Aims and methods of vegetation ecology. John Wiley and Sons, New York. Nelson, G. N., G. G. Robinson, R. A. Boolootian. 1967. Fundamental concepts of biology. (2 rd. ed.)

John Wiley and Sons, Inc.

Utis Kutintara

18

Shimwell, D. W. 1971. The description classification of Vegetation. Univ. of Washington Press, Seattle. Smith, R. L. 1966. Ecology and field biology. Harper & Row Pub., New York. Smitinand, T. 1977. Vegetation and ground cover of Thailand. The For. Herbarium, Royal For. Dept.,

Bangkok, Thailand. Solomon, E. P.,L. R. Berg and D. W. Martin. 2002. Biology. (6th. ed). Books/Cole, Thomson Learning. Speed, F. M. 1966. General Biology. Charles E. Merrill Books, Inc., Columbus, Ohio. Udvardy, D. F. M. 1969. Dynamic zoogeography. Van Nostrand Reinhold Comp., New York. Wallace, A. R. 1976. The geographical distribution of animals. (2nd ed.) Reprinted 1962, Hafner,

New York. Whitmore, T. C. 1984. Tropical rain forest of the Far East. Clarendon, Oxford.


19

ภาคผนวก สงคมพชคลมดนของประเทศไทย

สงคมพชหลกไมผลดใบ (Evergreen Formation) สงคมรอง (Sub-formation) สงคมยอย (Association) 1) ปาดงดบชน (Moist Evergreen Sub-formation) ก. สงคมปาดงดบประเภทไทย (Moist Evergreen Forest Thai Type) ข. สงคมปาดงดบประเภทมาเลเชย (Moist Evergreen Forest Malasian Type) 2) ปาดงดบแลง (Dry Evergreen Sub-formation) ไมมขอมล (Non information) 3) ปาสน (Pine Sub-formation) ก. ปาสนลวน (Pine Consociation) ข. ปาสนผสมเตงรง (Pine-Dipterocarp Association) ค. ปาสนผสมกอ (Pine-Oak Association) 4) ปาดงดบเขา (Hill Evergreen Sub-formation) ก. ปาดงดบเขาระดบสง (Upper Hill Evergreen Association) ข. ปาดงดบเขาระดบต า (Lower Hill Evergreen Association) ค. ปาซบอลไพน (Sub alpine Association) 5) ปาชายหาด (Beach Sub-formation) ก.ปาสนทะเล (Casuarina Consociation) ข. ปาชายหาดผสม (Mixed Beach Forest Association) ค. ปาเสมดขาว (Melaleuca Forest Consociation ,สงคมกงถาวร) ง. สงคมปาหนาผาชายทะเล (Rocky Cliff Association) 6) ปาพร (Swamp Sub-formation) ก. พรดนพท (Peat Swamp Association) ข. ปาบงปาทาม (Riverside Swamp Association) 7) ปาชายเลน (Mangrove Sub-formation) ก. สงคมแสมผสมล าพ (Avicennia- Sonneratia Association) ข.สงคมโกงกาง (Rhizophora Association) ค. สงคมถวและรงกะแท ((Bruguiera – Kandelia Association) ง. สงคมฝาด-ตะบนและโปรง (Lumitzera-Xylocarpus- Bruguiera Association) 8) สงคมพชในบง (Mash and Pond Sub-formation) ไมมขอมล (Non information)

Utis Kutintara

20

สงคมพชหลกผลดใบ(Deciduous Formation) สงคมรอง (Sub-formation) สงคมยอย (Association) 1) ปาเบญจพรรณ (Mixed Deciduous Sub-formation) ก. ปาเบญจพรรณมไมสกผสมไมไผ (Teak Association) ข. ปาเบญจพรรณมไมสกไมผสมไมไผ (Teak with Bamboo Association) ค. ปาเบญจพรรณไมมไมสกผสมไมไผ (Mixed Deciduous with Bamboo Association) ง. ปาเบญจพรรณไมมไมสกไมผสมไมไผ (Mixed Deciduous without Bamboo Association) 2) ปาเตงรง (Deciduous Dipterocarp Sub-formation) ก. ปาเตงรงสมบรณ (Deciduous Dipterocap High Forest Association) ข. ปาเตงรงแคระ (Deciduous Dipterocap Scrub Forest Association) 3) ปาทง (Savanna Sub-formation) ก. ปาทงเตงรง (Deciduous Dipterocarp Savanna Association) ข. ปาทงเบญจพรรณ (Mixed Deciduous Savanna Association) 4) ทงหญาเขตรอน (Tropical Grassland Sub-formation) ไมมขอมล (Non information)


21


ทรพยากรพนธพชวงศขงในเขตพนทโครงการอนรกษพนธกรรมพช อพ.สธ. จงหวดกาญจนบร และพนทใกลเคยง

Zingiberaceous Plant Genetic Resources in The ‘Plant Genetic Conservation Project under The Royal Initiation of Her Royal Highness Princess Maha Chakri Sirindhorn

(Kanchanaburi)’ and Adjacent Area

ยงยง ไพสขศานตวฒนา 1 Yingyong Paisooksantivatana จกรพงษ รตตะมณ1 Chakkrapong Rattamanee

ABSTRACT Surveying and collecting of Zingiberaceous plant genetic resources in the ‘Plant Genetic Conservation Project under The Royal Initiation of Her Royal Highness Princess Maha Chakri Sirindhorn (Kanchanaburi)’ and adjacent area in the western forests were conducted during October 2003 – September 2004 and March 2007 - Febuary 2008. The objective of this project is to reveal and to conserve our plant resource for future development and utilization. Total of 10 genera including Alpinia, Amomum, Boesenbergia, Curcuma, Kaempferia, Elettariopsis, Etlingera, Geostachys, Globba and Zingiber were identified. Two new species were discovered from the area i.e. Globba praecox Chokthaweep., K.J. Williams & Paisooks. and Zingiber cornubracteatum P. Triboun (in ed). Key words: Zingiberaceae, Plant Germplasm Conservation, Western forests, Kanchanaburi Email address: [email protected], [email protected]

บทคดยอ

ส ารวจและเกบตวอยางพชวงศขงในพนทโครงการอนรกษพนธกรรมพช อพ.สธ. จงหวดกาญจนบร และพนทใกลเคยงในผนปาตะวนตก ระหวางเดอน ตลาคม 2546 - กนยายน 2547 และมนาคม 2550 - กมภาพนธ 2551 เพอทราบแหลงทรพยากรพชและเกบมาอนรกษไวเพอการพฒนาใชประโยชนในโอกาสตอไป พบพชวงศนจ านวน 10 สกล ไดแก Alpinia, Amomum, Boesenbergia, Curcuma, Kaempferia, Elettariopsis, Etlingera, Geostachys, Globba และ Zingiber เปนพชชนดใหม 2 ชนด คอ Globba praecox Chokthaweep., K.J. Williams & Paisooks. และ Zingiber cornubracteatum P. Triboun (in ed.)

ค าส าคญ: พชวงศขง, อนรกษพนธกรรมพช, ปาตะวนตก, กาญจนบร

1 ภาควชาพชสวน คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ 10900 Department of Horticulture, Faculty of Agriculture, Kasetsart University, Bangkok 10900

mailto:[email protected]


Yingyong Paisooksantivatana and Chakkrapong Rattamanee

23

ค าน า

พรรณพชวงศขงสวนใหญเปนไมพนลางของปาในเขตรอน แตเนองจากปจจบนพนทปาถกบกรกท าลายลดลงอยางรวดเรวท าใหสภาพแวดลอมเปลยนแปลง พชในวงศขงไดรบผลกระทบอยางมาก บางสกล เชน สกลกระวาน (Amomum) ซงเปนเครองเทศชนดหนงลดปรมาณลงอยางรวดเรวในปาธรรมชาต ในขณะทบางสกลเชน กระเจยว (Curcuma) และกระชาย ( Boesenbergia) ถกขดออกจากปา เพอน าไปขายเปนสนคาจ านวนมากในแตละปจนท าใหปรมาณลดลง การศกษาทางอนกรมวธานเพอใหทราบถงสถานภาพและศกยภาพทางการเกษตรของทรพยากรพชวงศขงในประเทศไทย จงเปนสงจ าเปนทจะตองด าเนนการโดยรบดวน เนองจากการศกษาวจยพชวงศขงในผนปาตะวนตกของประเทศไทยยงมจ านวนไมมากนก เชนรายงานการส ารวจของอไร(2544) และหทยรตน(2544)พบวามพชวงศขง 9 สกล 24 ชนด ในบรเวณปาเตาด า ซงตงอยในเขตอทยานแหงชาตไทรโยคบรเวณตดชายแดนประเทศพมา

วธวจย

ส ารวจพรรณพชวงศขงใหครอบคลมพนททกสภาพนเวศวทยา ในพนทโครงการอนรกษพนธกรรมพช อพ.สธ. จงหวดกาญจนบร และพนทใกลเคยง ในผนปาตะวนตก ทก 3 เดอน ท าการเกบตวอยางใหสมบรณ โดยมสวนของใบและดอกหรอผล เพอท าตวอยางแหง ส าหรบสวนของดอกและชอดอกน ามาดองในแอลกอฮอล 70% บนทกหมายเลขตวอยางพช สถานทและวนเดอนปทเกบ ระดบความสงจากระดบน าทะเล (เมตร) สภาพนเวศน ลกษณะทวไปของพช น าตวอยางทไดมาอบใหแหงสนท แลวน ามาอาบน ายาเชลลไดรท ปองกนแมลง โดยผสมกบแคปแทน เพอปองกนเชอรา แลวน ามาอบใหแหงสนทอกครง น าขอมลและตวอยางพรรณไมแหงทไดไปตรวจระบชอวทยาศาสตร เกบตวอยางสดเพอน ามาศกษาศกยภาพ และปลกอนรกษไวทภาควชาพชสวน คณะเกษตร มหาวทยาลย เกษตรศาสตร วทยาเขตบางเขน

ผลและวจารณ

จากการด าเนนการส ารวจและเกบตวอยางพชวงศขงในพนทในเขตโครงการอนรกษพนธกรรมพชอนเนองมาจากพระราชด ารสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร อ าเภอไทรโยค จงหวดกาญจนบร และพนทใกลเคยงในอ าเภอศรสวสดและอ าเภอทองผาภม ระหวางเดอน ตลาคม 2546 - กนยายน 2547 และระหวางเดอนมถนายน 2550 - กมภาพนธ 2551 สามารถรวบรวมตวอยางพชวงศขงได 10 สกล และจ าแนกชนดไดรวม 33 ชนด (ตารางท 1, 2) ชนดทมการกระจายพนธอยางกวางขวาง พบในทกพนทส ารวจไดแก Curcuma parviflora Wall. ในขณะท Geostachys smitinandii K. Larsen ซงพบเฉพาะในภาคใต กพบกระจายพนธหาง ๆ ในพนทอทยานแหงชาตทองผาภม เชนเดยวกบ Zingiber

Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 22-30. 2008. 24

cornubracteatum P. Triboun ซงพบครงแรกทจงหวดแมฮองสอน กพบกระจายพนธในเขตอทยานแหงชาตล าคลองง ทงนเนองจากบรเวณผนปาตะวนตกเปนพนทซงรวมเอาความหลากหลายของพชและสงมชวตอนจากภมภาคหมาลย อนโดจน และจากเสนศนยสตร (มลนธสบนาคะเสถยร, 2544) เมอพจารณาความหลากชนดในพนทส ารวจพบวา บรเวณพนทโครงการอนรกษพนธกรรมพช ฯ อ าเภอ ไทรโยค ซงมสภาพสวนใหญเปนปาไผ และปาเบญจพรรณ พบวามความหลากชนดของพชสกล Kaempferia สงสด ในขณะทบรเวณเหมองปาเตาด าในเขตอทยานแหงชาตไทรโยค ซงมสภาพปาดบเขาผสมปาไผ และปาเบญจพรรณ พบวาพชสกล Amomum มความหลากชนดทสด สวนสกล Curcuma และสกล Zingiber พบวามความหลากชนดมากทสดในเขตอทยานแหงชาตเขอนศรนครนทรและล าคลองง ซงพนทสวนใหญเปนปาไผ ตารางท 1 จ านวนสกลและชนดของพชวงศขง (Zingiberaceae) ในพนทโครงการอนรกษพนธกรรมพช อพ.สธ. จงหวดกาญจนบร และพนทใกลเคยงใน อ.ไทรโยค อ.ศรสวสด และอ.ทองผาภม

เขตพนท จ านวนสกลและชนดของพชวงศขง (Zingiberaceae) สกล (Genera) ชนด (Species)

1. โครงการอนรกษพนธกรรมพชตาม พระราชด ารสมเดจพระเทพฯ (อพ.สธ.) (ชองเขาขาด อ.ไทรโยค)

7

18 2. อทยานแหงชาตไทรโยค (บรเวณเหมองปาเตาด า)

10

24

3. อทยานแหงชาตทองผาภม 10 26 4. อทยานแหงชาตเขอนศรนครนทร 8 20 5. อทยานแหงชาตล าคลองง 7 21 6. อทยานแหงชาตเขาแหลม 9 18


25

ตารางท 2 รายชอชนดของพชวงศขงทสามารถระบชนดได

ชอสกล

ชอชนด

เขตพนท/อทยานแหงชาต

อพ.สธ.

ปาเตาด า

ทองผาภ

ม

เขอน

ศร

นครนทร

ล าคล

องง

เขาแหล

ม

Alpinia A. malaccensis (Burm.) Roscoe A. zerumbet (Pers.) Burtt & R.M.Sm. Amomum A. aculeatum Roxb. A. koenigii C.F.Gmelin A. rivale Ridl. A. testaceum Ridl. Boesenbergia B. longiflora (Wall.) Kuntze B. pulcherrima (Wall.) Kuntze B. rotunda (L.) Mansf. B. siamensis (Gagnep.) Sirirugsa Curcuma C. comosa Roxb. C. longa L. C. parviflora Wall. C. roscoeana Wall. Elettariopsis E. curtisii Baker Etlingera E. littoralis (Koen.) Giseke Geostachys G. smitinandii K. Larsen Globba G. albiflora Ridl. G. pendula Roxb. G. praecox Chokthaweep., K.J. Williams

& Paisooks.

G. substrigosa King ex Backer Kaempferia K. elegans Wall. ex Baker K. parviflora Wall. ex Baker K. roscoeana Wall. K. rotunda L.



ชอสกล

ชอชนด

เขตพนท/อทยานแหงชาต

อพ.สธ.

ปาเตาด า

ทองผาภ

ม

เขอน

ศร

นครนทร

ล าคล

องง

เขาแหล

ม

Zingiber Z. bisectum D.Fang. Z. chysostachys Ridl. Z. corallinum Hance

Z. cornubracteatum P. Triboun (ined.) Z. gramineum Bl. Z. idea P. Triboun & K. Larsen Z. thorelii Gagnep. Z. zerumbet (L.) Sm.

การศกษาครงนมงเนนพสจนทราบแหลงกระจายพนธของพชวงศขงสกลตาง ๆในธรรมชาต ส าหรบ

ลกษณะทางพฤกษศาสตรของแตละสกลนนยดตามขอมลท Larsen and Larsen (2006) ไดบรรยายไว ดงน

สกลขง (Zingiber) พบพชสกลน ทระบไดทงหมด 8 ชนด โดยมความหลากชนดทสดในพนทอทยานแหงชาตเขอน ศรนครนทร และล าคลองง ตามปาไผและปาโปรง

ไมลมลกอายหลายป เหงาแตกแขนง อวบมเนอ สวนเหนอดนเปนล าตนเทยม ใบมจ านวนมาก โคนกานใบปองออก ลนใบยาวหรอสน ผวเรยบหรอมขน ลกษณะ เดนของพชสกลนคออบเรณทยด ยาวคลายเขาสตว หมรอบกานเกสรเพศเมยทชเหนออบเรณ ชอดอกสวนใหญเกดจากตาขางของเหงา กานชอดอกอาจยาว หรอสนจนชอดอกบางสวนจมอยในดน ในชนดทมกานชอดอกยาว ใบประดบบนชอดอกจะซอนกนแนนท าใหชอดอกมรปรางทรงกรวย สวนชนดทชอดอกอยในดน หรอบางสวนฝงอยในดน ใบประดบชอดอกจะหลวมกวา ทปลายชอดอกจะมชนเมอกหนาปองกนดอกทยงออน สกลกระชาย (Boesenbergia) ในการศกษาครงนพบพชสกลนระบได 4 ชนด กระจายพนธทวไปตามปาโปรงและปาไผ

ไมลมลกอายหลายป ขนาดเลก เหงาสน อวบมเนอ ล าตนเทยมสน ใบเรยงตดกนทฐาน ชอดอกอาจออกทปลายยอดระหวางซอกใบ หรอแตกจากดานขางจาก โคนของล าตนเทยม ดอกเรม บานจากยอดของชอเชงลด มใบประดบรองรบดอกแตละดอก ใบประดบบางและเหลอมซอนตดกน กลบปากมรปรางท


27

หลากหลาย สวนใหญมรปรางเปนถง สขาวถงสครม และมจดสมวง พชสกลนพบทวไปในเอเชยอาคเนย มศนยกลางความหลากหลายอยสองแหลงคอ ในประเทศไทยและทเกาะบอรเนยว ซงสามารถพบพชสกลนทเปนพชเฉพาะถนไดจ านวนมากในทงสองศนยกลาง โดยเฉพาะพนทเขาหนปน สกลเปราะ (Kaempferia) พบพชสกลนระบชนดได 4 ชนด โดยพบมากทสดในพนทโครงการอนรกษพนธกรรมพช ฯ ทชองเขาขาด อ.ไทรโยค

ไมลมลกอายหลายปขนาดเลก เหงาสนมรากสะสมอาหาร ใบจ านวนนอย เกดจากเหงาใตดน ผวใบดานบนมกเรยบลน ดานลางเขยวเขมถงมวง ดอกขาวหรอมวง กลบขางทเปลยนจากเกสรเพศผเปนหมนมขนาดใหญ กลมหนงมกลบปากเปนสองแฉกลกรวมกบกลบขางจากเกสรเพศผเปนหมน รวมเปนดอกแบนราบ ดคลายกบเปนดอกทมสกลบ บางชนดดอกคลายรปแตร ปากกวาง รยางคอบเรณดานบนเดนสะดดตา และมกมส พชสกลนกระจายทวไปในเอเชยเขตรอนโดยทศนยกลางการกระจายพนธอยในเขตมรสมของเอเชย รวมทงประเทศไทยทมจ านวนชนดอยมาก สวนใหญในสกลนจะมดอกจ านวนมาก ท าใหสามารถพบทงดอกบานและผลสกไดพรอมกน สกลกระเจยว (Curcuma)

พบพชสกลน ระบได 4 ชนด โดยพบหลากชนดทสดในเขตอทยานแหงชาตล าคลองง ตามปาไผและปาเบญจพรรณ ศนยกลางความหลากหลายของสกลนอยแถบมรสมของทวปเอเชย ซงประเทศไทยกเปนหนงในพนททมความหลากหลายมากทสด บางชนดทพบทางภาคเหนอจะมชอดอกในฤดแลง และจะเกดตนใหมขนมาภายหลง แตสวนใหญจะออกทปลายล าตนเทยมเมอเจรญเตบโตเตมท

ไมลมลกขนาดเลกอายหลายป มเหงาทพฒนาดและมกมรากสะสมอาหาร ล าตนเทยมมกสนและเกดจากสวนเหงา ชอดอกเปนรปทรงกระบอก ออกทปลายล าตนเทยมหรอแยกเกดขนเปนล าใหมจากเหงา ใบประดบกวาง มกจะโคงลง ใบประดบใบลางมกจะเชอมกนทฐานเกดเปนชองคลายกระเปาหนาทอง หายากทใบประดบลางจะไมเชอมตดกน แตละกระเปามชอดอกยอย และมกลบบาง ๆ หมดอกออนอยจนกระทงผลแก สวนใหญทสวนปลาย ชอดอก มใบประดบทไมมชอดอกยอยอย และมสสนมากกวาใ บประดบชนลางลงมา เรยกใบประดบนวา coma ดอกจะมหลายสคอ ขาว เหลอง แดง มวง หรอน าเงน อบเรณสวนใหญจะเปนแบบตดไหวได บางครงมรยางคดานบนสน ๆ และมหลายชนดทมรยางคทโคนอบเรณสองอน สกลหงสเหน (Globba) ในพนทส ารวจพบ ระบได 4 ชนด ซง G. praecox เปนพชชนดใหมของโลกพบครงแรกทบรเวณปาเตาด า ตามพนทรมชนขางรองน า มลกษณะเดนตรงชอดอกเกดกอนใบในชวงตนฤดฝน จากนนใบจงเจรญตามมา


ไมลมลกอายหลายปขนาดเลก มเพยงบางชนดทสงมากกวา 1 เมตร เหงาสน ชอดอกออกทปลายล า

ตนเทยม มลกษณะหลากหลาย จากชอเชงลดอดแนน มใบประดบเหลอมซอนกน จนถงแบบชอโปรงหรอแบบชอกระจกแยกแขนงกระจายหางกน รวมเปนชอดอก ใบประดบสเขยว ขาว หรอมวง ดอกมสหลากหลายตงแตขาวและมวง ถงสเหลอง สม และแดง วงกลบเลยงเปนหลอดหรอรประฆง หลอดดอกยาว มพเปนรปคม กลบขางทพฒนาจากเกสรเพศผเปนหมนเหนไดชดเจน กลบปากหยกเปนสองพ หรอกลบเรยบ เชอมตดกบกานชอบเรณเหนอกลบขาง กานชอบเรณและกานเกสรเพศเมยยดยาวออก สวนปลายโคงคลายหนาไม เมอดอกบานเตมท กานเกสรเพศเมยจะหลดเปนอสระออกมาคลายเปนสายของหนาไม อบเรณไมมรยางคดานบนแตจะมรยางคดานขางหรอไมมกได ผลเสดแบบแคปซล เมลดมเยอหม รปรางและพนผวผลหลากหลาย มหลายชนดทดอกบางดอกบนชอดอกหรอทงหมดสามารถเปลยนเปนหวยอยอยบนชอดอก หรอบางครงอาจเกดในซอกใบประดบดวย พชสกลนพบไดในสงคมพชทกแบบในประเทศไทยและเพอนบาน ตงแตปาลกในปาไมผลดใบทางภาคใต จนถงปาเตงรงและปาสนทางภาคเหนอ ซงพบไดจนถงระดบ 2,000 เมตร บางชนดพบไดตามทงหญาหรอรมทางในปา สกลขา (Alpinia) พบระบชนดได 2 ชนด ตามปาเบญจพรรณทคอนขางรมชนในเขตปาเตาด าและอทยานแหงชาต ทองผาภม

ไมลมลกอายหลายป ตนสง เหงาหนา แขงแรง เปนสกลทมความสงมากทสดในวงศ คอ Alpinia boia จากหมเกาะฟจ สงไดมากกวา 10 เมตร ในประเทศไทย แมวาจะต ากวามากแตกสงไดถง 2-3 เมตร ชอดอกออกทปลายล าตนเทยม วงกลบดอกเปนทอ ขนาดใกลเคยงกบวงกลบเลยง กลบปากอาจเปนถง หรอกลบเรยบ หรอหยกเปนพ มกมสเขยว ขาว มวง หรอ เหลอง-สม มแตมสเขมหรอเสนสแดง ผลเปนแคปซล กลมหรอร เกลยงหรอมขน ขางในมเมลดสด าจ านวนมาก มเยอหมเมลดสขาว ชอดอกมรปรางหลากหลาย จากชอเชงลดมไมกดอก จนถงชอกระจกแยกแขนงทมกงกานมากมาย ดอกขนาดเลกจนถงขนาดใหญ และมนวาว สกลกระวาน (Amomum) พบในพนทส ารวจและระบชอได 4 ชนด โดยพบมากในพนทปาเตาด าและทองผาภม

เปนสกลทขนาดใหญเปนอนดบสอง ไมลมลกอายหลายป ตนสงไดถง 3 เมตร แตมเหงาทผอมเลก อยใตผวดน บางชนดเปนรากค ายน ล าตนเทยมมใบตงแตทความสง 2/3 ของล าตนขนไป ชอดอกมกานสน หรอในบางชนดชอดอกจมอยใตดน มองเหนเฉพาะสวนบนของชอดอก ไมมวงใบประดบอยใตชอดอก ใบประดบยอยเปนหลอด กลบปากเวาเขาดานใน สนและกวาง สขาวหรอสเหลอง มแถบสแดง วงเกสรเพศผสนกวากลบปาก รยางคดานบนของอบเรณขนาดเลกหรอพฒนาด เชนบางชนดเปนรยางครปคลายห ออกจากปลายอบเรณทงสองขาง ผลม 2 แบบ ผลผนงเรยบบาง แหงเมอแก และอกแบบเปนผลผนงหนา มหนามหรอเปนรว ลกษณะของผลเปนลกษณะส าคญทสามารถใชในการตดสนใจระบชนดไดอยางถกตองในหลายชนด


29

สกลปดสงห (Elettariopsis) ส ารวจพบเพยง 1 ชนด ในพนทปาเตาด าและอทยานแหงชาตทองผาภม ตามทรมและชนเยน

เปนไมลมลกอายหลายป ขนาดเลกถงชนาดกลาง เหงาเลกยาว ล าตนเทยมสง 10-20 เซนตเมตร อาจสงไดถง 2 เมตร แตพบนอยมาก มใบนอย เปนกระจกอยใกลราก มกจะมกานใบผอมยาว แผนใบเรยวจนถงปลายใบทยดแหลมยาวคลายหาง ดอกออกจากดานขางของเหงา กานชอดอกและแกนชอดอกทอดนอนอยใตผวดน ชอดอกไมแนน คลายกบในสกลกระวาน บางชนด กลบปากกวาง ตรง เปนพหลายแบบ หรอเรยบ สขาว มแถบสแดง รยางคอบเรณดานบนขนาดใหญ มกเปนสเหลยม หลายชนดจะมกลนหอมเฉพาะตว ขนอยกบองคประกอบของน ามนหอมระเหย บางชนดมกลนรนแรงคลายกลนพชสกลมะนาว บางชนดกลนฉนเหมอนแมลง พชสกลนสวนใหญพบไดทวไปในปาทางภาคใต สกลปดเตม (Geostachys) การส ารวจครงนพบเพยง 1 ชนดในเขตอทยานแหงชาตทองผาภม ตามทลาดชนสงและปา เบญจพรรณ

ไมลมลกอายหลายปขนาดกลาง สงไดถง 3 เมตร มล าตนเทยมอยหลายตนบนเหงาเดยวกน เหงาชขนเหนอผวดน โดยมรากค ายนจ านวนมาก ใบสวนใหญเปนรปใบหอกแคบ ชอดอกแตกจากเหงา ไมฝงอยใตดน แตมกานชอดอกสน หมดวยกาบ แขงสแดง แกนกลางชอดอกตงตรง หรอโคง ดอกกระจายหางเทา ๆ กน อยบนทกดานของแกนชอดอก หรอดอกอาจเรยงชขนอยดานเดยวกน ใบประดบเหลอมซอนกนหลวม ๆ มองเหนแกนกลางได ดอกสเหลองหรอสฟางขาว มกมแถบหรอจดประสแดงอยดวย กลบปากสวนใหญมกแยกเปน 3 พ ยาวกวาพของวงกลบดอกเลกนอย พชในสกลนสวนใหญอยบนภเขาทางภาคใต สกลดาหลา (Etlingera) ในการส ารวจครงนพบจ าแนกได 1 ชนด กระจายพนธในปาเตาด าและอทยานแหงชาตทองผาภม ตามทชนรมบงน า

พชสกลนสงไดถง 8 เมตร มเหงาใหญแขงแรง และอาจมรากค ายน ชอดอกแตกออกมาจากเหงา หางจากล าตนเทยม ถาแบงตามลกษณะของชอดอกจะแบงได 2 กลม คอ กลมทชอดอกบางสวนฝงอยใตดน มแตเฉพาะดอกทโผลพนขนมาจากดน อกกลมคอ ชอดอกมกานชอยาวโผลพนขนมาจากดน ตวชอดอกเปนรปกลม หรอรปกระสวย ลอมรอบดวยวงใบประดบทเหนไดชดเจน ใบประดบยอยมกเปนหลอด ดานปลายกลบปากจะโคงตรงหลงจากดอกบาน กลบปากแตละชนดจะตางกน อาจเปนพหลายแบบหรอกลบเรยบ สแดงหรอแดงและมสสมทขอบกลบ กานชอบเรณสนมาก ทงวงเกสรตวผสนกวากลบปากมาก กลบปากและกานชอบเรณเชอมตดกนเปนทอแยกอยเหนอกลบดอก ไมมรยางคดานบนอบเรณ ผลเปนแบบแคปซลไมแตก บางชนดผลฝงอยใตดน บางครงผลจะเชอมตดกบเปนผลรวมขนาดใหญ คลายผลเตย สวนใหญกระจายในปาฝนทางภาคใตของไทย


พชวงศขงทส ารวจพบ เปนพชทมความสมพนธใกลชดกบพชปลกทส าคญในกลมเครองเทศและ

สมนไพรหลายชนด เชน ขาปา ในสกล Alpinia, สกลกระวานและเรว ( Amomum), กระชายปา (Boesenbergia ) ซงพบมากในพนทน รวมทงยงมพชกลม ขง ไพล และกระทอ (Zingiber) ขมน ปทมมา กระเจยว (Curcuma) เปนตน ผลการศกษาครงนแสดงใหเหนไดวาพนทดงกลาวมความหลากหลายของทรพยากรพนธกรรมพชวงศขงเปนอยางมาก และยงพบพชชนดใหมของโลกจ านวน 1 ชนด คอ Globba praecox Chokthaweep., K.J. Williams & Paisooks. (Choketaweepanich et al., 2005) และพบพชทมถนฐานการกระจายพนธใหม (new locality) 1 ชนดคอ Zingiber cornubracteatum ทอทยานแหงชาตเขอนศรนครนทร (หนวยดงใหญ) และทอทยานแหงชาตเขาแหลม (หนวยลเจย) มการพบขงชนดนครงแรกทจงหวดแมฮองสอน ซงเปนชนดใหมของโลกโดย ดร.ปราโมทย ไตรบญ (ตดตอสวนตว) ทรพยากรเหลานสามารถน ามาใชประโยชนไดทงทางตรง เชน ใชรบประทานเปนผก สมนไพร หรอพฒนาเปนไมประดบเพอเปนทางเลอกใหเกษตรกรปลก หรอใชประโยชนทางออม เชน ใชในการปรบปรงพนธพชเศรษฐกจชนดเดมใหมคณสมบตดขน เชน พชในสกล Boesenbergia, Curcuma หรอ Zingiber สามารถน ามาใชปรบปรงพนธกระชาย ขง หรอขมน ใหตานทานโรครากเนาได

สรปและเสนอแนะ

พบพชวงศขงจ านวน 10 สกล ระบชอวทยาศาสตรได 33 ชนด เปนพชชนดใหม 2 ชนด คอ Globba praecox Chokthaweep., K.J. Williams & Paisooks. และ Zingiber cornubracteatum (in ed.) ในจ านวนนมพชทอยในสกล Alpinia, Amomum, Boesenbergia, Curcuma, Kaempferia, Elettariopsis, Etlingera, Geostachys, Globba และ Zingiber ซงการส ารวจยงไมครอบคลมพนททงหมดอยางละเอยด จ าเปนตองส ารวจซ าอกหลายครงใหไดขอมลทสมบรณ และควรเกบตวอยางทมชวตมาเพอการศกษาและใชประโยชนทางการเกษตรเพมเตมตอไป


มลนธสบนาคะเสถยร. 2544. ปาตะวนตก: ปาใหญผนสดทายของประเทศไทย. โรงพมพเดอนตลา, กรงเทพฯ. หทยรตน โชคทวพาณชย. 2544. การส ารวจพรรณพชวงศขงในปาเตาด า จ.กาญจนบร. ปญหาพเศษปรญญาโท

คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. อไร จรมงคลการ. 2544. ศกษาความหลากหลายและการใชประโยชนของพรรณพชบรเวณปาเตาด า จงหวด

กาญจนบร. วทยานพนธปรญญาโท มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. Choketaweepanich, H., K. Williams, and Y. Paisooksantivatana. 2005. A highly unusual new species of Globba (Zingiberaceae) from Thailand. Harvard Paper in Botany, 10(1): 57-60. Larsen, K. and S.S. Larsen. 2006. Gingers of Thailand. Queen Sirikit Botanic Garden, The Botanical Garden Organization, Ministry of Natural Resources and Environment.

Journal of Tropical Plants Research Vol.1: 31-39. 2008

การศกษาความหลากชนดของพรรณไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา จงหวดยะลาและนราธวาส

Studies on Species Diversity of Dipterocarpaceae in Hala-Bala Forest, Yala and Narathiwat Provinces

มานพ ผพฒน 1 Manop Poopath ดวงใจ ศขเฉลม 2 Duangchai Sookchaloem

ABSTRACT Studies on species diversity of Dipterocarpaceae in Hala-Bala Forest were carried out based on their morphological characters, ecology, ecological distribution, key to genera and species. Two hundred and twenty specimens were collected during April 2004 to December 2006. Seven genera, fourty three species and one subspecies were found as follows: Anisoptera (3 species), Dipterocarpus (8 species), Vatica (8 species), Neobalanocarpus (1 species), Parashorea (1 species), Hopea (8 species), and Shorea (14 species, 1 subspecies). Sixteen species and one subspecies are newly recorded for Thailand. Therefore 78 species and 1 subspecies of Dipterocarpaceae were enumerated for Thailand. They were grouped into the newly described section: section Brachypterae F. Heim and subsection Sphaerocarpae (F. Heim) P.S. Ashton. In addition, three species are proposed to be new locality record of Yala and Narathiwat provinces.

Key word : Dipterocarpaceae, Species Diversity, Hala-Bala Forest, Yala and Narathiwat Email address: [email protected]

บทคดยอ

การศกษาความหลากชนดของพรรณไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา มวตถประสงคเพอศกษาลกษณะสณฐานวทยา นเวศวทยา และนเวศวทยาการกระจายพนธ รวมทงจดท ารปวธานจ าแนกสกลและชนด โดยการส ารวจเกบตวอยางพรรณไมตงแตเดอนเมษายน 2547 ถงธนวาคม 2549 จ านวน 220 ตวอยาง พบไมวงศยางทงสน 7 สกล 43 ชนด และ 1 ชนดยอย ไดแก สกลกระบาก ( Anisoptera) 3 ชนด สกลยาง ( Dipterocarpus) 8 ชนด สกลพนจ า ( Vatica) 8 ชนด สกลตะเคยนชนตาแมว ( Neobalanocarpus) 1 ชนด สกลไขเขยว (Parashorea) 1 ชนด สกลตะเคยน (Hopea) 8 ชนด และสกลสยา (Shorea) 14 ชนด กบ 1 ชนดยอย การศกษาครงนพบวามพชทพบเปนครงแรกของประเทศไทย (new record) 16 ชนด กบ 1 ชนดยอย ดงนนท าใหในปจจบนจ านวนไมวงศยางในประเทศไทยมทงสน 78 ชนด 1 ชนดยอย การพบพช new record และการจ าแนกชนดตามรปวธานของ Ashton (1982) สงผลใหเปนพช กลมใหม ( new sectional record) 1 กลม (Brachypterae F. Heim) และกลมยอยใหม (new subsectional record) 1 กลมยอย (Sphaerocarpae (F. Heim) P.S. Ashton) นอกจากนพบวาม 3 ชนด เปนพชทพบเปนครงแรกของจงหวดยะลาและนราธวาส (new locality record)

1 กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช กรงเทพฯ Department of National park, Wildlife and Plant Conservation, Bangkok. 2 ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร; Forest Biology Department, Faculty of Forestry, Kasetsart University, Bangkok.


Manop Poopath and Duangchai Sookchaloem

32

ค าน า

พรรณไมวงศยาง (Dipterocarpaceae) เปนพชทรจกกนอยางแพรหลายในประเทศไทย และภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต เนองจากความหลากชนด และมอยอยางมากมาย เนอไมนยมใชในอตสาหกรรมไมหลายประเภทเชน กอสราง ตอเรอ ไมอด ไมบาง ดงนนไมวงศยางจงถกตดมาใชประโยชนเปนจ านวนมาก และมจ านวนลดลงอยางรวดเรว แมวาจะมกฎหมายคมครองใหเปนไมหวงหามแลวกตาม Pooma (2003) รายงานวาประเทศไทยพบไมวงศยางทงสน 8 สกล 62 ชนด ซงสวนใหญพบบรเวณภาคใต Symington (1943) กลาววาศนยกลางการกระจายพนธของไมวงศยางอยบนเกาะบอรเนยวพบมากถง 9 สกล 276 ชนด รองลงมาคอคาบสมทรมาเลเซยพบ 9 สกล 168 ชนด ซงตงอยตอนใตและตดตอกบผนปาฮาลา-บาลา ในจงหวดยะลาและนราธวาส จากการตรวจสอบตวอยางพรรณไมแหงในพพธภณฑพช ซงเปนตวอยางทเกบมาจากพนทแหงนพบทงสน 6 สกล 26 ชนด ทวาจากการศกษาของ Symington (1943) พบไมวงศยางบรเวณรฐชายแดนทตดตอกบจงหวดยะลา และนราธวาสของไทยมากถง 8 สกล 84 ชนด จงเปนไปไดทการศกษาไมวงศยางในปาแหงนยงไมสมบรณพอ ทงนอาจเนองมาจากความยากตอการเขาถงพนท ไมวาจะเปนความหางไกลในการเดนทาง ความกวางขวางของปา ตลอดจนปญหาความไมสงบจากการกอการราย แตความส าคญในการศกษาขอมลพนฐานทรพยากรธรรมชาตในพนทแหงนถอไดวามมากพอทจะน ามากลาวอางไมยงหยอนไปกวาปาแหงอนๆ ของไทย เพราะปญหาการบกรกพนทปารอบดานโดยอาศยสถานการณดงกลาวเปนโอกาส ความเปนเอกลกษณของปาทมพรรณพชแบบมาเลเซย ( Malesian floristic region) ซงพบตงแตจงหวดสงขลาตอนใตลงมา (Steenis, 1950) โดยรอยละ 80 ของพนทปาแบบน คอ ปาฮาลา-บาลา อนเปนปาทมความอดมสมบรณ เปนผนใหญตดตอกนและมความหลากหลายทางชวภาพสง การศกษาไมวงศยางในครงนจงนาจะเปนการน าเสนอขอมลอนเปนตวแทนของปาฮาลา-บาลา หรอขอมลใหมของประเทศไทยไดเปนอยางด น าไปสการตระหนกถงคณคาของผนปาและการอนรกษทรพยากรอนๆ ทมคาตอไป

วตถประสงค

1. เพอทราบความหลากชนด (species diversity) และจดท ารปวธานจ าแนกสกลและชนด (key to genera and species) ของพรรณไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา

2. เพอศกษาลกษณะสณฐานวทยา (morphology) นเวศวทยา (ecology) นเวศวทยาการกระจายพนธ (ecological distribution)

อปกรณ

ถงพลาสตกเกบตวอยางพรรณไม กรรไกรตดกง กลองถายภาพ แอลกอฮอล 95 % น ายากนเชอรา เวอรเนยคาลปเปอร เครองมอจบพกด แผนปายหมายเลขตวอยาง ขวดเกบตวอยาง แบบฟอรมบนทกขอมล กลองสองทางไกล กลองจลทรรศนสเตอรโอ แผงอดพรรณไม กระดาษแขง


33

วธการ

1. วางแผนการศกษา 1.1 คนหาขอมลพนทศกษา และการศกษาพรรณไมวงศยางทเคยมมาในพนทศกษาจากเอกสาร

และตวอยางพรรณไมแหงในพพธภณฑพช 1.2 วางแผนการด าเนนงานและการเกบขอมล

2. การปฏบตงานภาคสนาม 2.1 เกบตวอยางพรรณไมในพนทศกษาเดอนละ 1 ครงๆ ละประมาณ 2 สปดาหใหทวทกสงคมพชและผนปา 2.2 บนทกขอมลนเวศวทยา สณฐานวทยา ถายภาพ และเกบตวอยางพช

3. การปฏบตงานในหองปฏบตการ 3.1 น าตวอยางพชทเกบมาจดท าเปนตวอยางพพธภณฑพช ( herbarium specimen) 3.2 วนจฉยตวอยางแหงหรอตวอยางดอง(ดอก) โดยเปรยบเทยบกบเอกสารพรรณพฤษชาต และตวอยางในพพธภณฑพช

4. สรปผลการศกษา วเคราะห วจารณผลการศกษา และจดท ารปวธานพรรณไมวงศยางของปาฮาลา-บาลา

สถานทท าการศกษาและระยะเวลาท าการศกษา ส ารวจและเกบรวบรวมตวอยางพรรณไมวงศยางในพนทปาฮาลา-บาลา ซงมพนท 836,000 ไร ตงอยในทองทอ าเภอบนนงสตา เบตง ธารโต จงหวดยะลา และอ าเภอแวง สครน จะแนะ ศรสาคร จงหวดนราธวาส วเคราะหขอมลและปฏบตงานในหอพรรณไมกรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช ( BKF) และหองปฏบตการภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

ระยะเวลาท าการศกษา เรมท าการศกษาตงแตเดอนมกราคม 2547 ถง ธนวาคม 2549

ผลการศกษา การศกษาไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา สามารถเกบตวอยางพชไดประมาณ 220 ตวอยาง พบไมวงศยางซงระบชนดไดตามรปวธานของ Symington (1943) และ Ashton (1982) ทงสน 7 สกล 43 ชนด 1 ชนดยอย ในจ านวนนม 16 ชนด กบอก 1 ชนดยอย เปนพชทมการศกษาพบเปนครงแรกของประเทศไทย ( new record) และม 3 ชนดเปนพชทพบเปนครงแรกของจงหวดยะลาและนราธวาส (new locality record) การพบ new record และการจ าแนกชนดตามรปวธานของ Ashton (1982) พบพชกลมยอยใหม (new subsectional record) 1 กลมยอย และพชกลมใหมของไทย (new sectional record) 1 กลม นอกจากนยงมอก 2 ตวอยางทยงไมสามารถระบชนดไดคอ Hopea sp.1 ซงคาดวานาจะเปนพชชนดใหม (new species) และ Vatica sp.1 ซงคาดวานาจะเปนพชชนดยอยใหม ( new subspecies) ของ Vatica umbonata (Hook.f.) Burck บญช


34

รายชอไมวงศยางทพบในการศกษานมรายละเอยดและปรากฏตาม Table 1 และรปวธานจ าแนกสกลไมวงศยางทพบมรายละเอยดดงตอไปน

รปวธานจ าแนกสกลไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา 1. ดอกและผลมกลบเลยงเรยงจรดกนทโคน รงไขอยกงใตวงกลบ 1/4-1/2 สวน เผายาง (Tribe Dipterocarpeae)

2. ชอดอกแบบกระจะ หรอแบบชอแยกแขนงทมชอดอกยอยแบบกระจะ เกลยงหรอมขนสนนมสขาว หรอสน าตาลออน ปกยาวของผลมเสนปกชดเจน 3 เสน 3. กลบดอกสขาวหรอสเหลองอมขาว ยาวไมเกน 1 ซม. อบเรณยาวไมเกน 2.5 มม. ทงผลฝงอยใน

ฐานรองผล กลบเลยงแยกถงโคน เสนปกยอยแบบขนบนได 1. สกลกระบาก (Anisoptera )

3. กลบดอกสขาวมแถบตามยาวสชมพเขมหรอสสมคาดกลาง ยาวเกนกวา 2.5 ซม. อบเรณยาวมากกวา 4 มม. ผลมหลอดกลบเลยงโอบรอบ เฉพาะโคนผลฝงอยในฐานรองผล เสนปกยอยแบบรางแห 2. สกลยาง (Dipterocarpus)

2. ชอดอกแบบชอแยกแขนงทมชอดอกยอยไมแนนอนระหวางชอกระจะ-ชอกระจก มขนสนนมสน าตาลแดง ปกยาวของผลมเสนปกชดเจน 5-7 เสน หรอปกไมพฒนา เปนเพยงตงแขงและสนกวาผล

3. สกลพนจ า (Vatica) 1. ดอกและผลมกลบเลยงเรยงซอนเหลอมกนมากหรอนอยทโคน รงไขอยเหนอวงกลบ เผาสยา (Tribe Shoreae)

4. ดอกหรอผลมกลบเลยงซอนเหลอมกนเลกนอย ผวผลมชองอากาศจ านวนมาก ผลมปกยาวใกลเคยงกน 5 ปก อบเรณมขนสนปกคลม 4. สกลไขเขยว (Parashorea)

4. ดอกหรอผลมกลบเลยงซอนกนมาก ผวผลเรยบ ผลมหรอไมมปก อบเรณเกลยง 5. อบเรณรปขอบขนานแกมรปแถบ ยาวประมาณ 2 มม.ปลายมรยางคสนกวา 0.1 เทาของความ

ยาวอบเรณ ผลรปไข หรอรปทรงกระบอก ไมมปก แตเปนกลบแขงหมทโคน 5. สกลตะเคยนชนตาแมว (Neobalanocarpus)

5. อบเรณรปคอนขางกลม หายากทมรปขอบขนาน ยาว 0.3-0.5 (1) มม.ปลายมรยางคยาวกวา 0.5 เทาของความยาวอบเรณ ผลมปกยาวใกลเคยงกนหรอยาวกวาผล หายากทไมมปก ซงกลบเลยงจะหมผลมด 6. ผลม 2 ปกยาว และ 3 ปกสน ถาไมมปก จะเปนเพยงกลบเลยงแขงหนาหมผลมด

6. สกลตะเคยน (Hopea) 6. ผลม 3 ปกยาว และ 2 ปกสน 7. สกลสยา(Shorea)


35

Table 1. Species of Dipterocarpaceae in Hala-Bala Forest, Yala and Narathiwat Provinces

No. Section / Subsection Species New taxa

1 Sect. Anisoptera Anisoptera curtisii Dyer ex King 2

Sect. Glabrae A. laevis Ridl. New record

3 A. scaphula (Roxb.) Kurz New locality record 4 Dipterocarpus acutangulus Vesque New record 5 D. crinitus Dyer New record 6 D. costatus C.F. Gaertn. 7 D. gracilis Blume 8 D. grandiflorus (Blanco) Blanco 9 D. hasseltii Blume 10 D. kerrii King

11 D. retusus Blume New locality record 12 Vatica cuspidata (Ridl.) Symington New record 13 V. maingayi Dyer New record 14 Sect. Vatica V. nitens King New record 15 V. odorata (Griff.) Symington 16 V. lowii King New record 17 V. bella Slooten 18

Sect. Sunaptea V. stapfiana (King) Slooten

19 V. umbonata (Hook.f.) Burck 20 Vatica sp.1 New subspecies ? 21 Sect. Dryobalanoides

Subsect. Dryobalanoides Hopea dryobalanoides Miq. New record 22

H. latifolia Symington

23 H. pedicellata (Brandis) Symington 24 Hopea sp.1 New species ? 25 Subsect. Sphaerocarpae

(new subsection record) H. bracteata Burck New record

26 H. montana Symington New record 27 H. sublaceolata Symington New record 28 Sect. Hopea H. odorata Roxb. 29 H. sangal Korth. 30 Neobalanocarpus heimii (King) P.S.

Ashton


36

Table 1. (Continued)

No. Section / Subsection Species New taxa

31 Parashorea stellata Kurz 32 Sect. Shorea Shorea giuso (Blanco) Blume 33 S. ochrophloia Strugnell ex Symington New record 34 Sect. Richetioides S. faguetiana F. Heim 35 S. longisperma Roxb. New record 36 Sect. Anthoshorea S. assamica Dyer subsp. globifera (Ridl.)

Symington

37 S. bracteolata Dyer New record 38 S. gratissima (Wall. ex Kurz) Dyer New locality record 39 Sect. Brachypterae

(new section record) S. pauciflora King New record

40 Sect. Mutica Subsect. Auriculatae S. macroptera Dyer

41 Subsect. Mutica S. singkawang (Miq.) Miq. 42 S. leprosula Miq. 43

S. curtisii Dyer ex King

44 S. ovata Dyer ex Brandis New record 45 S. parvifolia Dyer 46 S. parvifolia Dyer subsp. velutina P.S. Ashton New subspecies

record

46 taxa 43 species, 1 subspecies and 2 new taxa?

16 new record, 1 new ssp. record, 3 new locality record, 1 new sp.? and 1 new ssp.?

นเวศวทยาการกระจายพนธ จากการส ารวจพนทครอบคลมระดบความสงระหวาง 40-1,490 ม. พบวาไมวงศยางสามารถขนอยไดทระดบความสงต ากวา 1,200 ม. ลงมา โดยแบงสงคมไมวงศยางตามองคประกอบชนดไมวงศยาง และวงศอนๆ ทขนผสม โครงสรางของปา ระดบความสงจากระดบน าทะเล สภาพภมประเทศและภมอากาศ ไดเปน 3 ประเภท คอ ปาไมวงศยางระดบต า ( lowland dipterocarp forest: ต ากวา 300 ม.) พบไมวงศยาง 34 ชนด ปาไมวงศยางระดบสง ( hill dipterocarp forest; 300–800 ม.) พบไมวงศยาง 32 ชนด ( 34 taxa) และปาไมวงศยางเขา (upper dipterocarp forest; 800-1,200 ม.) พบไมวงศยาง 12 ชนด (Figure 1)


37

1.Sh

oreaa

ssami

casub

sp.glo

bifera

2.S.

bracte

olata

3.S.

curti

sii4.

S.fag

uetia

na5.

S.gra

tissim

a6.

S.gu

iso7.

S.lep

rosula

8.S.

longis

perm

a.9.

S.ma

cropte

ra10

.S. o

chrop

hloia

11.S

.ova

ta12

.S.p

arvifo

lia13

.S.p

arvifo

liasub

sp.vel

utina

ta14

.S.p

aucif

lora

15.S

.sing

kawa

ng

16.D

iptero

carpu

sacu

tangu

lus17

.D.c

ostatu

s18

.D. c

rinitu

s19

.D.g

racilis

20.D

.gran

diflor

us21

.D.h

asselt

ii22

.D. k

errii

23.D

.retus

us

24.A

nisop

terac

urtisi

i25

.A.la

evis

26.A

.scap

hula

42.H

.odo

rata

43.H

.ped

icella

ta44

.H.sa

ngal

45.H

.subla

nceo

lata

46.H

.sp.1

27.N

eoba

lanoc

arpus

heim

ii28

.Para

shorea

stella

ta

29.V

atica

bella

30.V

.cusp

idata

31.V

. lowi

i32

.V.m

ainga

yi33

.V.n

itens

38.H

opea

bracte

ata39

.H.d

ryoba

lanoid

es40

.H.la

tifolia

41.H

.mon

tana

L o w

l a

n d D

i p

t e

r

o c a r

p F

o

L o w

l a

n d D

i p

t e

r

o c a r

p F

o

r e

s t

r e

s t

H

i l

l

D

i p

t

e

r o

c

a

r p

F

o

r e

s

H

i l

l

D

i p

t

e

r o

c

a

r p

F

o

r e

s

tt

U

p

p

e

r

D i p

t

e

r o

c

a

r p

F

o

r e

U

p

p

e

r

D i p

t

e

r o

c

a

r p

F

o

r e

s t

s t

Lo

wer

Lo

wer

Mo

nta

ne

Mo

nta

ne

Fo

rest

Fo

rest

1 2

3 4

5 6

78

10 12

14

15

38 3

9 40

42

43 4

4 45

46

24 25

2628

29 3

2 33

35

1 3 4

5 6 7

8 9 1

112

13 14

15

16 17

1920

22 2

324

25 26

27 28

17 18

19

20 2

1 22

29

31 32

34

36

37

39 41

43

44

3 5

7 11

16

17 23

2829

3041

S H O

R E

ADI

PTER

OCAR

PUS

ANIS

OPTE

RAVA

TICA

NEOB

ALAN

OCAR

PUS

PARA

SHOR

EAHO

PEA

40

m

1,2

00 m

80

0 m

30

0 m

1,4

90

m.

MO

IST E

VERG

REEN F

OREST

34.V

.odo

rata

35.V

.stap

fiana

36.V

.umb

onata

37.V

. sp.1

24

1.Sh

oreaa

ssami

casub

sp.glo

bifera

2.S.

bracte

olata

3.S.

curti

sii4.

S.fag

uetia

na5.

S.gra

tissim

a6.

S.gu

iso7.

S.lep

rosula

8.S.

longis

perm

a.9.

S.ma

cropte

ra10

.S. o

chrop

hloia

11.S

.ova

ta12

.S.p

arvifo

lia13

.S.p

arvifo

liasub

sp.vel

utina

ta14

.S.p

aucif

lora

15.S

.sing

kawa

ng

16.D

iptero

carpu

sacu

tangu

lus17

.D.c

ostatu

s18

.D. c

rinitu

s19

.D.g

racilis

20.D

.gran

diflor

us21

.D.h

asselt

ii22

.D. k

errii

23.D

.retus

us

24.A

nisop

terac

urtisi

i25

.A.la

evis

26.A

.scap

hula

42.H

.odo

rata

43.H

.ped

icella

ta44

.H.sa

ngal

45.H

.subla

nceo

lata

46.H

.sp.1

27.N

eoba

lanoc

arpus

heim

ii28

.Para

shorea

stella

ta

29.V

atica

bella

30.V

.cusp

idata

31.V

. lowi

i32

.V.m

ainga

yi33

.V.n

itens

38.H

opea

bracte

ata39

.H.d

ryoba

lanoid

es40

.H.la

tifolia

41.H

.mon

tana

L o w

l a

n d D

i p

t e

r

o c a r

p F

o

L o w

l a

n d D

i p

t e

r

o c a r

p F

o

r e

s t

r e

s t

H

i l

l

D

i p

t

e

r o

c

a

r p

F

o

r e

s

H

i l

l

D

i p

t

e

r o

c

a

r p

F

o

r e

s

tt

U

p

p

e

r

D i p

t

e

r o

c

a

r p

F

o

r e

U

p

p

e

r

D i p

t

e

r o

c

a

r p

F

o

r e

s t

s t

Lo

wer

Lo

wer

Mo

nta

ne

Mo

nta

ne

Fo

rest

Fo

rest

1 2

3 4

5 6

78

10 12

14

15

38 3

9 40

42

43 4

4 45

46

24 25

2628

29 3

2 33

35

1 3 4

5 6 7

8 9 1

112

13 14

15

16 17

1920

22 2

324

25 26

27 28

17 18

19

20 2

1 22

29

31 32

34

36

37

39 41

43

44

3 5

7 11

16

17 23

2829

3041

S H O

R E

ADI

PTER

OCAR

PUS

ANIS

OPTE

RAVA

TICA

NEOB

ALAN

OCAR

PUS

PARA

SHOR

EAHO

PEA

40

m

1,2

00 m

80

0 m

30

0 m

1,4

90

m.

MO

IST E

VERG

REEN F

OREST

34.V

.odo

rata

35.V

.stap

fiana

36.V

.umb

onata

37.V

. sp.1

24

Figur

e 1 E

colog

ical d

istrib

ution

of D

ipter

ocar

pace

ae in

Hala

-Bala

fore

st, Y

ala an

d Na

rathi

wat p

rovin

ces.


38

วจารณ

ไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา ถอวามความหลากชนดมากทสดในประเทศไทยหรอคดเปนรอยละ 56 ของทพบทงหมดในประเทศ (78 ชนด 1 ชนดยอย) มลกษณะสณฐานวทยาทซบซอนใกลเคยงกนมาก การจ าแนกชนดจ าเปนอยางยงตองมตวอยางพรรณไมทสมบรณ ประกอบดวย ใบ ดอก ผล และบางครงรวมไปถงลกษณะของเปลอก โคนตน และชน ลกษณะส าคญทใชประกอบในการวนจฉยชนดไดแก รปรางใบ การเรยงตวของเสนใบและเสนแขนงใบ รปรางผล และบางครงจ าเปนตองใชลกษณะของชอดอก กลบเลยง กลบดอก เกสรเพศผ หใบ และสงปกคลมตามสวนตางๆ ประกอบดวย

เมอพจารณากลมไมวงศยางตามเขตพรรณพฤกษชาตทจ าแนกจากการศกษาของ Ashton (1964) และ Smitinand et al. (1980) พบวารอยละ 86 (37 ชนด) ของไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา เปนพรรณพฤกษชาตแบบมาเลเซย ( Malesian floristic regions) สวนทเหลออกรอยละ 14 (6 ชนด) อยในกลมพรรณพฤกษชาตแบบอนโดจน (Indo-Chinese floristic regions) การศกษาครงนเปนไมวงศยางทพบครงแรกของไทย 16 ชนด กบ 1 ชนดยอย และอก 2 ตวอยางทยงไมสามารถระบชนดได ( Hopea sp.1 และ Vatica sp.1) รวมถงไมวงศยางทมสถานะภาพการพบเฉพาะในผนปาแหงนหรอในภาคใตตอนลางรวมทงสนประมาณ 25 ชนด ไมวงศยางเหลานถอวามสถานภาพเปนพรรณไมหายากและเสยงตอการสญพนธไปจากประเทศไทยหากไมมมาตรการอนรกษทมประสทธภาพ เนองจากปญหาการบกรกปาอยางรนแรง กอปรเปนพนทอนตรายจากการกอความไมสงบของผกอการรายและหางไกลจากการดแลของเจาหนาท

สรป

การศกษาไมวงศยางในปาฮาลา-บาลา ในพนทจงหวดยะลา และนราธวาส พบไมวงศยางทงหมด 7 สกล 43 ชนด 1 ชนดยอย ในจ านวนนพบพชทพบเปนครงแรกของประเทศไทย 16 ชนด 1 ชนดยอย และเปนพชทพบเปนครงแรกของจงหวดยะลา และนราธวาส 3 ชนด นอกจากนม 2 ตวอยางทไมสามารถระบชนดไดคอ Hopea sp.1 และ Vatica sp.1

ส าหรบนเวศวทยาการกระจายพนธของไมวงศยางสามารถขนไดในปาดงดบชนทระดบความสงต ากวา 1,200 ม. ลงมา โดยแบงเปน 3 ระดบ คอ ปาไมวงศยางระดบต า ปาไมวงศยางระดบสง และปาไมวงศยางเขา


Ashton, P.S. 1964. Ecological stydies in the mixed dipterocarp forests of Brunei State. Oxf. For. Men. 25: 1-75.

. 1982. Dipterocarpaceae. Flora Malesiana Ser. I, 9(2): 237-552. Pooma, R. 2003. Dipterocarpaceae in Thailand: Taxonomic and Biogeographical Analysis.

Doctor of Philosophy (Botany), Kasetsart University.


39

Smitinand, T., T. Santisuk and C. Phengklai. 1980. The Manual of the Dipterocarpaceae of Mainland South East Asia. Thai For. Bull. (Bot.) 12: 1-133.

Steenis, C.G.G.J. van. 1950. The Delimitation of Malaysia and its Main Plant Geographical Division. Flora Malesiana. Series 1, 1: 70-75.

Symington, C.F. 1943. Forester’s Manual of Dipterocarps. Malayan Forest Records No.16, 2nd ed: 1-519.


การศกษาทางดานวงศวานววฒนาการเพอการจดจ าแนกไผในประเทศไทย Classification of Bamboos (Poaceae; Bambusoideae) in Thailand

inferred from a multi-gene region phylogenetic analysis

สราวธ สงขแกว1 Sarawood Sungkaew Trevor R. Hodkinson 2

ABSTRACT

As the account for the Flora of Thailand on Poaceae (including bamboos) is due to finish within 2009, it is important to have a stable classification of bamboos. However, conflicts among bamboo classifications, based primarily on morphology, have prompted phylogenetic studies to help resolve taxonomic issues. Sixty-four taxa, representing all the bamboo subtribes of the tribe Bambuseae and related non-bambusoid grasses were sampled. A combined analysis of five plastid DNA regions, trnL intron, trnL-F intergenic spacer, atpB-rbcL intergeneric spacer, rps16 intron, and matK, was used to study the phylogenetic relationships among the bamboos in general and the woody bamboos in particular. Bambuseae, the woody bamboos, as currently recognized were not monophyletic. A new classification for Bambusoideae was proposed. Several other novel phylogenetic relationships among bamboos were also reported. Keyword: Bambusoideae, Bambuseae s.s., Arundinarieae Email address: [email protected]

บทคดยอ การจดท าหนงสอพรรณพฤกษชาตของประเทศไทย (Flora of Thailand) ส าหรบวงศหญา (Family

Poaceae) ซงรวมไผดวยนน มก าหนดจะแลวเสรจภายในป 2552 จงจ าเปนตองเขาใจระบบการจดจ าแนกไผ อยางไรกตาม ระบบการจดจ าแนกไผซงใชลกษณะทางสณฐานวทยาเปนหลกมความขดแยงกน การศกษาทางดานวงศวานววฒนาการ (phylogenetic studies) อาจเปนเครองมอชวยแกปญหาดงกลาว จากการสมตวอยางไผและหญาจ านวน 64 ชนดมาหาล าดบนวคลโอไทดจาก 5 ยน (trnL intron, trnL-F intergenic spacer, atpB-rbcL intergeneric spacer, rps16 intron, และ matK) ในคลอโรพลาสดเอนเอ เพอศกษาความสมพนธในสายววฒนาการ (phylogenetic relationships) พบวา กลมของไผมเนอไม (Bambuseae) แตเดมทเคยยอมรบกนนน ไมเปนกลมวงศวานเดยว (non-monophyletic group) การศกษาครงนจงไดเสนอแนะและปรบปรงระบบการจดจ าแนกไผในรปแบบใหมขน รวมทงรายงานความสมพนธอนๆ ในสายววฒนาการของพชในกลมไผอกหลายประการ

ค าส าคญ: วงศยอยไผ เผาไผมเนอไมเขตรอน เผาไผมเนอไมเขตหนาว

1 ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร Forest Biology Department, Faculty of Forestry, Kasetsart University, Bangkok. 2 Department of Botany, Trinity College Dublin, University of Dublin, Dublin2, Ireland

Sarawood Sungkaew and Trevor R. Hodkinson

41

ค าน า ไผ (Poaceae; Bambusoideae) ในโลกนมประมาณ 80–90 สกล ประมาณ 1,000–1,500 ชนด

(Judziewicz et al., 1999; Ohrnberger, 1999; Soderstrom & Ellis, 1987) แพรกระจายตามธรรมชาตในทกทวปของโลก ยกเวนยโรปและแอนตารกตกา ประมาณ 90% ของไผทงโลกเปนไผมเนอไม (woody bamboos; Bambuseae) ไผในประเทศไทยเปนไผมเนอไมทงหมด มประมาณ 15–20 สกล 80–100 ชนด (Sungkaew et al., 2006) ไผมเนอไมสามารถจ าแนกออกเปนสองกลมอยางงายโดยอาศยสภาพภมศาสตร (Ohrnberger, 1999) คอ ไผมเนอไมเขตรอน ( tropical woody bamboos) และไผมเนอไมเขตหนาว (temperate woody bamboos) แตหากใชการศกษาทางดานชววทยาโมเลกลเขามาชวย (Clark et al., 1995; Ni Chonghaile, 2002) ไผมเนอไมเขตรอนสามารถแบงยอยลงไปไดอกเปน ไผมเนอไมเขตรอนโลกเกา (palaeotropical woody bamboos) ไผมเนอไมเขตรอนโลกใหม ( neotropical woody bamboos) ระบบการจดจ าแนกของไผทใช กนอย ในปจจบนซงอาศยลกษณะทางสณฐานวทยาเปนหลกมความขดแยงกน (Clayton & Renvoize, 1986; Soderstrom & Ellis, 1987; Dransfield & Widjaja, 1995; Li, 1998; Ohrnberger, 1999) มการศกษาทางดานวงศวานววฒนาการในระดบโมเลกลของไผพอสมควร (Clark et al., 1995; Kelchner & Clark, 1997; Hodkinson et al., 2000; Sun et al., 2005; Clark et al., 2007; Yang et al., 2007) แตการศกษาโดยใชการวเคราะหรวมจากขอมลหลายๆยนและการสมตวอยางใหไดตวแทนครอบคลมไผทงหมดมคอนขางนอย (Ni Chonghaile, 2002; Sungkaew, 2008; Sungkaew et al., submitted)

การศกษาครงนไดสมตวอยางไผทเปนตวแทนครบทกเผายอยตามระบบการจ าแนกทงแบบเกาและใหม (Clayton & Renvoize, 1986; Ohrnberger, 1999) จากนนท าการหาล าดบนวคลโอไทดจาก 5 ยน (trnL intron, trnL-F intergenic spacer, atpB-rbcL intergeneric spacer, rps16 intron, และ matK; trnL intron และ trnL-F intergenic spacer ตอไปนจะเรยกรวมเปน trnL-F เนองจากเปนชวงของยนทอยตอเนองก น) ซงเปนยนทมการศกษามาแลววาเหมาะสมส าหรบการศกษาวงศวานววฒนาการตงแตระดบชนด (species) จนถงระดบวงศ (family) (Ni Chonghaile, 2002; Soltis & Soltis, 1998; Liang & Hilu, 1996; Hilu et al., 1999; Oxelmann et al., 1997; Asmussen et al., 2000; Andersson & Chase, 2001) และการวเคราะหรวมจากขอมลหลายๆ ยนจะชวยปรบปรงรายละเอยดของการศกษาวงศวานววฒนาการไดดยงขน (Reeves et al., 2001)

วตถประสงคของการศกษาครงนคอ 1) เปรยบเทยบระบบการจ าแนกไผแบบเกาและใหม 2) ก าหนดกลมหลก ๆของไผและพจารณาความเปนกลมวงศวานเดยว 3) ศกษาความสมพนธของไผและหญาอนๆ ทใกลเคยง

อปกรณและวธการ

ตวอยางพช มทงหมด 64 ชนด (ดภาคผนวก) โดยเกบตามวธการของ Chase and Hills (1991) เปนไผ 52 ชนด และหญา 12 ชนด โดยใชหญาในวงศยอย (Subfamily) Panicoideae จ านวนสามชนดเปนหญานอกกลมศกษา (outgroup) เนองจากอยนอก BEP clade (Bambusoideae s.s., Ehrhartoideae (=Oryzoideae), และ Pooideae; GPWP, 2001) ซงเปนกลมพชทสนใจศกษา (ingroup) Phuphanochloa เปนไผสกลใหมของโลก (Sungkaew et al., accepted) การสกด DNA โดยใช 2xCTAB (Doyle & Doyle, 1987; Hodkinson et al., 2007) DNA ของพชทกชนดสกดจากการศกษาครงน ยกเวน Oreobambos buchwaldii สกดโดย Ni Chonghaile (2002) การเพมจ านวน DNA โดยเทคนค Polymerase Chain Reaction (PCR) ยน trnL-F atpB-rbcL และ rps16 ใชค primers และเทคนคตามการศกษาของ Taberlet et al. (1991), Samuel et al. (1997) และ Oxelmann et al. (1997) ตามล าดบ สวนสองค primers ของยน matK ใชค primers และเทคนคตามการศกษา ดงน ‘19F’


42

(Molvray et al., 2000) และ ‘9R’ (Hilu et al., 1999) ‘390F’ (Cuènoud et al., 2002) และ ‘trnK2R’ (Johnson & Soltis, 1994) จากนนท าการอาน ล าดบนวคลโอไทดโดยใช BigDye terminator kits v.1.1; Applied Biosystems บนเครอง 310 automated DNA sequencer การปรบแก การเขาคสาย ล าดบนวคลโอไทด และการวเคราะหวงศวานววฒนาการ การปรบแก การเขาคสายล าดบนวคลโอไทดท าโดยใช AutoAssembler Software, version 2.1 จากนนท าการน าเขา ล าดบนวคลโอไทดส PAUP 4.0* Beta 2 (Swofford, 1998) เพอท าการจดต าแหนงโดยใชตาเปลาเพอสรางเมตรก ชองวาง (gap) ถกบนทกใหเปน binary characters (present/absent; โดยจะบนทกใหเปนลกษณะใหมบนพนฐานของชองวางทมขนาดเทากนและอยในต าแหนงเดยวกนเทานน ) เมตรกทไดท าการวเคราะหโดยวธมธยสถสงสด (maximum parsimony) โดยใชการคนหาแบบหยาบ (heuristic search)

ผลการศกษาและวจารณ

ผลการศกษาและวจารณในทนจะน าเสนอเฉพาะภาพกวางของระบบการจ าแนกไผ และความ สมพนธในสายววฒนาการของพชในกลมไผเปนหลก รายละเอยดทลกกวานสามารถหาอานไดใน Sungkaew (2008) เมตรกทไดจาก 5 ยน มความยาว 5,322 bp โดย 339 ลกษณะถกตดออกจากการวเคราะห สวนลกษณะท ใชในการวเคราะหจ านวน 4,983 ลกษณะนนจ าแนกเปนลกษณะทคงท 3,326 ลกษณะ เปนลกษณะท ผนแปรแต parsimony-uninformative 738 ลกษณะ และเปนลกษณะท parsimony informative 919 ลกษณะ จากการวเคราะหพบวามแผนภมตนไมทมธยสถทสดพอๆกน (most equally parsimonious trees) จ านวน 3 แผนภม โดยมความยาว 2,688 steps มคาทางสถต Consistency Index (CI) และ Retention Index (RI) เทากบ 0.72 และ 0.79 ตามล าดบ (ภาพท 1) คาเปอรเซนตสนบสนน Bootstrap (%BS) ทน ามาพจารณา มคา ≥50%BS ขนไป โดยแบงเปน สนบสนนระดบต า (50–74%BS) สนบสนนระดบปานกลาง (75–84%BS) และ สนบสนนระดบสง (85–100%BS) สามารถก าหนดหนวยหลกทางอนกรมวธานและกลมหลกๆ รวมถงความสมพนธในสายววฒนาการไดดงตารางท 1

ตารางท 1 หนวยหลกทางอนกรมวธานและกลมหลกๆรวมถงความสมพนธในสายววฒนาการ จากการ วเคราะหขอมลแบบรวม 5 ยน โดยพจารณาจากคาเปอรเซนตสนบสนน Bootstrap (%BS) หนวยหลกทางอนกรมวธานและกลมหลกๆรวมถงความสมพนธในสายววฒนาการ %BS BEP clade 100 วงศยอยไผ (Subfamily Bambusoideae s.s.) 100 วงศยอยขาวเหนยว (Subfamily Ehrhartoideae) 100 วงศยอยขาวบารเลย (Subfamily Pooideae) 100 วงศยอยขาวบารเลยเปนพนองกบวงศยอยไผ (Pooideae sister to Bambusoideae s.s.) 99 เผาไผลมลก (Tribe Olyreae) 100 เผาไผมเนอไม (Tribe Bambuseae) X ไผมเนอไมเขตหนาว (Temperate woody bamboos) 100 ไผมเนอไมเขตรอนโลกใหม (Neotropical woody bamboos) 77 ไผมเนอไมเขตรอนโลกเกาและออสเตรเลย (Palaeotropical and Austral woody bamboos) 91 เผาไผลมลกเปนพนองกบเผาไผมเนอไม (Olyreae sister to Bambuseae) X เผาไผลมลกเปนพนองกบไผมเนอไมไมเขตรอนโลกเกาและออสเตรเลยเทานน [Olyreae sister to only palaeotropical and Austral woody bamboos, not temperate ones (hence, non-monophyly Bambuseae)]

57

เผายอยไผขาวหลามเปนพนองกบสมาชกทเหลอของไผมเนอไมไมเขตรอนโลกเกาและออสเตรเลย (Subtribe Melocanninae sister to the rest of palaeotropical and Austral woody bamboos)

91


43

ภาพท 1 หนงในสามแผนภมตนไมทมธยสถทสดพอๆ กน ตวเลขเหนอกงแสดงจ านวน steps ของแตละกง ตวเลขใต กงแสดงคาเปอรเซนตสนบสนน bootstrap BEP clade และ การจดจ าแนกไผในระดบวงศยอย ระดบเผา

(คอลมนแรกขวาสด) อางตาม GPWG (2001) การแบงกลมไผตามลกษณะภมศาสตร (คอลมนทสองจาก ขวา) อางตาม Clark et al. (1995) และ Ni Chonghaile (2002) การจดจ าแนกไผในระดบเผายอย อางตาม Clayton and Renvoize (1986)--(คอลมน ซายสด) และ Ohrnberger (1999)--(คอลมนทสองจากซาย) ตามล าดบ N=Neotropical woody bamboos; P=Palaeotropical woody bamboos; T=Temperate woody bamboos; ART=Arthrostylidiinae; ARU=Arundinariinae; BAM=Bambusinae; CHU=Chusqueinae; GUA=Guaduinae; HIC=Hickeliinae; MEL=Melocanninae; RAC=Racemobambosinae; SHI=Shibataeinae; THA=Thamnocalaminae.

Dendrocalamus asper

Gigantochloa scortechinii

Dendrocalamus latiflorus

Dendrocalamus minor

Bambusa oliveriana

Dendrocalamus giganteus

Dendrocalamus membranaceus

Dendrocalamus strictus

Dendrocalamopsis valida

Melocalamus compactiflorus

Bambusa bambos

Bambusa tulda

Gigantochloa ligulata

Thyrsostachys siamensis

Vietnamosasa ciliata

Vietnamosasa pusilla

Oreobambos buchwaldii

Oxytenanthera abyssinica

Bambusa beecheyana

Bambusa oldhamii

Bambusa malingensis

Neosinocalamus affinis

Phuphanochloa speciosa

Temochloa liliana

Mullerochloa moreheadiana

Dinochloa malayana

Neololeba atra

Temburongia simplex

Neohouzeaua kerrii

Schizostachyum jaculans

Cephalostachyum pergracile

Schizostachyum zollingeri

Neohouzeaua fimbriata

Schizostachyum grande

Pseudostachyum polymorphum

Arthrostylidium glabrum

Rhipidocladum racemiflorum

Guadua angustifolia

Chusquea patens

Cryptochloa granulifera

Lithachne pauciflora

Piresia sp.

Olyra latifolia

Borinda sp.

Chimonobambusa quadrangularis

Menstruocalamus sichuanensis

Phyllostachys nigra

Phyllostachys edulis

Pseudosasa cantorii

Oligostachyum glabrescens

Chimonocalamus pallens

Chimonocalamus sp.

Arrhenatherum elatius

Alopecurus pratensis

Lolium perenne

Nardus stricta

Lygeum spartum

Oryza rufipogon

Oryza sativa

Leersia hexandra

Ehrharta calycina

Saccharum officinarum

Miscanthus sinensis

Panicum virgatum

10

101

29

61

21

3

6

1

1

3

3

6

1

0

1

2

0

0

8

0

0

0

1

1

1

1

0

1

1

0

0

1

61

1

2

2

12

0

0

0

4

10

5

6

8

6

7

13

6

3

40

0

4

5

7

0

0

4

5

11

18

32

19

23

58

52

28

53119

170

25

66

37

49

8

1

0

3

1

0

0

55

8

570

1

79

63

60130

86

103

86

162

100

159

95

81

0

0

91

200

837

16

100

100

100

100

100

100

100

100

99 100

100

100

99

97

85

97

62

100

57

100

100

100

100

93

77

91

91

100

99

96

99

100

99

61

100

63

94

94

86

80

100

62

61

100

88

65

BAM

?

?

BAM

MEL

BAM

?

?

?

?

BAM

?

MEL

BAM

ARU

ARU

?

?

BAM

BAM

OUTGROUP

BAM

RAC

BAM

?

?

BAM

HIC

MEL

ART

GUA

CHU

THA

SHI

ARU

SHI

ARU

THA

P

?

?

P

P

N

T

Bam

bu

seae

Oly

reae

Bam

bu

seae

Ehrhartoideae

Pooideae

Bambusoideae s.s.

BEP clade


44

BEP clade เปนกลมวงศวานเดยว โดยมคาสนบสนนระดบสง (100%BS) ความเปนกลมวงศวานเดยวของแตละวงศยอย (Subfamily) กมคาสนบสนนระดบสงเชนกน (100%BS) วงศยอย Pooideae เปนพนอง (sister) กบวงศยอย Bambusoideae s.s. โดยมคาสนบสนนระดบสง (99%BS) และ วงศยอย Ehrhartoideae เปนพนอง กบกลม Pooideae และ Bambusoideae s.s. (ท 100%BS) (ดภาพท 1 และ ตารางท 1 ประกอบ) ผลการศกษาน สอดคลองกบการศกษาอนๆ เชน Clark et al. (1995) ซงเรยกวา BOP clade และ Zhang (2000) Bambusoideae s.s. ตามการนยามของ GPWG (2001) เปนกลมวงศวานเดยว (100%BS) โดยวงศยอยนประกอบดวยสองเผา (Tribe) ไดแก ไผลมลก (herbaceous bamboos; tribe Olyreae) และ ไผมเนอไม (woody bamboos; tribe Bambuseae) ซงสอดคลองกบการศกษาอนๆ (เชน Hilu et al., 1999; Zhang, 2000; Zhang & Clark, 2000) Olyreae and Bambuseae เผา Olyreae (ซงเปนกลมวงศวานเดยว ท 100%BS) เปนพนองกบ tropical Bambuseae เทานน (แมวามคาสนบสนนระดบต าท 57%BS) ไมใช Bambuseae ทงหมด นนหมายความวา Bambuseae ทยอมรบกนมาแตในอดตนนไมเปนกลมวงศวานเดยว การคนพบนสอดคลองกบขอมลใหมลาสดของ Bouchenak-Khelladi et al. (in press) และ BPG (Bamboo Phylogeny Group, การตดตอสวนตว ) นนหมายความวาการจดจ าแนกไผโดยเฉพาะระดบเผาของวงศยอย Bambusoideae s.s. ควรปรบปรง นนคอโดยหลกๆแลว Bambuseae ของเดมจะตองมขนาดเลกลง เพราะ temperate Bambuseae จะตองมเผาใหมมารองรบ ซงในทนจะใชชอเผา Arundinarieae Nees ex Ascherson & Graebner ซงไดรบการปรบปรงใหถกตองแลวโดย Ascherson and Graebner (1902) ดงนนรปแบบของการจดจ าแนกของไผ ควรเปนดงน วงศยอย Bambusoideae ประกอบดวย 3 เผา (ดภาพท 2 ประกอบ) คอ 1. Arundinarieae Nees ex Ascherson & Graebner, Syn. Mitteleurop. Fl. 2(1): 770. 1902. [TYPE: Arundinaria Michaux] เปนเผาของไผมเนอไมเขตหนาว (temperate woody bamboos) ซงประกอบไปดวย 3 เผายอย ไดแก 1.1) Aruninariinae Bentham [TYPE: Arundinaria Michaux] 1.2) Shibataeinae (Nakai) Soderstrom & Ellis [TYPE: Shibataea Makino ex Nakai] 1.3) Thamnocalaminae P.C. Keng [TYPE: Thamnocalamus Munro] 2. Bambuseae Kunth ex Dumort., Anal. Fam. Pl.: 63. 1829. [TYPE: Bambusa Schreber] เปนเผาของไผมเนอไมเขตรอน (tropical woody bamboos) ทงโลกเกาและโลกใหม และ ออสเตรเลย ซงประกอบไปดวย 7 เผายอย ไดแก 2.1) Bambusinae J.S. Presl [TYPE: Bambusa Schreber] 2.2) Hickeliinae A. Camus [TYPE: Hickelia A. Camus] 2.3) Melocanninae Bentham [TYPE: Melocanna Trinius] 2.4) Racemobambosinae Stapleton [TYPE: Racemobambos Holttum] 2.5) Arthrostylidiinae Bews [TYPE: Arthrostylidium Ruprecht] 2.6) Chusqueinae Bews [TYPE: Chusquea Kunth] 2.7) Guaduinae Soderstrom & Ellis [TYPE: Guadua Kunth] 3. Olyreae Kunth ex Spenner, Fl. Friburg. 1: 172. 1825. [TYPE: Olyra Linnaeus กลมไผมเนอไม สามารถแบงออกเปนกลมโดยอาศย ลกษณะการกระจายทางภมศาสตร (Clark et al., 1995; Ni Chonghaile, 2002) ไดเปน 3 กลม ไดแก ไผมเนอไมเขตหนาว ไผมเนอไมเขตรอนโลกเกา และไผมเนอไมเขตรอนโลกใหม โดยทไผมเนอไม เขตหนาว (=Arundinarieae) เปนกลมวงศวานเดยว ท 100%BS และเปนพนองกบกลม ไผลมลกและไผมเนอไมเขตรอน (ซงเปนกลมวงศวานเดยว ท 91%BS) นอกจากนน ไผมเนอไมเขตรอนนนประกอบดวยทงไผมเนอไมเขตรอนโลกเกา และ ไผมเนอไมเขตรอนโลกใหม และ Mullerochloa moreheadiana จาก Australia และ Neololeba atra จาก South Mindanao จนถง Australia (กลมนตอไปนจะเรยก palaeotropical and Austral woody bamboos=Bambuseae s.s.) กลมไผมเนอไมเขตรอนโลกใหม เปนกลมวงศวานเดยว ท 77%BS ในขณะทกลม palaeotropical and Austral woody bamboos เปนกลมวงศวานเดยว ท 61%BS ในกลมของไผมเนอไม เขตหนาวนน ไมมเผายอย (Subtribe) ใดเลยท เปนกลมวงศวานเดยว ไมวาตามระบบของ Clayton and Renvoize (1986) หรอของ Ohrnberger (1999)


45

Arthrostylidiinae ซงมตวแทนคอ Arthrostylidium และ Rhipidocladum เปนกลมวงศวานเดยว ท 100%BS Guadua (Guaduinae) เปนพนองกบ Arthrostylidiinae ท 93%BS Chusquea (Chusqueinae) เปนพนองกบกลม Arthrostylidiinae และ Guaduinae ท 77%BS เผายอย Melocanninae (Schizostachydinae) ตามระบบของ Ohrnberger (1999) เปนกลมวงศวานเดยว ท100%BS) และยงเปนพนองกบสมาชกทเหลอของ palaeotropical and Austral Bambuseae ท 91%BS Temburongia ซงเปนตวแทนเผายอย Hickeliinae ตามระบบของ Ohrnberger (1999) เปนพนอง (ท 99%BS) กบ palaeotropical and Austral Bambuseae ทเหลอ ความสมพนธนควรจะมการศกษาเพมเตมเนองจากในครงนมตวแทนจาก Hickeliinae เพยงชนดเดยวเทานน เผายอย Bambusinae ตามระบบของ Ohrnberger (1999) ไมเปนกลมวงศวานเดยว เพราะวา Vietnamosasa (ซงเขาจดไวใหอยในเผายอย Racemobambosinae) ฝงตวอยในเผายอย Bambusinae และเผายอยนตามระบบของ Clayton and Renvoize (1986) กไมเปนกลมวงศวานเดยวเนองจากตวแทนไผในเผายอยนกระจายไปทวทงแผนภมตนไมจากการศกษาครงน (ภาพท 1) ภาพท 2 แคลโดแกรมแสดงความสมพนธภายในวงศยอยไผ (Bambusoideae s.s.) และหญาอนๆทใกลเคยง BEP clade และการจดจ าแนกไผในระดบวงศยอย (คอลมนแรกขวาสด) อางตาม GPWG (2001) การจดจ าแนก

ไผในระดบเผายอยไดจากการศกษาครงน ซง Arundinarieae และ Bambusineae s.s. ไดรบการจดจ าแนกใหม การแบงกลมไผตามลกษณะภมศาสตร อางตาม Clark et al. (1995) และ Ni Chonghaile (2002) M=Melocanninae ตามระบบของ Ohrnberger (1999) เปนพนองกบ rP&A (=the rest of Palaeotropical and Austral woody bamboos ไผมเนอไมเขตรอนโลกเกาและออสเตรเลยทเหลอ ) การกระจายของ Olyreae ทเปนสจางหมายถงไมแนใจวาเปนเปนพชพนเมอง (native) หรอไม การกระจายของ Arundinarieae ทพบในเขตรอนจะ เปนบรเวณทสงจากระดบน าทะเลปานกลาง ตงแต 1,000 ม ถง 3,630 ม (Ohrnberger, 1999) แผนทการกระจายของไผปรบปรงจาก http://www.eeob.iastate.edu/research/bamboo/maps.html โดยไดรบอนญาตจาก Dr Lynn Clark.

rP&A

ไผมเนอไมเขตรอนโลกเกาและออสเตรเลย (Palaeotropical and Austral Bambuseae)

M

ไผมเนอไมเขตรอนโลกใหม Neotropical Bambuseae

เผาไผลมลก (Olyreae)

B E

P

เผาไผมเนอไมเขตหนาว (Arundinarieae)

หญานอกกลมศกษา; วงศยอยขาวนก (OUTGROUP; Panicoideae)

วงศยอยขาวบารเลย (Pooideae) วงศยอยขาวเหนยว (Ehrhartoideae)

เผาไผมเนอไมเขตรอน (Bambuseae s.s.)

วงศยอยไผ (Bambusoideae s.s.)

http://www.eeob.iastate.edu/research/bamboo/maps.html


46

ค าขอบคณ ขอบคณ ผศ. ดร. ดวงใจ ศขเฉลม ทใหความชวยเหลอในหลายๆ ดานตองานวจยชนนตงแตตนจนจบ

ขอบคณ Dr Soejatmi Dransfield, Dr Wang Hong, Dr Surrey Jacobs, Dr Wong Khoon Meng, Dr Ruth Kiew, และ Ms Atchara Teerawatananon ทใหใชและ /หรอชวยในการเกบตวอยางส าหรบการศกษาครงน ขอบคณ Dr Vincent Savolainen, Dr Mark Chase, และ Mr Laszlo Csiba ทใหความชวยเหลอขณะท าการศกษาวจยอยท Jodrell Laboatory, Royal Botanic Gardens, Kew, England งานวจยชนนไดรบงบประมาณสนบสนนจาก the TRF/BIOTEC Special Program for Biodiversity Research and Training grant T_147003; a Trinity College Dublin, Ireland Postgraduate Studentship, and the Trinity College Postgraduate Travel Reimbursement Fund; and Faculty of Forestry Kasetsart University, Bangkok, Thailand

เอกสารอางอง Ascherson, P. and P. Graebner. 1902. Synopsis der mitteleuropäischen Flora. Leipzig 2(1): 770. Andersson, L. and M.W. Chase. 2001. Phylogeny and classification of Marantaceae. Botanical journal of the

Linnean Society 135: 275–287. Asmussen, C.B., M.W. Chase, W.J. Baker, and J. Dransfield. 2000. Phylogeny of the palm family (Arecaceae)

based on rps16 intron and trnL-trnF plastid DNA sequences. In K.L. Wilson and D.A. Morrison [eds.], Monocots: Systematics and Evolution, 525–535. CSIRO, Collingwood.

Bouchenak-Khelladi, Y., N. Salamin, V. Savolainen, F. Forest, M. van der Bank, M.W. Chase, and T.R. Hodkinson. in press. Large multi-gene phylogenetic trees of the grasses (Poaceae): progress towards complete tribal and generic level sampling. Molecular Phylogenetics and Evolution.

Chase, M.W. and H.H. Hills. 1991. Silica gel: An ideal material for field preservation of leaf samples for DNA studies. Taxon 40: 215–220.

Clark L.G., S. Dransfield, J.K. Triplett, and J.G. Sánchez-Ken. 2007. Phylogenetic relationships among the one-flowered, determinate genera of Bambuseae (Poaceae: Bambusoideae). Aliso 23: 315–332

Clark, L.G., W. Zhang, and J.F. Wendel. 1995. A phylogeny of the grass family (Poaceae) based on ndhF sequence data. Systematic Botany 20: 436–460.

Clayton, W.D. and S.A. Renvoize. 1986. Genera Graminum, grasses of the world. Kew Bulletin Additional Series XIII.

Cuènoud, P., V. Savolainen, L.W. Chatrou, M. Powell, R.J. Grayer, and M.W. Chase. 2002. Molecular phylogenetics of Caryophyllales based on nuclear 18S rDNA and plastid rbcL, atpB, and matK DNA sequences. American Journal of Botany 89: 132–144.

Doyle, J.J. and J.L. Doyle. 1987. A rapid DNA isolation procedure for small quantities of fresh leaf tissue. Phytochemical Bulletin for the Botany Society of America 19: 11–15.

Dransfield, S. and E.A. Widjaja. 1995. Plant resources of South-East Asia No. 7: Bamboos, 80–83. Backhuys Publishers, Leiden.

GPWG (Grass Phylogeny Working Group). 2001. Phylogeny and subfamily classification of the grasses (Poaceae). Ann Missouri Bot Gard 88(3): 373–430

Hilu, K.W., L.A. Alice, and H.P. Liang. 1999. Phylogeny of Poaceae inferred from matK sequences. Annals of the Missouri Botanical Garden 86(4): 835–851.

Hodkinson, T.R., S.A. Renvoize, G. Ní Chonghaile, C.M.A. Stapleton, and M.W. Chase. 2000. A comparison of ITS nuclear rDNA sequence data and AFLP markers for phylogenetic studies in Phyllostachys (Bambusoideae, Poaceae). Journal of Plant Research 113: 259–269.

Hodkinson, T.R., S. Waldren, J.A.N. Parnell, C.T. Kelleher, K. Salamin, and N. Salamin. 2007. DNA banking for plant breeding, biotechnology and biodiversity evaluation. Journal of Plant Research 120(1): 17–29.


47

Johnson, L.A. and D.E. Soltis. 1994. matK DNA sequences and phylogenetic reconstruction in Saxifragaceae sensu stricto. Systematic Botany 19: 143–156.

Judziewicz, E.J., L.G. Clark, X. Londoño, and M.J. Stern. 1999. American bamboos. Smithsonian Institution Press, Washington and London.

Kelchner, S.A. and L.G. Clark. 1997. Molecular evolution and phylogenetic utility of the chloroplast rpl16 intron in Chusquea and the Bambusoideae (Poaceae). Molecular Phylogenetics and Evolution 8(3): 385–397.

Li, D.Z. 1998. Taxonomy and biogeography of the Bambuseae (Gramineae: Bambusoideae). In A.N. Rao and V.R. Rao [eds], Proceedings of training course/workshop 10–17 May 1998, Kunming and Xishuanbanna, Yunnan, China, 14–23.

Liang, H. and K.W. Hilu. 1996. Application of the matK gene sequences to grass systematics. Canadian Journal of Botany 74: 125–134.

Molvray, M., P.J. Kores, and M.W. Chase. 2000. Polyphyly of mycoheterotrophic orchids and functional influences on floral and molecular characters. In K.L. Wilson and D.A Morrison [eds.], Monocots: systematics and evolution, 441–448. CSIRO Publishing, Collingwood, Victoria, Australia.

Ni Chonghaile, G. 2002. Molecular systematics of the woody bamboos (Bambuseae). PhD Thesis, University of Dublin, Trinity College, Dublin, Ireland.

Ohrnberger, D. 1999. The bamboos of the world: annotated nomenclature and literature of the species and the higher and lower taxa. Elsevier Science B.V., Amsterdam, The Netherlands.

Oxelmann, B., M. Liden, and D. Berglund. 1997. Chloroplast rps16 intron phylogeny of the tribe Sileneae (Caryophyllaceae). Plant Systematics and Evolution 206: 257–271.

Reeves, G., M.W. Chase, P. Goldblatt, P. Rudall, M.F. Fay, A.V. Cox, B. Lejeune, and T. Sousa-Chies. 2001. Molecular systematics of Iridaceae: evidence from four plastid DNA regions. American Journal of Botany 88: 2074–2087.

Samuel, R., W. Pinsker, and M. Kiehn. 1997. Phylogeny of some species of Cyrtandra (Gesneriaceae) inferred from the atpB/rbcL cpDNA intergene region. Botanica Acta 110(6): 503–510.

Soderstrom, T.R. and R.P. Ellis. 1987. The position of bamboo genera and allies in a system of grass classification. In T.R. Soderstrom, K.W. Hilu, C.S. Campbell, and M.E. Barkworth [eds.], Grass systematics and evolution, 225–238. Smithsonian Institution Press, Washington, D.C.

Soltis, D.E. and P.S. Soltis. 1998. Choosing and approach and an appropriate gene for phylogenetic analysis. In D. E. Soltis, P. S. Soltis, and J. J. Doyle [eds.], Molecular systematics of Plants II, DNA sequencing, 1–41. Kluwer Academic Publishers.

Sun, Y., N.H. Xia, and R. Lin. 2005. Phylogenetic analysis of Bambusa (Poaceae: Bambusoideae) based on Internal Transcribed Spacer sequences of nuclear ribosomal DNA. Biochemical Genetics 43: 603–612.

Sungkaew, S. 2008. Taxonomy and Systematics of Dendrocalamus (Bambuseae; Poaceae). PhD Thesis, University of Dublin, Trinity College, Dublin, Ireland.

Sungkaew, S., C.M.A. Stapleton, N. Salamin, and T.R. Hodkinson. submitted. Non-monophyly of the woody bamboos (Bambuseae; Poaceae): a multi-gene region phylogenetic analysis of Bambusoideae s.s. Journal of Plant Research.

Sungkaew, S., A. Teerawatananon, K. Jindawong, and B. Thaiutsa. 2006. Diversity of highland bamboos. (mimeograph)

Sungkaew, S., A. Teerawatananon, J.A.N. Parnell, C.M.A. Stapleton, and T.R. Hodkinson. accepted. Phuphanochloa, a new bamboo genus (Poaceae: Bambusoideae) from Thailand. Kew Bulletin.

Swofford, D.L. 1998. Phylogenetic analysis using Parsimony (PAUP) version 4.0. Sinauer Associates, Sunderland MA.


48

Taberlet, P., L. Gielly, G. Pautou, and J. Bouvet. 1991. Universal primers for amplification of three non-coding regions of chloroplast DNA. Plant Molecular Biology 17(5): 1105–1109.

Yang, H.Q., S. Peng, and D.Z. Li. 2007. Generic delimitations of Schizostachyum and its allies (Gramineae: Bambusoideae) inferred from GBSSI and trnL-F sequence phylogenies. Taxon 56(1): 45–54.

Zhang, W. 2000. Phylogeny of the grass family (Poaceae) from rpl16 intron sequence data. Molecular Phylogenetics and Evolution 15(1): 135–146.

Zhang, W. and L.G. Clark. 2000. Phylogeny of classification of the Bambusoideae (Poaceae). In S. W. L. Jacobs and J. E. Everett [eds.], Grasses: systematics and evolution, 35–42. CSIRO Publishing, Collingwood, Victoria.


49

ภาคผนวก

ตวอยางทใชในการศกษา (วงศยอย เผา (;เผายอย) ชนด[ผเกบตวอยาง หมายเลขตวอยาง/หอพรรณพรรณไมทมตวอยางอย]) Bambusoideae Arundinarieae Borinda sp.1[Stapleton 1347/KEW]; Chimonobambusa quadrangularis (Fenzi) Makino[SS&AT 105/THNHM&KUFF]; Chimonocalamus pallens Hsueh &

Yi2[Stapleton 1340/KEW]; Chimonocalamus sp.2[Piya s.n./KUFF]; Menstruocalamus sichuanensis (Yi) Yi3[Stapleton 1319/KEW]; Oligostachyum glabrescens (Wen) P.C. Keng & Z.P.

Wang4[Stapleton 1302/KEW]; Phyllostachys edulis (Carriere) Houzeau De Lehaie[SS&AT 107/THNHM&KUFF]; Phyllostachys nigra (Loddiges ex Lindley) Munro[SS&AT

106/THNHM&KUFF]; Pseudosasa cantorii (Munro) P.C. Ken[Stapleton 1/KEW] Bambuseae; 1) Neotripical Bambuseae Arthrostylidium glabrum R.W. Pohl[Hodkinson 572/TCD];

Chusquea patens L.G. Clark[Hodkinson 571/TCD]; Guadua angustifolia Kunth subsp. chacoensis (N. Rojas Acosta) S.M. Young & W. Judd[Stapleton1308/KEW]; Rhipidocladum

racemiflorum (Steudel) McClure[Hodkinson 576/TCD]; 2) Palaeotripical and Austral Bambuseae (2.1) Melocanninae Cephalostachyum pergracile Munro5[SD 1435/KEW] Neohouzeaua

fimbriata S.Dransf., Pattan. & Sungkaew5[SS&RP 12/KEW&BKF]; Neohouzeaua kerriana S.Dransf., Pattan. & Sungkaew5[SS&RP 13/KEW&BKF]; Pseudostachyum polymorphum

Munro5[SS&AT 176/THNHM&KUFF]; Schizostachyum grande Ridley[SS&AT 100704-6/THNHM&KUFF]; Schizostachyum jaculans Holttum[SS&AT 307/THNHM&KUFF]; Schizostachyum

zollingeri Steudel[SS&AT 090704-1/THNHM&KUFF] (2.2) The rest of palaeotripical and Austral Bambuseae Bambusa bambos (L.) Voss[SS&AT 030704-16/THNHM&KUFF]; Bambusa

beecheyana Munro[Stapleton 1313/KEW]; Bambusa malingensis McClure[Stapleton 1332/KEW]; Bambusa oldhamii Munro[SS&AT 111/THNHM&KUFF=Sinocalamus oldhamii (Munro)

McClure]; Bambusa oliveriana Gamble[Stapleton 1321/KEW]; Bambusa tulda Roxburgh[Stapleton 1328/KEW]; Dendrocalamus asper (J.H. Schultes) Backer ex K. Heyne[BAM6 1];

Dendrocalamus giganteus Munro[BAM6 45]; Dendrocalamus latiflorus Munro[SS&AT 113/THNHM&KUFF=Sinocalamus latiflorus (Munro) McClure]; Dendrocalamus membranaceus

Munro[SS&AT 020704-4/THNHM&KUFF]; Dendrocalamus minor (McClure) Chia & H.L. Fung[Stapleton 1317/KEW]; Dendrocalamus strictus (Roxburgh) Nees[SS&AT

718/THNHM&KUFF]; Dendrocalamopsis valida Q.H. Dai7[SS&AT 625/THNHM&KUFF&TCD]; Dinochloa malayana S. Dransfield[SD 1412/KEW]; Gigantochloa ligulata Gamble[SS&AT

090704-4/THNHM&KUFF]; Gigantochloa scortechinii Gamble[SS&AT 309/THNHM&KUFF]; Melocalamus compactiflorus (Kurz) Bentham[SS&AT 175/THNHM&KUFF]; Mullerochloa

moreheadiana (F.M. Bailey) K.M. Wong8[Hodkinson NSW33/TCD]; Neololeba atra (Lindley) Widjaja9[Hodkinson NSW32/TCD]; Neosinocalamus affinis (Rendle) P.C. Keng10[SS&AT

624/THNHM&KUFF&TCD]; Oreobambos buchwaldii K. Schumann[Kare s.n./Uganda, TCD]; Oxytenanthera abyssinica (A. Richard) Munro[Stapleton 1307/KEW]; Phuphanochloa

speciosa Sungkaew & A. Teerawatananon11[SS&AT 191/THNHM&KUFF&TCD]; Temburongia simplex S. Dransfield & K.M. Wong12[Ahmed et al. 20038/21774]; Temochloa liliana S.

Dransfield13[SS&AT 100704-15/THNHM&KUFF]; Thyrsostachys siamensis Gamble[SS&AT 020704-3/THNHM&KUFF]; Vietnamosasa ciliata (A. Camus) Nguyen14[SS&AT

208/THNHM&KUFF]; Vietnamosasa pusilla (A. Chevalier & A. Camus) Nguyen14[SD 1466/KEW] Olyreae Cryptochloa granulifera Swallen[Hodkinson 554/TCD]; Lithachne pauciflora

(Swartz) Palisot De Beauvois ex Poiret[Mejia s.n./TCD]; Olyra latifolia Linnaeus[Hodkinson 614/TCD]; Piresia sp.[Hodkinson 601/TCD]

Ehrhartoideae Ehrharteae Ehrharta calycina Sm.[Hodkinson G25/TCD] Oryzeae Leersia hexandra Sw.[Hodkinson 636/TCD]; Oryza rufipogon Griff.[AT&SS 164/THNHM]; Oryza sativa

L.[Hodkinson 46/TCD]

Pooideae Lygeeae Lygeum spartum Loefl. ex L.[Hodkinson 18/TCD] Nardeae Nardus stricta L.[Hodkinson & Curran 5/TCD] Poeae Lolium perenne L.[Hodkinson 29/TCD] Aveneae;

Alopecurinae Alopecurus pratensis L.[Hodkinson 30/TCD]; Aveninae Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J. Presl & C. Presl[Hodkinson 27/TCD]

Panicoideae Paniceae; Setariinae Panicum virgatum L.[Hodkinson 120/TCD] Andropogoneae; Saccharinae Saccharum officinarum L.[Hodkinson & Renvoize 104/KEW]; Miscanthus

sinensis Anderss.[Hodkinson & Renvoize 5/KEW]

หมายเหต; KEW, Kew herbarium, England; KUFF, Herbarium of Faculty of Forestry, Kasetsart University, Bangkok, Thailand; TCD, Herbarium, School of Botany, Trinity College, Dublin,

Ireland; THNHM, Thailand Natural History Museum, National Science Museum, Techno Polis, Pathum Thani, Thailand; AT, A. Teerawatananon; RP, R. Pattanavibool; SD, S. Dransfield;

SS, S. Sungkaew

1 genus established in 1994, in Thamnocalaminae in Ohrnberger (1999), but Thamnocalamus in Arundinariinae in Clayton and Renvoize (1986); 2 genus under Sinarundinaria,

Arundinariinae in Clayton and Renvoize (1986); 3 genus established in 1992, in Arundinariinae in Ohrnberger (1999); 4 genus under Arundinaria, Arundinariinae in Clayton and Renvoize

(1986); 5 Bambusetum, Rimba Ilmu Botanic Garden, University of Malaya, Kuala Lumpur, Malaysia; specimen collected by K.M. Wong; 6 genus under Bambusa (Clayton and Renvoize

1986); 7 genus under Dendrocalamus in Clayton and Renvoize (1986), but under Bambusa in Ohrnberger (1999); 8 new genus and a new species (Sungkaew et al. in press); 9 genus

established in 1996, in Hikeliinae in Ohrnberger (1999), but Hickelia in Bambusinae in Clayton and Renvoize (1986); 10 genus established in 2000, no subtribe applied; 11 genus

establisted in 1990, not present in Clayton and Renvoize (1986), but in Racemobambosinae in Ohrnberger (1999), but Racemobambos placed in Bambusinae by Clayton and Renvoize

(1986); 12 genus under Schizostachyum in Clayton and Renvoize (1986); 13 genus established in 2005, no subtribe applied; 14 genus established in 1997, no subtribe applied

Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 50-62. 2008.

ฟโนโลยของพนธไมทใชเปนอาหารในปาสะแกราช

Phenology of Edible Plants at Sakaerat Forest

บญลอ คะเชนทรชาต1 Boonlue Kachenchart

เตอนใจ โกสกล2 Tuenchai Kosakul

ทกษณ อาชวาคม3 Taksin Artchawakom

ABSTRACT Phenology is the changes of the time of shoot growth, flowering and fruit set in one year cycle,

there were 174 species of edible plants at Sakaerat Forest which consisted of 62 families and found that ZINGIBERACEAE family was the largest family with 9 species (5.3%). Six characters of phenological studies were selected. The first one was life form, tree (phanerophytes) was found with mostly with 86 spiecies (49.4%) and climbers 37 species (21.3%). Flowering period in 3 month was found with 80 species (52.3%), where were 46 species (27.6%) and 29 species (17.4%) of white and yellow color of flower respectively. 65 species (53.1%) of fruit set in 3 months and of 63 species (42.9%) was found. was defined in Dipterocarp forest was the best habitat for edible plants as 129 species (56.1%) found. Season for plant utilization found almost in rainy season with 86 species (53.1%). Part of plant for utilization, shoot was the best part for uses with 84 species (24.5%). Finally, natural propagation by seed germination was the best method with 159 species (67.4%).

Keywords: phenology, edible plants, Sakaerat Environmental Research Station Email address: [email protected]

บทคดยอ ฟโนโลยเปนการเปลยนแปลงลกษณะภายนอกของการแตกยอด ออกดอก และตดผลทเกดขนในรอบปของ

พนธไมทใชเปนอาหารในปาสะแกราชจ านวน 174 ชนด โดยจดแบงตามวงศได 62 วงศ พบ วงศ ZINGIBERACEAE มากทสด จ านวน 9 ชนด ( 5.3%) ฟโนโลยทศกษาม 6 ลกษณะ ลกษณะแรกคอรปชวต (Life form) เปนไมยนตนมากทสด จ านวน 86 ชนด (49.4%) รองลงมา คอ ไมเถาหรอไมเลอย จ านวน 37 ชนด (21.3%) เดอนทออกดอก (flowering month) พบวาออกดอกในชวงเวลา 3 เดอน มากทสด จ านวน 80 ชนด (52.3%) เปนดอก (flower color) สขาวมากทสด จ านวน 46 ชนด (27.6%) รองลงมา คอ สเหลอง จ านวน 29 ชนด (17.4%) เดอนทออกผล (month of fruit set) พบวาออกดอกในชวง 3 เดอน มากทสด จ านวน 65 ชนด (44.2%) รองลงมา คอ 2 เดอน จ านวน 63 ชนด (42.9%) แหลงทพบ หรอ ถนอาศย (habitat) พบในปาเตงรงมากทสด จ านวน 129 ชนด (56.1%) ฤดกาลใช

1 หลกสตรวทยาศาสตรชวภาพ คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย กรงเทพฯ 10330 Biological Sciences Program, Faculty of Science, Chulalogkorn University, Bangkok 10330 2 ภาควชาพฤกษศาสตร คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย กรงเทพฯ 10330 Department of Botany, Faculty of Science, Chulalongkorn University, Bangkok 10330 3 สถานวจยสงแวดลอมสะแกราช โคราช. Department of Botany, Chulalongkorn University, Bangkok 10330


Tuenchai Kosakul and et.al.

51

ประโยชน (season for utilization) พบในฤดฝนมากทสด จ านวน 86 ชนด (53.1%) สวนของพชทน ามาใชประโยชน (part of plant for utilization) คอสวนยอดของพชมากทสด จ านวน 84 ชนด (24.5%) และการขยายพนธพบวาใชการเพาะเมลดมากทสด จ านวน 159 ชนด (67.4%) ค าส าคญ: ฟโนโลย พรรณพชทรบประทานได สถานวจยสงแวดลอมสะแกราช

ค าน า

การศกษานเวศวทยาของพชโดยการศกษาโครงสรางของสงคม เชน Richards ไดเสนอวธศกษาสงคมพชของปาเขตรอนโดยใชไซนเซย (synusiae) ค าวา ไซนเซย กคอกลมพชทมรปชวต (life form) คลายคลงกนและมบทบาทคลายคลงกนดวย ไซนเซยกเปรยบไดเหมอนกบชนสงคมของมนษย

การศกษาฟโนโลยของการรวงหลนของใบ การเตบโต และชวมวลของรากในปาทคนสภาพของปาในปากน าอะเมซอนเปนการศกษาฟโนโลยกบปรมาณน าฝนเพอใหสมพนธการเตบโต การรวงหลนของใบ และการเตบโตของพช ( Cattanio et al., 2004) รวมทงการศกษาฟโนโลยโดยเกบขอมลเกยวกบการออกดอก และการตดผล ขอมลของฟโนโลยทศกษานให ความสมพนธกบขอมลทางนเวศวทยาของคาดชนความเดนทางนเวศวทยาในพช 56 ชนดทศกษาบนเกาะคอมบ

การศกษารปแบบการออกดอกซงเปนการศกษาฟโนโลยของตนไมในปาเขตรอนทราบต าทคอสตารกา ซงเปนการจดกลมใหมและมรปแบบทแตกตางเนองจากความแตกตางของลกษณะภมประเทศ และภมอากาศ (Newstrom et al., 1994) พชทใชเปนอาหารมอยมากมายในปา การศกษาทวไปมกจะเกบรวบรวมพนธพชทสามารถจะเกบรวบรวมได จากนนกจะสรปโดยการบรรยายลกษณะทางสณฐานวทยา และอนกรมวธาน แตยงมการวจยทไมคอยไดมการศกษาไดแก การวจยพชทใชเปนอาหารในดานนเวศวทยา โดยการสงเคราะหขอมลทไดเพอใหทราบเรองในแงมมอนทนาสนใจ ไดแกลกษณะภายนอกในการเปลยนทเกดขนในรอบปหรอทเรยกวา ฟโนโลย (phenology) ซงเปนการศกษาเกยวกบรปชวต (Life form) เดอนทออกดอก ( flowering month) สดอก (flower color) เดอนทออกผล (month of fruit set) แหลงทพบ หรอ ถนอาศย ( habitat) ฤดกาลใชประโยชน (season for utilization) สวนของพชทน ามาใชประโยชน ( part of plant for utilization) และการขยายพนธ

วธการทดลอง

ขอมลพนธพชทใชเปนอาหารจากปาสะแกราชททางสถานวจยสงแวดลอมสะแกราช สถาบนวจยวทยาศาสตรและเทคโนโลยแหงชาต (วว.) อ าเภอวงน าเขยว จงหวดนครราชสมา ไดรวบรวมโดยการบนทกขอมลทท าการศกษาทกเดอนเปนเวลา 2 ป (พ.ศ. 2548 – 2549) ทงทพบในปาดบแลง ปาเตงรง และปาคนสภาพจากปาดบแลง จากนนน าขอมลทงหมดมาสงเคราะหเพอหาจ านวนวงศและจ านวนชนดพชทพบซงขอมลทไดบนทกรปชวต (life form) เดอนทออกดอก (flowering month) สดอก (flower color) เดอนทออกผล


52

(month of fruit set) แหลงทพบหรอ ถนอาศย ( habitat) ฤดกาลใชประโยชน (season for utilization) สวนของพชทน ามาใชประโยชน ( part of plant for utilization) และการขยายพนธ ( propagation) น าขอมลดงกลาวมาแจกแจงขอโดยการแปรผลในรปกราฟ และเปอรเซนตเพอเปนการสรปผลของการสงเคราะหขอมลดงกลาวซงจะเปนประโยชนในการศกษาทางนเวศวทยาตอไป

ผลการทดลองและวจารณ

จ านวนชนดทงหมดของพชทใชเปนอาหารทไดรวบรวมจากปาสะแกราชของปาทง 3 ประเภทพบทงหมด 174 ชนด ดงตารางท 1 โดยมรายละเอยดดงน การจดกลมวงศ (Family) พบวา Zingeberaceae มากทสด จ านวน 9 ชนด (5.3%) รองลงมาตามล าดบไดแก Euphorbiaceae จ านวน 8 ชนด (4.7%) Leguminosae-Caesalpinioideae, Leguminosae - Mimosoideae, Moraceae อยางละจ านวน 7 ชนด (4.2%) Annonaceae จ านวน 6 ชนด (3.6%) Anacardiaceae, Celastraceae, Guttiferae, Leguminosae -Papilionoidae, Meliaceae, Sapindaceae อยางละจ านวน 5 ชนด ม 3 % Apocynaceae, Bignoniaceae, Capparaceae, Combretaceae, Cucurbitaceae, Ebenaceae, Palmae, Rubiaceae อยางละจ านวน 4 ชนด (2.4%) Araceae, Compositae, Labiatae, Menispermaceae, Myrtaceae, Rutaceae, Vitaceae อยางละจ านวน 3 ชนด (1.8%) Asclepiadaceae, Bombacaceae, Dioscoreaceae, Dipterocapaceae, Lecythidaceae, Melastomaceae, Passifloraceae, Smilacaceae, Tiliaceae, Umbelliferae อยางละจ านวน 2 ชนด (1.2%) และ Ancistrocladaceae, Asparagaceae, Burseraceae, Chrysobalanaceae, Connaraceae, Costaceae, Dilleniaceae, Dracaenaceae, Erythroxylaceae, Fagaceae, Flacourtiaceae, Gramineae, Hydrocharitaceae, Irvingiaceae, Leeaceae, Musaceae, Olacaeae, Opiliaceae, Piperraceae, Poplygonaceae, Rhamnaceae, Schizaeaceae อยางละจ านวน 1 ชนด (0.6%) ตามล าดบดงภาพท 1


53

ตารางท 1 รายชอพชกนไดในปาสะแกราช ล าดบท

ชอสามญ ชอพฤกษศาสตร ประเภทของปา ล าดบท

ชอสามญ ชอพฤกษศาสตร ประเภทของปา

1 กระเจยวขาว Curcuma parviflora Wall. ปาเตงรง 88 บกเขา Pseudodracontium ปาเตงรง kerrii Gagnep. 2 กระเจยวบว Curcuma sparganifolia ปาเตงรง 89 บกคางคก Amorphophallus ปาดบแลง Gagnep. paeoniifolius (Dennst.) Nicolson 3 กระชาย Boesenbergia rotunda (L.) ปาดบแลง 90 ปอแกนเทา Grewia eriocarpa Juss. ปาเตงรง Mansf. 4 กระโดน Careya sphaerica Roxb. ปาเตงรง 91 ปบ Millingtonia ปาเตงรง hortensis L.f. 5 กระถนพมาน Acacia harmandiana ปาเตงรง 92 ปมเปง Phoenix acaulis Roxb. ปาเตงรง (Pierre) Gagnep. 6 กระทงลาย Celastrus paniculata Willd. ปาดบแลง/ 93 เปราะปา Kaempferia roscoeana ปาดบแลง/ ปาเตงรง Wall ปาเตงรง 7 กระทอน Sandoricum koetjape ปาดบแลง 94 ผกคราด Acmella oleracea (L.) ปาดบแลง (Burm.f.) Merr. R.K. Jansen

8 กระทอ Zingiber zerumbet (L.) ปาดบแลง 95 ผกชลอม Oenanthe javanica ปาดบแลง Sm. (Blume) DC.

9 กระบก Irvingia malayana Oliv. ปาดบแลง/ 96 ผกสาบ Adenia viridiflora ปาเตง รง ex A.W.Benn. ปาเตงรง Craib

10 กระสง Peperomia pellucida ปาเตงรง 97 ผกหนาม Lasia spinosa (L.) ปาดบแลง (L.) Humb., Bonpl. & Thwaites Kunth

11 กรงเขมา Cissampelos pareira L. ปาดบแลง/ 98 ผกหวานบาน Sauropus androgynus ปาดบแลง var. hirsuta ( Buch. ex ปาเตงรง ( L.) Merr. DC.) Forman

12 Polyalthia debilis ปาเตงรง 99 ผกเคด Senna sophera (L.) กลวยเตา (Pierre) Finet & Gagnep. Roxb. ปาดบแลง

13 กลวยปา Musa acuminata Colla ปาคน 100 ผกหวานปา Melientha suavis ปาเตงรง สภาพ Pierre

14 กลวยอเหน Uvaria dac Pierre ex ปาดบแลง 101 ผกเออง Persicaria orientalis Finet & Gagnep. (L.) Spach ปาเตงรง

15 กลอย Dioscorea ปาดบ Gigantochloa ปาไผ hispida Dennst.var. แลง hispids 102 ไผไร sibocillists (Munro) Munro

16 กอนก

Lithocarpus polystachyus (A.DC.) Rehder

ปาเตงรง 103 พฤกษ

Albizia lebbeck (L.) Benth.

ปาเตงรง

17 กะเจยน Polyalthia cerasoides (Roxb.) Benth. ex Bedd.

ปาดบแลง/ ปาเตงรง 104 พลองกนลก

Memecylon ovatum Sm.

ปาดบแลง


54


ล าดบท


ล าดบท ชอสามญ ชอพฤกษศาสตร ประเภท ของปา

18 กะทกรก Passiflora foetida L. ปาเตงรง

105 พลบพลา Microcos tomentosa Sm.

ปาดบแลง/ ปาเตงรง

19 กดลน Walsura trichostemon Miq.

ปาดบแลง 106 พะยอม

Shorea roxburghii G. Don

ปาเตง รง

20 กาน า

Glochidion coccineum (Buch.– Ham. ) Müll.Arg.

ปาดบแลง 107 เพกา

Oroxylum indicum (L.) Kurz

ปาคนสภาพ

21 กาสามปก Vitex peduncularis Wall. ex Schauer


108 ฟกขาว

Momordica cochinchinensis (Lour.) Spreng.


22 กาสามปก 2 Flemingia sootepensis Craib

ปาเตงรง 109 มะกล าตน

Adenanthera pavonina L.


23 ก าจดตน Zanthoxylum limonella (Dennst.) Alston

ปาดบแลง 110 มะกอก

Spondias pinnata (L.f) Kurz


24 ก าแพงเจดชน Salacia chinensis L. ปาดบแลง/ ปาเตงรง 111 มะกอกเกลอน

Canarium subulatum Guillaumin


25 กก Lannea coromandelica (Houtt.) Merr.

ปาเตงรง 112 มะกาเครอ

Bridelia stipularis (L.) Blume


26 กมน า Crateva magna (Lour.) DC.

ปาเตงรง 113 มะเกลอ Diospyros mollis Griff.


27 กมบก

Crateva adansonii DC. subsp. trifoliata (Roxb.) Jacobs

ปาเตงรง 114 มะขามปอม Phyllanthus emblica L.


28 แกลบหน

Dendrolobium lanceolatum (Dunn) Schindl.

ปาเตงรง 115 มะคาแต

Sindora siamensis Teijsm. & Miq.


29 ไกรทอง Erythroxylum cuneatum (Miq.) Kurz

ปาเตงรง 116 มะคาโมง

Afzelia xylocarpa (Kurz) Craib

ปาดบแลง/ Ecotone

30 ขจร Telosma minor Craib ปาเตงรง 117 มะดก

Siphonodon celastrineus Griff.


31 ขมนตน - ปาเตง รง 118 มะเดอปลอง Ficus hispida L.f. ปาเตงรง

32 ขอย Streblus asper Lour. ปาคนสภาพ 119 มะเดออทมพร Ficus racemosa L.


33 ขางครง Dunbaria bella Prain ปาเตงรง

120 มะพอก Parinari anamense Hance


34 ขาวตาก Grewia hirsuta Vahl ปาเตงรง

121 มะไฟ Baccaurea ramiflora Lour.


35 ขงปา Globba nisbetiana Craib.

ปาดบแลง 122 มะมวงปา

Mangifera caloneura Kurz



55


ล าดบท


ล าดบท ชอสามญ ชอพฤกษศาสตร ประเภทของปา

36 ขกาลาย Diplocyclos palmatus (L.) C.Jeffrey

ปาเตงรง 123

มะมวงหวแมงวน

Buchanania lanzan Spreng.


37 ขอาย Terminalia triptera Stapf.

ปาดบแลง/ ปาเตงรง 124 มะระขนก

Momordica charantia L.


38 เขลง Dialium cochinchinense Pierre

ปาดบแลง/ ปาเตงรง 125 มะหวด

Lepisanthes rubiginosa (Roxb.) Leenh.


39 เของ Leea rubra Burm ex Spreng.

ปาเตงรง 126 มนเทยน

Dioscorea myriantha Kunth


40 คอนหมาขาว Dracaena angustifolia Roxb.

ปาดบแลง 127 เมาไขปลา

Antidesma ghaesembilla Gaertn.


41 คอแลน Nephelium hypoleucum Kurz

ปาคนสภาพ 128 เมาสรอย

Antidesma acidum Retz.


42 คางคาว Aglaia edulis (Roxb.) Wall.

ปาดบแลง 129 โมกเครอ

Aganosma marginata (Roxb.) G.Don


43 คย Willughbeia edulis Roxb.

ปาดบแลง 130 โมกมน

Wrightia arborea (Dennst.) Mabb.


44 เครองเหา Toddalia asiatica (L.) Lam.

ปาดบแลง 131 ยอปา Morinda coreia Ham.


45 แคหวหม Markhamia tipulate Seem. Var. stipulata

ปาคนสภาพ 132 ยางกราด

Dipterocarpus intricatus Dyer


46 แคหางคาง

Fernandoa adenophylla (Wall. Ex G.Don) Steenis


133 เรว

Amomum villosum Lour. Var. xanthioides T.L.Wu & S.Chen


47 งว Bombax ceiba L. ปาคนสภาพ 134 ลาน

Corypha lecomtei Becc.


48 งวปา Bombax anceps Pierre var. anceps

ปาคนสภาพ 135 ล าไยปา

Paranephelium xestophyllum Miq.


49 จกนา Barringtonia acutangula (L.) Gaertn.

ปาเตงรง 136 ลนกวาง

Ancistrocladus tectorius (Lour.) Merr.


50 แจง Maerua siamensis (Kurz) Pax

ปาเตงรง 137 ลกคลาย

Ficusb pyriformis Hook. & Arn.


51 ชมพน า

Syzygium siamense (Craib) Chantar. & J. Parn.

ปาดบแลง 138 ลกดง

Parkia sumatrana Miq. Subsp.streptocarpa (Hance) H.C.F. Hopkins


52 ชะมวง Garcinia cowa Roxb. Ex DC.

ปาดบแลง/ ปาเตงรง 139 เลบเหยยว

Ziziphus oenoplia (L.) Mill. Var. oenoplia


53 ชงช Capparis micracantha DC.

ปาดบแลง/ ปาเตงรง 140 เลยน Melia azedarach L.



56


ล าดบท



54 ซ าซาเตย Bridelia harmandii Gagnep.

ปาเตงรง 141 เลยบ Ficus infectoria Roxb.


55 แดง

Xylia xylocarpa (Roxb.) Taub. var. kerrii I.C. Nielsen

ปาเตงรง 142 สกณ

Terminalia calamansanai (Blanco) Rolfe


56 ตดหมตดหมา Paederia linearis Hook.f.

ปาเตงรง 143 สมกบ

Hymenodictyon orixense (Roxb.) Mabb.


57 ตะโกนา Diospyros rhodocalyx Kurz

ปาเตงรง 144 สมกง

Ampelocissus martinii Planch.


58 ตะโกพนม Diospyros castanea Fletcher

ปาเตงรง / Ecotone 145 สมขมอด -


59 ตะโกสวน

Diospyros malabarica ( Desr.) Kostel. var. malabarica


146 สมปอย Acacia concinna (Willd.) DC.


60 ตะขบปา Flacourtia indica (Burm.f.) Merr.

ปาเตงรง 147 สมลม

Aganonerion polymorphum Pierre ex Spire


61 ตะครอ Schleichera oleosa (Lour.) Oken

ปาเตงรง 148 สมสนดาน Cissus hastata Miq.


62 ตากวาง Salacia verrucosa Wight

ปาดบแลง 149 สมอไทย

Terminalia chebula Retz. var. chebula


63 ตานเสยน

Filicium decipiens (Wight & Arn.)Thwaites & Hook.

ปาเตงรง 150 สมอภเพก

Terminalia bellirica (Gaertn.) Roxb.

ปาดบแลง/ Ecoton

64 ตานหมอน Vernonia elliptica DC. ปาเตงรง 151 สลอดน า Ficus heterophylla L.f. ปาดบแลง

65 ต าลงตวผ Solena amplexicaulis (Lam.) Gandhi

ปาเตงรง 152 สองฟา

Clausena harmandiana (Pierre) Pierre ex Guillaumin


66 ตวเกลยง

Cratoxylum cochinchinense (Lour.) Blume


153 สองสลง Lophopetalum duperreanum Pierre


67 ตวขน

Cratoxylum formosurm (Jack) Dyer subsp. pruniflorum Gogel.

ปาเตงรง 154 สะเดา

Azadirachta indica A.Juss. var. siamensis Valeton


68 ตวขาว Cratoxylum formosum (Jack) Dyer

ปาเตงรง 155 สนตะวา

Ottelia alismoides (L.) Pers.


69 เตาราง Caryota bacsonensis Magalon

ปาดบแลง 156 สานใบเลก

Dillenia ovata Wall. ex Hook.f. & Thomson


70 ถอน Albizia procera (Roxb.) Benth.

ปาเตงรง 157 สามสบ

Asparagus racemosus Willd.



57


ล าดบท



71 ถอบแถบเครอ

Connarus semidecandrus Jack

ปาดบแลง 158

สารภดอกใหญ

Mammea harmandii Kosterm.


72 เถาคนแดง Parthenocissus quinquefolia (L.) Planch.

ปาเตงรง 159 เสมดชน

Syzygium gratum (Wight) S.N. Mitra var. gratum


73 เถาประสงค Streptocaulon juventas (Lour.) Merr.

ปาเตงรง 160 เสยวใหญ

Bauhinia malabarica Roxb.


74 เถายงดง Smilax lanceifolia Roxb.

ปาดบแลง 161 แสมสาร

Senna garrettiana (Craib) lrwin & Barneby


75 เถายานาง Tiliacora triandra (Colebr.) Diels

ปาดบแลง 162 หญายายเภา

Lygodium flexuosum (L.) Sw.


76 เถาวลยเปรยง Derris scandens (Roxb.) Benth.

ปาเตงรง 163 หนามพรม

Pachygone dasycarpa Kurz


77 เถาวลยยง Smilax ovalifolia Roxb. ปาเตงรง

164 หมกหมอ Rothmannia wittii (Craib) Bremek.


78 ทองหลางปา Erythrina subumbrans (Hassk.) Merr.

ปาคนสภาพ 165 หลาว

Alpinia oxymitra K.Schum.


79 เทายายมอม

Clerodendrum petasites (Lour.) S.Moore


166 หวา Syzygium cumini (L.) Skeels


80 ธนนไชย Buchanania siamensis Miq.

ปาเตงรง 167 หวายขม

Calamus siamensis Becc.


81 นมควาย Melodorum hahnii (Finet & Gagnep.) Bân

ปาดบแลง 168 หวายเขยว Dracaena reflexa


82 นมนอย Polyalthia evecta (Pierre) Finet & Gagnep.

ปาดบแลง 169 หางปลาชอน

Emilia sonchifolia (L.) DC.


83 นมแมวปา

Ellipeiopsis cherrevensis (Pierre ex Finet & Gagnep.) R.E.Fr.


170 หาด Artocarpus lacucha Roxb.

ปาดบแลง/ปาเตงรง

84 นมสวรรค

Clerodendrum paniculatum L. var. paniculatum


171 เหมอดจ Memecylon scutellatum Naudin


85 น าใจใคร Olax psittacorum (Willd.) Vahl

ปาเตงรง 172 อะราง

Peltophorum dasyrachis (Miq.) Kurz

ปาดบแลง / ปาคนสภาพ

86 บอน Alocasia sp. ปาดบแลง 173 อาวแดง Curcuma sessilis Gage ปาเตงรง

87 บวบก Centella asiatica (L.) Urb.

ปาดบแลง 174 เอองหมายนา

Costus speciosus (Koen.) Sm.


หมายเหต: ปาคนสภาพ หมายถง ปาดบแลงทคนสภาพ


58

รปชวต (life form) พบวา ไมยนตน มมากทสด จ านวน 86 ชนด ม 49.4 % รองลงมา คอ ไมเถาหรอไมเลอย จ านวน 37 ชนด (21.3%) ไมพม จ านวน 28 ชนด (16.1%) พชอายปเดยว (Therophytes) จ านวน 13 ชนด ม 7.5 % และ ไมพมเตย ตามชวตไดนานใกลผวดน หรอสงจากดนนอยกวา 25 เซนตเมตร (Chamaephytes), หญาตาง ๆ climber เลก ๆ ตามชวตอยไดนานใตผวดนเลกนอย สวนบนจะตาย ชวยปกปองตา (Hemicryptophytes), ไมน า อยางละจ านวน 1 ชนด (0.6%) ตามล าดบ ดง ภาพท 2 เดอนทออกดอก พบวา 3 เดอนมากทสด จ านวน 80 ชนด (52.3%) รองลงมา คอ 2 เดอน จ านวน 63 ชนด (41.2%) 4 เดอน จ านวน 6 ชนด (3.9%) 5 เดอน จ านวน 3 ชนด (2%) และ 12 เดอน จ านวน 1 ชนด (0.7%) ตามล าดบ ดงภาพท 3

ภาพท 1 การจดกลมวงศ (Family) ของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช

0102030405060708090

100

ไมย

นตน

ไมพ

ม

ไมเ

ถา ห

รอ ไมเ

ลอย

Cham

aeph

ytes

Hem

icry

ptop

hyte

s

Cry

ptop

hyte

s

Thero

phyt

esไม

นา

Life Form

จ านวน

(ชนด

)

ภาพท 2 การจดกลมรปชวตของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช


59

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

2 เดอน 3 เดอน 4 เดอน 5 เดอน 12 เดอน

เดอนทออกดอก

จ านวน

(ชนด

)

ภาพท 3 การจดกลมเดอนทออกดอกของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช สดอก พบวา สขาว มากทสด จ านวน 46 ชนด (27.6%) รองลงมา คอ สเหลอง จ านวน 29 ชนด (17.4%) สเหลองออน จ านวน 22 ชนด (13.2%) สขาวอมเขยว,สขาวอมเหลอง,สแดง อยางละจ านวน 6 ชนด (3.6%) สเขยวออน จ านวน 5 ชนด (3%) สเขยว, สเขยวแกมเหลอง, สชมพ , สมวงอมแดง อยางละจ านวน 4 ชนด (2.4%) สนวล, สขาวครม อยางละจ านวน 3 ชนด (1.8%) สขาวแกมเหลองออน , สขาวอมชมพ, สเหลองแกมเขยว, สเหลองออนแกมนวล, สน าตาล, สสม, สสมแดง, สมวงอมน าเงน อยางละจ านวน 2 ชนด (1.2%) และสขาวปนเขยวออน , สขาวอมแดง , สเหลองแดง , สแดงมวง , สเขยวออนแกมเหลอง , สเขยวแกมเหลองออน, สชมพออน, สชมพอมเหลอง, สมวง อยางละจ านวน 1 ชนด (0.6%) ตามล าดบ ดงภาพท 4

05

101520253035404550

นวล

ขาวค

รม

ขาวป

นเขย

วออน

ขาวอ

มเหล

อง

ขาวอ

มแดง

เหลอ

งออน

เหลอ

งแกม

เขยว แด

ง

นาตา

ล

เขยว

ออน

เขยว

แกมเ

หลอง

ชมพ

ชมพอม

เหลอ

ง

สมแด

ง

มวงอ

มแดง

สดอก

จ านวน

(ชนด

)

ภาพท 4 การจดกลมสดอกของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช เดอนทออกผล พบวา ออกดอก 3 เดอนพบมากทสด จ านวน 65 ชนด ม 44.2 % รองลงมา คอ 2 เดอน จ านวน 63 ชนด (42.9%) 4 เดอน จ านวน 10 ชนด (6.8%) 5 เดอน จ านวน 3 ชนด (2%) 8 เดอน จ านวน 2 ชนด (1.4%) และ 6,7,10,12 เดอน อยางละจ านวน 1 ชนด (0.7%) ตามล าดบ ดงภาพท 5


60

0

10

20

30

40

50

60

70

2 เดอน 3 เดอน 4 เดอน 5 เดอน 6 เดอน 7 เดอน 8 เดอน 10 เดอน 12 เดอน

เดอนทออกผล

จ านวน

(ชนด

)

ภาพท 5 การจดกลมเดอนทออกผลของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช

แหลงทพบ ปาเตงรงพบมากทสด จ านวน 129 ชนด (56.1%) รองลงมา คอ ปาดบแลง จ านวน 73 ชนด (31.7%) และปาดบแลงทคนสภาพ จ านวน 28 ชนด (12.2%) ตามล าดบ ดงภาพท 6 ฤดกาลใชประโยชน พบวา ฤดฝนมากทสด จ านวน 86 ชนด (53.1%) รองลงมา คอ ตลอดป จ านวน 46 ชนด (28.4%) ฤดหนาว จ านวน 7 ชนด (4.3%) ฤดรอน,ฤดหนาวตอฤดรอน อยางละจ านวน 4 ชนด (2.5%) ฤดรอนตอฤดฝน จ านวน 3 ชนด (1.9%) ฤดฝนตอฤดหนาว,ดอกแหง-ตลอดป อยางละจ านวน 2 ชนด (1.2%) และ ดอก-ฤดหนาว, ผล-ฤดรอน, ผล-ฤดหนาว, ผลออน-ฤดฝน, ผลแก-ฤดหนาว, ยอด-ฤดฝน, หว-ฤดหนาว, ใบ-ฤดฝน อยางละจ านวน 1 ชนด (0.6%) ตามล าดบ ดงภาพท 7

0

20

40

60

80

100

120

140

ปาดบแลง ปาเตงรง ปาคนสภาพ

แหลงทพบ

จ านวน

(ชนด

)

ภาพท 6 การจดกลมแหลงทพบของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช หมายเหต: ปาคนสภาพ หมายถง ปาดบแลงทคนสภาพ


61

0102030405060708090

100

ฤดรอ

น

ฤดหนาว

ฤดฝนตอฤด

หนาว

ดอก

- ฤดหนาว

ผล

- ฤ

ดรอน

ผลออน

- ฤดฝน

ยอด

- ฤดฝน

ใบ

-

ฤดฝน

ฤดกาลใชประโยชน

จ านวน

(ชนด

)

ภาพท 7 การจดกลมฤดกาลใชประโยชน ของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช

สวนทใชเปนประโยชน พบวา สวนยอดใชมากทสด จ านวน 84 ชนด (24.5%) รองลงมา คอ ผล จ านวน 72 ชนด (21.0%) ใบ จ านวน 69 ชนด (20.1%) ดอก จ านวน 40 ชนด (11.7%) เนอของผล จ านวน 25 ชนด (7.3%) เมลด จ านวน 11 ชนด (3.2%) หนอ จ านวน 8 ชนด (2.3%) ล าตน จ านวน 7 ชนด (2.0%) เนอในเมลด จ านวน 6 ชนด (1.8%) กานใบ,ราก,หว,ฝก อยางละจ านวน 3 ชนด (0.9%) เถา,เปลอก,เหงา อยางละจ านวน 2 ชนด (0.6%) และกานดอก,ไหลบอน,หยวก อยางละจ านวน 1 ชนด (0.3%) ตามล าดบ ดงภาพท 8 การขยายพนธ พบวา การเพาะเมลด มากทสด จ านวน 159 ชนด (67.4%) รองลงมา คอ การปกช า จ านวน 34 ชนด (14.1%) การตอนกง จ านวน 15 ชนด (6.4%) การแยกหนอ จ านวน 12 ชนด (5.1%) ใชเหงา จ านวน 10 ชนด (4.2%) ใชหว จ านวน 3 ชนด (1.3%) และการแยกตน,ไหล, สปอร อยางละจ านวน 1 ชนด (0.4%) ตามล าดบดงภาพท 9

0

1020

3040

5060

7080

90

ใบ ดอก ผลลาต

นยอด

เนอ หว

ไหลบอน

หยวกเห

งา

สวนทใชประโยชน

จ านวน

(ชนด

)

ภาพท 8 การจดกลมสวนทใชเปนประโยชนของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช


62

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

เพาะ

เมลด

ปกชา

ตอนกง เหงา

แยกหนอ

แยกตนไห

ลสปอร หว

การขยายพนธ

จ านวน

(ชนด

)

ภาพท 9 การจดกลมการขยายพนธของพชทใชเปนอาหารในปาสะแกราช

ผลการสงเคราะหขอมลทงหมดของฟโนโลยสามารถน าไปใชเปนขอมลและสารสนเทศดานพฤกษศาสตรทไปใชประโยชนเพอการวางแผนการจดการใชประโยชน และอนรกษความหลากหลายทางชวภาพอยางยงยนและสอดคลองสมดลกบกจกรรมการใชประโยชนของมนษย เชน การก าหนดมาตรฐานการใชประโยชนจากผลตผลทไมใชเนอไม (Non timber products) เพอจดรอบการเกบผลผลต การวางแผนการทองเทยว สงแวดลอมศกษา หองเรยนธรรมชาต ตลอดจนสนบสนนการจดท าฐานขอมลพฤกษศาสตรในระดบชมชนและทองถน รวมทงเปนการน าความรดานวทยาศ าสตรสชมชนใหมการจดการอยางมนคงในอนาคตได และยงน าไปจดสรางโมเดลเพอพยากรณการเปลยนแปลงของสภาพภมอากาศทสมพนธกบขอมลของฟโนโลยทศกษาได เชนเดยวกบการศกษาของ Post and Stenseth (1999)


Cattanio, J., Anthony Anderson., John S. RomboldI., Daniel C. NepstadII. 2004. Phenology, litterfall, growth, and root biomass in a tidal floodplain forest in the Amazon estuary. Rev. Bras. Bot. 27(4 ): 703-712.

Newstrom, L.E., G.W. Frankie and H.G.Baker.1994. A New Classification for Plant Phenology Based on Flowering Patterns in Lowland Tropical Rain Forest Trees at La Selva, Costa Rica. Biotropica, 26(2):141-159.

Post, Eric and Stenseth, N.C.1999. Climatic Variability, Plant Phenology, and Northern Ungulat. Ecology, 80(4):1322-1339.


_________________________________

¹ ส านกบรหารกลาง ส านกงานปลดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม General Adiministration Bureau, Office of the Permanent Secretary Ministry of Natural Resources and Environment ² ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร Department of Forest biology, Faculty of Forestry, Kasetsart University

การศกษาอนกรมวธานของพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don

และสกล Colocasia Schott (Araceae) ในประเทศไทย

Systematic Studies of Alocasia (Schott) G. Don and Colocasia Schott (Araceae) in Thailand

ธรวฒ แสงนล¹ Teerawoot Sangnin ดวงใจ ศขเฉลม² Duangchai Sookchaloem

ABSTRACT Systematic studies of Genus Alocasia (Schott) G. Don and Colocasia Schott were conducted by

collecting plant specimens in various ecological habitats from natural forests in Thailand. Morphological characters and ecological habitats were recorded. All specimens were analysed for plant identification, key to species and character description. Ten species of Genus Alocasia and four species of Colocasia were found as follows, Alocasia acuminata Schott, A. alba Schott, A. cucullata (Lour.) G. Don, A. hypnosa J.T. Yin, Y.H. Wang & Z.F. Xu, A. longiloba Miq., A. macrorrhizos (L.) G. Don, A. navicularis (K. Koch & C.D. Bouché) K. Koch & C.D. Bouché, A. odora (Lindl.) K. Koch, A.perakensis Hemsl. and Alocasia sp., Colocasia esculenta (L.) Schott, C. fallax Schott, C. gigantea (Blume) Hook.f., and C. lihengiae C.L. Long & K.M. Liu

Key words: Alocasia (Schott) G. Don, Colocasia Schott, Araceae, Thailand Email: [email protected], kan_5561@hotmail.

บทคดยอ การศกษาอนกรมวธานของพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don และสกล Colocasia Schott ใน

ประเทศไทย ศกษาโดยการส ารวจพรรณไมจากปาธรรมชาตในหลายระบบนเวศ พรอมทงบนทกลกษณะทางสณฐานวทยา ถนอาศย ลกษณะทางนเวศ จากนนน าตวอยางพรรณไมมาวเคราะหจ าแนกชนด จดท ารปวธานและค าบรรยายลกษณะ จากการศกษาพบพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don จ านวน 10 ชนด และสกล Colocasia Schott จ านวน 4 ชนด ดงน บอนขาว ( Alocacia acuminata Schott) กระดาดขาว (A. alba Schott) วานนกคม (A. cucullata (Lour.) G. Don) กระดาด (A. hypnosa J.T.Yin,Y.H. Wang & Z.F. Xu) แกวหนามา (A. longiloba Miq.) กระดาด ( A. macrorrhizos (L.) G. Don) บอนกานเดยว (A. navicularis (K. Koch & C.D. Bouché) K. Koch & C.D. Bouché) เมาะ (A. odora (Lindl.) K. Koch) บอนเลอย (A. perakensis Hemsl.) และ


Teerawoot Sangnin and Duangchai Sookchaloem

64

Alocasia sp. พรรณไมสกล Colocasia ไดแก บอน ( Colocasia esculenta (L.) Schott) บอนดอย (C. fallax Schott) คน (C. gigantea (Blume) Hook.f.) และบอนยนนาน (C. lihengiae C.L. Long & K.M. Liu )

ค าน า พรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don และสกล Colocasia Schott จดอยในวงศ บก บอน

(Araceae) พรรณไมในวงศนมการกระจายอยในปาเขตรอนทวโลก พบประมาณ 104 สกล และ 3,300 ชนด (Mayo et al., 1998) พรรณไมในสกล Alocasia (Schott) G. Don พบกระจายทวโลกประมาณ 70 ชนด และสกล Colocasia Schott พบกระจายทวโลกประมาณ 8 ชนด (Mayo et al, 1997) พรรณไมทง 2 สกลนสามารถน ามาใชประโยชนไดหลายอยาง ตวอยางเชน เผอก (C. esculenta (L.) Schott) น าหวใตดนมาใชท าอาหารและมการเพาะปลกเพอการคา ภายในประเทศอกดวย บางชนดน ามา ปลกเปนไมประดบได เชน วานนกคม (A.cucullata (Lour.) G. Don) พรรณไมทง 2 สกลนมลกษณะทางพฤกษศาสตรทใกลเคยงกนมาก อกทงความแปรผนของลกษณะของพรรณไมวงศนคอนขางสง นอกจากนพรรณไมทมชอวทยาศาสตรระบวาเปนชนดเดยวกนแตมชอเรยกทองถนตางกนท าใหเขาใจผดวาเปนคนละชนดกน ลกษณะทางพฤกษศาสตรของพรรณไมทงสองสกลนมลกษณะทใกลเคยงกนมากทงลกษณะของล าตน ใบ ชอดอก โดยความแตกตางกนของพชในสกล Alocasia (Schott) G. Don กบ สกล Colocasia Schott คอในสกล Alocasia (Schott) G. Don มออวล (ovule) จ านวนนอย การจดเรยงตวของออวลเปนแบบพลาเซนตาทฐาน (basal placentation) สวนในสกล Colocasia Schott มออวลจ านวนมาก และมการจดเรยงตวของออวลเปนแบบ พลาเซนตาตามแนวตะเขบ (parietal placentation) (ดวงใจ, 2546; Hay, 1998) ดงนนการศกษาอนกรมวธานของพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don และสกล Colocasia Schott วงศ Araceae ท าใหทราบลกษณะของพรรณไมแตละชนด จ านวนชนด ลกษณะนเวศและการกระจาย และสามารถหาขอยตในการเรยกชอทถกตอง ซงผลการศกษาในครงนจะเปนประโยชนโดยน าไปใชเปนขอมลพนฐานเพอน าไปประยกตในการศกษาในสาขาวชาตางๆทเกยวของ ซงสามารถน าไปพฒนาประเทศเกยวกบอตสาหกรรมพชเพอใชประโยชนทางดานเศรษฐกจ รวมถงการอนรกษพนธกรรมของพชกลมนตอไป

วตถประสงค

1. เพอศกษาลกษณะทางสณฐานวทยา (morphology) นเวศวทยา ( ecology) การกระจาย (distribution) และการใชประโยชนของพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don และสกล Colocasia Schott ในประเทศไทย

2. เพอจดท ารปวธานจ าแนกชนด (key to species) ของพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don

และสกล Colocasia Schott ในประเทศไทย


65

วธการ

1. วางแผนและคนควาขอมลเบองตนของพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don และสกล Colocasia Schott จากเอกสารอางอง จากรายงานการส ารวจพรรณไมตาง ๆ และจากตวอยางพรรณไมแหง

2. ส ารวจ และเกบตวอยางพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don และสกล Colocasia Schott

จากแหลงธรรมชาตตาง ๆ ทหลากหลายระบบนเวศทวประเทศ 3. ศกษาลกษณะทางสณฐานวทยาของพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don และสกล

Colocasia Schott ในภาคสนาม ลกษณะทางนเวศวทยาตลอดจนการกระจายของพรรณไม ถายรปบนทก น าตวอยางมาอบแหงและเกบตวอยางบางสวนดองในแอกอฮอล 4. จ าแนกชนดพรรณไม บรรยายลกษณะ วาดภาพลายเสนประกอบ พรอมทงจดท ารปวธานจ าแนกชนด

สถานทท าการศกษา

1. ปาธรรมชาตและพนทอนรกษในประเทศไทย 2. หองปฏบตการภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 3. หอพรรณไม สวนพฤกษศาสตรปาไม กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช 4. พพธภณฑพชกรงเทพ กรมวชาการเกษตร

ระยะเวลาท าการศกษา

เรมตงแตเดอน พฤษภาคม 2544 ถงเดอน เมษายน 2546

ผลการศกษา

พรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don ไมลมลกอายหลายป ใบ เปนใบเดยวออกเปนกระจกทปลาย ยอดล าตนเหนอดน หรอออกจากขอ

หาง ๆ แผนใบ รปไข รปไขกวาง รปร รปหวใจ รปสามเหลยม รปเงยงลกศร กานใบตดทแผ นใบดานลางหรอตดทฐานของแผนใบ ดอก เปนชอดอกแบบชอเชงลดมกาบหม กาบหมชอดอกมรอยคอด กาบหมชอดอกใตรอยคอดมวนเปนหลอด กาบหมชอดอกเหนอรอยคอด แผขยายออก ชอดอกมกานหรอไมม ดอกยอยเปนชนดดอกแยกเพศอยรวมชอ ไมมกลบเลยงไมมกลบดอก ปลายชอ ดอกเปนรยางค กลมดอกเพศผ มดอกเพศผจ านวนมากอดกนแนนรอบแกนชอดอกถดมาจากรยางคทปลายชอดอก กลมดอกเพศเมย ตดรอบแกนชอดอกทโคนชอดอก กลมดอกทเปนหมนอยระหวางกลมดอกเพศผและกลมดอกเพศเมย ดอกเพศผ มเกสรเพศผทเชอมกน จ านวน 3-8 อน หรอเชอมกนตามแนวยาว อบ เรณแตกทปลาย ดอกเพศเมย รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน ผล แบบผลสดมเนอนม เมลด จ านวน 1-3 เมลด รปคอนขางกลม

พชสกล Alocasia (Schott) G. Don พบในประเทศไทย 10 ชนด


66

รปวธานจ าแนกชนดในสกล Alocasia (Schott) G. Don ในประเทศไทย 1. กานใบแขง โคนกานใบไมขยายเปนกาบ ใบมจ านวน 1-2 ใบ (ปกตม 1 ใบ)

7. A. navicularis 1. กานใบนม อวบน า โคนกานใบขยายเปนกาบ ใบมจ านวนมาก (ปกตเกน 2 ใบ) 2. ใบเรยงสลบ ออกตามขอของล าตนเหนอดน 9. A. perakensis 2. ใบเรยงเวยน ออกเปนกระจกทปลายยอดของล าตนเหนอดน 3. กานใบตดทดานลางของแผนใบ 4. กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดโคงงอเขาหาชอดอก

5. แผนใบรปสามเหลยมถงรปสามเหลยมแกมรปไข ฐานใบเวารปเงยงลกศร กานใบมลายสด า ตลอดทงกาน ยอดเกสรเพศเมยรปดาวเปนแฉกลก ความกวางเกอบเทาหรอเทากบความกวาง ทฐานของรงไข 5. A. longiloba

5. แผนใบรปไข หรอรปไขแกมเงยงลกศร ฐานใบเวารปหวใจ กานใบไมมลาย ยอดเกสรเพศเมย เปนแฉกตน ความกวางเปนครงหนงของความกวางทฐานของรงไข 1. A. acuminata

4. กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดอยในแนวขนานกบชอดอก 6. ดอกเพศเมยเชอมตดกนเปนกลม กลมละ 3 หรอมากกวา ออวล 1-2 อน

รยางคทปลายชอดอก ยาว 0.7-4 ซม. 3. A. cucullata 6. ดอกเพศเมยแยกกนอสระ ออวล 10-12 อน รยางคทปลายชอดอก ยาว 7-13 ซม.

8. A. odora 3. กานใบตดทฐานของแผนใบ 7. กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดโคงงอเขาหาชอดอก 8. ดอกเพศเมยรปทรงกลม ความกวางของยอดเกสรเพศเมย : ฐานของรงไข

= 1 : 1 ล าตนไมมไหล กาบหมชอดอกสเขยวหรอสเหลองอมเขยว 2. A. alba 8. ดอกเพศเมยรปขอบขนาน ความกวางของยอดเกสรเพศเมย : ฐานของรงไข = 1 : 2 ล าตนมไหล กาบหมชอดอกสขาวแกมสชมพอมมวง 4. A. hypnosa

7. กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดอยในแนวขนานกบชอดอก 9. รยางคทปลายชอดอก ลกษณะเปนรอง ขนาดและรปรางไมสม าเสมอ

ดอกเพศผเชอมกนเปนแถบยาว 10. Alocasia sp. 9. รยางคทปลายชอดอก ลกษณะเปนแทงรปทรงกระบอก อดกนแนนในแนวตงฉากกบแกนชอ ดอก ดอกเพศผแยกกนอสระ 6. A. macrorrhizos


67

1. Alocasia acuminata Schott, Bonplandia 7: 28. 1859 ไมลมลกอายหลายปขนาดกลางสง 1 ม. ใบรปไข รปหวใจ เสนแขนงใบ 5-11 ค กานใบตดท

ดานลางของแผนใบ ชอดอก จ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 8-11 ซม. รปรางคลายรปเรอ โคงงอเขาหาชอดอก สขาว ปลายชอดอกเปนรยางครปกรวยคว ายาว 2.5-5 ซม. สขาว กลมดอกเพศผยาว 1.5-4 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1-2 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 2-4 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 4-8 อน ดอกเพศเมยรปไข รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 4-8 อน กานชยอดเกสรเพศเมยยาว 0.5-2 มม. ยอดเกสรเพศเมย 3-4 แฉก ผลรปทรงคอนขางกลม สเขยวเมอสกสสมถงสแดง เมลด จ านวน 1-2 เมลด รปคอนขางกลม นเวศวทยา: พบขนเปนกลมหรอกระจายในปาดบชน ตามรมล าธาร บนเขาหนปน ทมความชมชน ความสง 300-1100 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนกมภาพนธถงสงหาคม ตดผลเดอนกรกฎาคมถงกนยายน การกระจาย: พบไดทกภาคของประเทศไทย ยกเวนภาคใต ตางประเทศพบทประเทศพมา 2. Alocasia alba Schott, Oesterr. Bot. Wochenbl. 2: 59. 1852; Miq

ไมลมลกอายหลายปขนาดใหญสงถง 2 ม. ใบรปไข รปเงยงลกศรแกมรปไข เสนแขนงใบ 9-11ค กานใบตดทฐานของแผนใบ ชอดอกจ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 11-17 ซม. รปรางคลายรปเรอ โคงเขาหาชอดอก ปลายชอดอกเปนรยางครปกรวยคว า ยาว 5.5-8 ซม. กลมดอกเพศผยาว 2.5-4 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1.5-2.5 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 1-3 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 5-8 อน ดอกเพศเมยรปทรงคอนขางกลมรงไขม 1ชอง ออวลตดทฐาน 4-6 อน ยอดเกสรเพศเมยรปดาว 3-4 แฉก ผลรปทรงคอนขางกลม สเขยวเมอสกสสมถงสแดง นเวศวทยา: พบขนเปนกลมหรอกระจายในปาดบชน ใตรมเงาหรอทโลง ตามรมล าธารทมความชมชน ความสง 200-800 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนมถนายนถงกนยายน ตดผลเดอนสงหาคมถงธนวาคม การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคเหนอ ภาคตะวนตกเฉยงใต และภาคใต ตางประเทศพบในประเทศมาเลเซย อนโดนเซย 3. Alocasia cucullata (Lour.) G. Don in R.Sweet, Hort. Brit., ed. 3: 361. 1839

ไมลมลกอายหลายป ใบรปหวใจหรอรปไขกวาง เสนแขนงใบ 4-8 ค กานใบตดทแผนใบดานลาง ชอดอก จ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 5-30 ซม. รปรางคลายรปเรอหรอรปขอบขนาน ปลายชอดอกเปนรยางครปทรงกรวยคว า ยาว 0.7-4 ซม. กลมดอกเพศผยาว 2-3 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1-2 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 2-3.5 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมกน 5-8 อน ดอกเพศเมยรปทรงกระบอกเชอมตดกนเปนกลม 3 อนหรอมากกวา รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 1-2 อน ยอดเกสรเพศเมยคอนขางกลม มแฉก 2-3 แฉก ผล แบบผลสดมเนอนม คอนขางกลม มกไมตดผล นเวศวทยา: พบขนในทโลงมแสงสองถงหรอในทรม ปลกเปนไมประดบ ออกดอกเดอนสงหาคมถงตลาคม ตดผลเดอนตลาคมถงธนวาคม


68

การกระจาย: ปลกเปนไมประดบพบไดทวประเทศไทย พบทความสงตงแต 0-1,000 เมตรจากระดบน าทะเล

ตางประเทศพบทพมา จน ไตหวน ประโยชน: ปลกเปนไมประดบ 4. Alocasia hypnosa J.T. Yin, Y.H. Wang & Z.F. Xu, Ann. Bot. Fenn. 42: 395. 2005.

ไมลมลกอายหลายปขนาดกลางถงขนาดใหญสงถง 1.5 ม. ล าตนเปนไหลออกมาพรอมหวกลม ใบรปไข รปไขกวาง เสนแขนงใบ 8-10 ค ชอดอก จ านวน 1-3 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาวถง 25 ซม. แผขยายคลายรปเรอกวาง สขาวตอมาเปลยนเปนสชมพอมมวง ปลายชอดอกเปนรยางครปทรงกรวยคว าแคบยาว ยาวถง 16.5 ซม. สขาว กลมดอกเพศผ ยาว 2-3.5 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1.5-3 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 3-6 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 5-8 อน ดอกเพศเมยรปทรงขอบขนาน รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 3-4 อน กานชยอดเกสรเพศเมยยาว 1 มม. ยอดเกสรเพศเมยม 3-4 แฉก ผลรปทรงคอนขางกลม สเขยวเมอสกสสมหรอสแดง เมลด 1-2 เมลด คอนขางกลม นเวศวทยา: พบขนเปนกลมในปาดบชน ปาดบชนผสมไผ ใกลล าธาร บนเขาหนปนทมความชมชน ความสง 200-1000 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนกรกฎาคมถงธนวาคม ตดผลเดอนกนยายนถงกมภาพนธ การกระจาย: พบทางภาคเหนอและภาคตะวนตกเฉยงใต ตางประเทศพบทประเทศจน (ยนนาน) 5. Alocasia longiloba Miq., Fl. Ned. Ind. 3: 207. 1856; Bot. Zeit 14: 561. 1856.

ไมลมลกอายหลายป ใบรปสามเหลยม รปเงยงลกศร เสนแขนงใบ 6-12 ค กานใบตดทดานลางของแผนใบ ชอดอก จ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 6-12 ซม. ขยายคลายรปเรอหรอรปหอก โคงเขาหาชอดอก ปลายชอดอกเปนรยางครปทรงกระบอกปลายแหลม ยาว 3.5-10 ซม. กลมดอกเพศผยาว 1.5-2.5 ซม.กลมดอกเพศเมยยาว 1-2 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 0.7-1.5 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 4-8 อน ดอกเพศเมยรปทรงกลม รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 5-10 อน ยอดเกสรเพศเมยรปดาว 3-4 แฉก ผลรปทรงคอนขางกลม สเขยวเมอสกสสมถงสแดง เมลด จ านวน 1-3 เมลด คอนขางกลม นเวศวทยา: พบกระจายในปาดบชน รมล าธาร น าตก ปาพร บนภเขาหรอเขาหนปนทมความชมชน ความสง 0-800 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนพฤษภาคมถงพฤศจกายน ตดผลเดอนมถนายนถงธนวาคม การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคตะวนออก ภาคตะวนออกเฉยงใต และภาคใต ตางประเทศพบทแถบอนโดจน มาเลเซย อนโดนเซย ประโยชน: ปลกเปนไมประดบ เขายาแกไขแกโรคตางๆ 6. Alocasia macrorrhizos (L.) G. Don in R. Sweet, Hort. Brit. ed. 3: 631. 1839.

ไมลมลกอายหลายปขนาดใหญสงถง 2.5 ม. ใบรปไขกวาง รปเงยงลกศรแกมรปไข เสนแขนงใบ 6-10 ค กานใบตดทฐานของแผนใบ ชอดอก จ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 20-30 ซม. ขยายออกเปนรปหอกแกมขอบขนาน ปลายชอดอกเปนรยางครปทรงกระบอกปลายแหลม ยาว 12-20 ซม.


69

กลมดอกเพศผยาว 3-7 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1-2 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 1-3 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผเชอมตดกน 5-8 อน ดอกเพศเมย รปทรงคอนขางกลม รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 5-7 อน ยอดเกสรเพศเมยรปดาว ม 3-5 แฉก มกไมตดผล นเวศวทยา: พบขนในทโลงแจง ในสวนยางพาราทมแสงร าไร ใตรมเงา ตามแหลงน า ระดบความสง 10-800 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนกรกฎาคมถงธนวาคม การกระจาย: พบไดทกภาคของประเทศ ตางประเทศพบทอนเดย ศรลงกา พมา อนโดนเซย มาเลเซย ประโยชน: ปลกเปนไมประดบ 7. Alocasia navicularis (K. Koch & C.D. Bouché) K. Koch & C.D. Bouché, index Seminun 2. 1855.

ไมลมลกอายหลายป ใบรปไขหรอรปไขกวาง เสนแขนงใบ 6-10 ค กานใบตดทดานลางของแผนใบ ชอดอก จ านวน 1 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 7-10 ซม. ขยายคลายรปเรอ ปลายชอดอกเปนรยางครปกรวยคว ายาว 3-5 ซม. กลมดอกเพศผยาว 1.5-2 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1-2 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 2-2.5 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 4-6 อน ดอกเพศเมยรปไข รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 3-6 อน กานชยอดเกสรเพศเมย ยาว 1.5-3 มม. ยอดเกสรเพศเมยม 3-4 แฉก แฉกคอนขางกลม ผลรปไขกลบหรอคอนขางกลม สเขยว นเวศวทยา: พบขนกระจายในปาดบชน ปาดบเขา ตามรมล าธาร ความสง 400-1,700 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนมกราคมถงมนาคม ตดผลเดอนมนาคมถงพฤษภาคม การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคเหนอและภาคตะวนตกเฉยงใต ตางประเทศพบทพมา 8. Alocasia odora (Lindl.) K. Koch, Index Seminum. 2.1854.

ไมลมลกอายหลายปขนาดใหญสงถง 2.5 ม. ใบรปไข รปไขกวาง เสนแขนงใบ 6-10 ค กานใบตดทดานลางของแผนใบ ชอดอก จ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 10-20 ซม. ขยายออกคลายรปเรอ ปลายชอเปนรยางครปกรวยคว ายาว 7-13 ซม. กลมดอกเพศผยาว 3-5 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 2-4 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 2-2.5 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 3-8 อน ดอกเพศเมยรปทรงกระบอก รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 10-12 อน ยอดเกสรเพศมแฉกนนยนออกมา 3-4 แฉก ผลรปไข สสมหรอสมปนแดง เมลดคอนขางกลม นเวศวทยา: พบขนเปนกลมในปาดบชน ปาดบเขา ตามรมล าธาร ใกลแหลงน า ระดบความสง 500-1,400 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนสงหาคมถงกมภาพนธ ตดผลเดอนพฤศจกายนถงมนาคม การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงใต ตางประเทศพบทประเทศจน ฟลปปนส 9. Alocasia perakensis Hemsl., J. Bot. 25: 205. 1887; A. Hay, Gard. Bull. Sing. 50(2): 316. 1998.

ไมลมลกอายหลายป ใบออกตามขอหาง ๆ จ านวนใบขนอยกบความยาวของล าตน ใบรปร เสนแขนงใบ 4-5 ค กานใบตดทดานลางของแผนใบ ชอดอกเปนชอเชงลด จ านวน 1-2 มกานยาว 0.4 ซม. กาบ


70

หมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 3 ซม. ชอดอกเชงลด ปลายชอดอกเปนรยางครปทรงกระบอกแคบ ยาว 2.5 ซม. กลมดอกเพศผยาว 1.5 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 0.7 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 2.5 ซม. ดอกเพศผ มเกสรเพศผทเชอมตดกน 3-5 อน ดอกเพศเมย ทรงกลม ยอดเกสรเพศเมย 2-3 แฉก ผลสเขยวเมอสกสแดงสด นเวศวทยา: พบขนเปนกลมในปาดบชน ปาดบเขา ตามรมล าธาร ใกลแหลงน า ความสง 500-1,400 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนกมภาพนธถงสงหาคม ตดผลเดอนมนาคมถงพฤศจกายน

นเวศวทยา: พบขนในปาดบชนทางภาคใต ระดบความสง 1,000-1,250 เมตรจากระดบน าทะเล การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคใตทจงหวดยะลา (เขตรกษาพนธสตวปาบาลา-ฮาลา) ตางประเทศพบทประเทศมาเลเซย 10. Alocasia sp.

ไมลมลกอายหลายปขนาดใหญสงถง 3 ม. ใบรปไข รปไขกวาง เสนแขนงใบ 9-10 ค กานใบตดทฐานของแผนใบ ชอดอก จ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 25-30 ซม. รปหอกแกมขอบขนาน ปลายชอดอกเปนรยางครปทรงกระบอกปลายแหลม ยาว 6-15 ซม. กลมดอกเพศผยาว 12-16 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 3-4 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 7-15 ซม. ดอกเพศผเชอมตดกนเปนแถบยาว ดอกเพศเมยรปทรงขอบขนาน รงไขม 1 ชอง ออวลตดทฐาน 10-12 อน ยอดเกสรเพศเมย 3-5 แฉก ผลรปไข สเขยวเมอสกสสมอมแดง เมลดคอนขางกลม นเวศวทยา: พบขนเปนกลมในปาดบชน ใกลแหลงน า ในสวนยางพารา ความสง 50-500 เมตรจากระดบ น าทะเล ออกดอกเกอบตลอดทงป การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคใตทจงหวดสราษฎรธาน, นครศรธรรมราช, ตรง และกระบ

พรรณไมสกล Colocasia Schott ไมลมลกอายหลายป ใบ เปนใบเดยว เรยงเวยนออกเปนกระจกปลายยอด ปลายใบแหลม ฐาน

ใบกนปด เสนกลางใบนนทางดานลาง เสนแขนงใบยอยเรยงจรดกนเปนรางแห กานใบตดทดานลางของแผนใบ ดอก ออกเปนชอแบบชอเชงลดมกาบหม กาบหมชอดอกมรอยคอด กาบหมชอดอกใตรอยคอดมวนเปนหลอด กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดขยายออก ดอกชอเชงลดมกานหรอไมม ดอกแยกเพศอยรวมชอ ไมมกลบเลยงไมมกลบดอก ปลายชอเปนรยางคหรอไมม กลมดอกเพศผ มดอกเพศผจ านวนมากตดกนแนนรอบแกนชอดอกต าลงมาจากรยางค กลมดอกเพศเมย ตดรอบแกนชอดอกทโคนชอดอก กลมดอกทเปนหมนอยระหวางกลมดอกเพศผและกลมดอกเพศเมย ดอกเพศผ มเกสรเพศผทเชอมกน จ านวน 3-8 อน ดอกเพศเมย รปทรงกลมถงทรงกระบอก รงไขม 1 ชอง ออวลจ านวนมาก ตดทตามแนวตะเขบ ผล แบบผลสดมเนอนม รปขอบขนานเวาตามแนวตะเขบ เมลด รปทรงร มสนนนตามยาวรอบเมลด

พชสกล Colocasia พบในประเทศไทย 4 ชนด


71

รปวธานจ าแนกชนดในสกล Colocasia Schott ในประเทศไทย 1. ไมมรยางคทปลายชอดอก เนอใบหนา 4. C. lihengiae 1. มรยางคทปลายชอดอก เนอใบบางคลายกระดาษ 2. กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดเบนออกตงฉากกบชอดอก 2. C. fallax 2. กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดอยในแนวขนานกบชอดอก 3. อบเรณมชองเปดทดานบน กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดสเหลองปกตล าตนมไหล

1. C. esculenta 3. อบเรณมชองเปดทดานขางตอนบน กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดสขาว

ล าตนไมมไหล 3. C. gigantea 1. Colocasia esculenta (L.) Schott in Schott & Endlicher, Melet. Bot. (1832) 18. 1832

ไมลมลกอายหลายป ใบรปไข รปไขกวาง รปหวใจ เสนแขนงใบ 5-10 ค ชอดอก จ านวน 1-5 ชอ มกลนหอมเอยน กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 12-33 ซม. ขยายเปนรปหอกแกมขอบขนาน สเหลอง ปลายชอดอกเปนรยางครปกรวยคว า ยาว 1-5 ซม. กลมดอกเพศผยาว 3-7 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 2-5 ซม. กลมดอกทเปนหมน ยาว 1-3 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 3-6 อน ดอกเพศเมยรปทรงกลมหรอรปขอบขนาน รงไขม 1 ชอง ออวลตดตามแนวตะเขบ จ านวน 2-4 แนว ผลรปขอบขนานเวาตามแนวตะเขบ สเขยวเมอสกสเขยวอมเหลอง เมลดจ านวนมาก รปทรงร นเวศวทยา: พบขนในแหลงน า ทชนแฉะ จนถงบนภเขาสง ระดบความสง 0-1,600 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกตดผลเกอบทงป การกระจาย: พบกระจายทวทงประเทศไทย ตางประเทศพบในเขตรอน กงเขตรอนของทวปเอเชย ประโยชน: เผอก หวใตดนน ามารบประทานได 2. Colocasia fallax Schott, Bomplandia 7: 28, 1859.

ไมลมลกอายหลายปขนาดเลก ใบรปไข รปไขกวาง รปหวใจ เสนแขนงใบ 4-5 ค ชอดอก จ านวน 1-2 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 5-9 ซม. ขยายและเบนออกตงฉากกบชอดอก สขาว ปลายชอดอกเปนรยางครปทรงกระบอกปลายแหลม ยาว 2-4.5 ซม. กลมดอกเพศผยาว1.5-2 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1-1.5 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 1-2 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 3-6 อน ดอกเพศเมยรปทรงคอนขางกลม รงไขม 1 ชอง ออวลตดตามแนวตะเขบ จ านวน 2-3 แนว ผลรปขอบขนานเวาตามแนวตะเขบ สเขยวเมอสกสเขยวอมเหลอง เมลดจ านวน 1-5 เมลด รปทรงร มสนนนตามยาวรอบเมลด นเวศวทยา: พบขนในปาดบชน ตามล าธาร เขาหนปน บนภเขาสง ระดบความสง 500-1,400 เมตร ออกดอกเดอนมถนายนถงสงหาคม ตดผลเดอนกรกฎาคมถงกนยายน การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ตางประเทศพบทอนเดย เนปาล จน (ยนนาน)


72

3. Colocasia gigantea (Blume) Hook.f., Fl. Brit. Ind. 6: 524 1893. ไมลมลกอายหลายปขนาดใหญ สงถง 2 ม. ใบรปหวใจ รปไขกวาง เสนแขนงใบ 8-11 ค ชอดอก

จ านวนถง 7 ชอ ออกคลายรปพด กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 7-20 ซม. ขยายคลายรปเรอ สขาว ปลายชอดอกเปนรยางคเปนตงแหลม ยาว 0.5-1.2 ซม. กลมดอกเพศผยาว 5-12 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 2-2.5 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 2.5-4 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 4-8 อน ดอกเพศเมยรปทรงกระบอก รงไขม 1 ชอง ออวลตดตามแนวตะเขบ จ านวน 3-4 แนว ผลรปขอบขนานเวาตามแนวตะเขบ สเขยวเมอสกสเขยวอมเหลอง เมลดรปทรงร มสนนนตามยาวรอบเมลด นเวศวทยา: พบขนในปาดบทมแสงแดดสอง ปาถกท าลายทชมชน เขาหนปน ความสง 50-500 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนพฤษภาคมถงพฤศจกายน ตดผลเดอนสงหาคมถงธนวาคม

การกระจาย: ประเทศไทยพบทางภาคเหนอ (ปลก) ภาคกลาง (ปลก) ภาคตะวนตกเฉยงใต และภาคใต ตางประเทศพบทแถวอนโด-จน มาเลเซย อนโดนเซย ทางใตของญปน ประโยชน: ใบ กานใบ น ามารบประทานได 4. Colocasia lihengiae C.L. Long & K.M. Liu, Bot. Bull. Acad. Sin. 42: 313. 2001.

ไมลมลกอายหลายป มไหล ใบรปเงยงลกศรแกมรปไข เสนแขนงใบ 6-8 ค ชอดอก จ านวนถง 5 ชอ กาบหมชอดอกเหนอรอยคอดยาว 10-15 ซม. ขยายออกเปนแผน สเหลอง ปลายชอดอกไมมรยางค กลมดอกเพศผ ยาว 2-3.5 ซม. กลมดอกเพศเมยยาว 1-2.5 ซม. กลมดอกทเปนหมนยาว 1-2 ซม. ดอกเพศผมเกสรเพศผทเชอมตดกน 3-6 อน ดอกเพศเมยรปทรงกลม รงไขม 1 ชอง ตดตามแนวตะเขบ จ านวน 2-4 แนว ยอดเกสรเพศเมยคอนขางกลม 3-5 แฉก ผลรปขอบขนานเวาตามแนวตะเขบ สเขยวเมอสกสเขยวอมเหลอง เมลดรปทรงร มสนนนตามยาวรอบเมลด นเวศวทยา: พบขนเปนกลมในปาดบชน ตามล าธาร รมน าตก ทความสง 800-1,200 เมตรจากระดบน าทะเล ออกดอกเดอนพฤษภาคมถงสงหาคม ตดผลเดอนสงหาคมถงพฤศจกายน การกระจาย: ประทศไทยพบทางภาคเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ตางประเทศพบทจน (ยนนาน)

สรป จากการส ารวจและเกบรวบรวมตวอยางพรรณไมในพนทตางๆ ในประเทศไทย วเคราะหตวอยางพรรณไมแหงในพพธภณฑพช และเอกสารอางอง พบพชในสกล Alocasia (Schott) G. Don 10 ชนด และสกล Colocasia Schott 4 ชนด ดงน สกล Alocasia ไดแก บอนขาว (A.acuminata Schott) กระดาดขาว (A.alba Schott) วานนกคม (A. cucullata (Lour.) G. Don) กระดาด (A. hypnosa J.T.Yin, Y.H. Wang & Z.F. Xu) แกวหนามา (A. longiloba Miq.) กระดาด (A. macrorrhizos (L.) G. Don) บอนกานเดยว (A. navicularis (K. Koch & C.D. Bouché) K. Koch & C.D. Bouché) เมาะ (A. odora (Lindl.) K. Koch) บอนเลอย (A. perakensis Hemsl.) และ A. sp. สกล Colocasia ไดแก บอน (C. esculenta (L.) Schott) บอนดอย (C. fallax Schott) คน


73

(C. gigantea (Blume) Hook.f.) และบอนยนาน (C. lihengiae C.L. Long & K.M. Liu)

กตตกรรมประกาศ

ผลงานวจยนไดรบทนสนบสนนจากโครงการพฒนาองคความรและศกษานโยบายการจดการทรพยากรชวภาพในประเทศไทย ซงรวมจดตงโดยส านกงานกองทนสนบสนนการวจยและศนยพนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแหงชาต รหสโครงการ BRT T_145009

เอกสารและสงอางอง ดวงใจ ศขเฉลม. 2546. กญแจจ าแนกสกลพชในวงศ Araceae. เอกสารประกอบการบรรยายอบรม

พฤกษศาสตรปาไม. ภาควชาชววทยาปาไม, คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. Hay, A. 1998. The Genus Alocasia (Araceae-Colocasieae) in West Malesia and Sulawesi. Gard.

Bull. Sing. 50(2) : 221-334. Mayo, S.J., J. Bogner and P.C. Boyce. 1997. The Genera of Araceae. Continental Printing.

Belgium. _. 1998. Araceae. pp. 26-74. In K. Kubitzki (ed.). The Family

and Genera of Vascular Plants Vol. 4 Flowering Plants, Monocotyledon, Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Spring Verlag. Berlin.


74

ภาพถายพรรณไมสกล Alocasia (Schott) G. Don ในประเทศไทย

A.acuminata A.alba A. cucullata

A. hypnosa A. longiloba A. macrorrhizos

A. navicularis A.odora A. perakensis Alocasia sp. ภาพถายพรรณไมสกล Colocasia Schott ในประเทศไทย

C. esculenta C. fallax

C. giganta C. lihengiae


อนกรมวธานและนเวศวทยาบางประการของพรรณไมสกลการเวกในประเทศไทย Systematics and some ecological aspects of Artabotrys R.Br. (ANNONACEAE) in Thailand

ทว อนสระ1 Thawee Insuraวชาญ เอยดทอง2 Wichan Eiadthong

ABSTRACT The studies of systematics and some ecological aspect of Artabotrys were conducted to explore and specimens to collection in all parts of Thailand for species identification. We found 14 species namely, Artabotrys aereus Ast, A. blumei Benth., A. brevipes Craib, A. burmanicus A.DC., A. grandifolius King, A.harmandii Finet & Gagnep., A. hexapetalus (L.f.) Bhandari, A. multiflorus C.E.C.Fisch., A. oblanceolatus Craib, A. siamensis Miq., A. spinosus Craib, A. suaveolens Blume, A. sumatranus Miq. and A. vanprukii Craib. Of which, three newly recorded species native to Thailand are report Artabotrys aereus Ast, A. blumei Benth. and A. sumatranus Miq..The corolla shape and the stamen apex were primarily used to construct the key to species, in which 2 major groups; platypetala and anguspetala. As for the ecological studies, 6 species are found could be devided in mix deciduous forest, 4 species in evergreen forest, 2 specie in hill evergreen forest,1 specie in dry evergreen forest, and 1 exotic specie which can only be found in cultivation and used as ornamental plant.

Keywords: Systematics, Ecology, Annonaceae, Artabotrys R.Br. Email address: [email protected]

บทคดยอ อนกรมวธานและนเวศวทยาบางประการของพรรณไมสกลการเวกในประเทศไทย ได ด าเนนการส ารวจและเกบตวอยางพรรณไมทวทกภาคของประเทศไทยและจดท ารปวธานจ าแนกชนด ผลการศกษาพบจ านวน 14 ชนด คอ การเวกกระ การเวกแดง การเวกหนง นมชะน นมงว การเวกใบใหญ กระดงงาจน การเวกชอ กระดงงาเขา การเวก นาวน า กาย การเวกสมาตราและสะบนงาเครอ โดยมการคนพบถนกระจายพนธใหมของไทย 3 ชนด คอ การเวกกระ การเวกแดงและการเวกสมาตรา ลกษณะทใชในการจดท ารปวธาน คอ รปรางกลบดอกและปลายยอดเกสรเพศผ รปวธานจ าแนกได 2 กลมหลก คอ กลมกลบดอกกวางและกลมกลบดอกแคบ พรรณไมสกลการเวก กระจาย พบอยในปาเบญจพรรณ 6 ชนด ปาดบชน 4 ชนด ปาดบเขา 2 ชนด ปาดบแลง 1 ชนด และเปนพชตางประเทศ น าเขาปลกประดบทวทกภาค 1 ชนด ค าส าคญ : อนกรมวธาน, นเวศวทยา, วงศกระดงงา, พรรณไมสกลการเวก

1,2 ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ 10900 Department of Forest Biology, Faculty of Forestry, Kasetsart University, Bangkok 10900, Thailand

https://webmail.ku.ac.th/horde/Application%20Data/user/Desktop/��/�ҹ㹨��/plantsearch


https://webmail.ku.ac.th/horde/Application%20Data/Microsoft/Word/��/�ҹ㹨��/plantsearch

https://webmail.ku.ac.th/horde/imp/��/plantsearch








Thawee Insura and Wichan Eiadthong

76

ค าน า

พรรณไมในสกลการเวก (Artabotrys R.Br.) เปนพรรณไมสกลหนงของวงศกระดงงา (Annonaceae) ทมความหลากชนดสงซงขนกระจายอยในเขตรอนชนและมศกยภาพในการน ามาพฒนาไปใชประโยชนในแงของการปลกประดบ ท าเครองหอม สมนไพรและยารกษาโรค ตามรายงานมการใชประโยชนอยเพยง 2-3 ชนดเทานน พรรณไมสกลการเวกมวสยเปนไมเถาเลอยเนอแขง (Woody climber) หรอไมพมรอเลอย (Scandent shrub) ในประเทศไทยม 1 ชนดทเปนไมพม ถนกระจายพนธของพรรณไมสกลน พบไดทวไปในเขตรอนของเอเชย ภมภาคอนโดมาลายน (Indomalayan) นวกนและแอฟรกา (Kessler, 1993) ทวโลกพบประมาณ 100 ชนด (Burkill, 1966) ส าหรบในประเทศไทยมนกพฤกษศาสตรหลายทาน ทไดท าการศกษาและเกบตวอยางของพรรณไมสกลการเวก ดงเชน Craib (1922) ศกษาและรายงานวาพรรณไมสกลการเวกในประเทศไทยมจ านวน 1 ชนด คอ สะบนงาเครอ ตอมา Craib (1925) ไดรายงานเพมเตมอก 2 ชนดคอ นาวน าและกระดงงาเขา เตม (2544) ไดศกษาและรายงานความหลากชนดของพรรณไมสกลการเวกในประเทศไทยจ านวน 7 ชนด คอ นมชะน นมงว กระดงงาจน การเวก นาวน า กายและสะบนงาเครอ และ ปยะ (2544) ไดรายงานเพมอก 1 ชนดคอ การเวกใบใหญ ดวยเหตท พรรณไมในสกลนมลกษณะทางสณฐานทคลายกนมาก ท าใหเกดสบสนในการ จ าแนกชนดและในประเทศไทยยงไมมขอยตในการระบชอพฤกษศาสตรของพรรณไมในสกลน ประกอบกบยงไมมการจดท ารปวธานในหนงสอพรรณพฤกษชาตของไทย จงมความจ าเปนอยางยงทจะท าการศกษาทบทวนพรรณไมในสกลการเวก ดงนนการวจยครงนจงมวตถประสงคเพอศกษาขอมลลกษณะทางพฤกษศาสตร อนไดแก วสย, สณฐานของล าตนใบ ดอก ผลและเรณวทยาทมความผนแปรแตกตางกนและจดท าอนกรมวธาน เพอใชประกอบเปนขอมลเอกสารทบทวนแกพรรณไมวงศนอยหนา ของไทย ตลอดจนใช เปนขอมลพนฐานในการศกษา อนรกษ พฒนาและใชประโยชนอยางยงยนตอไป


การศกษาในครง นไดด าเนนการส ารวจและเกบขอมลตงแตเดอน มนาคม พ.ศ. 2548 ถงเดอนมนาคม พ.ศ. 2551 รวมระยะเวลา 3 ป มวธการศกษาวจยโดยสรป ดงน 1. ศกษาขอมลเบองตนของพรรณไมสกลการเวกจากตวอยางพรรณไมแหงในพพธภณฑพชและเอกสารอางองทางพฤกษศาสตร 2. ส ารวจและเกบตวอยางพรรณไมแหงและตวอยางพรรณไมดองโดยการเกบสวนของกง ใบ ดอก ผล 5-10 ตวอยางในแตละตน น ามาถายรปและบนทกขอมล เกยวกบสณฐานและลกษณะ นเวศ ไดแก ลกษณะวสย ความสง สของเปลอกนอก สของเปลอกใน รายละเอยดของใบ ดอก ผล ตวอยางพรรณไมสวนหนงน ามาอดแหงเพอท าตวอยางพรรณไมแหงและบางสวนดองในแอลกอฮอล 70% โดยบนทกรายละเอยดเกยวกบสของสวนตางๆ กอนดอง


77

3. ศกษารายละเอยดตางๆ ของลกษณะทางสณฐานของตวอยางพรรณไมทเกบมาซงไดแก ใบ ดอก ผล บนทกขอมลขนาด ถายภาพและบรรยายลกษณะของพรรณไมโดยละเอยด 4. วเคราะหและจ าแนกชนด ทเกบมาไดโดยการตรวจสอบจากเอกสารอางองและเทยบเคยงตวอยางพรรณไมแหงทระบชนดแลวในพพธภณฑพช พรอมทงจดท ารปวธานจ าแนกชนด (Key to species)


ความหลากชนดของพรรณไมสกลการเวก จากการศกษาในพพธภณฑพชของหอพรรณไม กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช และ

พพธภณฑพชสรนธร กรมวชาการเกษตร พบตวอยางพรรณไมแหงของพรรณไมสกลการเวก มอยจ านวน 132 ตวอยาง แบง เปนตวอยางพรรณไมแหงจากหอพรรณไมจ านวน 81 ตวอยาง และจากพพธภณฑพชสรนธรจ านวน 51 ตวอยาง จากจ านวนตวอยางทงหมดเปนตวอยางทเกบในพนทประเทศไทยและมการระบชนดแลวจ านวน 82 ตวอยาง จ านวนทสามารถจ าแนกชนดไดม 12 ชนดคอ การเวกหนง นมชะน นมงว กระดงงาจน การเวกใบใหญ การเวกชอ กระดงงาเขา การเวก นาวน า กาย และสะบนงาเครอ เมอตรวจสอบขอมลการเกบตวอยางพชพบวา สะบนงาเครอ มการเกบตวอยาง เมอ 80 ปทผานมา และปจจบน ไมมการเกบตวอยางเพมเตมอก สวนชนดทมการเกบตวอยางมากทสดและมการเกบอยอยางตอเนองคอการเวก การศกษาของคณะผวจย ได เกบตวอยางพรรณไมสกลการเวกจ านวน 1 72 ตวอยาง รวมจ านวนทงหมด 1,520 ชน สามารถจ าแนกชนดพรรณไมได 1 4 ชนดคอ นมชะน นมงว กระดงงาจน การเวกใบใหญ การเวกหนง การเวกชอ การเวก นาวน า กาย สะบนงาเครอ การเวกกระ กระดงงาเขา การเวกแดงและการเวกสมาตรา โดยมจ านวนชนดเพมเตมนอกเหนอจากการเกบไวตามพพธภณฑพช 3 ชนดคอ การเวกกระ การเวกแดงและการเวกสมาตรา รายละเอยดความหลากชนดและชอไทยทใชแสดงใน ตารางท 1


78

ตารางท 1 ความหลากชนด ชอไทย วสย การแบงกลมทางอนกรมวธาน ภมภาคการกระจายพนธและนเวศการกระจายพนธในประเทศไทย

ล าดบท(No.)

ชนด (Species)

ชอไทย1

(Thai name1) วสย

(Habit) กลมอนกรมวธาน

(Taxonomic groups)

ลกษณทางนเวศ (Ecological characteristics)

ภมภาคการกระจายพนธ2

(Regions in Thailand2) ชนดปา3

(Forest type3)

ความสงจากระดบน าทะเล

(Elevation (m)) 1 A. aereus Ast การเวกกระD Woody climber platypetala N, NE HEF 1,000-1,700 2 A. blumei Benth. การเวกแดงD Woody climber anguspetala PEN MEF 100-200 3 A. brevipes Craib การเวกหนงD Woody climber platypetala NE DEF 500-800 4 A. burmanicus A.DC. นมชะนA Woody climber platypetala N, NE, SW MDF 100-600 5 A. harmandii Finet & Gagnep. นมงวA Woody climber platypetala NE, E, C,SE MDF 100-500 6 A. hexapetalus (L.f.) Bhandari กระดงงาจนA Woody climber platypetala N, NE, E, C, SW, PEN Cultivation 50-800 7 A. grandifolius King การเวกใบใหญC Woody climber platypetala PEN MEF 0-600 8 A. multiflorus C.E.C.Fisch. การเวกชอC Woody climber anguspetala SW HEF 1,000-1,500 9 A. oblanceolatus Craib กระดงงาเขาB Woody climber platypetala E MDF 100-200 10 A. siamensis Miq. การเวกA Woody climber platypetala N, NE, E, C, SW MDF 100-500 11 A. spinosus Craib นาวน าA Shrub platypetala NE, E MDF 100-300 12 A. suaveolens Blume กายA Woody climber anguspetala SE, PEN MEF, PSF 0-800 13 A. sumatranus Miq. การเวกสมาตราD Woody climber anguspetala PEN MEF 100-200 14 A. vanprukii Craib สะบนงาเครอA Woody climber platypetala N, E, SW MDF 100-400

หมายเหต (Remarks): 1) Thai name followed from A= เตม (2544), B=Craib (1925), C= ปยะ (2544), D= author 2) N = Northern, NE=Northeastern, E=Eastern, SW=Southwestern, C=Central, SE=Southeastern, PEN=Peninsular (เตม, 2544) 3) DDF = Dry dipterocarp forest, MDF = Mixed deciduous forest, DEF = Dry evergreen forest, MEF = Moist evergreen forest, PSF = Peat swamp forest, HEF = Hill evergreen forest



https://webmail.ku.ac.th/horde/Application%20Data/Microsoft/Word/��/�ҹ㹨��/plantsearch





การจ าแนกทางอนกรมวธาน การจด จ าแนกพรรณไมสกลการเวก จ านวน 14 ชนดในประเทศไทย ไดแบงพรรณไมสกลการเวกออกเปน 2 กลมหลก ตามการจ าแนก ของ Sinclair (1955) ทแบงพรรณไมในสกลนออกเปน กลมกลบดอกกวาง (platypetala) ทมลกษณะอตราสวนความยาวตอความกวางของกลบดอกนอยกวา 3 เทา ม 10 ชนด ไดแก นมชะน นมงว กระดงงาจน การเวกใบใหญ การเวก นาวน า สะบนงาเครอ การเวกหนง การเวกกระและกระดงงาเขาและกลมกลบดอกแคบ (anguspetala) ทมลกษณะอตราสวนความยาวตอความกวางของกลบดอกมากกวา 3 เทา ม 4 ชนดไดแก การเวกชอ กาย การเวกแดงและการเวกสมาตรา รายละเอยดแสดงใน ตารางท 1 และรปวธาน กลมท 1 กลมกลบดอกกวางมสมาชก 10 ชนด ในการจดแบงกลมกลบดอกกวาง ไดจดแบงออกเปน 2 กลมยอย ตามลกษณะของปลายยอดเกสรเพศผ คอกลมท 1 ปลายยอดเกสรเพศผ มน และกลมท 2 ปลายยอดเกสรเพศผ เปนตงแหลม โดยกลมทมปลาย ยอดเกสรเพศผ มนม 3 ชนดคอการเวกใบใหญ, การเวกกระและกระดงงาเขา กลมทมปลายยอดเกสรเพสผเปนตงแหลม ม 7 ชนด คอ นมชะน นมงว กระดงงาจน การเวก นาวน า สะบนงาเครอและการเวกหนง การจ าแนกในระดบชนดแสดงในรปวธาน กลมท 2 กลมกลบดอกแคบ ไดจ าแนกออกเปน 2 กลมตามรปรางของกลบดอก คอกลมทมกลบดอกรปกระบองม 1 ชนดคอ กาย สวนกลมทมกลบดอกรปแถบม 3 ชนดคอ การเวกชอ การเวกแดงและการเวกสมาตรา การจ าแนกในระดบชนดแสดงในรปวธาน การจดท าอนกรมวธานโดยการใชสณฐานของกลบดอกเปนสณฐานหลก โดยยดตามการจ าแนกของ Sinclair (1955) และใชสณฐานของรปรางกลบดอกและปลายอบเรณเปนสณฐานรอง จะสามารถจ าแนกไดงาย เนองจากกลมกลบดอกแคบและกลมกลบดอกกวางมความแตกตางกน หรอกลมทมปลายยอดเกสรเพศผเปนตงแหลมกบกลมทมปลายยอดเกสรเพศผมนสามารถจ าแนกไดงายทงในภาคสนามและในหองปฏบตการ รปวธานของพรรณไมสกลการเวกในประเทศไทย 1. กลบดอกกวาง – กลบดอกทงสองชนกวาง, แบนหรอรปร โดยมอตราสวนความยาวตอความกวางของกลบ ดอกนอยกวา 3 เทา 2. ปลายยอดเกสรเพศผมน 3. ใบมขนาดกวาง 8 – 11 ซม. และยาว 18 -30 ซม. ผลเกดบนชอดอกทมขนาดใหญ แขงแรงและหนา 1. A .grandifolius (การเวกใบใหญ) 3. ใบมขนาดกวาง 2 – 4.5 ซม. และยาว 7 - 13 15 ซม. ผลเกดบนตะขอหรอชอดอกสน 4. กลบดอกชนนอกรปหอก กลบดอกชนในรปขอบขนาน กงตะขอ 1 ตะขอมดอกยอย 10 – 40 ดอก

กลบดอกชนนอกโคงออกดานนอก กลบดอกชนในโคงเขาดานใน เกสรเพศผยาว 1 มม. กานดอกยาวมากกวา 1.5 ซม. 2. A. aereus (การเวกกระ)


80

4. กลบดอกชนนอกรปไข กลบดอกชนในรปไขกวาง กงตะขอ 1 ตะขอมดอกยอย 1 - 3 ดอก เกสรเพศผยาว 2 มม. กานดอกยาว 0.5 ซม. 3. A.oblanceolatus (กระดงงาเขา) 2. ปลายยอดเกสรเพศผมตงแหลม 5. ใบมขนสนนมหรอขนยาวนม 6. ใบยาว 13.0 – 17.0 ซม. ผวใบดานลางมขนสนนม 4. A. siamensis (การเวก) 6. ใบยาว 7.0 – 12.0 ซม. ผวใบดานลางมขนขนยาวนม 5. A. burmanicus (นมชะน) 5. ใบเกลยง 7.ใบกวาง 2 – 3 ซม. ยาว 5 -8 ซม. ใบรปไขกลบ ปลายมนหรอเวาบม 6. A. spinosus (นมชะน) 7. ใบกวาง 3 - 7 ซม. ยาว 7 - 18 ซม. ใบรปรหรอรปขอบขนาน ปลายใบเรยวแหลม 8. เมลดมรองเมลดตามยาวบรเวณดานขางของเมลด 2 รองและรองตามขวางบรเวณฐาน เมลด 2 รอง 7. A. harmandii (นมงว) 8. เมลดมรองเมลดตามยาวบรเวณดานขางของเมลด 2 รอง 9. ขอบใบ มวนลง 8. A. brevipes (การเวกหนง) 9. ขอบใบ เรยบ 10. เกสรเพศผมจดแตมสแดงอยบรเวณปลายยอด เกสรเพศเมยยาว 5.5 ซม. 9.A. hexapetalus (กระดงงาจน) 10. เกสรเพศผไมมจดแตมสแดงอยบรเวณปลายยอด เกสรเพศเมยยาว 3.5 ซม. 10. A. vanprukii (สะบนงาเครอ) 1. กลบดอกแคบ– กลบดอกทงสองชนรปแถบหรอรปทรงกระบอกกวาง โดยมอตราสวนความยาวตอความกวางของกลบดอกมากกวา 3 เทา 11. กลบดอกทงสองชนรปทรงกระบอกหรอคลายกระบองกวาง 0.2 – 0.3 มม. ยาว 1.0 – 1.8 ซม. กลบดอกสขาวอมครม 11. A. suaveolens (กาย) 11. กลบดอกรปแถบ กวาง 0.3 – 1.0 ซม. ยาว 3 – 5 ซม. 12. กลบดอกกวางมากกวา 0.5 ซม. 12. A. multiflorus (การเวกชอ) 12. กลบดอกกวางนอยกวา 0.5 ซม. 13. ใบกวาง 5.0 – 8.5 ซม. และยาว 13.0 – 20.0 ซม. ผลกวาง 1.8 – 2.2 ซม. ยาว 3.0 ซม. เมลดรปไข ปลายมน 13. A. blumei (การเวกแดง) 13. ใบกวาง 3.5 – 5.0 เซนตเมตร ยาว 10.0 – 13.0 ซม. ผลกวาง 1 ซม. ยาว 1.5 ซม. เมลด รปไข กลบ ปลายมน 14. A. sumatranus (การเวกสมาตรา)



81

ลกษณะนเวศของพรรณไมสกลการเวก พรรณไมในสกลนมถนกระจายพนธทวประเทศ การเวก เปนชนดท มพนทกระจายพนธกวางทสด คอ พบไดเกอบทวประเทศยกเวนในภาคใต สวนการเวกสมาตราม พนทกระจายพนธแคบ พบทภาคใต ในจงหวดนครศรธรรมราช พรรณไมสกลการเวกทม ถนกระจายพนธใน ปาเบญจพรรณม 6 ชนดคอ นมชะน นมงว กระดงงาเขา การเวก นาวน าและสะบนงาเครอ ปาดบชนม 4 ชนดคอ การเวกใบใหญ กาย การเวกแดงและการเวกสมาตรา ปาดบเขาม 2 ชนดคอ การเวกกระ และการเวกชอ ปาดบแลงม 1 ชนดคอ การเวกหนง ในประเทศไทยมการ น าเขามาปลกประดบ 1 ชนดคอกระดงงาจน พรรณไมสกลการเวกพบในระดบความสงตงแตระดบน าทะเลจนถง 1, 700 เมตร โด ยการเวกใบใหญ และกาย พบในระดบทต าทสดคอพบตงแตระดบน าทะเล และการเวกกระ พบในระดบทสงทสดคอ 1,700 เมตรจากระดบน าทะเล พรรณไมในสกลการเวก เมอน ามาจดแบงเขตภมภาคการกระกระจายพนธพช ตามการจดแบงของ เตม (2544) สามารถจดแบงไดดงน ชนดทพบเฉพาะในภาคเดยวม 6 ชนด ดงน การเวกแดง การเวกใบใหญและการเวกสมาตราพบเฉพาะในภาคใต การเวกหนงพบเฉพาะในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ การเวกชอพบเฉพาะในภาคตะวนตกเฉยงใตและกระดงงาเขาพบเฉพาะในภาคตะวนออก ชนดทพบกระจายใน 2 ภาคม 3 ชนด ดงน การเวกกระพบในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ นาวน าพบในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคตะวนออก และกายพบในภาคตะวนออกเฉยงใตและภาคใต ชนดทพบกระจายครอบคลม 3 ภาค ม 2 ชนด ดงน นมชะนพบในภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคตะวนตกเฉยงใต สะบนงาเครอพบในภาคเหนอ ภาคตะวนออกและภาคตะวนตกเฉยงใต ชนดทพบกระจายครอบคลม 4 ภาค ม 1 ชนด คอ นมงวพบในภาคตะวนออกเฉยงแหนอ ภาคตะวนออก ภาคกลางและภาคตะวนออกเฉยงใต ชนดทพบกระจายครอบคลม 5 ภาค ม 1 ชนดคอ การเวกพบในภาคเหนอ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคตะวนออก ภาคกลางและภาคตะวนตกเฉยงใต ชนดทน าเขาปลกประดบทวทกภาคม 1 ชนด คอกระดงงาจน ลกษณะนเวศดงแสดงในตารางท 1

ค านยม

ผวจยขอขอบพระคณ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร ทสนบสนนทนวจยระดบบณฑตศกษา และขอขอบคณผชวยเหลอทกทานทท าใหงานวจยส าเรจลลวงไปดวยด


เตม สมตนนท. 2544. ชอพรรณไมแหงประเทศไทย (ฉบบแกไขเพมเตม พ.ศ. 2544). สวนพฤกษศาสตร ปาไม ส านกวชาการปาไม กรมปาไม, กรงเทพฯ.

ปยะ เฉลมกลน. 2544. พรรณไมวงศกระดงงา. ส านกพมพบานและสวน, กรงเทพฯ.


82

Burkill, I.H. 1966. A Dictionary of The Economic Products of The Malay Peninsula. Ministry of Agriculture and co-operative, Kuala Lumpur.

Craib, W.G. 1922. Contribution to The Flora of Siam. Bulletin of Miscellaneous Information. In Royal Botanic Gardens, Kew. Bulletin of Miscellaneous Information. 8(1):7-10. Craib, W.G. 1925. Contribution to The Flora of Siam. Bulletin of Miscellaneous Information. In Royal Botanic Gardens, Kew. Bulletin of Miscellaneous Information. 14(1):7-10. Kessler, P.J.A. 1993. Annonaceae. The Families and Genera of Vascular Plants. 2(1): 93-129. Sinclair, J. 1955. A Revision of the Malayan Annonaceae. Gard.bull. 14(2).


การปลกตนจากในพนทนาขาว ทไดรบผลกระทบจากความเคม

Nipa Palm (Nypa fruticans Wurmb.) Cultivation in Salt Affected Paddy Fields นพรตน บ ารงรกษ1 Noparat Bamroongrugsa สภาพร บวชม1 Supaporn Buachum ชอทพย ปรนทวรกล1 Choathip Purintavaragu

ABSTRACT

The experiment on planting of Nipa palm (Nypa fruticans Wurmb.), an economic mangrove plant, in salt affected paddy fields was carried out in Nakorn Si Thammarat Province, Southern Thailand. The results showed that land conditions had stronger effect on growth than seedling types or planting positions. The best growing condition for this experiment was found in wet-flat planting (low land) while slow and comparable growth rates were observed for normal flat and bed plantings. As for seedling types, bagged seedlings and wild seedlings (bare roots) showed less survival rates than growing from germinating fallen fruits. At 18 months after planting, however, maximum seedling height of 112.80 cm. was recorded for wet-flat planting whereas 50.30 cm. for fallen fruits grown in the middle of the bed and 89.86 cm. grown on the slope of furrow filled with water in the bed planting. The results indicated that soil moisture and/or soil compaction had a major role for growth and survival rates. Also, all seedlings showed higher survival rates in bed planting than normal flat planting.

Keywords: Nypa fruticans, Nipa cultivation, Planting Nipa in paddy fields, Nipa palm and salinity

บทคดยอ

การศกษาเรองการปลกตนจากในพนทนาขาวทไดรบผลกระทบจากความเคมในจงหวดนครศรธรรมราช โดยมวตถประสงคเพอหาวธการและเทคนคทเหมาะสมในการปลกตนจากซงจดเปนพชเศรษฐกจบรเวณชายฝง รวมทงการผลตนาตาลและแอลกอฮอล ผลการทดลองพบวา สภาพพนทปลกมความสาคญมากเพราะพบวาสภาพทกลาเจรญเตบโตด และรวดเรวไดนนตองเปนแปลงนาทมนาทวมขงบางหรอชนแฉะ สวนนาขาวทนาแหงในฤดแลง หรอการยกรองใหมนาหลอเลยงในคนน กลาไมเจรญเตบโตชามากและมอตราการเจรญเตบโตไมตางกนกน นอกจากนกลาไมทกระทบแลงในปทกาลงทดลองโดยเฉพาะกลาถอนจากปาธรรมชาตและกลาเพาะในถง จะมอตราการรอดตายนอยกวากลาทปลกจากผลรวง ในทางกลบกนแปลงนาทลมแฉะ กลาไมเจรญเตบโตไดดมากถาใชผลรวงปลก คอมความสง 112.80 ซม. เมออาย 18 เดอน แต กรณนาขาวทนาแหงในฤดแลง เมอใชผลรวงปลกกลางรอง กลาไมสงเพยง 50.30 ซม. เมออาย 18 เดอน และเมอปลกขางรองรมคนา มความสง 89.86 ซม. นนคอ ปจจยของพนทปลกรวมทงปรมาณความชน และความหนาแนนของเนอดน มผลตอการเจรญเตบโตของกลาจาก คอ พนท มความชนมากและดนรวนซยหนาดนลกจะเปนทเหมาะสมกบการเจรญเตบโตและการรอดตายของจาก นอกจากนผลการทดลองยงพบวา พนนาทนาแหงในฤดแลง การใชกลาถอน กลาเพาะ และผลรวง ปลกในนาทยกรองมอตราการรอดตายสงกวา นาทไมไดยกรอง ค าส าคญ: ตนจาก การปลกตนจาก ปลกจากในนาขาว ตนจากกบความเคม

1 ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร อาเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา 90112 Biology Department, Faculty of Science, Prince of Songkla University, Had Yai, Songkla, Thailand 90112

Noparat Bamroongrugsa and et.al.

94

ค าน า จากมชอวทยาศาสตรวา Nypa fruticans Wurmb มชอสามญวา Nipa Palm หรอ Nypah palm ตนจากมจานวนโครโมโซม 2n = 16 จดอยในวงศ (Family) Palmae หรอ Arecaceae บางคนจดไวในวงศ Nypaceae และวงศยอย (Subfamily) Nypoidae เปน genus ทมเพยง1 species เทานน (Purseglove, 1972) จากมลาตนอวนสน อาจเลอยตามผวดนหากถกนาเซาะหรออยใตผวดนและสามารถแตกเปน 2 งาม (dichotomous branching) เพอการขยายพนธ และมรากแตกออกมาจากลาตนดานลาง ลาตนใตดนหรอเหงานมลกษณะอวบอวน แบนและแขง ตนจากเจรญเตบโตไดดบรเวณชายฝงทมนากรอย แดดจา บรเวณเขตรอนทวไป ปจจบนจากมการกระจายพนธตงแตศรลงกา ปากแมนาคงคา พมา คาบสมทรมาลายา อนโดนเซย ปาปวนวกน หมเกาะโซโลมอน ฟลปปนส และอาจไปทางเหนอถงหมเกาะรวกวในญปน ทมจากขนบางประปราย หรอไปทางใตจนถงรฐควนแลนส สวนเหนอของประเทศออสเตรเลย แต ตนจากจะไมขนในทเคมจดจนเกนไป

พนทลมนาปากพนง จ.นครศรธรรมราชมพนทรวมกนประมาณ 1.9 ลานไรและ พนทสวนใหญกวา 5 แสนไร ใชทานาและประชากรสวนใหญประกอบอาชพการทานาและเคยรงเรองมากในอดต แตในสภาพปจจบนพนท บางสวนนาเสยทเกดมาจากการทานากงไดไหลลงไปตามลานาตางๆ ทาใหพนทบรเวณสองฝงแมนาปากพนงและลานาสาขามสภาพเคม ไมเหมาะทจะทาการเพาะปลกขาวอกตอไป นอกจากนนพชเศรษฐกจบางชนด เชน ตนมะพราวและตนตาลโตนด กไมอาจทนความเคมของนาได นอกจากน การถายเทนาเสยซงเปนนาเคมจากบอกงระบายลงสทางนาธรรมชาต ทาใหนาเคมรกลาพนทนาขาว ทาใหเกดสภาพดนเคมแพรกระจายออกไป กลายเปนความขดแยงรนแรงระหวางราษฎรผทานากงและททานาขาวท ยากจะหาหาขอยตได ตนจากเปนพชเศรษฐกจชนดหนงของราษฎรบรเวณลมนาปากพนง โดยเฉพาะในการผลตนาหวานและนาตาล จงไดมการรณรงคปลกตนจากในบรเวณอาเภอปากพนง เพอใชเปนพชเศรษฐกจในบรเวณพนทดนเคม เพราะตนจากเจรญเตบโตไดดในดนหรอ นาทม ความเคม ไมสงนก จากการทไดศกษาเรองตนจากในพนทลมนาปากพนง (นพรตน, 2540) พบวา ตนจากเปนพชเศรษฐกจทสาคญของประชาชนในลมนาปากพนง เพราะตนจากนอกจากมคณคาทางนเวศวทยา เปนทอยอาศยของสตวนาบรเวณชายฝงแลว ตนจากยงสามารถผลตนาหวาน เพอทาเปนนาสมสายช ทาแอลกอฮอล และทานาตาล โดยท 1 กานทะลายผล สามารถปาดเปนชนเลกๆ ใหนาหวานวนละ 0.7 ลตร หรอคดเปนผลผลตนาตาลปบ 165 กก.ตอไรตอเดอน จนทาใหเกษตรกรทอาศยตนจากมมาตรฐานการครองชพสงกวาอาชพทานาประมาณ 2-3 เทา เชนในพนทตนจากจานวน 3 ไร เมอผลตเปนนาตาลอยางเดยวจะทารายไดมากกวา 10,000 บาทตอเดอน และในตาบลขนาบนาก มประมาณ 380 ครวเรอนทประกอบอาชพน เมอทดลองปลกจากในนากงทงราง โดยการทาลายคนนาบางสวนเพอใหนาขนลงได พบวาหลงปลกกลาได 6 เดอน กลาจะมอตราการรอดตายเกน 75 เปอรเซนต ทงกลาออนทใชอาย 2 เดอน และกลาแกอาย 4 เดอน สาหรบอตราการเจรญเตบโตของกลานน พบวากลาทงสองชนดเมอมอายครบ 6 เดอน จะมอตราความ


95

สงและจานวนใบใกลเคยงกนคอสงประมาณ 105 ซม.และมใบ 4 ใบ (นพรตน, 2540) ดงนน การทนาตนจากไปปลกทดแทนในนากงทงราง สามารถกระทาได ถามการจดการทเหมาะสม ทงนนากงดงกลาว ควรเปดทางระบายนาใหนาสามารถไหลเขาออกไดบางเมอนาขนลงหรอฝนชก ดนควรเปนดน -โคลนหรอมหนาดนลกเพยงพอให ลาตนใตดนของจากเจรญเตบโตได นอกจากพนทนากงราง แลว ยงมพนทอกสวนหนงทเปนนาขาว จงควรปรบปรงพนทนาขาวทไดรบผลกระทบจากความเคมทถกทงราง จากผลกระทบจากการเลยงกงดวยการทดลองปลกตนจากดงกลาว การศกษาครงนจง มวตถประสงค เพอ ก.หาวธการและเทคนคทเหมาะสมในการปลกตนจากในพนททเคยเปนนาขาว ทไดรบผลกระทบจากความเคม ข. เพอฟนฟสภาพแวดลอมจากการทาลายของนาเคม ค. เพอขยายพนทของปาตนจากทมจากด และกาลงจะถกทาลายใหเพยงพอกบการใช ประโยชนของชมชนและ ง. เพอจดทาแปลงสาธตการปลกตนจากในพนทนาขาวทไดรบผลกระทบจากความเคม


แบงพนทปลกจากออกเปน 3 สวน คอพนทนาขาวสวนททาการปรบสภาพโดยการยกรองสวนทเปนพนทนาขาวซงไมยกรอง และพนทนาขาวทลมชนแฉะ(ภาพท1) ในสวนทยกรองนน ไดยกรองใหสงประมาณ 30 เซนตเมตร กวาง 4 เมตร ใหมลกษณะลาดชนเพอปลกตนจากบนเนนลาดชนนน การยกรอง ไดชวยแกปญหานาทวมขงในฤดฝนไดระดบหนง เพราะตนจากไมชอบสภาพนาทวมขงอยตลอด แบงพนทสวนแรกออกเปน 3 แปลง (block) แตละแปลงม 4 หนวยทดลอง คอ ก. ปลกดวยกลาถอนขางรอง (กลาเปลอยราก อายประมาณ 1 ป) ข.ปลกดวยกลาเพาะ (กลาถง) ขางรอง ค.ปลกดวยผลรวงบนรอง ง. ปลกดวยผลรวงขางรอง

ในแตละหนวยทดลองปลก 75 ตนโดยกลาถอนทใชทดลองจะคดเลอกใหมขนาดสมาเสมอกน คอ ความสงประมาณ 45-55 เซนตเมตร รอบกอ 10-15 เซนตเมตร และจานวนใบ 2-5 ใบ ปลกกลาถอนบรเวณขางรองเพอไมใหตนจากขาดนาในชวงฤดแลง การปลกผลรวง ไดคดเลอกผลจาก ทแทงหนอแลว ความสงประมาณ 8-15 เซนตเมตร จะปลกขางรองและบนรองเนองจากไดมการศกษาทพบวารากตนจากจะงอกเรวมากหากปลกจากผล (นพรตน บารงรกษ และชอทพย ปรนทวรกล, 2543) ทาใหเชอวาหากปลกในชวงทดนมความชมชน รากตนจากจะสามารถดดนาจากทองรอง ไดในฤดแลง สวนกลาเพาะนน ไดคดเลอกทมขนาดสมาเสมอและใกลเคยงกบกลาถอน สาหรบกลาทนามาปลก ไดคดเลอกกลาพนธดสาหรบการทานาตาล ซงเปนพนธในบรเวณ ต.ขนาบนาก อ.ปากพนง จ. นครศรธรรมราช และเรมปลก เมอเดอนกนยายน พ.ศ. 2546 ในสวนทสองคอพนทนาขาวสวนทไมมการยกรอง แบงพนทสวนนออกเปน 3 แปลง แตละแปลงม 3 หนวยทดลองคอ ปลกดวยกลาถอน ผลรวง และกลาเพาะ แตละหนวยทดลองปลก 75 ตนเชนกน สวนพนททสาม ซงเปนพนทนาขาวทลมซงมความชนสง นาทวมขงเกอบตลอดทงป แลวปลกดวยผลรวง เพอทดสอบความสามารถในการอยรอดของผลรวงทง 3 ลกษณะพนท และพนทปลกทง 3 สวนนจะปลกระยะหาง 4x4 เมตร ทาการบนทกอตราการเจรญเตบโตของตนจาก โดยนบจานวนใบ วดความสงโดยวดจากระดบชดผว


96

18 12 8 4 2 0

ผลรวง ย

กรอง(ก

ลางรอง

)

ผลรวง ย

กรอง(ข

างรอง)

ผลรวง ไ

มยกรอง

ผลรวง ท

ลมชนแฉ

ะ

กลาถอน

ยกรอง

กลาถอน

ไมยกรอ

ง

กลาเพา

ะ ยกรอ

ง

กลาเพา

ะ ไมยกร

อง

0

20

40

60

80

100

120ความสง (ซม.)

เดอน

ลกษณะกลาจาก

ความสงของกลาจากชดทดลองท 1 ผลรวง ยกรอง(กลางรอง)

ผลรวง ยกรอง(ขางรอง)

ผลรวง ไมยกรอง

ผลรวง ทลมชนแฉะ

กลาถอน ยกรอง

กลาถอน ไมยกรอง

กลาเพาะ ยกรอง

กลาเพาะ ไมยกรอง

ดนถงปลายยอด และเสนรอบวงโดยวด รอบกอคอบรเวณกานใบทแผกวางชดดน สมวดจานวน 10 ตนใน 1 หนวยทดลองของแตละแปลง และบนทกอตราการรอดตายเปนระยะ ตงแตเรมปลก 2 4 8 12 และ 18 เดอน

ภาพท 1 แสดงการยกรองปลกจาก และการเจรญของจาก ในพนทนาชมนาตลอดป


การเจรญเตบโตดานความสง การเจรญเตบโตดานความสงของตนจาก หนวยทดลองตางๆ พบวา เมอตนจากอาย 18 เดอน ความสงของกลาทปลกดวยผลรวงในพนทนาขาวทลมชนแฉะ มความสงเฉลยสงสด คอ 112.80 เซนตเมตร ในขณะทการปลกดวยผลรวงในพนทนาขาวยกรองปลกบรเวณกลางรอง มการเจรญเตบโตดานความสงเฉลยตาสด คอ 50.30 เซนตเมตร สวนการปลกดวยผลรวง-ไมยกรอง กลาเพาะ-ไมยกรอง ผลรวง-ยกรอง (ปลกขางรอง ) กลาถอน-ไมยกรอง และกลาถอน- ยกรอง มความสงเฉลย 91.06 89.96 89.86 89.33 88.66 และ 87.96 ตามลาดบ(กราฟท1)

กราฟท 1 เปรยบเทยบการเจรญเตบโตดานความสงเฉลยของกลาจากหนวยทดลองตางๆ ตงแต เรมปลกจนถงอาย 18 เดอน (หมายเหต: สญลกษณไดอธบายในภาพกราฟ)


97

02

48

1218

ผลรวง ท

ลมชนแฉ

ะ

ผลรวง ย

กรอง(ก

ลางรอง

)

ผลรวง ย

กรอง(ขา

งรอง)

ผลรวง ไ

มยกรอง

กลาเพา

ะ ยกรอ

ง

กลาเพา

ะ ไมยกร

อง

กลาถอน

ยกรอง

กลาถอน

ไมยกรอ

ง

0

2

4

6

8

10

12

เดอน

จ านวนใบ

จ านวนใบของกลาจากชดทดลองท 1


ผลรวง ยกรอง(กลางรอง)







เมอทดสอบความแตกตางทางสถต พบวา การเจรญเตบโตดานความสงเฉลยของผลรวง ทปลกในนาขาวทลมชนแฉะสงกวากลาในหนวยทดลองอนอยางมนยสาคญทางสถต (p<0.05) ตงแตกลาอาย 12 จนถง 18 เมอทดสอบความแตกตางทางสถต พบวา การเจรญเตบโตดานความสงเฉลยของผลรวงทปลกในนาขาวทลมชนแฉะสงกวากลาในหนวยทดลองอนอยางมนยสาคญทางสถต (p<0.05) ตงแตกลาอาย 12 จนถง 18 เดอน ในขณะทผลรวงในนาขาวยกรองปลกกลางรอง มการเจรญเตบโ ต ดานความสงเฉลยตาสดอยางมนยสาคญ ทางสถต (ตงแตกลามอาย 4 เดอน จนถง 18 เดอน) อยางไรกตามพบวากลาทปลกในแปลงยกรองและไมยกรอง ทงกลาถอน ผลรวง (ปลกขางรอง) และกลาเพาะ มการเจรญเตบโตดานความสงทไมแตกตางกน กลาวคอ การปรบสภาพพนทดวยการยกรอง พบวาไมมผลตอการเจรญเตบโตดานความสงของตนจาก และเมอพจารณา จากปจจยชนดกลา พบวา เมอกลาอายตงแต 12 เดอนจนถง 18 เดอน กลาทกชนดมการเจรญเตบโตดานความสง ทไมแตกตางกน

กราฟท 2 การเจรญเตบโตดานจานวนใบของกลาจากหนวยทดลองตางๆ ตงแตเรมปลกจนถงอาย 18 เดอน (หมายเหต: สญลกษณไดอธบายในภาพกราฟ) การเจรญเตบโตดานจานวนใบของตนจากในหนวยทดลองตางๆ พบวา เมอกลาจากอาย 18 เดอน จานวนใบของกลาทปลกดวยผลรวงในนาขาวทลมชนแฉะ มจานวนใบเฉลยสงสดคอ 10.23 ใบ ในขณะทการปลกดวยผลรวงในนาขาวยกรองปลกกลางรอง มจานวนใบเฉลยตาสด คอ 2.96 ใบ สวนการปลกดวย ผลรวง-ยกรองปลกขางรอง ผลรวง -ไมยกรอง กลาเพาะ -ไมยกรอง กลาเพาะ -ยกรอง กลาถอน-ยกรอง และกลาถอนไมยกรอง มจานวนใบเฉลย 3.80 3.63 3.36 3.30 3.16 และ 3.16 ตามลาดบ (กราฟท 2)เมอทดสอบความแตกตางทางสถตพบวา การเจรญเตบโตดานจานวนใบเฉลยของกลาจากทปลกดวยผลรวงใน


98

18 12 8 4 2 0

ผลรวง ย

กรอง(ก

ลางรอง

)

ผลรวง ย

กรอง(ข

างรอง)

ผลรวง ไ

มยกรอง

กลาถอน

ยกรอง

กลาถอน

ไมยกรอ

ง

กลาเพา

ะ ยกรอ

ง

กลาเพา

ะ ไมยกร

อง

ผลรวง ท

ลมชนแฉ

ะ

0

20

40

60

80

100เสนรอบวง (ซม.)

เดอน

ลกษณะกลาจาก

เสนรอบวงของกลาจากชดทดลองท 1 ผลรวง ยกรอง(กลางรอง)








นาขาวทลมมการเจรญเตบโตดานจานวนใบเฉลยสงกวากลาปลกอน อยางมนยสาคญทางสถต (p<0.05) เมอกลามอายตงแต 8 จนถง 18 เดอน และพบวากลาเพาะ กลาถอน และ ผลรวง (ยกรอง-ขางรอง และไมยกรอง ) ทปลกในแปลงยกรองและไมยกรองมจานวนใบเฉลยไมแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต กลาวคอ การปรบสภาพพนทดวยการยกรองไมมผลตอการเจรญเตบโตดานจานวนใบของตนจาก แตเมอพจารณาลกษณะกลาตางกนทปลกในพนทเดยวกน พบวา จานวนใบเฉลยของกลาเพาะและกลาถอนไมแตกตางกน แตจะแตกตางจากจานวนใบของผลรวง ซงมจานวนใบเฉลยสงกวากลาชนดอนอยางมนยสาคญ ทางสถต นนคอลกษณะกลาทตางกนมผลตอการเจรญเตบโตดานจานวนใบทตางกน การเจรญเตบโตดานเสนรอบวง (รอบกอ) เจรญเตบโตดานเสนรอบวงบรเวณโคนกอของกลาจากหนวยทดลองตางๆ พบวาเมอกลาอาย 18 เดอน กลาจากทปลกดวยผลรวงในนาขาวทลมชนแฉะ มการเจรญเตบโตดานเสนรอบวงเฉลยสงกวาหนวยทดลองอนๆ คอ 98.70 เซนตเมตร ในขณะทกลาจากทปลกดวยผลรวงพนทยกรองปลกกลางรองมการเจรญเตบโตดานเสนรอบวงเฉลยตาสดคอ 15.16 เซนตเมตร สวน ผลรวง-ยกรอง (ปลกขางรอง) กลาเพาะ-ยกรอง ผลรวง-ไมยกรอง กลาถอน-ยกรอง กลาเพาะ - ไมยกรอง และกลาถอนไมยกรอง มเสนรอบวงเฉลย 21.53 21.36 21.20 21.10 20.90 และ 20.66 เซนตเมตร ตามลาดบ (กราฟท 3)

เมอทดสอบความแตกตางทางสถตพบวา เมอกลามอายตงแต 4 เดอน จนถง 18 เดอน กลาจากทปลกดวยผลรวงในนาขาวทลมชนแฉะมการเจรญเตบโตดานเสนรอบวงสงกวาหนวยทดลองอนๆ อยางมนยสาคญ

กราฟท 3 เสนรอบวงของกลา จากหนวยทดลองตางๆ ตงแตเรมปลก ถง 18 เดอน (หมายเหต: สญลกษณไดอธบายในภาพกราฟ)


99

ทางสถต ในขณะทกลาจากอายตงแต 8 เดอน ถง 18 เดอนทปลกดวยผลรวงในพนทยกรองปลกบรเวณกลางรองนนมการเจรญเตบโตดานเสนรอบวงนอยกวาหนวยทดลองอน อยางมนยสาคญทางสถต สวนผลรวง -ยกรอง (ปลกขางรอง) ผลรวง-ไมยกรอง กลาเพาะ-ยกรอง กลาเพาะ-ไมยกรอง กลาถอน-ยกรอง และกลาถอนไมยกรอง การเจรญเตบโตดานเสนรอบวงเฉลยไมมความแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต เมอกลาอายตงแต 8 เดอนจนถง 18 เดอน

อตราการรอดตาย หลงจากสนสดการทดลอง เมอกลาจากอาย 18 เดอน พบวากลาทปลกดวยผลรวงในพนทยกรองและปลกขางรองมการรอดตายสงสด คอ 95 เปอรเซนต ในขณะทกลาถอนในนาขาวไมยกรองมอตราการรอดตายตาสดคอ 48 เปอรเซนต สวนผลรวง-ยกรอง (ปลกบนรอง) ผลรวง-ไมยกรอง ผลรวง-นาขาวชนแฉะ กลา เพาะ-ยกรอง กลาถอน-ยกรอง และกลาเพาะ-ไมยกรอง มอตราการรอดตาย 92, 90, 84, 80, 66 และ 58 เปอรเซนต ตามลาดบ (ตารางท 1) เมอเปรยบเทยบอตราการรอดตายของกลาชนดเดยวกนในพนทตางกน พบวา ทงกลาถอน กลาเพาะ และผลรวง ทปลกในพนทยกรอง มอตราการรอดตายสงกวา กลาทปลกในพนทนาขาวไมยกรอง และจะพบวาผลรวงมอตราการรอดตายสงสด สวนกลาถอนมอตราการรอดตายตาสด การตายของกลาจาก จะสงในชวง 2 เดอนแรก ยกเวนผลรวง หลงจากนนอตราการตายจะคอยๆ ลดลง จนกลาอาย 8 เดอน อตราการรอดตายจะคอยๆ คงท ตารางท 1 อตราการรอดตายของกลาจากหนวยทดลองตางๆ ชวงอาย ตงแต 2-18 เดอน

อายกลาจาก

(เดอน)

อตราการรอดตายแบบ ยกรอง ( % ) อตราการรอดตายแบบ ไมยกรอง ( % )

กลาถอน

ผลรวง (บนรอง)

กลาเพาะ ผลรวง (ขางรอง)

กลาถอน ผลรวง กลาเพาะ ผลรวง ทลมชนแฉะ

2 4 8

12 18

80 74 68 67 66

98 96 94 93 92

90 88 84 83 80

99 97 96 95 95

74 66 51 50 48

98 95 92 90 90

84 76 63 60 58

95 93 86 84 84

จากการทดลองปลกตนจากในพนทนาขาวทกระทบความเคมครงน พบวาสภาพพนท ทกลาจาก

เจรญเตบโตไดดและรวดเรวนน ตองเปนพนนาทมนาทวมขงบางหรอชนแฉะ หรอพนนาตงอยในทลม มนาขงพอควร สวนนาขาวทไมมนาขงในฤดแลง หรอทาการยกรองนน มการเจรญเตบโตชามาก โดยมระดบของการเจรญเตบโตใกลเคยงกน ทเปนเชนนนาจะมสาเหตมาจาก ความแหงแลงของแปลงนาทยกรอง และแปลงนาในสภาพปกตทขาดแคลนนาทเกดขนในระยะแรกของการปลก คอการทดลองไดเรมในเดอนกนยายน พ .ศ. 2546 แตในเดอน มกราคม -เมษายน 2547 พนทปลกประสบกบภยแหงแลงอยางหนก ปรมาณนาฝนของ


100

พนทปลกในระยะดงกลาวอยในชวง 30-70 ซม.ตอเดอน จนทาใหนาในค ขาดนาเลยงตนกลาอยางเพยงพอ ตลอดจน ดนบนเนนรองกมความชนนอย จนกลาไมมสเหลองและแคระแกรน กลาไมบางสวนตายโดยเฉพาะกลาถอนจากธรรมชาต และกลาเพาะ ทนาสงเกตคอ กลาทปลกจากผลรวง มอตรารอดตาย มากกวากลาไมชนดอน (ตารางท 1) ซงสอดคลองกบการทดลองชดกอนในพนทนากงทงรางทพบวาการปลกผลรวง กลาไมมความแขงแรงและเจรญเตบโตทนกนกบกลาไมชนดอนในระยะเวลาหลง 1 ป (นพรตน และ ชอทพย , 2543) ในทางกลบกน แปลงนาขาวในทลมแฉะ การปลกผลรวง กลาไมเจรญเตบโตดมากโดยมความสง 112.80 ซม. เมออาย 18 เดอน เมอพจารณาถงความเคมของนาในดน พบวาความเคมในนาทกแปลงมคานอยกวา 4 psu ซงเปนความเคมทเหมาะกบการเจรญเตบโตของตนจาก จงไมนาจะเปนสาเหตททาใหกลาจากชะงกการเจรญเตบโต ในทานองเดยวกน เมอพจารณาถงระดบของนาทวมขง ซงมระยะเวลาสนและไมทวมยอดกลา จงไมนาจะสงผลกระทบตอการเจรญเตบโตเชนกน สาหรบคณสมบตทางกายภาพและเคมภาพ ของดน พบวานาขาวทยกรอง ดนแขงมากกวาแปลงอน ในขณะทนาขาวในทลม ดนออนกวาพนททกแปลง เชอวารากจากสามารถเจรญเตบโตไดดกวาทกแปลง ดงนนการขาดนาในฤดแลงและความแขงของดน นาจะเปนปจจยจากดการเจรญเตบโตของกลาจาก เพราะแมคา pH ในแปลงปาจากธรรมชาตอยในชวง 6-7 พบวาใกลเคยงกบพนทนาขาวยกรองและไมยกรอง กไมนาสงผลตอการเจรญเตบโต ความแตกตางดานความสงของกลาในพนทตางกน คอ ในทลมและทแหงเมออาย 18 เดอนเปนสงทนาสนใจคอ กลาทปลกในนาขาวทลมแฉะ โดยผลรวงมความสงถง 112.80 ซม. ในขณะทการใชผลรวงปลกกลางรองสงเพยง 50.30 ซม. (กราฟท 1) แสดงถงปจจยของพนทปลก คอ ปรมาณความชนและความหนาแนนของดนทมผลตอการเจรญเตบโตของจาก รวมถง จานวนใบ (10.23 ใบ กบ 2.96 ใบ) และเสนรอบวง (รอบกอ) ทมคา 98.70 ซม. กบ 15.16ซม. (ซงตางกนประมาณ 6 เทา) คาอธบายทอาจเปนไปไดคอ กลาไมทปลกกลางรอง แบบยกรองมความชนนอย รากจะชอนไชลงดนไดยากกวาดนชน เชน ปลกในทลม แฉะ หรอตดคนา ทาใหกลาไมทปลกกลางรองเจรญเตบโตชากวา อยางไรกตาม ไมพบความแตกตางอยางมนยสาคญทางสถต ดานความสงของกลา จานวนใบ และเสนรอบวงของกอ จากการทดลองปลกแบบอน ซงแสดงวาเมอพนทขาดความชน การเจรญเตบโตของจากอยในสภาพใกลเคยงกน นอกจากนอตราการรอดตายของกลาจากในชดทดลองตางๆ (ตารางท 1) พบวา หลงจากปลกไดนาน 18 เดอนนน กลาทปลกดวยผลรวงขางรองมอตรารอดตายมากถง 95% ในขณะทการปลกดวยกลาถอน ในนาขาวไมยกรองมอตรารอดตายนอย คอเพยง 48% แสดงวา การปลกดวยผลรวงมประสทธภาพมากกวา เพราะรากสามารถชอนไชสพนดนไดด และรากแขงแรง กวากลาชนดอน เพราะกลาถอนหรอกลาเพาะจะมปญหาในการเจรญเตบโตของรากทชากวา ยงเมอมความชนในดนนอยดวยแลว กลาดงกลาวจะประสบปญหาในการฟนตวและ การเจรญเตบโต เพราะอาหารทหลอเลยงรากทอยในผล (endosperm) ถกใชหมดไปแลว ในขณะทกลาทปลกจากผลจะมระบบรากทเจรญเตบโตด และแทงดนไดระดบลก สามารถดดความชนไดดกวา ผลรวงจงมประสทธภาพมากกวา ซงสอดคลองกบการทดลองชดแรก (นพรตน และชอทพย , 2543)


101

ดงนน การใชผลปลกจงนาจะประหยดเวลา เพราะนาไปปลกในพนทไดเลยไมตองรอการเพาะกลา และประหยดคาใชจายในการขนยายกลาและประหยดคาใชจายในการดแลระยะแรก อยางไรกตาม หากปลกในพนททมระดบนาทวมขงสง หรอ มวชพชหนาแนน การปลกดวยกลาทมความสงระดบหนง เชน กลาเพาะ หรอ กลาถอนจากธรรมชาต จงมความจาเปน อนง มขอสงเกตวา ทงการใชกลาถอน กลาเพาะ และผลรวง ปลกในนาขาวทยกรอง มอตรารอดตายสงกวานาขาวทไมยกรอง เหตผลทเปนไปไดในการอธบาย เชน ศตรพช เนองจาก นาขาวทยกรองจะม ปนา กดกนลาตน หรอ หน มารบกวนกลาไมนอยกวานาขาวไมยกรองและนาขาวใน ทลมแฉะ การทวมขงของนาบรเวณทองรองของนาทยกรองจะชวยใหรองมความชนพอเลยงกลาไดดกวานาทแหงขาดความชน นอกจากน ปรมาณออกซเจนในดนทสงกวาของรองทถกยก กเปนปจจยสาคญ เพราะดนมลกษณะรวนซยกวา (247.66 mv) พนนาทไมไดรบกวนดน (158.66 mv) การมออกซเจนในดนสง ทาใหรากพช มการหายใจสะดวกกวา ดนแขง มออกซเจนนอย ทาใหมอตราการรอดตายในดนรวนมากกวา อยางไรกตาม พบวาในระยะ 2 เดอนแรก พบวา กลาไมตายมาก แตอตราการตายจะลดลงและคงท เมอกลามอายมากกวา 8 เดอน ทงนเชอวาในระยะตนกลาออน จะเปนชวงทออนไหว (sensitive) ตอปจจยแวดลอม เหมอนพชอนโดยทวไป แตเมอเลยระยะกลาออนไปแลว ตนพชจะสรางเนอเยอทใหความแขงแรงเพมขนทงในสวนของรากและลาตน ดงนนในระยะการเจรญเตบโตของกลากอนอาย 8 เดอน จะเปนระยะทตองดแล เพมความระมดระวง เอาใจใสตอตนจากเปนพเศษ ทงความชนในดน และปรมาณออกชเจนในดน

สรปและขอเสนอแนะ

จากการวจย เรอง “การปลกตนจากในพนทนาขาวทไดรบผลกระทบจากความเคม ” สามารถสรปสาระสาคญจากการวจย ไดดงน

1. สภาพพนทเหมาะสมสาหรบแปลงนากระทบความเคม เพอใชในการปลกตนจากนน ควรเปนแปลงทมนาทวมขง หรอชนแฉะ หรอพนนาทตงอยในทลม มนาขงพอสมควรในฤดแลง

2. สาหรบนาขาวทไมมนาขงในฤดแลง หรอ ทาการยกรอง โดยทาคเพอขงนานน พบวา กลาจากเจรญเตบโตชา และมอตราการตายสง เมอกระทบแลง และดนแขงกวาแปลงชนแฉะ

3. เมอศกษาการเจรญเตบโตของกลาไมอาย 18 เดอน โดยใชกลาทปลกจากผลรวงในพนทลมและพนทแหงมความแตกตางของทงสองพนทคอนขางสงคอ ความสง 112.80 ซม. กบ 50.30 ซม. จานวนใบ 10.23 ใบกบ 2.96 ใบ เสนรอบวงของกอ 98.70 ซม. กบ 15.16 ซม. ตามลาดบ

4. การใชผลรวงปลกนน กลาไมทมอตรารอดตายมากกวาการใชกลาเพาะ หรอกลาขดจากธรรมชาต และกลาจากผลรวงสามารถเจรญเตบโตไดทนกน เมออายกลามากกวา 1 ป

5. เมอกลาอาย 18เดอน กลาทปลกดวยผลรวงขางรองมอตรารอดตายมากถง 95% ในขณะท การปลกดวยกลาถอนในนาขาวไมยกรอง มอตรารอดตายเพยง 48% แสดงวา การปลกขางรองนาและใชผล


102

รวงปลกจะทาใหกลาจากรอดตายสง จงเสนอแนะใหใชผลรวง หากพนทขาดแคลนนาในฤดแลง เพราะการใชผลรวงจะประหยดในการขนสง ประหยดเวลา และแรงงานในการปลก

6. การใชกลาถอน กลาเพาะ และผลรวง ปลกในนาขาวทยกรอง มอตรารอดตายสงกวานาขาวทไมยกรอง แตการเจรญเตบโตใกลเคยงกน ทงนอาจเปนเพราะนาขาวทยกรองมศตรพช นอยกวา และมความชนจากนาในคชวยหลอเลยงกลาไดนานกวา ดงนน การยกรอง จงควรพจารณา หากประสงคใหมกลาไมรอดตายสง

7. เนองจากธรรมชาตของตนจากมกประสบปญหาและออนไหวตอการเปลยนแปลง ของสภาพแวดลอม ในระยะตงตวของกลา (establishment) แตเมอพนระยะนไปแลว จากการสงเกตพบวา กลาจากมกม หวใตดน (rhizome) เกดขน มการแตกของรากแขนงอกมากมาย ตนกลา จะเจรญเตบโตอยางรวดเรว เมอมความชนพอเหมาะ แตในการศกษาครงนใชระยะเวลาเพยงประมาณ 2 ป เชอวาในปถดไปจะสามารถสงเกตการเจรญเตบโตของตนจากในสภาพ การปลกตางๆไดชดเจนขน

8. การปลกจากในนาขาวทกระทบความเคมนน พนทตองไดรบนาหลอเลยงเพยงพอ โดยเฉพาะฤดแลง ตองทาใหพนทปลกมนาอยเสมอ เพอการเจรญเตบโตของราก และการคบคลานของลาตนใตดน (rhizome) การขาดแคลนความชนยงทาใหดนแขง กลามลกษณะซดเหลอง และอาจตายได

เอกสารอางอง นพรตน บารงรกษ. 2540. รายงานการวจยเรองการศกษาดานนเวศวทยา ประโยชนใชสอย และ

การขยายพนธตนจากในพนทลมนาปากพนง จ. นครศรธรรมราช. สานกงานคณะ กรรมการวจยแหงชาต. 65หนา

นพรตน บารงรกษ และ ชอทพย ปรนทวรกล. 2543. รายงานการวจยเรองวธการปลก, การเจรญ เตบโตและการเรงนาหวาน เพอการผลตนาตาลของตนจากในพนทนากงทงรางของลมนาปากพนง. สงขลา: มหาวทยาลยสงขลานครนทร. 35 หนา

Purseglove, J.W. 1972. Tropical Crops: Monocotyledon., Vol.1 and 2 combined, Longman Group

Ltd. pp. 427-428

02

48

1218

ผลรวง ทล

มชนแฉะ

ผลรวง ยก

รอง(กลางร

อง)

ผลรวง ยก

รอง(ขางรอ

ง)

ผลรวง ไมย

กรอง

กลาเพาะ

ยกรอง

กลาเพาะ

ไมยกรอง

กลาถอน

ยกรอง

กลาถอน

ไมยกรอง

0

2

4

6

8

10

12

เดอน

จ านวนใบ

จ านวนใบของกลาจากชดทดลองท 1


ผลรวง ยกรอง(กลางรอง)








Hosts ของกลวยไมองอาศยในปาดบเขาบรเวณเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง

จงหวดอทยธาน Hosts of Epiphytic Orchids in Hill Evergreen Forest in Huai Kha Khaeng Wildlife Sanctuary

Uthai Thani Province

ปญญา สขสมกจ1 Panya Sooksomkit

ดวงใจ ศขเฉลม2 Duangchai Sookchaloem

ABSTRACT

Study on hosts of epiphytic orchids in Hill Evergreen Forest in Huai Kha Khaeng Wildlife Sanctuary (HKK), Uthai Thani Province was carried out by surveying and collecting data from selected areas of plant homogeneously distribution at mean several sea levels of 1000, 1100, 1200, 1300, and 1400 m.alt. with 2 stands (20x50 m./stand) per level, totaling of 10 stands were sampled to record and collect orchid specimens, the number of orchids, and host plant species. The orchids and host plant species were classified and identified. Thirty-three orchid species, from 18 genera were found, of which 26 species are epiphytic orchids. Forty-nine tree species from 39 genera (22 families) were found to be the hosts of those epiphytic orchids. The dominant hosts were Cleistocalyx nervosum (DC.) A.J.D.H. Kostermans and Vitex glabrata R.Br. Keyword: epiphyte orchids, host, Hill Evergreen Forest, Huai Kha Khaeng Wildlife Sanctuary. Email address: [email protected]

บทคดยอ

การศกษา Hosts ของกลวยไมองอาศย ในปาดบเขาบรเวณเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง จงหวดอทยธาน ดาเนนการโดยการสารวจและเกบขอมลในพนททมการกระจายของพรรณไมอยางสมาเสมอ เกบขอมลทความสงจากระดบนาทะเลเฉลย 5 ระดบ คอ 1,000 เมตร 1,100 เมตร 1,200 เมตร 1,300 เมตร และ 1,400 เมตร ระดบละ 2 หมไม รวม 10 หมไม ในแตละหมไมประกอบดวยแปลงยอยขนาด 10 x 10 เมตร จานวน 10 แปลง บนทกชนดและจานวนกลวยไม ชนดตนไมทกลวยไมขนองอาศย จาแนกและวนจฉยชนดกลวยไมและตนไมทกลวยไมขนองอาศย จากการศกษาพบกลวยไม 33 ชนด 18 สกล เปนกลวยไมทพบขนองอาศย บนตนไม 26 ชนด และตนไมทกลวยไมขนองอาศยพบจานวน 49 ชนด 39 สกล 22 วงศ ไมเดนทกลวยไมขนองอาศย ไดแก หวา (Cleistocalyx nervosum (DC.) A.J.D.H. Kostermans) และ ไขเนา (Vitex glabrata R.Br.)

คาสาคญ : กลวยไมองอาศย ปาดบเขา เขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง

1 กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช, Department of National Park, Wildlife and Plant Conservation. 2 ภาควชาชววทยาปาไม คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, Faculty of Forestry, Kasetsart University.


Panya Sooksomkit and Duangchai Sookchaloem

84

ค าน า

กลวยไมเปนพชทมความสวยงาม ตามหลกอนกรมวธานแลวกลวยไมจดอยในวงศ Orchidaceae กระจายทวโลกประมาณ 25,000 ชนด มการสารวจกลวยไมในประเทศไทยพบจานวน 177 สกล 1,125 ชนด กลวยไมทกชนดในประเทศไทยถกจดใหเปนพชอนรกษ (พชปาในบญชแนบทายอนสญญา CITES) และของปาหวงหาม (ตามบญชทายพระราชกฤษฎกากาหนดของปาหวงหาม พ.ศ. 2530) แสดงใหเหนถงความสาคญของการจะอนรกษพนธกลวยไมใหคงไว การอนรกษกลวยไมใหคงอยกบธรรมชาตจาเปนตองทราบสภาพถนทอยอาศยของกลวยไม และปจจยทจาเปนตอการกระจายของกลวยไมในธรรมชาต ซงเปนขอมลพนฐานทสาคญเพอการวางแผนในการอนรกษกลวยไมทงในถนกาเนด (In-situ) และนอกถน (Ex-situ) ในประเทศไทยมกลวยไมองอาศย (epiphytic orchid) จานวนประมาณ 65 % ของจานวนกลวยไมทงหมด (วระชย, 2543) แตการศกษาชนดตนไมทเปน Host ของกลวยไมองอาศยยงไมเคยมการศกษามากอน ในการศกษาครงนจงมวตถประสงคทจะศกษา Hosts ของกลวยไมองอาศยในปาดบเขา บรเวณเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง เพอใหไดขอมล ชนดตนไมทมผลตอกลวยไม องอาศยในสภาพธรรมชาต ซงขอมลเหลานสามารถนามาใชในการวางแผนการอนรกษกลวยไมปามใหสญพนธไปจากธรรมชาตและการพจารณาในการนากลวยไมมาปลกคนสธรรมชาต


อปกรณ 1. แผนทระวางมาตราสวน 1: 50,000

2. เครองมอคนหาพกดทางภมศาสตร (Global Position System, GPS) 3. เขมทศ

4. เชอกและเทปวดระยะทาง 5. แผนปายเขยนสญลกษณตดพนธไม (tag) 6. แอลกอฮอล 95 เปอรเซนต

7. กลองสองทางไกล

8. กลองถายรป

วธการ 1. สารวจพนทและวธการสมตวอยาง

สารวจพนทและสมเลอกหมไมตวอยาง (stands) ในปาดบเขาบรเวณเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง โดยวางแปลงตามระดบความสงในชวงทมการกระจายของปาดบเขา คอทระดบความสงเฉลย 1,000

เมตร, 1,100 เมตร 1,200 เมตร 1,300 เมตร 1,400 เมตรจากระดบนาทะเล ระดบละ 2 หมไม รวมเปน 10

หมไม ในแตละหมไมประกอบดวยแปลงยอยขนาด 10 x 10 เมตร จานวน 10 แปลง (0.1 เฮกแตร/หมไม)


85

2. การศกษา Host ของกลวยไมองอาศย

บนทกชนดและจานวน กลวยไม ชนดตนไมทกลวยไมขนองอาศย จาแนกและวนจฉยชนดกลวยไมและตนไมทกลวยไมขนองอาศย


จากการศกษาพบวากลวยไมทพบในพนทศกษาทงหมด 33 ชนด มกลวยไมทพบขนองอาศยอยบนตนไมชนดตางๆ จานวน 26 ชนด ตามตารางท 1 โดยขนองอาศยอยบนตนไมชนดตางๆ จานวน 49 ชนด (39

สกล 22 วงศ) ตามตารางท 2

ชนดไมทพบกลวยไมหลากชนดขนองอาศย เรยงลาดบจากจานวนชนดกลวยไมทมากสดไปนอยทสดดงน หวา (Cleistocalyx nervosum (DC.) A.J.D.H. Kostermans) พบกลวยไมขนองอาศย 17 ชนด หวาอางกา (Syzygium angkae (Craib) Chantar. & J.Parn.) 13 ชนด ไขเนา (Vitex glabrata R.Br.) 12

ชนด พะอง (Calophyllum polyanthum Wall. Ex Choisy) 11 ชนด ไครยอย (Elaeocarpus grandiflorus Sm.) 10 ชนด หวาปา (Syzygium tetragonum (Wight) Walp.) 9 ชนด Canarium sp. 8 ชนด Ehretia sp. และ สะทบ (Phoebe paniculata (Nees) Nees) 7 ชนด เมยดตน (Litsea matabanica (Kurz) L.f) 6 ชนด สวนพรรณไมนอกเหนอจากทกลาวขางตนแลว มกลวยไมขนองอาศยอยประมาณ 2-5 ชนด ไดแก Alseodaphne sp., สเสอ (Homalium ceylanicum (Gardner) Benth.) ทงใบชอ (Nothaphoebe umbelliflora Blume), Cryptocarya sp., Myrica sp., มะคาดควาย (Sapindus rarak DC.) อนปา (Diospyros pendula Hasselt ex Hassk.) กอ (Lithocarpus 2) จวงหอม (Neocinnamomum caudatum Kosterm), Sarcosperma 2, Turpinia sp., Beilschmidia sp., มะมอ (Choerospondias axillaris (Roxb.) Bl. Burtt & Hill) นกนอนใบแดง (Cleistanthus (cf.) rufus (Hook.f.) Gehrm.) ตะเกรานา (Eriobotrya bengalensis (Roxb.) Hook.f.) Glycosmis sp., เตาดง (Macaranga indica Wight) คอแลน (Nephelium hypoleucum Kurz) มะคงดง (Ostodes paniculata Blume), กอปลายจกร (Quercus rex (Hemsl.) Schottky) กอ (Quercus sp.), Sterculia sp. และ อแปะ (Vitex quinata (Lour.) F.N. Williums) สวนชนดไมทพบกลวยไมขนองอาศยนอยทสดเพยง 1 ชนด ไดแก ตอไส (Allophylus cobbe (L.) Raeusch.) แกง (Cinnamomum tamala (Hamilton) Nee & Eberm) กลวยฤาษ (Diospyros glandulosa Lace) ลาพปา (Duabanga grandiflora (Roxb. ex DC.) Walp.) กอม (Ehretia laevis Roxb.), กอ (Lithocarpus sp.1), Neolitsea sp., Persia sp., แหลบก (Phoebe lanceolata (Wall.ex Nees) Nees) Prismatomeris sp., ตองเตา (Pterospermum cinnamomeum Kurz) มะเหลยม (Rhus javanica L. var. chinensis (Mill.) T. Yamaz.), Sarcosperma sp. 1, ปอแดง (Sterculia guttata Roxb.) กดลน (Walsura trichostemon Miq) และ Unknown 1 นอกจากนยงพบกลวยไม 11 ชนด องอาศยบนตนไมยนตนตาย


86

เมอเปรยบเทยบจานวนตนของกลวยไมทขนองอาศยอยบนตนไม ชนดไมทพบกลวยไมขนองอาศยเรยงลาดบจากจานวนตนกลวยไมมากทสดไปนอยทสดดงน คอ ไขเนา (Vitex glabrata R.Br.) พบกลวยไมขนองอาศย 907 ตน (37.65 %) หวา (Cleistocalyx nervosum (DC.) A.J.D.H. Kostermans) 303 ตน (12.58 %) หวาอางกา (Syzygium angkae (Craib) Chantar.& J.Parn.) 239 ตน (9.92 %) ไครยอย (Elaeocarpus grandiflorus Sm.) 132 ตน (5.48 %) อแปะ (Vitex quinata (Lour.) F.N. Williums) 109 ตน (4.52 %) หวาปา (Syzygium tetragonum (Wight) Walp.) 99 ตน (4.11%) Ehreria sp. 89 ตน (3.69 %) มะคาดควาย (Sapindus rarak DC.) 81 ตน (3.36 %) Canarium sp. พบกลวยไม 61 ตน (2.53 %) สะทบ (Phoebe paniculata (Nees) Nees) 44 ตน (1.83 %) พะอง (Calophyllum polyanthum Wall. Ex Choisy) 42 ตน (1.74 %) เมยดตน (Litsea matabanica (Kurz) L.f) 24 ตน (1 %) สวนพรรณไมทเหลออก 37 ชนด พบกลวยไมขนองอาศยอยระหวาง 1-22 ตน (0.04-0.91 %) และพบกลวยไมขนองอาศยอยบนตนไมตาย 48

ตน (1.99 %)

จากการศกษาของประหยด (2528) รายงานวาพรรณไมเดน 6 ชนด ของสงคมปาดบเขาในเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง ไดแก กอลม (Castanopsis indica A.DC.) พะอง (Calophyllum polyanthum Wall) Sterculia sp. กอหนาม (Castanopsis costata Miq) คอแลน (Nephelium hypoleucum Kurz) หวา (Syzygium spp.) เมอเปรยบเทยบกบการศกษาครงนทศกษาชนดไมทกลวยไมขนองอาศย กลาวไดวาไมเดนในพนทมบางชนดทกลวยไมขนองอาศยอยจานวนมากชนด แตไมไดหมายความวามจานวนตนกลวยไมขนเปนจานวนมากทสดดวย ในทนตนไมทกลวยไมขนองอาศยอยมากชนดทสดในการศกษาครงน คอ หวา (Cleistocalyx nervosum (DC.) A.J.D.H. Kostermans) ซงคอนขางเปนไมเดนในพนท แตชนดไมทพบจานวนตนกลวยไมขนองอาศยอยมากทสด คอไขเนา (Vitex glabrata R.Br.) ซงเปนไมทไมใชเปนไมเดนในพนทปาดบเขา แสดงใหเหนวาไมแตละชนดมผลตอการเจรญเตบโต การดารงชพของกลวยไมทจะขนองอาศยอยดวย จงทาใหไมบางชนดซงแมวาจะมความเดนในพนทแตกลบพบวากลวยไมขนองอาศยอยในปรมาณนอย แตไมบางชนดซงแมวาจะมความเดนในพนทนอยกลบพบกลวยไมขนองอาศยมาก ซงนาจะมปจจยบางอยางทเปนตวกาหนด หรอมผลตอการเจรญเตบโตและการดารงชพของกลวยไม ทเหมาะสมกวาพรรณไมอนๆ ซงสอดคลองกบ Goh and Kluge (1989b) และ Dessler (1981) ไดเคยสนนษฐานไววาการทตนไมบางชนดเหมาะสาหรบเปนแหลงองอาศยทดของกลวยไมโดยดจากจานวนของกลวยไมทขนอยมาก ในขณะทตนไมชนดอนในพนทเดยวกนมกลวยไมขนองอาศยอยนอย หรออาจไมมกลวยไมขนองอาศยอยเลยนน นาจะเกดจากสภาพของกงหรอเปลอกของตนไมทมผลตอการงอกของเมลดกลวยไม เปนตวกาหนดวากลวยไมจะเจรญเตบโตอยบนตนไมนนไดหรอไม ซงอนทจรงแลวกลวยไมตองการเพยงซากอนทรยทสะสมอยบนพนผวทกลวยไมขนอย จากตนไมทขนองอาศยเทานน ไมไดขนอยกบชนดของตนไม (Goh and Kluge 1989b)

นอกจากนโครงสรางภายนอกของตนไม ไดแก ลกษณะโครงสราง (structure) ของเปลอกไมมความสาคญตอการงอกของเมลด และการตงตวของตนออนของกลวยไม (seedling) กลาวคอลกษณะของ


87

เปลอกทมการซมซบนาไดดคลายฟองนา ผวขรขระ จะมความสามารถในการเกบรกษานาไวไดนานและเกบนาไดปรมาณเพยงพอทจะทาใหเกดการงอกของเมลดและการรอดตายของตนออนของกลวยไม และในทางกลบกนเปลอกทมผวเรยบจะทาใหนาหรอความชนทผวเปลอกแหงเรวซงยอมไมเอออานวยตอการงอกของเมลดกลวยไม นอกจากนนปจจยทางดานคณสมบตทางเคมมความสาคญเชนกน เชนในปาเมฆ (clould forest) ประเทศแมกซโก กอ (Quercus sp.) ชนดทม gallic acid ตา พบวามกลวยไมขนองอาศยอยจานวนมาก ในขณะทตนไมชนดอนทม gallic acid มากในเปลอกไมพบกลวยไมขนองอาศยอยเลย (Goh and Kluge 1989c) ในการศกษาทเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขงครงนพบวาเปลอกของตนไขเนา (Vitex glabrata R.Br.) พบกลวยไมขนองอาศยอยจานวนมากทสด มลกษณะของเปลอกแตกเปนรองตนๆ (fissured bark) ตลอดลาตน สวนหวา (Cleistocalyx nervosum (DC.) A.J.D.H. Kostermans) พบวาบางสวนของลาตนเปลอกจะเรยบ จนถงขรขระ ผสมกบการแตกเปนเสกด (scaly bark) และพบวาเปลอกทแตกรอนเปนเสกดคอนขางนมซมซบนาและรกษาความชนไดด และพบวาในทระดบสง 1,300-1,400 เมตรจากระดบนาทะเลมกจะมมอส เฟรนขนอยคอนขางหนาแนนบนตนไมชนดน จากลกษณะของเปลอกดงกลาวนาจะเปนปจจยทเออตอการงอกของเมลดกลวยไม และสามารถเจรญเตบโตจนตงตวไดตามทไดกลาวไว จงทาใหตนไมทง 2 ชนด เหมาะสาหรบเปนแหลงองอาศยทดของกลวยไมในพนทศกษา

เมอเปรยบเทยบชนดกลวยไมทพบขนองอาศยอยบนตนไมชนดตางๆ พบวาเอองลาตอ (Pholidota articulata Lindl.) เปนกลวยไมทขนบนตนไมหลากหลายชนดทสด คอ ขนบนตนไม 24 ชนด และยงพบขนบนตนไมยนตนตายเชนกน สวนชนดกลวยไมระดบรองลงไป พบขนบนตนไมจานวนหลากชนดมากไปหานอย

เรยงลาดบดงน เอองสายนาผง (Dendrobium primulinum Lindl.) พบขนบนตนไม 16 ชนด เอองเทยนหน (Coelogyne schultesii Jain & Das) 13 ชนด และยงพบขนบนตนไมตายเชนเดยวกน สวนตะขาบสองตะพก (Eria bipunctata Lindl.) และสามปอยนก (Vanda brunnea Rchb.f.) 12 ชนด พบขนบนตนไมทตายแลว สงโตกานหลอด (Bulbophyllum capillipes Parish & Rchb.f.) 11 ชนด สวนชนดกลวยไมทเหลอ ตวอยางเชน เอองกลบมวนสนวล (Liparis bistriata Par. & Rchb.f.) เอองเทยนใบร (Coelogyne fimbriata Lindl.) เสอลาย (Gastrochilus calceolaris (Buch.-Ham. ex J.E.Sim.) D.Don) เอองเทยนลาเขยว (Coelogyne lentiginosa Lindl.) เอองมณ (Schoenorchis gemmata (Lindl.) J.J.Sm.) เอองตะขาบขาว

(Eria siamensis Schltr.) สามารถขนองอาศยบนตนไมได 2-10 ชนด สวนกลวยไมทพบขนองอาศยบนตนไม 1 ชนด ไดแก กะเรกะรอนปากแดง (Cymbidium dayanum Rchb.f.) เอองสายสามส (Dendrobium crystallinum Rchb.f.) เอองปากค (Liparis bootanensis Griff.) และเอองฟนปลา (Sunipia scariosa Lindl.)

ความสมพนธระหวางกลวยไมกบชนดตนไมทกลวยไมขนองอาศยอยในประเทศไทยยงไมเคยมการศกษามากอน ในตางประเทศมการศกษาในเรองนคอนขางนอย เคยมรายงานวาในประเทศมาเลเซย กลวยไมขนเฉพาะเจาะจงกบชนดตนไมชนดใดชนดหนงเปนพเศษ เชน กลวยไมสกล Phalaenopsis sps.


88

ประมาณ 80 % พบขนองอาศยอยบนตน Diplodiscus paniculatus กลวยไมสกลแวนดา (Vanda sanderana ) มากกวา 95 % พบขนองอาศยอยบนตนไมกลมไมวงศยาง (Dipterocarps) และ กลวยไมสกลหวาย (Dendrobium taurinum) ไมพบขนอยบนตนไมชนดอนเลยนอกจากตนไมในสกล Pterocarpus L. (Goh and Kluge 1989b) แตมขอโตแยงวาในการสารวจอาจทากบไมทเปนชนดเดนในพนทศกษา เชน ในปาตา (lowland forest) มไมวงศยาง (Dipterocarps) เปนชนดไมเดนในปาทสารวจ หรออาจเปนเพราะวากลมของตนไมดงกลาวมความเหมาะสมตอการเจรญเตบโตในชวงของปจจยแวดลอมเดยวกนกบกลวยไม จงทาใหเกดความสมพนธระหวางกลวยไมกบตนไมทขนองอาศยอย ภายใตสภาพแวดลอมเดยวกน แตเมออยในสภาพแวดลอมอน อาจสมพนธกบตนไมชนดอนกเปนได (Goh and Kluge 1989a)

จากผลการศกษาการกระจายของกลวยไมในปาดบเขา บรเวณหวยขาแขงในครงนพบวากลวยไมกลมทเปนชนดเดนในพนทศกษา สวนใหญจะขนองอาศยอยบนตนไมมากชนด สวนกลวยไมมประชากรนอยในพนทศกษา พบวาขนองอาศยอยบนตนไมนอยชนด แตไมพบวากลวยไมชนดใดในพนทศกษาเลอกขนเฉพาะเจาะจงตนไมชนดใดชนดหนง

ตารางท 1 ชนดกลวยไมองอาศยทพบ

ล าดบ ชอพฤกษศาสตร ชอพนเมอง 1 Bulbophyllum capillipes Parish & Rchb.f. สงโตกานหลอด 2 Bulbophyllum nigrescens Rolfe สงโตรวงขาวดา 3 Coelogyne fimbriata Lindl. เอองเทยนใบร 4 Coelogyne lentiginosa Lindl. เอองเทยนลาเขยว 5 Coelogyne schultesii Jain & Das เอองเทยนหน 6 Cymbidium dayanum Rchb.f. กะเรกะรอนปากแดง 7 Dendrobium crystallinum Rchb.f. เอองสายสามส 8 Dendrobium primulinum Lindl. เอองสายนาผง 9 Dendrobium thyrsiflorum Rchb.f. เอองมอนไขใบมน

10 Dendrobium wardianum Warner เอองมณไตรรงค 11 Eria amica Rchb.f. นมานรด 12 Eria bipunctata Lindl. ตะขาบสองตะพก 13 Eria discolor Lindl. เอองตาลหน 14 Eria pannea Lindl. เอองนวนาง


89


ล าดบ ชอพฤกษศาสตร ชอพนเมอง 15 Eria siamensis Schltr. เอองตะขาบขาว 16 Gastrochilus calceolaris (Buch.-Ham. Ex J.E.Sim.) D.Don เสอลาย 17 Liparis bistriata Par. & Rchb.f. เอองกลบมวนสนวล 18 Liparis bootanensis Griff. เอองปากค 19 Liparis caespitosa (Thou) Lindl เอองขาวนก 20 Liparis viridiflora (Bl) Lindl. เอองดอกหญา 21 Otochilus fuscus Lindl. สรอยระยา 22 Pholidota xillaries Lindl. เอองเทยนหน 23 Pholidota convallariae (Rchb.f.) Hook.f. เอองลาตอเลก 24 Schoenorchis gemmata (Lindl.) J.J.Sm. เอองมณ 25 Sunipia scariosa Lindl. เอองฟนปลา 26 Vanda brunnea Rchb.f. สามปอยนก

ตารางท 2 ชนดตนไมทพบกลวยไมขนองอาศยอย

ล าดบ ชอพฤกษศาสตร ชอพนเมอง ชอวงศ

1 Allophylus cobbe (L.) Raeusch. ตอไส SAPINDACEAE

2 Alseodaphne sp. LAURACEAE

3 Beilschmiedia sp. LAURACEAE

4 Calophyllum polyanthum Wall. Ex Choisy พะอง GUTTIFERAE

5 Canarium sp. BURSERACEAE

6 Choerospondias xillaries (Roxb.) B.L.Burtt & Hill มะมอ ANACARDIACEAE

7 Cinnamomum tamala (Hamilton) Nees & Eberm. แกง LAURACEAE

8 Cleistanthus (cf.) rufus (Hook.f.) Gehrm. นกนอนใบแดง EUPHORBIACEAE

9 Cleistocalyx nervosum (DC.) A.J.D.H. Kostermans หวา MYRTACEAE

10 Cryptocarya sp. LAURACEAE

11 Diospyros pendula Hasselt ex Hassk. อนปา EBENACEAE

12 Diospyros glandulosa Lace กลวยฤาษ EBENACEAE


90



13 Duabanga grandiflora (Roxb. ex DC.) Walp. ลาพปา SONNERATIACEAE

14 Ehretia laevis Roxb. กอม BORAGINACEAE

15 Ehretia sp. BORAGINACEAE

16 Elaeocarpus grandiflorus Sm. ไครยอย ELAEOCARPACEAE

17 Eriobotrya bengalensis (Roxb.) Hook.f. ตะเกรานา ROSACEAE

18 Glycosmis sp. RUTACEAE

19 Homalium ceylanicum (Gardner) Benth. สเสอ FLACOURTIACEAE

20 Lithocarpus sp. 1 กอ FAGACEAE

21 Lithocarpus sp. 2 กอ FAGACEAE

22 Litsea martabarnica (Kurz) L.f. เมยดตน LAURACEAE

23 Macaranga indica Wight เตาดง EUPHORBIACEAE

24 Myrica sp. MYRICACEAE

25 Neocinnamomum caudatum Kosterm. จวงหอม LAURACEAE

26 Neolitsea sp. LAURACEAE

27 Nephelium hypoleucum Kurz คอแลน SAPINDACEAE

28 Nothaphoebe umbelliflora Blume ทงใบชอ LAURACEAE

29 Ostodes paniculata Blume มะคงดง EUPHORBIACEAE 30 Persia sp. LAURACEAE

31 Phoebe lanceolata (Wall. ex Nees) Nees แหลบก LAURACEAE

32 Phoebe paniculata (Nees) Nees สะทบ LAURACEAE

33 Prismatomeris sp. RUBIACEAE

34 Pterospermum cinnamomeum Kurz ตองเตา STERCULIACEAE

35 Quercus rex (Hemsl.) Schottky กอปลายจก FAGACEAE

36 Quercus sp. กอ FAGACEAE

37 Rhus javanica L. var. chinensis (Mill.) T.Yamaz. มะเหลยมหน ANACARDIACEAE

38 Sapindus rarak DC. มะคาดควาย SAPINDACEAE

39 Sarcosperma 1 SAPOTACEAE

40 Sarcosperma 2 SAPOTACEAE

41 Sterculia guttata Roxb. ปอแดง STERCULIACEAE


91



42 Sterculia sp. STERCULIACEAE

43 Syzygium angkae (Craib) Chantar. & J.Parn. หวาอางกา MYRTACEAE

44 Syzygium tetragonum (Wight) Walp. หวาปา MYRTACEAE

45 Turpinia sp. STAPHYLEACEAE

46 Vitex glabrata R.Br. ไขเนา LABIATAE

47 Vitex quinata (Lour.) F.N.Williams อแปะ LABIATAE

48 Walsura trichostemon Miq. กดลน MELIACEAE

49 Unknown 1

50 ไมตาย

ค านยม

ขอขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารย ดร. สวทย แสงทองพราว และ รองศาสตราจารย จตราพรรณ พลก ทกรณาใหคาปรกษาแนะนาในการทาการวจย เจาหนาทสถานวจยสตวปาเขานางรา กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช ทกทานโดยเฉพาะอยางยง คณศกดสทธ ซมเจรญ หวหนาสถานวจยสตวปาเขานางรา ทชวยในการเกบขอมล และขอขอบคณ คณสธดา ศลปสวรรณ คณศรศกด ทนงรบ คณอรณ สนบารง คณสคด เรองเรอ คณธรเดช วเชยรฉนทน และ คณบษบา โคสารคณ ทชวยเหลอในการจาแนกพรรณไม

ผลงานวจยนไดรบทนสนบสนนงานวจยระดบบณฑตศกษา จากบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเกษตรศาสตร


ประหยด ฐตะธรรมกล. 2528. การเปลยนแปลงพชพรรณตามระดบความสงในเขตรกษาพนธสตวปาหวยขาแขง. วทยานพนธปรญญาโท, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

วระชย ณ นคร. 2543. สวนพฤกษศาสตรสมเดจพระนางเจาสรกต (เลมท 6). โอ เอส พรนตง เฮาส, กรงเทพฯ. Goh, C.J. and M. Kluge. 1989a. Gas Exchange and Water Relations in Epiphytic Orchids, pp. 139-166.

In U. Luttge (ed), Vascular Plant as Epiphytes: Evolution and Ecophysiology. Springer-Verlag Berlin Heidelberg, Germany.


92

Goh, C.J. and M. Kluge. 1989b. Gas Exchange and Water Relations in Epiphytic Orchids, pp. 139-166. In U. Luttge (ed), Vascular Plant as Epiphytes: Evolution and Ecophysiology. Springer-Verlag Berlin Heidelberg, Germany. Cited F.W. Went. 1940. Soziologie der epiphyten eines tropischen Urwaldes. Annales du Jardin Botanique de Buitenzorg. 50: 1-98.

Goh, C.J. and M. Kluge. 1989c. Gas Exchange and Water Relations in Epiphytic Orchids, pp. 139-166. In U. Luttge (ed), Vascular Plant as Epiphytes: Evolution and Ecophysiology. Springer-Verlag Berlin Heidelberg, Germany. Cited J.K. Frei. 1973. Orchid ecology in a cloud forest in the moutains of Oaxaca, Mexico. Am Orchid Soc Bull. 42: 307-314. and J.K. Frei. 1973b. Effect of bark substrate on germination and early growth of Encyclia tempensis seeds. Am Orchid Soc Bull. 42: 701-708.

Dressler, S. H. 1981. The Orchid: Natural History and Classification. Harvard University Press, Massachusetts.

Journal of Tropical Plants Research Vol.1 : 103-125

การส ารวจพรรณพชเบองตนบรเวณเกาะเกรด จงหวดนนทบร Tentatively Survey on Vegetation at Ko Kred, Nonthaburi Province

ดวงใจ ศขเฉลม1 และ มานพ ผพฒน 2

Duangchai Sookchaloem 1 and Manop Poopath 2

ABSTRACT Tentatively survey on vegetation at Ko Kred, Nonthaburi province, were conducted during August 2006 - July 2007, to know plant diversity in Chaopraya basin area. The survey was undertaken in natural area and agriculture area along the Trail in Ko Kred. All plant specimens were analyzed for identification. 139 species were found in each habits as follows; 76, 12 and 36 species of tree, shrub and herb respectively. Plant species were found in two ecological habitats of abandon area and agriculture area . The abandon area or old orchard composed of 3 parts as follows: upper area, riparian area and marsh area. Plant species for instance; Streblus asper Lour., Azedirachta indica A.Juss. var. siamensis Valeton, Albizia lebbeckoides (DC.) Benth., Dipterocarpus alatus Roxb. ex G.Don etc. found in upper area. Erythrina fusca Lour., Elaeocarpus hygrophilus Kurz, Salix tetrasperma Roxb., Garcinia schomburgkiana Pierre etc. in riparian area, and Sesbania javanica Miq., Ludwigia hyssopifolia (G.Don) Exell, Acrostichum aureum L., Eichhornia crassipes (C.Mart.) Solms etc. in marsh area. The agriculture area as orchard which was improved as upper area for protecting flooding and storaging water, the popular plants were cultivated such as Cocos nucifera L. var. nucifera, Mangifera indica L., Bouea oppositifolia (Roxb.) Meisn., Litchi chinensis Sonn., Areca catechu L. etc. Most of woody plants. resisted and adapted to flooding condition. Among of these, 20 species resisted to flooding and invaded in the area instead of cultivated plants. 6 species risked for extince as follow: 3 endemic species of Cananga odorata (Lam.) Hook.f. & Thomson var. fruticosa (Craib) Corner, Pterospermum littorale Craib and Schoutenia glomerata King subsp. Peregrina (Craib) Roekm. & Hartono, 1 vulnerable species of Corypha utan Lam., and 2 threatened species of Dipterocarpus alatus Roxb. ex G.Don and Hopea odorata Roxb. Key words : Tentatively survey, Ko Kred, Nonthaburi Province D. Sookchaloem : [email protected]

1 คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพ; Faculty of Forestry, Kasetsart University, Bangkok. 2 กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช กรงเทพ; Department of National Park, Wildlife and Plant Conservation, Bangkok.


Duangchai Sookchaloem and Manop Poopath

104

บทคดยอ

การส ารวจพรรณพชเบองตนบรเวณเกาะเกรด จ.นนทบร ด าเนนการศกษาตงแตเดอน สงหาคม 2549 ถง กรกฎาคม 2550 เพอทราบความหลากหลายของพรรณพชพนเมองและพรรณพชเกษตร บรเวณเขตทราบลมแมน าเจาพระยา โดยการส ารวจเกบตวอยางพรรณพชตามเสนทางรอบเกาะเกรด และน ามาจ าแนกเพอวเคราะหชนด ผลการศกษาพบพรรณพช 139 ชนด สวนใหญเปนประเภทไมตนมจ านวน 76 ชนด ไมพม 12 ชนด ไมลมลก 36 ชนด และประเภทอนๆ อก 15 ชนด พนทเกาะเกรดแบงออกเปน 2 ถนนเวศ คอ ถนนเวศพนทถกทงราง และถนนเวศเกษตร โดยถนนเวศพนทถกทงราง เปนทงนาทถกทงรางหรอสวนเกา ประกอบดวยพนท 3 สวน ไดแก 1) คนดนเกาหรอทดอน พบพรรณพชไดแก ขอย สะเดา คาง ยางนา ถอน กมบก 2) พนทชายน า พบทองหลางน า มะกอกน า สนน มะดน สะตอ กรวยสวน จกนา 3) พนททงรางหรอบงทมน าขง พบ โสนกนดอก เทยนนา ปรงทะเล ผกตบชวา ผกตบไทย ผกบง ผกไผน า สาหรายหางกระรอก หญาและกกตางๆ เปนตน และถนนเวศเกษตร เปนสวนผลไมผสมทมการปรบสภาพพนทเปนคนดนและคน าเพอปองกนน าทวมและกกเกบน า พชทนยมปลก เชน มะพราว มะมวง มะปราง ลนจ หมาก ชมพ ขนนส าปะลอ กลวย กระทอน จากการศกษาพบวาพชทมเนอไมสวนใหญ สามารถทนตอน าทวมและปรบตวไดเปนอยางด ในทนมจ านวน 20 ชนดทเปนพชพนเมองสามารถทนตอสภาพน าทวมและรกเขาแทนทพชเกษตร ในการศกษาพบพรรณพช 6 ชนดอยในสภาวะเสยงตอการสญพนธ ซงจดเปนประเภทพชประจ าถน 3 ชนด ไดแก กระดงงาสงขลา กะหนาย และสายน าผง พชทมแนวโนมใกลสญพนธ 1 ชนด คอ ลานพร และพชทถกคกคาม 2 ชนด ไดแก ยางนา และตะเคยนทอง

ค าน า

เกาะเกรดตงอยบนทราบลมภาคกลางของประเทศไทย มสภาพภมประเทศเปนเกาะกลางแมน าเจาพระยา ดานทศเหนอ ทศตะวนตก และทศใตมแมน าเจาพระยาลอมรอบ สวนดานตะวนออกมแมน าลดเกรดปดลอม ซงเปนคลองทถกขดขนเพอเปนทางลดแมน าเจาพระยาตงแตสมยอยธยา เพอยนระยะทางทตองเดนเรอออมเกาะเกรด พนททงหมดเปนทราบลมน าทวมถง เกาะเกรดตงอยบนพนททมความสงประมาณ 2 เมตรจากระดบน าทะเลปานกลาง ตามรมฝงแมน าเปนทตงของแหลงชมชนหนาแนนมาแตโบราณ เนองจากเปนพนททเปนคนดนรมแมน าตามธรรมชาต ซงมระดบสงกวาพนทตอนกลางของเกาะ ทวทงเกาะจะมคคลองขนาดเลกจ านวนมากท าหนาทระบายน าจากแมน าเจาพระยาสพนทเกษตรกรรมตอนใน ตามรมแมน าชาวบานนยมสญจรดวยเรอ สวนพนทตอนในไมมถนนส าหรบรถยนต แตจะใชรถจกรยานยนตสญจรตามสะพานคอนกรตแคบๆ ทเชอมตอระหวางหมบาน และอาจใชเรอในชวงฤดน าหลาก ในฤดฝนพนททงหมดบนเกาะจะมสภาพชนแฉะ มน าทวมขงอยทวไป เนองจากสภาพดนเปนดนเหนยว มระดบน าใตดนสงและมการระบายน าทไมด ดวยเปนพนทลมต าอยใกลระดบน าทะเล ท าใหไดรบอทธพลของปรากฏการณน าขน-ลง โดยเฉพาะเมอเขาสเดอนกนยายน – พฤศจกายน ซงน าเหนอทหลากลงมามปรมาณสงมาก ยงเปนการท าใหพนทเกอบทงหมดเจงนองไปดวยน า ในบางปน าอาจทวมทงเกาะ เชนในป 2538 และ 2549 เมอเขาสฤดแลงพนทสวนใหญจะเหอดแหงลงเนองจากน าจะถกระบายจากคคลองทมอยทวเกาะลงสแมน า คงเหลอเฉพาะตามทองรองสวน คคลองและตามบงน าทลก


105

ดวยสภาพการขนลงของระดบน าของเกาะเกรดเชนน ท าใหราษฎรทอาศยอย และยงชพดวยอาชพเกษตรกรรมตองมการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมของพนท โดยพนทประมาณรอยละ 90 บนเกาะ เปนพนทเกษตรกรรม สวนมากเปนสวนผลไม พชผก นาขาว (ในอดต) และบอเลยงปลา ตามล าดบ ทท ากนตดตอกนมาหลายรอยป จงท าใหพนทแหงนสงสมพรรณพชทมนษยน ามาใชประโยชนเปนจ านวนมาก บางชนดเปนพชทหายาก แตยงสามารถพบไดทวไปบนเกาะแหงน ดวยปจจบนสภานะภาพทางเศรษฐกจ และสภาพแวดลอมของชมชนไดเปลยนแปลงไปมาก เปนผลใหกจกรรมอนเปนวฒนธรรมดงเดมทสบทอดกนมายาวนานเลอนหายไปจากพนทเกาะเกรด เหนไดจากพนทเกษตรกรรมทถกทงรางเปนจ านวนมาก และพรรณพชมากมายทงพชพนเมอง และ พชตางถนทชมชนน ามาใชประโยชนตางถกปลอยปละละเลย ลดจ านวนลง หากไมด าเนนการศกษาทรพยากรพชเหลาน ซงก าลงถกคกคามดวยปญหาน าทวม สภาพเศรษฐกจสงคมเพอหวงผลก าไร และกระแสสงคมทเปลยนไป อาจท าใหขอมลพรรณพชและภมปญญาทองถนตองสญหายไป และจะท าใหเอกลกษณอนเปนจดเดนของพนทเกาะเกรดเสอมถอยลง โดยผลการศกษานสามารถน าไปเปนขอมลประกอบการตดสนใจเพอวางแผนก าหนดการใชประโยชนพนท การฟนฟอาชพเกษตรกรรมทสอดคลองกบสภาพภมประเทศและสงแวดลอม การวางยทธศาสตรดานการทองเทยว อน จะน าไปสการพฒนาพนทเกาะเกรดไปในทศทางทถกตองอยางยงยนตอไป

วตถประสงค 1. เพอทราบความหลากชนดของพชพนเมองและพชเกษตร ในพนทเกาะเกรด จงหวดนนทบร 2. เพอทราบขอมลการเปลยนแปลงของพรรณพชทราบลมน าทวมถงและการใชประโยชนในแตละ

ถนนเวศ ในพนทเกาะเกรด

อปกรณ อปกรณส าหรบส ารวจและเกบตวอยางพรรณพช ไดแก กลองถายรป ไมสอย กรรไกรตดกง อปกรณทใชในการวเคราะหและการเกบรกษา ไดแก แอลกอฮอล ตอบ ถงพลาสตก กระดาษอดตวอยางพรรณไม

วธการ 1. ส ารวจพนทและเกบตวอยางพรรณพชเบองตน ในชวงเดอนสงหาคม 2549 เพอน ามาวาง

แผนการเกบขอมล 2. ส ารวจและเกบตวอยาง ในระหวางชวงเดอนกรกฎาคม 2550 โดยเลอกพนทตวแทนทมความ

สมบรณของพชดงเดม และพนทเกษตรกรรม จากเสนทางรถจกรยานยนตรอบเกาะเกรด ภาพท1 3. น าตวอยางพชมาจ าแนกและวนจฉยเพอหาชอชนด 4. วเคราะห และสรปผลการศกษา


106

ภาพท 1 แผนทแสดงเสนทางส ารวจพรรณพชดงเดมในระบบนเวศเกษตรบรเวณเกาะเกรด จ.นนทบร

ผลและวจารณ

ผลการศกษาครงน แบงลกษณะถนนเวศทพบเปน 2 สวนคอ ถนนเวศในพนทถกทงรางหรอทเปนพรรณพชพนเมอง และถนนเวศเกษตร

ถนนเวศของพนททถกทงราง พนททถกทงรางหรอตามขอบแปลงทขาดการดแล มพรรณพชพนเมองเขาปกคลม ขณะทไมผลตายลงเนองจากมความออนแอกวา และถกน าทวมตายในทสด องคประกอบของพรรณพชในถนนเวศของพนททถกทงรางจะพบความแตกตางกนไปตามสภาพพนทได 3 ประเภทดงน

1. คนดนหรอเนนดน เปนทสงทมโอกาสนอยทน าจะทวมถง พบ ขอย สะเดา คาง ถอน ยางนา กมบก ตะโก ตะโกสวน มะเกลอ กรวยปา หวา เฉยงพรานางแอ มะหวด ตะแบกนา ยอบาน ตะเคยนทอง จกนา ไทรขนก กะหนาย ตามภาพท 2

2. ชายน าหรอทงราง เปนทชนแฉะหรอมน าทวมขงในฤดฝน พบทองหลางน า มะกอกน า สนน สลอดน า มะดน สะตอ ตะแบกนา กมน า กรวยสวน จกนา จกสวน กระทมนา สะแกนา มะเดอปลอง มะเดออทมพร ไทรยอยใบแหลม ไทรยอยใบมน กระทม กานเหลอง มะตาด มะฝอ ส าโรง ตนเปดทะเล


107

เตาราง ลานพร ผกหนาม ล าเทง กะลา โมกบาน (คาดวามทงปลก และขนตามธรรมชาต) กะตงใบแดง คลา เถากระดอหดใบขน เถาวลยกรด ตามภาพท 3

3. ทงรางทมน าขงหรอบง มกพบวชพชลมลกพวกหญาและกกตางๆ เชน กกธปฤาษ โสนกนดอก เทยนนา (ทง 2 วงศ) (Hydrocera triflora (L.) Wight & Arn. ( Balsaminaceae) และ Ludwigia hyssopifolia (G.Don) Exell (Onagraceae)) บอน ผกกระเฉด ผกตบชวา ผกตบไทย กกสามเหลยม กกรงกา ผกบง ผกแวน เออง ผกไผน า จอก แหนแดง สาหรายหางกระรอก บวสาหราย ตามภาพท 4

ถนนเวศเกษตร ชาวเกาะเกรดประกอบอาชพเกษตรกรรมมายาวนานหลายรอยป เนองจากสภาพอนอดมสมบรณของดนและน า ท าใหผลไมทปลกในพนทแหงนมรสชาตด ประกอบกบการปลกไมยนตนซงเปนพชททนตอน าทวมไดดกวาการปลกพชกลมอนๆ เนองจากเปนพนทราบน าทวมถงเปนประจ าทกป เกษตรกรตองท าคนดนกนน าลอมรอบแปลงทดนของตน ซงบางแหงสงไดถง 2 เมตรตามระดบน าททวมถง ภายในแปลงจะขดรองสวนเปนแถว เพอรองรบน าทระบายจากแปลงปลกและคนดนในชวงฤดฝน และเปนทเกบน าในชวงฤดแลง ปใดทน าทวมสงเกษตรกรจะเสรมคนกนน ารอบแปลงใหสงตามระดบน าทไหลเออมาจากแมน าเจาพระยา หากระดบน าเพมสงอยางรวดเรวและมกระแสน าไหลแรงกอาจท าใหคนดนพงทลาย พชผลทไมทนตอน าทวมจะตายหมด เพราะโดยปกตน าจะทวมเปนระยะเวลายาวนาน บางปอาจทวมนานถง 4 เดอน พรรณพชทชาวเกาะเกรดปลกมหลากหลาย ชนด สวนใหญเปนพชตางถน บางชนดเปนพชพนเมองของประเทศไทยหรอของทราบลมภาคกลาง ทไดรบการปรบปรงสายพนธจนมลกษณะตางไปจากพนธพชปาดงเดม ลกษณะการปลกเปนสวนผลไมผสม โดยมการปลกแทรกกนขององคประกอบชนด และโครงสรางหรอมการปลกพชผกอายสนหมนเวยนตามชองวาง ซงบางแหงมไมผลเปนพชเดน ขณะทเปนสวนนอยอาจมพชลมลกเปนพชเดน พชทนยมปลก แยกตามสภาพพนทมดงน ปลกในแปลงทมการยกรองสวน ไมผล ไดแก ชมพ กลวย ลนจ หมาก สมโอ ฝรง กระทอน ทเรยน ล าไย พชผก ไดแก มะนาว ขาวโพด (ฝกออน) แตงกวา ชะอม ถวฝกยาว กระเจยบมอญ ตามขอบชายน าขอบรองหรอคคลองนยมปลกมะดน มะกอกน า กะลา มะตาด ขณะทตามคนดนรอบขอบแปลงซงเปนทสงกวาสวนอนๆ นยมปลกมะพราว มะมวง มะปราง ขนนส าปะลอ มะขาม ขนน ชมพมะเหมยว (ชมพสาแหรก) มะรม มะไฟ ช ามะเลยง มะตม ตาล ไผสสก ไผล ามะลอ ตามพนทลมต ามากบางแหงมการท านาบว หรอบอเลยงปลา เปนทนาสงเกตวาชาวสวนเกาะเกรดรวมถงชาวบานทวไปในเขตพนทภาคกลางตอนลางจะนยมปลกตนทองหลางน า แทรกกบพชผล เพอใชประโยชนจากใบทรวงหลนปรบปรงดน เนองจากเปนพชวงศถวทเจรญเตบโตเรว ทนตอน าทวม และพบมากในธรรมชาตตามพนทราบลมรมน า พรรณพชทกลาวถงเหลานมบางชนดเปนพชหายาก แตสามารถพบไดงายบนเกาะแหงนเชน ขนนส าปะลอ (ซงเปนพนธปลกพนธหนงของสาเกทผลมเมลด) มะดน กะลา ช ามะเลยง และมะตาด ซง 4 ชนดหลงคาดวานาจะเปนพชพนเมองของพนทราบลมภาคกลาง ทถกน ามาปลกจนเปนทคนเคย นอกจากนบางพนทถกปรบเปลยนไปเปนบอเลยงปลา หรอนาบว โดยมการท าคนดน


108

รอบขอบบอเพอปองกนน าทวม ซงเปนพนททเหมาะสมตอการปลกไมผลหรอพชผกบนคนดนนน ตามภาพท 5

จากการส ารวจพรรณพชของเกาะเกรดทง 2 ระบบนเวศ กลาวโดยรวมวามพรรณพชทส ารวจพบ 139 ชนด 115 สกล 63 วงศ แยกตามวสยดงน ไมตน 76 ชนด ไมพม 12 ชนด ไมลมลก 36 ชนด และพชวสยอนๆ 15 ชนด ในจ านวนน เปนพชน า 24 ชนด และพชตางถน 23 ชนด ตามตารางท 1

ความเปลยนแปลงเมอเทยบกบการส ารวจพนทเบองตนเมอป 2549 จากการสอบถามชาวบานทราบวาในปลายป 2549 มเหตการณน าทวมใหญสง 1-2 ม. ยาวนานประมาณ 3 เดอน (ก.ย. – พ.ย.) ท าใหไมลมลกตามทงนาทโตไมพนน าลมตายจ านวนมาก ผลการส ารวจในเดอนกรกฎาคม 2550 ซงเปนชวงหลงน าทวมใหญป 2549 ส ารวจพบพรรณพช 139 ชนด แตจากการส ารวจขอมลเบองตนเมอเดอนสงหาคม 2549 ตามเสนทางส ารวจเดยวกนมบญชรายชอพรรณไมตนและไมพมไมแตกตางกนมากนก แตเนองจากในป 2549 ส ารวจเบองตนไดขอมลเกยวกบไมลมลกไมมากนก จงไมสามารถทราบการรอดตายของไมลมลกหลงจากน าทวม อยางไรกตามจากการส ารวจป 2550 พบไมลมลก 36 ชนด ซงสวนใหญมความสงไมเกน 50 ซม. สวนใหญเปนพชน าประเภทลมลก พชเหลานมความสามารถทนทานตอสภาพน าทวมขงไดเปนอยางดและสามารถแตกกงกานยดยาวใหโผลพนระดบน าทวมได อยางไรกตามชวงทระดบน าสงขนอยางรวดเรวพชลมลกเหลานอาจตายไปบาง แตบางชนดมสวนเหงาหรอหวใตดนทยงมชวตอยหรอไดสรางเมลดพรอมทจะสบพนธในรนตอไป เมอระดบน าลดลงพชสามารถงอกขนมาใหมเมอเขาสฤดการเจรญตอไป ส าหรบการปรบตวตอการอยรอดของไมตนหลงน าทวม มเหตผลจากรายงานการวจยทชวยสนบสนนดงน การทพรรณไมบางชนดมความทนทานตอน าทวมขงไดเปนอยางด จะตองเปนพชทมการขยายพนธไดอยางรวดเรวทงในสวนของเมลด และการแตกกงกาน จงสามารถขยายพนธหลงจากน าลดไดอยางรวดเรว อยางไรกตามสภาพน าทวมขงอาจมผลกระทบตอพรรณพช ทงนอาจเนองมาจากพชทมเนอไมมกมความทนทานตอน าทวมเปนอยางด ดไดจากตวอยางการทดลองตนล าไยพนธอดอ (Dimocarpus longan Lour.subsp.longan var.longan cv. ‘E-Daw’) ในสภาพน าทวมขงนาน 15 วน แตไมปรากฏวามตนตาย (ศรวรรณ, 2542) ซงสอดคลองกบการทดลองในไมพมโดย เกษม (2544) พบวา การทดลองขงน ากบตนฝรงแดง (Psidium guajava L.) เปนเวลา 28 วน พบวาการขงน าท าใหฝรงแดงมความเขยวของใบคงท หรอลดลงเนองจากปรมาณคลอโรฟลลลดลงในระยะขงน า 21 วน และจะเพมขนในระยะขงน า 28 วน รวมทงสงผลใหเปลอกล าตนชนในหนาเพมขน เนองจากเกดการขยายขนาดของเซลลบรเวณโคนตนทแชน า ซงจะเหนไดวาในป 2549 ในพนทเกาะเกรดทมน าทวมประมาณ 3 เดอน ชนดของไมตนและไมพมมจ านวนชนดไมตางจากในป 2550 นอกจากนตนกลาของไมตน สามารถรอดตายเพอเจรญไปเปนไมหนมและไมทโตเตมทไดในทสด เนองจากเคยมการทดลองกบตนมะขาม ในสภาพน าขงราก เปนเวลา 1-7 วน พบวากลามะขามมอาการใบล ใบเหลอง รวง ตามระยะเวลาทถกน าทวม แตไมมนยส าคญทางสถต และภายหลงน า


109

ทวมขงตนมะขามทกตนสามารถเจรญเตบโตตอไปไดตามปกต (เชอน, 2532) แสดงใหเหนถงผลกระทบตอการตายมนอย แตกระทบตอการเจรญเตบโตเนองจากคลอโรฟลลลดลง นอกจากน ในการส ารวจพนทเกาะเกรด พบวามตนลนจปรากฏอยทงในป 2549 และยงคงปราก ฏในป 2550 เนองจากมผเคยศกษาลนจพนธคอมภายหลงน าทวมในเดอนตลาคม พ.ศ. 2539 จนกระทงเดอนเมษายน พ.ศ. 2540 พบวาตนลนจยงคงเจรญเตบโตและตดดอกไดตามปกต (ปยะมาศ, 2541) จากการเปรยบเทยบกบการศกษาตนไมในบรเวณทถกน าทวมในเขตกรงเทพมหานคร โดยยงยทธและคณะ (2520) พบวามพชรอดตาย 80% (รอดตาย 207 ชนด และตาย 61 ชนด) ในจ านวนทตาย 61 ชนดดงกลาวไมปรากฏวามในบญชรายชอพรรณไมเกาะเกรดทส ารวจในการศกษาน อาจเปนไปไดวาพรรณไมเหลานมจ านวนนอยมากหรอไดหายไปจากเกาะเกรด เพราะถกน าทวม สวนชนดทรอดตายหลงน าทวมในการศกษาดงกลาว พบชนดทปรากฏเหมอนกบบนเกาะเกรดจ านวน 20 ชนด ตวอยางเชน ตนเปดทะเล มะดน ทองหลางน า โสนกน-ดอก ตะแบกนา ช ามะเลยง เปนตน ภาพท 6 ส าหรบชนดทเหลอแสดงใน ตารางท 2 ซงเปนรายชอพรรณพชททนตอสภาพน าทวมไดด จะเหนไดวารายชอพรรณพชเหลานเปนพชทเจรญเตบโตไดดในสภาพภมประเทศแบบทราบลมน าทวมถง หรอทราบลมใกลชายฝงทะเล ซงจะมน าทวมเปนประจ าเกอบทกปในฤดน าหลาก พรรณพชททนตอสภาวะน าทวมบางชนดสามารถสบตอพนธไดงายกจรง แตอาจถกคกคามไดถาอยในสภาวะเสยง ในการศกษาจงไดตรวจสอบวามชนดทสมควรจะตองหาแนวทางการอนรกษเนองจากอยในสภาวะเสยงตอการสญพนธ พรรณพชทส ารวจทเกาะเกรดมจ านวน 6 ชนด จดเปนพรรณพชทอยในสภาวะเสยงตอการสญพนธ จดเปน 3 ประเภท พชประจ าถน 3 ชนด ไดแก กระดงงาสงขลา กะหนาย และสายน าผง พชทมแนวโนมใกลสญพนธ 1 ชนด คอ ลานพร และพชทถกคกคาม 2 ชนด ไดแก ยางนา และตะเคยนทอง (ธวชชย, 2543; Santisuk et al., 2006 และ Ashton, 1996) ตาม ตารางท 3 และ ภาพท 7

ส าหรบสภาพแวดลอมทางกายภาพ และสภาพทางเศรษฐกจสงคมของเกาะเกรด ทมผลกระทบตอการใชประโยชนทดนและพชพรรณสามารถตงขอสงเกตไดวามแนวโนมท าใหการใชประโยชนทดนเปลยนแปลงไปสงเกตไดจากพนทบรเวณสวนผลไม ทงนา ถกทงรางกวาครงหนง และพนทรกรางถกปกคลมดวยวชพช ขณะท ไมผล พชผก รวมถงพรรณพชพนเมองททนตอน าทวมไดนอย มการลมตาย และมแนวโนมประชากรลดลง ทงนเนองจากสภาพน าทวมทเกดขนบอยครงและยาวนานขน คนดนสวนรางทถกทอดทงมการถลมขวางกนทางระบายน า คคลองเรมตนเขน รวมทงน าเนาเสยจากชมชน ท าใหเกดพนทน าทวมขงจ านวนมากขนและมสภาพแวดลอมทเลวรายกวาเดม ประกอบกบปญหาราคาผลผลตตกต าไมคมทน ชาวบานหลายครอบครวหนมาประกอบอาชพคาขาย และบรการแกนกทองเทยว ทก าลงขยายตวเปนอยางมาก ในปจจบนพนทดานตะวนออก และดานตะวนออกเฉยงเหนอของเกาะทเลยบแมน าไดกลายเปนแหลงทองเทยว ขายสนคาและอาหารพนเมองยอดนยมแหงหนงในเขตกรงเทพฯ และปรมณฑล ขณะทพนทตอนกลางและฝงตะวนตกยงคง


110

เปนเขตเกษตรกรรม และพนททถกทงรางจ านวนมาก พนทเหลานจงถกทดแทนดวยพรรณไมน า และไมยนตนททนตอสภาพน าทวมไดเปนอยางด

สรป การส ารวจพรรณพชเบองตนบรเวณเกาะเกรด จ.นนทบร พบพรรณพช 139 ชนด สวนใหญเปนประเภทไมตนมจ านวน 76 ชนด ไมพม 12 ชนด ไมลมลก 36 ชนด และประเภทอนๆ อก 15 ชนด ในจ านวนน เปนพชน า 24 ชนด และพชตางถน 23 ชนด เกาะเกรดมพนทจดเปนถนนเวศ 2 ประเภท ไดแก ถนนเวศพนททถกทงราง เปนพนทสวนเกาหรอทงนาทถกทงราง ประกอบดวยพนท 3 สวน ไดแก คนดนเกาหรอเนนดน พนทชายน า และพนททงรางหรอบงทมน าขง ส าหรบระบบนเวศเกษตร เปนสวนผลไมผสมและพนทบอเลยงปลาอกเลกนอย ทมการปรบสภาพพนทเปนคนดนและคน าเพอปองกนน าทวมและกกเกบน า จากการศกษาพบวาพรรณพชสวนใหญเปนพชททนทานตอสภาพน าทวมและปรบตวไดเปนอยางด โดยเฉพาะไมตนหรอไมพมทเปนพชพนเมองซงจะเขาแทนทไมผลทขาดการดแล เมอน าบญชรายชอพรรณพชทพบทงหมดมาตรวจสอบกบบญชรายชอพชทมสภาวะเสยงตอการสญพนธ พรรณพชทส ารวจทเกาะเกรดมจ านวน 6 ชนด ทจดเปนพชทอยในสภาวะเสยงตอการสญพนธ ดงน พชประจ าถน 3 ชนด ไดแก กระดงงาสงขลา กะหนาย และสายน าผง พชทมแนวโนมใกลสญพนธ 1 ชนด คอ ลานพร และพชทถกคกคาม 2 ชนด ไดแก ยางนา และตะเคยนทอง

เอกสารและสงอางอง เกษม พรกคง. 2544. ผลของสภาพน าทวมขงตอการเจรญเตบโต พลงงานศกยของน าในใบ ปรมาณ

คลอโรฟลล ลกษณะทางกายวภาค และสณฐานวทยาบางประการของฝรงสามพนธ. ปญหาพเศษปรญญาโท. ภาควชาพชสวน คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

เชอน อราฤทธ. 2532. การศกษาเบองตนของการทนตอสภาพน าขงในตนมะขาม. ปญหาพเศษปรญญาตร.ภาควชาพชสวน คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ธวชชย สนตสข. 2543. พชถนเดยวและพชหายากของประเทศไทย. บรษท โรงพมพอกษรสมพนธ(1987) จ ากด,กรงเทพฯ.

ธวชชย สนตสข. 2547.พชถนเดยวและพชหายากของประเทศไทย.โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย,กรงเทพฯ.

ปยะมาศ ไชยพรพฒนา. 2541. ผลของชวงระยะการเจรญเตบโตของยอดตนลนจพนธคอมภายหลงน าทวมทมตอการออกดอกและตดผล. ปญหาพเศษปรญญาตร. ภาควชาพชสวน คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ยงยทธ จรรยารกษ,รชน วรพลน,วยดา เทพหตถ และเยาวลกษณ มณรตน. 2520. การส ารวจสภาพตนไมในบรเวณทถกน าทวม ในเขตกรงเทพมหานคร.รายงานการวจย.สถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย.กรงเทพฯ.


111

ศรวรรณ อนทรพรหม. 2542. การศกษาเบองตนของการทนตอสภาพน าทวมขงในตนล าไยพนธอดอ.ปญหาพเศษปรญญาตร. ภาควชาพชสวน คณะเกษตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

Ashton, P.S. 1996. In IUCN 2003. IUCN 2003 Red List of Threatened Species. (www.redlist.org). Santisuk, T., Chayamarit, K., Pooma, R. and Suddee, S. 2006. Thailand Red Data: Plants. Office

of Natural Resources and Environmental Policy and Planning (ONEP), Bangkok, Thailand. 256 p.


112

เลขท ชอวงศ ชอพฤกษศาสตร ชอไทย วสย ถนนเวศ

1 Acanthaceae Thunbergia laurifolia Lindl. รางจด C Up

2 Alismataceae Limnocharis flava (L.) Buchenau บอนจน ExAqH Ma

3 Amaranthaceae Amaranthus viridis L. ผกขม H Up

4 Amaranthaceae Celosia argentea L. หงอนไกไทย H Up

5 Anacardiaceae Bouea oppositifolia (Roxb.) Meisn. มะปราง T Ag

6 Anacardiaceae Mangifera indica L. มะมวง ExT Ag

7 Anacardiaceae Spondias pinnata (L.f.) Kurz มะกอก T Up

8 AnnonaceaeCananga odorata (Lam.) Hook.f.

&Thomson var.fruticosa (Craib) Cornerกระดงงาสงขลา S/ST Ag

9 Apocynaceae Cerbera odollam Geartn. ตนเปดทะเล T Ri

10 Apocynaceae Wrightia religiosa Benth.ex Kurz โมกบาน S Ri

11 Araceae Colocasia gigantea Hook.f. บอน AqH Ri, Ma

12 Araceae Lasia spinosa (L.) Thwaites ผกหนาม AqH Ri

13 Araceae Pistia stratiotes L. จอก AqH Ma

14 Araceae Typhonium trilobatum (L.) Schott อตพด H Up

15 Azollaceae Azolla pinnata R.Br. แหนแดง AqF Ma

16 Balsaminaceae Hydrocera triflora (L.) Wight & Arn. เทยนนา AqH Ri, Ma

17 Bombacaceae Durio zibethinus Merr. ทเรยน ExT Ag

18 Boranginaceae Heliotropium indicum L. หญางวงชาง H Up

19 Capparaceae Cleome chelidonii L. f. ผกเสยนปา H Up

20 Capparaceae Crateva adansonii DC. กมบก T Up, Ri

21 Capparaceae Crateva magna (Lour.) DC. กมนา T Ri

22 Ceratophyllaceae Ceratophyllum demersum L. สาหรายหางมา AqH Ma

23 Combretaceae Combretum quadrangulare Kurz สะแกนา T Ri

24 Combretaceae Combretum tetralophum C.B.Clarke เถาวลยกรด C Ri

25 Combretaceae Terminalia bellerica (Gaertn.) Roxb. สมอพเภก T Up

26 Combretaceae Terminalia catappa L. หกวาง T Up

27 Combretaceae Terminalia chebula Retz.var.chebula สมอไทย T Up

28 Convolvulaceae Ipomoea aquatica Forssk. ผกบง CrH Ma

ตารางท 1 บญชรายชอพรรณพชในพนทเกาะเกรด จงหวดนนทบร


113


29 Cucurbitaceae Cucumis sativus L. แตงกวา ExH Ag

30 CucurbitaceaeMomordica cochinchinensis

(Lour.)Spreng.ฟกขาว C Ag

31 CyperaceaeActinoscirpus grossus (L.f.)Goetgh. &

D.A. Simpsonกกสามเหลยม AqH Ma

32 Cyperaceae Cyperus digitatus Roxb. กกรงกา AqH Ma

33 Dilleniaceae Dillenia indica L. มะตาด T Ri

34 Dipterocarpaceae Dipterocarpus alatus Roxb.ex G.Don ยางนา T Up, Ri

35 Dipterocarpaceae Hopea odorata Roxb. ตะเคยนทอง T Ri

36 EbenaceaeDiospyros malabarica (Desr.) Kostel.

var. malabaricaตะโกสวน T Up

37 Ebenaceae Diospyros mollis Griff. มะเกลอ T Up

38 Ebenaceae Diospyros rhodocalyx Kurz ตะโกนา T Up

39 Elaeocarpaceae Elaeocarpus hygrophilus Kurz มะกอกนา T Ri

40 Euphorbiaceae Acalypha lanceolata Willd. ตาแยซฟนแหลม H Up

41 Euphorbiaceae Antidesma ghaesembilla Gaertn. เมาไขปลา T Up, Ri

42 Euphorbiaceae Baccaurea ramiflora Lour. มะไฟ T Ag

43 Euphorbiaceae Baliospermum sp. S Up

44 Euphorbiaceae Breynia vistis-idaea (Burm.f.)C.E.C.Fisch. ผกหวานตวผ S Up, Ri

45 Euphorbiaceae Bridelia curtisii Hook.f. มะกาใบหนา S Up, Ag

46 Euphorbiaceae Bridelia insulana Hance มะกาตน T Up

47 Euphorbiaceae Croton caudatus Geiseler กระดอหดใบขน C Ri

48 Euphorbiaceae Hura crepitans L. ทองหลางฝรง ExT Ag

49 Euphorbiaceae Phyllanthus amarus Schumach.& Thonn. ลกใตใบ H Up

50 Euphorbiaceae Shirakiopsis indica (Willd.)Esser สมอทะเล T Ri

51 Euphorbiaceae Trewia nudiflora L. มะฝอ T Ri

52 Flacourtiaceae Casearia grewiifolia Vent. var. grewiifolia กรวยปา T Up, Ri

53 Flagellariaceae Flagellaria indica L. หวายลง C Ri

54 Gramineae Bambusa longispiculata Gamble ไผลามะลอก B Ag

55 Gramineae Zea mays L. ขาวโพด ExH Ag

ตารางท 1(ตอ) บญชรายชอพรรณพชในพนทเกาะเกรด จงหวดนนทบร


114


56 Guttiferae Garcinia schomburgkiana Pierre มะดน ST Ag, Ri57 Hydrocharitaceae Hydrilla verticillata (L.f.)Royle สาหรายหางกระรอก AqH Ma

58 Lecythidaceae Barringtonia acutangula (L.)Gaertn. จกนา T Ri

59 Lecythidaceae Barringtonia racemosa (L.)Spreng. จกสวน T Ri60 Lecythidaceae Couronpita guianensis Aubl. สาละลงกา ExT Ag

61 Leeaceae Leea rubra Blume ex Spreng. กะตงใบแดง S Ri

62Leguminosae-

CaesalpinioideaeCrudia chrysantha (Pierre)K.Schum. สะตอ T Ri

63Leguminosae-

CaesalpinioideaeCynometra ramiflora L. มะคะ T Ri

64Leguminosae-

CaesalpinioideaeTamarindus indica L. มะขาม ExT Ag

65Leguminosae-

Mimosoideae

Acacia pennata (L.) Willd.

subsp.insuavis (Lace) I.C. Nielsenชะอม C Ag

66Leguminosae-

MimosoideaeAlbizia lebbeckoides (DC.)Benth. คาง T Up, Ri

67Leguminosae-

MimosoideaeAlbizia procera (Roxb.)Benth. ทงถอน T Up, Ri

68Leguminosae-

PapilionoideaeErythrina fusca Lour. ทองหลางนา,ทองโหลง T Ri

69Leguminosae-

PapilionoideaeSesbania javanica Miq. โสนกนดอก S Ma, Ri

70Leguminosae-

Papilionoideae

Vigna unguiculata (L.) Walp. supsp.

unguiculataถวฝกยาว H Ag

71 Lythraceae Lagerstroemia floribunda Jack ตะแบกนา T Ri

72 Lythraceae Lagerstroemia speciosa (L.)Pers. อนทนลนา T Ag, Ri

73 Malvaceae Abelmoschus esculentus (L.) Moench กระเจยบมอญ ExS Ag

74 Malvaceae Hibiscus surattensis L. ชะมด S Ri, Ma

75 Malvaceae Hibiscus tiliaceus L. ปอทะเล T Ri76 Malvaceae Urena lobata L. ขครอก S Up

77 Marantaceae Schumanthus dichotomus (Roxb.)Gagnep. คลา AqH Ma

78 Masileaceae Marsilea crenata C.Presl ผกแวน AqF Ma

79 MeliaceaeAzedirachta indica A.Juss. var.

siamensis Valeton สะเดา T Up

80 Menispermaceae Tiliacora triandra (Colebr.) Diels เถายานาง C Ag, Up

ตารางท 1(ตอ) บญชรายชอพรรณไมในพนทเกาะเกรด จงหวดนนทบร


115


81 Moraceae Artocarpus altilis (Parkinson) Fosberg ขนนสาปะลอ, สาเก ExT Ag

82 Moraceae Artocarpus heterophyllus Lam. ขนน ExT Ag

83 Moraceae Ficus benjamina L. ไทรยอย T Ri

84 Moraceae Ficus heterophylla L.f. สลอดนา S Ri

85 Moraceae Ficus hispida L.f. มะเดอปลอง T Up, Ri

86 Moraceae Ficus racemosa L. มะเดออทมพร T Up, Ri

87 Moraceae Ficus retusa L. var. retusa ไทรยอยใบท T Up, Ri

88 Moraceae Ficus rumphii Blume โพขนก T Up, Ri

89 Moraceae Ficus superba (Miq.) Miq. ไกร T Up, Ri

90 Moraceae Streblus asper Lour. ขอย T Up

91 Moringaceae Moringa oleifera Lam. มะรม ST Ag

92 Musaceae Musa sapientum L. กลวยนาวา ExH Ag93 Myristicaceae Horsfieldia irya (Gaertn.) Warb. กรวย T Ri

94 Myrtaceae Psidium guajava L. ฝรง ExST Ag

95 Myrtaceae Syzygium cumini (L.) Skeels หวา T Up

96 MyrtaceaeSyzygium malaccense (L.) Merr. &

L.M.Perry

ชมพมะเหมยว,

ชมพสาแหรกExST Ag

97 Myrtaceae Syzygium sp. ชมพ ExT Ag

98 Nelumbonaceae Nelumbo nucifera Gaertn. บวหลวง AqH Ma

99 Nymphaeaceae Nymphaea sp. บว ExAqH Ma

100 Onagraceae Ludwigia hyssopifolia (G.Don) Exell เทยนนา AqH Ma

101 Oxalidaceae Oxalis corniculata L. สมกบ CrH Up

102 Palmae Areca catechu L. หมาก ExT Ag

103 Palmae Borassus flabellifer L. ตาล ExT Ag

104 Palmae Caryota mitis Lour. เตารางแดง T Ri, Up

105 Palmae Cocos nucifera L. var. nucifera มะพราว ExT Ag

106 Palmae Corypha utan Lam. ลานพร TAg,

Up107 Parkeriaceae Ceratopteris thalictroides (L.) Brongn. ผกขาเขยด AqF Ma

108 PiperaceaePeperomia pellucida (L.) Humb. Bonpl.

& Kunth ผกกระสง H Up

109 Polygonaceae Polygonum glabrum Willd. เออง AqH Ma

ตารางท1(ตอ) บญชรายชอพรรณพชบรเวณเกาะเกรด จงหวดนนทบร


116


110 Polygonaceae Polygonun sp. AqH Ma

111 Pontederiaceae Eichhornia crassipes (C.Mart.)Solms ผกตบชวา ExAqH Ma112 Pontederiaceae Monochoria hastata (L.)Solms ฝกตบไทย AqH Ma

113 PontederiaceaeMonochoria vaginalis (Burm.f.) C.Presl

ex Kunthผกเขยด AqH Ma

114 Pteridaceae Acrostichum aureum L. ปรงทะเล AqF Ma, Ri

115 Pteridaceae Stenochlaena palustris (Burm.f.) Bedd. ลาเทง CF Ri

116 Rhizophoraceae Carallia brachiata (Lour.)Merr. เฉยงพรานางแอ T Up, Ri

117 Rubiaceae Aegle marmelos (L.)Corrêa ex Roxb. มะตม T Up

118 RubiaceaeAnthocephalus chinensis (Lam.) A.Rich

ex Walp.กระทม T Up

119 RubiaceaeMitragyna diversifolia (Wall.ex G.Don)

Havil.กระทมนา T Up, Ri

120 Rubiaceae Morinda citrifolia L. ยอบาน STUp,

Ag121 Rutaceae Citrus aurantifolia (Christm.) Swingle มะนาว ExST Ag

122 Rutaceae Citrus maxima (Burm.f.) Merr. สมโอ ExST Ag

123 Rutaceae Nauclea orientalis (L.) L. กานเหลอง T Ri

124 Salicaceae Salix tetrasperma Roxb. สนน T Ri

125 Sapindaceae Allophylus cobbe (L.)Raeusch. ตอไส S Up

126 Sapindaceae Dimocarpus longan Lour.subsp.longan ลาไย T Ag

127 Sapindaceae Lepisanthes fruticosa (Roxb.)Leenh. ชามะเลยง ST Ag

128 Sapindaceae Lepisanthes rubiginosa (Roxb.) Leenh. มะหวด T Up

129 Sapindaceae Litchi chinensis Sonn. ลนจ T Ag

130 Schizaeaceae Lygodium salicifolium C.Presl ลเภาใหญ CF Up

131 Scrophulariaceae Scoparia dulcis L. กรดนา H Up

132 Sonneratiaceae Sonneratia caseolaris (L.)Engl. ลาพ T Ri

133 Sterculiaceae Pterospermum littorale Craib กะหนาย T Up

134 Sterculiaceae Sterculia foetida L. สาโรง T Ri



117


135 Thelypteridaceae Thelypteris sp. กดปา F Up, Ri

136 TiliaceaeSchoutenia glomerata King subsp.

peregrina (Craib)Roekm.สายนาผง T Ag

137 UrticaceaeBoehmeria clidemioides Miq.var.diffusa .(Wedd.) Hand.-Mazz.

เของแขงมา H Up

138 Urticaceae Pilea cadierei Gagnep.& Guillaumin นกกระทา ExH Up

139 Zingiberaceae Alpinia nigra (Gaertn.)Burtt กะลา, ขานา AqH Ag, Ri


หมายเหต : อธบายอกษรยอ AqF = Aquatic Fern H = Herb AqH = Aquatic Herb HC = Herbaceous Climber B = Bamboo S = Shrub C = Climber ST = Shrubby Tree CF = Climbing Fern T = Tree CrH = Creeping Herb F = Fern CrUS = Creeping Undershrub G = Grass

ExH = Exotic Herb ExAqH = Exotic Aquatic Herb ExT = Exotic Tree Ag = Agriculture area Ri = Riparian area Up = Upper area

Ma = Marsh area


118

ตารางท 2 รายชอพรรณพชเกาะเกรดททนตอสภาพนาทวมตามการศกษาของ ยงยทธและคณะ (2520)

เลขท ชอวงศ ชอพฤกษศาสตร ชอไทย วสย

1 AnnonaceaeCananga odorata (Lam.)Hook.f.&Thomson var.

fruticosa (Craib)Cornerกระดงงาสงขลา S/ST

2 Apocynaceae Cerbera odollam Geartn. ตนเปดทะเล T

3 Apocynaceae Wrightia religiosa Benth.ex Kurz โมกบาน S

4 Capparaceae Crateva magna (Lour.)DC. กมนา T

5 Dipterocarpaceae Dipterocarpus alatus Roxb.ex G.Don ยางนา T

6 Elaeocarpaceae Elaeocarpus hygrophilus Kurz มะกอกนา T

7 Guttiferae Garcinia schomburgkiana Pierre มะดน ST

8 Lecythidaceae Barringtonia racemosa (L.)Spreng. จกสวน T

9Leguminosae-

PapilionoideaeErythrina fusca Lour. ทองหลางนา T

10Leguminosae-

PapilionoideaeSesbania javanica Miq. โสนกนดอก US

11 Lythraceae Lagerstroemia floribunda Jack ตะแบกนา T

12 Lythraceae Lagerstroemia speciosa (L.)Pers. อนทนลนา T

13 MeliaceaeAzedirachta indica A.Juss.var.siamensis

Valetonสะเดา T

14 Moraceae Ficus benjamina L. ไทรยอย T

15 Moraceae Streblus asper Lour. ขอย T

16 Myrtaceae Syzygium cumini (L.) Skeels หวา T

17 Myrtaceae Syzygium malaccense (L.)Merr.&L.M.Perry ชมพมะเหมยว ST

18 Palmae Caryota mitis Lour. เตารางแดง P

19 Sapindaceae Lepisanthes fruticosa (Roxb.)Leenh. ชามะเลยง ST

20 TiliaceaeSchoutenia glomerata King subsp.peregrina

(Craib)Roekm.สายนาผง T


119

ตารางท 3 รายชอพรรณพชเกาะเกรดทเปนพชถนเดยว พชหายาก และพชทถกคกคาม

เลขท ชอวงศ ชอพฤกษศาสตร ชอไทย สถานะ แหลงอางอง

1 AnnonaceaeCananga odorata (Lam.) Hook.f. &

Thomson var. fruticosa (Craib) Cornerกระดงงาสงขลา E,R Santisuk (2000)

2 SterculiaceaePterospermum littorale CraibThomson

var. fruticosa (Craib) Cornerกะหนาย E Santisuk (2000)

3 TiliaceaeSchoutenia glomerata King subsp.

Peregrina (Craib) Roekm. & Hartonoสายนาผง E,R Santisuk et al.( 2006)

4 Palmae Corypha utan Lam. ลานพร VU Santisuk .et al.( 2006)

5 Dipterocarpaceae Dipterocarpus alatus Roxb.ex G.Don ยางนา T Ashton (1996)

6 Dipterocarpaceae Hopea odorata Roxb. ตะเคยนทอง T Ashton (1996)

หมายเหต: อธบายอกษรยอ

R= Rare species (พชหายาก)

E=Endemic species (พชถนเดยวหรอเฉพาะถน)

T=Threatened species (พชทถกคกคาม)

VU = Vulnerable (พชทมแนวโนมใกลสญพนธ)


120

ภาพท 2 สภาพพนทและพรรณพชในถนนเวศทเปนคนดนหรอเนนดน A: คนดนรมแมน าเจาพระยา เปนทตงบานเรอนและสวนผลไม บางแหงเปนทรกราง B: คนดนรมคน าหรอสวนผลไมทถกทงราง C: ถอน / ทงถอน (Albizia procera (Roxb.)Benth.) D: ยางนา (Dipterocarpus alatus Roxb.ex G.Don) E: กรวยปา (Casearia grewiifolia Vent. var. grewiifolia)

C D E

B A


121

ภาพท 3 สภาพพนทและพรรณพชในถนนเวศแบบชายน าหรอทงราง A & B: พนทชายน าตามคน าหรอรองสวน และตามรมแมน าล าคลอง C: กะลา (Alpinia nigra (Gaertn.) Burtt) D: มะกอกน า (Elaeocarpus hygrophilus Kurz) E: กระทมนา (Mitragyna diversifolia (Wall.ex G.Don) Havil.) F: จกนา (Barringtonia acutangula (L.) Gaertn.)

C

D E

B A

F


122

ภาพท 4 สภาพพนทและพรรณพชในถนนเวศทเปนทงรางมน าขงหรอบง A & B: พนททงรางทมน าขงหรอกลายเปนบง มวชพชปกคลมหนาแนน C: เทยนนา (Hydrocera triflora (L.) Wight & Arn.) D: ผกกระเฉด (Neptunia oleracea Lour.) E: ผกตบไทย (Monochoria hastata (L.)Solms.)

C D E

B A


123

ภาพท 5 ถนนเวศเกษตร A: พนทสวนผลไม หรอแปลงผกทเพงเตรยมพนทปลก สงเกตมการน าตนทองหลางน า (Erythrina fusca Lour.) มาปลกตามตลงรองสวนเพอชวยบ ารงดน B: พนทบอเลยงปลาทมการปลกบว (Nymphaea sp.) แทรก C: ตามชายน ารองสวนปลกกะลา (Alpinia nigra (Gaertn.)Burtt) D: ชมพมะเหมยว (Syzygium malaccense (L.) Merr. & L.M.Perry) E: ขนนส าปะลอ (Artocarpus altilis (Parkinson) Fosberg)

C D E

B A


124

ภาพท 6 ตวอยางรายชอพรรณพชเกาะเกรดททนตอสภาพน าทวม A: ตนเปดทะเล (Cerbera odollam Geartn.) B: มะดน (Garcinia schomburgkiana Pierre) C: ทองหลางน า (Erythrina fusca Lour.) D: โสนกนดอก (Sesbania javanica Miq.) E: ตะแบกนา (Lagerstroemia floribunda Jack) F: ช ามะเลยง (Lepisanthes fruticosa (Roxb.) Leenh.)

C

D E

B A

F


125

ภาพท 7 ชนดพชของเกาะเกรดทอยในสภาวะเสยง (พชประจ าถน พชหายาก และพชทถกคกคาม) A: กระดงงาสงขลา (Cananga odorata (Lam.) Hook.f. & Thomson var. fruticosa (Craib) Corner) B: กะหนาย (Pterospermum littorale CraibThomson var. fruticosa (Craib) Corner) C: สายน าผง (Schoutenia glomerata King subsp. Peregrina (Craib) Roekm. & Hartono) D: ลานพร (Corypha utan Lam.) E: ยางนา (Dipterocarpus alatus Roxb.ex G.Don) F: ตะเคยนทอง (Hopea odorata Roxb.)

C

D E

B A

F


Reviewers Kasetsart University Assoc. Prof. Dr. Somkid Siripatanadilok Assoc. Prof. Dr. Yingyong Paisooksantivatana Assoc. Prof. Dr. Sumon Masuthon Assoc. Prof. Dr. Srunya Vajrodaya Assist. Prof. Dr. Duangchai Sookchaloem Assist. Prof. Dr. Payattipol Narangajavana Assoc. Prof. Dr. Vipak Jintana Assist. Prof. Dr. Yongyut Trisurat Assist. Prof. Dr. Wichan Eiadthong Dr. Suthee Duangjai Dr. Sarawood Sangkaew Royal Forest Department Dr. Jesada Luangjame Dr. Bundit Ponoy Department of National Park, Wildlife and Plant conservation Dr. Sujitra Jangtrakul Mr. Thawatchai Wongprasert Mr. Wongsakorn Maikhu Dr. Rachun Pooma Dr. Kowit Chaisurisri Mr. Surachai Chondamrongkoon National Institute of Development Administration. Assist. Dr. Jintana Amornsanguansin

journal of tropical plants researchbioff.forest.ku.ac.th/pdf_file/sep_2014/jtpr1.pdf · journal of...

Documents