judith butler - Μουσική · butler, judith judith butler (Τζούντιθ Μπάτλερ,...

206
Σειρά μεγάλοι στοχαστές Judith Butler ιμέλεια: Μαυροζαχαράκης Μανόλης Κοινωνιολόγος Πολιτικός Επιστήμονας Πολιτικές, Οικονομικές, Κοινωνιολογικές Αναζητήσεις στον 21ο αιώνα αρχισυνταξία: Μανόλης Μαυροζαχαράκης

Upload: trinhkhuong

Post on 28-Jul-2018

242 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Σειρά μεγάλοι στοχαστές

Judith Butler

Eπιμέλεια: Μαυροζαχαράκης Μανόλης

Κοινωνιολόγος –Πολιτικός Επιστήμονας

Πολιτικές, Οικονομικές, Κοινωνιολογικές Αναζητήσεις στον 21ο αιώνα αρχισυνταξία: Μανόλης Μαυροζαχαράκης

Page 2: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Butler, Judith

Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ γεννήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 1956 στις ΗΠΑ. Το έργο της έχει ασκήσει σημαντική επιρροή στα πεδία του φεμινισμού, της θεωρίας Queer, της πολιτικής φιλοσοφίας και της ηθικής. Είναι καθηγήτρια στο τμήμα Ρητορικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, Μπέρκλεϊ. Η Μπάτλερ πήρε το διδακτορικό της στη φιλοσοφία από το Πανεπιστήμιο Γέιλ το 1984 και η διατριβή της δημοσιεύθηκε με τον τίτλοSubjects of Desire: Hegelian Reflections in Twentieth Century France.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΜΠΑΤΛΕΡ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΜΠΑΤΛΕΡ

Αναταραχή φύλου. Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, επιμέλεια κειμ.: Χριστίνα Σπυροπούλου, εισαγ.-επιστημ. επιμέλεια: Βενετία Καντσά, επίμετρο: Αθηνά Αθανασίου, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2009. Επιτελεστική πολιτική και κριτική της κρατικής βίας (Ετήσια διάλεξη στη μνήμη του Νίκου Πουλαντζά 2009), μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, Νήσος/Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, Αθήνα 2010. Επιτελεστικότητα και επισφάλεια. Η Τζούντιθ Μπάτλερ στην Αθήνα, επιμέλεια: Αθηνά Αθανασίου, Νήσος, Αθήνα 2011. Ευάλωτη ζωή. Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, Κώστας Αθανασίου, εισαγωγή: Αθηνά Αθανασίου, Νήσος, Αθήνα 2009. Η ψυχική ζωή της εξουσίας. Θεωρίες καθυπόταξης, μτφρ. Τάσος Μπέτζελος, Πλέθρον, Αθήνα 2009. Λογοδοτώντας για τον εαυτό, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, επιμέλεια-επίμετρο: Αθηνά Αθανασίου, Εκδόσεις Εκκρεμές, Αθήνα 2009.

ΑΡΘΡΑ ΤΗΣ ΜΠΑΤΛΕΡ «Από την επιτελεστικότητα στην επισφάλεια», στο Α. Αθανασίου (επιμ.), Επιτελεστικότητα και επισφάλεια. Η Τζούντιθ Μπάτλερ στην Αθήνα, Νήσος, Αθήνα 2011, σσ. 59-46.

Page 3: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

«Βία, πένθος, πολιτική», στο Δήμητρα Μακρυνιώτη (επιμ.), Περί θανάτου. Η πολιτική διαχείριση της θνητότητας, μτφρ. Κώστας Αθανασίου, Κική Καψαμπέλη, Νήσος, Αθήνα 2008. «Εξήγηση και απενοχοποίηση, ή τι μπορούμε να ακούσουμε», μτφρ. Γρηγόρης Ανανιάδης, Σύγχρονα Θέματα, τχ. 80, Ιούνιος 2002, σσ. 6-12. «Επιτελεστική πολιτική και κριτική της κρατικής βίας» (μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης), στο Α. Αθανασίου (επιμ.), Επιτελεστικότητα και επισφάλεια. Η Τζούντιθ Μπάτλερ στην Αθήνα, Νήσος, Αθήνα 2011, σσ. 19-46. «Ο μαρξισμός και το “απλώς πολιτισμικό”», μτφρ. Άκης Γαβριηλίδης, Θέσεις, τχ. 93, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2005. «Σώματα που έχουν σημασία: σχετικά με τα όρια του “φύλου” σε επίπεδο λόγου», στο συλλογικό τόμο,Τα όρια του σώματος. Διεπιστημονικές προσεγγίσεις,επιμέλεια Δήμητρα Μακρυνιώτη, Εκδόσεις Νήσος, Αθήνα 2004. Αθανασίου, Αθηνά & Μπάτλερ, Τζούντιθ, «Κρίση, κριτική και οι δυνατότητες της πολιτικής» (συνέντευξη στην Ειρήνη Αβραμοπούλου με την ευκαιρία της έκδοσης του Dispossession: The Performative in thePolitical), Η Αυγή της Κυριακής / «Ενθέματα», 26 Ιανουαρίου 2014.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΤΗΣ ΜΠΑΤΛΕΡ «Αμφισβητώντας το “κανονικό”, αναδιαμορφώνοντας το δυνατό: Φεμινισμός, queer πολιτική και ριζοσπαστική αριστερά» (Συνέντευξη στην Αθηνά Αθανασίου) (μτφρ. Θεοδοσία Μαρινούδη), στο Α. Αθανασίου (επιμ.), Επιτελεστικότητα και επισφάλεια. Η Τζούντιθ Μπάτλερ στην Αθήνα, Νήσος, Αθήνα 2011, σσ. 109-122. «Από την επιτελεστικότητα στην επισφάλεια» (Συνέντευξη με την Άννα Ζαρίφη», μτφρ. Άννα Ζαρίφη,Σύγχρονα Θέματα, τχ. 112, Ιανουάριος – Μάρτιος 2011, σσ. 67-69. «Γιατί να μην παντρεύονται περισσότεροι από δύο;» (Συνέντευξη στον Ματθαίο Τσιμιτάκη) Καθημερινή, 10 Ιανουαρίου 2010. «Επαν-ορίζοντας το ‘κανονικό’: Φεμινισμός και Ριζοσπαστική Αριστερά» (Συνέντευξη της Judith Butlerστην Αθηνά Αθανασίου), Η Κυριακάτική Αυγή / «Αναγνώσεις», 13 Δεκεμβρίου 2009. «Μελαγχολία του φύλου και ψυχανάλυση» (Συνέντευξη στη Νασία Λινάρδου-Μπλανσέ και στον Ρεζινάλντ Μπλανσέ) (μτφρ. Νασία Λινάρδου με τη συνδρομή της Ευαγγελίας Τσώνη), στο Α. Αθανασίου (επιμ.),Επιτελεστικότητα και επισφάλεια. Η Τζούντιθ Μπάτλερ στην Αθήνα, Νήσος, Αθήνα 2011, σσ. 87-107. «Οι νόρμες του φύλου, το ερώτημα της δημοκρατίας και η σημασία του κοινωνικού αγώνα» (Συνέντευξη στον Ματθαίο Τσιμιτάκη), στο Α. Αθανασίου (επιμ.), Επιτελεστικότητα και επισφάλεια. Η Τζούντιθ Μπάτλερ στην Αθήνα, Νήσος, Αθήνα 2011, σσ. 81-86. «Το φύλο ως επιτέλεση. Συνέντευξη με τη Judith Butler», μτφρ. Μαρία Παγκάκη, Το Στίγμα, τχ. 30, σσ. 100-103. «Ζωές που δεν είναι άξιες πένθους (συνέντευξη στην Νέλλυ Καμπούρη)», ηλεκτρονικό περιοδικό re-public.

ΑΡΘΡΑ ΓΙΑ ΜΠΑΤΛΕΡ

Page 4: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Αθανασίου, Αθηνά, «Προσφώνηση στο Πάντειο Πανεπιστήμιο», στο Αθηνά Αθανασίου (επιμ.),Επιτελεστικότητα και επισφάλεια. Η Τζούντιθ Μπάτλερ στην Αθήνα, Νήσος, Αθήνα 2011, σσ. 47-57. ————, «Η πολιτική της ευάλωτης ζωής και το αίτημα της κριτικής», Εισαγωγή στο Τζ. Μπάτλερ,Ευάλωτη ζωή. Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, Κώστας Αθανασίου, Νήσος, Αθήνα 2009, σσ. 11-30. ————, «Επιτελεστικές αναταράξεις: Για μια ποιητική της έμφυλης ανατροπής», Επίμετρο στο J. Butler,Αναταραχή φύλου. Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, επιμέλεια κειμ.: Χριστίνα Σπυροπούλου, εισαγ.-επιστημ. επιμέλεια: Βενετία Καντσά, επίμετρο: Αθηνά Αθανασίου, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2009, σσ. 217-227. ————, «Προσφέροντας τον εαυτό: Η ηθικοπολιτική της απεύθυνσης και της ευθύνης», Επίμετρο στο Τζ. Μπάτλερ, Λογοδοτώντας για τον εαυτό, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, επιμέλεια-επίμετρο: Αθηνά Αθανασίου, Εκδόσεις Εκκρεμές, Αθήνα 2009, σσ. 211-226. Βελισσαρίου, Σίσσυ, «Εισαγωγή» στο Τζ. Μπάτλερ, Επιτελεστική πολιτική και κριτική της κρατικής βίας (Ετήσια διάλεξη στη μνήμη του Νίκου Πουλαντζά 2009), μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, Νήσος/Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, Αθήνα 2010, σσ. 7-12 / «Προσφώνηση στο Ινστιτούτο Γκαίτε» στο Αθηνά Αθανασίου (επιμ.), Επιτελεστικότητα και επισφάλεια. Η Τζούντιθ Μπάτλερ στην Αθήνα, Νήσος, Αθήνα 2011, σσ. 13-18. Καντσά, Βενετία, «Οικείες έννοιες σε ανοίκειους συνδυασμούς: Ο φεμινισμός, το φύλο, η σεξουαλικότητα και το ανατρεπτικό γέλιο», στο J. Butler, Αναταραχή φύλου. Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, επιμέλεια κειμ.: Χριστίνα Σπυροπούλου, εισαγ.-επιστημ. επιμέλεια: Βενετία Καντσά, επίμετρο: Αθηνά Αθανασίου, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2009, σσ. ix-xxiii.

ΑΡΘΡΑ ΓΙΑ ΜΠΑΤΛΕΡ ΣΕ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ Γιαννακόπουλος, Γιώργος, «Η σκέψη της Τζούντιθ Μπάτλερ στα ελληνικά συμφραζόμενα», Η Κυριακάτική Αυγή / «Αναγνώσεις», 5 Σεπτεμβρίου 2010.

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ – ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΕΣ Αρτινός, Αποστόλης, «Ο Εαυτός στον τόπο του Άλλου» [Τζούντιθ Μπάτλερ, Λογοδοτώντας για τον εαυτό],Ελευθεροτυπία / «Βιβλιοθήκη», 5 Φεβρουαρίου 2010. ——–, «Το αδύνατο πένθος του “άλλου”» [Τζούντιθ Μπάτλερ, Ευάλωτη ζωή], Η Αυγή, 9 Ιουνίου 2009. Βανδώρος, Σωτήρης, «Η δύναμη της κριτικής», Book Press, τχ. 4, Δεκέμβριος 2009. Λυμπέρη, Κλεοπάτρα, «Το παιχνίδι των έμφυλων ταυτοτήτων» [J. Butler, Αναταραχή φύλου, Σ. ντε Μποβουάρ, Το δεύτερο φύλο], Ελευθεροτυπία / «Βιβλιοθήκη», τχ. 616, 13 Αυγούστου 2010. Παπανικολάου, Δημήτρης, «Γυναίκα (και άντρας) δε γίνεσαι, αλλά γεννιέσαι», Τα Νέα / «Βιβλιοδρόμιο», 08 Αυγούστου 2009. Πεφάνης, Γιώργος, «Πτυχές της πολιτικής και θεατρικής σκηνής» [Τζ. Μπάτλερ, Ευάλωτη ζωή],Ελευθεροτυπία / «Βιβλιοθήκη», τχ. 589, 5 Φεβρουαρίου 2010. Σακελλαρίου, Αλέξανδρος, «Φύλο, εξουσία, ηθική» (Βιβλιοκρισία των: J. Butler: Αναταραχή φύλου. Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας (Αθήνα:

Page 5: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Αλεξάνδρεια 2009)· Η ψυχική ζωή της εξουσίας(Αθήνα: Πλέθρον 2009)· Λογοδοτώντας για τον εαυτό (Αθήνα: Εκκρεμές 2009). Κριτικά 2010-07, Σταυρακάκης, Γιάννης, «Οι ευθύνες της εξουσίας και οι εξουσίες της ευθύνης», Τα Νέα, 30 Απριλίου 2010. Στεργίου, Χρήστος, «Η Τζούντιθ Μπάτλερ και η αναταραχή του φύλου», περιοδικό αληthεια, τχ. 7, Άνοιξη 2013, σσ. 121-4. Σωτήρης, Παναγιώτης, «Σώμα, Εξουσίες, Ταυτότητες», [Τζ. Μπάτλερ, Σώματα με σημασία], (Κυριακάτικη Αυγή, 22 Φεβρουαρίου 2009. Τσιμπούκη, Νόρα, «Τα όρια του σώματος», Ελευθεροτυπία, 17 Φεβρουαρίου 2009. Τερζάκης, Φώτης, «Το ηθικό πρόβλημα σήμερα» [Τζούντιθ Μπάτλερ, Λογοδοτώντας για τον εαυτό],Ελευθεροτυπία, 21 Μαίου 2010. Χαλκιά, Αλεξάνδρα, «Η πολιτική σημασία του φύλου» [J. Butler, Αναταραχή φύλου], Η Κυριακάτικη Αυγή / «Αναγνώσεις», 5 Σεπτεμβρίου 2010.

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ΔΙΑΤΡΙΒΕΣ ΓΙΑ ΜΠΑΤΛΕΡ

Καραλής, Δημήτριος, «Η έννοια της ανθρώπινης φύσης: Βιοπολιτική, φύλο και επιστήμη στη νεωτερικότητα». Επιβλέπουσα: Αλεξάνδρα Χαλκιά, Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πάντειον Πανεπιστήμιο, Αθήνα 2011.

ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ ΤΗΣ ΜΠΑΤΛΕΡ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ «Από την επιτελεστικότητα στην επισφάλεια», 17 Δεκεμβρίου 2009, Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών (Δείτε τη διάλεξη εδώ). «Επιτελεστική πολιτική και κριτική της κρατικής βίας», Τρίτη ετήσια διάλεξη στη μνήμη του Νίκου Πουλαντζά, 16 Δεκεμβρίου 2009, Ινστιτούτο Γκάιτε, Αθήνα (Δείτε τη διάλεξη: α’ μέρος, β’ μέρος).

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ Βικιπαίδεια/Τζούντιθ Μπάτλερ Wikipedia/Judith Butler Βιβλιοnet

Κατεβάστε το άρθρο σε μορφή PDF

Page 6: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Τζούντιθ Μπάτλερ Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Τζούντιθ Μπάτλερ

Η Τζούντιθ Μπάτλερ κατά τη διάρκεια ομιλίας στο Πανεπιστήμιο του

Αμβούργου το 2007

Όνομα Τζούντιθ Μπάτλερ

Γέννηση 24 Φεβρουαρίου 1956(57 ετών)

Περίοδος 20ος-21ος αιώνας

Περιοχή Δυτική φιλοσοφία

Σχολή Φεμινισμός Τρίτου Κύματος, Κριτική Θεωρία,

Μεταμοντερνισμός, Μετα-στρουκτουραλισμός,

Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία

Κύρια

Ενδιαφέροντα

Φεμινιστική θεωρία, Πολιτική Φιλοσοφία, Ηθική,

Ψυχανάλυση, Σεξουαλικότητα, Εβραϊκή Φιλοσοφία

Αξιοσημείωτες

Ιδέες

Σεξ και φύλο ως κοινωνικά κατασκευάσματα

Η Τζούντιθ Μπάτλερ (γεν. 24 Φεβρουαρίου 1956) είναι Αμερικανίδα μετα-

στρουκτουραλίστρια φιλόσοφος, η οποία έχει συμβάλει στα πεδία του φεμινισμού, της θεωρίας

Queer, της πολιτικής φιλοσοφίας και της ηθικής. Είναι καθηγήτρια στο τμήμα Ρητορικής και

Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, Μπέρκλεϊ.[1]

Page 7: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Η Μπάτλερ πήρε το διδακτορικό της στη φιλοσοφία από το Πανεπιστήμιο Γέιλ το 1984, και η

διατριβή της δημοσιεύθηκε με τον τίτλο Subjects of Desire: Hegelian Reflections in Twentieth

Century France. Στα τέλη της δεκαετίας του 80, και ενώ κατείχε διάφορες θέσεις διδασκαλίας και

έρευνας (όπως για παράδειγμα στο Κέντρο Ανθρωπιστικών Επιστημών τουΠανεπιστημίου Τζονς

Χόπκινς), αναμείχθηκε στις «μετά-στρουκτουραλιστικές» προσπάθειες της Δυτικής φεμινιστικής

θεωρίας να αμφισβητήσουν τους θεμελιώδεις όρους του φεμινισμού. Η πιο πρόσφατη δουλειά της

επικεντρώνεται στην Εβραϊκή φιλοσοφία, στην οποία την απασχολούν κυρίως οι «προ-

Σιωνιστικές κριτικές της κρατικής βίας.»[2][3]

Πίνακας περιεχομένων

[Απόκρυψη]

1 Κυριότερα έργα

1.1 Αναταραχή Φύλου: Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας (1990)

2 Έργα στα ελληνικά

o 2.1 Βιβλία

o 2.2 Κείμενα της σε συλλογικούς τόμους

o 2.3 Δοκίμια

3 Παραπομπές

4 Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Κυριότερα έργα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αναταραχή Φύλου: Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας (1990)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Gender Trouble εκδόθηκε το 1990 (ελληνική έκδοση 2009[4]) και πουλήθηκε σε παραπάνω από

100.000 αντίτυπα παγκοσμίως σε διαφορετικές γλώσσες. Κάνοντας νύξη στη ταινία του Τζον

Ουότερς Female Trouble, στην οποία πρωταγωνιστεί η drag queen Divine, το Gender Trouble

πραγματεύεται με κριτικό βλέμμα τα έργα των Σιμόν ντε Μποβουάρ, Τζούλια Κρίστεβα, Σίγκμουντ

Φρόυντ, Ζακ Λακάν, Λυς Ιριγκαρέ, Μονίκ Βίτιγκ, Ζακ Ντεριντά, και κυρίως του Μισέλ Φουκώ. Το

βιβλίο έγινε ευρέως διαδεδομένο και εκτός των αυστηρά ακαδημαϊκών κύκλων. Ο πυρήνας του

επιχειρήματος της Μπάτλερ στο Gender Trouble είναι ότι η συνοχή των κατηγοριών

του βιολογικούφύλου, του κοινωνικού φύλου (gender), και της σεξουαλικότητας – η κατά τα

φαινόμενα φυσική συνοχή, για παράδειγμα, του ανδρικού φύλου και της ετεροφυλοφιλικής

Page 8: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

επιθυμίας στο ανδρικό σώμα – κατασκευάζεται πολιτισμικά κατά τη διαρκή επανάληψη

διαμορφωτικών πρακτικών. Αυτές οι διαμορφωτικές σωματικές πρακτικές κατά την επανάληψή

τους, παγιώνουν το φύλο (gender) ως μια έννοια που αναφέρεται σε κάτι ουσιαστικό και

οντολογικό. Με αυτόν τον τρόπο η Μπάτλερ διατυπώνει τη θεωρία ότι το φύλο, όπως και η

σεξουαλικότητα είναι performative, δηλαδή δεν υπάρχουν στη «φύση», αλλά εκτελούνται

προοδευτικά μέσα από συγκεκριμένες πρακτικές. Η εκτέλεση (performance) του κοινωνικού

φύλου, του βιολογικού φύλου και της σεξουαλικότητας, δεν είναι, παραταύτα, μια ηθελημένη

επιλογή κατά την Μπάτλερ, η οποία, όπως ο Φουκώ στο Surveiller et Punir, βλέπει το υποκείμενο

ως προϊόν των «ρυθμιστικών κειμένων» (regulative discourses) (discours κατά τον Φουκώ είναι τα

«συστήματα σκέψεων που συμπεριλαμβάνουν ιδέες, συμπεριφορές, πράξεις, πιστεύω, και

πρακτικές που συστηματικά κατασκευάζουν τα υποκείμενα και τους κόσμους στους οποίους

ζουν.») Αυτά, που η Μπάτλερ ονομάζει επίσης «πλαίσια καταληπτότητας» ή «πειθαρχικά

καθεστώτα» καθορίζουν εκ των προτέρων ποιες μορφές φύλου (sex and gender) και

σεξουαλικότητας είναι κοινωνικά αποδεκτό να εμφανίζονται ως συνεκτικές ή «φυσικές».

Έργα στα ελληνικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βιβλία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σώματα με σημασία: Οριοθετήσεις του «φύλου» στο λόγο, μτφρ. Πελαγία Μαρκέτου,

εισαγωγή και επιστημονική επιμέλεια Αθηνά Αθανασίου (Αθήνα: Εκκρεμές 2008).

Ευάλωτη ζωή: Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης και Κώστας

Αθανασίου, εισαγωγή Αθηνά Αθανασίου (Αθήνα: Νήσος 2008).

Λογοδοτώντας για τον εαυτό, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, επίμετρο και επιστημονική

επιμέλεια Αθηνά Αθανασίου (Αθήνα: Εκκρεμές 2009).

Η ψυχική ζωή της εξουσίας, μτφρ. Τάσος Μπέτζελος (Αθήνα: Πλέθρον 2009).

Αναταραχή φύλου: Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας, μτφρ. Γιώργος

Καράμπελας, εισαγωγή και επιστημονική επιμέλεια Βενετία Καντσά, επίμετρο Αθηνά

Αθανασίου, επιμέλεια κειμένου Χριστίνα Σπυροπούλου (Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2009).

Κείμενα της σε συλλογικούς τόμους[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αθηνά Αθανασίου (επιμ.), Φεμινιστική θεωρία και πολιτισμική κριτική (Αθήνα: Νήσος

2006). ISBN 960-8392-20-9

Κώστας Γιαννακόπουλος (επιμ.), Σεξουαλικότητα: Θεωρίες και πολιτικές της

ανθρωπολογίας (Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2006). ISBN 960-221-339-6

Δήμητρα Μακρυνιώτη (επιμ.), Τα όρια του σώματος: Διεπιστημονικές προσεγγίσεις

(Αθήνα: Νήσος 2004). ISBN : 960-8392-04-7

Δήμητρα Μακρυνιώτη (επιμ.), Περί θανάτου: Η πολιτική διαχείριση της θνητότητας

(Αθήνα: Νήσος 2008). ISBN 960-8392-60-8

Page 9: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Δοκίμια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Judith Butler, «Ο Μαρξισμός και το "απλώς Πολιτισμικό",» Θέσεις, τεύχος 93 (Οκτώβριος-

Δεκέμβριος 2005), μετάφραση από τοNew Left Review, τεύχος 227 (Ιανουάριος-Φεβρουάριος

1998). Ανάκτηση 19 Ιουλίου 2010.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

1. Jump up↑ Judith Butler's Faculty Page @ European Graduate School.

2. Jump up↑ Judith Butler's Faculty Biography, Department of Rhetoric, University of Berkley.

3. Jump up↑ Butler, Judith. "The Charge of Anti-Semitism: Jews, Israel, and the Risks of Public

Critique. Wrestling with Zionism: Progressive Jewish-American Responses to the Israeli-

Palestinian Conflict. Ed. Tony Kushner and Alisa Solonmon. New York: Grove, 2003. pp. 249-

265.

4. Jump up↑ Βιβλία της Τζούντιθ Μπάτλερ στα ελληνικά - Η Αυγή online

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα

Τζούντιθ Μπάτλερ

Judith Butler's Faculty Page @ European Graduate School

Page 10: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Juditο ινω ν ία & Πολ ι τ ισμός

Στην Τζούντιθ Μπάτλερ το βραβείο Αντόρνο Στην φιλόσοφο Τζούντιθ Μπάτλερ απονεμήθηκε στη Φρανκφούρτη το

βραβείο Αντόρνο. Είχε προηγηθεί κριτική κατά της επιλογής της, λόγω

των επικρίσεών της κατά της ισραηλινής πολιτικής.

Judith Butler EGS

Όταν ο δήμος της Φρανκφούρτης ανακοίνωσε ότι θα απονείμει στην

Αμερικανοεβραία φιλόσοφο Τζούντιθ Μπάτλερ το διάσημο βραβείο Αντόρνο,

ξέσπασε πόλεμος δηλώσεων μεταξύ των επικριτών της και της ιδίας. Διάφορες

εβραϊκές οργανώσεις, ανάμεσα στις οποίες και το Κεντρικό Συμβούλιο των

Εβραίων της Γερμανίας τάχθηκαν κατά της επιλογής της Τζούντιθ Μπάτλερ όχι

μόνο επειδή, κατά την άποψή τους, ασκεί αυστηρή κριτική στην ισραηλινή

πολιτική, αλλά και επειδή υποστηρίζει ανοιχτά την κίνηση Boycott, Divestment

and Sanctions (BDS), 170 μη κυβερνητικών παλαιστινιακών οργανώσεων, που

ζητά την επιβολή κυρώσεων σε βάρος του Ισραήλ, απορρίπτοντας όμως τη χρήση

βίας.

Page 11: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Έντονη κριτική δέχθηκε η Τζούντιθ Μπάτλερ όταν σε συζήτηση με φοιτητές στο

Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ, όπου διδάσκει, είχε πει πως οι οργανώσεις Χαμάς και

Χεσλμπολάχ ανήκουν σε μια «παγκόσμια αριστερά». Σε άρθρο της που

κυκλοφόρησε χθες στην γερμανική εφημερίδα Tageszeitung του Βερολίνου η

Αμερικανοεβραία φιλόσοφος αναγνωρίζοντας το λάθος της σημείωσε: «θα

έπρεπε τότε να απορρίψω την άποψη αυτή όταν μου προτάθηκε από το

ακροατήριο».

«Μισεί ανοιχτά το Ισραήλ»;

Κατά της βράβευσης ο γγ. του Κεντρικού Συμβουλίου των Εβραίων της Γερμανίας Στέφαν

Κράμερ

Αντιδρώντας στην βράβευση ο Στέφαν Κράμερ, γγ. του Κεντρικού Συμβουλίου

των Εβραίων της Γερμανίας είχε δηλώσει ότι λυπάται για την επιλογή ενός

προσώπου που «μισεί ανοιχτά το Ισραήλ», ενώ ο Τζέραλντ Στάινμπεργκ

καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο ισραηλινό Πανεπιστήμιο Μπαρ Ιλάν είχε

χαρακτηρίσει το κίνημα BDS ως «σύγχρονη ενσάρκωση του Αντισημιτισμού».

Απαντώντας στις επικρίσεις η Τζούντιθ Μπάτλερ πήρε αναλυτικά θέση στην

εβραϊκή ενημερωτική σελίδα Μondoweiss σημειώνοντας: «Ακολουθείται μια

τακτική με στόχο τη φίμωση. Είναι λάθος, παράλογο και επίπονο όταν κάποιος

υποστηρίζει ότι εκείνοι που ασκούν κριτική στο ισραηλινό κράτος να

χαρακτηρίζεται αντισημίτης (...). Έχουμε να κάνουμε με μια προσπάθεια

δαιμονοποίησης της κριτικής».

Στο πλευρό της Αμερικανοεβραίας φιλοσόφου τάχθηκαν η Αυστριακή

συγγραφέας και μέλος της επιτροπής απονομής του βραβείου Αντόρνο, Μαρλένε

Στρέρουβιτς, η οποία δήλωσε έκπληκτη από τις αντιδράσεις των αντιπάλων της

Page 12: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Μπάτλερ, προσθέτοντας ότι η φιλόσοφος βραβεύεται για το τεράστιο έργο, αλλά

και τις θέσεις της. Ο σημαντικός ιστορικός Μίχαελ Βόλφζον είπε πάντως με

αφορμή τις δημόσιες αντεγκλήσεις ότι πρόκειται για «πολύ θόρυβο για το

τίποτα».

Το βραβείο Αντόρνο, στη μνήμη του Γερμανού φιλοσόφου και θεωρητικού

Τέοντορ Αντόρνο, απονέμεται κάθε τρία χρόνια. Σκοπός του είναι να

επιβραβεύσει την προσφορά στους τομείς της μουσικής, της λογοτεχνίας, της

φιλοσοφίας ή του κινηματογράφου. Συνοδεύεται με χρηματικό έπαθλο 50.000

ευρώ.

Page 13: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

http://www.greecesos.gr/?p=878

Τζούντιθ Μπάτλερ: Η μεγαλύτερη αδικία είναι η σιωπή μπροστά στην αδικία! Ιουν 16, 2010No Commentsby Greece SOS

Πρό ημερών, με αφορμή τα τραγικά γεγονότα στα διεθνή ύδατα ανοιχτά της Γάζας, όπου

Ισραηλινές δυνάμεις επιτέθηκαν, κτύπησαν, συνέλαβαν, βασάνισαν και… σκότωσαν

ακτιβιστές που μετάφεραν βοήθεια στους αποκλεισμένους και απελπισμένους Παλαιστινίους,

δημοσιεύσαμε το άρθρο«Ισραήλ: Η γη που προσφέρθηκε στους Εβραίους από τον ίδιο τον

Θεό με την υπόσχεση της αιώνιας αμνηστίας». Ήταν το λιγότερο που μπορούσαμε να

κάνουμε ως μια ανθρώπινη και… ασθενή αντίδραση απέναντι σε ένα κράτος που πάσχει από

τέτοιου βαθμού δυσμορφία που έχει γίνει κίνδυνος για όλη τη περιοχή.

Το debate συνεχίζεται σε όλο το κόσμο. Τα γεγονότα εκείνα ξεχείλισαν το ποτήρι της

υπομονής εκατομμυρίων ανθρώπων, αλλά και έβγαλαν στην επιφάνεια τον αγώνα πολλών

συνανθρώπων μας, εβραίων και μη, που κωφεύοντας στις εθνικιστικές επιταγές γνωστών

κύκλων, προτάσσουν τη προσήλωσή τους στη δικαιοσύνη και τον σεβασμό των δικαιωμάτων

των άλλων.

Ένας από αυτούς τους ανθρώπους είναι και η εβραία φιλόσοφος, καθηγήτρια και

συγγραφέαςΤζούντιθ Μπάτλερ (Judith Butler) που αναλώνει κάθε ικμάδα της στη

προάσπιση των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων απέναντι σε ένα αυταρχικό Ισραήλ και στην

επιβολή σεβασμού των ανθρώπινων δικαιώματων τους.

Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από μιά ομιλία της στη φοιτητική λέσχη του

Πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ, στη Καλιφόρνια, το παρελθόντα Απρίλιο. Στην ομιλία αυτή, που

δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «The Nation» και αποσπάσματά της αναδημοσιεύθηκαν στη

χώρα μας από την εφημερίδα «Αυγή», η Μπάτλερ ξιφουλκεί κατά των αμερικανικών εταιρειών

που συμμετέχουν σε στρατιωτικά προγράμματα με τα οποία δυναστεύεται, αποκλείεται ή

δολοφονείται ο Παλαιστινιακός λαός και καλεί το Πανεπίστήμιο Μπέρκλεϊ να πάψει να

επενδύει σε αυτές τις εταιρείες. Πρόκειται για τις εταιρείες General Electric και United Technologies, οι οποίες, μέσα από τις δραστηριότητές τους, είναι ενεργητικά παρούσες στον

παράνομο αποκλεισμό της Γάζας.

Η αντίδραση των (παντοδύναμων) φιλοϊσραηλινών κύκλων στην έντιμη προσπάθεια της

Τζούντιθ Μπάτλερ ήταν η συνήθης και… αναμενόμενη: Την κατηγόρησαν για αντισημιτική

δράση!

Page 14: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

«Η μεγαλύτερη αδικία είναι η σιωπή μπροστά στην εγκληματική αδικία…»

«Αυτό που έμαθα ως μικρό παιδί στη συναγωγή μου, που δεν υπήρξε και κανένα άντρο

ριζοσπαστικότητας, ήταν η αναγκαιότητα της δημόσιας έκφρασης εναντίον της κοινωνικής

αδικίας. Διδάχθηκα να βρίσκω το θάρρος να εκφράζομαι και να τοποθετούμαι δημόσια, ακόμη

και όταν κανείς κατηγορείται ότι απομακρύνεται από τον κοινό νου ή απειλείται με λογοκρισία

και τιμωρία. Έμαθα ότι η μεγαλύτερη αδικία είναι η σιωπή μπροστά στην εγκληματική αδικία. Αυτή ακριβώς η παράδοση της εβραϊκής κοινωνικής ηθικής έπαιξε σημαντικό ρόλο

στους αγώνες εναντίον του ναζισμού, του φασισμού και κάθε άλλης μορφής διάκρισης, καθώς

και στις διαμάχες για την εδραίωση των δικαιωμάτων των προσφύγων μετά τον Δεύτερο

Παγκόσμιο Πόλεμο. Σίγουρα δεν υπάρχουν ακριβείς αναλογίες ανάμεσα στη σημερινή

κατάσταση και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μεταξύ της Νότιας Αφρικής και του Ισραήλ.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, υφίστανται γενικά πλαίσια για τον προβληματισμό περί συν-

ύπαρξης, του δικαιώματος σε μια ζωή χωρίς εξωτερικές στρατιωτικές επεμβάσεις, των

δικαιωμάτων των προσφύγων. Πάνω σε αυτά εδράζονται πολλοί διεθνείς Νόμοι που

επιτρέπουν σε εβραίους και μη-εβραίους να ζήσουν σε έναν κόσμο περισσότερο δίκαιο, όχι

για το ένα ή το άλλο έθνος, αλλά για κάθε πληθυσμό, ανεξαρτήτως εθνικότητας και

υπηκοότητας. Εάν ορισμένοι από εμάς ελπίζουμε ότι το Ισραήλ θα συμμορφωθεί απέναντι

στο διεθνές Δίκαιο, είναι ακριβώς για να μπορέσουν οι λαοί να συνυπάρξουν μεταξύ τους

ελεύθερα και ειρηνικά. Η απαίτηση αυτή δεν απο-νομιμοποιεί το Ισραήλ· αντίθετα, η

ευθυγράμμιση με το διεθνές Δίκαιο είναι ο καλύτερος τρόπος ώστε το Ισραήλ να αποκτήσει τη

νομιμοποίηση, το σεβασμό και μια σταθερή θέση ανάμεσα στους λαούς του κόσμου. (…)

«Εταιρείες που κερδοσκοπούν από τη Κατοχή»

Υπάρχουν δύο εταιρείες που δεν έχουν μόνο επενδύσει στην ισραηλινή κατοχή

παλαιστινιακής γης και ανθρώπων, αλλά κερδοσκοπούν από την κατοχή αυτή, που εν μέρει

την συντηρούν κεφάλαια επενδεδυμένα από Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας. Πρόκειται για την

General Electric και την United Technologies. Παράγουν αεροπλάνα που είναι σχεδιασμένα

για βομβαρδισμούς και δολοφονίες και τα οποία, σύμφωνα με την Διεθνή Αμνηστία και την

Human Rights Watch, έχουν βομβαρδίσει και δολοφονήσει αθώους πολίτες. Καλείστε να

αποσύρετε τα κεφάλαια από τις δυο αυτές εταιρείες. ΔΕΝ καλείστε να αποσύρετε κεφάλαια

από κάθε εταιρεία που έχει πάρε-δώσε με το Ισραήλ. ΔΕΝ καλείστε να καταφύγετε σε

απόσυρση κεφαλαίων από ισραηλινές εταιρείες ή πολίτες, στη βάση της υπηκοότητας ή

εθνικής τους αναφοράς. Σας ζητείται μόνο να απαιτήσετε την απόσυρση κεφαλαίων

από συγκεκριμένες εταιρείες που παράγουν όπλα που σκοτώνουν αμάχους. (…)

Η απόσυρση κεφαλαίων θα είναι «ηθική επένδυση»

Ας γίνει αυτή η απόσυρση κεφαλαίων αφορμή για μια περισσότερο θαρραλέα πολιτική

της ηθικής επένδυσης, που θα εφαρμόζεται σε κάθε εταιρεία στην οποία επενδύει

πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας. Πρόκειται για την εκκίνηση μιας αλληλουχίας την οποία

Page 15: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

επιθυμούν και οι δυο πλευρές αυτής της αντιδικίας. Το Ισραήλ δεν θα ξεχωρίζει ως έθνος που

μποϋκοτάρεται – αν και πρέπει να σημειώσουμε ότι το ίδιο το Ισραήλ δεν μποϋκοτάρεται από

αυτή την απόφαση. Αλλά ούτε και η ισραηλινή κατοχή θα εξαιρείται από τα διεθνή μέτρα και

σταθμά. Εάν πιστεύετε ότι η ιστορική κατανόηση της γέννησης του Ισραήλ του προσδίδει μια

ιδιαίτερη θέση στον κόσμο, τότε διαφωνείτε με εκείνους τους πρώιμους σιωνιστές, τον Martin

Buber και τον Judah Magnes, μεταξύ άλλων, που δεν υποστήριζαν μόνο ότι το Ισραήλ πρέπει

να πορευτεί ισότιμα με τα άλλα έθνη, αλλά και ότι πρέπει να εξειδικεύσει τις αρχές της

ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης στις πράξεις και τις πολιτικές του. Δεν υπάρχει τίποτε στην ιστορία του Ισραήλ και του εβραϊκού λαού που να δικαιολογεί εγκλήματα πολέμου και να απαιτεί την αναβολή της κρίσης μας για αυτά σήμερα. Έχουμε την

δυνατότητα να διαφωνούμε επί μακρόν για την κατοχή, αλλά δεν νομίζω ότι θα καταφέρουμε

ποτέ να δικαιολογήσουμε, από τη σκοπιά του διεθνούς Δικαίου, την αποστέρηση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης σε εκατομμύρια ανθρώπους και την έλλειψη προστασίας έναντι της αστυνομικής, στρατιωτικής παρενόχλησης και καταστροφής. Ακόμη και έτσι, μπορούμε να κάνουμε αυτή τη συζήτηση και δεν χρειάζεται να

την εξαντλήσουμε εδώ για να καταλάβουμε τη συγκεκριμένη επιλογή που έχουμε μπροστά

μας. Δεν χρειάζεται να αποφασίσετε οριστικά για την κατοχή, ώστε να συμφωνήσετε ότι είναι

λάθος η επένδυση σε εταιρείες που διαπράττουν εγκλήματα πολέμου, και ότι, υποστηρίζοντας

αυτό, συμπαρατάσσεσθε με τους Εβραίους, τους Μουσουλμάνους, τους Ινδουϊστές, τους

Χριστιανούς και τόσους πολλούς άλλους λαούς με διαφορετικές θρησκείες και κοσμικές

παραδόσεις, που πιστεύουν ότι η διεθνής διακυβέρνηση, η δικαιοσύνη και η ειρήνη απαιτούν τη συμμόρφωση με το διεθνές Δίκαιο, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αντίσταση στα εγκλήματα πολέμου.

Δηλώνετε ότι δεν επιθυμείτε να επενδύονται τα χρήματά σας σε βόμβες, ελικόπτερα και

πολεμικό υλικό που καταστρέφει αθώες ζωές. Δεν το επιθυμείτε σε αυτή τη συγκυρία και δεν

το επιθυμείτε σε καμία συγκυρία.

«Η δικαιοσύνη είναι συνυφασμένη με τις παραδόσεις του εβραϊσμού»

Ένα μέρος του εαυτού μου θέλει να αστειευθεί. Πού θα ήταν τα ανθρώπινα δικαιώματα χωρίς

τους Εβραίους! Με τη βοήθειά μας συντάχθηκαν τα δικαιώματα αυτά στη Νυρεμβέργη και για

μια ακόμη φορά στην Ιερουσαλήμ· τι σημαίνει λοιπόν η ύπαρξη εκείνων που σας λένε ότι είναι αναλγησία προς την εβραϊκότητα η δημόσια υποστήριξη του διεθνούς Δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Πρόκειται για ένα ψέμα και για μια τερατώδη άποψη

περί του τι σημαίνει να είναι κανείς εβραίος.

Καταισχύνει τις βαθυστόχαστες παραδόσεις κοινωνικής δικαιοσύνης που προέκυψαν από

τους αγώνες ενάντια στον φασισμό και τον ρατσισμό. Διαγράφει την παράδοση του ta-ayush,

της συμβίωσης, την ηθική σχέση ως προς τον μη-εβραίο, που είναι η ουσία της εβραϊκής

ηθικής, και εξαλείφει την αξία που αποδίδεται στη ζωή, ανεξαρτήτως θρησκείας ή φυλής. Δεν

χρειάζεται να δείξει κανείς ότι ο αγώνας εναντίον αυτής της κατοχής είναι ανάλογος με εκείνον εναντίον του απαρτχάιντ, για να μάθουμε ότι κάθε αγώνας έχει τη δική του

Page 16: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

αξιοπρέπειά και τη δική του απόλυτη αξία, και ότι όλες οι μορφές καταπίεσης πρέπει να είναι

ίδιες για να είναι το ίδιο εσφαλμένες. Πρέπει να σημειωθεί ότι η κατοχή και το απαρτχάιντ

συνιστούν δυο διαφορετικές εκδοχές αποικιοκρατίας, αν και δεν είναι ανάγκη να κατανοήσουμε πλήρως τις παραπάνω συγκλίσεις και αποκλίσεις για να θέσουμε το ερώτημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα.(…)

Ο αγώνας εναντίον του φόβου, στο όνομα της κοινωνικής δικαιοσύνης, είναι μέρος μιας

μεγάλης και αξιοσέβαστης μη-εθνικιστικής εβραϊκής παράδοσης, που είναι αφοσιωμένη όχι

μόνο στην ελευθερία του καθενός, αλλά σε όλες τις ελευθερίες μας. Ας θυμόμαστε ότι δεν

υπάρχει ένας μοναδικός εβραίος, ούτε ένα μοναδικό Ισραήλ, και ότι όσοι υποστηρίζουν το

αντίθετο επιδιώκουν τον εκφοβισμό ή τον περιορισμό των κριτικών σας ικανοτήτων.

Ψηφίζοντας υπέρ, μπαίνετε σε μια συζήτηση που έχει ήδη αρχίσει, που έχει ιδιαίτερη σημασία

για την επικράτηση της δικαιοσύνης και που προϋποθέτει την θαρραλέα δημόσια τοποθέτηση

ενάντια στην κοινωνική αδικία, κάτι που διδάχθηκα ήδη από παιδί και πρέπει να

διδασκόμαστε συνέχεια. Κατανοώ την δυσκολία αυτού του τρόπου έκφρασης.Εάν όμως αντιμάχεστε την σιωπή, παίρνοντας δημόσια θέση υπέρ του δικαίου, βρίσκεστε ήδη μέσα στον αγώνα εναντίον της καταπίεσης και υπέρ της ελευθερίας, έναν αγώνα που γνωρίζει ότι δεν υπάρχει ελευθερία του ενός χωρίς την ελευθερία όλων. Σίγουρα θα

υπάρξουν εκείνοι και εκείνες που θα σας κατηγορήσουν για μίσος, αλλά ίσως οι ίδιες οι

κατηγορίες είναι αυτές που ενεργοποιούν το μίσος. Δεν πρέπει να μπείτε στον κύκλο των

απειλών, του φόβου και του μίσους – αυτός είναι ο διαβολικός κύκλος του ίδιου του πολέμου.

Πρέπει να εγκαταλείψετε τον λόγο του πολέμου και να διεκδικήσετε το δίκαιο. Δεν θα είστε

μόνοι. Θα συν-ομιλείτε με άλλους και θα βαδίζετε προς την πραγμάτωση της ειρήνης – των

αρχών της μη-βίας και της συν-ύπαρξης, που μόνο αυτές μπορούν να γίνουν τα θεμέλια της

ειρήνης. Παίρνοντας θέση εναντίον της στρατιωτικής καταστροφής αθώων ζωών και του

εταιρικού κέρδους που εξαρτάται από αυτή την καταστροφή, θα έχετε την υποστήριξη ενός

ανερχόμενου, δυναμικού κινήματος, παγκόσμιου και διαγενεακού. Θα σταθείτε μαζί μας και

εμείς ασφαλώς θα σταθούμε μαζί σας».

Π. Λάτας

Helen Whittle / KNA / Στέφανος Γεωργακόπουλος

Υπεύθυνη σύνταξης: Δήμητρα Κυρανούδη

Αναδημοσίευση: Judith Butler – Δημοσιονομική Κρίση ή Νεο-

Page 17: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Φιλελεύθερη Επίθεση στη Δημοκρατία; 19 Μαρτίου 2012Ευρώπη

Είναι πάντα πιθανό και πράγματι συμβαίνει πολύ

συχνά, τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης να ισχυρίζονται πως η «δημοσιονομική

κρίση» έχει προκαλέσει μαζικές διαμαρτυρίες, απεργίες και νέες μορφές πολιτικής

κινητοποίησης στην Ελλάδα. Αν και είναι αλήθεια ότι υπάρχει μια δημοσιονομική

κρίση, δεν θα πρέπει να γίνεται κατανοητή ως μια περιοδική δυσκολία που μια

χώρα ή μια περιοχή περνάει περιοδικά ώστε να να απολαύσει εκ νέου

το δεδομένο οικονομικό καθεστώς. Αυτό που αναδύεται με ταχύ και ξέφρενο

ρυθμό είναι ένας αστερισμός νεο-φιλελεύθερων πρακτικών που εγκαθιδρύουν ένα

νέο παράδειγμα σκέψης για τη σχέση μεταξύ οικονομικών και κοινωνικών μορφών

καθώς και τροπικότητες ορθολογισμού, ηθικής και συγκρότησης του υποκειμένου.

Και το πρόβλημα που ωθεί δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους στο δρόμο δεν είναι

απλώς η ανάδυση τεχνολογικών τρόπων εργασίας και νέων τρόπων υπολογισμού

της αξίας της εργασίας και της ζωής. Πολύ περισσότερο, ο νεοφιλελευθερισμός

λειτουργεί παράγοντας αναλώσιμους πληθυσμούς· εκθέτει τους πληθυσμούς στην

επισφάλεια· εδραιώνει τρόπους εργασίας που προϋποθέτουν πως η εργασία θα

είναι πάντοτε προσωρινή· καταλύει μακρόβιους θεσμούς κοινωνικής δημοκρατίας,

αποστερεί κοινωνικές υπηρεσίες από εκείνους που είναι ριζικά απροστάτευτοι –

τους φτωχούς, τους άστεγους, τους μη καταγεγραμμένους – επειδή η αξία των

κοινωνικών υπηρεσιών ή των οικονομικών δικαιωμάτων σε βασικά αγαθά όπως η

Page 18: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

στέγη και η τροφή, έχει αντικατασταθεί από έναν οικονομικό λογισμό που αποδίδει

αξία μόνο στις επιχειρηματικές ικανότητες του ατόμου και στιγματίζει ηθικά όλους

όσους αδυνατούν να τα βγάλουν πέρα μόνοι τους ή να αξιοποιήσουν τον

καπιταλισμό προς όφελός τους.

Όταν λοιπόν ρωτάμε γιατί τόσοι χιλιάδες άνθρωποι κατεβαίνουν στους δρόμους γι

αυτή τη «δημοσιονομική» κρίση, είναι επειδή αντικρύζουν και αντιτίθενται σε ένα

ολόκληρο οικονομικό καθστώς που συγκεντρώνει τον πλούτο στα χέρια πολύ

λίγων με επιταχυνόμενους ρυθμούς καθώς αυξάνει τον αριθμό εκείνων που ζουν

σε καθεστώς φτώχειας και εκτίθενται σε μορφές επισφάλειας για τις οποίες δεν

υπάρχει ακόμη καμία θεσμική προστασία. Όταν πληθυσμοί βρίσκονται

εγκαταλελειμμένοι σε συνθήκες τεχνητής επισφάλειας, κατανοούν πως δεν

εκπροσωπούνται πλέον από πολιτικά καθεστώτα που είνα αδιαχώριστα από νεο-

φιλελεύθερες μορφές εξουσίας και ορθολογικότητας. Σε αυτό το σημείο, οι

ισχυρισμοί περί δημοκρατικότητας του κράτους τίθενται σε αμφισβήτηση· ποιό

είναι πλέον το «εμείς» που εκπροσωπείται από κυβερνήσεις που οι

ίδιες καθοδηγούνται και προωθούν νεο-φιλελεύθερες μορφές οικονομίας που

βασίζονται σε αναλώσιμους πληθυσμούς, αντικαταστάσιμη εργασία (μέσω

«ελαστικών» μοντέλων), σε εγκαταλελειμμένους πληθυσμούς, αποκλεισμένους

από το «εμείς» που εκπροσωπείται από δημοκρατικές κυβερνήσεις και θεσμούς; Οι

εγκαταλελειμμμένοι, λοιπόν, συναθροίζονται και επιμένουν πως παραμένουν

ακόμη οι «εμείς» που η δημοκρατία πρέπει να εκπροσωπεί, πως η αναλωσιμότητά

τους θέτει υπό αμφισβήτηση τον ισχυρισμό πως οποιαδήποτε νεο-φιλελεύθερη

κυβέρνηση μπορεί να είναι δημοκρατική. Αν είναι η δημοκρατία να έχει κάποιο

νόημα, τότε πρέπει να εκφράζει τη βούληση του λαού, κι αυτό που βλέπουμε επι

τόπου, που αντικρύζουμε στο δρόμο, κι ο θόρυβος που ακούμε στις πλατείες, είναι

ακριβώς η αποκατάσταση της λαϊκής βούλησης, η σωματική συνάθροιση και

επιμονή ενός λαού που δεν είναι πρόθυμος να αναλωθεί και μέσω του οποίου

βλέπουμε να επιτελούνται κοινωνικές μορφές ριζοσπαστικής δημοκρατίας,

οι οποίες περιλαμβάνουν σχέσεις ισότητας και αμοιβαίας εξάρτησης.

Το πρόβλημα δεν είναι μια δημοσιονομική κρίση η διάσωση της οποίας θα

επαναφέρει τα πράγματα στη κανονική τους κατάσταση. Το πρόβλημα είναι πως οι

νεο-φιλελεύθερες μορφές πολιτικής και οικονομικής εξουσίας κατα κανόνα

Page 19: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

εγκαταλείπουν πληθυσμούς σε συνθήκες επισφάλειας και πως αυτή η περιοδική και

τακτική εγκατάλειψη λαών έχει η ίδια γίνει ο κανόνας. Ως αποτέλεσμα, η απαίτηση

στους δρόμους δεν είναι να «επιλυθεί» αυτή η δημοσιονομική κρίση, αλλά να

τονιστεί πως η κατεδάφιση του νεο-φιλελευθερισμού είναι επιτακτική για την

ανανέωση της ριζοσπαστικής δημοκρατίας.

Πηγή: Greek Left Review υπη Έκδοση Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 13 Νοεμβρίου 2011

Page 20: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Κρίση και νεοφιλελεύθερη επίθεση στα δικαιώματα Ασφαλώς είναι πολύ πιθανό και συμβαίνει συχνά, τα κυρίαρχα ΜΜΕ να ισχυρίζονται ότι η «δημοσιονομική κρίση» έχει επισπεύσει τις μαζικές διαδηλώσεις, τις απεργίες και τις νέες μορφές πολιτικής κινητοποίησης στην Ελλάδα.

JUDITH BUTLER Καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Berkeley της Καλιφόρνιας.Αν και είναι αλήθεια πως υπάρχει δημοσιονομική κρίση, αυτή δεν έπρεπε να κατανοείται σαν μια περιοδική δυσκολία που περνά μια χώρα ή μια περιοχή πριν ξαναέρθει στο οικονομικό της «status quo». Αυτό που αναδύεται άμεσα και ασυγκράτητα είναι ένας αστερισμός νεο-φιλελεύθερων πρακτικών, οι οποίες εγκαθιστούν ένα νέο παράδειγμα σκέψης για τη σχέση μεταξύ οικονομικών και κοινωνικών μορφών καθώς και νέους τρόπους εκλογίκευσης, ηθικής και υποκειμενικής μορφοποίησης.

Αυτό που σπρώχνει δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους στους δρόμους δεν είναι απλώς η αύξηση της τεχνολογικοποίησης της εργασίας και των μεθόδων υπολογισμού της αξίας της εργασίας και της ζωής.

Βασικά, ο νεο-φιλελευθερισμός λειτουργεί παράγοντας περιττούς πληθυσμούς. Τους εκθέτει στην επισφάλεια, καθιερώνει μορφές προσωρινής εργασίας, καταστρέφει μακροχρόνιους θεσμούς κοινωνικής δημοκρατίας, αποσύρει κοινωνικές υπηρεσίες από όσους είναι οι πλέον απροστάτευτοι (φτωχοί, άστεγοι, χωρίς χαρτιά). Και αυτό επειδή η αξία των υπηρεσιών αυτών και βασικά οικονομικά δικαιώματα, όπως φαγητό, στέγη, έχουν αντικατασταθεί από οικονομικούς υπολογισμούς που εκτιμούν μόνο τις επιχειρηματικές ικανότητες των ατόμων ενώ παράλληλα ηθικολογεί εναντίον όλων εκείνων που αδυνατούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους ή να κάνουν τον καπιταλισμό να δουλέψει γι' αυτούς.

Ετσι όταν ρωτάμε γιατί τόσοι πολλοί είναι στους δρόμους, είναι γιατί αντιτίθενται σε ολόκληρο το οικονομικό καθεστώς που συγκεντρώνει πλούτο για τους πολύ λίγους και αυξάνει τα ποσοστά εκείνων που ζουν στη φτώχεια και είναι εκτεθειμένοι σε επισφάλεια.

Οταν οι πληθυσμοί αντιλαμβάνονται ότι έχουν εγκαταλειφθεί σε τέτοιες συνθήκες χωρίς καμία προστασία, καταλαβαίνουν επίσης ότι δεν αντιπροσωπεύονται πλέον από πολιτικά

Page 21: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

καθεστώτα που είναι αξεχώριστα από νεοφιλελεύθερες μορφές εξουσίας και λογικής. Σ' αυτό το σημείο, οι δημοκρατικές απαιτήσεις από το κράτος θέτουν εν αμφιβόλω για ποιον είναι το «εμείς» που αντιπροσωπεύεται από τις δημοκρατικές κυβερνήσεις, κυρίως όταν αυτές σύρονται και οδηγούν νεο-φιλελεύθερες οικονομικές μορφές που στηρίζονται σε περιττούς πληθυσμούς, ευέλικτη εργασία και εγκατελειμμένους πληθυσμούς.

Ετσι, όταν οι εγκαταλελειμμένοι συγκεντρώνονται, επιμένουν ότι αποτελούν ακόμη αυτό το «εμείς» που η δημοκρατία πρέπει να αντιπροσωπεύει. Εάν η δημοκρατία μπορεί να έχει ακόμη κάποιο νόημα, πρέπει να εκφράσει τη βούληση του λαού και αυτό που βλέπουμε στους δρόμους, το θόρυβο που ακούμε στις πλατείες. Αυτή είναι η ανασύσταση της λαϊκής βούλησης, η σωματική συγκέντρωση και επιμονή του λαού που δεν θέλει να παραλείπεται και μέσω του οποίου βλέπουμε να θεσπίζονται κοινωνικές μορφές ριζοσπαστικής δημοκρατίας, οι οποίες περιλαμβάνουν σχέσεις ισότητας και αμοιβαίας εξάρτησης.

Το πρόβλημα δεν είναι η δημοσιονομική κρίση, η «διάσωση» της οποίας θα επαναφέρει τα πράγματα στο φυσιολογικό.

Το πρόβλημα είναι ότι οι νεο-φιλελελεύθερες μορφές πολιτικής και οικονομικής εξουσίας συνήθως εγκαταλείπουν τους πληθυσμούς σε συνθήκες επισφάλειας και αυτή η περιοδική εγκατάλειψη των λαών έχει γίνει από μόνη της φυσιολογική. Σαν αποτέλεσμα, το κάλεσμα στους δρόμους επιδιώκει όχι να επιδιορθώσει τη δημοσιονομική κρίση αλλά να επιμείνει ότι η διάλυση του νεο-φιλελευθερισμού είναι επιτακτική ανάγκη για την ανανέωση της ριζοσπαστικής δημοκρατίας.

Τρίτη, 17 Σεπτεμβρίου 2013

Judith Butler: το κίνημα Occupy και οι πηγές της ανισότητας

Φωτογραφία: Emmanuel Dunand/AFP/Getty Images [The Guardian]

[O]ποιοσδήποτε ισχυρίζεται ότι τα αιτήματα πρέπει να μπορούν να ικανοποιηθούν υποθέτει ότι υπάρχει κάποιος ή κάποια υφιστάμενηθεσμική εξουσία στην οποία θα μπορούσε κανείς να απευθυνθεί ώστε να ικανοποιηθούν τα αιτήματά του. Οι συνδικαλιστικέςδιαπραγματεύσεις που υποστηρίζονται από την απειλή απεργιώνέχουν συνήθως μια λίστα αιτημάτων, η οποία αν ικανοποιηθεί ηαπεργία θα αποτραπεί, και αν όχι η απεργία θα αρχίσει ή θα παραταθεί. Αλλά όταν μια εταιρεία, μια επιχείρηση, ή το κράτος δεν θεωρείται νομιμοποιημένος εταίρος για διαπραγματεύσεις, τότε δεν έχει νόημα να απευθυνθεί κανείς στην εν λόγω αρχή για μια διευθέτηση μέσω διαπραγματεύσεων. Στην

Page 22: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

πραγματικότητα, ηαπεύθυνση έκκλησης προς την εν λόγω αρχή για να ικανοποιήσει ένα αίτημα θα ήταν ένας τρόπος απόδοσης νομιμοποίησης σε αυτή τηναρχή. Έτσι, η έκφραση αιτημάτων που μπορούν να ικανοποιηθούνεξαρτάται θεμελιακά από την απόδοση νομιμοποίησης σε αυτούς πουέχουν τη δύναμη να ικανοποιήσουν τα αιτήματα. Και όταν κάποιοςπαύει να απευθύνει αιτήματα σε αυτές τις αρχές, όπως συμβαίνει στην περίπτωση μιας γενικής απεργίας, τότε είναι που εκτείθεται η μη νομιμοποίηση αυτών των αρχών. [...]

Αλλά αν αυτοί οι υπάρχοντες θεσμοί είναι συνεργοί με το οικονομικό καθεστώς που εξαρτάται από την αναπαραγωγή της ανισότητας,αλλά και την διευρύνει, τότε κανείς δεν μπορεί να απευθυνθεί σε αυτούς τους θεσμούς για να φέρει ένα τέλος στις συνθήκες ανισότητας. Μια τέτοια απεύθυνση ηττάται από τον εαυτό της κατά τη διάρκεια της έκφρασης της. Με απλά λόγια, η απεύθυνση ή το αίτημα που επιδιώκεται να ικανοποιηθεί από το υπάρχον κράτος, τους διεθνείς νομισματικούς θεσμούς ή τις εθνικές ή υπερεθνικέςεταιρείες, θα έδινε μεγαλύτερη ισχύ στις ίδιες τις πηγές της ανισότητας, και με αυτόν τον τρόπο θα βοηθούσε και θα ενθάρρυνετην ίδια την αναπαραγωγή της ανισότητας. Ως εκ τούτου, απαιτείται μια άλλη σειρά στρατηγικών, και αυτό που βλέπουμε σήμερα στοκίνημα Occupy είναι ακριβώς η ανάπτυξη μιας σειράς στρατηγικώνπου εφιστούν την προσοχή, και αντιτάσσονται, στην αναπαραγωγήτης ανισότητας.

[...]

[Δ]εν θα ήταν δυνατόν να σκεφτούμε τη δημοκρατία χωρίς το ιδανικότης ριζικής ισότητας. Έτσι, η ριζική ισότητα είναι ένα αίτημα, αλλάδεν απευθύνεται σε αυτούς τους θεσμούς που αναπαράγουν την ανισότητα. Απευθύνεται στους ίδιους τους ανθρώπους που ιστορικό τους έργο είναι η δημιουργία νέων θεσμών. Η απεύθυνση είναι στους εαυτούς μας, και είναι αυτό το νέο "εμείς" που σχηματίζεται, ανά γεγονός και παγκόσμια, σε κάθε δράση και διαδήλωση. Τέτοιεςενέργειες δεν είναι κατά καμία έννοια "απολίτικες". Στοχεύουν εναντίον μιας πολιτικής που προσφέρει πρακτικές λύσεις εις βάροςτης αντιμετώπισης της δομικής ανισότητας. Και μας θυμίζουν ότι κάθε μορφή πολιτικής κερδίζει ή χάνει τη νομιμοποίησή της ανάλογα με το αν παρέχει ισότητα στους ανθρώπους που λέγεται ότιεκπροσωπεί. Διαφορετικά αποτυγχάνει να εκπροσωπήσει, και έτσικαταστρέφει τη δική της νομιμοποίηση στα μάτια του λαού. Διαδηλώνοντας, δρώντας, οι άνθρωποι έρχονται να εκπροσωπήσουν τους εαυτούς τους, ενσωματώνοντας και αναζωογονώντας τις αρχέςτης ισότητας που έχουν αποδεκατιστεί. Εγκαταλειμμένοι από τους υπάρχοντες θεσμούς, συγκεντρώνονται οι ίδιοι στο όνομα μιας κοινωνικής και πολιτικής ισότητας, δίνοντας φωνή, σώμα, κίνηση, και ορατότητα σε μια ιδέα του "λαού" που έχει συχνά διαιρεθεί και σβηστείαπό την υπάρχουσα εξουσία. Το παραπάνω κείμενο είναι απόσπασμα άρθρου της Judith Butler με τίτλο So, what are the demands? And where do they go from here?, το οποίο

Page 23: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

δημοσιεύτηκε στο περιοδικό tidal: occupy theory, occupy strategy, Τεύχος 2, Μάρτιος 2012, σσ. 8-11; όλα τα τεύχη είναι διαθέσιμα εδώ και εδώ.

Πέμπτη, 1 Μαρτίου 2012

Page 24: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Υπέρ και κατά της επισφάλειαςΤης Judith Butler. /πηγη Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ/ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ Υπέρ και κατά της επισφάλειας Της Judith Butler.

Στην εποχή μας, ολοένα και περισσότεροι οργανισμοί δημοσίου συμφέροντος δομούνται σύμφωνα με τις αρχές της νεοφιλελεύθερης σχολής της οικονομικής επιστήμης - συμπεριλαμβανομένων σχολείων και πανεπιστημίων καθώς και οργανισμών δημόσιων υπηρεσιών.

Σε μία εποχή που όλο και περισσότεροι άνθρωποι χάνουν τα σπίτια τους, τις συντάξεις τους και τις προοπτικές τους για εργασία, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την ιδέα ότι μερικοί πληθυσμοί θεωρούνται αναλώσιμοι. Υπάρχει η βραχυπρόθεσμη εργασία, ή μορφές ελαστικής εργασίας σύμφωνα με τις αρχές του μετα-Φορντισμού βασιζόμενες στην αναλωσιμότητα και τη δυνατότητα αντικατάστασης των εργαζόμενων πληθυσμών, που ενισχύονται από τις κυρίαρχες νοοτροπίες για την ιατρική και κοινωνική ασφάλιση που υποστηρίζουν ότι ο ορθολογισμός της αγοράς θα πρέπει να ορίζει ποιων η υγεία και η ζωή πρέπει να προστατεύονται και ποιων όχι. Ένα ισχυρό παράδειγμα όλων αυτών παρουσιάστηκε σε μερικούς από εμάς σε εκείνη τη συνάντηση του κινήματος Tea Party όπου κάποιο μέλος υποστήριξε ότι όσοι έχουν μία σοβαρή ασθένεια και δε μπορούν να πληρώσουν ιατρική ασφάλιση θα πρέπει απλά να πεθάνουν. Μία

Page 25: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

κραυγή χαράς διαπέρασε το πλήθος, σύμφωνα με δημοσιευμένες μαρτυρίες. Εικάζομαι πως ήταν το είδος της κραυγής χαράς που συνήθως συνοδεύει την έναρξη πολεμικών εκστρατειών ή μορφές εθνικιστικής έξαρσης. Αν, όμως, αυτό συνιστούσε για κάποιους μία περίσταση χαράς, πρέπει να είναι ακριβώς λόγω της πίστης ότι εκείνοι που δεν κερδίζουν αρκετά ή έχουν μία επισφαλή θέση εργασίας δεν έχουν δικαίωμα σε ιατρική περίθαλψη, καθώς και ότι κανένας εκ των υπολοίπων δεν είμαστε υπεύθυνοι γι’ αυτούς τους ανθρώπους. Υπό ποιες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες αναδεικνύονται τέτοιες περιχαρείς μορφές σκληρότητας; Η ιδέα περί ευθύνης που έχει αυτό το πλήθος πρέπει να αντικρουστεί χωρίς, όπως θα διαπιστώσετε, να παραιτηθούμε από την ιδέα της πολιτικής ηθικής. Επειδή, αν καθένας από εμάς είναι υπεύθυνος μόνο για τον εαυτό του και όχι για τους άλλους, και αν αυτή η ευθύνη είναι πρώτα απ’ όλα μία ευθύνη να γίνουμε οικονομικά αυτάρκεις υπό συνθήκες που υπονομεύουν σε δομικό επίπεδο την αυτάρκεια, τότε μπορούμε να δούμε ότι αυτή η νεοφιλελεύθερη ηθική απαιτεί την αυτάρκεια ως ηθική ιδέα την ίδια στιγμή που προωθεί την καταστροφή αυτής ακριβώς της πιθανότητας σε οικονομικό επίπεδο. Εκείνοι που δεν έχουν τη δυνατότητα να πληρώνουν ιατρική ασφάλιση αποτελούν ένα μόνο τμήμα του πληθυσμού που θεωρείται αναλώσιμο. Εκείνοι που εντάσσονται στο στρατό με την υπόσχεση εργασίας και την ανάπτυξη δεξιοτήτων, στέλνονται σε εμπόλεμες ζώνες όπου δεν υπάρχει σαφές

Page 26: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

επιχειρησιακό πλάνο και όπου οι ζωές τους μπορούν να καταστραφούν, είναι επίσης αναλώσιμα τμήμα του πληθυσμού. Επαινούνται ως ζωτικής σημασίας για το έθνος τη στιγμή που οι ζωές τους θεωρούνται περιττές. Και όλοι εκείνοι που βλέπουν το διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, που θεωρούν ότι έχουν χάσει πολλές μορφές ασφάλειας και προοπτικής, νιώθουν εγκαταλελειμμένοι από μία κυβέρνηση και μία πολιτική οικονομία η οποία σαφώς αυξάνει τον πλούτο για τους πολύ λίγους εις βάρος του γενικού πληθυσμού. Οπότε ερχόμαστε στο δεύτερο σκέλος. Όταν άνθρωποι κατεβαίνουν μαζικά στους δρόμους, ένα είναι σαφές: υπάρχουν ακόμα, επιμένουν, συγκεντρώνονται και δείχνουν ότι η κατάστασή τους είναι κοινή. Ακόμα και όταν δεν εκφέρουν λόγο ή δεν παρουσιάζουν ένα σύνολο αιτημάτων προς διαπραγμάτευση, θεσπίζεται η έκκληση για δικαιοσύνη. Τα συγκεντρωμένα σώματα «λένε» δεν είμαστε αναλώσιμοι, ανεξάρτητα από το αν χρησιμοποιούν λέξεις την εκάστοτε στιγμή. Αυτό που λένε είναι ότι είμαστε ακόμη εδώ, επιμένουμε, απαιτούμε περισσότερη δικαιοσύνη, απελευθέρωση από την αβεβαιότητα, την πιθανότητα για μία αξιοπρεπή ζωή. Η απαίτηση για δικαιοσύνη είναι, φυσικά, μία ισχυρή πράξη. Επίσης, κάνει κάθε ακτιβιστή να σκεφτεί το εξής φιλοσοφικό ερώτημα: τι είναι δικαιοσύνη και ποια είναι τα μέσα που μπορούν να προωθήσουν το αίτημα για δικαιοσύνη; Λένε ότι ο λόγος για τον οποίο μερικές φορές «δεν υπάρχουν αιτήματα» όταν σώματα συνευρίσκονται με τη

Page 27: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

μορφή του κινήματος Occupy Wall Street είναι ότι οποιαδήποτε λίστα αιτημάτων δεν θα ανταποκρινόταν πλήρως στο ιδανικό της δικαιοσύνης που απαιτείται. Όλοι μπορούμε να φανταστούμε δίκαιες λύσεις στο θέμα της ιατρικής περίθαλψης, της δημόσιας εκπαίδευσης, της στέγασης και της διανομής και διαθεσιμότητας τροφίμων. Με άλλα λόγια, θα μπορούσαμε να αναλύσουμε τις αδικίες και να τις παρουσιάσουμε ως σύνολο συγκεκριμένων αιτημάτων. Ίσως όμως το αίτημα για δικαιοσύνη ενυπάρχει σε κάθε ένα από αυτά τα αιτήματα και, αναγκαίως, τα ξεπερνάει. Δεν χρειάζεται να ενστερνιστούμε την πλατωνική θεωρία της δικαιοσύνης για να δούμε άλλους τρόπους με τους οποίους λειτουργεί αυτό το αίτημα. Επειδή, όταν σώματα συγκεντρώνονται για να εκφράσουν την αγανάκτησή τους και να θεσπίσουν την πληθυντική τους ύπαρξη στο δημόσιο χώρο θέτουν επίσης ευρύτερα αιτήματα. Απαιτούν αναγνώριση και εκτίμηση, εξασκούν το δικαίωμα της εμφάνισης και της άσκησης ελευθερίας, και θέτουν το αίτημα για αξιοπρεπή ζωή. Οι αξίες αυτές αποτελούν προϋπόθεση για συγκεκριμένα αιτήματα, αλλά απαιτούν επίσης μία περισσότερο θεμελιακή αναδόμηση της κοινωνικο-οικονομικής και πολιτικής μας τάξης. Σε κάποια οικονομική και πολιτική θεωρία ακούμε περί πληθυσμών οι οποίοι υπόκεινται σε αυτό που αποκαλείται «αβεβαιοποίηση» (precarization). Η διαδικασία αυτή, που συνήθως επιφέρουν και αναπαράγουν κυβερνητικοί και οικονομικοί φορείς οι οποίοι εγκλιματίζουν με την πάροδο του χρόνου πληθυσμούς σε συνθήκες ανασφάλειας και

Page 28: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

απελπισίας (βλ. Isabell Lorey), ενσωματώνεται οργανικά στους φορείς προσωρινής εργασίας, σε αποδεκατισμένες υπηρεσίες κοινωνικής ωφέλειας, καθώς και στη γενική φθορά της κοινωνικής δημοκρατίας υπέρ επιχειρηματικών συμπεριφορών, υποστηριζόμενων από άγριες ιδεολογίες περί ατομικής ευθύνης και της υποχρέωσης για μεγιστοποίηση της ατομικής αγοραίας αξίας σαν τον ύστατο σκοπό στη ζωή. Κατά την άποψή μου, η σημαντική αυτή διαδικασία αβεβαιοποίησης πρέπει να συνοδεύεται από την κατανόηση της αβεβαιότητας ως θίγουσα συναισθηματικής δομής, όπως ισχυρίζεται η Lauren Berlant, και ως αυξανόμενη αίσθηση της αναλωσιμότητας ή περιττότητας που διανέμεται διαφορικά σε ολόκληρη την κοινωνία. Επιπρόσθετα, χρησιμοποιώ ένα τρίτο όρο, την επισφάλεια (precariousness), η οποία χαρακτηρίζει κάθε ενσώματο και πεπερασμένο ανθρώπινο ον, καθώς και τα μη ανθρώπινα όντα. Δεν πρόκειται απλώς για μία υπαρξιακή αλήθεια - καθένας από εμάς θα μπορούσε να υποστεί στερήσεις, τραυματισμό, αδυναμία ή θάνατο συνεπεία γεγονότων ή διαδικασιών εκτός του ελέγχου μας. Αποτελεί, επίσης, σε σημαντικό βαθμό γνώρισμα αυτού που θα αποκαλούσαμε κοινωνική συνοχή, των διάφορων σχέσεων οι οποίες δημιουργούν την αλληλεξάρτησή μας. Με άλλα λόγια, κανένας άνθρωπος δεν πλήττεται από την έλλειψη στέγης χωρίς την αποτυχία της κοινωνίας να οργανώσει τον τομέα της στέγασης με τρόπο ώστε να έχουν πρόσβαση σε αυτή όλοι οι άνθρωποι. Επίσης, κανένας άνθρωπος δεν πλήττεται από την ανεργία

Page 29: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

χωρίς ένα σύστημα ή μία πολιτική οικονομία η οποία αποτυγχάνει να αποτελέσει δικλείδα ασφαλείας ενάντια σε αυτή την πιθανότητα. Αυτό σημαίνει ότι μερικές από τις πιο ευάλωτες εμπειρίες μας, κοινωνικής και οικονομικής στέρησης, αποκαλύπτουν όχι μόνο την επισφάλειά μας ως ξεχωριστά άτομα, σκέψη η οποία επίσης αναδεικνύεται, αλλά και τις αποτυχίες και ανισότητες των κοινωνικο-οικονομικών και πολιτικών θεσμών. Στην ατομική μας τρωτότητα έναντι της αβεβαιότητας ανακαλύπτουμε ότι είμαστε κοινωνικά όντα, εμπλεκόμενα σε ένα σύνολο δικτύων που είτε μας συντηρούν είτε αποτυγχάνουν να το κάνουν, ή το κάνουν μόνο περιοδικά, δημιουργώντας ένα συνεχές φάσμα απελπισίας και ένδειας. Η ατομική μας ευημερία εξαρτάται από το αν μπορούν να συσταθούν οι κοινωνικές και οικονομικές δομές που στηρίζουν την αμοιβαία μας εξάρτηση. Αυτό θα συμβεί μόνο με την ανατροπή της νεοφιλελεύθερης καθεστηκυίας τάξης, θεσπίζοντας τα αιτήματα του λαού μέσω της συγκέντρωσης σωμάτων στο πλαίσιο ενός δημόσιου, αμετανόητου, επίμονου και μαχητικού αγώνα ο οποίος αποσκοπεί στη διάλυση και ανασύνθεση του πολιτικού μας κόσμου. Ως σώματα, υποφέρουμε και αντιστεκόμαστε, και μαζί, σε διάφορες τοποθεσίες, γινόμαστε παράδειγμα εκείνης της μορφής που διατηρεί την κοινωνική συνοχή που σχεδόν έχουν καταστρέψει η νεοφιλελεύθερη οικονομική σχολη You might also lik

Page 30: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Ο Μαρξισμός και το «απλώς πολιτισμικό»

Τεύχος 93, περίοδος: Οκτώβριος - Δεκέμβριος 2005

Ο ΜΑΡΞΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ «ΑΠΛΩΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟ» της Judith Butler μετάφραση Άκης Γαβριηλίδης Η συγγραφέας Τζούντιθ Μπάτλερ (γεν. το 1956) είναι μία από τις πιο πολυσυζητημένες σήμερα μορφές στο χώρο της πολιτικής και/ή πολιτισμικής φιλοσοφίας, λαμπρό δείγμα της μελέτης και της αξιοποίησης της λεγόμενης «French theory» στις Ηνωμένες Πολιτείες η οποία άρχισε πλέον να παράγει μια νέα γενιά αυτόφωτης θεωρητικής παραγωγής. Η τελείως άγνωστη μέχρι τότε Μπάτλερ εισέβαλε δυναμικά στο χώρο των λεγόμενων «πολιτισμικών σπουδών» (cultural studies) το 1990 με το έργο της Gender trouble. Feminism and the Subversion of Identity, ένα εκτενές δοκίμιο που επιχειρούσε να αναλύσει τα «προβλήματα (εκ) του φύλου» και να σκιαγραφήσει μία θεωρία παραγωγής της υποκειμενικότητας ξεκινώντας από τις αναπτύξεις του Αλτουσέρ και του Φουκώ, τελώντας σε έναν δημιουργικό αλλά και συχνά (επι)κριτικό διάλογο με τη λεγόμενη στρουκτουραλιστική και μετα-στρουκτουραλιστική παράδοση. Το έργο αυτό προξένησε τεράστια εντύπωση, πούλησε περίπου 100.000 αντίτυπα, μεταφράστηκε ή μεταφράζεται σε αρκετές γλώσσες και εξασφάλισε στη συγγραφέα του σχεδόν καθεστώς ποπ-σταρ ή εμβληματικής φιγούρας του ρεύματος queer [1] .

Στη συνέχεια, η Μπάτλερ δημοσίευσε αρκετά άρθρα, κείμενα διαλόγου και πολεμικής, καθώς και ορισμένα βιβλία, όπως τα: The Psychic Life of Power: Theories of Subjection (1997), Excitable speech. A politics of the performative (1997), Antigone’s claim. Kinship between life and death (2000) και τελευταία το Precarious L ife. Powers of Violence and Mourning (2004).

Πέρα από τις θεωρητικές ή πολιτικές ετικέτες, το γεγονός παραμένει ότι η Μπάτλερ κομίζει μια ματιά ενδιαφέρουσα και οξυδερκή, η οποία είναι ενήμερη θεωρητικά και ταυτόχρονα κολυμπάει «σαν ψάρι στο νερό» μέσα στα νέα κοινωνικά κινήματα και ενδιαφέρεται να διδαχθεί από αυτά και όχι να τα διδάξει.

Το άρθρο της που δημοσιεύεται μεταφρασμένο στο παρόν τεύχος των Θέσεων δημοσιεύτηκε στο αγγλικό περιοδικό New Left Review (τ. 227, Ιαν./Φεβ. 1998). Στο περιοδικό αναφέρονταν δύο ελαφρώς διαφορετικοί τίτλοι: στο εξώφυλλο αναγραφόταν Marxism and the merely cultural, ενώ στις μέσα σελίδες, εκεί όπου ήταν δημοσιευμένο, ο τίτλος ήταν απλώς merely cultural. Στην παρούσα μετάφραση προτιμήσαμε την πρώτη εκδοχή χάριν μεγαλύτερης σαφήνειας. Πρόκειται για ένα άρθρο όπου η συγγραφέας ανταπαντά σε ένα ρεύμα «ορθολογιστικής/διαφωτιστικής» κριτικής προς τα νέα κοινωνικά κινήματα και τις συναφείς προς αυτά απόπειρες θεωρητικοποίησης, σύμφωνα με την οποία τα κινήματα αυτά είναι μειοψηφικά, μερικά και σχετικιστικά και υπονομεύουν την καθολικότητα που πρέπει να χαρακτηρίζει το πρόγραμμα της ανθρώπινης χειραφέτησης. Ένας τύπος κριτικής ο οποίος, ως γνωστόν, δεν περιορίζεται στους αμερικανικούς ακαδημαϊκούς κύκλους, αλλά είναι κυρίαρχος και στο πλαίσιο της ελληνικής αριστερής διανόησης, μη εξαιρουμένης και της αυτοαποκαλούμενης ανανεωτικής.

Οι σημειώσεις σε αγκύλες είναι του μεταφραστή. Tα παραθέματα έχουν αποδοθεί με

Page 31: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

βάση την αγγλική τους μετάφραση που χρησιμοποιείται στο άρθρο, χωρίς να ληφθούν υπόψη οι τυχόν υπάρχουσες μεταφράσεις των αντίστοιχων έργων στα ελληνικά.

Ευχαριστίες στη Λεσβιακή Ομάδα Αθήνας για κάποιες χρήσιμες διευκρινίσεις.

Στο παρόν κείμενο προτίθεμαι να εξετάσω δύο διαφορετικούς ισχυρισμούς που κυκλοφορούν τελευταία, και που αντιπροσωπεύουν το αποκορύφωμα μιας αίσθησης που είναι διάχυτη εδώ και κάμποσο καιρό [2]. Ο πρώτος έχει να κάνει με μια διακηρυγμένα μαρξιστική ένσταση απέναντι στην τάση περιορισμού της μαρξιστικής θεωρητικής και πρακτικής δραστηριότητας στη μελέτη του πολιτισμού, η οποία ενίοτε γίνεται αντιληπτή ως περιορισμός του μαρξισμού στις πολιτισμικές σπουδές. Ο δεύτερος έχει να κάνει με την τάση να παραπέμπουμε τα νέα κοινωνικά κινήματα στη σφαίρα του πολιτισμικού, και μάλιστα να τα απορρίπτουμε καθότι ασχολούνται με αυτό που αποκαλείται «απλώς πολιτισμικό» και να συλλαμβάνουμε αυτή την πολιτισμική πολιτική ως διασπαστική, ταυτοτική και μειοψηφική. Ελπίζω να με συγχωρέσετε που δεν θα αναφέρω τα ονόματα όσων θεωρώ ότι υιοθετούν αυτές τις απόψεις. Το παρόν δοκίμιο εκκινεί από την υπόθεση ότι εκφράζουμε και ακούμε τέτοιες απόψεις, ότι αποτελούν μέρος των συζητήσεων που ενοικούν το διανοητικό τοπίο των κύκλων της προοδευτικής διανόησης. Θεωρώ επίσης ότι, αν συνδέσουμε συγκεκριμένα άτομα με τέτοιες απόψεις, υπάρχει ο κίνδυνος να στραφεί η προσοχή από το νόημα και την επίδραση τέτοιων απόψεων στη μικροπολιτική τού ποιος είπε τι και ποιος του ανταπάντησε τι –μια μορφή πολιτισμικής πολιτικής στην οποία, προς το παρόν, θα ήθελα να αντισταθώ.

Τον περασμένο χρόνο, αυτό το είδος επιχειρηματολογίας πήρε μεταξύ άλλων τις εξής μορφές: ότι η πολιτισμική εστίαση της αριστερής πολιτικής έχει εγκαταλείψει το υλιστικό πρόγραμμα του μαρξισμού, ότι δεν ασχολείται με θέματα οικονομικής δικαιοσύνης και αναδιανομής, ότι επίσης αποφεύγει να τοποθετήσει τον πολιτισμό με όρους συστηματικής κατανόησης των κοινωνικών και οικονομικών τρόπων παραγωγής· ότι η πολιτισμική εστίαση της αριστερής πολιτικής έχει κατακερματίσει την Αριστερά σε ταυτοτικές σέκτες, ότι έχουμε χάσει ένα σύνολο κοινών ιδανικών και στόχων, μια αίσθηση κοινής ιστορίας, ένα κοινό σύνολο αξιών, μια κοινή γλώσσα και ακόμη έναν αντικειμενικό και καθολικό τύπο ορθολογικότητας· ότι η πολιτισμική εστίαση της αριστερής πολιτικής οδηγεί σε μια ομφαλοσκοπική και επιφανειακή μορφή πολιτικής που εστιάζει σε παροδικά γεγονότα, πρακτικές και αντικείμενα, αντί να μας παράσχει μια πιο εύρωστη, σοβαρή και περιεκτική θεώρηση της συστηματικής διασύνδεσης των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών.

Σαφώς, σε μερικούς από αυτούς τους ισχυρισμούς υπονοείται λίγο πολύ η παραδοχή ότι ο μεταδομισμός έχει υπονομεύσει τον μαρξισμό και ότι οποιαδήποτε δυνατότητα να μιλήσουμε με συστηματικό τρόπο για την κοινωνική ζωή ή να επικαλεστούμε την ύπαρξη κανόνων ορθολογικότητας –αντικειμενικής, καθολικής, ή και τα δύο– έχει δεχθεί σοβαρό πλήγμα από έναν μεταδομισμό ο οποίος έχει εισβάλει στο πεδίο της πολιτισμικής πολιτικής –όπου αυτός ο μεταδομισμός γίνεται αντιληπτός ως καταστρεπτικός, σχετικιστικός και πολιτικά παραλυτικός.

Η παρωδία ως μορφή ταύτισης

Page 32: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Ίσως ήδη αναρωτιέστε, πώς και αφιερώνω χρόνο σε αυτούς τους ισχυρισμούς, επαναλαμβάνοντάς τους σαν σε μία θεατρική πρόβα, δίνοντάς τους τρόπον τινά χρόνο «στον αέρα»· και ίσως επίσης αναρωτιέστε μήπως ήδη παρωδώ αυτές τις θέσεις. Θεωρώ άραγε ότι είναι άνευ αξίας, ή μήπως θεωρώ ότι είναι σημαντικές και αξίζουν μια απάντηση; Εάν επρόκειτο για παρωδία, αυτό ίσως σήμαινε ότι τις θεωρώ γελοίες, κενές, συνθηματολογικές, ότι έχουν μια γενικευσιμότητα και πέραση ως λόγος, και αυτό επιτρέπει σχεδόν σε οποιονδήποτε, ακόμα και στον πιο απίθανο, να τις επαναλαμβάνει και να ακούγεται πειστικός.

Τι θα συνέβαινε όμως εάν αυτή η «πρόβα» μου συνεπάγεται μια προσωρινή ταύτιση με αυτούς τους ισχυρισμούς, ακόμη και αν εγώ η ίδια μετέχω στην πολιτισμική πολιτική η οποία υφίσταται την επίθεση; Αυτή η προσωρινή ταύτιση που επιτελώ, αυτή που δημιουργεί την απορία εάν αναλαμβάνω μια παρωδία αυτών των θέσεων, δεν συνιστά ακριβώς μια στιγμή κατά την οποία, καλώς ή κακώς, οι θέσεις αυτές γίνονται δικές μου;

Υποστηρίζω λοιπόν ότι είναι αδύνατο να επιτελέσεις μια πειστική παρωδία κάποιας διανοητικής τοποθέτησης χωρίς προηγουμένως να έχεις μία συνάφεια με αυτό το οποίο παρωδείς, χωρίς να έχεις –και να επιθυμείς– μια οικειότητα με την τοποθέτηση που επιλέγεις να υποδυθείς ή να επικρίνεις μέσω της παρωδίας. Η παρωδία απαιτεί μια ορισμένη ικανότητα ταύτισης, προσέγγισης, πλησιάσματος· προϋποθέτει μια εγγύτητα με τη θέση που ιδιοποιείσαι, η οποία διαταράσσει τη φωνή, τη συμπεριφορά, την επιτελεστικότητα του υποκειμένου, έτσι ώστε ο ακροατής ή ο αναγνώστης να μην είναι σίγουρος πού στέκεσαι, εάν έχεις πάει από την άλλη πλευρά, εάν παραμένεις στη δική σου πλευρά, εάν μπορείς να «προβάρεις» αυτή την άλλη θέση χωρίς να υποκύπτεις σε αυτή, τη στιγμή που την παριστάνεις. Ίσως τώρα σκεφτείτε «αυτή δε μιλάει σοβαρά», ή βγάλετε το συμπέρασμα ότι πρόκειται για κάποιο είδος αποδομητικού παιχνιδιού και αποφασίσετε να ψάξετε αλλού για να βρείτε μια σοβαρή συζήτηση. Αλλά εγώ θα σας καλούσα να έχετε την καλοσύνη να μπείτε σε αυτή την φαινομενική αμφιταλάντευσή μου, επειδή πιστεύω ότι πραγματικά εξυπηρετεί τους σκοπούς της υπέρβασης άχρηστων διαιρέσεων μέσα στην Αριστερά –και αυτή η υπέρβαση είναι ένας από τους στόχους μου εδώ.

Θέλω να προτείνω την ιδέα ότι οι πρόσφατες προσπάθειες παρωδίας της πολιτισμικής Αριστεράς δεν θα μπορούσαν να έχουν γίνει εάν δεν υπήρχε αυτή η προηγούμενη συνάφεια και οικειότητα, και ότι όποιος υιοθετεί την παρωδία εισέρχεται σε μια σχέση ταυτόχρονα επιθυμίας και αμφιθυμίας. Στη γνωστή φάρσα του περασμένου χρόνου, είδαμε να λειτουργεί μια ιδιαίτερη μορφή ταύτισης, μια μορφή στην οποία αυτός που επιτελεί την παρωδία αποβλέπει, με την κυριολεξία του όρου, να καταλάβει τη θέση αυτού τον οποίον παρωδεί, όχι μόνο για να εκθέσει τα προβεβλημένα ινδάλματα της πολιτισμικής Αριστεράς, αλλά για να αποκτήσει και να ιδιοποιηθεί την ίδια την προβολή τους και, ως εκ τούτου, να εκτεθεί κατευχαριστημένος δημοσίως ως αυτός που επιτέλεσε την έκθεση, καταλαμβάνοντας έτσι και τις δύο θέσεις στην παρωδία, εδαφοποιώντας τη θέση αυτού του άλλου και αποκτώντας προσωρινή πολιτισμική φήμη [3]. Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι σκοπός της παρωδίας δεν ήταν να καταγγείλει τον τρόπο με τον οποίο η αριστερή πολιτική κατέληξε να καθοδηγείται από τα ΜΜΕ ή να επικεντρώνεται σε αυτά και να υποβαθμίζεται από τη φήμη και την κουλτούρα, αλλά μάλλον να εισέλθει ακριβώς στα ΜΜΕ και να τα καθοδηγήσει, να γίνει δημοφιλής και να θριαμβεύσει με τους ίδιους πολιτισμικούς όρους που έχουν κατακτήσει εκείνοι τους οποίους επιδιώκει να γελοιοποιήσει –επικυρώνοντας έτσι και ενσωματώνοντας τις αξίες της δημοτικότητας και της επιτυχίας στα ΜΜΕ, οι οποίες αρχικά ενέπνεαν κριτική διάθεση. Δεν έχετε παρά να δείτε τη σαδιστική λαχτάρα, την έκλυση της

Page 33: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

καταπιεσμένης μνησικακίας τη στιγμή που ο φαρσέρ καταλαμβάνει το πεδίο της δημοτικότητας το οποίο φραστικά ελεεινολογεί ως αντικείμενο ανάλυσης, καταβάλλοντας φόρο τιμής στην ισχύ του αντιπάλου του, αναζωογονώντας έτσι την ίδια την εξιδανίκευση που επιδίωξε να αποδιαρθρώσει.

Έτσι, το αποτέλεσμα της παρωδίας είναι παράδοξο: η ενθουσιώδης αίσθηση του θριάμβου στην οποία ενδίδουν οι ενσαρκώσεις ενός επιδεικτικά «σοβαρότερου» μαρξισμού τη στιγμή της πολιτισμικής τους δόξας, αποτελεί παράδειγμα –και σύμπτωμα– αυτού ακριβώς του πολιτισμικού φαινομένου στο οποίο αντιτάσσονται με την κριτική τους· η αίσθηση θριάμβου επί αυτού του αντιπάλου, ο οποίος δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς, με κάποιο μυστηριώδη τρόπο, να πάρει κανείς την ίδια την θέση του εχθρού, μας οδηγεί να αναρωτηθούμε μήπως οι στόχοι και οι επιδιώξεις αυτού του «σοβαρότερου μαρξισμού» έχουν ανεπανόρθωτα μετατοπισθεί σε έναν πολιτισμικό τομέα, παράγοντας ένα παροδικό αντικείμενο της προσοχής των ΜΜΕ αντί μιας πιο συστηματικής ανάλυσης των οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων. Αυτή η αίσθηση θριάμβου επανεγγράφει μια πολυδιάσπαση εντός της Αριστεράς, τη στιγμή ακριβώς κατά την οποία τα κοινωνικά δικαιώματα καταργούνται στη χώρα αυτή, οι ταξικές διαφορές εντείνονται παγκοσμίως και η Δεξιά στη χώρα αυτή έχει κατακτήσει επιτυχώς το έδαφος του «Κέντρου» καταφέρνοντας να κάνει την ίδια την Αριστερά αόρατη για το πεδίο των ΜΜΕ. Πότε εμφανίζεται η Αριστερά στην πρώτη σελίδα των New York Times ; Μόνο στη σπάνια περίπτωση κατά την οποία ένα τμήμα της Αριστεράς επιτίθεται σε κάποιο άλλο τμήμα, παράγοντας ένα θέαμα της Αριστεράς προς κατανάλωση του κατεστημένου προοδευτικού και του συντηρητικού τύπου, ο οποίος κατά τα λοιπά αποπέμπει ασμένως όλες ανεξαιρέτως της εκδοχές της Αριστεράς εκτός της πολιτικής διαδικασίας. Και ο οποίος φυσικά δεν αναφέρεται ποτέ τιμητικά σε οποιαδήποτε εκδοχή της Αριστεράς ως υπολογίσιμη δύναμη στην υπηρεσία της ριζικής κοινωνικής αλλαγής.

Μήπως η προσπάθεια να διαχωριστεί ο μαρξισμός από τη μελέτη του πολιτισμού και να διασωθεί η κριτική γνώση από τους σκοπέλους της πολιτισμικής ιδιομορφίας είναι απλώς ένας πόλεμος επιρροής μεταξύ των αριστερών πολιτισμικών σπουδών και των πιο ορθόδοξων μορφών μαρξισμού; Πώς συνδέεται αυτή η απόπειρα χωρισμού με τον ισχυρισμό ότι τα νέα κοινωνικά κινήματα έχουν διαιρέσει την Αριστερά, μας έχουν στερήσει τα κοινά ιδανικά, πολυδιέσπασαν το χώρο της γνώσης και της πολιτικής, περιορίζοντας τον πολιτικό ακτιβισμό σε απλή προβολή και επιβεβαίωση μιας πολιτισμικής ταυτότητας; Η κατηγορία ότι τα νέα κοινωνικά κινήματα είναι «απλώς πολιτισμικά», ότι ένας ενοποιημένος και προοδευτικός μαρξισμός οφείλει να επιστρέψει σε έναν υλισμό που βασίζεται στην αντικειμενική ταξική ανάλυση, προϋποθέτει η ίδια ότι η διάκριση μεταξύ υλικής και πολιτισμικής ζωής είναι σταθερή. Και αυτή η προσφυγή σε μια φαινομενικά σταθερή διάκριση μεταξύ υλικής και πολιτισμικής ζωής αποτελεί σαφώς αναβίωση ενός θεωρητικού αναχρονισμού, η οποία αγνοεί τις συμβολές στη μαρξιστική θεωρία από την εποχή που ο Αλτουσέρ εκτόπισε το μοντέλο βάση-εποικοδόμημα, καθώς και ποικίλες μορφές πολιτισμικού υλισμού –για παράδειγμα, τον Ρέιμοντ Ουίλιαμς [Raymond Williams], τον Στιούαρτ Χωλ [Stuart Hall] και την Γκαγιάτρι Τσακραβόρτυ Σπίβακ [Gayatri Chakravorty Spivak]. Και μάλιστα, η άκαιρη αναβίωση της διάκρισης αυτής εξυπηρετεί μια τακτική που επιδιώκει να ταυτίσει τα νέα κοινωνικά κινήματα με το «απλώς πολιτισμικό» και το πολιτισμικό με το παράγωγο και το δευτερεύον, υιοθετώντας έτσι έναν αναχρονιστικό υλισμό ως λάβαρο μιας νέας ορθοδοξίας.

Page 34: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Ορθόδοξη ενότητα

Αυτή η αναβίωση της αριστερής ορθοδοξίας απαιτεί μια «ενότητα» η οποία, παραδόξως, ξαναδιαιρεί την Αριστερά ακριβώς με τον ίδιο τρόπο τον οποίο έρχεται να καταγγείλει η ορθοδοξία. Πράγματι, ένας από τους τρόπους με τους οποίους παράγεται αυτή η διαίρεση γίνεται σαφής όταν θέσουμε το ερώτημα: ποια κινήματα, και για ποιους λόγους, εξορίζονται στη σφαίρα του απλώς πολιτισμικού, και πώς η ίδια η επίκληση της διαίρεσης μεταξύ υλικού και πολιτισμικού χρησιμοποιείται στρατηγικά με σκοπό να περιθωριοποιηθούν κάποιες μορφές πολιτικού ακτιβισμού; Και πώς η νέα αριστερή ορθοδοξία πηγαίνει χέρι-χέρι με έναν κοινωνικό και σεξουαλικό συντηρητισμό που επιδιώκει να καταστήσει τα φυλετικά και σεξουαλικά ζητήματα δευτερεύοντα ως προς την «πραγματική» πολιτική δουλειά, παράγοντας έναν νέο και αξιοπερίεργο πολιτικό μόρφωμα νεο-συντηρητικών μαρξισμών;

Με βάση ποιες αρχές αποκλεισμού ή καθυπόταξης δημιουργήθηκε αυτή η φαινομενική ενότητα; Πόσο γρήγορα ξεχάσαμε ότι νέα κοινωνικά κινήματα, βασισμένα σε δημοκρατικές αρχές, αρθρώθηκαν ενάντια σε μια ηγεμονική Αριστερά, καθώς και σε ένα συνένοχο φιλελεύθερο κέντρο και μια αληθινά απειλητική Δεξιά; Όσοι τώρα θρηνούν για την εμφάνιση ημιαυτόνομων νέων κοινωνικών κινημάτων, και τα κατηγορούν ότι ενδιαφέρονται μόνο για στενά ζητήματα ταυτότητας, έλαβαν ποτέ πραγματικά υπόψη τους ιστορικούς λόγους για την ανάπτυξή τους; Μήπως αυτή η κατάσταση απλώς αναπαράγεται στις πρόσφατες απόπειρες βολονταριστικής παλινόρθωσης του καθολικού, είτε μέσω της φαντασιακής λεπτότητας του χαμπερμασιανού ορθού λόγου, είτε μέσω εννοιών του κοινού αγαθού που δίνουν προτεραιότητα σε μια φυλετικά αποκαθαρμένη σύλληψη της κοινωνικής τάξης; Μήπως ο στόχος της νέας ρητορείας περί ενότητας είναι απλώς να ενσωματώσει, μέσα από την εξημέρωση και την υποταγή, ακριβώς αυτά τα κινήματα που διαμορφώθηκαν εν μέρει σε αντίθεση προς αυτή την εξημέρωση και την υποταγή; Πράγμα που δείχνει ότι οι υπερασπιστές του «κοινού αγαθού» δεν κατάφεραν να διαβάσουν την ιστορία που κατέστησε δυνατή αυτή τη σύγκρουση.

Η μνησικακία της επανεμφανιζόμενης ορθοδοξίας απέναντι στα νέα κοινωνικά κινήματα ίσως οφείλεται ακριβώς στη ζωτικότητα που τα χαρακτηρίζει. Κατά παράδοξο τρόπο, τα ίδια τα κινήματα που συνεχίζουν να κρατούν ζωντανή την Αριστερά χρεώνονται με την παράλυσή της. Μολονότι θα συμφωνούσα ότι μία στενά ταυτοτική σύλληψη αυτών των κινημάτων οδηγεί σε στένωση του πολιτικού πεδίου, δεν υπάρχει κανένας λόγος να υποθέσουμε ότι τα κοινωνικά αυτά κινήματα είναι αναγώγιμα στα ταυτοτικά τους μορφώματα. Το πρόβλημα της ενότητας ή, λιγότερο φιλόδοξα, της αλληλεγγύης δεν μπορεί να επιλυθεί μέσω της υπέρβασης ή της αγνόησης αυτού του πεδίου, και ασφαλώς όχι μέσω της μάταιης υπόσχεσης ότι θα ξαναβρούμε μια ενότητα μέσα από αποκλεισμούς –μια υπόσχεση που εγκαθιδρύει και πάλι την καθυπόταξη ως προϋπόθεση της δυνατότητάς της. Η μόνη δυνατή ενότητα δεν θα είναι η σύνθεση ενός συνόλου συγκρούσεων, αλλά θα είναι ένας τρόπος να ανθέξουμε τη σύγκρουση με πολιτικά παραγωγικούς τρόπους : μια πρακτική αμφισβήτησης που απαιτεί από τα κινήματα αυτά να συναρθρώσουν τους στόχους τους υπό την πίεση του ενός προς το άλλο, άρα χωρίς ακριβώς το ένα να γίνεται το άλλο.

Αυτό δεν είναι ακριβώς η αλυσίδα ισοδυναμίας που προτείνουν οι Λακλάου και Moυφ, αν και διατηρεί σημαντικές σχέσεις με αυτήν. [4] Οι νέοι πολιτικοί σχηματισμοί δεν

Page 35: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

διατελούν σε σχέση αναλογίας μεταξύ τους, σαν να ήταν διακριτές και διαφοροποιημένες οντότητες. Αποτελούν πεδία πολιτικοποίησης τα οποία επικαλύπτονται, καθορίζονται αμοιβαία και συγκλίνουν. Και μάλιστα, περισσότερο υποσχόμενες είναι οι στιγμές εκείνες στις οποίες ένα κοινωνικό κίνημα καταλήγει να βρει σε ένα άλλο την προϋπόθεση της δικής του δυνατότητας. Εδώ, «διαφορά» δεν σημαίνει απλώς τις εξωτερικές διαφορές μεταξύ των κινημάτων, νοούμενων ως αυτό που τα διαφοροποιεί μεταξύ τους, αλλά μάλλον την ίδια τη διαφορά του κινήματος από τον εαυτό του, μια συστατική ρήξη που καθιστά δυνατά τα κινήματα για μη-ταυτοτικούς λόγους, η οποία εγκαθιστά μια ορισμένη κινητοποιούσα σύγκρουση ως βάση πολιτικοποίησης. Ο σεκταρισμός, νοούμενος ως η διαδικασία με την οποία μια ταυτότητα αποκλείει μια άλλη προκειμένου να ενισχύσει την ενότητα και τη συνοχή της, κάνει το λάθος να ταυτοποιεί το πρόβλημα της διαφοράς ως αυτό που προκύπτει μεταξύ μιας ταυτότητας και μιας άλλης ταυτότητας · ωστόσο, η διαφορά είναι ο όρος δυνατότητας της ταυτότητας ή, μάλλον, το συστατικό της όριο: αυτό που καθιστά δυνατή την άρθρωσή της, και την ίδια στιγμή καθιστά δυνατή κάθε τελική ή κλειστή άρθρωση.

Στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής έρευνας, η προσπάθεια να χωριστούν οι φυλετικές σπουδές από τις σπουδές του φύλου σημαδεύει διάφορους βαθμούς ανάγκης προς αυτόνομη άρθρωση, αλλά επίσης παράγει διαρκώς ένα σύνολο σημαντικών, επίπονων και ελπιδοφόρων αντιπαραθέσεων που εκθέτουν τα έσχατα όρια οποιασδήποτε αυτονομίας: η πολιτική της σεξουαλικότητας μέσα στις αφροαμερικανικές σπουδές, η πολιτική των φυλετικών σχέσεων μέσα στις σπουδές queer, μέσα στη μελέτη των κοινωνικών τάξεων, μέσα στο φεμινισμό, το ζήτημα του μισογυνισμού μέσα σε όλα τα παραπάνω, το θέμα της ομοφοβίας μέσα στο φεμινισμό, για να αναφέρουμε μερικά μόνο παραδείγματα. Μπορεί να νομίσει κανείς ότι ακριβώς αυτό είναι το ενοχλητικό στοιχείο των αγώνων γύρω από τις ταυτότητες, το οποίο μια νέα, περιεκτική Αριστερά ελπίζει να υπερβεί. Και όμως, αν αυτή η «περιεκτική πολιτική» θέλουμε να σημάνει κάτι περισσότεροαπό μια επανεξημέρωση και καθυπόταξη τέτοιων διαφορών, θα πρέπει να αναπτύξει μια αίσθηση συμμαχίας στην πορεία προς μια νέα μορφή συγκρουσιακής συνάντησης. Όταν τα νέα κοινωνικά κινήματα εμφανίζονται ως ισάριθμες ιδιαιτερότητες σε αναζήτηση ενός καθολικού που θα τις επιστεγάσει, προκύπτει η ανάγκη να αναρωτηθούμε πώς προέκυψε η ίδια η επιταγή ενός καθολικού μέσω της εξάλειψης των προγενέστερων λειτουργιών της κοινωνικής ισχύος. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα καθολικά είναι αδύνατα, αλλά μάλλον ότι καθίστανται δυνατά μόνο μέσα από μια αφαίρεση της θέσης που κατέχουν στον τόπο της ισχύος? η αφαίρεση αυτή θα συνιστά πάντα πλαστογράφηση και εδαφικοποίηση, και θα πρέπει να υποβάλλεται σε κριτική σε κάθε επίπεδο. Το ποιο καθολικό καθίσταται κάθε φορά δυνατό –και τα καθολικά ίσως να είναι δυνατά μόνο για ένα διάστημα, να αποτελούν «εκλάμψεις» με την έννοια του Μπένγιαμιν– θα είναι αποτέλεσμα μιας επίπονης εργασίας μετάφρασης στην οποία τα κοινωνικά κινήματα εισφέρουν τα σημεία σύγκλισής τους, μέσα σε ένα κλίμα διαρκούς κοινωνικής αμφισβήτησης.

Όταν επιπλήττουμε τα νέα κοινωνικά κινήματα για τη ζωτικότητά τους, όπως έχουν κάνει μερικοί, τότε ακριβώς αρνούμαστε να αντιληφθούμε πως το όποιο μέλλον της Αριστεράς θα πρέπει να βασιστεί σε κινήματα που ωθούν προς τη δημοκρατική συμμετοχή, και πως οποιαδήποτε προσπάθεια να επιβληθεί εκ των έξω η ενότητα πάνω σε τέτοια κινήματα θα απορριφθεί άλλη μια φορά ως μια μορφή επιδίωξης της πρωτοπορίας αφοσιωμένης στην παραγωγή ιεραρχιών και αντιπαλοτήτων, η οποία παράγει την ίδια την πολυδιάσπαση που αποδίδει στους άλλους.

Page 36: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Πολιτική Queer και απαξίωση του πολιτισμικού

Η νοσταλγία για μια ενότητα πλαστή, που λειτουργεί με αποκλεισμούς, συνδέεται με μία απαξίωση του πολιτισμικού, καθώς και με μια επιστροφή του σεξουαλικού και κοινωνικού συντηρητισμού μέσα στην Αριστερά. Μερικές φορές αυτό εκφράζεται ως μια προσπάθεια εκ νέου υπαγωγής του φυλετικού στο ταξικό, σε πείσμα όλων όσων έχουν υποστηρίξει ο Πωλ Γκιλρόυ [Paul Gilroy] και ο Στιούαρτ Χωλ, ότι η φυλή μπορεί να είναι μια από τις μορφές υπό τις οποίες βιώνεται η τάξη. Κατ' αυτό τον τρόπο, διακρίνουμε αναλυτικά τη φυλή από την τάξη μόνο και μόνο για να συνειδητοποιήσουμε ότι η ανάλυση της μιας δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς την ανάλυση της άλλης. Μια διαφορετική δυναμική λειτουργεί σε σχέση με τη σεξουαλικότητα, και στη συνέχεια του παρόντος δοκιμίου προτίθεμαι να εστιάσω σε αυτό το ζήτημα. Θεωρούμενη ως επουσιώδης σε σχέση με τις πιεστικές ανάγκες της υλικής ζωής, η πολιτική queer εμφανίζεται συνήθως από την ορθοδοξία ως η ακραία περίπτωση πολιτισμικής πολιτικοποίησης.

Ενώ οι ταξικοί και φυλετικοί αγώνες γίνονται αντιληπτοί ως διάχυτα οικονομικοί, οι δε φεμινιστικοί αγώνες ως άλλοτε οικονομικοί και άλλοτε πολιτισμικοί, οι αγώνες του κινήματος queer γίνονται αντιληπτοί όχι μόνο ως πολιτισμικοί αγώνες, αλλά και ως το τυπικό δείγμα του «απλώς πολιτισμικού» χαρακτήρα που έχουν προσλάβει τα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα. Ας πάρουμε ως παράδειγμα την πρόσφατη εργασία μιας συναδέλφου, της Νάνσυ Φρέιζερ, της οποίας οι απόψεις είναι κάθε άλλο παρά ορθόδοξες, και η οποία, αντίθετα, αναζητά τρόπους να παράσχει ένα περιεκτικό πλαίσιο κατανόησης για τη σχέση αμοιβαίας διασύνδεσης μεταξύ των χειραφετητικών αγώνων διάφορων ειδών. Στρέφομαι στο έργο της Φρέιζερ εν μέρει επειδή σε αυτό απαντάται η παραδοχή που με ανησυχεί, και επίσης επειδή εκείνη και εγώ έχουμε μια προϊστορία φιλικού διαλόγου, η οποία είμαι σίγουρη ότι θα συνεχιστεί και στο μέλλον ως παραγωγική ανταλλαγή. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο παραμένει το μόνο πρόσωπο που δέχθηκα να κατονομάσω στο παρόν δοκίμιο [5] .

Στο πρόσφατο βιβλίο της Justice Interrupt u s, η Φρέιζερ σημειώνει ορθά ότι «στις Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα, η έκφραση “πολιτικές ταυτότητας” χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο ως μειωτικός όρος για τον φεμινισμό, τον αντιρατσισμό και την αντι-ετεροφυλοφιλία» [6]. Επιμένει ότι τέτοια κινήματα έχουν άμεση σχέση με την κοινωνική δικαιοσύνη και υποστηρίζει ότι οποιαδήποτε αριστερό κίνημα πρέπει να ανταποκριθεί στις διεκδικήσεις τους. Ωστόσο, και αυτή αναπαράγει τη διαίρεση που τοποθετεί ορισμένα είδη καταπίεσης στο χώρο της πολιτικής οικονομίας, ενώ άλλα τα παραπέμπει αποκλειστικά στην πολιτισμική σφαίρα. Εγκαθιδρύει ένα φάσμα, που στη μια άκρη του βρίσκεται η πολιτική οικονομία και στην άλλη η κουλτούρα, και τους αγώνες των λεσβιών και των ομοφυλοφίλων τούς τοποθετεί στο πολιτισμικό άκρο αυτού του πολιτικού φάσματος. Η ομοφοβία, υποστηρίζει, δεν έχει ρίζες στην πολιτική οικονομία, διότι οι ομοφυλόφιλοι δεν καταλαμβάνουν κάποια διακριτή θέση στον καταμερισμό εργασίας, κατανέμονται σε όλη την ταξική διάρθρωση και δεν συγκροτούν μια τάξη υποκείμενη σε εκμετάλλευση: «η αδικία που υφίστανται είναι στην ουσία της ζήτημα αναγνώρισης», άρα οι αγώνες τους είναι ζήτημα πολιτισμικής αναγνώρισης και όχι υλικής καταπίεσης. [7]

Γιατί άραγε ένα κίνημα, το οποίο θέτει ως στόχο του την κριτική και τον μετασχηματισμό των τρόπων με τους οποίους ρυθμίζεται κοινωνικά η σεξουαλικότητα,

Page 37: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

να μη θεωρείται κεντρικό για τη λειτουργία της πολιτικής οικονομίας;

Το ότι αυτή η κριτική και αυτός ο μετασχηματισμός καταλαμβάνουν κεντρική θέση στο πρόταγμα του υλισμού, υπήρξε το καίριο σημείο της παρέμβασης των σοσιαλιστριών φεμινιστριών και όλων όσων ενδιαφέρονταν για μια σύγκλιση του μαρξισμού με την ψυχανάλυση κατά τις δεκαετίες του ’70 και του ’80. Την προσέγγιση αυτή σαφώς την εγκαινίασαν οι Έγκελς και Μαρξ, οι οποίοι επέμεναν ότι η έννοια του «τρόπου παραγωγής» είναι ανάγκη να περιλαμβάνει και τις μορφές κοινωνικής συνένωσης. Στη Γερμανική Ιδεολογία (1846), υπάρχει η διάσημη διατύπωση του Μαρξ: «οι άνθρωποι, οι οποίοι καθημερινά ξαναφτιάχνουν τη ζωή τους, αρχίζουν να κάνουν άλλους ανθρώπους, να πολλαπλασιάζουν το είδος τους: η σχέση μεταξύ άνδρα και γυναίκας, γονέων και παιδιών, ηοικογένεια» [8] . Ο Μαρξ, αν και αμφιταλαντεύεται ως προς το αν θα θεωρήσει την τεκνογονία ως φυσική ή ως κοινωνική σχέση, πάντως καθιστά σαφές όχι μόνο ότι ένας τρόπος παραγωγής συνδυάζεται πάντα με έναν τρόπο συνεργασίας, αλλά, το κυριότερο, ότι «ένας τρόπος παραγωγής είναι ο ίδιος μια “παραγωγική δύναμη”» [9] . Ο Έγκελς σαφώς προεκτείνει αυτό το επιχείρημα στην Καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους (1884) και μας δίνει εκεί μια διατύπωση που υπήρξε, για ένα διάστημα, ίσως το πιο πολυχρησιμοποιημένο παράθεμα στη σοσιαλιστική-φεμινιστική φιλολογία:

Σύμφωνα με την υλιστική σύλληψη, ο καθοριστικός παράγοντας στην ιστορία είναι, σε τελευταία ανάλυση, η παραγωγή και η αναπαραγωγή της άμεσης ζωής. Αυτή, πάλι, έχει διττό χαρακτήρα: απ’ τη μια μεριά, παραγωγή των μέσων διαβίωσης, των τροφίμων, του ιματισμού, και της στέγης και των εργαλείων που απαιτούνται για την παραγωγή αυτή? από την άλλη, παραγωγή των ίδιων των ανθρώπινων όντων, διαιώνιση του είδους. [10]

Μάλιστα, πολλές φεμινιστικές τοποθετήσεις το διάστημα εκείνο επιδίωκαν όχι μόνο να ταυτοποιήσουν την οικογένεια ως τμήμα του τρόπου παραγωγής, αλλά να δείξουν πώς η ίδια η παραγωγή του κοινωνικού φύλου [gender] πρέπει να νοηθεί ως τμήμα της «παραγωγής των ίδιων των ανθρώπινων όντων», σύμφωνα με κανόνες που αναπαρήγαγαν την ετερόφυλα κανονιστική οικογένεια. Αυτό άνοιγε το δρόμο για μια παρέμβαση της ψυχανάλυσης, με την οποία μπορούσαμε να δείξουμε πώς η συγγένεια λειτουργούσε για την κοινωνική αναπαραγωγή των προσώπων κατά τρόπους που να εξυπηρετούν τα συμφέροντα του κεφαλαίου. Μολονότι μερικοί/-ές από όσους μετείχαν σε αυτές τις συζητήσεις εκχώρησαν το έδαφος της συγγένειας στη θεωρία του Λεβί-Στρως και στους λακανικούς επιγόνους της, άλλοι/-ες υποστήριξαν ότι απαιτούνταν μια ειδικά κοινωνική ανάλυση της οικογένειας η οποία να εξηγεί τον κατά φύλα καταμερισμό της εργασίας και την έμφυλη αναπαραγωγή του εργαζομένου. Ουσιώδες στοιχείο της σοσιαλιστικής-φεμινιστικής θέσης της περιόδου εκείνης ήταν ακριβώς η άποψη ότι η οικογένεια δεν είναι ένα φυσικό δεδομένο και ότι, ως ιδιαίτερη κοινωνική διευθέτηση των λειτουργιών της συγγένειας, παρέμεινε ιστορικά ενδεχομενική και, κατ’ αρχήν, δεκτική μετασχηματισμού. Η διανοητική παραγωγή των δεκαετιών του 1970 και του 1980 επιδίωξε να καθιερώσει τη σφαίρα της αναπαραγωγής των φύλων ως τμήμα των υλικών συνθηκών ζωής, ως αναπόσπαστο και συστατικό χαρακτηριστικό της πολιτικής οικονομίας. Επιδίωξε επίσης να δείξει πώς η αναπαραγωγή έμφυλων προσώπων, «ανδρών» και «γυναικών», εξαρτάται από την κοινωνική ρύθμιση της

Page 38: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

οικογένειας και, ειδικότερα, από την αναπαραγωγή της ετεροφυλόφιλης οικογένειας ως τόπου αναπαραγωγής ετεροφυλόφιλων προσώπων, κατάλληλων να ενταχθούν στην οικογένεια ως κοινωνική μορφή. Πράγματι, στο έργο της Γκέιλ Ρούμπιν και άλλων, άρχισε να εδραιώνεται η υπόθεση ότι η κανονιστική αναπαραγωγή του κοινωνικού φύλου ήταν απαραίτητη για την αναπαραγωγή της ετεροφυλοφιλίας και της οικογένειας. Έτσι, ο κατά φύλα καταμερισμός της εργασίας δεν θα μπορούσε να κατανοηθεί χωριστά από την αναπαραγωγή έμφυλων προσώπων, και η ψυχανάλυση συνήθως χρησιμοποιούνταν ως ένας τρόπος να κατανοηθεί το ψυχικό ίχνος αυτής της κοινωνικής οργάνωσης και οι τρόποι με τους οποίους η ρύθμιση αυτή εμφανίζεται στις σεξουαλικές επιθυμίες. Έτσι, η ρύθμιση της σεξουαλικότητας συνδεόταν συστηματικά με τον τρόπο παραγωγής που προσιδιάζει στη λειτουργία της πολιτικής οικονομίας.

Υλικός αποκλεισμός

Σημειωτέον ότι τόσο το «κοινωνικό φύλο» όσο και η «σεξουαλικότητα» καθίστανται μέρος της «υλικής ζωής» όχι μόνο λόγω του τρόπου με τον οποίο εξυπηρετούν τον κατά φύλα καταμερισμό της εργασίας, αλλά και επειδή το κανονιστικό κοινωνικό φύλο εξυπηρετεί την αναπαραγωγή της κανονιστικής οικογένειας. Το ζήτημα εδώ είναι ότι, αντίθετα απ’ ό,τι πιστεύει η Φρέιζερ, οι αγώνες για το μετασχηματισμό του κοινωνικού πεδίου της σεξουαλικότητας δεν γίνονται κεντρικοί για την πολιτική οικονομία στο μέτρο που μπορούν να συνδεθούν άμεσα με τα θέματα της απλήρωτης εργασίας και της εκμετάλλευσης, αλλά και επειδή δεν μπορούν να γίνουν κατανοητοί χωρίς μια επέκταση της ίδιας της «οικονομικής» σφαίρας ώστε να περιλάβει τόσο την αναπαραγωγή των αγαθών, όσο και την κοινωνική αναπαραγωγή των προσώπων.

Απ’ τη στιγμή που έχει προηγηθεί η σοσιαλιστική-φεμινιστική προσπάθεια να γίνει κατανοητό πώς η αναπαραγωγή των προσώπων και η κοινωνική ρύθμιση της σεξουαλικότητας είναι μέρος της ίδιας της διαδικασίας παραγωγής και, άρα, μέρος της «υλιστικής σύλληψης» της πολιτικής οικονομίας, τότε πώς γίνεται η σύνδεση μεταξύ μιας τέτοιας ανάλυσης και του τρόπου παραγωγής να εξαφανίζεται ξαφνικά μόλις η εστίαση της κριτικής ανάλυσης στραφεί από το ερώτημα «πώς αναπαράγεται η κανονιστική σεξουαλικότητα» στο ερώτημα των queer περί του πώς αυτή η κανονιστικότητα διαταράσσεται από τις μη-κανονιστικές σεξουαλικότητες που εμπεριέχει μέσα στους ίδιους τους όρους της –καθώς και από τις σεξουαλικότητες που αναπτύσσονται και υφίστανται έξω από αυτούς τους όρους; Είναι μόνο ζήτημα πολιτισμικής αναγνώρισης όταν οι μη κανονιστικές σεξουαλικότητες περιθωριοποιούνται και υποτιμώνται; Και είναι άραγε δυνατό να διακρίνουμε, έστω και αναλυτικά, ανάμεσα στην έλλειψη πολιτισμικής αναγνώρισης και την υλική καταπίεση, όταν ο ίδιος ο ορισμός της νομικής «προσωπικότητας» περιχαράσσεται αυστηρά από πολιτισμικούς κανόνες που είναι αδιαχώριστοι από τα υλικά αποτελέσματά τους; Για παράδειγμα, στις περιπτώσεις όπου οι λεσβίες και οι ομοφυλόφιλοι αποκλείονται από τις κρατικά αναγνωρισμένες έννοιες της οικογένειας (η οποία, σύμφωνα τόσο με το φορολογικό όσο και με το περιουσιακό δίκαιο, είναι οικονομική μονάδα)· σταματιούνται στα σύνορα, κρίνονται ανάξιοι/-ες της πολιτειότητας· στερούνται επιλεκτικά το καθεστώς της ελευθερίας του λόγου και της ελευθερίας του συνέρχεσθαι· στερούνται το δικαίωμα (ως μέλη των ενόπλων δυνάμεων) να εκφράσουν την επιθυμία τους· ή δεν τους επιτρέπεται από το νόμο να λαμβάνουν επείγουσες ιατρικές αποφάσεις για τον ερωτικό τους σύντροφο που πεθαίνει, να κληρονομήσουν τα υπάρχοντα του νεκρού συντρόφου τους, να

Page 39: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

παραλάβουν από το νοσοκομείο το πτώμα του συντρόφου τους –μήπως όλα αυτά τα παραδείγματα δεν δείχνουν ότι η «αγία οικογένεια» για άλλη μια φορά περιορίζει τις διαδρομές μέσα απ’ τις οποίες ρυθμίζονται και κατανέμονται περιουσιακά συμφέροντα; Όλα αυτά αποτελούν απλώς διάδοση μιας κουλτούρας αρνητικών προκαταλήψεων, ή μήπως τέτοιοι νομικοί περιορισμοί σημαδεύουν μια συγκεκριμένη λειτουργία σεξουαλικής και έμφυλης κατανομής νομικών και οικονομικών δικαιωμάτων;

Εάν συνεχίσουμε να παίρνουμε τον τρόπο παραγωγής ως την καθοριστική δομή της πολιτικής οικονομίας, τότε σίγουρα δεν θα είχε κανένα νόημα για τις φεμινίστριες να απορρίψουν την επίπονα κατακτημένη θεώρηση ότι η σεξουαλικότητα πρέπει να νοείται ως τμήμα αυτού του τρόπου παραγωγής. Αλλά ακόμα κι αν πάρουμε την «αναδιανομή» δικαιωμάτων και αγαθών ως την καθοριστική στιγμή της πολιτικής οικονομίας, όπως κάνει η Φρέιζερ, πώς θα μπορούσαμε να μην δούμε ότι αυτές οι ομοφοβικές λειτουργίες έχουν κεντρική σημασία για τη λειτουργία της πολιτικής οικονομίας; Δεδομένης της κατανομής της υγειονομικής περίθαλψης σε αυτή τη χώρα, είναι άραγε δυνατό να λέμε ότι οι ομοφυλόφιλοι δεν αποτελούν μία «τάξη» που υφίσταται διακρίσεις, απ’ τη στιγμή που η κερδοσκοπική οργάνωση της υγειονομικής περίθαλψης και των φαρμακευτικών προϊόντων επιβάλλουν άνισα βάρη σε όσους ζουν με το HIV και το AIDS; Πώς θα πρέπει να ερμηνεύσουμε την παραγωγή του πληθυσμού με HIV ως μιας τάξης μόνιμων οφειλετών; Τα ποσοστά φτώχειας μεταξύ των λεσβιών δεν μας οδηγούν να τα συνδέσουμε με την κανονιστική ετεροφυλοφιλία της οικονομίας;

Ο τρόπος σεξουαλικής παραγωγής

Στο Justice Interruptus, η Φρέιζερ αναγνωρίζει ότι το «κοινωνικό φύλο» είναι «μια βασική αρχή δόμησης της πολιτικής οικονομίας», αλλά αυτό το αποδίδει στο ότι δομεί την απλήρωτη αναπαραγωγική εργασία [11]. Αν και δηλώνει ξεκάθαρα την υποστήριξή της για τους χειραφετητικούς αγώνες των λεσβιών και των ομοφυλοφίλων και την αντίθεσή της στην ομοφοβία, δεν ακολουθεί αυτή την υποστήριξη ως τις έσχατες συνέπειές της όταν εκθέτει τη δική της σύλληψη. Δεν αναρωτιέται πώς η σεξουαλική ρύθμιση καθορίζει τα όρια της αναπαραγωγικής σφαίρας, η οποία εγγυάται τη θέση του «κοινωνικού φύλου» εντός της πολιτικής οικονομίας –με άλλα λόγια, μέσω ποιων δεσμευτικών αποκλεισμών περιχαράσσεται και φυσικοποιείται η σφαίρα της αναπαραγωγής. Υπάρχει άραγε τρόπος να αναλύσουμε πώς η κανονιστική ετεροφυλοφιλία και τα «γένη» της παράγονται μέσα στη σφαίρα της αναπαραγωγής χωρίς να παρατηρήσουμε τους καταναγκαστικούς τρόπους με τους οποίους η ομοφυλοφιλία και η αμφιφυλοφιλία, καθώς και η αλλαγή φύλου, παράγονται ως το σεξουαλικά «αποκρουστικό», και χωρίς να διευρύνουμε την έννοια του τρόπου παραγωγής ώστε να μπορεί να εξηγήσει ακριβώς αυτό το μηχανισμό κοινωνικής ρύθμισης; Θα ήταν λάθος να νοήσουμε αυτές τις παραγωγές ως «απλώς πολιτισμικές», εφόσον είναι απαραίτητες για τη λειτουργία της σεξουαλικής τάξης [order] της πολιτικής οικονομίας, δηλαδή αποτελούν μια θεμελιώδη απειλή για την ίδια τη δυνατότητά της να λειτουργήσει. Το οικονομικό, δεμένο με το αναπαραγωγικό, συνδέεται αναγκαία με την αναπαραγωγή της ετεροφυλοφιλίας. Δεν είναι ότι οι μη ετεροφυλόφιλες μορφές σεξουαλικότητας αφήνονται απλά απ’ έξω, αλλά ότι η καταστολή τους είναι απαραίτητη για τη λειτουργία αυτής της προγενέστερης κανονιστικότητας. Το ζήτημα δεν είναι απλά ότι κάποιοι άνθρωποι δεν τυγχάνουν πολιτισμικής αναγνώρισης από άλλους, αλλά ότι ένας συγκεκριμένος τρόπος

Page 40: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

σεξουαλικής παραγωγής και ανταλλαγής λειτουργεί για να διατηρήσει τη σταθερότητα του κοινωνικού φύλου, την ετεροφυλοφιλία της επιθυμίας και την φυσικοποίηση της οικογένειας [12] .

Αφού λοιπόν η σεξουαλικότητα έχει τόσο κεντρική θέση μέσα στη σκέψη περί παραγωγής και διανομής, γιατί άραγε η σεξουαλικότητα να αναδύεται ως το κατεξοχήν παράδειγμα για το «απλώς πολιτισμικό» μέσα σε πρόσφατες μορφές μαρξιστικών και νεο-μαρξιστικών τοποθετήσεων [13] ; Πόσο γρήγορα –και μερικές φορές ασυναίσθητα– ξανακατασκευάζεται η διάκριση ανάμεσα στο υλικό και το πολιτισμικό, όταν βοηθά στη χάραξη των γραμμών που εξοβελίζουν τη σεξουαλικότητα από τη σφαίρα της θεμελιώδους πολιτικής δομής! Αυτό δείχνει ότι η διάκριση δεν αποτελεί εννοιολογικό θεμέλιο, εφόσον στηρίζεται σε μια επιλεκτική αμνησία της ίδιας της ιστορίας του μαρξισμού. Στο κάτω κάτω, η διάκριση μεταξύ του πολιτισμού και της υλικής ζωής αμφισβητήθηκε όχι μόνο από οπτικές που βασίζονταν σε μια στρουκτουραλιστική συμπλήρωση του Μαρξ, αλλά και από μια σειρά άλλες κατευθύνσεις. Ο Μαρξ ο ίδιος υποστήριξε ότι οι προ-καπιταλιστικοί οικονομικοί σχηματισμοί δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν τελείως ανεξάρτητα από τους πολιτισμικούς και συμβολικούς κόσμους στους οποίους ήταν ριζωμένοι, και η θέση αυτή ενέπνευσε σημαντικές εργασίες στο χώρο της οικονομικής ανθρωπολογίας (Marshall Sahlins, Karl Polanyi, Henry Pearson). Οι εργασίες αυτές προεκτείνουν και αποσαφηνίζουν τη θέση του Μαρξ στουςΠροκαπιταλιστικούς οικονομικούς σχηματισμούς, η οποία επιδιώκει να εξηγήσει πώς το πολιτισμικό και το οικονομικό εγκαθιδρύθηκαν τα ίδια ως ευδιάκριτες σφαίρες –και μάλιστα, πώς η εγκαθίδρυση του οικονομικού ως χωριστής σφαίρας αποτελεί συνέπεια ενός αφαιρετικού εγχειρήματος που ξεκίνησε από το κεφάλαιο. Ο Μαρξ ο ίδιος γνώριζε ότι οι διακρίσεις αυτές είναι αποτέλεσμα, και αποκορύφωση, του καταμερισμού εργασίας, και άρα δεν μπορεί να αποκλείονται από τη δομή του: στη Γερμανική Ιδεολογία γράφει, για παράδειγμα, ότι «ο καταμερισμός εργασίας γίνεται πραγματικά καταμερισμός μόνο από τη στιγμή που εμφανίζεται ένας καταμερισμός υλικής και διανοητικής εργασίας»» [14]. Αυτό εν μέρει ενέπνευσε την προσπάθεια του Aλτουσέρ να ξανασκεφτεί τον καταμερισμό της εργασίας στο «Ιδεολογία και ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους» με όρους αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης και, ακόμα εντονότερα, με όρους «των μορφών ιδεολογικής υποταγής που εξασφαλίζουν την αναπαραγωγή των δεξιοτήτων της εργατικής δύναμης» [15]. Αυτή η ανάδειξη του ιδεολογικού στοιχείου στην αναπαραγωγή των ανθρώπων κορυφώνεται στον ρηξικέλευθο ισχυρισμό του Aλτουσέρ ότι «μια ιδεολογία υπάρχει πάντοτε ενσωματωμένη σε ένα μηχανισμό, μέσα στην πρακτική ή τις πρακτικές της. Η ύπαρξη αυτή είναι υλική»[16]. Έτσι, ακόμα κι αν η ομοφοβία γινόταν νοητή μόνο ως μια πολιτισμική στάση, η στάση αυτή δεν παύει να εδράζεται σε ένα μηχανισμό και στην πρακτική της θεσμοποίησής της.

Πολιτισμικά και υλικά δώρα

Στο πλαίσιο της φεμινιστικής θεωρίας, η στροφή προς τον Λεβί-Στρως εισήγαγε την ανάλυση της ανταλλαγής των γυναικών μέσα τη μαρξιστική κριτική της οικογένειας, και για ένα διάστημα προσέλαβε θέση παραδείγματος για το πώς να σκεφτόμαστε τόσο για το κοινωνικό φύλο όσο και τη σεξουαλικότητα. Επιπλέον, αυτή ακριβώς η σημαντική και προβληματική κίνηση αποσταθεροποίησε τη διάκριση μεταξύ πολιτισμικής και υλικής ζωής. Εάν οι γυναίκες ήταν ένα «δώρο», σύμφωνα με τον Λεβί-Στρως, τότε εισήχθησαν στη διαδικασία ανταλλαγής κατά τρόπους που δεν είναι

Page 41: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

δυνατό να αναχθούν κατά αποκλειστικό τρόπο είτε σε μια πολιτισμική, είτε σε μια υλική σφαίρα. Σύμφωνα με τον Mαρσέλ Mως, του οποίου τη θεωρία περί δώρου οικειοποιήθηκε ο Λεβί-Στρως, το δώρο εγκαθιδρύει τα όρια του υλισμού. Για τον Μως, το οικονομικό είναι μέρος μόνο μιας ανταλλαγής που προσλαμβάνει διάφορες πολιτισμικές μορφές, η δε σχέση μεταξύ οικονομικής και πολιτισμικής σφαίρας δεν είναι τόσο ευδιάκριτη όσο έχει καταλήξει να θεωρείται. Μολονότι ο Μως δεν χρεώνει στον καπιταλισμό τη διάκριση μεταξύ πολιτισμικής και υλικής ζωής, ωστόσο προσφέρει μια ανάλυση η οποία επικρίνει τις τρέχουσες μορφές ανταλλαγής ως μορφές χυδαίου υλισμού: «αρχικώς, το res [πράγμα –λατ.] δεν ήταν αναγκαστικά το ακατέργαστο, απλώς απτό πράγμα, το απλό, παθητικό αντικείμενο συναλλαγής που έχει γίνει σήμερα» [17] . Αντίθετα, το res γίνεται κατανοητό ως ο τόπος σύγκλισης ενός συνόλου σχέσεων. Ομοίως, το «πρόσωπο» δεν είναι εν πρώτοις ευδιάκριτο από τα αντικείμενά του/ της: η ανταλλαγή παγιώνει ή απειλεί κοινωνικούς δεσμούς.

Ο Λεβί-Στρως όχι μόνο έδειξε ότι αυτή η σχέση ανταλλαγής ήταν ταυτόχρονα πολιτισμική και οικονομική, αλλά επιπλέον υπονόμευσε και αποσταθεροποίησε την ίδια τη διάκριση: η ανταλλαγή παράγει ένα σύνολο κοινωνικών σχέσεων, κοινωνεί μια πολιτισμική ή συμβολική αξία –εξάλλου η σύζευξη μεταξύ αυτών των δύο είναι εμφανής στις λακανικές προεκτάσεις της θεωρίας του Λεβί-Στρως– και εξασφαλίζει οδούς διανομής και κατανάλωσης. Εάν η ρύθμιση της σεξουαλικής ανταλλαγής κάνει δύσκολη, αν όχι αδύνατη, τη διάκριση μεταξύ πολιτισμικού και οικονομικού, τότε τι συνεπάγεται αυτό για έναν ριζικό μετασχηματισμό των γραμμών της ανταλλαγής αυτής, καθώς αυτές υπερβαίνουν και συγχέουν τις φαινομενικά στοιχειώδεις δομές της συγγένειας; Άραγε η διάκριση μεταξύ οικονομικού και πολιτισμικού θα διευκολυνόταν καθόλου εάν οι μη κανονιστικές και αντι-κανονιστικές μορφές σεξουαλικής ανταλλαγής καταλήξουν να αποτελούν το πλεονάζον κύκλωμα του δώρου σε σχέση με τη συγγένεια; Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι εάν η σεξουαλική πολιτική ανήκει στο πολιτισμικό ή στο οικονομικό, αλλά πώς οι ίδιες οι πρακτικές της σεξουαλικής ανταλλαγής σχετικοποιούν τη διάκριση μεταξύ των δύο σφαιρών.

Πράγματι, οι σπουδές queer και οι λεσβιακές και ομοφυλοφιλικές σπουδές, στις επάλληλες προσπάθειές τους, επιχείρησαν να αμφισβητήσουν την υποτιθέμενη σύνδεση μεταξύ συγγένειας και σεξουαλικής αναπαραγωγής, καθώς και τη σύνδεση μεταξύ σεξουαλικής αναπαραγωγής και σεξουαλικότητας. Στις σπουδές queer θα μπορούσαμε να δούμε μια σημαντική επιστροφή στη μαρξιστική κριτική της οικογένειας, στο βαθμό που αναδεικνύουν ότι η συγγένεια είναι κοινωνικά ενδεχομενική και δεκτική κοινωνικού μετασχηματισμού. Αυτή η συναρπαστική θεώρηση παίρνει τις αποστάσεις της από το πάθος της καθολίκευσης που χαρακτηρίζει τα σχήματα του Λεβί-Στρως και του Λακάν, τα οποία έγιναν παραδειγματικά για μερικές μορφές φεμινιστικής θεωρητικής παραγωγής. Η θεωρία του Λεβί-Στρως, μολονότι συνέβαλε στο να δειχθεί πώς η ετεροφυλόφιλη κανονιστικότητα παρήγαγε το κοινωνικό φύλο στην υπηρεσία της δικής της αυτοανάπτυξης, δεν μπόρεσε να δημιουργήσει τα κρίσιμα εργαλεία που να μας βοηθούν να βγούμε από τα αδιέξοδά της. Το καταναγκαστικό πρότυπο της σεξουαλικής ανταλλαγής αναπαράγει όχι μόνο μια σεξουαλικότητα δεσμευμένη από την αναπαραγωγή, αλλά και μια φυσικοποιημένη έννοια του «φύλου» για την οποία κεντρικό στοιχείο αποτελεί ο ρόλος που παίζει στην αναπαραγωγή. Στο μέτρο που τα φυσικοποιημένα φύλα λειτουργούν για να εξασφαλίσουν την ετεροφυλόφιλη δυάδα ως ιερή δομή της σεξουαλικότητας, συνεχίζουν να σφραγίζουν τη συγγένεια, τη νομική και οικονομική τάξη –και τις πρακτικές εκείνες που οριοθετούν τι θα αναγνωρίζεται κοινωνικά ως πρόσωπο. Εάν οι κοινωνικές μορφές της σεξουαλικότητας μπορούν όχι απλώς να υπερβαίνουν, αλλά και

Page 42: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

να αποσταθεροποιούν τις ετεροφυλόφιλες διευθετήσεις της συγγένειας, καθώς και την αναπαραγωγή, αυτό σημαίνει ότι αλλάζει ριζικά το τι ορίζουμε ως «πρόσωπο» και ως «φύλο» –ένα επιχείρημα που δεν είναι απλώς πολιτισμικό, αλλά επιβεβαιώνει τη θέση της ρύθμισης της σεξουαλικότητας ως τρόπο παραγωγής του υποκειμένου.

Μήπως κάποιοι προσπαθούν με λόγιο τρόπο να βελτιώσουν την πολιτική ισχύ των αγώνων queer, χωρίς να θέλουν να δουν τη θεμελιώδη μετατόπιση που οι αγώνες αυτοί επιβάλλουν ως προς την εννοιολόγηση και τη θέσμιση των κοινωνικών σχέσεων; Μήπως η σύνδεση του σεξουαλικού με το πολιτισμικό, και η συνακόλουθη προσπάθεια να αυτονομηθεί και να υποβιβαστεί η πολιτισμική σφαίρα, η αστόχαστη αντίδραση προς μια σεξουαλική υποβάθμιση που θεωρείται ότι λαμβάνει χώρα στην πολιτισμική σφαίρα, αποτελεί μια προσπάθεια να αποικιστεί και να περιχαρακωθεί η ομοφυλοφιλία μέσα στο πολιτισμικό, οριακά δε να ταυτισθεί με αυτό;

Ο νεοσυντηρητισμός μέσα στην Αριστερά που επιδιώκει να απορρίψει το πολιτισμικό, οτιδήποτε άλλο και αν είναι, δεν μπορεί παρά και αυτός να συνιστά πάντοτε μια ακόμα πολιτισμική παρέμβαση. Και όμως, η τακτική χειραγώγηση της διάκρισης μεταξύ πολιτισμικού και οικονομικού με σκοπό την παλινόρθωση της απαξιωμένης έννοιας της «δευτερεύουσας καταπίεσης», το μόνο που θα καταφέρει θα είναι να προκαλέσει αντίσταση στην εκ των άνω επιβολή της ενότητας, ενισχύοντας την υποψία ότι η ενότητα αποκτάται μόνο με τίμημα έναν βίαιο ακρωτηριασμό. Θα πρόσθετα μάλιστα ότι η κατανόηση αυτής της βίας επέβαλε στην Αριστερά να προσεταιριστεί το μεταδομισμό, δηλαδή έναν τρόπο ανάγνωσης που μας επιτρέπει να καταλάβουμε τι πρέπει να αποκοπεί από μια έννοια ενότητας προκειμένου αυτή να μπορέσει να εμφανίζεται ως αναγκαία και συνεκτική, και να επιμείνουμε ότι η διαφορά παραμένει συστατική προϋπόθεση κάθε αγώνα. Αυτή η άρνηση να υπαχθούμε και πάλι σε μια ενότητα η οποία σχηματοποιεί, εξευτελίζει και εξημερώνει τη διαφορά γίνεται η βάση για μια πιο επεκτατική και δυναμική πολιτική ώθηση. Αυτή η αντίσταση προς την «ενότητα» κομίζει την απάντηση στο αίνιγμα της δημοκρατικής υπόσχεσης για την Αριστερά.

[1] Ο όρος queer χρησιμοποιείται από το 1990 περίπου και δηλώνει έναν τρόπο αντίληψης, ορισμού και βίωσης του φύλου και της

σεξουαλικότητας ο οποίος βασίζεται στην ποικιλομορφία και επιδιώκει να υπερβεί το δυισμό άντρας-γυναίκα, γκέι-στρέιτ και την

περιχαράκωση κάθε συγκεκριμένου ατόμου σε μία και μόνο από αυτές τις ταυτότητες. Ως queer προσδιορίζεται σήμερα ένα

ριζοσπαστικό κομμάτι του lgbt (lesbian-gay-bisexual-transsexual) κινήματος, το οποίο διαφοροποιείται από τις πολιτικές

διεκδίκησης δικαιωμάτων για τους ομοφυλοφίλους που ακολουθούν πολλές παραδοσιακότερες γκέι και λεσβιακές οργανώσεις.

[2] Το κείμενο αυτό παρουσιάστηκε αρχικά ως διάλεξη σε συζήτηση ολομέλειας με τίτλο Locations of power [«Τόποι της

εξουσίας»] στο πλαίσιο του συνεδρίου Rethinking Marxism στο Amherst της Μασαχουσέτης το Δεκέμβριο του 1996. Για την

παρούσα δημοσίευση έχει αναθεωρηθεί. Ευχαριστούμε το Duke University Press για την άδεια δημοσίευσης του δοκιμίου, το οποίο

έχει δημοσιευθεί προηγουμένως και στο Social Text, αριθ, 52-3, φθινόπωρο/χειμώνας 1997, συνοδευόμενο και από μια απάντηση

της Nancy Fraser, «Heterosexism, Misrecognition, and Capitalism: A Response to Judith Butler» [Ετεροσεξισμός, παραγνώριση

και καπιταλισμός: μια απάντηση στην Τζ. Μπ.]

[3] Η απάτη που αναφέρεται εδώ είναι το άρθρο Alan D. Sokal, «Transgressing the Boundaries: Towards a Transformative

Hermeneutics of Quantum Gravity» [«Υπέρβαση των συνόρων: Προς μια μετασχηματιστική ερμηνευτική της κβαντικής

βαρύτητας»], Social Text, αριθ. 46-7, άνοιξη/ καλοκαίρι 1996, σσ. 217-52. [Πρόκειται για την ενέργεια του Αμερικανού φυσικού

Άλαν Σόκαλ, ο οποίος απέστειλε στο περιοδικό Social Text ένα κείμενο σοβαροφανές αλλά άνευ νοήματος, αποτελούμενο από μια

συρραφή βαρύγδουπων φράσεων σε μεταμοντέρνο ύφος, και εν συνεχεία χρησιμοποίησε το γεγονός ότι το άρθρο αυτό τελικά

δημοσιεύτηκε ως απόδειξη του ότι ο μεταμοντερνισμός είναι χωρίς περιεχόμενο και καταργεί τα κριτήρια ορθολογικότητας. Βλ.

σχετικά Κώστα Σκορδούλη & Eυγενίας Kολέζα, «“Mεταμοντέρνος” σχετικισμός και επιστημονική ορθολογικότητα (Με αφορμή την

Page 43: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

υπόθεση Sokal)», Θέσεις τ. 60, καθώς και Eποχή, 9/2/97 και 16/2/97].

[4] Βλ. το διάλογό μου περί ισότητας με τον Ernesto Laclau, στο Diacritics , αριθ. 27, άνοιξη 1997, σσ. 3-12.

[5] Βλ. Seyla Benhabib, Judith Butler, Drucilla Cornell και Nancy

Fraser, Feminist Contentions : A Philosophical Exchange [Φεμινιστικές αντιδικίες: μια φιλοσοφική ανταλλαγή], Νέα

Υόρκη 1994.

[6] Nancy Fraser, Justice Interruptus , Λονδίνο 1997. [Ο τίτλος του βιβλίου αυτού προφανώς αποτελεί κάποιου είδους

λογοπαίγνιο? κατά λέξη σημαίνει «διακεκομμένη (ανολοκλήρωτη) δικαιοσύνη», αλλά η συγκεκριμένη διατύπωσή της παραπέμπει

στην έκφραση «διακεκομμένη συνουσία» (coitus interruptus), η οποία είναι η μόνη άλλη περίπτωση χρησιμοποίησης του

συγκεκριμένου λατινικού όρου στα αγγλικά].

[7] Στο ίδιο, σσ. 17-18? για μια άλλη διατύπωση αυτών των απόψεων, Βλ. Fraser, «From Redistribution to Recognition? Dilemmas

of Justice in a “Post-Socialist” Age» [Από την αναδιανομή στην αναγνώριση; Διλήμματα δικαιοσύνης σε μια «μετασοσιαλιστική»

εποχή], New Left Review 212, Ιούλιος-Αύγουστος 1995, σσ. 68- 93.

[8] Robert C. Tucker, ed., The Marx-Engels Reader, Νέα Υόρκη 1978, σ. 157.

[9] Στο ίδιο.

[10] Frederick Engels, Preface to the First Edition, The Origin of the Family , Private Property and the State , [Πρόλογος στην πρώτη έκδοση του Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους ], Νέα Υόρκη 1981, σσ.

71-2. Στην ίδια αυτή παράγραφο, ο Έγκελς σημειώνει πώς οι κοινωνίες εξελίσσονται από ένα στάδιο στο οποίο κυριαρχεί η

συγγένεια προς ένα άλλο στο οποίο κυριαρχεί το κράτος, και σε αυτή την τελευταία εξέλιξη η συγγένεια υπάγεται στο κράτος. Είναι

ενδιαφέρον να επισημάνουμε τη σύγκλιση αυτού του ισχυρισμού με τις παρατηρήσεις του Foucault στην Ιστορία της

σεξουαλικότητας. Τόμος Ι (μετάφραση Robert Hurley, Νέα Υόρκη 1978), όπου υποστηρίζει τα εξής: «ιδιαίτερα από τον δέκατο

όγδοο αιώνα και μετά, οι δυτικές κοινωνίες δημιούργησαν και επέκτειναν ένα νέο μηχανισμό που επιπροστέθηκε πάνω στον

προηγούμενο» (σ. 106). Η συγγένεια καθορίζει τη σεξουαλικότητα στην εκ πρώτης όψεως προηγούμενη μορφή, την οποία ο Φουκώ

χαρακτηρίζει ως «ένα σύστημα συμμαχίας» (σ. 107), και συνεχίζει να υποστηρίζει μια νεώτερη οργάνωση της «σεξουαλικότητας»,

έστω και αν η αυτή διατηρεί κάποια αυτονομία σε σχέση με την προηγούμενη. Για μια εκτεταμένη πραγμάτευση αυτής της σχέσης,

βλ. τη συνέντευξή μου με την Gayle Rubin με τίτλο «Sexual Traffic» [σεξουαλική διακίνηση], στο differences , τόμος 6, αριθ. 23,

καλοκαίρι-φθινόπωρο 1994, σσ. 62-97.

[11] Justice Interruptus , σ. 19.

[12] Επιπλέον, μολονότι η Φρέιζερ διακρίνει ανάμεσα στα θέματα πολιτισμικής αναγνώρισης και την πολιτική οικονομία, είναι

σημαντικό να θυμόμαστε ότι μόνο όταν κανείς εισέρχεται στην ανταλλαγή γίνεται «αναγνωρίσιμος» και ότι η ίδια η αναγνώριση

είναι μια μορφή και μια προϋπόθεση της ανταλλαγής.

[13] Η θέση της σεξουαλικότητας στην «ανταλλαγή» υπήρξε ένα σημείο στο οποίο εστιάστηκαν πολλές εργασίες οι οποίες

επιδίωξαν να συμφιλιώσουν την έννοια της συγγένειας του Λεβί-Στρως, η οποία βασίζεται σε κανονιστικές εκδοχές

ετεροφυλοφιλικής ανταλλαγής στο πλαίσιο μιας εξωγαμικής κοινωνικής δομής, με μαρξιστικές έννοιες της ανταλλαγής.

[14] Tucker, ed., The Marx-Engels Reader , σ. 51.

[15] Louis Althusser, Lenin and Philosophy, and Other Essays , μετ. Ben Brewster, Νέα Υόρκη 1971, σ. 133.

[16] Στο ίδιο, σ. 166.

[17] Marcel Mauss, An Essay on the Gift , μετ. W.D., Νέα Υόρκη 1990, σ. 50.

Page 44: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

ΖΟΥΝΤΙΘ ΜΠΑΤΛΕΡ : «Η οργή να μη γίνει βία, αλλά πολιτική δράση»

Νοεμβρίου 5, 2013 ΕΛευθερη Λαικη Αντιστασιακη Συσπειρωση Ελλάδα, Κοινωνία, Συνεντεύξειςπολιτική δράση, Βία, ΤΖΟΥΝΤΙΘ ΜΠΑΤΛΕΡ, εφ.των Συντακτών Γράψτε ένα σχόλιο

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ στον Τάσο Τσακίρογλου Δημόσια διανοούμενη που δεν διστάζει να τα βάλει με κατεστημένα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα, η Μπάτλερ δίνει κατά καιρούς μάχες ακόμα και με προσωπικό κόστος. Πρόσφατα, η εβραϊκής καταγωγής καθηγήτρια βρέθηκε στη δίνη του κυκλώνα εξαιτίας της κριτικής που άσκησε, για πολλοστή φορά, στην ισραηλινή πολιτική έναντι των Παλαιστινίων, τονίζοντας ότι «η δικαιοσύνη είναι συνυφασμένη με τις παραδόσεις του εβραϊσμού». Κάλεσε ταυτόχρονα το πανεπιστήμιο στο οποίο εργάζεται να σταματήσει τη συνεργασία με δύο αμερικανικές εταιρείες, οι οποίες «επενδύουν και κερδοσκοπούν από την ισραηλινή κατοχή της Παλαιστίνης». «Οι διανοούμενοι πρέπει ν’ αναλαμβάνουν ορισμένα ρίσκα, να βγαίνουν από τις Σχολές τους και να εγκαθιδρύουν δεσμούς μεταξύ των αναλύσεων που κάνουν στ’ αμφιθέατρα και εκείνων που αναπτύσσονται στο πεζοδρόμιο» • Στις μέρες μας η ανισότητα συνεχίζει να βαθαίνει ακολουθώντας τη δική της λογική και δυναμική. Οπως το θέτει ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν, «οι κοινωνικές ανισότητες κοντεύουν να μετατραπούν στο πρώτο αεικίνητο της ιστορίας». Σηματοδοτεί αυτό μια νέα φάση στην καπιταλιστική ανάπτυξη; Δεν ξέρω εάν πρόκειται για μια νέα φάση στην καπιταλιστική ανάπτυξη ή τη διαμόρφωση μιας νέας σύνθεση, η οποία καθαρά προέρχεται από προγενέστερους καπιταλιστικούς τρόπους λειτουργίας του συστήματος. Οπως γνωρίζετε, οι συζητήσεις περί νεοφιλελευθερισμού επικεντρώνονται στο ερώτημα σχετικά με το εάν η παρούσα οικονομική σύνθεση αποτελεί

Page 45: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

συνέχεια της παλαιότερης ή συνιστά μια ρήξη. Δεν είμαι σίγουρη εάν πρέπει να απαντήσουμε σ’ αυτό το ερώτημα προκειμένου να κατανοήσουμε και να αντιπαρατεθούμε σ’ αυτήν την ασυνήθη εδραίωση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων. Η παραγωγή προσωρινής και ανασφαλούς εργασίας ή ακόμα και μόνιμης ανεργίας, σημαίνει ότι δεν εργαζόμαστε πλέον μέσα σ’ ένα πλαίσιο στο οποίο οι εργοδότες εκμεταλλεύονται τους εργαζόμενους. Στοχαζόμαστε τώρα σχετικά με τις συνθήκες της ίδιας της εργασίας, για το ποιος έχει εργασία, τι μορφές παίρνει και πώς έχει μεταμορφωθεί για έναν αυξανόμενο αριθμό [ανθρώπων] σε μια συνθήκη επισφάλειας.

• Βλέπουμε μια συνεχόμενη διαδικασία κοινωνικού αποκλεισμού, «εγκαταλειμμένων πληθυσμών αποκλεισμένων από το “εμείς”, το οποίο εκπροσωπείται από δημοκρατικές κυβερνήσεις και θεσμούς». Ποιες είναι οι συνέπειες για τη δημοκρατία; Οσον αφορά τις συνέπειες, πρώτα απ’ όλα, η δημοκρατία υπάρχει –όταν υπάρχει– έξω από τους υπάρχοντες αντιπροσωπευτικούς θεσμούς, έστω και εάν αυτοί οι θεσμοί αποτελούν την προϋπόθεσή της και αυτή τους προσδίδει νομιμοποίηση. Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι ο «δήμος» εμφανίζεται με σποραδικούς και περιοδικούς τρόπους που μας θυμίζουν ότι ο «λαός» δεν εκπροσωπείται ποτέ πλήρως και επαρκώς από εκείνους που εκλέγει ή εκείνους τέλος πάντων που εκλέγει η πλειοψηφία ή εκείνους τους οποίους τα δικαστήρια φέρνουν στην εξουσία.

• Οι επιθετικές νεοφιλελεύθερες οικονομικές πρακτικές οδηγούν σε αυξανόμενο κοινωνικό κατακερματισμό και ιδεολογική σύγχυση, τα οποία με τη σειρά τους ενισχύουν την κοινωνική προσαρμογή. Υπάρχει έξοδος απ’ αυτόν τον φαύλο κύκλο; Υπάρχουν λόγοι για να φοβόμαστε την κοινωνική ενσωμάτωση τόσο όσο και τον κοινωνικό κατακερματισμό. Το πρόβλημα δεν είναι ότι η κοινή βάση της κοινωνίας έχει καταστραφεί. Αυτή η βάση πάντα υπήρξε ανταγωνιστική ή, τουλάχιστον, συγκρουσιακή.

Οταν αναφερόμαστε στην «προσαρμογή», πιθανότατα τώρα στοχαζόμαστε πάνω στο πώς εκείνοι που έχασαν τη δουλειά τους ή είναι σοκαρισμένοι από τα χρέη που δεν μπορούν να αποπληρώσουν, αποδέχονται την κατάστασή τους ή εσωτερικεύουν αυτή την κατάσταση ως μια μορφή προσωπικής αποτυχίας. Είναι αυτή η ιδιαίτερη μορφή πολιτικής κατάθλιψης που πρέπει να αντιμετωπιστεί μέσα από την καλλιέργεια της οργής. Με τη λέξη «καλλιέργεια» δεν εννοώ απλώς ότι πρέπει να προαγάγουμε τη βία. Αντίθετα, πρέπει να την καλλιεργήσουμε σε μορφές ανάλυσης και αντιπολιτευτικών πολιτικών δράσεων.

• Πιστεύετε ότι τα νέα κοινωνικά κινήματα, όπως οι «Αγανακτισμένοι» και το «Occupy Wall Street», διαμορφώνουν νέες πολιτικές ταυτότητες και πώς μπορούν να συμβάλουν στην πάλη για μια ριζοσπαστική κοινωνική αλλαγή; Δεν είμαι σίγουρη ότι παράγουν ταυτότητες. Τα βλέπω περισσότερο να τραβούν μια κριτική προσοχή πάνω σε μια αυξανόμενη και εντεινόμενη κατάσταση επισφάλειας. Είναι ένα πράγμα για τους ανθρώπους να προσεγγίζουν ο ένας τον άλλο εξαιτίας του ότι εμπλέκονται σε μια κοινή συνθήκη την οποία θεωρούν απαράδεκτη και είναι ένα άλλο πράγμα να συσπειρώνονται όλοι μαζί πάνω σε μια βάση ταυτότητας ή πάνω σε δεσμούς που γίνονται αντιληπτοί μεταξύ [διαφόρων] ταυτοτήτων.

• Εχετε πει ότι «η μεγαλύτερη αδικία είναι να παραμένεις σιωπηλός μπροστά στην εγκληματική αδικία». Αποτελεί αυτή η διαπίστωση κάλεσμα για ένα κίνημα αντίστασης;

Page 46: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Ναι, αποτελεί. Πιστεύω ότι η αδικία πρέπει να αντιμετωπιστεί όχι μόνο με ατομικές φωνές, αλλά με φωνές και πράξεις των πολλών.

• Στην Ελλάδα η ναζιστική Χρυσή Αυγή επιτίθεται σε μετανάστες και διαχέει τον ρατσισμό και το μίσος. Την ίδια ώρα οι νεοναζί αμφισβητούν τη δημοκρατική τάξη, υποστηρίζοντας (όπως και οι πολιτικοί τους πρόγονοι στη Γερμανία) ότι είναι «κατά του συστήματος». Μπορεί να υπάρξει μια αποτελεσματική αντίδραση για την αντιμετώπισή τους; Πιστεύω πως ο ισχυρισμός τους, ότι είναι «κατά του συστήματος», είναι εντελώς επιφανειακός, στον βαθμό που στην ιστορία έχουν υπάρξει ναζιστικά συστήματα καταπίεσης και φασιστικά καθεστώτα. Δεν προσπαθούν να κρατηθούν εκτός εξουσίας, αλλά να κερδίσουν την εξουσία μέσω εκλογών και να εγκαθιδρύσουν τη δική τους νομιμοποίηση.

Σε κάθε περίπτωση, το πολιτικό σημείο αντίστασης δεν είναι απλώς να είσαι εναντίον του όποιου «συστήματος», αλλά να εναντιώνεσαι σε άδικα συστήματα και να διεκδικείς περισσότερο δίκαια. Η Χρυσή Αυγή δεν διεκδικεί καμία δικαιοσύνη.

• Εχετε περιγράψει τον εαυτό σας ως μια «συνειδητή διανοούμενη, η οποία στέκεται στο περιθώριο». Αντιθέτως, όμως, εμείς βλέπουμε περισσότερο μια μαχητική δημόσια διανοούμενη σε μια σειρά ζητημάτων. Πώς βλέπετε εσείς τον ρόλο των διανοουμένων; Ορισμένες φορές βρίσκομαι στο περιθώριο, αλλά και από εκεί προσφέρω τη βοήθειά μου. Αλλες φορές βρίσκομαι στο κέντρο, μιλώντας γι’ αυτά που σκέφτομαι και πιστεύω, μιλώντας ανοιχτά γι’ αυτά που βλέπω. Νομίζω ότι οι διανοούμενοι πρέπει ν’ αναλαμβάνουν ορισμένα ρίσκα, να βγαίνουν από τις Σχολές τους και να εγκαθιδρύουν δεσμούς μεταξύ των αναλύσεων που κάνουν στ’ αμφιθέατρα και εκείνων που αναπτύσσονται στο πεζοδρόμιο.

Νομίζω ότι εγώ και η Αθηνά Αθανασίου προσπαθήσαμε να το κάνουμε αυτό στο τελευταίο μας βιβλίο «Απαλλοτριώσεις», όπου ασχοληθήκαμε με τη νέα πολιτική αντίσταση στην Ελλάδα και σε άλλα μέρη του κόσμου. Πιστεύω ότι ο καθένας είναι ένας δημόσιος διανοούμενος, αλλά μόνο ορισμένοι από εμάς το θυμούνται, μόνο κατά περίσταση.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Ποια είναι Η Τζούντιθ Μπάτλερ, μεταστρουκτουραλίστρια φιλόσοφος, έχει γεννηθεί το 1956 στις Ηνωμένες Πολιτείες και έχει συμβάλει στα πεδία του φεμινισμού, της πολιτικής φιλοσοφίας και της ηθικής. Είναι καθηγήτρια στο τμήμα Ρητορικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας. Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία της: «Σώματα με σημασία – Οριοθετήσεις του “φύλου” στο λόγο» (Εκκρεμές 2008), «Ευάλωτη ζωή – Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας» (Νήσος 2008), «Λογοδοτώντας για τον εαυτό» (Εκκρεμές 2009), «Η ψυχική ζωή της εξουσίας» (Πλέθρον 2009), «Αναταραχή φύλου – Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας» (Αλεξάνδρεια 2009).

Πηγή :εφ, των συντακτών

Page 47: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Τζούντιθ Μπάτλερ: Στην Αμερική ο όρος "κράτος πρόνοιας" είναι βρισιά Ημερομηνία δημοσίευσης: 21/10/2012

Συνέντευξη στην Αναστασία Γιάμαλη

Αυτό που είναι ενδιαφέρον, και θλιβερό συνάμα, είναι πως κανένας υποψήφιος δεν θέτει πραγματικά το ζήτημα της φτώχειας

Να μην τρέφουμε "ριζοσπαστικές ελπίδες" για τις ΗΠΑ λέει στην "Αυγή" η γνωστή Αμερικανίδα

διανοούμενη, καθηγήτρια ρητορικής και συγκριτικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Berkeley,

Τζούντιθ Μπάτλερ. Έχοντας συμβάλει όσο λίγοι στη διεύρυνση της φεμινιστικής σκέψης και στη διατύπωση της θεωρίας της "κατασκευής" των φύλων, μάς παρουσιάζει τον μέσο Αμερικανό ψηφοφόρο

να αγχώνεται για τα χρέη του και για το αν θα έχει δουλειά αύριο... Ερμηνεύει παράλληλα τη γυναικεία ψήφο προς τους Ρεπουμπλικανούς ως επιλογή συντηρητικών γυναικών που δεν "θέλουν πολλά-πολλά

με τον φεμινισμό". Πιστή στη λογική του "μη χείρον βέλτιστον", υποστηρίζει πως ο Ομπάμα είναι καλύτερος από τον Ρόμνεϊ, χωρίς πάντως οι δυο τους να διαφέρουν πολύ.

* Ποιο είναι το προφίλ του μέσου Αμερικανού ψηφοφόρου γνωρίζοντας πως η Αμερική παραμένει ένα πολυφυλετικό μωσαϊκό;

Δεν είμαι σίγουρη για το ποιον θα μπορούσε να περιγράψει κανείς ως "μέσο Αμερικανό ψηφοφόρο", όμως όλο και μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων αντιμετωπίζουν άγχος για το κατά πόσο οι δουλειές τους θα συνεχίσουν να υφίστανται ή για το κατά πόσο κάποια στιγμή, θα ξεχρεώσουν τα χρέη τους. Ενδεχομένως, λοιπόν, ο «μέσος» Αμερικάνος ψηφοφόρος να χαρακτηρίζεται από το άγχος για την απασχόληση και τα χρέη του.

* Τι μετράει πιο πολύ στην τελική του απόφαση αυτών που θα ψηφίσουν: η μείωση της ανεργίας, η συγκρότηση κοινωνικού κράτους ή η επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου της μεσαίας τάξης;

Κάποτε οι ΗΠΑ ήταν σε θέση να εκτιμήσουν τα είδη των κοινωνικών παροχών και υποχρεώσεων που εμπίπτουν στην κατηγορία του «κράτους πρόνοιας». Σήμερα, πλέον, ο όρος αυτός έχει μετατραπεί σε «βρισιά». Ο Ρόμνεϊ δήλωσε κάποια στιγμή πως το 47% των πολιτών θεωρούν εαυτούς «θύματα» του συστήματος και περιμένουν κρατικά επιδόματα για να ζήσουν. Ο Ομπάμα χρησιμοποίησε εναντίον του σχόλιο αυτό στο δεύτερο ντιμπέιτ, για να καταστήσει σαφές πως κάθε άνθρωπος θα έπρεπε να έχει ίσες ευκαιρίες στη μισθωτή εργασία.

Page 48: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

* Πώς είναι δυνατόν ένα υπερ-σεξιστικό και υπερ-συντηρητικό κόμμα όπως αυτό των Ρεπουμπλικάνων να προσελκύει τη γυναικεία ψήφο;

Πολλές συντηρητικές γυναίκες δεν θέλουν να έχουν πολλά-πολλά με τον φεμινισμό. Άρα κάτι τέτοιο δεν αποτελεί έκπληξη. Θέλουν να σχετίζονται με άνδρες οι οποίοι έχουν εξουσία και επιθυμούν να πιστεύουν στην ελεύθερη αγορά καθώς θεωρούν πως έτσι εξυπηρετείται καλύτερα το συμφέρον τους. Ο Ρόμνεϊ τοποθετεί τον εαυτό του στην κατηγορία των «προοδευτικών» Ρεπουμπλικάνων σε μία προσπάθεια να διαφοροποιηθεί από τους υπερ-συντηρητικούς. Έτσι προσπαθεί να εξασφαλίσει τις ψήφους των «μετριοπαθών» ψηφοφόρων καθώς γνωρίζει πως οι υπερσυντηρητικοί δεν έχουν άλλη πολιτική στέγη. Με τον ίδιο τρόπο, ο Ομπάμα γνωρίζει πως όλοι εκείνοι που τοποθετούνται ιδεολογικά στην Αριστερά επίσης δεν έχουν πού να πάνε, εκτός κι αν ψηφίσουν ανεξάρτητα ως μορφή αντίστασης στο δικομματικό σύστημα.

* Σε ποιον βαθμό οι ψηφοφόροι επηρεάζονται από τις προεκλογικές καμπάνιες των εκατομμυρίων δολαρίων. Ποια είναι η επιρροή της αρνητικής διαφήμισης;

Είμαι βέβαιη πως αρκετοί ψηφοφόροι επηρεάζονται από αυτήν την ακριβή προεκλογική εκστρατεία. Περιμένουν μια «ατάκα» για να καταλήξουν στην επιλογή τους. Δεν έχει μελετηθεί αρκετά, ωστόσο πολλοί άνθρωποι παρακολουθούν τις «γκάφες» των πολιτικών σαν να είναι σαπουνόπερα. Πρόκειται για παρατεταμένη διαδικασία, αλλά επί της ουσίας δεν "παράγει" ένα πιο ενημερωμένο εκλογικό σώμα.

* Τον τελευταίο χρόνο εκτός από τα κινήματα Οccupy διαπιστώνουμε και μια επαναδραστηριοποίηση του συνδικαλισμού, κυρίως στον δημόσιο τομέα, πράγμα σχετικά σπάνιο για τα αμερικανικά δεδομένα. Πώς ερμηνεύετε αυτό το φαινόμενο;

Θεωρώ πως έχει γίνει απόλυτα σαφές το γεγονός ότι οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι γρηγορότερα και οι φτωχοί αυξάνονται με ανάλογη ταχύτητα. Αυτή η συνειδητοποίηση έχει προκαλέσει μια αλλαγή στην κοινή γνώμη. Πολλοί άνθρωποι που ένιωθαν πως είχαν ασφάλεια στα εργασιακά τους δεν την έχουν πια, ενώ όλο και περισσότεροι δεν έχουν πρόσβαση στην εκπαίδευση. Το κίνημα «Occupy» είναι βέβαια ένα μη εκλογικό κίνημα ή μάλλον αντιεκλογικό, αλλά σε μεγάλο βαθμό πρόβαλε τον αυξανόμενο φόβο και την απόγνωση που νιώθουν πολλοί εργαζόμενοι και μη. Αυτό που είναι ενδιαφέρον, και θλιβερό συνάμα, είναι πως κανένας υποψήφιος δεν θέτει πραγματικά το ζήτημα της φτώχειας. Και η φτώχεια έχει γίνει «βρισιά», και έχει γίνει «βρισιά» γιατί τα κρατικά επιδόματα για τους φτωχούς θεωρούνται απαράδεκτα από τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης.

* Ποια είναι τα βασικά παγκόσμια ζητήματα με τα οποία θα ασχοληθεί η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, ανεξαρτήτως νικητή και πόσο διαφέρουν οι δύο υποψήφιοι τελικά;

H βασική διαφορά μεταξύ των δύο είναι πως ο Ρόμνεϊ δεν έχει την εμπειρία, ωστόσο θεωρώ πως και οι δύο αποδέχονται την πρωτοκαθεδρία της «ασφάλειας» που σημαίνει πως είναι και οι δύο πρόθυμοι να

Page 49: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

συνεχίσουν την ίδια επιθετική πολιτική πολέμων. Μια πολιτική που στοιχίζει πολλές ζωές αμάχων και προάγει μια πολύ εχθρική σχέση ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και έναν μεγάλο αριθμό χωρών. Πολλοί Αμερικάνοι πολίτες και ακόμη περισσότεροι άνθρωποι ανά τον κόσμο, νόμιζαν πως ο Ομπάμα θα είχε μια πιο ηθική στάση στο ζήτημα των αμερικανικών πολέμων, αλλά αποδείχθηκε πως ισχύει το αντίθετο. Είναι, ωστόσο, γεγονός πως ο Ρόμνεϊ θα ήταν χειρότερος με τις ευλογίες των Ρεπουμπλικανών. Και τα δύο κόμματα, όμως, πλέον αποδέχονται την ιδέα του πολέμου ως αναπόσπαστου μέρους της καθημερινότητας.

* Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει καθόλου τον τρόπο που αντιλαμβάνονται οι Αμερικάνοι τον καπιταλισμό;

Eίμαι σίγουρη πως το κίνημα «Occupy» ανέδειξε πολλά σημαντικά ερωτήματα σε ό,τι αφορά τις ταξικές διαφορές και έδειξε πολύ καθαρά το πως οι αστυνομικές δυνάμεις εξυπηρετούν τα συμφέροντα του κράτους και των επιχειρήσεων. Σε αυτή τη χώρα, έχουμε γίνει μάρτυρες της καταστολής του δικαιώματος της διαδήλωσης, ακόμη και της ποινικοποίησης του. Όλα αυτά αποκαλύφθηκαν με τον πιο αναντίρρητο τρόπο, βλέποντας κανείς τη βάναυση μεταχείριση των διαδηλωτών του «Occupy» όσο και των φοιτητικών κινημάτων που εκδήλωναν την αντίθεσή τους στα φοιτητικά χρέη. Οπότε δεν ξέρω κατά πόσο έχουμε μπει στη διαδικασία να εξετάσουμε το ζήτημα του ίδιου του καπιταλισμού, αλλά σίγουρα επήλθε η συνειδητοποίηση πως υπάρχει διαφορά ανάμεσα στους φτωχούς και τους πλούσιους. Το «μήνυμα» βρήκε τον αποδέκτη. Μάλιστα, έμμεσα εμφανίζεται και στις καμπάνιες. Αλλά, προς το παρόν, δεν υπάρχει χώρος για ριζοσπαστικές ελπίδες...

Page 50: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

http://archive.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleI

D=7/ΠαραλληλοΓράφος//

u know us… beta!

«Judith Butler: Οφείλω να αποστασιοποιηθώ από την συνενοχή με τον ρατσισμό»

Posted on 5 Ιουλίου, 2010 10:30 πμ από Jaquou Utopie

3

Του Παντελή Προμπονά Η παρέλαση Christopher Street Day, στην πύλη του Βρανδεμβούργου με περισσότερους από 600.000 συμμετέχοντες. Η Renate Künast, επικεφαλής του Κόμματος των Πρασίνων παραβρίσκεται για να βραβεύσει με το «Βραβείο Θάρρους» την Judith Butler. Την επιφανή θεωρητικό της μεταδομιστικής queer πολιτικής θεωρίας. Η Judith Butler καθηγήτρια στα τμήματα Ρητορικής και Συγκριτικής λογοτεχνίας του Berkeley ανεβαίνει στην σκηνή και αρνείται το βραβείο, αποδοκιμάζοντας την εμπορευματοποίηση της παρέλασης, καλώντας τους συμμετέχοντες να ενισχύσουν μια εναλλακτική Christopher Street Day στην περιοχή του Kreuzberg στο Βερολίνο που διοργανώνεται από οργανώσεις πραγματικά θαρραλέες! Αναλυτικά το μήνυμα που διάβασε στα γερμανικά: «Όταν σκέφτομαι το νόημα της σημερινής ημέρας, το να δεχθώ ένα τέτοιο βραβείο θα σήμαινε πως έχω χάσει τη γενναιότητά μου, ιδιαίτερα αν το αποδεχόμουν υπό τις παρούσες πολιτικές συνθήκες. Για παράδειγμα κάποιοι από τους διοργανωτές έκαναν ρατσιστικές δηλώσεις ή δεν διαχώρισαν τις θέσεις τους από αυτές. Οι διοργανώτριες οργανώσεις αρνούνται να κατανοήσουν τις αντιρατσιστικές πολιτικές ως μια σημαντική πλευρά της

Page 51: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

δουλειάς τους. Και λέγοντάς το αυτό, οφείλω να αποστασιοποιηθώ από την συνενοχή με τον ρατσισμό, συμπεριλαμβανομένου και του αντι-μουσουλμανικού ρατσισμού. Όλοι έχουμε παρατηρήσει πως ομοφυλόφιλοι, αμφισεξουαλικοί, λεσβίες, τρανσεξουαλικοί καιqueer άνθρωποι μπορούν να χρησιμοποιηθούν από όσους επιθυμούν να διεξάγουν πολέμους, όπως οι «πολιτισμικοί» πόλεμοι ενάντια σε μετανάστες με τη χρήση της επιβεβλημένης ισλαμοφοβίας και στρατιωτικούς πόλεμους ενάντια στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Σε αυτούς τους καιρούς, με αυτά τα μέσα στρατολογούμαστε από τον εθνικισμό και τον μιλιταρισμό. Σήμερα πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ισχυρίζονται πως τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων, των λεσβιών και των queer πρέπει να προστατευθούν και μας κάνουν πιστεύουμε πως η νέα έχθρα για τους μετανάστες είναι απαραίτητη για την προστασία μας. Γι αυτό πρέπει να πούμε όχι σε μια τέτοια συμφωνία. Το να μπορείς να πεις όχι κάτω από αυτές τις συνθήκες είναι αυτό που ονομάζω θάρρος. Μα ποιος λέει όχι; Και ποιος βιώνει αυτόν τον ρατσισμό; Ποιοι είναι οι queerπου πραγματικά παλεύουν ενάντια σε αυτές τις πολιτικές; Εάν αποδεχόμουν ένα βραβείο για το θάρρος, θα έπρεπε να το δώσω με τη σειρά μου σε όσους πραγματικά δείχνουν θάρρος. Εάν μπορούσα θα το έδινα λοιπόν στις παρακάτω οργανώσεις γιατί αυτές πράγματι είναι θαρραλέες: 1. Στην GLADT: Ομοφυλόφιλοι και Λεσβίες από την Τουρκία. Αυτή είναι μια queer και μεταναστευτική οργάνωση. Αυτή, εργάζεται πολύ επιτυχημένα ανάμεσα στα πεδία των πολλαπλών διακρίσεων, στην ομοφοβία την τρανσοφοβία, τον σεξισμό και τον ρατσισμό. 2. Στην LesMigraS: Λεσβίες Μετανάστριες και Μαύρες Λεσβίες, αποτελούν ένα τμήμα ενάντια στη βία και τις διακρίσεις του Lesbenberatung Berlin. Δούλεψε πολύ επιτυχημένα για δέκα χρόνια. Εργάζονται για ζητήματα πολλαπλών διακρίσεων, αυτοενδυνάμωσης και αντιρατσιστικής εργασίας. 3. Στην Suspect: Μια μικρή οργάνωση queer που ξεκίνησε ένα κίνημα ενάντια στη βία. Ισχυρίζονται πως δεν είναι δυνατόν να παλεύεις ενάντια στην ομοφοβία χωρίς να παλεύεις ενάντια στον ρατσισμό. 4. Στο ReachOut: που είναι ένα συμβουλευτικό κέντρο για θύματα ακροδεξιού εξτρεμισμού, ρατσισμού, αντισιμιτισμού, ομοφοβικής και τρανσοφοβικής βίας στο Βερολίνο. Ενώ επικρίνει τη συστημική και κυβερνητική βία. Ναι, και αυτές είναι όλες οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στο Transgeniale CSD (το Εναλλακτικό Christopher Street Day), που το διαμορφώνουν και παλεύουν ενάντια στην ομοφοβία, την τρανσοφοβία, τον σεξισμό, τον ρατσισμό και τον μιλιταρισμό και αντιτέθηκαν στην εμπορευματοποίηση του CSD (Christopher Street Day) και δεν άλλαξαν την ημέρα των εκδηλώσεών τους για χάρη του Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου. Θα ήθελα να συγχαρώ αυτές τις οργανώσεις για το θάρρος τους και λυπάμαι μα κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν μπορώ να αποδεχθώ αυτό το βραβείο.» Η στάση της βρήκε πολλούς υποστηρικτές και δημιούργησε μεγάλη αίσθηση στο κίνημα των ομοφυλόφιλων, λεσβιών και queer ατόμων. Ανοιχτή θέση υποστήριξης είχε η Angela Davis, σημαντική ακαδημαϊκός και καθηγήτρια στο University of California- Santa Cruz. Γενικότερα η Butler κατάφερε να αναδείξει ένα πολύ σημαντικό και γενικότερο θέμα. Το πώς δένονται οι πολιτικές διεκδικήσεις για το φύλο, το σώμα και τη σεξουαλικότητα με τις άλλες μορφές καταπίεσης, την τάξη, την φυλή, την εθνότητα. Αποτελεί γροθιά στο κοσμοπολίτικο Lifestyle που επικράτησε στα Pride ολόκληρου του Δυτικού κόσμου με την πάροδο των χρόνων μετατρέποντάς τα σε πανηγύρια χορηγών, αποκομμένα από σοβαρές πολιτικές διεκδικήσεις. Υπεύθυνη για την δημοσίευση η Jaquou Utopie Διαβάστε επίσης: Η Judith Butler αρνήθηκε το βραβείο της Pride του Βερολίνου Πέρα από τα «αυτονόητα» του φύλου: η πολιτική δυναμική της επιτέλεσης Τζούντιθ Μπάτλερ: Επαν-ορίζοντας το «κανονικό»: φεμινισμός και ριζοσπαστική αριστερά Καλωσορίζοντας την Τζούντιθ Μπάτλερ στην Αθήνα Βιβλία της Judith Butler στα ελληνικά: -Σώματα με σημασία: Οριοθετήσεις του «φύλου» στο λόγο, μτφρ. Πελαγία Μαρκέτου, εισαγωγή και επιστημονική επιμέλεια Αθηνά Αθανασίου. Αθήνα: Εκκρεμές 2008. -Ευάλωτη ζωή: Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης και Κώστας Αθανασίου, εισαγωγή Αθηνά Αθανασίου. Αθήνα: Νήσος 2008. -Λογοδοτώντας για τον εαυτό, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, επίμετρο και επιστημονική επιμέλεια Αθηνά Αθανασίου. Αθήνα: Εκκρεμές 2009. -Η ψυχική ζωή της εξουσίας, μτφρ. Τάσος Μπέτζελος. Αθήνα: Πλέθρον 2009.

Page 52: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

-Αναταραχή φύλου: Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εισαγωγή και επιστημονική επιμέλεια Βενετία Καντσά, επίμετρο Αθηνά Αθανασίου, επιμέλεια κειμένου Χριστίνα Σπυροπούλου. Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2009. -Η διεκδίκηση της Αντιγόνης: Η συγγένεια μεταξύ ζωής και θανάτου, μτφρ. Βαρβάρα Σπυροπούλου, επιμέλεια Γιώργος Καράμπελας και Κώστας Λιβιεράτος, εισαγωγή Έλενα Τζελέπη. Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2010. ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΣΕ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΜΟΥΣ -Αθηνά Αθανασίου (επιμ.), Φεμινιστική θεωρία και πολιτισμική κριτική. Αθήνα: Νήσος 2006. -Κώστας Γιαννακόπουλος (επιμ.), Σεξουαλικότητα: Θεωρίες και πολιτικές της ανθρωπολογίας. Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2006. -Δήμητρα Μακρυνιώτη (επιμ.), Τα όρια του σώματος: Διεπιστημονικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Νήσος 2004. -Δήμητρα Μακρυνιώτη (επιμ.), Περί θανάτου: Η πολιτική διαχείριση της θνητότητας. Αθήνα: Νήσος 2008. http://wp.me/pPn6Y-1DE

22247http://archive.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=722247 Συνέντευξη με τη Τζούντιθ Μπάτλερ

Η Τζούντιθ Μπάτλερ, καθηγήτρια

ρητορικής και συγκριτικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλει είναι μια από τις σημαντικότερες

θεωρητικούς της εποχής μας. Έχει συμβάλει τα μέγιστα τόσο στην θεωρία των φύλων και τη φεμινιστική

σκέψη, όσο και στην πολιτική φιλοσοφία, την ψυχαναλυτική θεωρία και την λογοτεχνική κριτική. Έτσι,

όταν την περασμένη εβδομάδα ήρθε στο Ινστιτούτο Γκαίτε για μια διάλεξη με αφορμή τα τριάντα χρόνια

από το θάνατο του Έλληνα θεωρητικού Νίκου Πουλαντζά, συνάντησε μια κατάμεστη αίθουσα και ένα

ενθουσιώδς κοινό.

Η Μπάτλερ έγινε γνωστή το 1990 όταν δημοσίευσε το Gender trouble (Τα προβλήματα του φύλου) στο

οποίο αποδομούσε την βιολογική θεμελίωση της έμφυλης ταυτότητας και υποστήριζε ότι είναι το

κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, οι διαδικασίες του λόγου και οι σχέσεις εξουσίας που

διαμορφώνουν τις κατηγορίες Άντρας και Γυναίκα που οι κοινωνίες μας δέχονται ως δεδομένες. Δέχθηκε

Page 53: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

σφοδρή κριτική τότε για την άρνηση της “βιολογικότητας” της σεξουαλικής ταυτότητας, όμως η ίδια

περισσότερο μιλούσε για ένα πολύπλοκο φαινόμενο που συμβαίνει σε πολλά επίπεδα ταυτόχρονα και

ως «παραστασιακή επιτέλεση», δηλαδή, ως παγίωση του κυρίαρχου ιδεώδους που η κοινωνία μας έχει

για το φύλο μέσα από τις επαναλαμβανόμενες κοινωνικές τελετουργίες.

Στην πολιτική διάσταση της θεωρίας της το κράτος, το κυρίαρχο πρότυπο, επιβάλλεται σε κατηγορίες

πολιτών ορίζοντας τι είναι κανονικό και τι όχι, τι χωράει στις νόρμες του και τι απαξιώνεται, έτσι ώστε να

παρουσιάζονται στην εποχή μας “αόρατες” ομάδες πολιτών, όπως είναι για παράδειγμα οι μετανάστες,

γυναίκες που υφίστανται κακοποιήση ή διώξεις των οποίων ακόμα και ο θάνατος να μην μας αγγίζει

πολλές φορές αφού είναι εκτός αυτής της “κανονικότητας”. Πιστεύει ότι τέτοιο είναι το πρόβλημα στην

εποχή μας ώστε ο ίδιος ο δυτικός ανθρωπισμός να περνάει κρίση αφήνοντας ακάλυπτες μεγάλες

μερίδες του πληθυσμού σε όλο τον πλανήτη. Η θεωρία της Μπάτλερ δεν αρνείται την ύπαρξη

κατηγοριών, όμως πιστεύει ότι πρέπει να διεκδικούμε την διεύρυνση και τη βιωσιμότητα τους, ιδιαίτερα

για όσους συνιστούν μειονότητες. Κατ’αυτή την έννοια η δουλειά της είναι ένα διαρκές κάλεσμα για

περισσότερη δημοκρατία, περισσότερη ελευθερία και περισσότερη ανεκτικότητα.

Η θεωρία σας συνεχίζει την θεωρία της Μποβουάρ υποστηρίζοντας πως η σεξουαλική

ταυτότητα δεν είναι βιολογική αλλά καθορίζεται μέσα στην κοινωνία και τον πολιτισμό.

Η Μποβουάρ δεν αρνήθηκε ότι υπάρχουν βιολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών αλλά

αρνήθηκε ότι αυτές καθορίζουν και το ρόλο που θα παίξουν αυτοί στην κοινωνία. Όταν είπε ότι γυναίκα

δεν γεννιέσαι αλλά γίνεσαι, εννοούσε ότι μπορεί να γεννηθείς με συγκεκριμένα ανατομικά

χαρακτηριστικά, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα γίνεις γυναίκα με την κοινωνική η πολιτισμική έννοια.

Καθιέρωσε την διαφορά ανάμεσα στο βιολογικό και το κοινωνικό φύλο που ήταν εξαιρετικά σημαντική

για την θεωρία των φύλων. Για εμένα το αξιοσημείωτο ήταν αυτό το “γίνεσαι”. Η ιδέα ότι το φύλο είναι

μια σιωπηλή εσωτερική διατύπωση της πρόθεσης να γίνεις και όχι μια μια προκατασκευασμένη

ταυτότητα ή μια καθιερωμένη ουσία.

Κι αυτή η πρόθεση καθορίζεται βεβαίως σε μεγάλο βαθμό από την βία που η κοινωνία ασκεί,

λέγοντας σου τι πρέπει να γίνεις.

Σίγουρα υπάρχουν νόρμες που προσδιορίζουν τι η κοινωνία μας θεωρεί έναν “κανονικό” άντρα ή μια

“κανονική” γυναίκα. Η άποψη μου είναι ότι κανείς από εμάς δεν κατοικεί απολύτως αυτές τις νόρμες. Για

την ακρίβεια πιστεύω ότι αυτές οι νόρμες είναι μη-κατοικήσιμες, δεν μπορούν να βιωθούν

καθ’ολοκληρίαν. Ακόμα και ο πιο στερεοτυπικά “σωστός” άντρας που αισθάνεται ασφαλής μέσα στην

ανδροπρέπεια του θα αισθάνεται κάποτε άγχος για αυτήν και βεβαίως το ίδιο ισχύει για τις γυναίκες.

Από τη στιγμή που η σεξουαλική ταυτότητα πρέπει να επικυρώνεται και να επαναλαμβάνεται σε

καθημερινή βάση, μοιραία θα υφίσταται διάφορα είδη δοκιμασιών, προκλήσεων και σε ένα βαθμό

ελέγχεται από την κοινωνία αν και δεν νομίζω ότι η κοινωνία επικαθορίζει τα πάντα γύρω από το φύλο.

Όλοι παλεύουμε με τις κοινωνικές κατηγορίες που μας αναλογούν. Δεν λέω ότι μπορούμε να τις

Page 54: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

αποτινάξουμε. Λέω ότι μπορούμε να τις βιώσουμε με ένα πολύ πιο εκλεπτυσμένο τρόπο. Δεν υπάρχει

τρόπος να απαλλαγούμε και δεν υπάρχει κάτι πριν από αυτές. Γιαυτό και πιστεύω ότι είναι αντικείμενο

κοινωνικού αγώνα. Να τις κάνουμε πιο βιώσιμες ειδικά για όσους συνιστούν μειονότητες. Να μην

ξεχνάμε οτι υπάρχουν άνθρωποι που δεν εμπίπτουν στις “κανονικές” νόρμες του φύλου και της

σεξουαλικότητας.

Στην κριτική σας για την ψυχανάλυση, λέτε ότι θεμελιώθηκε πάνω στην ετεροφυλοφιλία.

Βεβαίως έχουν περάσει πολλές αναθεωρήσεις από τότε που ο Φρόιντ διατύπωσε τις βασικές

αρχές, όμως τι είδους ψυχανάλυση προτείνετε;

Όταν ο Φρόιντ μιλάει για το σύμπλεγμα του Οιδίποδα υποθέτει ότι το αγόρι επιθυμεί την μητέρα και ότι

το κορίτσι επιθυμεί τον πατέρα. Όμως στην πραγματικότητα το κορίτσι πρώτα επιθυμεί την μητέρα και

έπειτα την απορρίπτει και επιθυμεί τον πατέρα και μετά απορρίπτει κι αυτόν και ζητά ένα υποκατάστατο.

Έτσι το αγόρι περνά μόνο από μια αντικατάσταση και ψάχνει για υποκατάστατο της μητέρας. Κι έτσι

γίνονται ετεροφυλόφιλοι. Ακόμα κι αν δεχτούμε ότι η πρώτη παιδική ηλικία μορφοποιεί την επιθυμία δεν

υπάρχει κανένας λόγος να μην δεχτούμε ότι μπορεί το παιδί να επιθυμεί και την μητέρα και τον πατέρα

και να αναπτύξει μια αμφισεξουαλική προδιάθεση. Επίσης ποιος μας λέει ότι αν το σύστημα φροντίδας

του παιδιού περιλαμβάνει περισσότερους από δυο ανθρώπους, όπως ας πούμε μπορεί να συμβαίνει σε

χωρισμένες οικογένειες ή σε μη τυπικές δομές οικογένειας, τότε πως αποκλείεται ότι η επιθυμία δεν

μοιράζεται ανάμεσα σε πολλά πρόσωπα και διαφορετικά φύλα; Γιατί να μην επιτρέπουμε λοιπόν πιο

περίτεχνες, πολύπλοκες και ανοιχτές αφηγήσεις του πως διαμορφώνεται το παιδί σε σεξουαλικό ον;

Η κουλτούρα της οικογένειας περιλαμβάνει πολλές μεταθέσεις, πολλές διαδρομές της επιθυμίας που δεν

είναι ακριβώς προβλέψιμες. Και νομίζω ότι ο Φρόιντ το γνώριζε αυτό. Γι’αυτό είπε ότι η ενόρμηση είναι

πάντοτε η ερώτηση της μετάθεσης. Πρέπει να θυμόμαστε ότι αυτό που λέμε ψυχή είναι κάτι αντιφατικό.

Μπορεί να έχει αντίθετα συναισθήματα και να κινείται την ίδια στιγμή σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Και

ο τρόπος με τον οποίο συμβολίζουμε την επιθυμία η τις συγκεκριμένες εκφάνσεις της για εμάς πάντα

περιλαμβάνει συγκεκριμένες αγνωστικότητες. Δεν σημαίνει ότι λειτουργεί ντετερμινιστικά, ότι βρίσκει τις

αιτίες της σε κάποια πρώιμη παιδική ηλικία, γεγονός, η δομή της μνήμης, αλλά περισσότερο ότι η

επιθυμία είναι διαρκώς απρόβλεπτη. Και νομίζω ότι υπάρχει τρόπος να διαβάσουμε την ψυχανάλυση με

τρόπο που επιβεβαιώνει την απρόβλεπτη μορφή που η επιθυμία παίρνει.

Τον περασμένο χρόνο στην Ελλάδα είχαμε τους πρώτους γκέι γάμους οι οποίοι μάλιστα

κρίθηκαν παράνομοι και προκάλεσαν πολύ αμηχανία. Πρέπει να επιτρέπεται να παντρεύονται

άνθρωποι του ίδιου φύλου ή μήπως κι αυτή η πράξη του γάμου είναι ένα συντηρητικό

κατάλοιπο;

Πρόκειται για ένα περίπλοκο θέμα. Από την πλευρά των ατομικών δικαιωμάτων και της ισονομίας όλων,

ο θεσμός του γάμου θα έπρεπε να επεκταθεί και να συμπεριλάβει όποια δυο άτομα θέλουν να τον

συνάψουν ασχέτως φύλου ή άλλου χαρακτηριστικού, διαφορετικά ο νόμος κάνει διακρίσεις εις βάρος

Page 55: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

ομάδων πολιτών. Από την άλλη πλευρά έχω κι εγώ τις δικές μου απορίες γύρω από το θέμα αυτό. Γιατί

ας πούμε μόνο δυο άνθρωποι να μπορούν να παντρευτούν και όχι περισσότεροι; Αλλά βεβαίως τα

περισσότερα νομικά συστήματα δεν είναι έτοιμα για τέτοιου είδους συζητήσεις.

Αλλά κοιτάξτε, το κυρίαρχο εδώ μου φαίνεται πως είναι το θέμα της ισονομίας. Υπάρχουν μια σειρά από

προβλήματα που προκύπτουν από πιθανές νομικές διακρίσεις εναντίον ομάδων πολιτών, όπως είναι οι

ομοφυλόφιλοι και οι λεσβίες. Παράδειγμα, οι διώξεις που υφίστανται σε πολλές περιπτώσεις από τις

αρχές και την αστυνομία, ο κοινωνικός στιγματισμός, η κοινωνική βία, ο διωγμός της ομοφυλόφιλης

νεολαίας από τις οικογένειες τους, σε κάποιες περιπτώσεις αντιμετωπίζουν προβλήματα στέγης, τα

προβλήματα των ηλικιωμένων ομοφυλόφιλων και λεσβιών που δεν έχουν κοινωνική υποστήριξη.

Πρέπει να σκεφτούμε ευρύτερα για τα υποστηρικτικά δίκτυα που συγκροτούνται στην κοινωνία μας και

αφορούν τον φιλικό κύκλο, την οικογένεια, την κοινότητα, τις δημόσιες υπηρεσίες κοκ. Όλα αυτά είναι

εξίσου σημαντικά με την νομική αναγνώριση. Αν το δω έτσι, επεκτείνω το θέμα της ισότητας με

διαφορετικό τρόπο.

Το 2001 είπατε ότι η συζήτηση στις ΗΠΑ εγκλωβίστηκε μεταξύ πόνου, βίας και της κατάδειξης

του εχθρού, αλλά δεν άφησε πολύ χώρο στην κριτική και την ανάλυση των γεγονότων. Κάτι

ανάλογο έγινε πέρυσι εδώ. Η δημόσια συζήτηση εγκλωβίστηκε στο θέμα της βίας. Γιατί

συμβαίνει αυτό κατά τη γνώμη σας;

Το ίδιο έγινε στη Γαλλία το 2005, όταν το κράτος ερμήνευσε τα γεγονότα σαν δυσλειτουργία. Σαν

έλλειψη πειθαρχίας, μια παθολογική ανωμαλία. Κανείς δεν ήθελε να δει τις κοινωνικές συνθήκες που

οδηγούσαν τους ανθρώπους σε βίαιες πράξεις. Κανείς δεν ήθελε να ρωτήσει αν υπήρχαν ή όχι άλλες

διέξοδοι δημόσιας έκφρασης για αυτούς τους ανθρώπους που κατέφευγαν στη βία, επειδή βίωναν

ρατσισμό, προβλήματα ή άλλες παρενοχλήσεις από την πλευρά του κράτους. Όταν το κράτος

αποφασίζει ότι κάτι είναι μη κανονικό και πρέπει να κατασταλεί ώστε να επανακάμψει η δημοκρατική

λειτουργία, τότε πρέπει να θυμόμαστε ότι το ίδιο το κράτος ασκεί κάποιο είδος νόμιμης βίας. Μια

εξέγερση στους δρόμους που εκφράζει θυμό για την απώλεια της δημόσιας εκπαίδευσης για

παράδειγμα ή κοινωνικών παροχών, ή την μη ευαισθησία απέναντι στους μετανάστες, ή νέους

περιορισμούς που επιβάλλονται, είναι πολιτική ενέργεια. Έχει πολιτικό κίνητρο, πολιτικούς στόχους,

εκφράζει πολιτικό θυμό και πάντα εκφράζει την άποψη ότι κάποια αδικία συμβαίνει. Δεν θα πήγαινα

μέχρι του σημείου να πω ότι κάθε μορφή νόμου είναι βία. Νομίζω ότι υπάρχουν βίαιες ερμηνείες του

νόμου. Όπως υπάρχουν χρήσεις του νόμου που δίνουν υπερβολική ισχύ στην εξουσία και συνιστούν

κρατική βία. Πρέπει να προσέχουμε πολύ στη διάκριση μεταξύ των δυο καταστάσεων.

Ο περσινός Δεκέμβρης βέβαια δεν είπε τίποτα συγκεκριμένο παρολαυτά. Δεν διατύπωσε

αιτήματα.

Όχι συντεταγμένα, είμαι σίγουρη όμως ότι είπε πολλά. Πρέπει να δει κανείς ποιος υποφέρει οικονομικά

κατά κύριο λόγο και γιατί και ποια είναι η οπτική του κράτους για αυτά τα θέματα. Είτε έχει να κάνει με το

Page 56: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

μοίρασμα του πλούτου σε μια κοινωνία, είτε με την καλή ή κακή διαχείριση της εξουσίας, είτε να

ελέγξουμε πόσο δημοκρατική είναι εντέλει η δημοκρατία. Με ένα τρόπο είχατε μια μεγάλη διαμάχη γύρω

από το ερώτημα τι είναι δημοκρατία.

Είμαστε στην εποχή του θεάματος, των σούπερ όπλων που μπορούν να αφανίσουν ολόκληρες

περιοχές από το χάρτη οδεύοντας σε ένα πολυκεντρικό κόσμο. Στην εποχή μας τι θα

θεωρούσατε ως “δημοκρατικό” και τι “δημοκρατία”;

Όταν έμπαιναν στο Ιράκ, οι Αμερικανοί νόμισαν, ότι θα εγκαθίδρυαν ένα τελείως εταιρικό καθεστώς.

Κατέρρευσε αυτή η ιδέα όχι μόνο γιατί βυθίστηκε στην διαφθορά και την ανυποληψία αλλά και γιατί

συνάντησε αντίσταση από τον κόσμο. Ποτέ δεν θα γίνει κατορθωτό, όπως νόμιζαν. Διάφορες μορφές

αντίστασης αναχαιτίζουν την δύναμη των μονοπωλίων και εγώ αυτό το λέω δημοκρατικό. Νομίζω ότι σε

μια εποχή όπου τόσο το κεφάλαιο, όσο και η βία μονοπωλούνται από κρατικούς και μη κρατικούς

θεσμούς χρειάζεται να αναπτυχθεί ένα κίνημα που θα διεκδικήσει ξανά τη δημοκρατική συμμετοχή, το

σπάσιμο των μονοπωλίων και την χρήση της ισχύος μέσα σε περιθώρια που επιτρέπουν την

καταπολέμηση ακραίων ανισοτήτων. Αυτή η διαδικασία πρέπει να εμπεριέχει την έννοια του μαζικού

κινήματος. Καλό είναι να θυμόμαστε ότι η κρατική βία δεν ανήκει μόνο στο κράτος πλέον αλλά σε ένα

ευρύτερο κατεστημένο ασφάλειας το οποίο περιλαμβάνει και μεγάλες εταιρίες καθώς και κράτη που είναι

συνδεδεμένα με επιχειρήσεις -τόσο ώστε να μην μπορούμε πάντα να διακρίνουμε το ένα από το άλλο.

Πρέπει να επιστρέψουμε σε μια πολύ απλή έννοια. Ότι οι άνθρωποι έχουν την δύναμη να επιμείνουν σε

ένα είδος δημοκρατικής αντιπροσώπευσης αλλά και ένα είδος συμμετοχής στα οικονομικά και πολιτικά

συστήματα στα οποία κατοικούν.

(απο την Κυριακάτικη Καθημερινή)

*Στην Αθηνά Αθανασίου που έφερε την Μπάτλερ στη χώρα μας, επιμελείται τις εκδόσεις της και

βοήθησε να γίνει αυτή η συνέντευξη (τα κείμενα δε που η ίδια δημοσίευσε στην Αυγή, λειτούργησαν σαν

οδηγός προς ένα εκλαικευτικό δημοσίευμα). Της χρωστάω μια συγνώμη για την μη αναφορά μου στο

κυριως κείμενο σε αυτήν και το Παντειο.

*Και την Ελένη Ζαχαριά – για μια συζήτηση μας γύρω απο αυτά τα θέματα που κρατάει χρόνια και η

οποία βρίσκεται πίσω απο τις μισές μου ερωτήσεις εν προκειμένω.

Στις προηγούμενες καταχωρήσεις του blog μπορείτε να δείτε τα βίντεο της ομιλίας της Μπάτλερ, ενω θα

ακολουθήσουν και μια σειρά links

Page 57: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΛΙΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ (της Τζούντιθ Μπάτλερ)

ΕΘΝΟΣ ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΣ Τετάρτη, 19 Δεκέμβριος 2012 14:31

Ένα κείμενο της Τζούντιθ Μπάτλερ, το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «Αγανακτισμένοι. Από την Αθήνα στην Γουολ στριτ: ηχώ μιας ανταρσίας συνειδήσεων» (Παρίσι: Zones, 2012), που κυκλοφόρησε πρόσφατα

Σε μία εποχή κατά την οποία, η νεοφιλελεύθερη οικονομία δομεί ολοένα και πιο αποτελεσματικά τους δημόσιους θεσμούς, έχοντας καταλάβει τα σχολεία και τα πανεπιστήμια, όπως ακόμη και τις δημόσιες υπηρεσίες, σε μία εποχή κατά την οποία αυξάνεται δραματικά ο αριθμός των ανθρώπων που είναι στα πρόθυρα να χάσουν το σπίτι τους, το εισόδημα και τις προοπτικές εργασίες τους και που ερχόμαστε αντιμέτωποι με την αντίληψη, σύμφωνα με την οποία, ορισμένες κοινωνικές κατηγορίες είναι για το περιθώριο ή χειρότερα «για πέταμα». Υπάρχει η επισφαλής εργασία, ή οι μεταφορντικού τύπου μορφές εργασίας που στηρίζονται στην «αναλωσιμότητα» των ατόμων και την ανάγκη των ίδιων των εργαζομένων.

Υπάρχουν ηγεμονικές αντιλήψεις σύμφωνα με τις οποίες, σε ό,τι αφορά την ασφάλεια υγείας και την κοινωνική ασφάλιση, εναπόκειται στον ορθολογισμό της αγοράς να αποφασίσει ποιων η υγεία και η ζωή πρέπει να προστατεύονται και ποιών η υγεία και η ζωή δεν έχει λόγο ύπαρξης.

Και έχει διατυπωθεί μία πολύ γλαφυρή έκφραση αυτής άποψης σε μία από τις περίφημες συναντήσεις του Κόμματος του Τσαγιού, όπου ένας εκ των συμμετεχόντων υποστήριξε ότι οι ασθενείς που πάσχουν από μία πολύ βαριά ασθένεια, αν δεν έχουν τη δυνατότητα να πληρώσουν για την ασφάλεια υγείας, δεν έχουν παρά να πεθάνουν.

Μια κραυγή ενθουσιασμού, όπως καταγράφηκε, πλημμύρισε την συνέλευση. Μια κραυγή, φαντάζομαι, ανάλογη μ αυτή που ξεσπά όταν μια χώρα εισέρχεται σε πόλεμο ή σε όποια αντίστοιχη περίπτωση εθνικιστικής έξαρσης. Αλλά εκείνοι που χαίρονταν, είναι δυνατό να χαίρονται επειδή είναι πεισμένοι, ότι όσοι δε κερδίζουν αρκετά χρήματα ή δεν έχουν μία αρκετά σταθερή απασχόληση δεν αξίζουν να έχουν πρόσβαση στη φροντίδα της υγείας τους, και ότι κανείς άνθρωπος, μεταξύ των οποίων κι εμείς οι ίδιοι, δεν έχουμε ευθύνη για αυτούς τους ανθρώπους.

Κάτω από ποιες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες τέτοιες μορφές κυνικής χαράς μπορούν να ανακύψουν; Πρέπει να εξετάσουμε αυτή την επικαλούμενη από το πλήθος «εκδοχή» της υπευθυνότητας. Αν κάθε ένας από εμάς είναι υπεύθυνος για τον εαυτό του και όχι για τους άλλους και αν κάθε ευθύνη είναι πρωταρχικά και πριν απ όλα μία ευθύνη να γίνουμε αυτόνομοι μέσα σε συνθήκες όπου η δυνατότητα της αυτάρκειας είναι δομικά αποκλεισμένη, φαίνεται ότι αυτή η νεοφιλελεύθερη ηθική που θέτει την αυτοσυντήρηση ως ένα ηθικό ιδανικό την ίδια ώρα, επιδρά καταστρεπτικά στην πιθανότητα της κατάκτησης της και ιδιαίτερα στο οικονομικό επίπεδο.

Εκείνοι/ες που δεν μπορούν να πληρώσουν για την φροντίδα της υγείας τους δεν αποτελούν παρά μία από τις πλευρές αυτού του πληθυσμού που αντιμετωπίζεται ως να είναι «για πέταμα». Aυτοί που έχουν καταταγεί στον στρατό, με την προσδοκία της επαγγελματικής κατάρτισης και της σταθερής εργασίας, και οι οποίοι στέλνονται στις εμπόλεμες ζώνες, σε συνθήκες όπου δεν υπάρχουν σαφής εντολές και που η ζωή τους μπορεί να χαθεί ή όπου κάποιες φορές πραγματικά χάνεται, είναι επίσης πληθυσμοί που μπορεί να θεωρούνται «για πέταμα». Δοξάζονται σα να είναι απαραίτητοι για το έθνος, αλλά την ίδια στιγμή, οι ζωές τους θεωρούνται περιττές. Και όλοι αυτοί που βλέπουν ολοένα και να μεγαλώνει το χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και στους φτωχούς και οι οποίοι συνειδητοποιούν από μόνοι τους ότι έχουν χάσει πολλαπλώς από την κοινωνική ασφάλεια και το μέλλον τους εν γένει, κατανοούν εξίσου, ότι έχουν εγκαταλειφθεί από μία κυβέρνηση και από οικονομική πολιτική που αυξάνει με πολύ ξεκάθαρο

Page 58: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

τρόπο τον πλούτο κάποιων, σε βάρος του μεγαλύτερου μέρους της κοινωνίας.

Αυτό μας οδηγεί σε μία δεύτερη παρατήρηση. Όταν οι άνθρωποι συγκεντρώνονται στο δρόμο, αυτό συνεπάγεται ξεκάθαρα ένα πράγμα: βρίσκονται εκεί, ακόμα και για πάντα, συνεχίζουν να αντιστέκονται. Συγκεντρώνονται και διαδηλώνουν μιας και έχουν μια κοινή αντίληψη για την κατάσταση τους. Ακόμη κι αν δε μιλάνε ή δεν παρουσιάζονται όλοι μαζί στις διαπραγματεύσιμες διεκδικήσεις, το αίτημα για δικαιοσύνη έχει διατυπωθεί: τα σώματα τους ενωμένα «λένε», δεν είμαστε εξαρτημένοι, είτε χρησιμοποιούν λόγια για να το εκφράσουν, είτε όχι. Αυτό που λένε είναι ότι είμαστε πάντα εκεί, απαιτούμε να έχουμε «δικαίωμα» στη δικαιοσύνη, να βγούμε από την επισφάλεια και να έχουμε τη δυνατότητα της βιώσιμης ζωής.

Η διεκδίκηση της δικαιοσύνης, είναι αναμφίβολα μία πολύ έντονη διαδικασία – αναπόφευκτα θέτει σε κάθε έναν/μια που αγωνίζεται ένα πρόβλημα φιλοσοφικό: τί είναι η δικαιοσύνη; Και με ποια μέσα μπορεί να διεκδικηθεί η δικαιοσύνη; Ο λόγος για τον οποίο λέμε κάποιες φορές ότι τα σώματα που συγκεντρώνονται κάτω από το «λάβαρο» του κινήματος Occupy Wall Street δε ζητούν «τίποτα», είναι ότι καμία λίστα διεκδικήσεων δε μπορεί να «εξαντλήσει» το ιδανικό της δικαιοσύνης, το οποίο είναι το κύριο υπό διεκδίκηση διακύβευμα. Με άλλους όρους, μπορούμε όλοι να φανταστούμε δίκαιες λύσεις σε προβλήματα πρόσβασης στις υπηρεσίες φροντίδας, στην εκπαίδευση, στην στέγη και στην αναδιανομή και προσβασιμότητα της τροφής – σύντομα θα μπορούσαμε να απαριθμήσουμε τις αδικίες και να τις παρουσιάσουμε ως ένα σύνολο εξειδικευμένων αιτημάτων. Αλλά είναι δυνατό, επίσης, το αίτημα για δικαιοσύνη να είναι παρόν σε καθεμία από αυτές τις διεκδικήσεις, αλλά και επίσης να τις υπερβαίνει εξίσου όλες. Αλλά δε χρειάζεται να προσκολληθούμε στην πλατωνική θεωρία της δικαιοσύνης για να δούμε άλλους τρόπους για να πετύχουμε αυτή τη σύνθεση. Μιας και τα σώματα συγκεντρώνονται, όπως το κάνουν, για να εκφράσουν την αγανάκτηση τους και να πάρουν στα χέρια τους την πληθυντική τους ύπαρξη μέσα στον δημόσιο χώρο, θέτουν επίσης αιτήματα πιο ευρεία: ζητούν να αναγνωριστούν, να εκτιμηθούν, εξασκούν ένα δικαίωμα «εξάσκησης» της ελευθερίας τους και διεκδικούν μία ζωή βιώσιμη. Αυτές τις αξίες, οι συγκεκριμένες διεκδικήσεις τις προϋποθέτουν, αλλά επίσης, απαιτούν μία θεμελιακή ανατροπή της σημερινής οικονομικής κοινωνικής και πολιτικής τάξης.

Κάποιες οικονομικές και πολιτικές θεωρίες, αναφέρονται σ αυτό που ονομάζουμε «επισφαλής» αύξηση των πληθυσμών. Αυτή η διαδικασία, η οποία συνήθως εισάγεται και αναπαράγεται από τους κυβερνητικούς θεσμούς, οι οποίοι επιχειρούν να «εγκλιματίσουν» σιγά, σιγά, την κοινωνία στην ανασφάλεια και στην απελπισία, 1) είναι προκατασκευασμένη από δομές, όπως η περιστασιακή εργασία, οι διαλυμένες κοινωνικές υπηρεσίες, η γενική διάβρωση της σοσιαλδημοκρατίας προς όφελος των επιχειρηματικών συμφερόντων, δηλαδή από πρακτικές που θεμελιώνονται ηθικά πάνω στα ιδεολογικά σχήματα της ατομικής ευθύνης, που χρησιμεύουν για να θέσουν την αναγκαιότητα της ίδιας τους, της αγοραίας αξίας, που παρουσιάζεται να είναι και ο μεγαλύτερος στόχος στη ζωή. Κατά τη γνώμη μου, αυτή η σημαντική διαδικασία που οδηγεί στην συνθήκη της επισφάλειας πρέπει να «συμπληρώνεται» από μία κατανόηση της, ως μίας δομής αποτελεσματικής, έτσι όπως την προτείνει ο Λορέν Μπερλαντ, 2) και επίσης σαν ένα συναίσθημα από πλεονασμού ή απόρριψης, κατανεμημένου ανισομερώς στην κοινωνία.

Χρησιμοποιώ ένα τρίτο όρο, την αβεβαιότητα, που χαρακτηρίζει κάθε ανθρώπινο ον, όπως και τα μη ανθρώπινα. Και αυτό δεν μας γυρίζει απλά σε μία υπαρξιακή αλήθεια – καθένας από εμάς μπορεί να είναι το υποκείμενο μίας απώλειας, ενός τραυματισμού, μιας αποδυνάμωσης ή ενός θανάτου ως αποτέλεσμα παραγόντων που εκφεύγουν από τον δικό μας έλεγχο. Είναι επίσης ένα σημαντικό χαρακτηριστικό, αυτού που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε κοινωνικός δεσμός, δηλαδή όλων αυτών των διαφορετικών σχέσεων που θεμελιώνουν την αλληλεξάρτηση μας. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει άνθρωπος χωρίς «καταφύγιο»/στέγη, χωρίς αυτό το γεγονός τελικά να υποδηλώνει μια κοινωνική αποτυχία στην κοινωνική οργάνωση για τη στέγαση με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι προσβάσιμη σε όλους. Και δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην υποφέρει από φτώχεια, χωρίς ένα σύστημα ή μια οικονομική πολιτική που να έχει αποτύχει στο να τον προστατέψει απέναντι σ αυτό το γεγονός. Αυτό σημαίνει, ότι οι πιο τραυματικές εμπειρίες μας από την κοινωνική περιθωριοποίηση και κατά συνέπεια και την οικονομική περιθωριόποιηση, που αυτή συνεπάγεται, δεν είναι μόνο η αβεβαιότητα που μας χαρακτηρίζει ως μεμονωμένα άτομα αλλά επίσης και η βεβαιότητα που έχουμε σχετικά με την δομική ανισότητα που διέπει τους κοινωνικοοικονομικούς και τους πολιτικούς θεσμούς. Μέσα σ αυτήν ατομική «ευαλωτότητα» όλων μας απέναντι στην επισφάλεια, θυμόμαστε ότι είμαστε όντα κοινωνικά, ενταγμένα σε μια ενότητα από δίκτυα, τα οποία μας υποστηρίζουν, ή που δε πετυχαίνουν να το κάνουν αυτό, ή που το κάνουν αυτό μόνο σποραδικά, παγιώνοντας ένα οριακα μόνιμο φάσμα απελπισίας και κατάπτωσης.

Η δική μας καλή ποιότητα ζωής εξαρτάται από το γεγονός ότι μπορούν να αντικατασταθούν δομές

Page 59: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

κοινωνικές και οικονομικές, ώστε να συμβάλλουν στην αμοιβαία αλληλεπίδραση μας. Αυτό μπορεί να συμβεί, παρά μόνο μετά από τη ρήξη με το νεοφιλελεύθερο status quo και μέσα από την επαναφορά των λαϊκών διεκδικήσεων, με την από κοινού κοινού συμμετοχή σε ένα δημόσιο αγώνα, χωρίς αναβολές, έναν αγώνα επίμονο, ανθεκτικό και στρατευμένο στο στόχο της ανοικοδόμησης του πολιτικού μας κόσμου. Έτσι λοιπόν, ως σώματα που υποφέρουμε και αντιστεκόμαστε μαζί και από διαφορετικές θέσεις, αναβιώνουμε το παράδειγμα ενός τρόπου κοινωνικής συνύπαρξης, που η νεοφιλελεύθερη οικονομία έχει σχεδόν καταστρέψει.

Πηγή/φωτό: Red Notebook από www.contretemps.eu Μετάφραση: Αλίκη Κοσυφολόγου

h Butler για αρχάριους

Page 60: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

10:34, 03 Ιαν 2013 | tvxsteamtvxs.gr/node/118133

Οι σπουδές φύλου, η φεμινιστική και η queer θεωρία αλλά και ο γκέι ακτιβισμός, από τη δεκαετία του 1990 κι έπειτα μπαίνουν στην τροχιά του πλανήτη Judith. H Αμερικανίδα καθηγήτρια του Berkeley, στρέφοντας το βλέμμα μας στην επανάληψη κατέστησε σαφές ότι γυναίκα ή άντρας δεν γεννιέσαι, γίνεσαι.

Λίγο νωρίτερα, από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, ο Michel Foucault αποτύπωσε ιστορικά την σεξουαλικότητα και ανέδειξε την «εφεύρεση» της μαζί με τις πολλαπλές παρεκκλίσεις της κυρίως κατά τον 19ο αιώνα. Το (κοινωνικό) φύλο για τον Foucault είναι απλώς η μάσκα που δίνει φυσική και τελεσίδικη υπόσταση σε μια αυθαίρετη πολιτισμική διαδικασία. Η Judith Butler το 1990, με τη θεωρία της επιτελεστικότητας αμφισβητεί σθεναρά την ευθεία ταύτιση του βιολογικού με το κοινωνικό φύλο καθώς και την μορφή σεξουαλικότητας που αποδίδεται σε αυτό. Για την Butler, όχι μόνο το κοινωνικό αλλά και το βιολογικό φύλο είναι αποτέλεσμα επαναλαμβανόμενων κανονιστικών πρακτικών.

Διότι, το κοινωνικό φύλο είναι «πράττειν» και όχι «είναι». Δεν εκφράζει το ποιος είσαι αλλά τι πράττεις. Επομένως, όταν το κοινωνικό φύλο εκφράζεται με έναν επαναλαμβανόμενο τρόπο, εν τέλει επαναδημιουργείται και ενσωματώνεται στην κοινωνική συνείδηση. Έτσι, το θεωρούμενο «βιολογικό» φύλο (αρσενικό, θηλυκό) δεν είναι το υπόβαθρο ή η βάση για την παραγωγή του κοινωνικού φύλου (άνδρας, γυναίκα) αλλά το αποτέλεσμά του.

Page 61: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Πώς γίνεται να δομείται κοινωνικά κάτι βιολογικό, όπως το φύλο; Τα χαρακτηριστικά του (κοινωνικού) φύλου στο σύνολό τους, απαντά η Butler, αντί να αποτελούν την έκφραση ή την εξωτερίκευση κάποιας προϋπάρχουσας «ουσίας», συγκροτούνται σταδιακά στην επιφάνεια του σώματος, μέσω μιας στυλιζαρισμένης επανάληψης κινήσεων και πράξεων. Τέτοιες επαναλαμβανόμενες κινήσεις, χειρονομίες, στάσεις και πράξεις παράγουν την εντύπωση μιας βαθύτερης και «αληθινής» ή «αυθεντικής» έμφυλης ταυτότητας, η οποία ενώ μοιάζει να είναι η γενεσιουργός τους αιτία, στην πραγματικότητα είναι το αποτέλεσμά τους.

Από την άλλη υπάρχει εδώ και ένας εξαναγκασμός, μας λέει η Butler. Για να είναι ακέραιο και ευανάγνωστο ένα έμφυλο υποκείμενο πρέπει να εγκαθιδρύει και να διατηρεί μια συνέχεια ανάμεσα στο βιολογικό και το κοινωνικό φύλο. Η«αναγκαστική τάξη» δεν είναι απλώς ότι «γεννιέσαι θηλυκό-γίνεσαι γυναίκα», αλλά και το ότι «γεννιέσαι θηλυκό-επιθυμείς άνδρες». Έτσι, δημιουργείται η εντύπωση ότι η σεξουαλική επιθυμία προκύπτει ως αποτέλεσμα του κοινωνικού φύλου, το οποίο με τη σειρά του εμφανίζεται να προκύπτει ως συνέχεια από το βιολογικό φύλο, «επιθυμείς άνδρες διότι είσαι γυναίκα, και είσαι γυναίκα διότι γεννήθηκες θηλυκό».

Πρόκειται για την «αναγκαστική ετεροφυλοφιλία». Αυτό το σύστημα (ετεροφυλόφιλη μήτρα) υπάρχει εγκατεστημένο σε όλες τις κοινωνικές και πολιτισμικές πρακτικές πριν από μας για μας. Και απαιτεί την ύπαρξη δύο διακριτών και αντίθετων φύλο, άνδρας-γυναίκα. Το φύλο δεν έχει οντολογική υπόσταση, δημιουργείται μέσω των επιτελεστικών πράξεων, δημιουργείται μια έμφυλη ταυτότητα μέσα από έμφυλες εκφράσεις. Ως επιτελεστικά διαμορφωμένο, το φύλο αποκρύπτει τη διαδικασία παραγωγής του, κάνοντάς μας να θεωρούμε ότι αυτό που στην πραγματικότητα συγκροτείται υλικά στην επιφάνεια του σώματος είναι η εξωτερίκευση μιας βαθύτερης εσωτερικής υπόστασης και ουσίας.

«Το φύλο είναι πάντα ένα πράττειν», γράφει η Butler, «όχι όμως ένα πράττειν από ένα υποκείμενο που θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι προϋπάρχει της πράξης».

Η ριζική κριτική και αμφισβήτηση του συστήματος της «αναγκαστικής ετεροφυλοφιλίας» από τα κινήματα της σεξουαλικότητας, εισήγαγε την έννοια του queer. Το queer ή το ανδρόγυνο προφίλ έρχεται να αντιταχθεί όχι στην «ετεροφυλοφιλία» καθαυτή, αλλά στην «κανονικότητα» η οποία τη συνοδεύει.

Page 62: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Πληροφορίες: Φυλοπαιδεία http://tvxs.gr/news/prosopa/judith-butler-gia-arxarioys Έντυπη Έκδοση Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 21 Μαΐου 2010

Το ηθικό πρόβλημα σήμερα Από τον Φώτη Τερζάκη

Τζούντιθ Μπάτλερ

Λογοδοτώντας για τον εαυτό

μτφρ.: Μιχάλης Λαλιώτης

επιμέλεια-επίμετρο: Αθηνά Αθανασίου

εκδόσεις Εκκρεμές, σ. 225, ευρώ 18,09

Στη δεκαετία του 1990, με έργα όπως το Αναταραχή φύλου (1990)1 και Σώματα με σημασία (1993)2, η Τζούντιθ Μπάτλερ (Judith Butler) σημάδεψε τη μεταφεμινιστική θεωρία και αναδείχτηκε, όπως λένε, στη σπουδαιότερη θεωρητικό τού queer κινήματος, το οποίο εκπροσωπεί τη ριζικότερη μετεξέλιξη των ομοφυλόφιλων κινημάτων της δεκαετίας του '70 και του '80. Ο ακραίος κονστρουκτιβισμός τής θέσης της ήταν προέκταση των μεταστρουκτουραλιστικών φιλοσοφιών τύπου Ντεριντά ή Φουκώ, χρεωμένος ως εκ τούτου με όλα τα θεωρητικά προβλήματα που γεννούν οι παραπάνω θεωρίες. Καθώς η προβληματική της ωρίμαζε και υπό την πίεση των κριτικών αντιπαραθέσεων στις οποίες αναπόφευκτα υπεισήλθε, οδηγήθηκε τελικά, όπως και ο μέντοράς της Φουκώ προηγουμένως, στο πεδίο του ηθικού αναστοχασμού: αν η υποκειμενικότητα -ο «εαυτός»- είναι μια ελεύθερη και απεριόριστη αυτοεπινόηση, πώς είναι δυνατή η απάντηση στο ερώτημα «Ποιος είμαι;» Που σημαίνει: Ποιος αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεών μου στον βαθμό που αυτές απευθύνονται σε άλλους, έχουν επιπτώσεις πάνω τους και υπόκεινται αναγκαστικά στην αξίωση λογοδοσίας; Προϊόν τούτης της βαθμιαίας μετατόπισης του πεδίου εστιασμού της είναι το παρόν βιβλίο - στην πραγματικότητα μια σειρά διαλέξεων που η Τζούντιθ Μπάτλερ έδωσε το 2002 στο Πανεπιστήμιο του Αμστερνταμ.

Η διαφοροποίηση φαίνεται με την πρώτη ματιά στο γεγονός ότι η Μπάτλερ συνομιλεί πλέον με πιο «κλασικούς» στοχαστές, όπως ο Αντόρνο, ο Νίτσε, ο Χέγκελ, ο Jean Laplanche και ο Λεβινάς (βασικός συνομιλητής παραμένει βεβαίως ο Φουκώ), στοχαστές οι οποίοι διατηρούν αποστάσεις από τον σχετικισμό των λεγόμενων μεταστρουκτουραλιστών και αναζητούν ένα ορθολογικό ή αξιακό θεμέλιο στο πραξεολογικό πεδίο. Χαρακτηριστικά, η συζήτηση ανοίγει με τον διαλεκτικό αναστοχασμό του Αντόρνο, τον οποίον μοιάζει να υιοθετεί ως θεωρητική αφετηρία η συγγραφέας. Το ηθικό πρόβλημα, για τον Αντόρνο, είναι σε τελευταία ανάλυση η απόκλιση ανάμεσα στο οικουμενικό και το ατομικό συμφέρον, του οποίου οι όροι έχουν τεθεί καταστατικά από τη σύσταση των αστικών κοινωνιών και δεν είναι επιλύσιμο με ατομικά μέσα - ανεξάρτητα, δηλαδή, από την επιδίωξη μιας διαφορετικής μορφής κοινωνίας. Στον βαθμό που το κοινό ήθος στις νεωτερικές κοινωνίες εκ των πραγμάτων δεν είναι κοινό για όλους, κάθε προσφυγή σε κανονιστικές ηθικές αρχές είναι -όπως το έλεγε ο Νίτσε- βία και καταναγκασμός. Αυτό δεν σημαίνει ότι το υποκείμενο δεν υποχρεούται να λογοδοτήσει για τις επιλογές του και να ανασυγκροτήσει ορθολογικά τα κίνητρα της δράσης του, αλλά και αυτή η αξίωση προσκρούει σ' ένα ανυπέρβλητο όριο: επειδή το ίδιο είναι συγκροτημένο ώς έναν

Page 63: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

βαθμό από την κυρίαρχη άρθρωση κανονιστικών προτύπων, δεν μπορεί να ανατρέξει έως την ίδια την καταγωγή του: παραμένει πάντα σε κάποιον βαθμό αδιαφανές στον εαυτό του. Σε τελευταία ανάλυση, όταν το «εγώ» επιζητεί να δώσει αναφορά για τον εαυτό του, είναι υποχρεωμένο να κάνει κοινωνική θεωρία, λέει ο Αντόρνο. Το ηθικό πρόβλημα σήμερα, λοιπόν, τίθεται περισσότερο υπό τη μορφήν ενός τραγικού διλήμματος, το οποίο δεν έχει οριστική έκβαση με τους όρους της υπάρχουσας κοινωνίας· η συνειδητή ανάληψη των αντιφάσεων είναι το έσχατο γνώρισμα αυτού που μπορούμε ακόμα ν' αποκαλούμε «ηθική συνείδηση».

Απέναντι στον Νίτσε -και πιο κοντά στον Αντόρνο- η Μπάτλερ διεκδικεί μία δυνατότητα λογοδοσίας που δεν υπόκειται στο δικανικό πρότυπο της ανάκρισης, και θεωρεί ότι βρίσκει μία πρόσθετη πηγή αυτής της αντίληψης στον ύστερο Φουκώ. Αξιοποιώντας μία εκ πρώτης όψεως μη αναμενόμενη απόκλιση του Φουκώ από τον Νίτσε, θα υποστηρίξει ότι υπάρχει μέσα στη λογοδοσία μία «θετική» διάσταση, που είναι η αυτοεξιστόρηση ως ποίησις εαυτού. Περιλαμβάνει στην ίδια κίνηση την ανάληψη της νόρμας και την κριτική της αναδόμηση, ως διαρκή και κάπως αισθητικά χρωματισμένη διαδικασία αυτομεταμόρφωσης. Η Μπάτλερ όμως εγκαταλείπει και τον Φουκώ στο σημείο που αυτός έχει να κάνει παντού με μία κλειστή σχέση του εαυτού προς τη νόρμα και δεν έχει μάτια για τον άλλον ως τέτοιον. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι καρδιά τής ερωτηματοθεσίας η οποία διατρέχει όλο το βιβλίο είναι η σταυροειδής διαμεσολάβηση του εαυτού, από τη δυαδική σχέση προς τον άλλον και από την προϋφιστάμενη κοινωνική νόρμα, με όλες τις εντάσεις και τις παραδοξότητες που γεννά η αλληλοδιείσδυση των δύο επιπέδων. Αυτό το καινούριο ενδιαφέρον για τον άλλον θα φέρει την Μπάτλερ σε κάποια συνομιλία με την περσοναλιστική φιλοσοφία (για λόγους που δεν είναι εν πρώτοις αντιληπτοί, όχι με τον Μπούμπερ αλλά με τον Λεβινάς) και με την ψυχαναλυτική σκέψη του Jean Laplanche (τον οποίον ακολουθεί στην απόκλισή του από τη λακανική «ορθοδοξία»).

Παρότι η Μπάτλερ βεβαιώνει, υποδεικνύοντας προπαντός αυτό που μαρτυρεί η σχέση μεταβίβασης, πως «η ψυχαναλυτική θεωρία κατανοούσε πάντοτε [...] τη δυαδική διάσταση της αυτοαποκαλυπτικής ομιλιακής πράξης» (σελ. 83), οι τρόποι με τους οποίους ο Λεβινάς και ο Laplanche εννοούν την καθοριστικότητα του άλλου επί του εαυτού διαφέρουν. Ακριβέστερα, και οι δύο αντιλαμβάνονται την παρείσφρηση του άλλου σαν κάποιου είδους τραυματικό συμβάν, πριν το υποκείμενο συγκροτηθεί ως τέτοιο μέσα από τις πράξεις του, και όλες οι δυνατές γι' αυτό πράξεις έχουν εφεξής το νόημα ανταπόκρισης στην κυριαρχική παρουσία και τις αινιγματικές απαιτήσεις του άλλου· ο Λεβινάς όμως οντολογικοποιεί αθέμιτα μία τέτοια σχέση, οδηγώντας τη σε επισφαλή θεολογικά μονοπάτια: ο πρωταρχικός Αλλος είναι σε τελευταία ανάλυση ο Θεός (όπερ έδει δείξαι). Ο Laplanche αντιθέτως την αντιλαμβάνεται σαν ένα σαφώς ιστορικό συμβάν που εντοπίζεται συγκεκριμένα στις βιογραφικές απαρχές του ατόμου (μολονότι εμφανίζεται, θα λέγαμε, με φυλογενετική κανονικότητα): ένα είδος «πρωταρχικής αποπλάνησης» που υφίσταται το βρέφος από την εισβολή αδιάγνωστων επιθυμιών των ενηλίκων. Οχι μόνον η Μπάτλερ νιώθει πολύ πιο κοντά στην οπτική του Laplanche, αλλά κι επεκτείνει τη συζήτηση σε μια έντιμη και τολμηρή κριτική του Λεβινάς, που αποτελεί μία από τις καλύτερες στιγμές του βιβλίου. Αξίζει να το ακούσουμε με τα ίδια της τα λόγια: «Το 1971 ο Λεβινάς στοχάζεται το νόημα που έχει το Ολοκαύτωμα για τις σκέψεις του σχετικά με τη δίωξη και την ευθύνη [...]. Τοποθετεί το συγκεκριμένο αυτό σύμπλεγμα διωγμού και ευθύνης στον πυρήνα του ιουδαϊσμού, εκλαμβάνοντάς το ακόμη και ως ουσία του Ισραήλ [...]. Το γεγονός ότι η μοίρα του Ισραήλ εξισώνεται με τη μοίρα των Εβραίων είναι από μόνο του αμφιλεγόμενο, καθώς αγνοεί τις παραδόσεις της διασποράς αλλά και του μη σιωνιστικού Ιουδαϊσμού. Ακόμα σημαντικότερο, είναι προφανώς λανθασμένο να ισχυρίζεται κανείς πως το κράτος του Ισραήλ μόνον υπέστη διωγμούς μέσα σε αυτά τα χρόνια, δεδομένου ότι από το 1948 πάνω από 700.000 Παλαιστίνιοι εκτοπίστηκαν βίαια από τα σπίτια τους και τα χωριά τους, για να μην αναφερθούμε στις πολλαπλές μορφές έσχατης ένδειας που έχουν επιφέρει ο συνεχιζόμενος πόλεμος και η κατοχή. Είναι περίεργο που ο εδώ Λεβινάς αποσπά τον "διωγμό" από τις χειροπιαστές ιστορικές του εκφορές ορίζοντάς τον ως μια κατά τα φαινόμενα άχρονη ουσία του ιουδαϊσμού [...]. Αυτή η εξαίρεση γίνεται ο τρόπος με τον οποίον ο Λεβινάς υποστηρίζει ότι ο ρόλος του Ισραήλ, από ιστορική σκοπιά, είναι εκείνος του αιώνια και αποκλειστικά διωκόμενου. Η ίδια σύγχυση ανάμεσα στα δύο πεδία φαίνεται ξεκάθαρα και σε άλλα συμφραζόμενα όπου, με απροκάλυπτο ρατσισμό, ο Λεβινάς υποστηρίζει ότι ο ιουδαϊσμός και ο χριστιανισμός αποτελούν τις πολιτισμικές και θρησκευτικές προϋποθέσεις της ίδιας της ηθικής σχεσιακότητας, προειδοποιώντας για την "άνοδο των

Page 64: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

αναρίθμητων μαζών των ασιατικών και υποανάπτυκτων λαών [που] απειλούν [...] τη νεοπαγή αυθεντικότητα" της ιουδαϊκής οικουμενικότητας. Αυτό με τη σειρά του συνηχεί με την προειδοποίησή του ότι η ηθική δεν μπορεί να βασίζεται σε "εξωτικούς πολιτισμούς"» (σελ. 146-9 passim).3

Οι τελευταίες σκέψεις της συγγραφέως αφιερώνονται στο ζήτημα της ευθύνης, που κατά κάποιον τρόπο συνοψίζει το πραξεολογικό πρόβλημα στο πλαίσιο μιας μη κανονιστικής ηθικής. Και αυτό επανέρχεται εν πολλοίς σαν μια διεξοδική συζήτηση που η συγγραφέας σκηνοθετεί ανάμεσα στον Αντόρνο και τον Φουκώ. Ορθά, στον Αντόρνο αποδίδει μια ηθική όχι της πεποίθησης, αλλά της ευθύνης (σύμφωνα με την ορολογία τού Μαξ Βέμπερ), κατά την οποία καμία αξία δεν μπορεί να εξετάζεται ανεξάρτητα από τις προϋποθέσεις και τις συνέπειές της· αναπόφευκτα, λοιπόν, η ηθική ερωτηματοθεσία εκβάλλει στο πολιτικό πεδίο, στην αναζήτηση της κατάλληλης μορφής πολιτικής. Παρότι δείχνει ν' αντιλαμβάνεται πως η σκέψη του Αντόρνο είναι περισσότερο συμβατή με τα νέα σχεσιακά της ενδιαφέροντα - το εκφράζει απερίφραστα ως ακολούθως: «Ενώ για τον Αντόρνο υπάρχει πάντα μια διακλάδωση, μια διαίρεση που παράγει τη δυνατότητα της επιστημολογικής και ηθικής συνάντησης με την ετερότητα, για τον Φουκώ υπάρχει ένα δεδομένο οντολογικό καθεστώς που θέτει το όριο μέσα στο οποίο παραμένουμε περιορισμένοι από τη δυαδική σκέψη» (σελ. 173) - μια μακροσκελέστατη συνομιλία με τον Φουκώ την απασχολεί ώς τις τελευταίες σελίδες: σαν από κεκτημένη ταχύτητα, σκέφτεται κανείς... Εν πάση περιπτώσει, αυτό που θεωρεί ως λυδία λίθο της οπτικής της διατυπώνεται ρητά στις τελευταίες γραμμές, και είναι ακριβώς η αποποίηση των ιδιοκτησιακών γνωρισμάτων του εαυτού: «Το πιο σημαντικό είναι ίσως να αναγνωρίσουμε ότι η ηθική απαιτεί να διακινδυνεύσουμε τον εαυτό μας, σε στιγμές ακριβώς όπου βρισκόμαστε σε άγνοια, όταν εκείνο που μας διαμορφώνει αποκλίνει από αυτό που έχουμε μπροστά μας, όταν η προθυμία μας να διαλυθούμε σε σχέση με τους άλλους αποτελεί την ευκαιρία μας να γίνουμε ανθρώπινοι. Το να διαλυθούμε από τον άλλο είναι μια πρωταρχική αναγκαιότητα, μια αγωνία, ασφαλώς, αλλά και μια ευκαιρία - να μου απευθυνθούν, να με διεκδικήσουν, να συνδεθώ με κάτι που δεν είμαι εγώ, αλλά επίσης να συγκινηθώ, να παρακινηθώ σε δράση, να απευθυνθώ εγώ η ίδια αλλού, κι έτσι να αποποιηθώ το αύταρκες "εγώ" σαν ένα είδος ιδιοκτησίας» (σελ. 208-9).

1. Ελλ. έκδ. Αλεξάνδρεια (Αθήνα 2009), μτφρ.: Γιώργος Καράμπελας, εισαγ.: Βενετία Καντσά, επίμετρο: Αθηνά Αθανασίου.

2. Ελλ. έκδ. Εκκρεμές (Αθήνα 2005), μτφρ.: Πελαγία Μαρκέτου, εισαγ.: Αθηνά Αθανασίου.

3. Επειδή θεωρώ την πολιτική αποτίμηση των θέσεων του Λεβινάς τρομερά σημαντική στον σημερινό παγκόσμιο συσχετισμό, για μια διεξοδικότερη κριτική του, στο ίδιο πνεύμα, ας μου επιτραπεί να παραμέμψω και στο δοκίμιό μου «Emmanuel Levinas και η ιδεολογική στρατηγική του ύστερου σιωνισμού», στο Φώτης Τερζάκης, Κρίση και ιδεολογίες στην αυγή του 21ου αιώνα (futura: Αθήνα 2009)· για μία πολεμική αντιπαράθεση που ακολούθησε αυτή τη δημοσίευση, βλ. Βίκυ Ιακώβου, «Ο Φ. Τερζάκης "αναγνώστης" του Ε. Λεβινάς», Νέα Εστία 1822 (Μάιος 2009): 1.157-1.170, και Φώτης Τερζάκης, «"Αγαπητή Βίκυ Ιακώβου": μια απάντηση για τον Λεβινάς», Σημειώσεις 70 (Δεκέμβριος 2009): 65-69.

Page 65: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=164368

Η σκέψη της Τζούντιθ Μπάτλερ στα ελληνικά συμφραζόμενα

Η σκέψη της Τζούντιθ Μπάτλερ στα ελληνικά συμφραζόμενα Ημερομηνία δημοσίευσης: 05/09/2010

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

-Ποιο είναι το πιο ακραίο πράγμα που έχετε κάνει ποτέ;

-Τον εαυτό μου!

συνέντευξη στη Μίνα Ορφανού, Ελευθεροτυπία, 25.01.09

Η Τζούντιθ Μπάτλερ είναι σημείο αναφοράς για τη σύγχρονη θεωρία. Το επιβεβαίωσαν και οι δύο πρόσφατες, μαζικότατες διαλέξεις της στην Αθήνα, υπό την αιγίδα των τμημάτων Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πάντειου Πανεπιστημίου, Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και του Ινστιτούτου «Νίκος Πουλαντζάς». Τιμώντας τη μνήμη του Νίκου Πουλαντζά, η Μπάτλερ μίλησε περισσότερο πολιτικά για τη διακρατική βία και τους όρους αναγνώρισης της ζωής και του θανάτου σε καιρούς πολέμου, με σημείο αναφοράς τις πολεμικές αναμετρήσεις στο Ιράκ και τη Γάζα. Η άλλη διάλεξή της, στο Πάντειο, είχε περισσότερο προγραμματικό χαρακτήρα, καθώς στάθηκε στις βασικές μέριμνες της σημερινής της έρευνας, στις έννοιες της «επιλεστικότητας» του φύλου και της «επισφάλειας» της ανθρώπινης ζωής.

Παρακολουθώντας τη Μπάτλερ μέσα και έξω από τα ακαδημαϊκά μας τείχη, εντοπίσαμε τις κύριες συντεταγμένες της πολυσχιδούς της παρέμβασης στα περιθώρια της ρητορικής θεωρίας, της πολιτικής φιλοσοφίας, της λογοτεχνικής κριτικής. Ήρθαμε σε άμεση επαφή με μια σκέψη που διαρκώς αμφισβητεί τους τρόπους συγκρότησης των νοητικών «μας» κατηγοριών. Άλλωστε, η κατά Μπάτλερ κριτική αναφέρεται στη διερεύνηση των όρων δυνατότητας ενός πεδίου αντικειμενικοτήτων, στην εργασία επίτων ορίων. Πρόκειται για μια κίνηση ουσιωδώς νεοτερική, σε πείσμα όσων θεωρούν πως κατέχουν τα αποκλειστικά προνόμια διακονίας κάποιου υποτιθέμενου «Ορθού Λόγου». Οι προτάσεις, οι αναγνώσεις και οι παρ-αναγνώσεις της Μπάτλερ δίνουν πνοή σε κινήματα έμφυλης χειραφέτησης, αναδεικνύουν νέα πεδία έρευνας και μελέτης, χαρτογραφούν και πολιτικοποιούν λησμονημένες περιοχές γνώσης, θεματοποιώντας τις «κουήρ» θεωρητικές ταυτότητες όσων αρνούνται πεισματικά να ομονοήσουν στον αυστηρό ακαδημαϊκό φορμαλισμό που τόσο δεσπόζει στην διανοητική «μας» επικράτεια.

Page 66: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Η Μπάτλερ διέμεινε στην Αθήνα πολύ λίγο, όσο της επέτρεπε το πρόγραμμα της διαρκώς ανανεούμενης περιοδείας της. Η διανοητική της όμως παρουσία είναι σήμερα περισσότερο αισθητή από ποτέ, μέσα από τις διαθέσιμες μεταφράσεις του σημαντικότερου μέρους του έργου της. Η μεταφραστική εργασία, ως γνωστόν, δεν εξαντλείται στην απλή μεταγραφή λέξεων ή ακόμη και στη μεταφορά εννοιών και νοημάτων, αλλά οικειοποιείται, απηχεί, αντηχεί και συνηχεί πολιτισμικές κανονικότητες και τοπικές ιδιομορφίες. Πρόκειται για μέριμνες πολύ ισχυρότερες από τους πρόσκαιρους παραπλανητικούς τίτλους μερίδας του Τύπου («Γιατί να μην παντρεύονται περισσότεροι από δυο;» - τίτλος συνέντευξής της στη Καθημερινή)i, τις ακατανόητες (ή ακόμη χειρότερα: πλήρως κατανοήσιμες) εκδηλώσεις λατρείας φανατικών θαυμαστών της και τις σκόπιμες παρανοήσεις ορκισμένων εχθρών της. Άλλωστε και η ίδια η Μπάτλερ από την αρχή της θεωρητικής της συγκρότησης βρέθηκε εν μέσω πολύπλοκων «μεταφράσεων» και «δεξιώσεων», διερευνώντας τους όρους πρόσληψης της εγελιανής διαλεκτικής της επιθυμίας από την γαλλική μεταπολεμική διανόηση, όπως μορφοποιήθηκε στο μέχρι σήμερα αμετάφραστο Υποκείμενα της Επιθυμίας: Εγελιανοί Στοχασμοί στην Γαλλία του 20ου αιώνα [Subjects of

Desire: Hegelian Reflections in Twentieth-Century France (1987)]

Το ύφος και οι συμβάσεις της γραφής της Μπάτλερ εκτός από ανυπέρβλητα μεταφραστικά εμπόδια προκαλούν συχνά παρεξηγήσεις, σκάνδαλα, αλλά και περισσότερο ή λιγότερο θεμιτές κριτικές, όπως η κατηγορία περί «λογοκεντρισμού» -περί του γεγονότος ότι τα πάντα στο έργο της φαίνεται να είναι προϊόν γλωσσικής επιτέλεσης. Η πιο κοινή και συνάμα εύπεπτη κριτική αναφέρεται στην ύπαρξη μιας επιτηδευμένης ιδιολέκτου, η οποία σύμφωνα με τους επικριτές της μυστικοποιεί νοήματα και έννοιες, εξαϋλώνοντας τις δυνατότητες πολιτικής και κοινωνικής παρέμβασης. Η κατηγορία αυτή αποφέρει, αν μη τι άλλο, και έπαθλα, τόσο σε εκείνη (βραβείο «κακής γραφής») όσο και στους κατά τόπους αναγνώστες ή ακροατές της (τιμητικό Lower, ευγενική χορηγία του Αθηνοράματος για τη μετάφραση του τίτλου της διάλεξής της στο Πάντειο).ii Είναι εμφανές ότι οι απλουστευτικές προσεγγίσεις και κριτικές δεν είναι μόνο προνόμιο των «υποανάπτυκτων» διανοητικών κοινοτήτων, όπως εσφαλμένα ισχυρίζονται ορισμένοι επηρμένοι πολέμιοι του καθ' ημάς θεωρητικού «επαρχιωτισμού». Λαμβάνουν χώρα και στα μητροπολιτικά διανοητικά κέντρα, αρκεί κανείς να παρακολουθήσει τις στρατηγικές διαστρεβλώσεις των θέσεων της Μπάτλερ στην οξεία κριτική της φιλοσόφου Μάρθα Νουσμπαουμ.iii Μια συστηματική μελέτη παρόμοιων (αντι)στάσεων θα οδηγούσε σε ενδιαφέροντα πορίσματα για τη θέση της σημερινής κριτικής θεωρίας στα οικεία μας δυτικά διανοητικο-πολιτικά συγκείμενα.

Από την Αναταραχή φύλου στην Ευάλωτη Ζωή

Οι πολύ προσεγμένες και ιδιαίτερα επιμελημένες ελληνικές εκδόσεις των έργων της Μπάτλερ καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος των ασχολιών της και αναδεικνύουν την ιδιαίτερη πολυφωνικότητα μιας γραφής που αδιάκοπα συνομιλεί, μέσω συλλογικών έργων, με αρκετούς από τους κριτικούς στοχαστές της εποχής μας (Ζίζεκ, Λακλάου, Σπίβακ, Ασάντ, Μαχμούντ, Κόνολλυ) για τα επείγοντα της θεωρίας και της πολιτικής, είτε αυτά αφορούν τη στρατηγική της αριστεράς, είτε τη μεταβαλλόμενη μορφή του έθνους-κράτους, τη θρησκευτική ανοχή και την κριτική της εκκοσμίκευσης.

Η Αναταραχή Φύλου: Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότηταςπρωτοεκδόθηκε στις ΗΠΑ το 1990 και τάραξε τα λιμνάζοντα ύδατα της δεσπόζουσας φεμινιστικής κριτικής ριζοσπαστικοποιώντας, παράλληλα, τις θεωρητικό-πολιτικές της προκείμενες. Ευθύς εξαρχής η Μπάτλερ έθεσε υπό αμφισβήτηση τους κατεστημένους δυισμούς της βιολογικής και κοινωνικής διάστασης του φύλου. Η

Page 67: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

υπονόμευση της κατεστημένης, ακόμη και σήμερα, θεώρησης του φύλου ως μια βιολογικά καθορισμένη βάση την οποία σμιλεύουν οι εκάστοτε κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες έφερε στο προσκήνιο μια δέσμη κριτικών ερωτημάτων αναφορικά με τους όρους συγκρότησης/θέσμισης των έμφυλων υποκειμένων. Έτσι, το ενδιαφέρον στράφηκε από τα θετικά περιεχόμενα των φεμινιστικών ταυτοτήτων στις νόρμες, στις σχέσεις εξουσίας που ανα-παράγουν το φύλο και επαν-ορίζουν συγκεκριμένες πολιτικές αναγνώρισης των έμφυλων ταυτοτήτων και της σεξουαλικής ζωής.

Το εγχείρημα της Μπάτλερ κατέστη εφικτό μέσα από δημιουργικούς διαλόγους με τις γλώσσες της «γαλλικής θεωρίας» και της φεμινιστικής κριτικής της εποχής και συνέτεινε στην επεξεργασία μιας δυναμικής θεωρίας για την επιτελεστικότητα του φύλου [gender performativity], η οποία ενεπλάκη σε πολυδιάστατες συζητήσεις και διαμάχες στο μεταίχμιο της ηπειρωτικής και της αναλυτικής φιλοσοφικής παράδοσης. Το φύλο προσεγγίστηκε ως «το επαναλαμβανόμενο στιλιζάρισμα του σώματος, ένα σύνολο

επαναλαμβανόμενων πράξεων μέσα σε ένα άκαμπτο ρυθμιστικό πλαίσιο, πράξεων που παγώνουν με τον χρόνο προσφέροντας την επίφαση μιας ουσίας, ενός φυσικού τρόπου ύπαρξης» (σελ. 61). Το αναλυτικό καθήκον στράφηκε στην κατάδειξη των τρόπων «αποφυσικοποίησης» του φύλου, στην αντίσταση ενάντια στις δεσπόζουσες μορφές κανονιστικής βίας. Οι προτάσεις της Μπάτλερ επέφεραν σημαντικές θεωρητικές αναταραχές και προκάλεσαν, μεταξύ άλλων, πολλά ερωτήματα σε σχέση με την υλικότητα του σώματος και τη σωματικότητα του έμφυλου υποκειμένου.

Το βιβλίο της Σώματα με Σημασία: Οριοθετήσεις του «φύλου» στο λόγο, που πρωτοεκδόθηκε λίγα μόλις χρόνια αργότερα (1993), επιχείρησε να διαυγάσει τους τρόπους διαμέσου των οποίων παράγονται και εκτίθενται τα σώματα εντός των παραγωγικών πλαισίων που θέτουν οι έμφυλοι ρυθμιστικοί μηχανισμοί. Για τη Μπάτλερ το σώμα δεν είναι μια στέρεη, δεδομένη ύλη. Η υλικότητά του δεν μπορεί να εννοηθεί εκτός των κοινωνικών-πολιτισμικών πρακτικών και νορμών που ορίζουν τις πολλαπλέςυλοποιήσεις του. Προς τούτο, αναδιατυπώνεται η ιδέα της επιτελεστικότητας του φύλου, με τρόπο που να μην επιτρέπει βολονταριστικές και κονστρουκτιβιστικές παρεξηγήσεις. Η επιτελεστικότητα, γράφει η Μπάτλερ εκ νέου, πρέπει να εννοηθεί ως«πρακτική της επανάληψης και της παράθεσης με την οποία ο λόγος παράγει τα αποτελέσματα που ονομάζει» (σελ. 42).

Η Ψυχική ζωή της Εξουσίας επικεντρώνεται στις σχέσεις του υποκειμένου, της εξουσίας και της ψυχικής ζωής. Τα δοκίμια που συνθέτουν τον τόμο αναλύουν πτυχές της φροϋδικής και λακανικής ψυχανάλυσης, της νιτσεϊκής και εγελιανής φιλοσοφίας, της φουκωικής εξουσίας και της αλτουσεριανής ιδεολογίας. Η Μπάτλερ καταφάσκει, μαζί με τον Φουκώ, τη ριζική αμφισημία του υποκειμένου η οποία προκύπτει από το γεγονός ότι, αφενός, το ίδιο το υποκείμενο είναι το προϊόν εξουσίας που επιδρά πάνω του, αλλά, αφετέρου, η εξουσία αυτή μπορεί να δρα μόνο εάν τα υποκείμενα την ενσωματώνουν και την αναπαράγουν. Η Μπάτλερ, μέσω της γραφής της, μας προτρέπει να κάνουμε ένα βήμα πιο πέρα από την κατανόηση αυτής της αμφισημίας, ωθώντας μας να εντοπίσουμε τις επί μέρους, πρόσκαιρες ρωγμές αυτού του κλειστού αναπαραγόμενου σχήματος, οι οποίες μπορούν να επιτρέψουν την ανάδυση ενός ανα-στοχαστικού υποκειμένου. Για το λόγο αυτό στρέφεται στη μελέτη της ψυχικής διάστασης του υποκειμένου, σε συνδυασμό πάντα με τους κοινωνικούς περιορισμούς που τίθενται σε αυτό. Σε αυτό το πλαίσιο ιδιαίτερη σημασία αποκτά η εργασία της συνείδησης μέσω της οποίας το υποκείμενο ορίζεται ως ανα-στοχαστικό ον και η λειτουργία της μελαγχολίας, η οποία «σφραγίζει τα όρια της

υποκειμενοποίησης» (σελ. 43)

Η προσπάθεια αυτή για την τιθάσευση της αμφισημίας του υποκειμένου προκαλεί εύλογους αντιλόγους. Εάν, όπως γράφει ο Γ. Σταυρακάκης σε μια πρόσφατη κριτική του, «το υποκείμενο αλλοτριώνεται μέσα

Page 68: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

στην εξάρτησή του από την εξουσία, αν διχάζεται και αποπροσανατολίζεται κατά τον αναστοχασμό της ετερόνομης συγκρότησής του, πώς μπορεί να θεωρηθεί προσωπικά και κοινωνικά υπεύθυνο;» iv

Με το βιβλίο Λογοδοτώντας για τον Εαυτό η Μπάτλερ έρχεται εν πολλοίς να τοποθετηθεί απέναντι στο παραπάνω ερώτημα. Πέρα από τους συνήθεις υπόπτους, επιλέγει να συνομιλήσει και με τους Αντόρνο, Λεβινάς, Καβαρέρο και Λαπλάνς, περί των τρόπων αφήγησης του εαυτού, αντίστασης στην ηθική βία και ανάληψης της ευθύνης. Εδώ η Μπάτλερ προτείνει μια «ηθικοπολιτική της απεύθυνσης και της ευθύνης» η οποία, σύμφωνα με την ανάλυση της Αθηνάς Αθανασίου στο επίμετρο που συνοδεύει την έκδοση, εργάζεται στα «όρια της αυτονομίας του υποκειμένου» και «αναπροσανατολίζει την εννοιολόγηση της πράξης, πέρα από το στερεότυπο της αποκαλυπτικής, βουλησιαρχικής θετικότητας και προς μια έννοια συσχέτισης με την αρνητικότητα, όπου η ετερονομία δεν συμπίπτει με την υποταγή αλλά γίνεται πηγή δημιουργικής μετασχηματιστικής πράξης» (σελ. 224-225).

Τα τελευταία χρόνια, η Μπάτλερ επιχειρεί μια μετατόπιση του εστιακού κέντρου της θεωρητικής της αναζήτησης, από την επιτελεστικότητα του φύλου προς την επισφάλεια της ζωής, την τρωτότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Σε αυτήν την κίνηση, οι έννοιες του πένθους και της οδύνης, της βίας και της μελαγχολίας, που χαρακτηρίζουν τους αγώνες αναγνώρισης των γκέι και λεσβιακών κοινοτήτων -ιδιαίτερα μετά την εμφάνιση του AIDS- και οργανώνουν το θεωρητικό οπλοστάσιο της έμφυλης αντίστασης, γίνονται όροι διαύγασης των σημερινών πολιτικο-κοινωνικών συγκυριών.

Αρκεί κανείς να εξετάσει τα πρόσφατα δοκίμια που συνθέτουν το βιβλίο Ευάλωτη Ζωή: Οι Δυνάμεις του Πένθους και της Βίας και το αμετάφραστο Πλαίσια Πολέμου: Πότε η ζωή γίνεται πενθήσιμη; [Frames of War: When Life is Grievable?]. Πρόκειται για δοκίμια που γράφονται, δεν πρέπει να ξεχνάμε, σε καιρό πολέμου και αναφέρονται στο αμερικανικό θεωρητικο-πολιτικό συγκείμενο, χωρίς, φυσικά, να εξαντλούνται σε αυτό. Η Ευάλωτη Ζωή, ειδικότερα, ασκεί κριτική στις θεμελιώδεις παραμορφώσεις μιας εν πολλοίς αντι-διανοητικής, αντι-θεωρητικής δημόσιας σφαίρας, που αποκλείει de facto την άρθρωση ουσιωδών ερωτημάτων κατανόησης του ιστορικού και πολιτικού φορτίου των γεγονότων της 9/11. Σε αυτό το πλαίσιο, καταγγέλλονται οι εύκολες θυματοποιήσεις και οι υποτιθέμενες αντι-σημιτικές «ευαισθησίες», που καταπνίγουν έμπρακτα κάθε δημόσια απόπειρα κριτικής του ισραηλινού κράτους. Το έργο καλεί επίσης σε αντίσταση απέναντι στην «εθνική μελαγχολία» που γέννησε η δημόσια αποκήρυξη του πένθους για το φονταμενταλιστικό τραύμα στην καρδιά του αυτοκρατορικού κήτους. Η εξέταση των διαφορετικών πολιτικών αναγνώρισης του πένθους στο δημόσιο χώρο μπορεί να οδηγήσει στη συνειδητοποίηση των διαφορετικών επιπέδων ορατότητας των ανθρώπινων ζωών. Οι διαφορετικές αυτές κανονιστικές αντιλήψεις για το ανθρώπινο, υποστηρίζει η Μπάτλερ, είναι ορατές δια γυμνού οφθαλμού στο Γκουαντανάμο, τον κατεξοχήν τόπο περι-ορισμού θολών νομικοπολιτικών υπάρξεων, μη βιώσιμων ζωών. Η Ευάλωτη Ζωή επιμένει επίσης στο επιτακτικό αίτημα της ηθικής και πολιτικής στάσης απέναντι στην έκρηξη και διασπορά της κρατικής (πολεμικής) βίας. Εδώ, η αναμέτρηση με την αγωνιστική μη-βία που προτείνει η λεβινασιακή ηθική -με τον περίφημο λεβινασιανό «άλλο»- μας επιτρέπει να προσεγγίσουμε τις διαδικασίες ανθρωποποίησης που υπερβαίνουν τις απλές αναπαραστατικές πρακτικές και τεχνικές, για να θέσουμε εκ νέου το ερώτημα της ηθικής.

Εν κατακλείδι...

Page 69: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Είδαμε ότι η Μπάτλερ τώρα τελευταία εστιάζει στην τρωτότητα, στο θάνατο, στις νεκρολογίες, για να μιλήσει για τη ζωή και την επιβίωση, για να θέσει το ποιητικό και βαθύτατα πολιτικό ερώτημα περί του τι και ποιος/α «μετρά» ως έμφυλο υποκείμενο, ως ανθρώπινη ζωή, ως υπήκοος του έθνους-κράτους, ως συν-ανήκων/ουσα σε μια κοινότητα. Από τα Σώματα με σημασία: Οριοθετήσεις του «φύλου» στον λόγο, στιςΖωές με σημασία: Οριοθετήσεις του «ανθρώπινου» στον λόγο, εάν μου επιτραπεί ο νεολογισμός, η Μπάτλερ δεν παύει ποτέ να αναζητεί τρόπους έκθεσης του ερωτήματος της πολιτικής χειραφέτησης, μακριά από βολικούς ντετερμινισμούς και τελεολογίες.

Ο Γιώργος Γιαννακόπουλος είναι πολιτικός επιστήμονας

Βιβλία της στα ελληνικά

-Σώματα με σημασία: Οριοθετήσεις του «φύλου» στο λόγο, μτφρ. Πελαγία Μαρκέτου, εισαγωγή και επιστημονική επιμέλεια Αθηνά Αθανασίου. Αθήνα: Εκκρεμές, 2008

-Ευάλωτη ζωή: Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης και Κώστας Αθανασίου, εισαγωγή Αθηνά Αθανασίου. Αθήνα: Νήσος, 2008

-Λογοδοτώντας για τον εαυτό, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, επίμετρο και επιστημονική επιμέλεια Αθηνά Αθανασίου. Αθήνα: Εκκρεμές, 2009

-Η ψυχική ζωή της εξουσίας, μτφρ. Τάσος Μπέτζελος. Αθήνα: Πλέθρον, 2009

-Αναταραχή φύλου: Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εισαγωγή και επιστημονική επιμέλεια Βενετία Καντσά, επίμετρο Αθηνά Αθανασίου, Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2009.

-Επιτελεστική πολιτική και κριτική της κρατικής βίας (Τρίτη ετήσια διάλεξη στην μνήμη του Ν. Πουλαντζά), Αθήνα: Νήσος 2010

ΑΡΘΡΑ ΣΕ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΥΣ ΤΟΜΟΥΣ

-Σεξουαλικότητα: Θεωρίες και Πολιτικές της Ανθρωπολογίας (επιμέλεια, εισαγωγή: Κώστας Γιαννακόπουλος), Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2006, http://www.alexandria-publ.gr/new/book.php?id=90

Page 70: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

-Φεμινιστική Θεωρία και Πολιτισμική Κριτική (επιμέλεια και εισαγωγή Αθηνά Αθανασίου), Αθήνα: Νήσος 2006, http://www.nissos.gr/book.asp?bookId=116

ΥΠΟ ΕΚΔΟΣΗ

-Η διεκδίκηση της Αντιγόνης: Η συγγένεια μεταξύ ζωής και θανάτου, μτφρ. Βαρβάρα Σπυροπούλου, επιμέλεια Γιώργος Καράμπελας και Κώστας Λιβιεράτος, εισαγωγή Έλενα Τζελέπη. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΠΟ ΑΜΕΤΑΦΡΑΣΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ

-J. Butler, Excitable Speech: A Politics of the Performative. Λονδίνο: Rοutledge 1997, http://www.routledge.com/books/details/9780415915885/

-J. Butler, E.Laclau, S.Zizek, Contingency, Hegemony, Universality: Contemporary Dialogues of the

Left, Λονδίνο: Verso 2000, http://www.versobooks.com/books/ab/b-titles/butler_j_contingency.shtml

-J. Butler & G.Spivak, Who sings the Nation-State: Laguage, Politics, Belonging, Λονδίνο: Seagull 2007,

http://www.seagullindia.com/books/detailviewlonnew.asp?prodid=3217

-J. Butler, T. Asad, W. Brown, S. Mahmood, Is Critique Secular? Blasphemy, Injury and Free

Speech Μπέρκλεϊ: Berkeley University Press: 2009, http://www.ucpress.edu/book.php?isbn=9780982329412

- J. Butler, Frames of War: When is life grievable? Λονδίνο: Verso 2009,

http://www.versobooks.com/books/ab/b-titles/butler_judith_frames_of_war.shtml

ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΠΟ ΔΙΑΘΕΣΙΜΑ ΑΡΘΡΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΣΕ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

-«Εξήγηση και απενοχοποίηση, ή τι μπορούμε να ακούσουμε», (μτφρ. Γρηγόρης Ανανιάδης), Σύγχρονα Θέματα, Ιούνιος 2002

http://www.synchronathemata.gr/, http://synchronathemata.wordpress.com/

Page 71: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

-«Ο μαρξισμός και το απλώς πολιτισμικό» (μτφρ. Άκης Γαβριηλίδης) ΘέσειςΙανουάριος 2008, http://www.theseis.com/

-«Ζωές που δεν είναι άξιες πένθους» Συνέντευξη στη Νέλλη Καμπούρη για το ηλεκτρονικό περιοδικό re-

public, http://www.re-public.gr/?p=300

-«Το φύλο ως επιτέλεση», (μτφρ. Μαρία Παγκάκη), περ. Στίγμα, χχ

-«Μια άκριτη μορφή έξαψης», (μτρφ. Μωυσής Μπουντουρίδης) http://thrymmata.blogspot.com/2008/11/judith-butler.html

-«Η ψυχική ζωή της Εξουσίας» (μτφρ- εισαγωγή Σούλα), Black Out, Θεσσαλονίκη 2007, http://www.blackout.gr

-«Τζούντιθ Μπάτλερ: Επαν-ορίζοντας το 'κανονικό': Φεμινισμός και ριζοσπαστική αριστερά» Συνέντευξη στην Αθηνά Αθανασίου για τις Αναγνώσεις της Κυριακάτικης Αυγής (μετάφραση: Θεοδοσία Μαρινούδη) Κυριακάτικη Αυγή, 13.12.2009, http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=511625

-«Γιατί να μην παντρεύονται περισσότεροι από δύο;» Συνέντευξη στον Ματθαίο Τσιμιτάκη για την Καθημερινή, 10.01.2010, http://tsimitakis.wordpress.com

ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΔΙΑΘΕΣΙΜΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΗΣ ΣΤΟΝ ΗΜΕΡΗΣΙΟ ΚΑΙ ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΤΥΠΟ

-Νόρα Τσιμπούκη, «Τα όρια του σώματος», Ελευθεροτυπία 17.02.2009, http://archive.enet.gr/online/online_issues?pid=51&dt=27/02/2009&id=34643652

-Παναγιώτης Σωτήρης, «Σώμα, Εξουσίες, Ταυτότητες», Κυριακάτικη Αυγή, 22.02.2009, http://www.avgi.gr/NavigateActiongo.action?articleID=437324

-Δημήτρης Παπανικολάου, «Γυναίκα (και άντρας) δε γίνεσαι, αλλά γεννιέσαι», Τα Νέα, 08.08.2009,

http://www.tanea.gr/default.asp?pid=30&ct=19&artid=4530620&enthDate=08082009

-Αποστόλης Αρτινός, «Ο Εαυτός στον τόπο του Άλλου», Ελευθεροτυπία, 05.02.2010 http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=128703

-Γιάννης Σταυρακάκης, «Οι ευθύνες της εξουσίας και οι εξουσίες της ευθύνης», Τα Νέα, 30.04.2010, http://www.tanea.gr/default.asp?pid=30&ct=19&artid=4572575&enthDate=30042010

-Φώτης Τερζάκης, «Το ηθικό πρόβλημα σήμερα», Ελευθεροτυπία, 21.05.2010

http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=21/05/2010&id=164368

Page 72: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Η διάλεξη της Μπάτλερ στην μνήμη του Ν. Πουλαντζά είναι διαθέσιμη και ηλεκτρονικά μέσα από την ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Ν. Πουλαντζάς: http://www.poulantzas.gr και τον ιστότοπο vimeo.com - εκεί

μπορεί κανείς να δει και την ομιλία της στο Πάντειο. Στο Youtube υπάρχουν επίσης πολλές διαθέσιμες συνεντεύξεις και ομιλίες της Μπάτλερ.

Για μια αριστερή πολιτική

Σε πρώτο επίπεδο, η αριστερή πολιτική θα μπορούσε να έχει ως στόχο την αναπροσαρμογή και επέκταση της πολιτικής κριτικής στην κρατική βία, περιλαμβάνοντας τον πόλεμο και τις μορφές νόμιμης βίας, που με διαφορετικούς τρόπους στερούν από πληθυσμούς τους απαιτούμενους πόρους για την ελαχιστοποίηση της επισφάλειάς τους. Αυτό φαντάζει επειγόντως αναγκαίο, στο πλαίσιo των διαλυμένων κρατών προνοίας και όσων έχουν διαρρήξει ή δεν είναι σε θέση να επανασυνάψουν τα δίκτυα κοινωνικής προστασίας. Σε δεύτερο επίπεδο, [μια αριστερή πολιτική] θα μπορούσε να εστιάζει λιγότερο στις πολιτικές της ταυτότητας ή σε συμφέροντα και πεποιθήσεις που απορρέουν από ταυτοτικές αξιώσεις, και περισσότερο στις διαφορετικές διανομές της επισφάλειας, ελπίζοντας ότι θα διαμορφωθούν νέες συμμαχίες, ικανές να υπερβούν τα είδη φιλελεύθερων αδιεξόδων που προαναφέραμε. Διατέμνοντας τις ταυτοτικές κατηγορίες και τους πολυπολιτισμικούς χάρτες, η επισφάλεια δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για μια συμμαχία που δομείται γύρω από την αντίσταση στην κρατική βία και στην ικανότητα αυτής να παράγει, να εκμεταλλεύεται και να επιμερίζει την επισφάλεια, για τους σκοπούς του κέρδους και της υπεράσπισης της εδαφικής επικράτειας. Μια τέτοια συμμαχία δεν θα προϋπέθετε τη συμφωνία για κάθε ζήτημα επιθυμίας, πίστης ή αυτοπροσδιορισμού. Θα ήταν ένα κίνημα που προφυλάσσει συγκεκριμένα είδη υφιστάμενων ανταγωνισμών μεταξύ των μελών του, αποτιμώντας τέτοιες επίμονες και έντονες διαφορές ως το σημείο και τo περιεχόμενο μιας ριζοσπαστικής δημοκρατικής πολιτικής.

Από το τελευταίο έργο της Μπάτλερ, Frames Of War: When is Life Grievable?, Λονδίνο: Verso 2009 (σελ. 32, μτφρ. Γιώργος Γιαννακόπουλος)

Η Μίνα Ορφανού πρωταγωνιστεί στην ταινία Στρέλλα του Πάνου Χ. Κούτρα

i. «Γιατί να μην παντρεύονται περισσότεροι από δυο;» Συνέντευξη στον Ματθαίο Τσιμιτάκη για την Καθημερινή, 10.01.2010

ii. Το «Βραβείο κακής γραφής» απονεμήθηκε στην Μπάτλερ από το αμερικανικό συντηρητικό περιοδικό Philosophy and Literature το 1998. Στην δεύτερη θέση της λίστας αυτής βρέθηκε ο Homi Bhabha. Στα καθ’ ημάς ένα δημοσίευμα αναγγελία του περιοδικού Αθηνόραμα (10/12/2009)

Page 73: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

σχολιάζοντας τον τίτλο της διάλεξης στο Πάντειο κατέληγε «προσφέροντας» τιμητικό δίπλωμα αγγλικών Lower σε όποιους/ες θα κατάφερναν να τον μεταφράσουν.

iii. Βλ. Martha Nussbaum, “The Professor of Parody” [«Η Καθηγήτρια της Παρωδίας»] στο περιοδικό New Republic, 22.02.2009. Για μια άκρως ενδιαφέρουσα αντίστιξη του ριζικά διαφορετικού τρόπου με τον οποίο οι δυο φιλόσοφοι προσεγγίζουν την «αναπηρία» ως πρόβλημα για την πολιτική σκέψη βλ. την ταινία Examined Life (Zeitgeist films 2008)

iv. Γιάννης Σταυρακάκης, «Οι ευθύνες της εξουσίας και οι εξουσίες της ευθύνης», Τα Νέα, 30.04.2010

http://archive.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=564306

Τζούντιθ Μπάτλερ: Το Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ και ο εξοπλισμός του Ισραήλ Ημερομηνία δημοσίευσης: 13/06/2010

Η Τζούντιθ Μπάτλερ έχει όλα αυτά τα χρόνια εμπλακεί ενεργά στον αγώνα για ειρήνη και δικαιοσύνη στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη, τόσο μέσα από τη συγγραφή άρθρων και κριτικών δοκιμίων όσο και συμμετέχοντας σε διάφορες οργανώσεις, που προωθούν την ειρήνη και το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην περιοχή. Αυτή την περίοδο, μάλιστα, ασχολείται ερευνητικά με τις εβραϊκές κριτικές της κρατικής βίας και τη σημασία της «ανάμνησης» στην εβραιο-παλαιστινιακή ποιητική και φιλοσοφική παράδοση.

Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα από μια πρόσφατη ομιλία της σε φοιτητική συνέλευση στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ τον περασμένο Απρίλη. Στο κείμενο, που δημοσιεύτηκε στο αμερικανικό περιοδικό The Nation στις 14 Απρίλη 2010, η Μπάτλερ ενώνει τη φωνή της με την πλειοψηφία του συλλόγου φοιτητών του Μπέρκλεϊ, υπέρ της απεμπλοκής του πανεπιστημίου από επενδύσεις σε εταιρείες όπως η General Electricκαι η United Technologies, οι οποίες στηρίζουν έμπρακτα την παράνομη Ισραηλινή κατοχή και τις επιθέσεις στη Γάζα. Η παρέμβαση αυτή προκάλεσε την βίαιη αντίδραση φιλοϊσραηλινών συντηρητικών κύκλων, που δεν δίστασαν να εγκαλέσουν δημόσια την αμερικανοεβραία φιλόσοφο για αντισημιτική πολιτική δράση.

Γιώργος Γιαννακόπουλος

ΤΗΣ ΤΖΟΥΝΤΙΘ ΜΠΑΤΛΕΡ

Αυτό που έμαθα ως μικρό παιδί στη συναγωγή μου, που δεν υπήρξε και κανένα άντρο ριζοσπαστικότητας, ήταν η αναγκαιότητα της δημόσιας έκφρασης εναντίον της κοινωνικής αδικίας. Διδάχθηκα να βρίσκω το θάρρος να εκφράζομαι και να τοποθετούμαι δημόσια, ακόμη και όταν κανείς

Page 74: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

κατηγορείται ότι απομακρύνεται από τον κοινό νου ή απειλείται με λογοκρισία και τιμωρία. Έμαθα ότι η μεγαλύτερη αδικία είναι η σιωπή μπροστά στην εγκληματική αδικία. Αυτή ακριβώς η παράδοση της εβραϊκής κοινωνικής ηθικής έπαιξε σημαντικό ρόλο στους αγώνες εναντίον του ναζισμού, του φασισμού και κάθε άλλης μορφής διάκρισης, καθώς και στις διαμάχες για την εδραίωση των δικαιωμάτων των προσφύγων μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Σίγουρα δεν υπάρχουν ακραιφνείς αναλογίες ανάμεσα στη σημερινή κατάσταση και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μεταξύ της Νότιας Αφρικής και του Ισραήλ. Σε κάθε περίπτωση, όμως, υφίστανται γενικά πλαίσια για το στοχασμό της συν-ύπαρξης, του δικαιώματος σε μια ζωή χωρίς εξωτερικές στρατιωτικές επεμβάσεις, των δικαιωμάτων των προσφύγων. Πάνω σε αυτά εδράζονται πολλοί διεθνείς νόμοι που επιτρέπουν σε εβραίους και μη-εβραίους να ζήσουν σε έναν κόσμο περισσότερο δίκαιο, όχι για το ένα ή το άλλο έθνος αλλά για κάθε πληθυσμό, ανεξαρτήτως εθνικότητας και υπηκοότητας. Εάν ορισμένοι από εμάς ελπίζουμε ότι το Ισραήλ θα συμμορφωθεί απέναντι στο διεθνές δίκαιο, είναι ακριβώς για να μπορέσουν οι λαοί να συνυπάρξουν μεταξύ τους ελεύθερα και ειρηνικά. Η απαίτηση αυτή δεν απο-νομιμοποιεί το Ισραήλ· τουναντίον, η ευθυγράμμιση με το διεθνές δίκαιο είναι ο καλύτερος τρόπος ώστε το Ισραήλ να αποκτήσει τη νομιμοποίηση, το σεβασμό και μια σταθερή θέση ανάμεσα στους λαούς του κόσμου.[...]

Υπάρχουν δύο εταιρείες που δεν έχουν μόνο επενδύσει στην ισραηλινή κατοχή παλαιστινιακής γης και ανθρώπων, αλλά κερδοσκοπούν από την κατοχή αυτή, που εν μέρει την συντηρούν κεφάλαια επενδεδυμένα από Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια. Πρόκειται για την General Electric και την United Technologies. Παράγουν αεροπλάνα που είναι σχεδιασμένα για βομβαρδισμούς και δολοφονίες και τα οποία, σύμφωνα με την Διεθνή Αμνηστία και την Human Rights Watch, έχουν βομβαρδίσει και δολοφονήσει αθώους πολίτες. Καλείστε να αποσύρετε τα κεφάλαια από τις δυο αυτές εταιρείες. ΔΕΝ καλείστε να αποσύρετε κεφάλαια από κάθε εταιρεία που έχει πάρε-δώσε με το Ισραήλ. Δεν καλείστε να καταφύγετε σε απόσυρση κεφαλαίων από ισραηλινές εταιρείες ή πολίτες, στη βάση της υπηκοότητας ή εθνικής τους αναφοράς. Σας ζητείται μόνο να απαιτήσετε την απόσυρση κεφαλαίων από συγκεκριμένες εταιρείες που παράγουν όπλα που σκοτώνουν αμάχους. [...]

Ας γίνει αυτή η απόσυρση κεφαλαίων αφορμή για μια περισσότερο θαρραλέα πολιτική της ηθικής επένδυσης, που θα εφαρμόζεται σε κάθε εταιρεία στην οποία επενδύει πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια. Πρόκειται για την εκκίνηση μιας αλληλουχίας την οποία επιθυμούν και οι δυο πλευρές αυτής της αντιδικίας. Το Ισραήλ δεν θα ξεχωρίζει ως έθνος που μποϋκοτάρεται - αν και πρέπει να σημειώσουμε ότι το ίδιο το Ισραήλ δεν μποϋκοτάρεται από αυτή την απόφαση.1 Αλλά ούτε και η ισραηλινή κατοχή θα εξαιρείται από τα διεθνή μέτρα και σταθμά. Εάν πιστεύετε ότι η ιστορική κατανόηση της γέννησης του Ισραήλ του προσδίδει μια ιδιαίτερη θέση στον κόσμο, τότε διαφωνείτε με εκείνους τους πρώιμους σιωνιστές, τον Martin Buber και τον Judah Magnes μεταξύ άλλων, που δεν υποστήριζαν μόνο ότι το Ισραήλ πρέπει να πορευτεί ισότιμα με τα άλλα έθνη, αλλά και ότι πρέπει να εξειδικεύσει τις αρχές της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης στις πράξεις και τις πολιτικές του. Δεν υπάρχει τίποτε στην ιστορία του Ισραήλ και του εβραϊκού λαού που να δικαιολογεί εγκλήματα πολέμου και να απαιτεί την αναβολή της κρίσης μας για αυτά σήμερα. Έχουμε την δυνατότητα να διαφωνούμε επί μακρόν για την κατοχή, αλλά δεν νομίζω ότι θα καταφέρουμε ποτέ να δικαιολογήσουμε, από τη σκοπιά του διεθνούς δικαίου, την αποστέρηση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης σε εκατομμύρια ανθρώπους και την έλλειψη προστασίας έναντι της αστυνομικής, στρατιωτικής παρενόχλησης και καταστροφής. Ακόμη και έτσι, μπορούμε να κάνουμε αυτή τη συζήτηση και δεν χρειάζεται να την εξαντλήσουμε εδώ για να καταλάβουμε τη συγκεκριμένη επιλογή που έχουμε μπροστά μας. Δεν χρειάζεται να αποφασίσετε οριστικά για την κατοχή, ώστε να συμφωνήσετε ότι είναι λάθος η επένδυση σε εταιρείες που διαπράττουν εγκλήματα πολέμου, και ότι υποστηρίζοντας αυτό συμπαρατάσσεστε με τους Εβραίους,

Page 75: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

τους Μουσουλμάνους, τους Ινδουϊστές, τους Χριστιανούς και τόσους πολλούς άλλους λαούς με διαφορετικές θρησκείες και κοσμικές παραδόσεις, που πιστεύουν ότι η διεθνής διακυβέρνηση, η δικαιοσύνη και η ειρήνη απαιτούν τη συμμόρφωση με το διεθνές δίκαιο, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αντίσταση στα εγκλήματα πολέμου.

Δηλώνετε ότι δεν επιθυμείτε να επενδύονται τα χρήματά σας σε βόμβες, ελικόπτερα και πολεμικό υλικό που καταστρέφει αθώες ζωές. Δεν το επιθυμείτε σε αυτό το συγκείμενο και δεν το επιθυμείτε σε κανένα συγκείμενο.

Ένα μέρος του εαυτού μου θέλει να αστειευθεί. Πού θα ήταν τα ανθρώπινα δικαιώματα χωρίς τους Εβραίους! Με τη βοήθειά μας συντάχθηκαν τα δικαιώματα αυτά στη Νυρεμβέργη και για μια ακόμη φορά στην Ιερουσαλήμ· τι σημαίνει λοιπόν η ύπαρξη εκείνων που σας λένε ότι είναι αναλγησία προς την εβραϊκότητα η δημόσια υποστήριξη του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Πρόκειται για ένα ψέμα και για μια τερατώδη άποψη περί του τι σημαίνει να είναι κανείς εβραίος.

Καταισχύνει τις βαθυστόχαστες παραδόσεις κοινωνικής δικαιοσύνης που προέκυψαν από τους αγώνες ενάντια στον φασισμό και τον ρατσισμό. Διαγράφει την παράδοση τουta-ayush, της συμβίωσης, την ηθική σχέση ως προς τον μη-εβραίο που είναι η ουσία της εβραϊκής ηθικής, και εξαλείφει την αξία που αποδίδεται στη ζωή, ανεξαρτήτως θρησκείας ή φυλής. Δεν χρειάζεται να δείξει κανείς ότι ο αγώνας εναντίον αυτής της κατοχής είναι ανάλογος με εκείνον εναντίον του απαρτχάιντ, για να μάθουμε ότι κάθε αγώνας έχει τη δική του αξιοπρέπειά και τη δική του απόλυτη αξία, και ότι το κάθε είδος καταπίεσης δεν πρέπει να ταυτίζεται επακριβώς για να είναι το ίδιο εσφαλμένο. Πρέπει να σημειωθεί ότι η κατοχή και το απαρτχάιντ συνιστούν δυο διαφορετικές εκδοχές αποικιοκρατίας, αν και δεν είναι ανάγκη να κατανοήσουμε πλήρως τις παραπάνω συγκλίσεις και αποκλίσεις για να θέσουμε το ερώτημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα.[...]

Ο αγώνας εναντίον του φόβου, στο όνομα της κοινωνικής δικαιοσύνης, είναι μέρος μιας μεγάλης και αξιοσέβαστης μη-εθνικιστικής εβραϊκής παράδοσης, που είναι αφοσιωμένη όχι μόνο στην ελευθερία του καθενός, αλλά σε όλες τις ελευθερίες μας. Ας θυμόμαστε ότι δεν υπάρχει ένας μοναδικός εβραίος, ούτε ένα μοναδικό Ισραήλ, και ότι όσοι υποστηρίζουν το αντίθετο επιδιώκουν τον εκφοβισμό ή τον περιορισμό των κριτικών σας ικανοτήτων. Ψηφίζοντας υπέρ εισέρχεστε σε μια συζήτηση που έχει ήδη αρχίσει, που έχει ιδιαίτερη σημασία για την πραγμάτωση της δικαιοσύνης και που προϋποθέτει την θαρραλέα δημόσια τοποθέτηση ενάντια στην κοινωνική αδικία, κάτι που διδάχθηκα ήδη από παιδί και πρέπει να διδασκόμαστε συνέχεια. Κατανοώ την δυσκολία αυτού του τρόπου έκφρασης. Εάν όμως αντιμάχεστε την σιωπή, παίρνοντας δημόσια θέση υπέρ του δικαίου, βρίσκεστε ήδη μέσα στον αγώνα εναντίον της καταπίεσης και υπέρ της ελευθερίας, έναν αγώνα που γνωρίζει ότι δεν υπάρχει ελευθερία του ενός χωρίς την ελευθερία όλων. Σίγουρα θα υπάρξουν εκείνοι και εκείνες που θα σας κατηγορήσουν για μίσος, αλλά ίσως οι ίδιες οι κατηγορίες είναι αυτές που ενεργοποιούν το μίσος. Δεν πρέπει να μπείτε στον κύκλο των απειλών, του φόβου και του μίσους - αυτός είναι ο διαβολικός κύκλος του ίδιου του πολέμου. Πρέπει να εγκαταλείψετε τον λόγο του πολέμου και να διεκδικήσετε το δίκαιο. Δεν θα είστε μόνοι. Θα συν-ομιλείτε με άλλους και θα βαδίζετε προς την πραγμάτωση της ειρήνης - των αρχών της μη-βίας και της συν-ύπαρξης, που μόνο αυτές μπορούν να γίνουν τα θεμέλια της ειρήνης. Παίρνοντας θέση εναντίον της στρατιωτικής καταστροφής αθώων ζωών και του εταιρικού κέρδους που εξαρτάται από αυτή την καταστροφή, θα έχετε την υποστήριξη ενός ανερχόμενου, δυναμικού κινήματος, παγκόσμιου και διαγενεακού. Θα σταθείτε μαζί μας και εμείς ασφαλώς θα σταθούμε μαζί σας.

Page 76: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

1. Για την ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα θέση της Μπάτλερ σχετικά με το ακαδημαϊκό και πολιτισμικό μποϋκοτάζ του ισραηλινού κράτους, που κερδίζει έδαφος και στα καθ' ημάς, βλ. την πρόσφατη συνέντευξή της στον Udi Aloni, διαθέσιμη στο διαδικτυακό τόπο Haaretz.com (14.02.2010)

http://archive.avgi.gr/ArticleActionshow.ac

Παραγγελία

ΕπιθυμητόΑγαπημένο βιβλίοAγαπημένος Συγγραφέας Share on facebookShare on twitterShare on emailMore Sharing Services0 ΑΝΑΤΑΡΑΧΗ ΦΥΛΟΥ

Ο ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ BUTLER JUDITH

Παρουσίαση

Η Αναταραχή φύλου είναι ένα από τα πιο σημαντικά έργα της σύγχρονης φεμινιστικής θεωρίας και των σπουδών φύλου, θεωρείται δε καταστατικό κείμενο της queer θεωρίας. Η επίδρασή του δεν περιορίστηκε σε ακαδημαϊκούς κύκλους, αλλά προκάλεσε έντονες συζητήσεις στο χώρο τόσο του φεμινιστικού όσο και του γκέι και λεσβιακού κινήματος. Μέσα από την κριτική επανανάγνωση του έργου των Μπωβουάρ, Φουκώ, Βιτίγκ, Ιριγκαρέ, Λεβί-Στρως, Λακάν, Φρόυντ, Ρούμπιν, Κρίστεβα, η Τζούντιθ Μπάτλερ επιχειρεί μια κριτική γενεαλογία της κατασκευής των κατηγοριών του φύλου, της σεξουαλικότητας, της επιθυμίας και του σώματος ως κατηγοριών ταυτότητας, τις οποίες θεωρεί προϊόντα της "υποχρεωτικής" ετεροσεξουαλικότητας και του φαλλογοκεντρισμού. Προεκτείνοντας τις θέσεις ότι η υποκειμενικότητα παράγεται λογοθετικά και ότι το βιολογικό φύλο είναι μια πολιτική κατηγορία που θεμελιώνει την ετεροσεξουαλικότητα, προβάλλει το ρηξικέλευθο επιχείρημα ότι η υποτιθέμενη συνοχή μεταξύ βιολογικού φύλου, κοινωνικού φύλου και σεξουαλικότητας δεν οφείλεται παρά στην επαναλαμβανόμενη στιλιστική επιτέλεση συγκεκριμένων πράξεων μέσα στο χρόνο, πράξεων που αποκτούν το νόημά τους σε ένα πλαίσιο ετεροκανονικότητας. Αυτή η επιτελεστικότητα του φύλου, που δίνει την εντύπωση ενός έμφυλου πυρήνα, μιας κρυμμένης ψυχικής ουσίας, με αποτέλεσμα το φύλο να εκλαμβάνεται ως αληθινό, δεν είναι ωστόσο παρά μια μίμηση χωρίς πρωτότυπο, μια διαρκής παρωδία της ίδιας της έννοιας του πρωτοτύπου. Στο πλαίσιο αυτό, η αποτυχημένη μίμηση, η ατελέσφορη εκτέλεση της εντολής "να είσαι ένα δεδομένο φύλο" μπορεί να αναταράξει τις κατηγορίες του φύλου, να δημιουργήσει ρήγματα που θα επιτρέπουν την ανασήμανσή του. (Από την παρουσίαση της έκδοσης) Η επιστημονική και πολιτική σημασία του βιβλίου έχει συζητηθεί εκτενώς. Διεθνώς, χιλιάδες επιστημονικών άρθρων και βιβλίων "εμπνεύστηκαν", τιθέμενα υπέρ ή κατά, από τις θέσεις που υποστηρίζει εδώ η Μπάτλερ, και τις διερευνούν περαιτέρω. Κάποια από αυτά καταπιάνονται με τα υποτιθέμενα λάθη, ή έστω τις αστοχίες, στην έμφαση του επιχειρήματος, στην ανάλυση κ.ά. Ειδικά η αμερικανική αριστερά της διανόησης έθεσε ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσον μία ανάλυση που βασίζεται στη διάλυση ουσιοκρατικών τοποθετήσεων μπορεί να συμμαχήσει με αγώνες για την

Page 77: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

κοινωνική δικαιοσύνη. Ίσως η εποχή της "κρίσης" στην οποία έρχεται η ελληνική μετάφραση του βιβλίου να αρκεί για την απάντηση του ζητήματος αυτού. Είναι σαφές πως το βιβλίο αυτό συμβάλλει ποικιλοτρόπως στους σύνθετους αγώνες για την κοινωνική δικαιοσύνη, κι ας χτυπάει νεύρα. (Αλεξάνδρα Χαλκιά, Η Αυγή - Αναγνώσεις, 5/9/2010)

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ - ΟΙΚΕΙΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΣΕ ΑΝΟΙΚΕΙΟΥΣ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΥΣ (Βενετία Καντσά) ΠΡΟΛΟΓΟΣ (1999) ΠΡΟΛΟΓΟΣ (1990) 1. ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΦΥΛΟΥ /ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΦΥΛΟΥ /ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ ΟΙ "ΓΥΝΑΙΚΕΣ", ΩΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΦΕΜΙΝΙΣΜΟΥ Η ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΗ ΤΑΞΗ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΦΥΛΟΥ / ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΦΥΛΟΥ / ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΥΛΟ: ΤΑ ΚΥΚΛΟΤΕΡΗ ΑΠΟΜΕΙΝΑΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΔΙΑΜΑΧΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΔΥΑΔΙΚΟΥ, ΤΟΥ ΕΝΩΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΑΥΤΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ, ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ ΦΥΛΟ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΗΣ ΥΠΟΣΤΑΣΗΣ ΓΛΩΣΣΑ, ΕΞΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΤΟΥ ΕΚΤΟΠΙΣΜΟΥ 2. ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ, ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΦΥΛΟΦΙΛΙΚΗΣ ΜΗΤΡΑΣ Η ΚΡΙΣΙΜΗ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΔΟΜΙΣΜΟΥ Ο ΛΑΚΑΝ, Η ΡΙΒΙΕΡ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΤΗΣ ΜΑΣΚΑΡΑΤΑΣ Ο ΦΡΟΥΝΤ ΚΑΙ Η ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ Η ΠΟΛΥΠΛΟΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΑΥΤΙΣΗΣ ΑΝΑΔΙΑΤΥΠΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΩΣ ΕΞΟΥΣΙΑ 3. ΑΝΑΤΡΕΠΤΙΚΕΣ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΑΞΕΙΣ ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΤΖΟΥΛΙΑ ΚΡΙΣΤΕΒΑ Ο ΦΟΥΚΩ, Η/Ο HERCULINE ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗΣ ΑΣΥΝΕΧΕΙΑΣ ΜΟΝΙΚ ΒΙΤΙΓΚ: ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΚΑΙ ΠΛΑΣΜΑΤΙΚΟ ΦΥΛΟ ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ ΕΓΓΡΑΦΕΣ, ΕΠΙΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ - ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΩΔΙΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΠΙΜΕΤΡΟ - ΕΠΙΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΤΑΡΑΞΕΙΣ (Αθηνά Αθανασίου) ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ Λεπτομέρειες

Ξενόγλωσσος τίτλος GENDER TROUBLE. FEMINISM AND THE SUBVERSION OF IDENTITY

ISBN13 9789602214695

Εκδότης ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

Χρονολογία Έκδοσης Δεκέμβριος 2009

Αριθμός σελίδων 232

Διαστάσεις 24x17

Μετάφραση ΚΑΡΑΜΠΕΛΑΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

Επιμέλεια ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ

Συγγραφέας/Δημιουργός (Ελληνικά) ΜΠΑΤΛΕΡ ΤΖΟΥΝΤΙΘ

Κωδικός Πολιτείας 0170-0447

Θέμα ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ/ΤΟ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΖΗΤΗΜΑ

on?articleID=549057

Page 78: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

13 June 2010

ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ ΤΖΟΥΝΤΙΘ ΜΠΑΤΛΕΡ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ BERKLEY

(απόσπασμα από μια πρόσφατη ομιλία της σε φοιτητική συνέλευση στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ τον περασμένο Απρίλη). Στο κείμενο, που δημοσιεύτηκε στο αμερικανικό περιοδικό The Nation στις 14 Απρίλη 2010, η Μπάτλερ ενώνει τη φωνή της με την πλειοψηφία του συλλόγου φοιτητών του Μπέρκλεϊ, υπέρ της απεμπλοκής του πανεπιστημίου από επενδύσεις σε εταιρείες όπως η General Electric και η UnitedTechnologies, οι οποίες στηρίζουν έμπρακτα την παράνομη Ισραηλινή κατοχή και τις επιθέσεις στη Γάζα. Η παρέμβαση αυτή προκάλεσε την βίαιη αντίδραση φιλοϊσραηλινών συντηρητικών κύκλων, που δεν δίστασαν να εγκαλέσουν δημόσια την αμερικανοεβραία φιλόσοφο για αντισημιτική πολιτική δράση. Γιώργος Γιαννακόπουλος ΑΝΑΔΗΜΟΣΊΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΥΓΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 13/6/2010 ΤΗΣ ΤΖΟΥΝΤΙΘ ΜΠΑΤΛΕΡ Αυτό που έμαθα ως μικρό παιδί στη συναγωγή μου, που δεν υπήρξε και κανένα άντρο ριζοσπαστικότητας, ήταν η αναγκαιότητα της δημόσιας έκφρασης εναντίον της κοινωνικής αδικίας. Διδάχθηκα να βρίσκω το θάρρος να εκφράζομαι και να τοποθετούμαι δημόσια, ακόμη και όταν κανείς κατηγορείται ότι απομακρύνεται από τον κοινό νου ή απειλείται με λογοκρισία και τιμωρία. Έμαθα ότι η μεγαλύτερη αδικία είναι η σιωπή μπροστά στην εγκληματική αδικία. Αυτή ακριβώς η παράδοση της εβραϊκής κοινωνικής ηθικής έπαιξε σημαντικό ρόλο στους αγώνες εναντίον του ναζισμού, του φασισμού και κάθε άλλης μορφής διάκρισης, καθώς και στις διαμάχες για την εδραίωση των δικαιωμάτων των προσφύγων μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Σίγουρα δεν υπάρχουν ακραιφνείς αναλογίες ανάμεσα στη σημερινή κατάσταση και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μεταξύ της Νότιας Αφρικής και του Ισραήλ. Σε κάθε περίπτωση, όμως, υφίστανται γενικά πλαίσια για το στοχασμό της συν-ύπαρξης, του δικαιώματος σε μια ζωή χωρίς εξωτερικές στρατιωτικές επεμβάσεις, των δικαιωμάτων των προσφύγων. Πάνω σε αυτά εδράζονται πολλοί διεθνείς νόμοι που επιτρέπουν σε εβραίους και μη-εβραίους να ζήσουν σε έναν κόσμο περισσότερο δίκαιο, όχι για το ένα ή το άλλο έθνος αλλά για κάθε πληθυσμό, ανεξαρτήτως εθνικότητας και υπηκοότητας. Εάν ορισμένοι από εμάς ελπίζουμε ότι το Ισραήλ θα συμμορφωθεί απέναντι στο διεθνές δίκαιο, είναι ακριβώς για να μπορέσουν οι λαοί να συνυπάρξουν μεταξύ τους ελεύθερα και ειρηνικά. Η απαίτηση αυτή δεν απο-νομιμοποιεί το Ισραήλ· τουναντίον, η ευθυγράμμιση με το διεθνές δίκαιο είναι ο καλύτερος τρόπος ώστε το Ισραήλ να αποκτήσει τη νομιμοποίηση, το σεβασμό και μια σταθερή θέση ανάμεσα στους λαούς του κόσμου.[...] Υπάρχουν δύο εταιρείες που δεν έχουν μόνο επενδύσει στην ισραηλινή κατοχή παλαιστινιακής γης και ανθρώπων, αλλά κερδοσκοπούν από την κατοχή αυτή, που εν μέρει την συντηρούν κεφάλαια επενδεδυμένα από Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια. Πρόκειται για την General Electric και την United Technologies. Παράγουν αεροπλάνα που είναι σχεδιασμένα για βομβαρδισμούς και δολοφονίες και τα οποία, σύμφωνα με την Διεθνή Αμνηστία και την

Page 79: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Human Rights Watch, έχουν βομβαρδίσει και δολοφονήσει αθώους πολίτες. Καλείστε να αποσύρετε τα κεφάλαια από τις δυο αυτές εταιρείες. ΔΕΝ καλείστε να αποσύρετε κεφάλαια από κάθε εταιρεία που έχει πάρε-δώσε με το Ισραήλ. Δεν καλείστε να καταφύγετε σε απόσυρση κεφαλαίων από ισραηλινές εταιρείες ή πολίτες, στη βάση της υπηκοότητας ή εθνικής τους αναφοράς. Σας ζητείται μόνο να απαιτήσετε την απόσυρση κεφαλαίων από συγκεκριμένες εταιρείες που παράγουν όπλα που σκοτώνουν αμάχους. [...] Ας γίνει αυτή η απόσυρση κεφαλαίων αφορμή για μια περισσότερο θαρραλέα πολιτική της ηθικής επένδυσης, που θα εφαρμόζεται σε κάθε εταιρεία στην οποία επενδύει πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια. Πρόκειται για την εκκίνηση μιας αλληλουχίας την οποία επιθυμούν και οι δυο πλευρές αυτής της αντιδικίας. Το Ισραήλ δεν θα ξεχωρίζει ως έθνος που μποϋκοτάρεται - αν και πρέπει να σημειώσουμε ότι το ίδιο το Ισραήλ δεν μποϋκοτάρεται από αυτή την απόφαση.1 Αλλά ούτε και η ισραηλινή κατοχή θα εξαιρείται από τα διεθνή μέτρα και σταθμά. Εάν πιστεύετε ότι η ιστορική κατανόηση της γέννησης του Ισραήλ του προσδίδει μια ιδιαίτερη θέση στον κόσμο, τότε διαφωνείτε με εκείνους τους πρώιμους σιωνιστές, τον Martin Buber και τον Judah Magnes μεταξύ άλλων, που δεν υποστήριζαν μόνο ότι το Ισραήλ πρέπει να πορευτεί ισότιμα με τα άλλα έθνη, αλλά και ότι πρέπει να εξειδικεύσει τις αρχές της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης στις πράξεις και τις πολιτικές του. Δεν υπάρχει τίποτε στην ιστορία του Ισραήλ και του εβραϊκού λαού που να δικαιολογεί εγκλήματα πολέμου και να απαιτεί την αναβολή της κρίσης μας για αυτά σήμερα. Έχουμε την δυνατότητα να διαφωνούμε επί μακρόν για την κατοχή, αλλά δεν νομίζω ότι θα καταφέρουμε ποτέ να δικαιολογήσουμε, από τη σκοπιά του διεθνούς δικαίου, την αποστέρηση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης σε εκατομμύρια ανθρώπους και την έλλειψη προστασίας έναντι της αστυνομικής, στρατιωτικής παρενόχλησης και καταστροφής. Ακόμη και έτσι, μπορούμε να κάνουμε αυτή τη συζήτηση και δεν χρειάζεται να την εξαντλήσουμε εδώ για να καταλάβουμε τη συγκεκριμένη επιλογή που έχουμε μπροστά μας. Δεν χρειάζεται να αποφασίσετε οριστικά για την κατοχή, ώστε να συμφωνήσετε ότι είναι λάθος η επένδυση σε εταιρείες που διαπράττουν εγκλήματα πολέμου, και ότι υποστηρίζοντας αυτό συμπαρατάσσεστε με τους Εβραίους, τους Μουσουλμάνους, τους Ινδουϊστές, τους Χριστιανούς και τόσους πολλούς άλλους λαούς με διαφορετικές θρησκείες και κοσμικές παραδόσεις, που πιστεύουν ότι η διεθνής διακυβέρνηση, η δικαιοσύνη και η ειρήνη απαιτούν τη συμμόρφωση με το διεθνές δίκαιο, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αντίσταση στα εγκλήματα πολέμου. Δηλώνετε ότι δεν επιθυμείτε να επενδύονται τα χρήματά σας σε βόμβες, ελικόπτερα και πολεμικό υλικό που καταστρέφει αθώες ζωές. Δεν το επιθυμείτε σε αυτό το συγκείμενο και δεν το επιθυμείτε σε κανένα συγκείμενο. Ένα μέρος του εαυτού μου θέλει να αστειευθεί. Πού θα ήταν τα ανθρώπινα δικαιώματα χωρίς τους Εβραίους! Με τη βοήθειά μας συντάχθηκαν τα δικαιώματα αυτά στη Νυρεμβέργη και για μια ακόμη φορά στην Ιερουσαλήμ· τι σημαίνει λοιπόν η ύπαρξη εκείνων που σας λένε ότι είναι αναλγησία προς την εβραϊκότητα η δημόσια υποστήριξη του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων; Πρόκειται για ένα ψέμα και για μια τερατώδη άποψη περί του τι σημαίνει να είναι κανείς εβραίος. Καταισχύνει τις βαθυστόχαστες παραδόσεις κοινωνικής δικαιοσύνης που προέκυψαν από τους αγώνες ενάντια στον φασισμό και τον ρατσισμό. Διαγράφει την παράδοση του ta-ayush, της συμβίωσης, την ηθική σχέση ως προς τον μη-εβραίο που είναι η ουσία της εβραϊκής ηθικής, και εξαλείφει την αξία που αποδίδεται στη ζωή, ανεξαρτήτως θρησκείας ή φυλής. Δεν χρειάζεται να δείξει κανείς ότι ο αγώνας εναντίον αυτής της κατοχής είναι ανάλογος με εκείνον εναντίον του απαρτχάιντ, για να μάθουμε ότι κάθε αγώνας έχει τη δική του αξιοπρέπειά και τη δική του απόλυτη αξία, και ότι το κάθε είδος καταπίεσης δεν πρέπει να ταυτίζεται επακριβώς για να είναι το ίδιο εσφαλμένο. Πρέπει να σημειωθεί ότι η κατοχή και το απαρτχάιντ συνιστούν δυο διαφορετικές εκδοχές αποικιοκρατίας, αν και δεν είναι ανάγκη να κατανοήσουμε πλήρως τις παραπάνω συγκλίσεις και αποκλίσεις για να θέσουμε το ερώτημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα.[...] Ο αγώνας εναντίον του φόβου, στο όνομα της κοινωνικής δικαιοσύνης, είναι μέρος μιας μεγάλης και αξιοσέβαστης μη-εθνικιστικής εβραϊκής παράδοσης, που είναι αφοσιωμένη όχι μόνο στην ελευθερία του καθενός, αλλά σε όλες τις ελευθερίες μας. Ας θυμόμαστε ότι δεν υπάρχει ένας μοναδικός εβραίος, ούτε ένα μοναδικό Ισραήλ, και ότι όσοι υποστηρίζουν το αντίθετο επιδιώκουν τον εκφοβισμό ή τον περιορισμό των κριτικών σας ικανοτήτων. Ψηφίζοντας υπέρ εισέρχεστε σε μια συζήτηση που έχει ήδη αρχίσει, που έχει ιδιαίτερη σημασία για την πραγμάτωση της δικαιοσύνης και που προϋποθέτει την θαρραλέα δημόσια τοποθέτηση ενάντια στην κοινωνική αδικία, κάτι που διδάχθηκα ήδη από παιδί και πρέπει να διδασκόμαστε συνέχεια. Κατανοώ την δυσκολία αυτού του τρόπου έκφρασης. Εάν όμως

Page 80: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

αντιμάχεστε την σιωπή, παίρνοντας δημόσια θέση υπέρ του δικαίου, βρίσκεστε ήδη μέσα στον αγώνα εναντίον της καταπίεσης και υπέρ της ελευθερίας, έναν αγώνα που γνωρίζει ότι δεν υπάρχει ελευθερία του ενός χωρίς την ελευθερία όλων. Σίγουρα θα υπάρξουν εκείνοι και εκείνες που θα σας κατηγορήσουν για μίσος, αλλά ίσως οι ίδιες οι κατηγορίες είναι αυτές που ενεργοποιούν το μίσος. Δεν πρέπει να μπείτε στον κύκλο των απειλών, του φόβου και του μίσους - αυτός είναι ο διαβολικός κύκλος του ίδιου του πολέμου. Πρέπει να εγκαταλείψετε τον λόγο του πολέμου και να διεκδικήσετε το δίκαιο. Δεν θα είστε μόνοι. Θα συν-ομιλείτε με άλλους και θα βαδίζετε προς την πραγμάτωση της ειρήνης - των αρχών της μη-βίας και της συν-ύπαρξης, που μόνο αυτές μπορούν να γίνουν τα θεμέλια της ειρήνης. Παίρνοντας θέση εναντίον της στρατιωτικής καταστροφής αθώων ζωών και του εταιρικού κέρδους που εξαρτάται από αυτή την καταστροφή, θα έχετε την υποστήριξη ενός ανερχόμενου, δυναμικού κινήματος, παγκόσμιου και διαγενεακού. Θα σταθείτε μαζί μας και εμείς ασφαλώς θα σταθούμε μαζί σας. 1. Για την ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα θέση της Μπάτλερ σχετικά με το ακαδημαϊκό και πολιτισμικό μποϋκοτάζ του ισραηλινού κράτους, που κερδίζει έδαφος και στα καθ' ημάς, βλ. την πρόσφατησυνέντευξή της στον Udi Aloni, διαθέσιμη στο διαδικτυακό τόπο Haaretz.com (14.02.2010) « Αυτά τα ατίθασα παιδιά του ΚΚΕ

Η αναγκαία ευγλωττία της διαμαρτυρίας »

Επαν-ορίζοντας το «κανονικό»: φεμινισμός και ριζοσπαστική αριστερά

Πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη της Τζούντιθ Μπάτλερ. Δημοσιεύθηκε στην “Αυγή” στις

13/12 του 2009

Συνέντευξη στην Αθηνά Αθανασίου

* Με τη θεωρία της επιτελεστικότητας του φύλου, την οποία αναπτύσσετε στα

βιβλία σας Αναταραχή Φύλου και Σώματα με Σημασία, αμφισβητείτε τη φυσική

συνέχεια μεταξύ βιολογικού φύλου, κοινωνικού φύλου και σεξουαλικότητας. Πώς

εμπεδώνεται το φύλο ως «φυσικό» και «φυσιολογικό»; Και γιατί η κριτική στην

υποτιθέμενη πρόδηλη «αλήθεια» του φύλου ως βιολογικού γεγονότος είναι

σημαντική για τη σύγχρονη φεμινιστική θεωρία, αλλά και για την αριστερή,

ριζοσπαστική δημοκρατική πολιτική;

Οφείλω να παραδεχτώ ότι έχουν περάσει πια είκοσι χρόνια από τότε που διατυπώθηκε η

θέση μου αυτή. Δεν είναι ότι μετανιώνω γι’ αυτήν, ούτε την αποκηρύσσω, αλλά πιστεύω ότι

ίσως τα θέματα έχουν αλλάξει για μένα. Εξακολουθώ να πιστεύω ότι οι περισσότεροι

άνθρωποι υποθέτουν ότι το να έχεις γεννηθεί με ένα συγκεκριμένο βιολογικό φύλο σημαίνει

να έχεις μια ορισμένη σεξουαλική προδιάθεση ή να προορίζεσαι να αποκτήσεις μια ορισμένη

έμφυλη μορφή και σημασία. Για παράδειγμα, απογοητεύτηκα πρόσφατα όταν έμαθα ότι

γιατροί αποφάσισαν να εκλαμβάνουν τη διαφυλικότητα [intersex: φύλο που δεν εμπίπτει

στη σαφή οριοθέτηση αρσενικού-θηλυκού] ως παθολογία της σεξουαλικής ανάπτυξης. Πώς

θα μπορούσε αυτό να είναι αλήθεια; Μόνο αν δεχόμασταν ότι το να γεννιέσαι με ένα

δεδομένο φύλο σε προορίζει για ένα συγκεκριμένο μονοπάτι σεξουαλικής ανάπτυξης, θα

μπορούσαμε να πούμε ότι αυτοί που γεννιούνται με μεικτά ή μη σαφώς ορίσιμα πρωταρχικά

σεξουαλικά χαρακτηριστικά έχουν «διαταραγμένη» σεξουαλικότητα.

Page 81: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Στην πραγματικότητα, οι δικές μου απόψεις σχετικά με τη βιολογία άλλαξαν από τη στιγμή

που πολλοί/-ές βιολόγοι, συμπεριλαμβανομένων φεμινιστριών ιστορικών της επιστήμης,

εναντιώθηκαν στην αντίληψη ότι οι βιολογικές διαφορές είναι απλά «γεγονότα». Αυτού του

είδους ο θετικισμός έχει αντικατασταθεί από μοντέλα που υιοθετούν τη σχέση

αλληλεπίδρασης μεταξύ κουλτούρας και βιολογίας. Αυτό σημαίνει ότι ο τρόπος που

συλλαμβάνουμε τη βιολογία έχει ιστορία, αλλά και ότι οι πολιτισμικές νόρμες διαμορφώνουν

και αναδιαμορφώνουν το σώμα ακόμα και στο επίπεδο της βιολογίας. Αντίστροφα, δεν

υπάρχει αμφιβολία ότι οι πολιτισμικές αντιξοότητες που αντιμετωπίζουμε μορφοποιούνται σε

σχέση με τις βιολογικές μας ανάγκες. Το πρόβλημα παραμένει, ωστόσο, ότι θα υπάρχει

πάντοτε μια πολιτισμική άρθρωση αυτών των αναγκών, ακόμη και εντός του ιατρικού

λόγου.

Αυτό φαίνεται καθαρά στην πρόσφατη συζήτηση σχετικά με την Caster Semenye1, για

παράδειγμα. Ποια κριτήρια προσδιορισμού του φύλου θα επικρατήσουν τελικά; Αν το φύλο

ήταν «γεγονός», τότε δεν θα υπήρχε συζήτηση. Είναι ενδιαφέρον ότι οι νόρμες που

χρησιμοποιούνται για να βγει μια απόφαση σε περιπτώσεις ασαφών χαρακτηριστικών φύλου

είναι εκείνες που χρησιμοποιούνται για να ρυθμίσουν και να ορίσουν το «κανονικό», και

συνεπώς αυτές που εμφανίζονται οι ίδιες ως «κανονικές». Οι ποικιλίες των σωμάτων είναι

σημαντικές, όχι μόνο στο επίπεδο της χρωμοσωματικής σύνθεσης, αλλά και σε ορμονικά

επίπεδα και ανατομικά χαρακτηριστικά.

Τι σχέση, όμως, έχει αυτό με την πολιτική, με τη ριζοσπαστική δημοκρατική πολιτική;

Καταρχήν, είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι το υποκείμενο της πολιτικής δεν πρέπει να

θεωρείται δεδομένο. Δεν αντιπροσωπευόμαστε απλώς από υπάρχουσες εξουσίες, αλλά

διαμορφωνόμαστε επίσης μέσα στους όρους που αυτές θέτουν. Επομένως, οποιαδήποτε

ριζοσπαστική πολιτική θα έπρεπε να επεμβαίνει στο ζήτημα της εξουσίας, όχι μόνο για να

αυξήσει την αντιπροσωπευτική ισχύ αυτών που πρέπει να αντιπροσωπευτούν (κι αυτοί δεν

περιορίζονται στους «πολίτες»), αλλά για να εναντιωθεί στην καταπίεση, τόσο σε επίπεδο

αστυνομικής βίας όσο και στο επίπεδο της πιο κοινότοπης βίας που ασκούν οι κατηγορίες.

Αν προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε την καθημερινή βία των κατηγοριών, τότε θα πρέπει

να αναλογιστούμε όλες τις δυνάμεις μέσω των οποίων διαμορφωνόμαστε και ρυθμιζόμαστε.

Μια ριζοσπαστική πολιτική πρέπει να επεμβαίνει σε όλα αυτά τα επίπεδα.

Επιθυμία και αναγνώριση

* Έχετε δείξει ότι η δυνατότητα αναδιαμόρφωσης των έμφυλων ζωών μας δεν

προκύπτει από μια άσκηση «ελεύθερης επιλογής», αλλά από την εμπλοκή με

περιοριστικές νόρμες. Πώς τα πειθαρχικά συστήματα γνώσης/εξουσίας ορίζουν και

περιορίζουν το τι μετράει ως κοινωνικά αναγνωρίσιμος τρόπος της έμφυλης

υποκειμενικότητας και του συν-ανήκειν;

Είναι αλήθεια ότι δεν διαμορφώνουμε τους εαυτούς μας με «ελεύθερη επιλογή», κι όμως

πρέπει να βρούμε έναν τρόπο άσκησης μιας εμπρόθετης δράσης που να αναδύεται ακριβώς

από αυτές τις νόρμες μέσω των οποίων διαμορφωνόμαστε. Κάποιες φορές οι νόρμες αυτές

είναι περιοριστικές, αλλά όχι πάντα. Επομένως, ίσως να πρέπει να διακρίνουμε τις

πειθαρχικές νόρμες από αυτές που μας παρέχουν δυνατότητες. Κάποιες πειθαρχικές νόρμες

μπορούν επίσης να παρέχουν δυνατότητες, ενώ άλλες όχι. Και κάποιες μπορεί να παρέχουν

δυνατότητες, χωρίς απαραίτητα να είναι πειθαρχικές. Άρα, θα πρέπει να κατανοήσουμε τις

Page 82: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

νόρμες ως ένα σύνθετο σύνολο αλληλοεπικαλυπτόμενων πεδίων. Έτσι, μπορεί κάποιες

φορές να βρεθούμε να επιθυμούμε μια κάποια αναγνώριση – ο γκέι γάμος είναι ένα

δυναμικό παράδειγμα στην τρέχουσα πολιτική. Και τότε θα πρέπει να αναρωτηθούμε πώς ο

θεσμός παράγει την επιθυμία για αναγνώριση από το θεσμό (μια δύσκολη μορφή

κυκλικότητας), όπως, επίσης, πώς το κράτος, ως ο ύψιστος κριτής της νόρμας του γάμου,

παράγει την επιθυμία για αναγνώριση από το κράτος. Με αυτή την έννοια, επιθυμεί

κάποιος/-α να παντρευτεί έναν/μία σύντροφο ή επιθυμεί αναγνώριση από το κράτος;

Πρόκειται για διακριτές μεταξύ τους επιθυμίες, και μήπως είναι ακόμα και

αλληλοσυγκρουόμενες επιθυμίες; Από την άλλη, δεν πιστεύω ότι η επιθυμία μπορεί να

ρυθμιστεί ή να προκαθοριστεί εντελώς, συνεπώς θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί/ές με τις

διατυπώσεις που μόλις πρότεινα. Κανένας θεσμός δεν παράγει επιθυμία μονομερώς ή

απολύτως. Υπάρχουν πάντοτε ρωγμές και εκτοπίσεις. Την ίδια στιγμή, δεν μπορούμε να μην

επιθυμούμε αναγνώριση, αφού χωρίς κάποιου είδους αναγνώριση δεν υπάρχουμε ως

κοινωνικά όντα. Κατά συνέπεια, η ερώτηση θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής: πώς

παρεμβαίνουμε στην πολιτική των νορμών, έτσι ώστε οι μορφές αναγνώρισης να

επεκτείνονται πέρα από το πεδίο που ρυθμίζεται από το κράτος; Σε τι συνίσταται το να

επιθυμείς αναγνώριση, χωρίς όμως να επιθυμείς την επιθυμία για το κράτος;

* Αν το φύλο συγκροτείται μέσω αναγνωρίσιμων επαναλήψεων της νόρμας, πώς

μπορούν να αναδυθούν καινοτόμες μορφές εμπρόθετης δράσης; Πώς μπορεί να

καταστεί δυνατό το συμβάν της έμφυλης ανατροπής;

Η εναντίωση στην εξουσία δεν είναι μια απλή απομάκρυνση από αυτήν και μπορεί να

συνεπάγεται περισσότερα πράγματα από τη διατύπωση μιας ομιλιακής πράξης ή την

υιοθέτηση μιας μορφής συμπεριφοράς. Η ετεροδοξία μπορεί να υπαινίσσεται μια αλλαγή

εντός του υποκειμένου και από το υποκείμενο, και μπορεί να αμφισβητεί ιστορικά

τοποθετημένες μορφές ορθολογισμού. Έτσι, η ετεροδοξία δεν είναι αποσυνδεμένη από τις

μορφές γνώσης που αρθρώνουν τρόπους κυβερνητικής εξουσίας. Η πρακτική της

συναίνεσης, από την άλλη, ενέχει μια ελεύθερη συγκατάβαση, ακόμα και αν αυτή η

ελευθερία δεν νοείται αναστοχαστικά ως τέτοια. Δεν συναινούμε στη βάση της αυτονομίας

μας, ούτε εκχωρούμε την αυτονομία μας προκειμένου να συναινέσουμε. Η συναίνεση είναι

πράξη μέσω της οποίας συγκροτείται η αυτονομία και, παρομοίως, η μη-συναίνεση είναι

ένας τρόπος να αποσύρει κανείς ελεύθερα την αυτονομία του και έτσι να συγκροτήσει τον

εαυτό του όντας σε διάσταση από την εξουσία (και ασκώντας μια κάποια μορφή

ελευθερίας). Η συνθήκη δυνατότητας αυτών των εκδοχών εναπόκειται στις ιστορικές

συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί, κάνοντας αυτές τις πράξεις υποχρεωτικές ή δυνατές.

Στα συμφραζόμενα της πολιτικής ανυπακοής, το κίνητρο για να αποσύρει κανείς τη

συναίνεσή του σε μια δεδομένη εξουσία είναι να προσπαθήσει να θέσει ένα όριο στην

κυβερνητικότητα. Και αυτό μπορεί, ανάλογα με το πώς διατυπώνεται και δημοσιοποιείται, να

καταλήξει σε μια πιο ριζοσπαστική διερεύνηση σχετικά με τη νομιμότητα της εκάστοτε

εξουσίας. Και πάλι, δεν υπάρχει πλευρά του εαυτού που να είναι εξ ορισμού μη

κυβερνήσιμη. Αποσύροντας τον εαυτό από το πεδίο της κυβερνητικότητας, ο εαυτός

συγκροτεί τη δική του μη κυβερνητικότητα εντός και διαμέσου της πράξης. Ο Φουκώ δεν

προτείνει, στο κείμενό του «Τι είναι κριτική», αλλά και ούτε σε άλλα του κείμενα, τη

ριζοσπαστική αναρχία, αφού το πρόβλημα γι’ αυτόν δεν είναι να παράγει ένα υποκείμενο το

οποίο να είναι ριζικά και διά παντός μη κυβερνήσιμο. Το ερώτημα «Πώς να μην

κυβερνιέσαι;» ισοδυναμεί πάντα με το ερώτημα «Πώς να μην κυβερνιέσαι με τον έναν ή τον

Page 83: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

άλλον τρόπο». Πρόκειται, δηλαδή, για ένα πολύ συγκεκριμένο ερώτημα, που προκύπτει σε

σχέση με μια συγκεκριμένη μορφή διακυβέρνησης και μπορεί να συνιστά ένα είδος τακτικής

και μεταβατικής αναρχίας σε σχέση με την υπάρχουσα αρχή. Με τα δικά του λόγια: «πώς να

μην κυβερνιέσαι με αυτόν τον τρόπο, από αυτό το φορέα, στο όνομα αυτών των αρχών, με

τους τάδε ή τους δείνα στόχους και με αυτές τις διαδικασίες, και όχι με αυτόν τον τρόπο,

όχι γι’ αυτό το σκοπό, όχι από αυτούς».

Αυτό το «όχι» στην εξουσία είναι ταυτόχρονα εκκίνηση για ένα νέο σχηματισμό εξουσίας:

το «όχι» αρθρώνει την εξουσία με έναν νέο τρόπο και παράγει ένα νέο είδος υποκειμένου

στη βάση αυτής του της άρνησης και έτσι κι έναν άλλο τρόπο να αποδέχεται εναλλακτικά

σχήματα ορθολογικότητας. Με αυτόν τον τρόπο ενεργεί η εξουσία, όχι απλώς ως πολιτική

τοποθέτηση: είναι ταυτόχρονα άρνηση και παραγωγή, λέει «όχι» και ταυτόχρονα

διαμορφώνει νέους τρόπους ρύθμισης των ορίων του διανοητού.

Επιτελεστικότητα και διαλεκτική

* Η εξουσία που δεσμεύει το έμφυλο υποκείμενο είναι αυτή ακριβώς που ανοίγει

στο υποκείμενο τη δυνατότητα της αμφισβήτησής της. Πρόκειται για μια θέση που

υπαινίσσεται την ανήσυχη σχέση μεταξύ αυτονομίας και ετερονομίας. Θα λέγατε

ότι η επιτελεστικότητα του φύλου παραπέμπει κατά κύριο λόγο στην αποδόμηση

των κατεστημένων κατηγοριών του φύλου και της σεξουαλικότητας ή μας εμπλέκει

ταυτόχρονα σε μια συνεχή δυνατότητα για νέες εννοήσεις και νέους τρόπους

έμφυλης ύπαρξης; Ίσως η κριτική εργασία της αρνητικότητας να ανοίγει το πεδίο

προς αυτό που αποκαλείτε «επιτελεστική έκπληξη» – το όριο της διαλεκτικής, αν,

βέβαια, δεχτούμε ότι η διαλεκτική τείνει στη διαρκή επαναφορά της διαφοράς στην

τάξη. Με ποιον τρόπο η δουλειά σας σχετίζεται με αυτό που ο Jean-Luc Nancy

αποκαλούσε «αναστάτωση του αρνητικού»;

Αυτό το βιβλίο του Nancy είναι πράγματι πολύ σημαντικό για μένα. Και ίσως λέει κάτι για τις

εγελιανές καταβολές της σκέψης μου. Πιστεύω, πράγματι, ότι ο Χέγκελ είναι σημαντικός για

πολλούς λόγους και υποθέτω ότι, με κάποιο τρόπο, η σκέψη μου παραμένει διαλεκτική.

Αλλά η ανάγνωσή μου της διαλεκτικής εναντιώνεται στην ιδέα του τελικού κλεισίματος.

Ακόμα κι όταν κανείς διαβάζει φαινομενολογία, ταλαντεύεται ανάμεσα στην «ησυχία» του

κλεισίματος και την «ανησυχία» της κίνησης. Η αίσθησή μου είναι ότι το υποκείμενο

ανακαλύπτει διαρκώς τις συνθήκες διαμόρφωσής του και δεν είναι σε θέση να διανοηθεί

απολύτως και στο σύνολό τους τις συνθήκες μέσα από τις οποίες διαμορφώνεται. Επίσης,

αυτή η «διαμόρφωση» δεν σταματά να συμβαίνει, κι έτσι οποιαδήποτε προσπάθεια να

κατανοηθούν αυτές οι συνθήκες στο παρόν δεν μπορούν να λάβουν εντελώς υπόψη τους το

«τώρα». Αλλά, το γεγονός ότι η χρονικότητα υπερβαίνει κατ’ ανάγκη την κατανόηση έχει

επιπτώσεις στο πώς σκεφτόμαστε την επιτελεστικότητα. Αν διαμορφώνομαι και

προσδιορίζομαι από νόρμες που προϋπήρχαν της δικής μου ύπαρξης και αν αυτή η

«διαμόρφωση» και αυτός ο «προσδιορισμός» συμβαίνουν συνεχώς, εγκαθιστώντας μια

επαναληπτική πρακτική του παρόντος, τότε το «εγώ» αναδύεται μέσα από τα διάκενα αυτής

της επαναληπτικής άσκησης. «Εγώ» είμαι το διάνυσμα αυτού που διαμορφώνεται και

διαμορφώνει, και επομένως η αυτονομία μου, αν μπορούμε να την αποκαλέσουμε έτσι,

διαμορφώνεται πάντοτε από την ετερονομία. Στην πραγματικότητα, μια κάποια ετερονομία

χαρακτηρίζει την άσκηση της αυτονομίας μου.

Page 84: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Στο πλαίσιο του έμφυλου διπολισμού, περιμένουμε να βρούμε, σύμφωνα με τη διαλεκτική,

ότι το ένα φύλο διαμορφώνει το άλλο, ή ότι είναι ουσιωδώς το αντίθετό του. Χρειάζεται,

ωστόσο, να επιτρέψουμε τη δυνατότητα για διαφορές που πάνε πέρα από αυτόν το

διπολισμό. Αναρωτιέμαι αν ο χρόνος για τον Χέγκελ είναι κάτι που υπερβαίνει τις διπολικές

σχέσεις. Θα μπορούσε, με κάποιο τρόπο, να παίζει πιο θεμελιώδη ρόλο. Με το να

σκεφτόμαστε τις έμφυλες κατηγορίες με όρους της επαναληπτικής χρονικότητάς τους,

ανοίγεται ένα μέλλον πέρα από το δίπολο «αρσενικού» και «θηλυκού».

Η 11η Σεπτεμβρίου και οι «γυμνές ζωές»

* Στο έργο σας, και κυρίως στο βιβλίο Ευάλωτη ζωή, με αφορμή τα γεγονότα της

11ης Σεπτεμβρίου 2001, συζητάτε τη σχέση μεταξύ τρωτότητας και πολιτικής, και

αναδιατυπώνετε το ερώτημα για το ποιος μετρά ως «άνθρωπος». Αναλύετε τους

τρόπους με τους οποίους οι κοινωνικές νόρμες -το φύλο, η σεξουαλικότητα, η

εθνοτική και φυλετική ένταξη, το θρήσκευμα- προσδιορίζουν τι μορφές ζωής

γίνονται άξιες αναγνώρισης, αγάπης ή πένθους. Κάποιοι κριτικοί εκφράζουν την

επιφύλαξη ότι αυτή η κριτική στον αφηρημένο και επιλεκτικό ανθρωπισμό

διατρέχει τον κίνδυνο να εισάγει μια νέα ανθρωπιστική οντολογία, κι επομένως νέα

κανονιστικά κριτήρια ορισμού του «ανθρώπινου». Πώς θα μπορούσε η

αμφισβήτηση της κανονικότητας, που καθιστά διανοητή την ανθρώπινη

υποκειμενικότητα -που ρυθμίζει ποιοι αναγνωρίζονται ως άνθρωποι- να αποφύγει

τη διολίσθηση σε άλλες, καινούργιες μορφές κανονικοποίησης; Τι είδους πολιτικής

επαγρύπνησης θα απαιτούσε αυτή η αποφυγή;

Προσπαθώ να θέσω το ερώτημα στο βιβλίο μου Frames of war, που πρόσφατα εκδόθηκε

από το Verso. Η γνώμη μου είναι ότι δε θα έπρεπε να φοβόμαστε τόσο να χρησιμοποιούμε

τον όρο «άνθρωπος», αφού οφείλουμε να θέτουμε το ερώτημα: τι απέμεινε στον άνθρωπο

μετά από τον ανθρωπισμό; Αν θεωρούμε ότι η όποια αναφορά στο ανθρώπινο μας φέρνει

πίσω στον ανθρωπισμό, τότε σημαίνει ότι προσδίδουμε στον ανθρωπισμό μια τεράστια, αν

όχι ολοκληρωτική, δύναμη. Στην πραγματικότητα, θέτοντας το ερώτημα τι είναι αυτό που

συνιστά το ανθρώπινο, έχουμε ήδη αποστασιοποιηθεί από την επικράτεια του ανθρωπισμού.

Όταν ρωτάμε πώς τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας εκλαμβάνουν το ανθρώπινο προκειμένου

να οριοθετήσουν αυτό που αξίζει δημόσιας μνείας και πένθους, τότε ρωτάμε πώς το «εκτός»

έρχεται να ορίσει την κατεστημένη εννοιολόγηση της δημόσιας ζωής. Παραμένω

δεσμευμένη σε μια έννοια του ανθρώπινου ζώου που διανοίγεται από το ερώτημα του τι

συνιστά τη «ζωή» της ανθρώπινης ζωής. Η «ζωή» της ανθρώπινης ζωής δεν είναι ποτέ

απλώς ανθρώπινη: είναι ο όρος που υπερβαίνει τον ορισμό του ανθρώπινου. Ο άνθρωπος

δεν ορίζεται από τη μορφολογία ή την ικανότητα. Αντιθέτως, ο ορισμός αυτού που μετράει

ως ανθρώπινο παραμένει προνόμιο της εξουσίας, η οποία καθιερώνει διανοητές κατηγορίες.

Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι εκθέτω τα όρια αυτού που κατασκευάζεται ως άξιο

πένθους σε συμφραζόμενα πολέμου (όπου κάποιοι πληθυσμοί ορίζονται ως άξιοι μνείας και

πένθους ενώ άλλοι όχι), προκειμένου να επεκταθούν τα όρια του πενθήσιμου σε όλους τους

πληθυσμούς. Κάτι τέτοιο, όμως, θα ήταν τελείως λάθος. Τα καίρια σημεία που διαφεύγουν

αυτής της διατύπωσης είναι ότι η αναγνώριση της δυνατότητας του πένθους συγκροτεί το

ανθρώπινο, και ότι οι πολεμικές πρακτικές εμπλέκονται ενεργά στον προσδιορισμό και τη

θεσμοθέτηση των ορίων αυτού που μπορεί να ονομαστεί ανθρώπινη ζωή. Στην

πραγματικότητα, κανείς δεν μπορεί να προσδιορίσει και να θεσμοθετήσει τα όρια αυτά με

Page 85: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

έναν καθοριστικό τρόπο, και αυτό έχει να κάνει με την επίμονη ζωικότητα του ανθρώπου

και με τις οριακές περιστάσεις της ζωής που ορίζουν και απειλούν την «ανθρώπινη» ζωή.

* Ο αντι-μεταναστευτικός λόγος στην Ευρώπη βρίθει από εικόνες που

παρουσιάζουν το έθνος-κράτος σαν ευάλωτο σώμα που απειλείται από διάφορα

«ξένα σώματα» – μετανάστες, πρόσφυγες και φυλετικά σεσημασμένους

ανθρώπους και πληθυσμούς. Στο πλαίσιο αυτό, μια αισθηματολογική πολιτική που

«συμπονά» τους ανθρώπους αυτούς φαίνεται να συσχετίζεται με τη βία που τους

αποκλείει. Πώς η νεοφιλελεύθερη βιοπολιτική κατασκευάζει και ταυτόχρονα

εξαιρεί «γυμνές ζωές» (σύμφωνα με τη φράση του Μπένγιαμιν και του Αγκάμπεν)

– αν έτσι νοούμε τη ζωή που έχει στερηθεί κάθε πολιτικής αξίας;

Ένα πρόβλημα είναι ότι δεν νομίζω πως οι άνθρωποι χωρίς κράτος είναι «γυμνή ζωή», αν

με τον όρο αυτό εννοούμε «ζωή στερημένη από πολιτική αξία». Οι προσφυγικοί πληθυσμοί

χωρίς πολιτικά δικαιώματα είναι φορτισμένοι με πολιτική αξία, ακόμη κι αν η αξία αυτή είναι

αρνητική. Επομένως, αντιστέκομαι στην ιδέα ότι είτε θα έχει κανείς πλήρη πολιτικά

δικαιώματα, και έτσι θα φέρει πολιτική αξία, είτε δεν θα έχει πολιτικά δικαιώματα, και άρα

δεν θα έχει καμία πολιτική αξία. Αυτό δίνει στο κράτος το μονοπώλιο της εξουσίας και

ξέρουμε ότι η εξουσία λειτουργεί με άλλους τρόπους, όπως με το να ρυθμίζει πληθυσμούς

και να τους ορίζει, ειδικά όταν δεν έχουν ρητά δικαιώματα. Αυτό που θεωρώ ενδιαφέρον

είναι το γεγονός ότι οι δυνάμεις του πρώτου κόσμου, όπως οι ΗΠΑ, προσπαθούν να

μεταθέσουν τη δική τους τρωτότητα σε «άλλους» πληθυσμούς. Συνεπώς, αυτό που

αποκαλείτε «αισθηματολογική πολιτική» ενδέχεται να εξυπηρετεί αυτό τον επιμερισμό και

την μετάθεση της τρωτότητας προς άλλες κατευθύνσεις. Η έννοια της τρωτότητας πρέπει να

αναθεωρηθεί σύμφωνα με τους όρους της παγκόσμιας ανισότητας.

Πολιτική και ηθική

* Στο βιβλίο σας Λογοδοτώντας για τον εαυτό, τοποθετείτε την κοινωνική κριτική

στην καρδιά της ηθικής διαβούλευσης, αναδιατυπώνοντας την ηθική με πολιτικούς

όρους. Σύμφωνα με την προσέγγισή σας, η οποία πολιτικοποιεί το ερώτημα του

Λεβινάς για την ηθική προτεραιότητα του άλλου, η ηθική της ευθύνης προκύπτει

από τη σχέση του υποκειμένου με τους άλλους όσο και με τις κοινωνικές νόρμες

που προσδιορίζουν αυτή τη σχέση. Αν η αφήγηση του εαυτού -ως «απολογία» και

«απολογισμός»- είναι μια αναπόφευκτα ατελής και ανεκπλήρωτη ανταπόκριση στο

κάλεσμα του άλλου, ποιο μπορεί να είναι το περιεχόμενο της ευθύνης στις

σύγχρονες πολιτικές συνθήκες;

Το κείμενο αυτό ασχολείται με την ευθύνη μόνο σε ό,τι αφορά την προσωπική λογοδοσία,

αλλά έχω προσπαθήσει να αναπτύξω ευρύτερες έννοιες ευθύνης αλλού. Ένα ερώτημα που

με απασχολεί τελευταία είναι το εξής: ποιες είναι οι υποχρεώσεις που έχουμε απέναντι σε

όσα δε γνωρίσαμε και δεν επιλέξαμε ποτέ; Το ερώτημα αυτό απορρέει κατά κάποιο τρόπο

από την αντίληψη του Λεβινάς, ότι οι υποχρεώσεις μας προηγούνται της σύναψης του

κοινωνικού συμβολαίου και, με αυτήν την έννοια, δεν βασίζεται στις κλασικές παραδοχές

του φιλελευθερισμού. Η δική μου αντίληψη είναι ότι δεν έχουμε ακόμη ξεκινήσει να

σκεφτόμαστε τις συνέπειες μιας δέσμευσης στην ισονομία. Με τη δουλειά μου για τα όρια

του πένθους προσπάθησα να αναλογιστώ τι αποτέλεσμα θα μπορούσε να έχει η ισονομία σε

ό,τι διαφορετικά θα αποκαλούνταν ηθικά συναισθήματα. Πιστεύω ότι υπάρχουν

Page 86: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

συναισθηματικές διαστάσεις στην αλληλεξάρτηση και την εγγύτητα, οι οποίες θα πρέπει να

διερευνηθούν προκειμένου να αναθεωρηθεί το νόημα της ευθύνης στο όνομα μιας

παγκόσμιας πολιτικής που προσπαθεί να επεκτείνει τα δικαιώματα της στέγης και της

τροφής, της προστασίας από τη βία, και της ελαχιστοποίησης της επισφάλειας. Η επισφάλεια

δεν χαρακτηρίζει απλώς και μόνο μια κοινή ανθρώπινη κατάσταση, αλλά επιμερίζεται

πολιτικά με ριζικά άνισους τρόπους. Κάποιες πολύ σαφείς ευθύνες προκύπτουν υπό το φως

αυτής της απαράδεκτης ανισότητας.

Αγωνιστική συμμαχία κινημάτων

* Έχετε υποστηρίξει ότι η αποδόμηση της ταυτότητας δεν σημαίνει ότι θα πρέπει

να καταργήσουμε αιτήματα αυτονομίας και αυτοπροσδιορισμού. Ποια νομίζετε ότι

είναι τα πιο κρίσιμα πεδία της πολιτικής και θεωρητικής δουλειάς των σημερινών

φεμινιστικών και queer κινημάτων; Με ποιους τρόπους θέματα όπως η

οικογενειακή βία, ο βιασμός, η βία ενάντια στις γυναίκες, η ομοφοβία, ο σεξισμός,

ο ρατσισμός, ο μιλιταρισμός και η αδικία της νεοφιλελεύθερης οικονομίας

αλληλοσυνδέονται; Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, τον περσινό Δεκέμβρη

αναδύθηκε ένα κίνημα αλληλεγγύης στην Κωνσταντίνα Κούνεβα -καθαρίστρια και

συνδικαλίστρια, μετανάστρια από τη Βουλγαρία- που έγινε στόχος βίαιης επίθεσης,

αφού διαμαρτυρήθηκε ενάντια στην εργοδοτική αυθαιρεσία. Οι πολιτικές

παρεμβάσεις του κινήματος εστίασαν στο ότι η Κούνεβα μετατράπηκε με τον πιο

βίαιο τρόπο σε μια ενσάρκωση του θηλυκού και εθνοτικού «άλλου» της

νεοφιλελεύθερης οικονομίας. Στα σύγχρονα συμφραζόμενα νεοαποικιοκρατίας,

ρατσισμού και ξενοφοβίας, σεξισμού και ομοφοβίας, πόσο σημαντικό είναι να

θέτουμε πολιτικά το ρόλο που παίζουν από κοινού το φύλο, η φυλή, η κοινωνική

τάξη, η σεξουαλικότητα και το έθνος στον κανονιστικό ορισμό «του πολίτη»;

Για μένα, είναι εξαιρετικά οδυνηρό να βλέπω κάποια μέλη της λεσβιακής και γκέι κοινότητας

να μπαίνουν σε μια σχέση ανταγωνισμού με νέες μεταναστευτικές κοινότητες στην Ευρώπη.

Στην Ολλανδία, για παράδειγμα, πήγαν να μας πείσουν ότι οι νέοι μουσουλμάνοι

μετανάστες απειλούν τις πολιτισμικές ελευθερίες και, ειδικότερα, την ελευθερία της

λεσβιακής και γκέι έκφρασης. Φυσικά, η ελευθερία της έκφρασης και η αντίθεση στη

λογοκρισία υπήρξαν θεμέλιοι λίθοι του κινήματος για δεκαετίες. Το κίνημα για τη

σεξουαλική ελευθερία έχει διεκδικήσει ελευθερία της έκφρασης, και σε πολλά μέρη έξω από

την Ολλανδία η λογοκρισία έχει εμποδίσει τις προσπάθειες των λεσβιών, γκέι,

αμφιφυλόφιλων, διαφυλικών και queer να εκδίδουν, να συγκεντρώνουν, να καταγράφουν

και να δημοσιοποιούν την ιστορία τους, να οργανώνουν και να εκφράζουν την επιθυμία

τους. Επομένως, είναι εντελώς κατανοητό ότι θα υπάρχει μια ισχυρή ομάδα προοδευτικών

σε ζητήματα σεξουαλικότητας που θεωρούν την ελευθερία της έκφρασης θεμελιώδη για το

κίνημα, και που πιστεύουν ότι το λεσβιακό, γκέι, αμφί, τρανσεξουαλικό, queer, διαφυλικό

κίνημα δεν είναι δυνατό να υπάρξει χωρίς την ελευθερία της έκφρασης και χωρίς την

καταφυγή στην ίδια την έννοια της ελευθερίας ως καθοδηγητική αξία και νόρμα. Φυσικά,

αυτή η θέση δεν απαντά το ερώτημα του πώς αυτή η νόρμα μπορεί να συμφιλιωθεί με άλλες

νόρμες, ούτε μας λέει ακριβώς τι εννοείται με τον όρο «ελευθερία».

Θα πρέπει να είμαστε σαφείς ως προς το τι εννοούμε με τον όρο ελευθερία, αφού η

ελευθερία [freedom] εξ ορισμού δεν ταυτίζεται με την ελευθερία [liberty] που ανήκει στο

άτομο, αλλά προσδιορίζεται και επιμερίζεται κοινωνικά. Δεν μπορεί να είναι ένας άνθρωπος

Page 87: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

ελεύθερος αν δεν είναι και οι άλλοι, αφού η ελευθερία κατακτιέται ως συνέπεια μιας

συγκεκριμένης κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης της ζωής. Το queer κίνημα, εννοημένο

με διεθνικούς όρους, αγωνίστηκε ενάντια στην ομοφοβία, το μισογυνισμό και το ρατσισμό,

και ο αγώνας αυτός είναι μέρος μιας αγωνιστικής συμμαχίας ενάντια σε κάθε είδους

διακρίσεις και αποκλεισμούς. Ο σκοπός της queer πολιτικής είναι να υπογραμμίσει τη

σημασία του να αντιμάχεσαι την ομοφοβία ανεξάρτητα από την ταυτότητά σου. Δεν

προϋποθέτει μια ταυτοτική θέση. Ο όρος σηματοδοτεί τη σημασία της συμμαχίας:

υποδηλώνει το συντονισμό με ποικίλες εκδοχές κατασκευής μειονοτήτων, τον αγώνα

ενάντια στις επισφαλείς συνθήκες ανεξάρτητα από την «ταυτότητα», και τον αγώνα ενάντια

στο ρατσισμό και τον κοινωνικό αποκλεισμό.

Αν το κράτος οχυρώνεται απέναντι στις ήδη εγκαθιδρυμένες και τις νέες μεταναστευτικές

κοινότητες, στερώντας τις ελευθερίες τους και αμφισβητώντας τα δικαιώματά τους για

συνάθροιση και έκφραση, αν αντιμετωπίζει τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς του ως

απειλή στην αξία της ελευθερίας, τότε δεν κάνει τίποτε άλλο από το να προστατεύει μια

αξίωση της ελευθερίας εμπεδώνοντας συστηματικά την ανελευθερία μέσω της ενίσχυσης

των κατασταλτικών του μηχανισμών.

Υπάρχει μια αντιπαλότητα, ιδιαίτερα πολωμένη αυτή τη στιγμή, ανάμεσα στις πολιτικές των

σεξουαλικών μειονοτήτων που βασίζονται στην ταυτότητα και αυτές που βασίζονται στις

συμμαχίες. Η δική μου σχέση με το queer υποστηρίζει την πολιτική της συμμαχίας που

διασχίζει τη διαφορά. Για να το θέσω ευρύτερα: στοιχειώδης προϋπόθεση για μια ισχυρή

συμμαχία της αριστεράς είναι η δέσμευση για σύγκρουση, και με το ρατσισμό και με την

ομοφοβία, για σύγκρουση τόσο με αντι-μεταναστευτικές πολιτικές όσο και με τις ποικίλες

μορφές του μισογυνισμού και της φτώχειας. Γιατί να θέλαμε να συμμετέχουμε σε μια

συμμαχία που δεν παίρνει σαφώς υπόψη της όλες αυτές τις μορφές διακρίσεων και που δεν

μεριμνά για ζητήματα οικονομικής δικαιοσύνης που επηρεάζουν τις σεξουαλικές

μειονότητες, τις γυναίκες, όπως επίσης και τις φυλετικές και θρησκευτικές μειονότητες; Όσο

κι αν έχουμε επίγνωση της ευθύνης που φέρουν οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί για τις

διαφορές στα επίπεδα της φτώχειας, είναι σημαντικό να θυμόμαστε τη σημασία που έχει η

κριτική στην κρατική βία και επιβολή για ένα δυναμικό αριστερό πολιτικό κίνημα.

Μετάφραση: Θεοδοσία Μαρινούδη

1. Η δρομέας Caster Semenye, μέλος της αποστολής της Νότιας Αφρικής στη διοργάνωση

του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος του 2009 στο Βερολίνο, κέρδισε χρυσό μετάλλιο και

απασχόλησε τα ΜΜΕ όταν προέκυψε το ερώτημα αν είναι ‘άνδρας’ ή ‘γυναίκα’.

Παραστασιακές επιτελέσεις και συγκρότηση του φύλου: δοκίμιο πανω στη φαινομενολογία και τη

φεμινιστική θεωρία

Page 88: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Το μωβ καφενείο παρουσιάζει

ΠΑΡΑΣΤΑΣΙΑΚΕΣ ΕΠΙΤΕΛΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΦΥΛΟΥ:

ΔΟΚΙΜΙΟ ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΗ

ΘΕΩΡΙΑ[i]

Τζούντιθ Μπάτλερ

Οι φιλόσοφοι σπάνια σκέφτονται την έννοια του πράττειν στα θεατρικά της συμφραζόμενα,

υπάρχει όμως ένας φιλοσοφικός λόγος πάνω στις πράξεις ο οποίος διατηρεί ορισμένα

σημασιολογικά νοήματα που συνδέονται με τις θεωρίες της παραστασιακής επιτέλεσης

[theories ofperformance] και του δραματουργικού πράττειν. Παραδείγματος χάριν, η

φαινομενολογική θεωρία περί πράξεων, την οποία υιοθέτησαν μεταξύ άλλων, ο Έντμουντ

Χούσερλ, ο Μορίς Μερλό-Ποντί και ο Τζορτζ Χέρμπερτ Μιντ, επιχειρεί να εξηγήσει τους

καθημερινούς τρόπους με τους οποίους τα υποκείμενα της κοινωνικής δράσης συγκροτούν

Page 89: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

την κοινωνική πραγματικότητα μέσα από τη γλώσσα, τις χειρονομίες και όλους τους άλλους

τρόπους συμβολικής κοινωνικής σήμανσης. Παρ’ όλο που η φαινομενολογία φαίνεται

μερικές φορές να προϋποθέτει την ύπαρξη ενός δρώντος υποκειμένου το οποίο προϋπάρχει

της γλώσσας, κάνει επιλογές και συγκροτεί το νόημα (αυτό το δρών υποκείμενο, μάλιστα,

παρουσιάζεται ως η μοναδική πηγή των συγκροτητικών του πράξεων), υπάρχει επίσης και

μια πιο ριζοσπαστική εκδοχή της θεώρησης της συγκρότησης η οποία εκλαμβάνει το

υποκείμενο της κοινωνικής δράσης ως αντικείμενο και όχι ως υποκείμενο των

συγκροτητικών του πράξεων.

Όταν η Σιμόν ντε Μποβουάρ λέει ότι «Δε γεννιέσαι γυναίκα, αλλά γίνεσαι»,

ιδιοποιείται και επανερμηνεύει αυτό το δόγμα περί συγκροτητικών πράξεων από τη

φαινομενολογική παράδοση. Απ’ αυτή την άποψη το φύλο δεν αποτελεί επ’ ουδενί μια

σταθερή ταυτότητα, ούτε συνιστά τόπο εμπρόθετης δράσης απ’ τον οποίο εκκινούν οι

διάφορες πράξεις- είναι αντίθετα μια ταυτότητα που συγκροτείται με κοπιώδεις διαδικασίες

μέσα στο χρόνο- μια ταυτότητα που εγκαθιδρύεται μέσα από μια υφολογικά τυποποιημένη

επανάληψη πράξεων. Επίσης, το φύλο εγκαθιδρύεται μέσα από μια υφολογική τυποποίηση

(στυλιζάρισμα) του σώματος, και επομένως πρέπει να το εννοήσουμε ως τον καθημερινό

τρόπο με τον οποίο οι χειρονομίες, οι κινήσεις του σώματος και οι κάθε είδους

παραστασιακές εκδηλώσεις κατασκευάζουν την ψευδαίσθηση ενός μόνιμου έμφυλου

εαυτού. Αυτή η διατύπωση απομακρύνει τη θεώρηση του φύλου από ένα ουσιοκεντρικό

μοντέλο ταυτότητας και την προσεγγίζει μέσα από ένα μοντέλο ταυτότητας που στηρίζεται

στην έννοια της συγκροτημένηςκοινωνικής χρονικότητας. Πράγματι, αν δεχτούμε ότι το

κοινωνικό φύλο καθιερώνεται μέσα από πράξεις εγγενώς ασυνεχείς μεταξύ τους, τότε

βλέπουμε ότι η φαινομενική του ουσία είναι ακριβώς αυτό, δηλαδή μια κατασκευασμένη

ταυτότητα, ένα παραστασιακό επίτευγμα, το οποίο το συμβατικό κοινωνικό ακροατήριο-

συμπεριλαμβανομένων και των ίδιων των συντελεστών της «παράστασης»- καταλήγει να το

πιστεύει και να το επιτελεί πιστά. Αν η έμφυλη ταυτότητα θεμελιώνεται πάνω στην

υφολογικά τυποποιημένη επανάληψη ορισμένων πράξεων μέσα στο χρόνο, και όχι σε μια

φαινομενικά αρραγή ταυτότητα, τότε οι δυνατότητες μετασχηματισμού του φύλου έγκεινται

στην αντιφατική σχέση που έχουν αυτές οι επαναλαμβανόμενες πράξεις μεταξύ τους,

δηλαδή στη δυνατότητά τους να επαναλαμβάνονται με διαφορετικό τρόπο, με τρόπο που να

διαρρηγνύει ή να ανατρέπει αυτή την υφολογική τυποποίηση.

Χρησιμοποιώντας την έννοια των παραστασιακών επιτελέσεων του φύλου, την

οποία περιέγραψα παραπάνω, θα προσπαθήσω να δείξω ορισμένους τρόπους με τους

οποίους θα μπορούσαμε να εννοήσουμε τις υποστασιοποιημένες και φυσικοποιημένες

Page 90: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

έννοιες που αφορούν το φύλο ως προϊόντα μιας διαδικασίας συγκρότησης, και, κατά

συνέπεια, να αντιληφθούμε ότι θα μπορούσαν να συγκροτηθούν και διαφορετικά. Σε

αντίθεση με τα δραματουργικά ή με τα φαινομενολογικά μοντέλα, τα οποία προϋποθέτουν

ότι ο έμφυλος εαυτός προϋπάρχει των πράξεών του, εγώ θα εννοήσω τις συγκροτητικές

πράξεις όχι απλώς ως κάτι το οποίο συγκροτεί την ταυτότητα εκείνου που πράττει αλλά και

ως κάτι που συγκροτεί αυτή την ταυτότητα ως μια πειθαναγκαστική ψευδαίσθηση, ως

αντικείμενοπίστης. Αναπτύσσοντας το επιχείρημά μου θα αντλήσω από τον δραματουργικό,

τον ανθρωπολογικό και τον φιλοσοφικό λόγο, αλλά κυρίως από τη φαινομενολογία,

προκειμένου να δείξω ότι αυτό που ονομάζουμε έμφυλη ταυτότητα είναι ένα παραστασιακό

επίτευγμα που επιβάλλεται κανονιστικά από την κοινωνία και τα κοινωνικά ταμπού. Η

δυνατότητα ν’ αμφισβητήσουμε την υποστασιοποίηση του φύλου έγκειται σ’ αυτόν ακριβώς

τον παραστασιακό/ επιτελεστικό του χαρακτήρα.

ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ/ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΦΥΛΟ:

ΦΕΜΙΝΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΟΨΕΙΣ

Η φεμινιστική θεωρία έχει ασκήσει συχνά κριτική στις νατουραλιστικές ερμηνείες του

βιολογικού φύλου και της σεξουαλικότητας, σύμφωνα με τις οποίες το νόημα της

κοινωνικής ύπαρξης των γυναικών μπορεί να εξαχθεί από κάποιο δεδομένο της φυσιολογίας

τους. Διαχωρίζοντας το κοινωνικό φύλο από το βιολογικό φύλο οι φεμινίστριες θεωρητικοί

έχουν αμφισβητήσει τις αιτιακές ερμηνείες που υποστηρίζουν ότι το βιολογικό φύλο

υπαγορεύει - ή καθιστά αναγκαία- συγκεκριμένα κοινωνικά νοήματα όσον αφορά την

εμπειρία των γυναικών. Οι φαινομενολογικές θεωρίες της ανθρώπινης εν-σωμάτωσης έχουν

επίσης φροντίσει να διακρίνουν τις διάφορες φυσιολογικές και βιολογικές αναγκαιότητες

που δομούν τη σωματική ύπαρξη από τα νοήματα που παίρνει η ενσώματη ύπαρξη στο

πλαίσιο της βιωμένης εμπειρίας. Στις παρατηρήσεις που κάνει ο Μερλό-Ποντί στο έργο

του Η φαινομενολογία της αντίληψης σχετικά με «το σώμα στην έμφυλή του υπόσταση»,

αντιτίθεται σε τέτοιου είδους περιγραφές της σωματικής εμπειρίας και υποστηρίζει ότι το

σώμα είναι «μια ιστορική ιδέα» κι όχι ένα «φυσικό είδος». Έχει ιδιαίτερη σημασία ότι και η

Σιμόν ντε Μποβουάρ στοΔεύτερο φύλο παραθέτει αυτόν τον ισχυρισμό του Μερλό-Ποντί,

προκειμένου να προετοιμάσει το έδαφος για το δικό της επιχείρημα ότι η γυναίκα –και κατ’

επέκταση κάθε φύλο- αποτελεί μια ιστορική κατάσταση κι όχι ένα φυσικό γεγονός.

Page 91: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Κανένα από τα δύο θεωρητικά πλαίσια που αναφέραμε παραπάνω δεν αρνείται ότι η

υλική και η φυσική διάσταση του σώματος υπάρχει de facto, ότι είναι κάτι το πραγματικό.

Επανορίζουν όμως αυτή τη διάσταση ως κάτι διαφορετικό από τη διαδικασία με την οποία το

σώμα καθίσταται φορέας πολιτισμικών νοημάτων. Τόσο η Μποβουάρ όσο και ο Μερλό-Ποντί

αντιλαμβάνονται το σώμα ως μια δυναμική διαδικασία σωματοποίησης ορισμένων

πολιτισμικών και ιστορικών δυνατοτήτων- ως μια σύνθετη διαδικασία ιδιοποίησης, την οποία

κάθε φαινομενολογική θεωρία συγκρότησης οφείλει να περιγράψει. Για να περιγράψει το

έμφυλο σώμα, κάθε τέτοια θεωρία χρειάζεται να επεκτείνει τη συμβατική αντίληψη περί

πράξεων έτσι ώστε πράξη να σημαίνει τόσο εκείνο το οποίο συγκροτεί το νόημα όσο κι αυτό

διαμέσου του οποίου το νόημα επιτελείται παραστασιακά. Με άλλα λόγια, οι πράξεις μέσα

από τις οποίες συγκροτείται το φύλο έχουν ορισμένες ομοιότητες με τα παραστασιακά

δρώμενα που λαμβάνουν χώρα σε θεατρικά συμφραζόμενα. Ο δικός μου σκοπός είναι

επομένως να εξετάσω πως κατασκευάζεται το φύλο μέσα από συγκεκριμένα σωματικά

δρώμενα, καθώς και τις δυνατότητες που υπάρχουν για τον πολιτισμικό μετασχηματισμό

του φύλου μέσα από τέτοιου είδους δρώμενα.

Ο Μερλό-Ποντί δεν υποστηρίζει μόνο ότι το σώμα είναι μια ιστορική ιδέα αλλά και

ότι το σώμα συνιστά μια σειρά δυνατοτήτων, οι οποίες πραγματώνονται στο διηνεκές. Όταν

ισχυρίζεται ότι το σώμα είναι μια ιστορική ιδέα, ο Μερλό- Ποντί εννοεί ότι το σώμα

εκλαμβάνει το νόημά του μέσα από μια συγκεκριμένη και ιστορικά διαμεσολαβημένη

έκφρασή του μέσα στον κόσμο. Το ότι το σώμα συνιστά μια σειρά δυνατοτήτων σημαίνει α)

ότι η παρουσία του μέσα στον κόσμο, ο τρόπος με τον οποίο γίνεται αντιληπτό, δεν

προκαθορίζεται από ένα είδος εσωτερικής ουσίας, και β) ότι η έκφρασή του μέσα στον

κόσμο πρέπει να εννοηθεί ως ανάληψη και συγκεκριμενοποίηση μιας σειράς ιστορικών

δυνατοτήτων. Κατά τη συνέπεια υπάρχει μια εμπρόθετη δράση που δεν είναι άλλη από την

ίδια τη διαδικασία που συγκεκριμενοποιεί τις δυνατότητες. Οι δυνατότητες αυτές

περιορίζονται αναγκαστικά από τις υπάρχουσες ιστορικές συμβάσεις. Το σώμα δεν αποτελεί

υλικότητα αυτή καθεαυτήν ούτε απλώς υπάρχει de facto- είναι μια υλικότητα -φορέας

νοήματος, και ο τρόπος με τον οποίο φέρει αυτό το νόημα είναι θεμελιωδώς

δραματουργικός. Λέγοντας δραματουργικός εννοώ μονάχα ότι το σώμα δεν είναι απλώς ύλη

αλλά μια συνεχής και αδιάκοπη υλοποίησηδυνατοτήτων. Δεν είμαστε απλώς σώματα, αλλά,

κατά έναν πολύ κρίσιμο τρόπο, εμείς οι ίδιοι πραγματώνουμε τα σώματά μας. Και πράγματι,

ο καθένας πραγματώνει το σώμα του με διαφορετικό τρόπο από τους συγχρόνους του,

καθώς κι από τους ενσώματους προγόνους και επιγόνους του.

Page 92: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Παρ’ όλα αυτά, το να ισχυριζόμαστε ότι υπάρχει ένα «εμείς» ή ένα «εγώ» που

πραγματώνει το σώμα του είναι αναμφίβολα ατυχής σύνταξη: λες και προϋπάρχει κάποιος

ασώματος φορέας δράσης, ο οποίος προηγείται της εξωτερικευμένης σωματικότητας και την

κατευθύνει. Πιο σωστό θα ήταν, κατά τη γνώμη μου, να χρησιμοποιούμε λεξιλόγιο που να

αντιστέκεται στη μεταφυσική της ουσίας, στην οποία παραπέμπει η σύνταξη υποκείμενο-

ρήμα, και να στηρίζεται αντ’ αυτού σε μια οντολογία βασισμένη στις μετοχές ενεστώτα. Το

«εγώ» που είναι το σώμα του, είναι αναγκαστικά ένας τρόπος σωματοποίησης, κι εκείνο το

οποίο σωματοποιεί είναι ορισμένες δυνατότητες. Αλλά και εδώ πάλι η σύνταξή της φράσης

δημιουργεί παρερμηνείες, γιατί οι δυνατότητες που σωματοποιούνται δεν είναι θεμελιωδώς

εξωτερικές ή προϋπάρχουσες σε σχέση με την ίδια τη διαδικασία σωματοποίησής τους. Ως

υλικότητα που οργανώνεται εμπρόθετα, το σώμα είναι μια σωματοποίηση δυνατοτήτων οι

οποίες προσδιορίζονται και περιορίζονται από ιστορικές συμβάσεις. Με άλλα λόγια, το

σώμα είναι μια ιστορική κατάσταση, όπως υποστήριξε η Μποβουάρ, και είναι επίσης ένας

τρόπος με τον οποίο πραγματώνουμε, δραματοποιούμε και αναπαράγουμε μια ιστορική

κατάσταση.

Το να πραγματώνουμε, να δραματοποιούμε και να αναπαράγουμε φαίνεται να είναι

μερικές από τις βασικές δομές της σωματοποίησης. Αυτή η ενεργητική πραγμάτωση του

φύλου δεν συνιστά απλώς ένα τρόπο με τον οποίο οι ενσώματοι φορείς της δράσης

υφίστανται εξωτερικά, στο προσκήνιο, ανοιχτοί στην πρόσληψη των άλλων. Η

σωματοποίηση αποτελεί ξεκάθαρη εκδήλωση αυτού που μιας σειράς στρατηγικών ή ίσως

αυτό που ο Σαρτρ θα αποκαλούσε στυλ του είναι ή ο Φουκό στυλιστική της ύπαρξης. Αυτό

το στυλ δεν είναι ποτέ αυτοδημιούργητο, γιατί τα στυλ της ζωής έχουν πάντα μια ιστορία, κι

αυτή τους η ιστορία θέτει προϋποθέσεις και περιορισμούς στις δυνατότητες. Ας

θεωρήσουμε, για παράδειγμα, το φύλο ένα σωματικό στυλ, ένα δρώμενο, ούτως ειπείν, που

είναι συγχρόνως εμπρόθετο και παραστασιακό, όπου ο ίδιος ο όρος παραστασιακό

παραπέμπει σε μια διπλή σημασία: τόσο στο δραματουργικό όσο και στο μη αναφορικό.

Όταν η Μποβουάρ υποστηρίζει ότι η γυναίκα είναι μια ιστορική κατάσταση κι όχι

ένα φυσικό γεγονός, είναι προφανές ότι υπογραμμίζει τη διάκριση ανάμεσα στο βιολογικό

φύλο, ως βιολογικό γεγονός, και στο κοινωνικό φύλο, ως την κοινωνική ερμηνεία ή

σημασιοδότηση αυτού του γεγονότος. Σύμφωνα με αυτή τη διάκριση το να είναι κάποια

θηλυκού γένους δεν έχει κανένα νόημα, αλλά το να είναι γυναίκα σημαίνει ότι

έχει γίνει γυναίκα, ότι το σώμα της έχει εξαναγκαστεί να προσαρμοστεί σε μια ιστορική ιδέα

περί γυναίκας, να μετατραπεί σε πολιτισμικό σημείο- ότι δηλαδή έχει αναγκαστεί να

υποτάξει την υλική της υπόσταση σε ιστορικά περιορισμένες δυνατότητες, επιτελώντας ένα

Page 93: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

διαρκές και επαναλαμβανόμενο σωματικό εγχείρημα. Ωστόσο, η έννοια του εγχειρήματος

υποδηλώνει ότι στη ρίζα αυτού του εγχειρήματος υπάρχει μια ισχυρή βούληση που το

υποκινεί. Εξάλλου, επειδή το φύλο αποτελεί εγχείρημα που αποσκοπεί στην πολιτισμική

επιβίωση, ο όρος «στρατηγική» αποδίδει καλύτερα την κατάσταση ανάγκης κάτω από την

οποία συμβαίνει πάντοτε, και με διάφορους τρόπους, η παραστασιακή επιτέλεση του φύλου.

Κατά συνέπεια, ως στρατηγική επιβίωσης, το φύλο αποτελεί μια παραστασιακή επιτέλεση

που υπόκειται σε κυρώσεις. Η διάκριση των φύλων είναι αυτή που καθιστά τα άτομα

ανθρώπους στο σύγχρονο πολιτισμό- πράγματι, όσοι αποτυγχάνουν να πραγματοποιήσουν

σωστά το φύλο τους κατά κανόνα τιμωρούνται. Επειδή, αφενός, δεν υπάρχει ούτε μια

ορισμένη ουσία την οποία να εκφράζει ή να εξωτερικεύει το φύλο, ούτε ένα αντικειμενικό

ιδανικό στο οποίο το φύλο να προσβλέπει, και επειδή, αφετέρου, το φύλο δεν είναι γεγονός

αλλά διάφορες επιτελεστικές πράξεις χωρίς τις οποίες δε θα υπήρχε καν, το φύλο είναι

επομένως μια κατασκευή, η οποία κατά κανόνα αποκρύπτει τις διαδικασίες της γένεσής της.

Η σιωπηρή συλλογική συμφωνία να επιτελούμε παραστασιακά, να παράγουμε και να

συντηρούμε διακριτά και πολωμένα φύλα ως πολιτισμικές μυθοπλασίες συσκοτίζεται από

την ίδια την αληθοφάνεια της παραγωγής τους. Οι δημιουργοί του φύλου μαγεύονται από

τις ίδιες τους τις μυθοπλασίες, έτσι που το ίδιο το κατασκεύασμά τους τους κάνει να

πιστεύουν στην αναγκαιότητα και τη φυσικότητά του. Οι ιστορικές δυνατότητες που

υλοποιούνται μέσα από τα διάφορα σωματικά στυλ δεν είναι τίποτα άλλο παρά αυτές οι

πολιτισμικές μυθοπλασίες, οι οποίες ρυθμίζονται διαμέσου των κυρώσεων και είτε

σωματοποιούνται (εν-σωματώνονται) είτε αποκρύπτονται υπό καθεστώς καταναγκασμού.

Πόσο χρήσιμη είναι μια φαινομενολογική θεωρητική αφετηρία για τη φεμινιστική

περιγραφή του φύλου; Εκ πρώτης όψεως, η φαινομενολογία μοιράζεται με τη φεμινιστική

ανάλυση μια συνεπή πρόθεση να θεμελιώσει τη θεωρία της στη βιωμένη εμπειρία αλλά και

να αποκαλύψει τον τρόπο με τον οποίο παράγεται ο κόσμος μέσα από τις συγκροτητικές

πράξεις της υποκειμενικής εμπειρίας. Ασφαλώς, δε δίνει ολόκληρη η φεμινιστική θεωρία

προτεραιότητα στην οπτική γωνία του υποκειμένου (η Κρίστεβα κάποτε αντέδρασε στη

φεμινιστική θεωρία, θεωρώντας την «υπερβολικά υπαρξιστική»). Ωστόσο, το φεμινιστικό

πρόταγμα που λέει ότι το προσωπικό είναι πολιτικό δεν υποδηλώνει μόνο ότι η υποκειμενική

εμπειρία δομείται με βάση τις υπάρχουσες πολιτικές διευθετήσεις αλλά ότι και εκείνη με τη

σειρά της επηρεάζει και δομεί αυτές τις διευθετήσεις. Ένας από τους στόχους της

φεμινιστικής θεωρίας είναι να καταλάβει πώς οι συστημικές ή κυρίαρχες πολιτικές και

πολιτισμικές δομές επιτελούνται και αναπαράγονται μέσα από ατομικές πράξεις και

πρακτικές, και να αποσαφηνίσει την ανάλυση των υποτιθέμενα προσωπικών καταστάσεων

Page 94: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

τοποθετώντας τα ζητήματα σε ένα ευρύτερο και κοινό πολιτισμικό πλαίσιο. Πράγματι, η

φεμινιστική τάση – και είμαι σίγουρη ότι υπάρχουν περισσότερες από μία τέτοιες τάσεις –

συχνά έχει αναδυθεί μέσα από την αναγνώριση ότι ο πόνος μου ή η σιωπή μου ή ο θυμός

μου ή ο τρόπος με τον οποίο βλέπω τα πράγματα δεν είναι εντέλει μόνο δικός μου, αλλά με

εντάσσει στο περιχαρακωμένο πλαίσιο μιας κοινής πολιτισμικής κατάστασης, η οποία με τη

σειρά της μου δίνει δύναμη και δυνατότητες με ορισμένους απροσδόκητους τρόπους. Το

προσωπικό επομένως είναι έμμεσα πολιτικό, στο βαθμό που εξαρτάται από κάποιες κοινές

κοινωνικές δομές. Ωστόσο, το προσωπικό καθίσταται απρόσβλητο από κάθε πολιτική

αμφισβήτηση στο βαθμό που οι διακρίσεις ανάμεσα στο δημόσιο και στο ιδιωτικό

διατηρούνται ανέπαφες. Έτσι, για τη φεμινιστική θεωρία, η κατηγορία του προσωπικού

συνεχώς διευρύνεται για να συμπεριλάβει- έστω και υπόρρητα –πολιτικές δομές που

συνήθως θεωρούνται δημόσιου χαρακτήρα. Άλλωστε η ίδια η έννοια του πολιτικού

διευρύνεται συνεχώς. Στην καλύτερη εκδοχή της, η φεμινιστική θεωρία συνεπάγεται τη

διαλεκτική διεύρυνση και των δύο αυτών κατηγοριών. Η κατάστασή μου δεν παύει να είναι

δική μου απλώς και μόνο επειδή είναι και η κατάσταση κάποιας άλλης, ενώ οι πράξεις μου –

αν και ατομικές- αναπαράγουν ωστόσο την κατάσταση του φύλου μου , και το κάνουν αυτό

με διάφορους τρόπους. Με άλλα λόγια στο πρόταγμα της φεμινιστικής θεωρίας ότι το

προσωπικό είναι πολιτικό λανθάνει η υπόθεση ότι ο βιωνόμενος κόσμος των έμφυλων

σχέσεων συγκροτείται, τουλάχιστον εν μέρει, μέσα από συγκεκριμένες και ιστορικά

διαμεσολαβημένες ατομικές πράξεις. Εφόσον σε κάθε περίπτωση το σώμα μεταμορφώνεται

στο σώμα του ή στο σώμα της, ο μόνος τρόπος με τον οποίο γίνεται αντιληπτό το σώμα

είναι η έμφυλη εμφάνισή του. Φαίνεται να είναι συνεπώς ζήτημα πρώτης προτεραιότητας το

να σκεφτούμε τον τρόπο με τον οποίο το σώμα καθίσταται έμφυλο. Εγώ υποστηρίζω ότι το

σώμα γίνεται έμφυλο μέσα από μια σειρά πράξεων οι οποίες επαναλαμβάνονται,

αναθεωρούνται και παγιώνονται μέσα στο χρόνο. Από φεμινιστική άποψη, θα μπορούσαμε

να κατανοήσουμε εκ νέου το έμφυλο σώμα, όχι πλέον ως μια φυσικά, πολιτισμικά ή

γλωσσικά προκαθορισμένη ή προδιαγεγραμμένη δομή, ουσία ή γεγονός, αλλά ως

κληροδότημα μιας σειράς ιζηματοποιημένων πράξεων.

Η φεμινιστική ιδιοποίηση της φαινομενολογικής θεωρίας της συγκρότησης μπορεί

να χρησιμοποιήσει την έννοια της πράξης με τρόπο πλούσιο σε αμφισημίες. Αν το

προσωπικό είναι μια κατηγορία που διευρύνεται για να συμπεριλάβει τις ευρύτερες πολιτικές

και κοινωνικές δομές, τότε και οι πράξεις του έμφυλου υποκειμένου είναι εξίσου

επεκτάσιμες. Ασφαλώς και υπάρχουν πολιτικές πράξεις που είναι σκόπιμες και

συγκροτημένες ενέργειες πολιτικής οργάνωσης, αντίστασης και συλλογικής παρέμβασης, οι

Page 95: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

οποίες έχουν τον ευρύτερο στόχο να εγκαθιδρύσουν ένα πιο δίκαιο σύστημα πολιτικών και

κοινωνικών σχέσεων. Έτσι, υπάρχουν πράξεις που γίνονται στο όνομα των γυναικών –και

άλλες πράξεις που γίνονται αυτόνομα, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε σκοπιμότητα

εργαλειακού τύπου- και οι οποίες αμφισβητούν την ίδια την κατηγορία «γυναίκες».

Πράγματι, πρέπει να σκεφτούμε πόσο μάταιο είναι ένα πολιτικό πρόγραμμα που επιδιώκει να

μετασχηματίσει ριζικά την κοινωνική κατάσταση των γυναικών χωρίς να έχει ξεκαθαρίσει

προηγουμένως εάν και κατά πόσον η ίδια η κατηγορία «γυναίκα» είναι κοινωνικά

κατασκευασμένη τρόπο που το να είσαι γυναίκα να σημαίνει εξ ορισμού ότι βρίσκεσαι σε

κατάσταση καταπίεσης. Εξαιτίας της ευνόητης πρόθεσής του να καλλιεργήσει δεσμούς

αλληλεγγύης, ο φεμινιστικός λόγος στηρίχθηκε συχνά στην κατηγορία «γυναίκα»,

ανάγοντάς την σε οικουμενική προϋπόθεση μιας κοινής πολιτισμικής εμπειρίας. Η κατηγορία

αυτή, στο βαθμό που θεωρείται οικουμενική, δίνει μια ψευδή οντολογική υπόσχεση

μελλοντικής πολιτικής αλληλεγγύης. Σ’ έναν πολιτισμό στον οποίο η ψευδής οικουμενική

κατηγορία «άνδρας» είχε κατά κύριο λόγο θεωρηθεί ισοδύναμη με την ίδια την έννοια του

ανθρώπου, η φεμινιστική θεωρία επιδίωξε και κατάφερε να κάνει ορατή τη θηλυκή

ιδιαιτερότητα και να ξαναγράψει την ιστορία του πολιτισμού με όρους που να επιτρέπουν

την αναγνώριση της παρουσίας, της επιρροής και της καταπίεσης των γυναικών. Ωστόσο,

μέσα στην προσπάθειά τους να βγάλουν την κατηγορία «γυναίκες» από την αφάνεια, οι

φεμινίστριες κινδυνεύουν να κάνουν ορατή μια κατηγορία η οποία δεν είναι βέβαιο ότι

αντιπροσωπεύει την πραγματική ζωή των γυναικών. Νομίζω ότι οι φεμινίστριες δεν έχουμε

δείξει αρκετή προθυμία να εξετάσουμε κριτικά το στάτους της ίδιας της κατηγορίας που μας

αφορά, ώστε να διακρίνουμε πράγματι τις συνθήκες καταπίεσης που προκύπτουν από την

άκριτη αναπαραγωγή των έμφυλων ταυτοτήτων πάνω στις οποίες στηρίζεται το δίπολο των

διακριτών και αλληλοαποκλειόμενων κατηγοριών «άνδρας» και «γυναίκα».

Όταν η Μποβουάρ ισχυρίζεται ότι η γυναίκα είναι μια «ιστορική κατάσταση», τονίζει

ότι το σώμα υπόκειται σε μια ορισμένη πολιτισμική κατασκευή όχι μονάχα διαμέσου των

συμβάσεων εκείνων που ορίζουν ρητά τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται να κάνει κανείς με

το σώμα του (που ρυθμίζουν δηλαδή την πράξη ή την παράσταση που συνιστά το σώμα

κάποιου/-ας), αλλά επίσης και διαμέσου των άρρητων συμβάσεων που δομούν τον τρόπο με

τον οποίο το σώμα γίνεται πολιτισμικά αντιληπτό. Πράγματι, αν φύλο είναι η πολιτισμική

σημασία που προσλαμβάνουν τα βιολογικά χαρακτηριστικά του σώματος, κι αν η εν λόγω

σημασία προσδίδεται σ’ αυτά διαμέσου διαφόρων πράξεων, καθώς και διαμέσου της

πολιτισμικής εννόησης αυτών των πράξεων, τότε φαίνεται ότι δεν είναι δυνατό να

διακρίνουμε το βιολογικό από το κοινωνικό φύλο μέσα στα συμφραζόμενα του πολιτισμού.

Page 96: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Η αναπαραγωγή της κατηγορίας του φύλου επιτελείται και σε ευρεία πολιτική κλίμακα, όπως

συμβαίνει όταν οι γυναίκες μπαίνουν για πρώτη φορά σε ένα επάγγελμα ή κατακτούν

ορισμένα δικαιώματα ή όταν αλλάζει σημαντικά ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονται από

τον πολιτικό ή τον νομικό λόγο. Αλλά η πιο συνηθισμένη αναπαραγωγή της έμφυλης

ταυτότητας πραγματοποιείται διαμέσου των διαφόρων τρόπων με τους οποίους

«διαδραματίζονται» τα σώματα σύμφωνα με τις βαθιά ριζωμένες ή ιζηματοποιημένες

προσδοκίες για την έμφυλη ύπαρξη. Ας θεωρήσουμε ότι υπάρχει μια ιζηματοποίηση της

έμφυλης κανονικότητας η οποία παράγει το ειδικό φαινόμενο του φυσικού φύλου ή της

πραγματικής γυναίκας ή μια οποιαδήποτε σειρά κυρίαρχων και καταναγκαστικών

κοινωνικών μυθοπλασιών –κι ότι αυτή η ιζηματοποίηση έχει παράγει μέσα στο χρόνο μια

συγκεκριμένη σειρά σωματικών στυλ, τα οποία, στην υποστασιοποιημένη τους μορφή,

παρουσιάζονται σαν να είναι η φυσική διαμόρφωση των σωμάτων με βάση ένα διπολικό

σύστημα αμοιβαία αποκλειόμενων φύλων.

TO ΔΙΠΟΛΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ ΚΑΙ ΤΟ ΕΤΕΡΟΦΥΛΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ

Προκειμένου να εξασφαλιστεί η αναπαραγωγή ενός συγκεκριμένου πολιτισμού διάφορες

επιταγές, τις οποίες έχει περιγράψει επαρκώς η ανθρωπολογική μελέτη της συγγένειας,

έχουν εγκαθιδρύσει ένα ετεροφυλικό σύστημα γάμου, μέσα στο οποίο υποχρεωτικά

περιορίζεται η σεξουαλική αναπαραγωγή. Αυτό το σύστημα γάμου επιβάλλει να

αναπαράγονται οι άνθρωποι με συγκεκριμένους έμφυλους τρόπους, οι οποίοι με τη σειρά

τους εγγυώνται την περαιτέρω αναπαραγωγή αυτού του συγκεκριμένου συστήματος

συγγένειας. Όπως έχουν παρατηρήσει ο Φουκό και άλλοι, η σύνδεση του φυσικού φύλου με

ένα διακριτό κοινωνικό φύλο και με την υποτιθέμενα φυσική έλξη προς το νοούμενο ως

διαμετρικά αντίθετο βιολογικό/κοινωνικό φύλο συνιστά έναν αφύσικο συσχετισμό

πολιτισμικών κατασκευών, ο οποίος εξυπηρετεί τα συμφέροντα της αναπαραγωγής. Η

φεμινιστική κοινωνική ανθρωπολογία και η μελέτη της συγγένειας έχουν δείξει πώς οι

διάφορες κουλτούρες κυβερνώνται από συμβάσεις οι οποίες όχι μόνο ρυθμίζουν και

εγγυώνται την παραγωγή, την ανταλλαγή και την κατανάλωση των υλικών αγαθών αλλά

επίσης αναπαράγουν και τους ίδιους τους δεσμούς συγγένειας – κάτι που προϋποθέτει την

ύπαρξη ορισμένων ταμπού και κάποιων κυρωτικών διακανονισμών που ρυθμίζουν την

αναπαραγωγή. Ο Λέβι-Στρος έχει δείξει πώς λειτουργεί το ταμπού της αιμομιξίας ώστε να

διασφαλιστεί η διοχέτευση της σεξουαλικότητας στις διάφορες μορφές ετεροφυλόφιλου

Page 97: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

γάμου. Η Γκέιλ Ρούμπιν έχει υποστηρίξει πειστικά ότι το ταμπού της αιμομιξίας παράγει

συγκεκριμένες έμφυλες ταυτότητες και σεξουαλικότητες. Εγώ απλώς υποστηρίζω ότι ένας

από τους τρόπους με τους οποίους αναπαράγεται και συγκαλύπτεται αυτό το σύστημα

αναγκαστικής ετεροφυλοφιλίας είναι μέσα από εκπαίδευση των σωμάτων σύμφωνα με το

σύστημα των διακριτών φύλων, ώστε να προσλάβουν φυσική εμφάνιση και φυσικές

ετεροφυλόφιλες προδιαθέσεις. Παρ’ ότι η εθνοκεντρική αλαζονεία μας κάνει να πιστεύουμε

ότι έχουμε προχωρήσει πέρα από τις υποχρεωτικές δομές των σχέσεων συγγένειας όπως τις

περιγράφει ο Λέβι-Στρος, εγώ θα έλεγα, συμφωνώντας με τη Ρούμπιν, ότι οι σύγχρονες

έμφυλες ταυτότητες αποτελούν ενδείξεις ή κατάλοιπα ανθεκτικών στο χρόνο σχέσεων

συγγένειας. Η άποψη ότι οι έννοιες του βιολογικού και του κοινωνικού φύλου καθώς και η

ετεροφυλοφιλία είναι προϊόντα της ιστορίας, τα οποία έχουν συνδεθεί μεταξύ τους και

έχουν υποστασιοποιηθεί ως φυσικές οντότητες μέσα στο χρόνο, έχει απασχολήσει πολύ την

κριτική θεωρία τα τελευταία χρόνια- όχι μόνο τον Φουκό, αλλά και τη Μονίκ Βίτιγκ, τους

γκέι ιστορικούς καθώς και διάφορους κοινωνικούς ανθρωπολόγους και κοινωνικούς

ψυχολόγους. Ωστόσο, αυτές οι θεωρίες δεν διαθέτουν ακόμα τις απαραίτητες κριτικές

προϋποθέσεις ώστε να σκεφτούν με ριζοσπαστικό τρόπο την ιστορική ιζηματοποίηση της

έννοιας της σεξουαλικότητας και τις κατασκευές που σχετίζονται με αυτήν, στο βαθμό που

δεν προσδιορίζουν και δεν περιγράφουν τον συμβατικό τρόπο με τον οποίο αυτές οι

κατασκευές παράγονται, αναπαράγονται και συντηρούνται στο πεδίο των σωμάτων.

Μπορεί άραγε η φαινομενολογία να συμβάλλει στη φεμινιστική αναθεώρηση

του ιζηματικού χαρακτήρα του βιολογικού και του κοινωνικού φύλου καθώς και της

σεξουαλικότητας, όπως αυτά συντελούνται στο επίπεδο του σώματος; Καταρχάς, η έμφαση

που αποδίδει η φαινομενολογία στις διάφορες πράξεις μέσα από τις οποίες συγκροτείται και

εκλαμβάνεται η πολιτισμική ταυτότητα αποτελεί καλό σημείο εκκίνησης για την προσπάθεια

του φεμινισμού να κατανοήσει το συμβατικό τρόπο με τον οποίο τα σώματα

εμφυλοποιούνται. Η εννόηση του σώματος ως τρόπου εκ-δραμάτισης και εν-σωμάτωσης

δυνατοτήτων προσφέρει μια μέθοδο με την οποία μπορούμε να καταλάβουμε πώς εκ-

δραματίζεται και πώς εν-σωματώνεται μια πολιτισμική σύμβαση. Μοιάζει όμως δύσκολο, αν

όχι αδύνατο, να επινοήσουμε ένα τρόπο θεώρησης του εύρους και του συστημικού

χαρακτήρα της καταπίεσης των γυναικών ξεκινώντας από μια θεωρητική θέση που παίρνει

ως αφετηρία τις πράξεις συγκρότησης. Παρ’ ότι οι ατομικές πράξεις συντηρούν και

αναπαράγουν τα συστήματα καταπίεσης, και παρ’ όλο που, πράγματι κάθε θεωρία

προσωπικής πολιτικής ευθύνης προϋποθέτει ετούτη την παραδοχή, αυτό δεν συνεπάγεται

ότι η καταπίεση είναι η μοναδική συνέπεια αυτών των πράξεων. Θα μπορούσε να

Page 98: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

υποστηρίξει κανείς ότι αν δεν υπήρχαν άνθρωποι, που, με τις διάφορες πράξεις τους,

παράγουν και συντηρούν τις καταπιεστικές συνθήκες, οι συνθήκες αυτές θα εξέλιπαν- ας

προσέξουμε όμως ότι η σχέση ανάμεσα στις συνθήκες και τις πράξεις ούτε μονόπλευρη

είναι, ούτε αδιαμεσολάβητη. Υπάρχουν ορισμένα κοινωνικά πλαίσια και ορισμένες συμβάσεις

μέσα στις οποίες συγκεκριμένες πράξεις όχι μόνο καθίστανται δυνατές αλλά και εννοήσιμες

ως πράξεις. Επομένως, το ζήτημα του μετασχηματισμού των κοινωνικών σχέσεων γίνεται

ζήτημα αλλαγής των ηγεμονικών κοινωνικών συνθηκών, και όχι των ατομικών πράξεων

που προκύπτουν από αυτές τις συνθήκες. Πράγματι, υπάρχει ο κίνδυνος, αν παραμείνουμε

περιορισμένοι μέσα σε μια πολιτική των πράξεων, να καταλήξουμε να ασχολούμαστε απλώς

και μόνο με τις έμμεσες ή ακόμα και με τις απλώς επιφαινόμενες αντανακλάσεις αυτών των

συνθηκών.

Ωστόσο, η θεατρική σημασία της πράξης μας αναγκάζει να αναθεωρήσουμε τις

ατομικιστικές προϋποθέσεις στις οποίες βασίζεται η πιο περιορισμένη θεώρηση των πράξεων

συγκρότησης στο πλαίσιο του λόγου της φαινομενολογίας. Ως δρώμενα συγκεκριμένης

χρονικής διάρκειας μέσα στο σύνολο μιας παράστασης, οι πράξεις αποτελούν συλλογική

εμπειρία καθώς και συλλογική δράση. Ακριβώς όπως στη φεμινιστική θεωρία η ίδια η

κατηγορία του προσωπικού διευρύνεται για να συμπεριλάβει τις πολιτικές δομές, έτσι

υπάρχει και μια δραματουργικά θεμελιωμένη και, πράγματι, λιγότερο ατομικά

προσανατολισμένη άποψη για τις πράξεις, η οποία απαντά εν μέρει στην κριτική ότι η

θεωρία των πράξεων είναι «υπερβολικά υπαρξιστική». Η επιτελεστική πράξη στην οποία

συνίσταται το φύλο, το δρώμενο το οποίο είναι οι ενσώματοι φορείς της δράσης στο βαθμό

που δραματουργικά και ενεργητικά εν-σωματώνουν και, για την

ακρίβεια,ενδύονται ορισμένες πολιτισμικές σημασίες, σαφώς δεν αποτελεί πράξη ενός μόνο

ατόμου. Χωρίς αμφιβολία, υπάρχουν ατομικές αποχρώσεις και ιδιαίτεροι τρόποι να

πραγματώνει κανείς το φύλο του, αλλά το ότι το κάνει και μάλιστα το ότι το κάνει σύμφωνα

με συγκεκριμένους κανόνες και απαγορεύσεις, σίγουρα δεν αποτελεί καθαρά προσωπικό του

ζήτημα. Εδώ πάλι, δεν θέλω να υποτιμήσω τις συνέπειες ορισμένων κανονιστικών

προτύπων φύλου που προέρχονται από την οικογένεια και επιβάλλονται μέσα από

συγκεκριμένους οικογενειακούς τρόπους τιμωρίας και ανταμοιβής, πρότυπα τα οποία θα

μπορούσαν να θεωρηθούν κατεξοχήν ατομικά- γιατί, ακόμα και σε αυτή την περίπτωση, οι

οικογενειακές σχέσεις συμπυκνώνουν, εξατομικεύουν και συγκεκριμενοποιούν

προϋπάρχουσες πολιτισμικές σχέσεις, δεν είναι ποτέ, ή είναι πολύ σπάνια, ριζικά

πρωτότυπες. Η πράξη που κάνει κανείς, το δρώμενο που επιτελεί, είναι κατά κάποιο τρόπο

μια πράξη που έχει ξεκινήσει πολύ προτού το δρων υποκείμενο εμφανιστεί στη σκηνή.

Page 99: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Επομένως το φύλο είναι μια πράξη που έχει προβαριστεί ήδη- και μοιάζει με το σενάριο που

συνεχίζει μεν να υπάρχει και άνευ των συγκεκριμένων ηθοποιών που το χρησιμοποιούν,

αλλά δεν παύει ποτέ να χρειάζεται τους ηθοποιούς ως άτομα προκειμένου να πραγματωθεί

και να αναπαραχθεί σαν πραγματικότητα για μια ακόμα φορά. Πρέπει να διακρίνουμε τα

περίπλοκα συστατικά μέρη που συνθέτουν μια πράξη, για να μπορέσουμε να καταλάβουμε

το είδος της από κοινού δράσης και το είδος της προσαρμογής που αποτελεί πάντα η

επιτέλεση του φύλου.

Από ποια άποψη είναι λοιπόν το φύλο μια επιτελεστική πράξη, ένα δρώμενο; Όπως

προτείνει ο ανθρωπολόγος Βίκτορ Τέρνερ στις μελέτες του για το τελετουργικό κοινωνικό

δράμα, η κοινωνική δράση απαιτεί μια παραστασιακή επιτέλεση, η οποία επαναλαμβάνεται.

Αυτή η επανάληψη είναι συγχρόνως επανεκδραμάτιση [reenactment] και εκ νέου βίωση

μιας σειράς νοημάτων που ήδη εγκαθιδρυθεί κοινωνικά- συνιστά τον συμβατικό και

τελετουργικό τρόπο επικύρωσής τους. Όταν η έννοια της κοινωνικής παραστασιακής

επιτέλεσης εφαρμοστεί στο ζήτημα του φύλου, γίνεται φανερό ότι, παρά τα ατομικά

σώματα, τα οποία μέσα από την έμφυλη υφολογική τυποποίησή τους επιτελούν αυτές της

νοηματοδοτήσεις, αυτή τους η δράση είναι επίσης, αυτομάτως, και δημόσια. Οι εν λόγω

επιτελεστικές πράξεις έχουν χρονικές και συλλογικές διαστάσεις, και ο δημόσιος χαρακτήρας

τους δεν είναι καθόλου ασήμαντος- όντως, η παραστασιακή επιτέλεση πραγματοποιείται με

στρατηγικό στόχο να κρατήσει το φύλο μέσα στο διπολικό του περίγραμμα. Αν τη δούμε με

παιδαγωγικούς όρους, η παραστασιακή επιτέλεση καθιστά ρητούς τους κοινωνικούς νόμους.

Ως δημόσια και επιτελεστική πράξη, το φύλο δεν αποτελεί ριζοσπαστική επιλογή ή

εγχείρημα που αντικατοπτρίζει απλώς μια ατομική επιλογή. Αλλά ούτε και επιβάλλεται ή

εγγράφεται απλώς πάνω στο άτομο, όπως θα υποστήριζαν ορισμένες από τις μεταδομιστικές

θεωρίες για την εκτόπιση του υποκειμένου. Οι πολιτισμικοί κώδικες δεν εγγράφονται σε ένα

παθητικό σώμα, σαν να ήταν αυτό άνευρος υποδοχέας κοινωνικών σχέσεων ολοκληρωτικά

δοσμένων εκ των προτέρων. Ούτε όμως οι ενσώματοι εαυτοί προϋπάρχουν των

πολιτισμικών συμβάσεων τις οποίες κατά βάση σηματοδοτούν τα σώματα. Οι δρώντες είναι

πάντα ήδη παρόντες πάνω στη σκηνή, μέσα στους όρους της παραστασιακής επιτέλεσης.

Όπως ακριβώς ένα σενάριο μπορεί να δραματοποιηθεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους,

και όπως κάθε έργο χρειάζεται τόσο το κείμενο όσο και την ερμηνεία του, έτσι ακριβώς και

το έμφυλο σώμα παίζει το ρόλο του μέσα σε ένα σωματικό χώρο πολιτισμικά

περιχαρακωμένο, και δραματοποιεί ερμηνείες εντός του πλαισίου που ορίζουν οι προϋπ

Page 100: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

ΑποστολέαςΘέμα: Το κοινωνικο φυλο με αφορμη την Judith Butler

(Αναγνώστηκε 4421 φορές) Παράθεση

Λιγες πληροφοριες για την Judith Butler,

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Τζούντιθ Μπάτλερ (γεν. 24 Φεβρουαρίου 1956) είναι Αμερικανίδα μετα-

στρουκτουραλίστρια φιλόσοφος, η οποία έχει συμβάλει στα πεδία του φεμινισμού, της

θεωρίας Queer, της πολιτικής φιλοσοφίας και της ηθικής. Είναι καθηγήτρια στο τμήμα

Ρητορικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, Μπέρκλεϊ.

Η Μπάτλερ πήρε το διδακτορικό της στη φιλοσοφία από το Πανεπιστήμιο Γέιλ το 1984, και η

διατριβή της δημοσιεύθηκε με τον τίτλο Subjects of Desire: Hegelian Reflections in

Twentieth Century France. Στα τέλη της δεκαετίας του 80, και ενώ κατείχε διάφορες θέσεις

διδασκαλίας και έρευνας (όπως για παράδειγμα στο Κέντρο Ανθρωπιστικών Επιστημών του

Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς), αναμείχθηκε στις «μετά-στρουκτουραλιστικές» προσπάθειες

της Δυτικής φεμινιστικής θεωρίας να αμφισβητήσουν τους θεμελιώδεις όρους του

φεμινισμού. Η πιο πρόσφατη δουλειά της επικεντρώνεται στην Εβραϊκή φιλοσοφία, στην

οποία την απασχολούν κυρίως οι «προ-Σιωνιστικές κριτικές της κρατικής βίας.»

Αναταραχή Φύλου: Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας (1990)

Το Gender Trouble εκδόθηκε το 1990 (ελληνική έκδοση 2009) και πουλήθηκε σε παραπάνω

από 100.000 αντίτυπα παγκοσμίως σε διαφορετικές γλώσσες. Κάνοντας νύξη στη ταινία του

Τζον Ουότερς Female Trouble, στην οποία πρωταγωνιστεί η drag queen Divine, το Gender

Trouble πραγματεύεται με κριτικό βλέμμα τα έργα των Σιμόν ντε Μποβουάρ, Τζούλια

Κρίστεβα, Σίγκμουντ Φρόυντ, Ζακ Λακάν, Λυς Ιριγκαρέ, Μονίκ Βίτιγκ, Ζακ Ντεριντά, και

κυρίως του Μισέλ Φουκώ. Το βιβλίο έγινε ευρέως διαδεδομένο και εκτός των αυστηρά

ακαδημαϊκών κύκλων. Ο πυρήνας του επιχειρήματος της Μπάτλερ στο Gender Trouble είναι

ότι η συνοχή των κατηγοριών του βιολογικού φύλου, του κοινωνικού φύλου (gender), και

της σεξουαλικότητας – η κατά τα φαινόμενα φυσική συνοχή, για παράδειγμα, του ανδρικού

φύλου και της ετεροφυλοφιλικής επιθυμίας στο ανδρικό σώμα – κατασκευάζεται πολιτισμικά

κατά τη διαρκή επανάληψη διαμορφωτικών πρακτικών. Αυτές οι διαμορφωτικές σωματικές

πρακτικές κατά την επανάληψή τους, παγιώνουν το φύλο (gender) ως μια έννοια που

αναφέρεται σε κάτι ουσιαστικό και οντολογικό. Με αυτόν τον τρόπο η Μπάτλερ διατυπώνει

τη θεωρία ότι το φύλο, όπως και η σεξουαλικότητα είναι performative, δηλαδή δεν

Page 101: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

υπάρχουν στη «φύση», αλλά εκτελούνται προοδευτικά μέσα από συγκεκριμένες πρακτικές.

Η εκτέλεση (performance) του κοινωνικού φύλου, του βιολογικού φύλου και της

σεξουαλικότητας, δεν είναι, παραταύτα, μια ηθελημένη επιλογή κατά την Μπάτλερ, η οποία,

όπως ο Φουκώ στο Surveiller et Punir, βλέπει το υποκείμενο ως προϊόν των «ρυθμιστικών

κειμένων» (regulative discourses) (discours κατά τον Φουκώ είναι τα «συστήματα σκέψεων

που συμπεριλαμβάνουν ιδέες, συμπεριφορές, πράξεις, πιστεύω, και πρακτικές που

συστηματικά κατασκευάζουν τα υποκείμενα και τους κόσμους στους οποίους ζουν.») Αυτά,

που η Μπάτλερ ονομάζει επίσης «πλαίσια καταληπτότητας» ή «πειθαρχικά καθεστώτα»

καθορίζουν εκ των προτέρων ποιες μορφές φύλου (sex and gender) και σεξουαλικότητας

είναι κοινωνικά αποδεκτό να εμφανίζονται ως συνεκτικές ή «φυσικές».

Έργα στα ελληνικά

* Σώματα με σημασία: Οριοθετήσεις του «φύλου» στο λόγο, μτφρ. Πελαγία Μαρκέτου,

εισαγωγή και επιστημονική επιμέλεια Αθηνά Αθανασίου (Αθήνα: Εκκρεμές 2008).

* Ευάλωτη ζωή: Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης και

Κώστας Αθανασίου, εισαγωγή Αθηνά Αθανασίου (Αθήνα: Νήσος 2008).

* Λογοδοτώντας για τον εαυτό, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, επίμετρο και επιστημονική

επιμέλεια Αθηνά Αθανασίου (Αθήνα: Εκκρεμές 2009).

* Η ψυχική ζωή της εξουσίας, μτφρ. Τάσος Μπέτζελος (Αθήνα: Πλέθρον 2009).

* Αναταραχή φύλου: Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας, μτφρ. Γιώργος

Καράμπελας, εισαγωγή και επιστημονική επιμέλεια Βενετία Καντσά, επίμετρο Αθηνά

Αθανασίου, επιμέλεια κειμένου Χριστίνα Σπυροπούλου (Αθήνα: Αλεξάνδρεια 2009).

Καταγράφηκε

o "Θέλω να μου εξηγηθούν τα πάντα. Και ο Λόγος είναι αδύναμος μπροστά στην

κραυγή της καρδιάς"

Απ: Το κοινωνικο φυλο με αφορμη την Judith Butler « Απάντηση #1 στις: 03 Σεπτέμβριος 2010, 02:26:36 μμ »

Παράθεση

Καλωσορίζοντας την Τζούντιθ Μπάτλερ στην Αθήνα

Κυριακή, 13 Δεκεμβρίου 2009 16:54

Το σχετικά πρόσφατο εκδοτικό εγχείρημα μετάφρασης στα ελληνικά σημαντικών κειμένων

της φιλοσόφου, καθηγήτριας του Μπέρκλεϊ, Τζούντιθ Μπάτλερ, συμπίπτει με τη συγκυρία

της επίσκεψης της κορυφαίας φεμινίστριας θεωρητικού στην Αθήνα. Η Μπάτλερ θα δώσει

δύο ομιλίες, στις 16 και 17 Δεκεμβρίου, καλεσμένη του Πάντειου Πανεπιστημίου και του

Ινστιτούτου Ν. Πουλαντζάς.

Page 102: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Η είδηση της επίσκεψής της γεμίζει με αναμονή και προσδοκίες πολλές και πολλούς από

εμάς δεδομένου ότι αποτελεί μια σπάνια δυνατότητα διαλόγου γύρω από την ιδιαίτερη

σκέψη της θεωρητικού που έχει επιφέρει δημιουργικές ρωγμές τόσο στη φεμινιστική σκέψη,

όπως τη γνωρίζαμε μέχρι τη δεκαετία του ’80, όσο και στην πολιτική θεωρία και έχει

προκαλέσει έντονες συζητήσεις με αρκετές αντιπαραθέσεις που δεν έχουν ακόμη κοπάσει.

Πώς το περιεχόμενο των θεωρητικών της συμβολών υπήρξε τόσο συγκλονιστικό ώστε το

εκτόπισμά του να συνδράμει στην ανάδειξη ενός νέου «κύματος» στη φεμινιστική θεωρία

και μιας θεωρητικής στροφής στους κόλπους των κοινωνικών και ανθρωπιστικών

επιστημών, όπως της φιλοσοφίας και της κοινωνικής ανθρωπολογίας;

Καθώς τα κείμενά της γίνονται πλέον προσπελάσιμα, μας δίνεται η ευκαιρία να μετέχουμε

μέσω της ανάγνωσης σε μια διαδρομή γοητευτικά και δημιουργικά ανοίκεια, αφού αυτό που

διακυβεύεται είναι η ριζική ανασήμανση θεμελιωδών παραδοχών της δυτικής,

φαλλοκεντρικής μεταφυσικής.

Το λιμάρισμα των θεμελίων του οικοδομήματος της δυτικής σκέψης, η απομυθοποίηση της

φα(ντα)σματικής μεταφυσικής της παρουσίας, συντελείται μεθοδικά στη μεταδομιστική

σκέψη, έχοντας ξεκινήσει ήδη, νωρίτερα από τη δεκαετία του ’80, στην Ευρώπη και στις

ΗΠΑ. Στο πλαίσιο του μεταδομισμού, η αμφισβήτηση, ως θεωρητικό εργαλείο, στρέφεται

κατά των όρων μέσω των οποίων συντελείται η εννοιολόγηση και εγκαθιδρύεται η

αυταπόδεικτη αυθεντία των φορέων λόγου και γνώσης. Όπως ο Φουκώ, ο Ντεριντά, ο

Μπαρτ, ο Λιοτάρ και άλλοι θεωρητικοί αναγγέλλουν τους θανάτους των μεταφυσικών

υποκειμένων -του Θεού, του συγγραφέα, του Είναι- και σηματοδοτούν το τέλος των

μονοσήμαντων «μεγάλων αφηγήσεων» και του αρραγούς νοήματος, η Μπάτλερ θέτει στο

στόχαστρό της ιδιαίτερα τις νόρμες του φύλου και της σεξουαλικότητας.

Η αμφισβήτηση

του βιολογικού φύλου

Αν, πριν από 60 χρόνια, στο διακύβευμά της στο «Δεύτερο Φύλο» η Σιμόν ντε Μπουβουάρ

ότι «γυναίκα δε γεννιέσαι αλλά γίνεσαι», αμφισβητεί το «θεόσταλτο», φυσικά θεμελιωμένο

χαρακτήρα του φύλου, υποδηλώνοντας ότι αυτό κατασκευάζεται κοινωνικά και εγγράφεται

πάνω στα γυναικεία και ανδρικά σώματα ως φυσικό, η Μπάτλερ αμφισβητεί την ίδια την

ιδέα, όχι απλώς του κοινωνικού, αλλά του βιολογικού φύλου. Για την Μπάτλερ, ο λόγος της

βιολογίας, όπως και άλλοι λόγοι, δεν είναι προνομιούχοι φορείς μιας αντικειμενικής,

οικουμενικής, διαφωτιστικής αλήθειας για τον κόσμο, επίγειοι αντιπρόσωποι του θεού στη

γη, αλλά αρθρώνονται και χρωματίζονται ανάλογα με τα συμφραζόμενα των εκάστοτε

σχέσεων εξουσίας, με άλλα λόγια δεν μπορούν ποτέ να είναι «αθώοι». Το φύλο για την

Μπάτλερ δεν είναι απόρροια ανατομικών χαρακτηριστικών, δεν προϋπάρχει κάπου, εν είδει

tabula rasa, αλλά σημασιοδοτείται και μορφοποιείται μέσα σ’ ένα πλέγμα πειθαρχικών

καθεστώτων που επιβάλλουν ή υποβάλλουν συμπεριφορές, κινήσεις, επιλογές, επιθυμίες.

Στα περιφρουρούμενα όρια που διαγράφει και ρυθμίζει η ετεροφυλοφιλική φόρμα/πλέγμα

[heterosexual matrix] σχέσεων γνώσης και εξουσίας, το φύλο δεν κληρονομείται φυσικά,

Page 103: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

αλλά επιβάλλεται, ρυθμίζεται κοινωνικά και η επιτέλεσή του επιτηρείται. Κατά την Μπάτλερ,

το φύλο δεν παραπέμπει σε κάποια ουσία ή ακόμη σε κάποια υλικότητα καθαυτή, αλλά σε

μια διαρκή και ατελή/ατελέσφορη διαδικασία υλοποίησης και επαναληπτικής επιτέλεσης

μέσα από την οποία κάποιες έμφυλες πρακτικές καθιερώνονται μέσα στο χρόνο ως

κοινωνικά αναγνωρίσιμες και αποδεκτές. Εκεί αναφέρεται ο όρος επιτελεστικότητα

[performativity], η εισήγηση του οποίου έχει σε θεωρητικό επίπεδο ταυτιστεί με το όνομα

της Μπάτλερ.

Μηχανισμοί γνώσης και εξουσίας

Η θέση της Μπάτλερ για το φύλο μπορεί να ιδωθεί μέσα από το πρίσμα της ευρύτερης

μεταδομιστικής σκέψης που επιτίθεται στις οντολογίες και αποδομεί το έλλογο, κυρίαρχο και

αυτοτελές υποκείμενο που εξήγγειλε ο Διαφωτισμός. Είναι προφανές ότι η Μπάτλερ δεν

ενδιαφέρεται να πιστοποιήσει το φαντασιακό αυτό υποκείμενο, αντίθετα εστιάζει στο πώς

έγινε και εδραιώθηκε το αξίωμα του προϋπάρχοντος υποκειμένου και σώματος, και μάλιστα

στο πρότυπο του ανδρικού, ετεροφυλοφιλικού κυριαρχικού εαυτού. Την ενδιαφέρει, με

άλλα λόγια, ποιοι μηχανισμοί γνώσης και εξουσίας οδήγησαν στο να εμπεδώσουμε μια

τέτοια μυθοπλασία για το ανθρώπινο υποκείμενο. Κυρίως, και αυτό δείχνει ίσως μια ακόμη

πιο άμεση σύνδεση με την πολιτική, αυτό που ενδιαφέρει την Μπάτλερ είναι το ερώτημα: αν

οι επιτελέσεις προκύπτουν αναπόφευκτα μέσα από κοινωνικούς περιορισμούς, τι γίνεται με

τις περιπτώσεις που δεν προβλέπονται από το «καταστατικό»; Όλοι και όλες επιτελούν το

φύλο τους και τις διάφορες άλλες ταυτότητες και αποδέχονται καλόβολα τις ευεργετικές

συνέπειες του να συμβαδίζεις με τις νόρμες και «ζήσαμε εμείς καλά…», ή μήπως υπάρχουν

και «παράπλευρες απώλειες»;

Για την Μπάτλερ, η μεταφυσική αυτή αφήγηση είναι ο κατ’ εξοχήν μηχανισμός παραγωγής

ετερότητας. Έτσι, τα άτομα των οποίων οι έμφυλες και σεξουαλικές επιτελέσεις δεν

συνάδουν με την υστερικά ρυθμιζόμενη προβλεψιμότητα του λόγου και της εξουσίας είναι

οι παρίες του συστήματος με συχνά βίαιες επιπτώσεις. Ακόμη, κάνοντας μια σύνδεση για την

οποία κατηγορήθηκε για αντιαμερικανισμό, η θεωρητικός είδε στη συγκυρία της 11ης

Σεπτεμβρίου την επιτομή της ετεροποίησης του αραβικού Άλλου, έναντι στο

θυματοποιημένο και πατριωτικά λαβωμένο «εγώ/εμείς» των ΗΠΑ. Σε ερωτήματα τύπου «τις

πταίει», η Μπάτλερ προτείνει να λαμβάνουμε υπόψη όχι τις αυτάρεσκες αφηγήσεις του

«εγώ/εμείς», αλλά τι είδους ηθική προβλέπει τη δίκη και καταδίκη αυτού που κάθε φορά

συγκροτείται ως Άλλος και σε ποια ιστορικά και πολιτικά συμφραζόμενα έχει κατασκευαστεί

αυτού του είδους η ηθική.

Για τη σκέψη της Μπάτλερ, το πολιτικό αναφέρεται στην αμφισβήτηση, τη δυναμική

ανασήμανση και κριτική αναθεώρηση της εδραιωμένης κανονικότητας. Μια τέτοια

επανιδιοποίηση του πολιτικού προϋποθέτει την αποδόμηση των στεγανοποιημένων και

φυσικοποιημένων κατηγοριών σκέψης και πράξης. Μένει να δούμε τη συνέχεια των

σημαντικών αυτών θεωρητικών και πολιτικών ζυμώσεων… σε πραγματικό χρόνο!

Page 104: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Νάνσυ Μαυρουδή

http://www.epohi.gr/portal/?option=com_content&task=view&id=4087&Itemid=39

Καταγράφηκε

o "Θέλω να μου εξηγηθούν τα πάντα. Και ο Λόγος είναι αδύναμος μπροστά στην

κραυγή της καρδιάς"

Απ: Το κοινωνικο φυλο με αφορμη την Judith Butler « Απάντηση #2 στις: 03 Σεπτέμβριος 2010, 02:30:06 μμ »

Παράθεση

Gender as Performance:

Μια συνέντευξη με τη Judith Butler

[H συνέντευξη αυτή, που δόθηκε από τη Judith Butler το 1993 στους Peter Osborne και

Lynne Segal στο Λονδίνο, υπάρχει εδώ σε αποσπασματική μορφή. Ολόκληρη δημοσιεύθηκε

στο περιοδικό φιλοσοφίας και κριτικής θεωρίας Radical Philosophy νο 67 (καλοκαίρι 1994).

Μεταφράστηκε στα μέσα Μαρτίου του 2006 από το περιοδικό «Terminal 119 – για την

κοινωνική και ατομική αυτονομία».]

RP: Θα θέλαμε να ξεκινήσουμε ρωτώντας σας που τοποθετείτε το έργο σας μέσα στο

ολοένα και πιο ποικίλο πεδίο των σπουδών φύλου (gender studies[1]). Οι πιο πολλοί

άνθρωποι σχετίζουν τα πρόσφατα γραπτά σας με ότι έχει γίνει γνωστό ως «queer

θεωρία»[2]. Αλλά η ανάδυση των gay και λεσβιακών σπουδών ως διακριτού επιστημονικού

φαινομένου έχει αγγίξει την προβληματική της σχέσης κομματιών αυτού του έργου με το

φεμινισμό. Βλέπετε κυρίως τον εαυτό σας ως φεμινίστρια ή ως queer θεωρητική, ή αρνείστε

αυτή την επιλογή;

Butler: Θα έλεγα ότι πρώτα είμαι μια φεμινίστρια θεωρητική και έπειτα μια queer θεωρητική

ή μια gay και lesbian θεωρητική. Η δέσμευσή μου στο φεμινισμό είναι μάλλον η πρωταρχική

μου δέσμευση. Το Gender Trouble ήταν μια κριτική της καταναγκαστικής ετερο-

σεξουαλικότητας μέσα στο φεμινισμό και οι φεμινίστριες ήταν ακριβώς το κοινό στο οποίο

σκόπευα με αυτό το βιβλίο. Την εποχή που έγραψα το βιβλίο δεν υπήρχαν gay και

λεσβιακές σπουδές, έτσι όπως τις έχω αντιληφθεί. Όταν το βιβλίο δημοσιεύθηκε έγινε τόσο

δημοφιλές κατά έναν τρόπο που δε θα μπορούσα να είχα προβλέψει. Εκείνη την εποχή ήταν

που γινόταν και το δεύτερο ετήσιο συνέδριο των Lesbian και Gay Σπουδών στις ΗΠΑ.

Θυμάμαι να κάθομαι δίπλα σε κάποιον σε ένα δείπνο και εκείνος μου είπε ότι δουλεύει πάνω

Page 105: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

στην queer θεωρία. Κι εγώ τον ρώτησα: Τι είναι η queer θεωρία; Με κοίταξε σα να ήμουν

τρελή, επειδή προφανώς σκέφτηκε ότι εγώ ήμουν κομμάτι αυτού του πράγματος που

λεγόταν queer θεωρία. Αλλά το μόνο που γνώριζα εγώ ήταν ότι η Teresa de Lauretis[3]

είχε εκδώσει ένα τεύχος του περιοδικού «Differences» που λεγόταν «Queer Θεωρία».

Νόμιζα ότι ήταν κάτι που είχε φτιάξει η ίδια. Σίγουρα δεν είχε περάσει ποτέ από το μυαλό

μου ότι εγώ ανήκα στην queer θεωρία.

Εδώ βρίσκω ένα πρόβλημα, επειδή πιστεύω ότι υπάρχει κάποιος αντι-φεμινισμός στην queer

θεωρία. Επίσης, είμαι αρκετά αντίθετη με κάποιους ανθρώπους της queer θεωρίας στο

μέτρο που θέλουν να ισχυρίζονται ότι η ανάλυση της σεξουαλικότητας μπορεί ριζικά να

διαχωριστεί από την ανάλυση του φύλου. Το νέο Gay and Lesbian Reader που μόλις

εξέδωσαν οι εκδόσεις Routledge ξεκινά με μια σειρά άρθρων που διατυπώνουν αυτόν τον

ισχυρισμό. Νομίζω ότι οι διαχωρισμοί αυτοί είναι ένα μεγάλο λάθος. Το έργο της Catharine

MacKinnon[4] θεμελιώνει μια τόσο αναγωγική αιτιώδη σχέση μεταξύ σεξουαλικότητας και

φύλου ώστε να έφτασε να αντιπροσωπεύει μια ακραία εκδοχή του φεμινισμού που θα

έπρεπε να την αντιμαχόμαστε. Αλλά μου φαίνεται ότι το να την αντιμάχεσαι μέσω μιας

queer θεωρίας που κόβει τις σχέσεις της με το φεμινισμό αποτελεί ήδη ένα τεράστιο λάθος.

RP: Θα μπορούσατε να μας πείτε κάτι παραπάνω για τη διάκριση των όρων sex (βιολογικό

φύλο) και gender (κοινωνικό φύλο)[5]; Τον απορρίπτετε ή απλά απορρίπτετε μια

συγκεκριμένη ερμηνεία του; Η θέση σας πάνω σε αυτό το ζήτημα μοιάζει να έχει αλλάξει

πρόσφατα.

Butler: Μία από τις ερμηνείες που έγιναν για το Gender Trouble[6] ήταν η εξής: δεν

υπάρχει βιολογικό φύλο (sex), υπάρχει μόνο κοινωνικό φύλο (gender) κι αυτό το τελευταίο

είναι επιτελεστικό[7]. Ο κόσμος μετά συνεχίζει και σκέφτεται ότι αν το φύλο είναι

επιτελεστικό, θα πρέπει να είναι εντελώς ελεύθερο. Και έχει φανεί σε πολλούς ότι η

υλικότητα του σώματος έχει γίνει αντικείμενο άγνοιας ή άρνησης ή εγκατάλειψης – ακόμη

και αποκήρυξης. (Υπάρχει και μια συμπτωματολογική ανάγνωση αυτού ως σωματοφοβία.

Είναι ενδιαφέρον να παθολογικοποιείς το κείμενο κάποιου.) Οπότε, αυτό που μου φάνηκε

σημαντικό κατά τη συγγραφή του Bodies that Matter ήταν να επανέλθω στην κατηγορία

του βιολογικού φύλου και στο πρόβλημα της υλικότητας και να ρωτήσω πως γίνεται το

φύλο το ίδιο να μπορεί να ερμηνευτεί ως νόρμα. Πλέον, πιστεύω ότι αυτό αποτελεί μια

προϋπόθεση της λακανικής ψυχανάλυσης – ότι το φύλο αποτελεί μια νόρμα. Αλλά δεν

ήθελα να μείνω περιορισμένη στο λακανικό πεδίο. Ήθελα να βρω τον τρόπο που μια νόρμα

στην πραγματικότητα υλικοποιεί ένα σώμα, τον τρόπο που θα μπορούσαμε να

κατανοήσουμε την υλικότητα ενός σώματος που να είναι όχι μόνο επενδυμένο με μια νόρμα

Page 106: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

αλλά και, κατά κάποια έννοια, απεικονισμένο από μια νόρμα ή σχεδιασμένο το περίγραμμά

του από μια νόρμα. Οπότε άλλαξα την οπτική μου. Νομίζω ότι ξεπέρασα πολύ γρήγορα την

κατηγορία του βιολογικού φύλου στο Gender Trouble. Προσπαθώ να το επανα-

διαπραγματευτώ στο Bodies That Matter και να δώσω έμφαση στο μέρος του

καταναγκασμού της ίδιας της παραγωγής του βιολογικού φύλου.

RP: Σε πολλούς ανθρώπους αρέσει το Gender Trouble επειδή τους άρεσε η ιδέα του φύλου

ως ενός είδους αυτοσχέδιου θεάτρου, ενός χώρου όπου διαφορετικές ταυτότητες μπορούν,

περισσότερο ή λιγότερο, να υιοθετηθούν ελεύθερα και να εξερευνηθούν κατά βούληση.

Θέλησαν να συνεχίσουν με το έργο του να υποδύονται το φύλο, έτσι ώστε να

υπονομεύσουν τις κυρίαρχες μορφές του. Ωστόσο, στην αρχή του Bodies That Matter λέτε

ότι, φυσικά, κανέvας δεν κατασκευάζει ή αποδομεί ταυτότητες έτσι απλά και αυθόρμητα.

Είναι θολό για μας μέχρι ποιο βαθμό θέλετε να επιμείνετε πάνω στις δυνατότητες που

ανοίξατε στο Gender Trouble του να είσαι ικανός/ -η κάποιος/-α να χρησιμοποιεί

παραβατικές επιτελέσεις όπως το drag[8] ώστε να αποκεντρώσει ή να αποσταθεροποιήσει

τις κατηγορίες του φύλου, καθώς και σε ποιο βαθμό έχετε γίνει σκεπτική σε σχέση με αυτό.

Butler: Το πρόβλημα με το drag είναι ότι το πρόσφερα σαν ένα από τα παραδείγματα της

παραστασιακής επιτέλεσης, αλλά έγινε αντικείμενο πρόσληψης ως ΤΟ παράδειγμα της

παραστασιακής επιτελεστικότητας. Κάποιος θα έπρεπε να είναι πάντοτε επιφυλακτικός με τα

παραδείγματα κάποιου. Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η αυθόρμητη ερμηνεία,

αυτή η επιθυμία για ενός είδους ριζοσπαστικό και θεατρικό ανασχηματισμό του σώματος,

λαμβάνει χώρα προφανώς εκεί έξω, στη δημόσια σφαίρα. Υπάρχει μια επιθυμία για μια

πλήρως φαντασματική «μεταμόρφωση» του σώματος. Αλλά όχι, δε νομίζω ότι το drag είναι

ένα παράδειγμα ανατροπής του φύλου. Δε νομίζω ότι αν ασκούμασταν όλο και πιο πολύ στο

drag, η ζωή του φύλου θα γινόταν πιο πλατιά και λιγότερο περιοριστική. Υπάρχουν

περιορισμοί στο drag. Στην πραγματικότητα, ισχυρίστηκα προς το τέλος του βιβλίου ότι το

drag έχει τη δική του μελαγχολία.

Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε την επιτελεστικότητα – η οποία είναι διακριτή από την

επιτέλεση – μέσω μιας όλο και πιο περιορισμένης ιδέας της επανα-νοηματοδότησης. Ακόμη

σκέφτομαι για την ανατρεπτική επανάληψη, η οποία είναι μια κατηγορία στο Gender

Trouble, αλλά στη θέση αυτού του κάτι σαν παρωδία τώρα θα έδινα έμφαση στους

σύνθετους τρόπους με τους οποίους η επανα-νοηματοδότηση λειτουργεί στον πολιτικό

λόγο. Υποπτεύομαι ότι θα υπάρχει μια λιγότερο εορταστική και λιγότερο δημοφιλής

απάντηση στο νέο μου βιβλίο. Αλλά, ήθελα να γράψω εναντίον της δημοφιλούς μου

εικόνας. Ξεκίνησα να κάνω τον εαυτό μου λιγότερο δημοφιλή, επειδή ένιωσα ότι το να γίνει

Page 107: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

λαϊκό το Gender Trouble – αν και ήταν ενδιαφέρον πολιτισμικά να δεις σε τι εξελισσόταν,

για να δεις τι βρίσκεται εκεί έξω, σε τι λαχταρούσαν να εξελιχτεί – κατέληξε στο να γίνει μια

τρομερή παρερμήνευση αυτού που ήθελα να πω! [...]

Είναι σημαντικό να διακρίνουμε την επιτέλεση (performance) από την επιτελεστικότητα

(performativity): η πρώτη προϋποθέτει ένα υποκείμενο, αλλά η τελευταία αμφισβητεί την

ίδια την αντίληψη του υποκειμένου. Ο χώρος που προσπαθώ να το αποσαφηνίσω αυτό είναι

στην αρχή του κειμένου μου "Critically Queer", στο Bodies that Matter, όπου ξεκινώ με την

Φουκοϊκή προϋπόθεση ότι η εξουσία δουλεύει εν μέρει μέσω του λόγου και δουλεύει, επίσης

εν μέρει, για να παράγει και να αποσταθεροποιεί υποκείμενα. Αλλά τότε, όταν κάποιος/ -α

αρχίσει να σκέφτεται προσεκτικά σε σχέση με το πώς ο λόγος θα μπορούσε να λεχθεί ότι

παράγει ένα υποκείμενο, είναι ξεκάθαρο ότι ήδη μιλάει για μια συγκεκριμένη φιγούρα ή μια

μεταφορική παραγωγή. Είναι σε αυτό το σημείο που είναι χρήσιμο να στραφούμε στην

αντίληψη της επιτελεστικότητας και των επιτελεστικών δράσεων ομιλίας συγκεκριμένα –

που γίνονται κατανοητές ως αυτές οι δράσεις ομιλίας που πραγματώνουν (φέρνουν σε

ύπαρξη) αυτό που ονομάζουν. Αυτή είναι η στιγμή κατά την οποία ο λόγος γίνεται

παραγωγικός με έναν αρκετά συγκεκριμένο τρόπο. Οπότε αυτό που προσπαθώ να κάνω

είναι να σκεφτώ σε σχέση με την επιτελεστικότητα ως αυτή την πλευρά του λόγου που έχει

την ικανότητα να παράγει αυτό που ονομάζει. Έπειτα κάνω ένα βήμα μπροστά, μέσω της

ντερινταϊκής επανεγγραφής του Austin και ισχυρίζομαι ότι αυτή η παραγωγή στην

πραγματικότητα πάντοτε συμβαίνει μέσω ενός συγκεκριμένου είδους επανάληψης και

απαγγελίας. Οπότε, αν θέλετε την οντολογία της, φαντάζομαι ότι η επιτελεστικότητα

αποτελεί το όχημα μέσω του οποίου θεμελιώνονται τα οντολογικά αποτελέσματα. Η

επιτελεστικότητα είναι ο τρόπος του λόγου με τον οποίο εγκαθίστανται τα οντολογικά

αποτελέσματα. Κάτι τέτοιο. [. . .]

Καταγράφηκε

o "Θέλω να μου εξηγηθούν τα πάντα. Κα

Απ: Το κοινωνικο φυλο με αφορμη την Judith Butler « Απάντηση #3 στις: 03 Σεπτέμβριος 2010, 02:36:06 μμ »

Παράθεση

[Έπειτα ρωτάμε την Butler για τον τρόπο με τον οποίο εκείνη αγνοεί, κατά τα φαινόμενα,

τους βιολογικούς φραγμούς στα σώματα, και πιο έκδηλα το γεγονός ότι τα αρσενικά

σώματα δεν μπορούν να παράγουν παιδιά σε αντίθεση με τα γυναικεία].

Ναι, θα υπάρξει εδώ αυτή η οργισμένη απάντηση [για το τι κάνω εδώ πέρα], αλλά υπάρχει

Page 108: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

ένας καλός λόγος τακτικής για να το αναπαράγω. Πάρτε το παράδειγμά σας για την

εγκυμοσύνη. Κάποιος/ -α θα μπορούσε μια χαρά να πει: Το θέμα δεν είναι ακριβώς το ότι

συγκεκριμένα σώματα, σε αντίθεση με άλλα, πηγαίνουν στο γυναικολόγο και κάνουν

συγκεκριμένα είδη εξετάσεων; Και προφανώς θα επιβεβαίωνα κάτι τέτοιο. Αλλά το

πραγματικό ερώτημα εδώ είναι το εξής: σε ποιο βαθμό αναγνωρίζεται ένα σώμα από την

ικανότητά του για εγκυμοσύνη; Τι είναι η εγκυμοσύνη για να προσδιοριστεί ένα σώμα βάσει

αυτής; Κάποιος/ -α θα μπορούσε να πει ότι επειδή κάποια έχει ένα δεδομένο βιολογικό φύλο

και άρα πάει στο γυναικολόγο για να κάνει μια εξέταση – αυτό ακριβώς θεμελιώνει την

πιθανότητα της εγκυμοσύνης, ή κάποιος/ -α θα μπορούσε να πει ότι το να πας στη

γυναικολόγο είναι που συγκροτεί το ίδιο το «βιολογικό φύλο» – αλλά παραμένει, ούτως ή

άλλως, το ζήτημα της εγκυμοσύνης αυτό που κάνει κεντρική όλη αυτή τη θεσμική πρακτική

εδώ.

Πλέον, μου φαίνεται ότι, αν και γενικά μιλώντας τα γυναικεία σώματα είναι ικανά για

εγκυμοσύνη, το γεγονός του ότι, όντως, υπάρχουν θηλυκά παιδιά που δεν μπορούν να

εγκυμονήσουν, υπάρχουν μεγάλες σε ηλικία γυναίκες που δεν μπορούν να εγκυμονήσουν,

υπάρχουν γυναίκες όλων των ηλικιών που δεν μπορούν να εγκυμονήσουν, και ακόμα και

αν μπορούσαν σε ιδεατό επίπεδο, αυτό δεν είναι απαραίτητα το κεντρικό χαρακτηριστικό

των σωμάτων τους ή, τέλος, αυτό που τις κάνει γυναίκες. Αυτό το ερώτημα προσπαθεί να

κάνει την προβληματική της αναπαραγωγής κεντρική στο να εμφυλοποιήσει το σώμα. Αλλά

δεν είμαι σίγουρη ότι αυτό είναι, ή θα έπρεπε να είναι, αυτό που είναι εντελώς κεντρικό ή

πρωτεύον στην εμφυλοποίηση του σώματος. Αν έτσι είναι, νομίζω ότι είναι η επιβολή μιας

νόρμας, όχι μια ουδέτερη περιγραφή των βιολογικών ορίων.

Δεν αρνούμαι συγκεκριμένα είδη βιολογικών διαφορών. Αλλά πάντα ρωτάω υπό ποιες

προϋποθέσεις, υπό ποιες συνθήκες λόγου και θέσμισης, γίνονται οι συγκεκριμένες

βιολογικές διαφορές – και δεν είναι απαραίτητα οι μοναδικές, δεδομένης της ανώμαλης

κατάστασης των σωμάτων σε όλο τον κόσμο – τα κεντρικά χαρακτηριστικά του φύλου. Με

αυτή την έννοια βρίσκομαι ακόμη σε συμπάθεια με την κριτική του «βιολογικού φύλου» ως

πολιτικής κατηγορίας που μας έχει προσφέρει η Monique Wittig. Πιστεύω ακόμη πάρα πολύ

στην κριτική της κατηγορίας του φύλου και των τρόπων με τους οποίους οριοθετείται από

ένα θεσμό υπονοούμενης, υποχρεωτικής αναπαραγωγής.

Είναι ένα πρακτικό πρόβλημα. Αν είσαι νωρίς στα 20 ή στα τελειώματα των 30 και δεν

μπορείς να εγκυμονήσεις για βιολογικούς λόγους, ή πιθανόν να μη θέλεις, για κοινωνικούς

λόγους – όποιοι κι αν είναι – παλεύεις εναντίον μιας νόρμας που ρυθμίζει το φύλο σου.

Χρειάζεται μια αρκετά σθεναρή (και πολιτικά ενημερωμένη) κοινότητα γύρω σου για να

απαλύνει την πιθανή αίσθηση της αποτυχίας, της απώλειας, της πτώχευσης ή της

ανεπάρκειας – ένα συλλογικό αγώνα για να αναστοχαστείς την κυρίαρχη νόρμα. Γιατί δε θα

έπρεπε μια γυναίκα να θέλει να συμμετάσχει στην ανατροφή παιδιών αλλά να μη θέλει να

συμμετάσχει στη γέννηση, ή να μη θέλει να έχει σχέση με τίποτα από αυτά, να μπορεί να

Page 109: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

«οικήσει» στο φύλο της (inhabit her gender) χωρίς μια αυτονόητη αίσθηση αποτυχίας ή

ανεπάρκειας; Όταν ο κόσμος κάνει την ερώτηση «Αυτές δεν είναι βιολογικές διαφορές»,

στην πραγματικότητα δεν κάνουν μια ερώτηση σε σχέση με την υλικότητα του σώματος.

Στην πραγματικότητα ρωτάνε αν ο κοινωνικός θεσμός της αναπαραγωγής είναι το πιο

κεντρικό που μπορούμε να σκεφτούμε για το φύλο. Με αυτή την έννοια, λαμβάνεται μια

ενίσχυση της νόρμας διαμέσου του λόγου. [. . .]

Δεν είναι μόνο η νόρμα της ετερο-σεξουαλικότητας που είναι ασήμαντη. Είναι όλες οι

σεξουαλικές νόρμες. Σκέφτομαι ότι κάθε σεξουαλική θέση είναι θεμελιακά κωμική. Αν λες

«Μπορώ να επιθυμήσω μόνο το Χ», αυτό που κάνεις αμέσως, με το να αποδίδεις την

επιθυμία σου σε έναν αποκλεισμό, είναι να δημιουργείς μια ολόκληρη σειρά θέσεων που δεν

μπορούν να γίνουν αντικείμενο σκέψης από το σημείο που στέκεσαι με την ταυτότητά σου.

Πλέον, πιστεύω ότι μία από τις ουσιώδεις πλευρές της κωμωδίας αυτής αναδύεται όταν

καταλήγεις στην πραγματικότητα να καταλαμβάνεις μια θέση που μόλις έχεις ανακοινώσει

ότι είναι πέρα από τη σκέψη σου. Αυτό είναι αστείο. Υπάρχει μια τεράστια αυτό-αναίρεση

μέσα σε αυτό.

Όταν στην τηλεόραση στις ΗΠΑ γίνονταν αντιπαραθέσεις σε σχέση με το θέμα

«ομοφυλόφιλοι στο στρατό», ένας γερουσιαστής σηκώθηκε γελώντας και είπε «Πρέπει να

παραδεχθώ ότι γνωρίζω ελάχιστα για την ομο-σεξουαλικότητα. Γνωρίζω τα λιγότερα γι αυτό

παρά για οποιοδήποτε άλλο πράγμα στον κόσμο». Κι αυτή η δήλωση σε σχέση με την

άγνοιά του για την ομο-σεξουαλικότητα ήταν μια δήλωση που έκανε αίσθηση. Έπειτα

προσέφυγε αμέσως σε έναν ομοφοβικό «φιλιππικό» λέγοντας πως πιστεύει ότι οι

ομοφυλόφιλοι κάνουν σεξ μόνο σε δημόσια μπάνια, ότι είναι όλοι κοκαλιάρηδες, ότι είναι

όλοι αρσενικοί κτλ. Οπότε, στην πραγματικότητα αυτό που είχε, ήταν μια πολύ επιθετική και

αρκετά έμμονη σχέση με την ομοφυλοφιλία, για την οποία βέβαια δε γνώριζε τίποτα. Εκείνη

τη στιγμή συνειδητοποιείς ότι αυτό το άτομο που ισχυρίζεται ότι δεν έχει καμία σχέση με την

ομοφυλοφιλία είναι στην πραγματικότητα εντελώς προκατειλημμένο με αυτήν.

Δε νομίζω ότι αυτοί οι αποκλεισμοί είναι άνευ σημασίας. Κάποιοι θα διαφωνούσαν μαζί μου

και θα έλεγαν: «Κοίτα, απλά κάποιοι άνθρωποι είναι αδιάφοροι. Ένας ετεροφυλόφιλος

μπορεί να είναι αδιάφορος σε σχέση με την ομοφυλοφιλία. Δεν έχει τόση σημασία τι κάνουν

οι άλλοι άνθρωποι. Δεν το έχω σκεφτεί τόσο πολύ, ούτε το γουστάρω ούτε όχι. Είμαι απλά

σεξουαλικά ουδέτερος σε σχέση με αυτό το ζήτημα». Δεν τα πιστεύω αυτά. Νομίζω ότι το να

κατεργάζεσαι μια σεξουαλική θέση, ή το να ανακοινώνεις μια σεξουαλική θέση, πάντα έχει

σχέση με το να νιώθεις κυνηγημένος/ -η από αυτό που αποκλείεις. Και όσο πιο αυστηρή

είναι η θέση, τόσο πιο μεγάλο το φάντασμα (που την καταδιώκει) και τόσο πιο απειλητικό

κατά κάποιο τρόπο. Δεν ξέρω αν αυτή είναι μια Φουκοϊκή θέση. Προφανώς είναι μια

ψυχαναλυτική, αλλά αυτό τελικά δε με ενδιαφέρει κιόλας.

Page 110: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

RP: Θα μπορούσε να έχει και ως αναφορά τη σχέση των ομοφυλόφιλων ως προς την

ετεροφυλοφιλία;

Butler: Ναι, οπωσδήποτε.

RP: Αν και προφανώς όχι με τον ίδιο τρόπο...

Butler: Ναι, υπάρχει ένα διαφορετικό πρόβλημα εδώ και είναι δυσκολούτσικο. Όταν μια

γυναίκα από το ακροατήριο μιας ομιλίας μου, είπε «Επέζησα του λεσβιακού φεμινισμού και

ακόμη επιθυμώ γυναίκες», νόμιζα ότι ήταν πραγματικά μια σπουδαία συλλογιστική, επειδή

ένα από τα προβλήματα ήταν το, σύμφωνο με τη νόρμα, αίτημα που είχε αναδυθεί μέσα σε

κάποιες λεσβιακές φεμινιστικές κοινότητες ώστε να δημιουργήσουν μια ριζικά συγκεκριμένη

λεσβιακή σεξουαλικότητα. (Φυσικά, αυτό δεν το είπαν όλες οι λεσβίες-φεμινίστριες αλλά μια

τάση τους μόνο.) [. . .]

Οι λεσβίες «παράγουν» τον εαυτό τους μέσα σε μια πιο ασθενική πολιτική

κοινότητα με το να επιμένουν για το ριζικά αστείρευτο της επιθυμίας τους. Δε νομίζω, όμως,

ότι οποιοιδήποτε/ οποιεσδήποτε από εμάς έχουμε αστείρευτα διακριτές επιθυμίες.[. . .]

Η ετερο-σεξουαλική μήτρα (heterosexual matrix) στο Gender Trouble έγινε ένα

είδος ολοκληρωτικού συμβολικού και γι αυτό άλλαξα τον όρο στο Bodies That Matter σε

«ετερο-σεξουαλική ηγεμονία». Αυτό ανοίγει τη δυνατότητα ότι αυτή είναι μια μήτρα που

μπορεί να αναδιαρθρωθεί, η οποία χαρακτηρίζεται από ένα σφυρηλατήσιμο είδος. Οπότε δεν

χρησιμοποιώ τον όρο «ετερο-σεξουαλική μήτρα» στο Bodies That Matter. [. . .]

Υπάρχει μια πολύ συγκεκριμένη αντίληψη του φύλου που εμπλέκεται στην καταναγκαστική

ετερο-σεξουαλικότητα: μια συγκεκριμένη οπτική του συμπαγούς του φύλου διαμέσου της

οποίας ένα άτομο αισθάνεται κάτι, πως δρα και πως εκφράζει τον εαυτό της σεξουαλικά

αποτελεί τη διάρθρωση και την ολοκλήρωση ενός φύλου. Είναι μια συγκεκριμένη αιτιότητα

και ταυτότητα που θεμελιώνεται ως συνεκτικότητα του φύλου, η οποία συνδέεται με την

καταναγκαστική ετερο-σεξουαλικότητα. Δεν είναι οποιοδήποτε φύλο ή όλα τα φύλα, είναι

ένα συγκεκριμένο είδος συμπαγούς φύλου. [. . .]

Ένα από τα προβλήματα με την ομο-σεξουαλικότητα είναι ότι εκφράζει την ψύχωση σε

Page 111: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

κάποιους ανθρώπους. Πολύς κόσμος θεωρεί ότι αυτό που είναι ως Εγώ μέσα στον κόσμο,

οποιοδήποτε φαντασιακό κέντρο κατέχει, θα καταργούταν ριζικά αν συνάπτανε ομο-

σεξουαλικές σχέσεις. Θα προτιμούσαν να πεθάνουν παρά να συνάψουν τέτοιες σχέσεις. Γι

αυτούς τους ανθρώπους η ομοφυλοφιλία αναπαριστά την προοπτική της ψυχωτικής

κατάργησης του υποκειμένου. Πως θα διακρίνουμε αυτή την ομο-φοβική κατάντια από αυτό

που ο Zizek αποκαλεί «το πραγματικό» - όπου το πραγματικό είναι αυτό που στέκει εκτός

της συμβολικής συνθήκης και το οποίο απειλεί το υποκείμενο μέσα στη συμβολική συνθήκη

με την ψύχωση; [. . .]

Απ: Το κοινωνικο φυλο με αφορμη την Judith Butler « Απάντηση #4 στις: 03 Σεπτέμβριος 2010, 02:36:54 μμ »

Παράθεση

RP: Ίσως θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε στην πολιτική της queer θεωρίας και

συγκεκριμένα στις ιδέες της ανατρεπτικής επανάληψης και της παραβατικής επαν-

εγγραφής, τα οποία αγγίξαμε προηγουμένως όταν σας ρωτήσαμε για το drag. Ο Alan

Sinfield έχει ισχυριστεί ότι το πρόβλημα με τις υποτιθέμενες ανατρεπτικές αναπαραστάσεις

του φύλου είναι ότι πάντοτε είναι αφομοιώσιμες. Το κυρίαρχο πάντοτε μπορεί να βρίσκει

έναν τρόπο να τις καταργεί και να επιβεβαιώνει τον εαυτό του. Από την άλλη, ο Jonathan

Dollimore έχει αντιτείνει ότι δεν είναι πάντοτε αφομοιώσιμες, αλλά ότι κάθε queer

ανάγνωση της ανατρεπτικής επιτέλεσης, κάθε πρόκληση των κυρίαρχων αναπαραστάσεων

του φύλου μπορεί να συσταθεί μόνο συλλογικά. Είναι μόνο μέσα στις κριτικές υπο-

κουλτούρες που οι παραβατικές επαν-εγγραφές θα κάνουν τη διαφορά. Πως απαντάτε σε

αυτές τις απόψεις στα όρια μιας queer πολιτικής της αναπαράστασης;

Butler: Νομίζω ότι ο Sinfield είναι σωστός όταν λέει ότι οποιαδήποτε προσπάθεια ανατροπής

είναι δυνητικά αφομοιώσιμη. Δεν υπάρχει τρόπος να εξασφαλιστείς απέναντι σε αυτό. Δεν

μπορείς να σχεδιάσεις ή να υπολογίσεις την ανατροπή. Στην πραγματικότητα, θα έλεγα ότι

η ανατροπή είναι ακριβώς ένα μη μετρήσιμο αποτέλεσμα. Αυτό είναι που την κάνει

ανατρεπτική. Όσο για το ζήτημα του πως μια συγκεκριμένη πρόκληση γίνεται ευανάγνωστη

και το αν μια ερμηνεία απαιτεί μια συγκεκριμένη συλλογικότητα, κι αυτό μοιάζει σωστό.

Αλλά πιστεύω επίσης ότι οι ανατρεπτικές πρακτικές πρέπει να ξεπεράσουν τη δεδομένη

ικανότητα να αναγιγνώσκουν, (πρέπει) να προκαλούν τους συμβατικούς κανόνες της

ανάγνωσης και να απαιτούν νέους τρόπους ανάγνωσης.

Για παράδειγμα, όταν η Act Up (η ακτιβιστική ομάδα των λεσβιών και των gay)[9] άρχισε

Page 112: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

για πρώτη φορά να επιτελεί τα Die-ins στους δρόμους της Νέας Υόρκης, ήταν εξαιρετικά

δραματικά. Είχε ήδη κάνει θέατρο δρόμου, είχε μια παράδοση διαδηλώσεων και υπήρχε και

η πλευρά της παράδοσης της πολιτικής ανυπακοής από το κίνημα των πολιτικών

δικαιωμάτων του να κουτσαίνεις και να αναγκάζεις τους αστυνομικούς να σε

απομακρύνουν: το να παίζεις τον πεθαμένο. Αυτά τα προηγούμενα ή αυτοί οι κανόνες

λάβαιναν χώρα στο Die-in και οι άνθρωποι «πέθαιναν» με τη μία. Έπεφταν στους δρόμους

όλοι μαζί και λευκές γραμμές χαράζονταν γύρω από τα σώματα, λες και ήταν γραμμές σαν

κι αυτές που βάζει η αστυνομία, μαρκάροντας το χώρο όπου ήταν ξαπλωμένος ο νεκρός.

Ήταν ένας συμβολισμός που σόκαρε. Ήταν ευανάγνωστος στο βαθμό που έβαινε στο δρόμο

που είχε χαραχθεί από προηγούμενες κουλτούρες διαδηλώσεων, αλλά ήταν και μια

καινοτομία. Ήταν μια νέα σκιαγράφηση ενός ορισμένου είδους πολιτικής ανυπακοής. Και

ήταν εξαιρετικά περίεργο σε παραστατικό επίπεδο. Έκανε τους ανθρώπους να σταματάνε και

να πρέπει να αναγνώσουν αυτό που συνέβαινε.

Υπήρχε σύγχυση. Οι άνθρωποι, αρχικά, δεν ήξεραν γιατί αυτός ο κόσμος έπαιζε «τον

πεθαμένο». Πέθαιναν στα αλήθεια, ήταν στην πραγματικότητα άνθρωποι με AIDS; Ίσως

ήταν, ίσως και όχι. Μπορεί να ήταν θετικοί στον HIV, ίσως όχι. Δεν υπήρχαν έτοιμες

απαντήσεις για αυτά τα ερωτήματα. Το θεατρικό έθετε μια σειρά ερωτημάτων χωρίς να σου

δίνει τα εργαλεία για να αναγνώσεις τις απαντήσεις. Αυτό που με ανησυχεί είναι οι πιο

άμεσα ευανάγνωστες δράσεις. Αυτές είναι και πιο πιθανές να αφομοιωθούν. Αλλά αυτές που

προκαλούν τις πρακτικές της ανάγνωσης, αυτές που μας προκαλούν αβεβαιότητα για το πώς

τις αναγιγνώσκουμε, ή μας κάνουν να σκεφτούμε ότι πρέπει να διαπραγματευτούμε τον

τρόπο με τον οποίο αναγιγνώσκουμε τα σημεία στο δημόσιο χώρο, αυτές μου μοιάζουν

πραγματικά σημαντικές. [. . .]

Κάποιοι άνθρωποι θα έλεγαν ότι χρειαζόμαστε ένα έδαφος στο οποίο να δρούμε.

Χρειάζεται να μοιραζόμαστε ένα συλλογικό έδαφος για τη συλλογική μας δράση. Νομίζω ότι

πρέπει να κυνηγήσουμε τις στιγμές της απεδαφικοποίησης, όταν στεκόμαστε σε δύο

διαφορετικά σημεία την ίδια στιγμή× ή όταν δεν ξέρουμε που ακριβώς στεκόμαστε× ή όταν

έχουμε παράγει μια αισθητική πρακτική που σείει το έδαφος. Εκεί είναι που συμβαίνει η

αντίσταση στην αφομοίωση. Είναι σαν ένα ξέσπασμα προς ένα νέο σύνολο παραδειγμάτων.

RP: Ποιες είναι οι σχέσεις αυτού του είδους της συμβολικής πολιτικής με τα πιο

παραδοσιακά είδη πολιτικής πρακτικής; Προφανώς, η λειτουργία της είναι κατά κάποιο

τρόπο δεμένη με το ρόλο των μαζικών μέσων επικοινωνίας στα πολιτικά συστήματα των

προηγμένων καπιταλιστικών χωρών, όπου οι αναπαραστάσεις παίζουν ένα ρόλο που δεν

έχουν απαραίτητα οπουδήποτε αλλού.

Page 113: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Butler: Ναι, συμφωνώ σε αυτό.

RP: Ωστόσο, την ίδια στιγμή είναι καίριο κομμάτι αυτού του ρόλου ότι το πεδίο αυτών των

αναπαραστάσεων συχνά παραμένει εντελώς αποκομμένο από την αποτελεσματική πολιτική

δράση. Κάποιος θα μπορούσε να αντιτείνει ότι ο λόγος που μια πολιτική της αναπαράστασης

είναι τόσο αφομοιώσιμη είναι ακριβώς η ίδια η παραμονή στο πεδίο της αναπαράστασης –

ότι αποτελεί δηλαδή μόνο ένα μερικό κομμάτι σε σχέση με τη γενικότερη δουλειά του

μετασχηματισμού της σχέσης της κοινωνίας με το κράτος, της ίδρυσης νέων θεσμών ή της

αλλαγής του νόμου. Πως θα απαντούσατε σε αυτό;

Butler: Πρώτα απ’ όλα, εναντιώνομαι στην αντίληψη ότι τα ΜΜΕ είναι μονολιθικά. Ούτε

μονολιθικά είναι, ούτε δρουν μόνο και πάντα για να εξημερώνουν/ κυριαρχούν. Κάποιες

φορές καταλήγουν στο να φτιάχνουν εικόνες πάνω στις οποίες δεν έχουν έλεγχο. Αυτό το

είδος απρόβλεπτου αποτελέσματος μπορεί να αναδυθεί ακριβώς από το κέντρο ενός

συντηρητικού media χωρίς μια συνειδητοποίηση του τι συμβαίνει. Υπάρχουν τρόποι για να

εκμεταλλευτούμε τα κυρίαρχα media. Η πολιτική της αισθητικής αναπαράστασης έχει ένα

τρομερά σημαντικό ρόλο. Αλλά δεν είναι το ίδιο όσο το να παλεύεις για να αλλάξεις το

νόμο, ή το να αναπτύσσεις ισχυρούς δεσμούς με πολιτικούς, ή το να κινητοποιείς σημαντικά

λόμπι, ή τα είδη των πραγμάτων που χρειάζονται από τα μεγάλα κινήματα βάσης για να

ανατρέψουν πχ τους αντι-σοδομιτικούς περιορισμούς.

Ήμουν μέλος μιας ανατρεπτικής θεατρικής ομάδας που λεγόταν LIPS – το οποίο δεν

σήμαινε κάτι συγκεκριμένο, το οποίο αγάπησα – και τώρα σχεδιάζω να συμμετάσχω στο

συμβούλιο της Διεθνούς Επιτροπής Ανθρώπινων Δικαιωμάτων για Ομοφυλόφιλους και

Λεσβίες. Δεν υπάρχει κάτι που να με σταματά να κάνω το ένα ή να κάνω το τάδε πιο πολύ

από το δείνα. Για μένα, δε χρειάζεται να κάνουμε κάποια επιλογή. Άλλοι άνθρωποι είναι

συγκεκριμένα περισσότερο γνώστες στο πεδίο της ιατρικής περίθαλψης, άλλοι γίνονται

ακτιβιστές/ -στριες για το AIDS – το οποίο περιλαμβάνει το να κάθονται στα συμβούλια

σημαντικών χημικών επιχειρήσεων/ εταιριών - κάνοντας lobbying[10], παίρνοντας

τηλέφωνα ή βρισκόμενοι στο δρόμο. Η Φουκοϊκή μέσα μου, μου λέει ότι δεν υπάρχει μόνο

μια πλευρά από την οποία μπορείς να αγωνιστείς αποτελεσματικά. Πρέπει να υπάρχουν

πολλές και δε χρειάζεται να είναι συμφιλιωμένες μεταξύ τους. [. . .]

Καταγράφηκε

Απ: Το κοινωνικο φυλο με αφορμη την Judith Butler

Page 114: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

« Απάντηση #5 στις: 03 Σεπτέμβριος 2010, 02:37:19 μμ »

Παράθεση

RP: Θα θέλαμε να κλείσουμε ρωτώντας σας πως βλέπετε το μέλλον του φεμινισμού.

Butler: Η Catharine MacKinnon έχει γίνει τόσο ισχυρή ως ο δημόσιος εκπρόσωπος του

φεμινισμού, διεθνώς, που νομίζω ότι ο φεμινισμός θα αρχίσει να παράγει κάποιες ισχυρές

εναλλακτικές σε όσα λέει και κάνει – κάποιες εναλλακτικές που θα αναγνωρίζουν τη

διανοητική της δύναμη αλλά δε θα τη δαιμονοποιούν, επειδή δεν πιστεύω ότι υπάρχει μια

αντι-φεμινιστική εχθρότητα εναντίον της, το οποίο κάποιος/ -α θα έπρεπε να προσέχει ώστε

να μην ενθαρρύνει. Βέβαια, το παράδειγμα της θυματοποίησης, η υπερβολική έμφαση στην

πορνογραφία, η πολιτισμική αναισθησία και η οικουμενικοποίηση των «δικαιωμάτων» - όλα

αυτά πρέπει να συζητηθούν από δυνατές φεμινιστικές θέσεις.

Αυτό που χρειάζεται είναι μια δυναμική και πιο διάχυτη αντίληψη της εξουσίας, μία που να

είναι συνδεδεμένη με τη δυσκολία της πολιτισμικής ερμηνείας καθώς και της ανάγκης να

αναδιαρθρώσουμε την «οικουμενικότητα» χωρίς ιμπεριαλιστικές κατευθύνσεις. Αυτό είναι

ένα δύσκολο έργο και δεν είναι πλέον εφικτό να γυρέψουμε καταφύγιο σε απλά και

παραλυτικά μοντέλα δομικής καταπίεσης. Αλλά ακόμη κι τότε, με το αντιμάχομαι μια

κυρίαρχη αντίληψη της εξουσίας μέσα στο φεμινισμό, είμαι ακόμα «μέσα στο» ή «από το»

φεμινισμό. Και είναι αυτό το παράδοξο το οποίο θα έπρεπε να δουλευτεί, καθώς δεν μπορεί

να υπάρξει μια αγνή αντίσταση στην εξουσία, αλλά μόνο μια επαν-επεξεργασία των όρων

της μέσω πηγών που είναι ποικίλα νοθευμένες.

Σχόλια: Το «Terminal 119 – για την κοινωνική και ατομική αυτονομία» προσθέτει στις

μεταφράσεις του μια συνέντευξη της γνωστής queer και φεμινίστριας θεωρητικής Judith

Butler. Στην Butler, μετά το 91’, οπότε και δημοσιεύει το μεγαλύτερο έργο της, Gender

Trouble, οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό τη νέα ώθηση που δόθηκε για τις Σπουδές Φύλου και

τη φεμινιστική κριτική σε παγκόσμιο επίπεδο. Την Butler οι πιο πολλοί από μας την

ανακαλύψαμε το 2005, συνθήκη που οφείλεται και στο ότι στην Ελλάδα δεν έχει

μεταφραστεί μέχρι στιγμής κανένα βιβλίο της (μόνο δύο κείμενα της υπάρχουν, το ένα στον

τόμο «Τα όρια του σώματος» και το άλλο στο περιοδικό Θέσεις «Ο μαρξισμός και το απλώς

πολιτισμικό» σε μτφ του Άκη Γαβριηλίδη). Η συζήτηση για το queer, εξάλλου, ίσως ξενίζει

στα «ελληνικά αυτιά» μιας και αυτή η θεματική λείπει εντελώς μέχρι σήμερα από τις

επίσημες ή κεντρικές συνελεύσεις των ομάδων του χώρου. Και δεν είναι μονάχα αυτό. Οι

Page 115: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

απόψεις της Butler σε πολλά σημεία (άποψη για το ρεφορμισμό, φουκοϊκή προσέγγιση του

ακτιβισμού, άποψη για τα ΜΜΕ, άποψη για το εθνικό) είναι λογικό να ξενίζουν το

ριζοσπαστικό χώρο στην Ελλάδα. Δε θέλουμε να μπούμε σε μια λεπτομερέστερη κριτική –

είναι σαφές ότι παίρνουμε αποστάσεις γύρω από τα όσα λέει – ακόμα και σε αυτή τη

συνέντευξη – γύρω από τα ΜΜΕ ή τον ακτιβισμό τύπου Act Up. Να συνυπολογίσουμε,

βέβαια, ότι η συνέντευξη δόθηκε το 1993, 13 χρόνια πριν.. Ωστόσο, δημοσιεύουμε τη

συνέντευξη για διάφορους λόγους: αρκετά ενδιαφέροντα μας φαίνονται τα επιχειρήματα

περί βιολογικού και κοινωνικού φύλου, τα οποία βέβαια αποδεχόμαστε και στην μπροσούρα

μαςhttp://www.terminal119.gr/cgi-bin/load.cgi?brossure_tristero.zip , η συζήτηση περί του

πόσο αφομοιώσιμες είναι οι στρατηγικές δράσης, η ανάδειξη ενός μέρους των σχέσεων

μεταξύ queer και ομοφυλόφιλων, μεταξύ queer και φεμινιστικής θεωρίας. Εν τέλει, μετά

από όλη αυτή τη διαπραγμάτευση, μας ικανοποιεί που η Butler διατηρεί και ενσωματώνει

μια αντίληψη περί στράτευσης τις εποχές αυτές που όλα μοιάζουν να χάνονται μέσα σε μια

αδιάκοπη θεωρητικοποίηση και έναν σχεδόν ολοκληρωτικό σχετικισμό που επιβάλλουν οι,

λεγόμενες, μεταμοντέρνες προσεγγίσεις. Η Butler, θεωρούμε ότι – και με το έργο της

Gender Trouble – βάζει ένα λιθαράκι στη φεμινιστική παράδοση. Από τη μια, με το να

αρνείται να χρησιμοποιήσει συστήματα δυαδικής/ διπολικής οικουμενικής ανάλυσης, από

την άλλη, κάνοντας πιο στέρεες τις έννοιες και τα επιχειρήματα γύρω από τις διαφορές των

φύλων, τις κοινωνικές κατασκευές και την αποδόμηση.

Terminal 119 – για την κοινωνική και ατομική αυτονομία

[1] ΣτΜ: Οι gender studies (σπουδές φύλου) ξεκίνησαν ήδη από τη δεκαετία του 70’ και

πλέον αποτελούν πραγματικότητα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες καθώς και στις ΗΠΑ.

Αποτέλεσαν, με μια έννοια, την εκπλήρωση ενός στόχου του γυναικείου κινήματος ώστε να

συμπεριληφθεί αρχικά το γυναικείο υποκείμενο στις μελέτες των διάφορων επιστημονικών

κλάδων (Ιστορία, Ανθρωπολογία, Βιολογία, Ιατρική κτλ). Ο όρος gender studies έχει πλέον

καθιερωθεί αντί των feminist studies και women studies. Η όλη προβληματική γύρω από

την απομάκρυνση αυτών των εκπαιδευτικών προγραμμάτων από το χτίσιμο μιας πολιτικής

συνείδησης καθώς και η γενικότερη απομάκρυνση των ακαδημαϊκών/ επιστημονικών

κοινοτήτων από το ανοιχτό κοινωνικό, έχει εκφραστεί με ποικίλους τρόπους από πολλές

φεμινίστριες και συμμετέχουσες σε τέτοιου είδους σπουδές. Στην Ελλάδα μια σύντομη

εισαγωγή αυτής της προβληματικής παρουσιάζεται στο 6ο τεύχος του φεμινιστικού

περιοδικού «Δίνη» (σελ.302-6).

[2] Η queer θεωρία ξεκινά γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 80’ και εντάσσεται για κάποιες

φεμινίστριες στο λεγόμενο «τρίτο κύμα» του κινήματος. Ως μια από τις κορυφαίες

θεωρητικές του αναγνωρίζεται η Judith Butler και ως ένα από τα «ορόσημα» της queer

θεωρίας το βιβλίο της Gender Trouble (1989). Για μια σύνοψη κάποιων βασικών ιδεών

Page 116: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

γύρω από αυτή τη θεωρία, βλέπε το μικρό κεφάλαιο στην πρόσφατα εκδοθείσα μπροσούρα

του Terminal 119, στη σελίδαhttp://www.terminal119.gr/cgi-

bin/load.cgi?brossure_tristero.zip

[3] Η Teresa De Lauretis είναι σύγχρονη Αμερικανίδα φεμινίστρια. Σημαντικό έργο της ήταν

το «Technologies of Gender: Essays on Theory, Film and Fiction» (McMillan, Basingstoke,

1987)

[4] Η Catharine McKinnon είναι σύγχρονη Αμερικανίδα φεμινίστρια. Κλασικό κείμενό της

θεωρείται το «Feminism, Marxism, Method and the State: an Agenda for Theory».

[5] Ο όρος «gender» εισάχθηκε πρώτη φορά το 1972 από την ανθρωπολόγο Ann Oakley,

ώστε να πάρει την έννοια του «κοινωνικού φύλου», δηλαδή του φύλου που γνωρίζουμε ότι

έχει κατασκευαστεί κοινωνικά, και πάντα σε αντίστιξη με τον όρο «sex» ο οποίος θα

αντιστοιχούσε στο βιολογικό φύλο. Μέχρι τότε, ο όρος sex ήταν αυτός που σήμαινε το φύλο

και για κάποια χρόνια μετά το τέλος του δεύτερου κύματος του φεμινισμού (1960-1980), οι

όροι sex και gender αλληλοσυμπληρώνονταν και συγκρούονταν μέσα σε ένα κλίμα

γενικότερης αμηχανίας. Κατατοπιστική είναι η εισαγωγή της Μπακαλάκη για το θέμα στο

«Χρήσεις και Καταχρήσεις του κοινωνικού φύλου στην Ανθρωπολογία» (Συνέδριο

Μυτιλήνης), η οποία βρίσκεται αυτούσια στη σελίδα http://www.aegean.gr/gender-

postgraduate/Documents/Praktika_Synedriou/Κείμενο%20Μπακαλάκη.pdf . Εδώ η Butler

προσπαθεί να επανα-προσδιορίσει τη σχέση τους. Στα ελληνικά, η μετάφραση αποδεικνύεται

αρκετά δύσκολη, οπότε πότε επιλέγουμε τη μία μεταφραστική οδό και πότε την άλλη,

βάζοντας συνήθως τη λέξη του πρωτότυπου σε παρένθεση.

[6] Το σημαντικότερο και το γνωστότερο μέχρι στιγμής βιβλίο της Butler, «Gender

Trouble», «συμπληρώθηκε» κατά κάποιο τρόπο από το «Bodies that Matter» (λογοπαίγνιο

για τη διττή έννοια της λέξης Matter που σημαίνει τόσο «Σημασία» όσο και «Ύλη») που

ακολούθησε λίγα χρόνια μετά.

[7] Η λέξη που μεταφράζουμε από τα αγγλικά είναι το performative, όρος που έχει

συγκεκριμένα πολύτιμο βάρος στο θεωρητικό σύμπαν της Butler. Σύντομα, θα ανεβάσουμε

στο site ένα μικρό γλωσσάρι γύρω από την ορολογία της Butler – εργασία που ούτως ή

άλλως δεν μπορεί να γίνει μέσα από αυτές τις υποσημειώσεις.

[8] Το drag είναι μια μέθοδος αποσταθεροποίησης του φύλου για την Butler. Στο Gender

Trouble η συγγραφέας ασχολείται με την «τεχνική» του drag στο τρίτο κεφάλαιο του

βιβλίου, όπου περιγράφονται κάποιες «ανατρεπτικές σωματικές δράσεις». Η Butler βασίζεται

στα γραπτά της Esther Newton για την περαιτέρω επεξεργασία της έννοιας του drag: το

drag λέει ότι «η εμφάνιση αποτελεί μια ψευδαίσθηση» (Gender Trouble, 174)

Page 117: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

[9] Θεατρικού χαρακτήρα ομάδα στις ΗΠΑ που ιδρύθηκε το 1987 και βασικός άξονας της

δραστηριότητάς της είναι ένα είδος μικρο-ακτιβιστικού λόγου γύρω από το AIDS.

[10] Το να δημιουργείς λόμπι ανθρώπων κοντά σε νευραλγικά σημεία λήψης αποφάσεων

ώστε να πιέζουν προς μια κατεύθυνση.

http://www.terminal119.gr/show.php?id=338 Απ: Το κοινωνικο φυλο με αφορμη την Judith Butler « Απάντηση #6 στις: 03 Σεπτέμβριος 2010, 02:59:58 μμ »

Παράθεση

Εχω ασχοληθει παλιοτερα με το κοινωνικο φυλο, χωρις να εχω απολυτη θεση και αποψη,

ηδη στην ελλαδα εχει απασχολησει σοβαρα οχι μονο με ψυχολογικους ορους, αλλα πολυ

παραπανω,

τουλαχιστον 200 ατομα, με την εννοια οτι προχωρησαν σε εγχειρησεις αλλαγης φυλου,

και κατα περιπτωσεις κανεις δεν μπορει να πει τι ακριβως ηταν αυτο που τους ωθησε σε κατι

τετοιο.

Περιπτωσεις ειτε ομορφων γυναικων που ηθελαν να γινουν ανδρες,

ειτε μορφωμενοι ανδρες που ηθελαν να γινουν γυναικες, και τοσες αλλες πληθος διαφορων

κοινωνικων ομαδων.

Ειναι ασκοπο να προσπαθησει να μπει καποιος σε μια τετοια εντελως εσωτερικη διεργασια

ενος ανθρωπου

για να προσπαθησει να καταλαβει πως και τι ακριβως συμβαινει.

Απο οσο γνωριζω,

υπαρχει μια περιπτωση γυναικας που ηθελε να γινει ανδρας και οταν τα καταφερε,

παλι δεν εμεινε ικανοποιημενη -ος απο το αποτελεσμα.

Ετσι λοιπον, μπερδεψε τοσο πολυ τις ορμονες που επαιρνε, και να μην μπορει να

ξεκαθαριστει απολυτα τι φυλο ειναι.

Μαλιστα προχωρησε ακομα περισσοτερο, οταν πια μεσω δικαστηριου, απαιτησε η ταυτοτητα

του/της να μην αναγραφει φυλο.

Στην επισημη ψυχολογικη / ψυχιατρικη κοινοτητα ολο αυτο ονομαζεται Gender Identity

Disorder, (Διαταραχές ταυτότητας φύλου).

Απο κοινωνιολογικη σκοπια ομως, αναλογα με την χωρα, την κουλτουρα και την γλωσσα,

το θυληκο και το αρσενικο δεν εχει παντα ταυτοσηες και μια εννοια.

Στο πακισταν οι Hijra αναγνωριζουν σαν φυλο το ουδετερο.

Page 118: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Στην αγγλικη γλωσσα, το sex απο το gender εχουν αλλη ερμηνεια, αντιθετα με την

γερμανικη και την ολλανδικη

το βιολογικο με το κοινωνικο φυλο ειναι το ιδιο.

Συνοπτικα, το βιολογικο φυλο εχει να κανει με τα βιολογικα μας χαρακτηριστικα,

ενω το κοινωνικο φυλο με χαρακτηριστικα που παιρνουμε απο κοινωνικους παραγοντες.

Εχει αναρωτηθει κανεις ποσα πραγματα αλλαζουμε πανω μας με βαση την τεχνολογια?

Αρχιζοντας απο τα απλα, φακους επαφης, μεχρι τα πιο συνθετα, προσθετικη στηθους,

η και τελος αλλαγη φυλου.

Ισως καποια αλλη στιγμη επεκταθω περισσοτερο στο ζητημα.

Καταγράφηκε

Page 119: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Gender as Performance: Μια συνέντευξη με τη Judith Butler [H συνέντευξη αυτή, που δόθηκε από τη Judith Butler το 1993 στους Peter Osborne και Lynne Segal στο Λονδίνο, υπάρχει εδώ σε αποσπασματική μορφή. Ολόκληρη δημοσιεύθηκε στο περιοδικό φιλοσοφίας και κριτικής θεωρίας Radical Philosophyνο 67 (καλοκαίρι 1994). Μεταφράστηκε στα μέσα Μαρτίου του 2006 από το περιοδικό «Terminal 119 – για την κοινωνική και ατομική αυτονομία».]

RP: Θα θέλαμε να ξεκινήσουμε ρωτώντας σας που τοποθετείτε το έργο σας μέσα στο ολοένα και πιο ποικίλο πεδίο των σπουδών φύλου (gender studies[1][1]). Οι πιο πολλοί άνθρωποι σχετίζουν τα πρόσφατα γραπτά σας με ότι έχει γίνει γνωστό ως «queer θεωρία»[2][2]. Αλλά η ανάδυση των gay και λεσβιακών σπουδών ως διακριτού επιστημονικού φαινομένου έχει αγγίξει την προβληματική της σχέσης κομματιών αυτού του έργου με το φεμινισμό. Βλέπετε κυρίως τον εαυτό σας ως φεμινίστρια ή ως queer θεωρητική, ή αρνείστε αυτή την επιλογή;

Butler: Θα έλεγα ότι πρώτα είμαι μια φεμινίστρια θεωρητική και έπειτα μια queer θεωρητική ή μια gay και lesbian θεωρητική. Η δέσμευσή μου στο φεμινισμό είναι μάλλον η πρωταρχική μου δέσμευση. Το Gender Trouble ήταν μια κριτική της καταναγκαστικής ετερο-σεξουαλικότητας μέσα στο φεμινισμό και οι φεμινίστριες ήταν ακριβώς το κοινό στο οποίο σκόπευα με αυτό το βιβλίο. Την εποχή που έγραψα το βιβλίο δεν υπήρχαν gay και λεσβιακές σπουδές, έτσι όπως τις έχω αντιληφθεί. Όταν το βιβλίο δημοσιεύθηκε έγινε τόσο δημοφιλές κατά έναν τρόπο που δε θα μπορούσα να είχα προβλέψει. Εκείνη την εποχή ήταν που γινόταν και το δεύτερο ετήσιο συνέδριο των Lesbian και Gay Σπουδών στις ΗΠΑ. Θυμάμαι να κάθομαι δίπλα σε κάποιον σε ένα δείπνο και εκείνος μου είπε ότι δουλεύει πάνω στην queer θεωρία. Κι εγώ τον ρώτησα: Τι είναι η queer θεωρία; Με κοίταξε σα να ήμουν τρελή, επειδή προφανώς σκέφτηκε ότι εγώ ήμουν κομμάτι αυτού του πράγματος που λεγόταν queer θεωρία. Αλλά το μόνο που γνώριζα εγώ ήταν ότι η Teresa de Lauretis[3][3]είχε εκδώσει ένα τεύχος του περιοδικού «Differences» που λεγόταν «Queer Θεωρία». Νόμιζα ότι ήταν κάτι που είχε φτιάξει η ίδια. Σίγουρα δεν είχε περάσει ποτέ από το μυαλό μου ότι εγώ ανήκα στην queer θεωρία. Εδώ βρίσκω ένα πρόβλημα, επειδή πιστεύω ότι υπάρχει κάποιος αντι-φεμινισμός στην queer θεωρία. Επίσης, είμαι αρκετά αντίθετη με κάποιους ανθρώπους της queer θεωρίας στο μέτρο που θέλουν να ισχυρίζονται ότι η ανάλυση της σεξουαλικότητας μπορεί ριζικά να

Page 120: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

διαχωριστεί από την ανάλυση του φύλου. Το νέο Gay and Lesbian Reader που μόλις εξέδωσαν οι εκδόσεις Routledge ξεκινά με μια σειρά άρθρων που διατυπώνουν αυτόν τον ισχυρισμό. Νομίζω ότι οι διαχωρισμοί αυτοί είναι ένα μεγάλο λάθος. Το έργο της Catharine MacKinnon[4][4] θεμελιώνει μια τόσο αναγωγική αιτιώδη σχέση μεταξύ σεξουαλικότητας και φύλου ώστε να έφτασε να αντιπροσωπεύει μια ακραία εκδοχή του φεμινισμού που θα έπρεπε να την αντιμαχόμαστε. Αλλά μου φαίνεται ότι το να την αντιμάχεσαι μέσω μιας queer θεωρίας που κόβει τις σχέσεις της με το φεμινισμό αποτελεί ήδη ένα τεράστιο λάθος.

RP: Θα μπορούσατε να μας πείτε κάτι παραπάνω για τη διάκριση των όρων sex (βιολογικό φύλο) και gender (κοινωνικό φύλο)[5][5]; Τον απορρίπτετε ή απλά απορρίπτετε μια συγκεκριμένη ερμηνεία του; Η θέση σας πάνω σε αυτό το ζήτημα μοιάζει να έχει αλλάξει πρόσφατα.

Butler: Μία από τις ερμηνείες που έγιναν για το Gender Trouble[6][6] ήταν η εξής: δεν υπάρχει βιολογικό φύλο (sex), υπάρχει μόνο κοινωνικό φύλο (gender) κι αυτό το τελευταίο είναι επιτελεστικό[7][7]. Ο κόσμος μετά συνεχίζει και σκέφτεται ότι αν το φύλο είναι επιτελεστικό, θα πρέπει να είναι εντελώς ελεύθερο. Και έχει φανεί σε πολλούς ότι η υλικότητα του σώματος έχει γίνει αντικείμενο άγνοιας ή άρνησης ή εγκατάλειψης – ακόμη και αποκήρυξης. (Υπάρχει και μια συμπτωματολογική ανάγνωση αυτού ως σωματοφοβία. Είναι ενδιαφέρον να παθολογικοποιείς το κείμενο κάποιου.) Οπότε, αυτό που μου φάνηκε σημαντικό κατά τη συγγραφή του Bodies that Matter ήταν να επανέλθω στην κατηγορία του βιολογικού φύλου και στο πρόβλημα της υλικότητας και να ρωτήσω πως γίνεται το φύλο το ίδιο να μπορεί να ερμηνευτεί ως νόρμα. Πλέον, πιστεύω ότι αυτό αποτελεί μια προϋπόθεση της λακανικής ψυχανάλυσης – ότι το φύλο αποτελεί μια νόρμα. Αλλά δεν ήθελα να μείνω περιορισμένη στο λακανικό πεδίο. Ήθελα να βρω τον τρόπο που μια νόρμα στην πραγματικότητα υλικοποιεί ένα σώμα, τον τρόπο που θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε την υλικότητα ενός σώματος που να είναι όχι μόνο επενδυμένο με μια νόρμα αλλά και, κατά κάποια έννοια, απεικονισμένο από μια νόρμα ή σχεδιασμένο το περίγραμμά του από μια νόρμα. Οπότε άλλαξα την οπτική μου. Νομίζω ότι ξεπέρασα πολύ γρήγορα την κατηγορία του βιολογικού φύλου στο Gender Trouble. Προσπαθώ να το επανα-διαπραγματευτώ στο Bodies That Matter και να δώσω έμφαση στο μέρος του καταναγκασμού της ίδιας της παραγωγής του βιολογικού φύλου.

Page 121: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

RP: Σε πολλούς ανθρώπους αρέσει το Gender Trouble επειδή τους άρεσε η ιδέα του φύλου ως ενός είδους αυτοσχέδιου θεάτρου, ενός χώρου όπου διαφορετικές ταυτότητες μπορούν, περισσότερο ή λιγότερο, να υιοθετηθούν ελεύθερα και να εξερευνηθούν κατά βούληση. Θέλησαν να συνεχίσουν με το έργο του να υποδύονται το φύλο, έτσι ώστε να υπονομεύσουν τις κυρίαρχες μορφές του. Ωστόσο, στην αρχή του Bodies That Matter λέτε ότι, φυσικά, κανέvας δεν κατασκευάζει ή αποδομεί ταυτότητες έτσι απλά και αυθόρμητα. Είναι θολό για μας μέχρι ποιο βαθμό θέλετε να επιμείνετε πάνω στις δυνατότητες που ανοίξατε στο Gender Trouble του να είσαι ικανός/ -η κάποιος/-α να χρησιμοποιεί παραβατικές επιτελέσεις όπως το drag[8][8] ώστε να αποκεντρώσει ή να αποσταθεροποιήσει τις κατηγορίες του φύλου, καθώς και σε ποιο βαθμό έχετε γίνει σκεπτική σε σχέση με αυτό.

Butler: Το πρόβλημα με το drag είναι ότι το πρόσφερα σαν ένα από τα παραδείγματα της παραστασιακής επιτέλεσης, αλλά έγινε αντικείμενο πρόσληψης ως ΤΟ παράδειγμα της παραστασιακής επιτελεστικότητας. Κάποιος θα έπρεπε να είναι πάντοτε επιφυλακτικός με τα παραδείγματα κάποιου. Αυτό που είναι ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η αυθόρμητη ερμηνεία, αυτή η επιθυμία για ενός είδους ριζοσπαστικό και θεατρικό ανασχηματισμό του σώματος, λαμβάνει χώρα προφανώς εκεί έξω, στη δημόσια σφαίρα. Υπάρχει μια επιθυμία για μια πλήρως φαντασματική «μεταμόρφωση» του σώματος. Αλλά όχι, δε νομίζω ότι το drag είναι ένα παράδειγμα ανατροπής του φύλου. Δε νομίζω ότι αν ασκούμασταν όλο και πιο πολύ στο drag, η ζωή του φύλου θα γινόταν πιο πλατιά και λιγότερο περιοριστική. Υπάρχουν περιορισμοί στο drag. Στην πραγματικότητα, ισχυρίστηκα προς το τέλος του βιβλίου ότι το drag έχει τη δική του μελαγχολία.

Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε την επιτελεστικότητα – η οποία είναι διακριτή από την επιτέλεση – μέσω μιας όλο και πιο περιορισμένης ιδέας της επανα-νοηματοδότησης. Ακόμη σκέφτομαι για την ανατρεπτική επανάληψη, η οποία είναι μια κατηγορία στο Gender Trouble, αλλά στη θέση αυτού του κάτι σαν παρωδία τώρα θα έδινα έμφαση στους σύνθετους τρόπους με τους οποίους η επανα-νοηματοδότηση λειτουργεί στον πολιτικό λόγο. Υποπτεύομαι ότι θα υπάρχει μια λιγότερο εορταστική και λιγότερο δημοφιλής απάντηση στο νέο μου βιβλίο. Αλλά, ήθελα να γράψω εναντίον της δημοφιλούς μου εικόνας. Ξεκίνησα να κάνω τον εαυτό μου λιγότερο δημοφιλή, επειδή ένιωσα ότι το να γίνει λαϊκό το Gender Trouble – αν και ήταν ενδιαφέρον πολιτισμικά να δεις σε τι εξελισσόταν, για να δεις τι βρίσκεται εκεί έξω, σε τι λαχταρούσαν να εξελιχτεί – κατέληξε στο να γίνει μια τρομερή παρερμήνευση αυτού που ήθελα να πω! [...]

Page 122: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Είναι σημαντικό να διακρίνουμε την επιτέλεση (performance) από την επιτελεστικότητα (performativity): η πρώτη προϋποθέτει ένα υποκείμενο, αλλά η τελευταία αμφισβητεί την ίδια την αντίληψη του υποκειμένου. Ο χώρος που προσπαθώ να το αποσαφηνίσω αυτό είναι στην αρχή του κειμένου μου “Critically Queer”, στο Bodies that Matter, όπου ξεκινώ με την Φουκοϊκή προϋπόθεση ότι η εξουσία δουλεύει εν μέρει μέσω του λόγου και δουλεύει, επίσης εν μέρει, για να παράγει και να αποσταθεροποιεί υποκείμενα. Αλλά τότε, όταν κάποιος/ -α αρχίσει να σκέφτεται προσεκτικά σε σχέση με το πώς ο λόγος θα μπορούσε να λεχθεί ότι παράγει ένα υποκείμενο, είναι ξεκάθαρο ότι ήδη μιλάει για μια συγκεκριμένη φιγούρα ή μια μεταφορική παραγωγή. Είναι σε αυτό το σημείο που είναι χρήσιμο να στραφούμε στην αντίληψη της επιτελεστικότητας και των επιτελεστικών δράσεων ομιλίας συγκεκριμένα – που γίνονται κατανοητές ως αυτές οι δράσεις ομιλίας που πραγματώνουν (φέρνουν σε ύπαρξη) αυτό που ονομάζουν. Αυτή είναι η στιγμή κατά την οποία ο λόγος γίνεται παραγωγικός με έναν αρκετά συγκεκριμένο τρόπο. Οπότε αυτό που προσπαθώ να κάνω είναι να σκεφτώ σε σχέση με την επιτελεστικότητα ως αυτή την πλευρά του λόγου που έχει την ικανότητα να παράγει αυτό που ονομάζει. Έπειτα κάνω ένα βήμα μπροστά, μέσω της ντερινταϊκής επανεγγραφής του Austin και ισχυρίζομαι ότι αυτή η παραγωγή στην πραγματικότητα πάντοτε συμβαίνει μέσω ενός συγκεκριμένου είδους επανάληψης και απαγγελίας. Οπότε, αν θέλετε την οντολογία της, φαντάζομαι ότι η επιτελεστικότητα αποτελεί το όχημα μέσω του οποίου θεμελιώνονται τα οντολογικά αποτελέσματα. Η επιτελεστικότητα είναι ο τρόπος του λόγου με τον οποίο εγκαθίστανται τα οντολογικά αποτελέσματα. Κάτι τέτοιο. [. . .]

[Έπειτα ρωτάμε την Butler για τον τρόπο με τον οποίο εκείνη αγνοεί, κατά τα φαινόμενα, τους βιολογικούς φραγμούς στα σώματα, και πιο έκδηλα το γεγονός ότι τα αρσενικά σώματα δεν μπορούν να παράγουν παιδιά σε αντίθεση με τα γυναικεία].

Ναι, θα υπάρξει εδώ αυτή η οργισμένη απάντηση [για το τι κάνω εδώ πέρα], αλλά υπάρχει ένας καλός λόγος τακτικής για να το αναπαράγω. Πάρτε το παράδειγμά σας για την εγκυμοσύνη. Κάποιος/ -α θα μπορούσε μια χαρά να πει: Το θέμα δεν είναι ακριβώς το ότι συγκεκριμένα σώματα, σε αντίθεση με άλλα, πηγαίνουν στο γυναικολόγο και κάνουν συγκεκριμένα είδη εξετάσεων; Και προφανώς θα επιβεβαίωνα κάτι τέτοιο. Αλλά το πραγματικό ερώτημα εδώ είναι το εξής: σε ποιο βαθμό αναγνωρίζεται ένα σώμα από την ικανότητά του για εγκυμοσύνη; Τι είναι η εγκυμοσύνη για να προσδιοριστεί ένα σώμα βάσει αυτής; Κάποιος/ -α θα μπορούσε να πει ότι επειδή κάποια έχει ένα δεδομένο βιολογικό φύλο και άρα πάει στο γυναικολόγο για να κάνει μια εξέταση – αυτό ακριβώς θεμελιώνει την πιθανότητα της εγκυμοσύνης, ή κάποιος/ -α θα μπορούσε να πει ότι το να πας στη γυναικολόγο είναι που συγκροτεί το ίδιο το «βιολογικό φύλο» – αλλά παραμένει, ούτως ή

Page 123: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

άλλως, το ζήτημα της εγκυμοσύνης αυτό που κάνει κεντρική όλη αυτή τη θεσμική πρακτική εδώ.

Πλέον, μου φαίνεται ότι, αν και γενικά μιλώντας τα γυναικεία σώματα είναι ικανά για εγκυμοσύνη, το γεγονός του ότι, όντως, υπάρχουν θηλυκά παιδιά που δεν μπορούν να εγκυμονήσουν, υπάρχουν μεγάλες σε ηλικία γυναίκες που δεν μπορούν να εγκυμονήσουν, υπάρχουν γυναίκες όλων των ηλικιών που δεν μπορούν να εγκυμονήσουν, και ακόμα και αν μπορούσαν σε ιδεατό επίπεδο, αυτό δεν είναι απαραίτητα το κεντρικό χαρακτηριστικό των σωμάτων τους ή, τέλος, αυτό που τις κάνει γυναίκες. Αυτό το ερώτημα προσπαθεί να κάνει την προβληματική της αναπαραγωγής κεντρική στο να εμφυλοποιήσει το σώμα. Αλλά δεν είμαι σίγουρη ότι αυτό είναι, ή θα έπρεπε να είναι, αυτό που είναι εντελώς κεντρικό ή πρωτεύον στην εμφυλοποίηση του σώματος. Αν έτσι είναι, νομίζω ότι είναι η επιβολή μιας νόρμας, όχι μια ουδέτερη περιγραφή των βιολογικών ορίων.

Δεν αρνούμαι συγκεκριμένα είδη βιολογικών διαφορών. Αλλά πάντα ρωτάω υπό ποιες προϋποθέσεις, υπό ποιες συνθήκες λόγου και θέσμισης, γίνονται οι συγκεκριμένες βιολογικές διαφορές – και δεν είναι απαραίτητα οι μοναδικές, δεδομένης της ανώμαλης κατάστασης των σωμάτων σε όλο τον κόσμο – τα κεντρικά χαρακτηριστικά του φύλου. Με αυτή την έννοια βρίσκομαι ακόμη σε συμπάθεια με την κριτική του «βιολογικού φύλου» ως πολιτικής κατηγορίας που μας έχει προσφέρει η Monique Wittig. Πιστεύω ακόμη πάρα πολύ στην κριτική της κατηγορίας του φύλου και των τρόπων με τους οποίους οριοθετείται από ένα θεσμό υπονοούμενης, υποχρεωτικής αναπαραγωγής.

Είναι ένα πρακτικό πρόβλημα. Αν είσαι νωρίς στα 20 ή στα τελειώματα των 30 και δεν μπορείς να εγκυμονήσεις για βιολογικούς λόγους, ή πιθανόν να μη θέλεις, για κοινωνικούς λόγους – όποιοι κι αν είναι – παλεύεις εναντίον μιας νόρμας που ρυθμίζει το φύλο σου. Χρειάζεται μια αρκετά σθεναρή (και πολιτικά ενημερωμένη) κοινότητα γύρω σου για να απαλύνει την πιθανή αίσθηση της αποτυχίας, της απώλειας, της πτώχευσης ή της ανεπάρκειας – ένα συλλογικό αγώνα για να αναστοχαστείς την κυρίαρχη νόρμα. Γιατί δε θα έπρεπε μια γυναίκα να θέλει να συμμετάσχει στην ανατροφή παιδιών αλλά να μη θέλει να συμμετάσχει στη γέννηση, ή να μη θέλει να έχει σχέση με τίποτα από αυτά, να μπορεί να «οικήσει» στο φύλο της (inhabit her gender) χωρίς μια αυτονόητη αίσθηση αποτυχίας ή ανεπάρκειας; Όταν ο κόσμος κάνει την ερώτηση «Αυτές δεν είναι βιολογικές διαφορές», στην πραγματικότητα δεν κάνουν μια ερώτηση σε σχέση με την υλικότητα του σώματος. Στην πραγματικότητα ρωτάνε αν ο κοινωνικός θεσμός της αναπαραγωγής είναι το πιο κεντρικό που μπορούμε να σκεφτούμε για το φύλο. Με αυτή την έννοια, λαμβάνεται μια ενίσχυση της νόρμας διαμέσου του λόγου. [. . .]

Page 124: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Δεν είναι μόνο η νόρμα της ετερο-σεξουαλικότητας που είναι ασήμαντη. Είναι όλες οι σεξουαλικές νόρμες. Σκέφτομαι ότι κάθε σεξουαλική θέση είναι θεμελιακά κωμική. Αν λες «Μπορώ να επιθυμήσω μόνο το Χ», αυτό που κάνεις αμέσως, με το να αποδίδεις την επιθυμία σου σε έναν αποκλεισμό, είναι να δημιουργείς μια ολόκληρη σειρά θέσεων που δεν μπορούν να γίνουν αντικείμενο σκέψης από το σημείο που στέκεσαι με την ταυτότητά σου. Πλέον, πιστεύω ότι μία από τις ουσιώδεις πλευρές της κωμωδίας αυτής αναδύεται όταν καταλήγεις στην πραγματικότητα να καταλαμβάνεις μια θέση που μόλις έχεις ανακοινώσει ότι είναι πέρα από τη σκέψη σου. Αυτό είναι αστείο. Υπάρχει μια τεράστια αυτό-αναίρεση μέσα σε αυτό.

Όταν στην τηλεόραση στις ΗΠΑ γίνονταν αντιπαραθέσεις σε σχέση με το θέμα «ομοφυλόφιλοι στο στρατό», ένας γερουσιαστής σηκώθηκε γελώντας και είπε «Πρέπει να παραδεχθώ ότι γνωρίζω ελάχιστα για την ομο-σεξουαλικότητα. Γνωρίζω τα λιγότερα γι αυτό παρά για οποιοδήποτε άλλο πράγμα στον κόσμο». Κι αυτή η δήλωση σε σχέση με την άγνοιά του για την ομο-σεξουαλικότητα ήταν μια δήλωση που έκανε αίσθηση. Έπειτα προσέφυγε αμέσως σε έναν ομοφοβικό «φιλιππικό» λέγοντας πως πιστεύει ότι οι ομοφυλόφιλοι κάνουν σεξ μόνο σε δημόσια μπάνια, ότι είναι όλοι κοκαλιάρηδες, ότι είναι όλοι αρσενικοί κτλ. Οπότε, στην πραγματικότητα αυτό που είχε, ήταν μια πολύ επιθετική και αρκετά έμμονη σχέση με την ομοφυλοφιλία, για την οποία βέβαια δε γνώριζε τίποτα. Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποιείς ότι αυτό το άτομο που ισχυρίζεται ότι δεν έχει καμία σχέση με την ομοφυλοφιλία είναι στην πραγματικότητα εντελώς προκατειλημμένο με αυτήν.

Δε νομίζω ότι αυτοί οι αποκλεισμοί είναι άνευ σημασίας. Κάποιοι θα διαφωνούσαν μαζί μου και θα έλεγαν: «Κοίτα, απλά κάποιοι άνθρωποι είναι αδιάφοροι. Ένας ετεροφυλόφιλος μπορεί να είναι αδιάφορος σε σχέση με την ομοφυλοφιλία. Δεν έχει τόση σημασία τι κάνουν οι άλλοι άνθρωποι. Δεν το έχω σκεφτεί τόσο πολύ, ούτε το γουστάρω ούτε όχι. Είμαι απλά σεξουαλικά ουδέτερος σε σχέση με αυτό το ζήτημα». Δεν τα πιστεύω αυτά. Νομίζω ότι το να κατεργάζεσαι μια σεξουαλική θέση, ή το να ανακοινώνεις μια σεξουαλική θέση, πάντα έχει σχέση με το να νιώθεις κυνηγημένος/ -η από αυτό που αποκλείεις. Και όσο πιο αυστηρή είναι η θέση, τόσο πιο μεγάλο το φάντασμα (που την καταδιώκει) και τόσο πιο απειλητικό κατά κάποιο τρόπο. Δεν ξέρω αν αυτή είναι μια Φουκοϊκή θέση. Προφανώς είναι μια ψυχαναλυτική, αλλά αυτό τελικά δε με ενδιαφέρει κιόλας.

RP: Θα μπορούσε να έχει και ως αναφορά τη σχέση των ομοφυλόφιλων ως προς την ετεροφυλοφιλία;

Page 125: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Butler: Ναι, οπωσδήποτε.

RP: Αν και προφανώς όχι με τον ίδιο τρόπο…

Butler: Ναι, υπάρχει ένα διαφορετικό πρόβλημα εδώ και είναι δυσκολούτσικο. Όταν μια γυναίκα από το ακροατήριο μιας ομιλίας μου, είπε «Επέζησα του λεσβιακού φεμινισμού και ακόμη επιθυμώ γυναίκες», νόμιζα ότι ήταν πραγματικά μια σπουδαία συλλογιστική, επειδή ένα από τα προβλήματα ήταν το, σύμφωνο με τη νόρμα, αίτημα που είχε αναδυθεί μέσα σε κάποιες λεσβιακές φεμινιστικές κοινότητες ώστε να δημιουργήσουν μια ριζικά συγκεκριμένη λεσβιακή σεξουαλικότητα. (Φυσικά, αυτό δεν το είπαν όλες οι λεσβίες-φεμινίστριες αλλά μια τάση τους μόνο.) [. . .]

Οι λεσβίες «παράγουν» τον εαυτό τους μέσα σε μια πιο ασθενική πολιτική κοινότητα με το να επιμένουν για το ριζικά αστείρευτο της επιθυμίας τους. Δε νομίζω, όμως, ότι οποιοιδήποτε/ οποιεσδήποτε από εμάς έχουμε αστείρευτα διακριτές επιθυμίες.[. . .]

Η ετερο-σεξουαλική μήτρα (heterosexual matrix) στο Gender Trouble έγινε ένα είδος ολοκληρωτικού συμβολικού και γι αυτό άλλαξα τον όρο στο Bodies That Matter σε «ετερο-σεξουαλική ηγεμονία». Αυτό ανοίγει τη δυνατότητα ότι αυτή είναι μια μήτρα που μπορεί να αναδιαρθρωθεί, η οποία χαρακτηρίζεται από ένα σφυρηλατήσιμο είδος. Οπότε δεν χρησιμοποιώ τον όρο «ετερο-σεξουαλική μήτρα» στο Bodies That Matter. [. . .]

Υπάρχει μια πολύ συγκεκριμένη αντίληψη του φύλου που εμπλέκεται στην καταναγκαστική ετερο-σεξουαλικότητα: μια συγκεκριμένη οπτική του συμπαγούς του φύλου διαμέσου της οποίας ένα άτομο αισθάνεται κάτι, πως δρα και πως εκφράζει τον εαυτό της σεξουαλικά αποτελεί τη διάρθρωση και την ολοκλήρωση ενός φύλου. Είναι μια συγκεκριμένη αιτιότητα και ταυτότητα που θεμελιώνεται ως συνεκτικότητα του φύλου, η οποία συνδέεται με την καταναγκαστική ετερο-σεξουαλικότητα. Δεν είναι οποιοδήποτε φύλο ή όλα τα φύλα, είναι ένα συγκεκριμένο είδος συμπαγούς φύλου. [. . .]

Page 126: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Ένα από τα προβλήματα με την ομο-σεξουαλικότητα είναι ότι εκφράζει την ψύχωση σε κάποιους ανθρώπους. Πολύς κόσμος θεωρεί ότι αυτό που είναι ως Εγώ μέσα στον κόσμο, οποιοδήποτε φαντασιακό κέντρο κατέχει, θα καταργούταν ριζικά αν συνάπτανε ομο-σεξουαλικές σχέσεις. Θα προτιμούσαν να πεθάνουν παρά να συνάψουν τέτοιες σχέσεις. Γι αυτούς τους ανθρώπους η ομοφυλοφιλία αναπαριστά την προοπτική της ψυχωτικής κατάργησης του υποκειμένου. Πως θα διακρίνουμε αυτή την ομο-φοβική κατάντια από αυτό που ο Zizek αποκαλεί «το πραγματικό» – όπου το πραγματικό είναι αυτό που στέκει εκτός της συμβολικής συνθήκης και το οποίο απειλεί το υποκείμενο μέσα στη συμβολική συνθήκη με την ψύχωση; [. . .]

RP: Ίσως θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε στην πολιτική της queer θεωρίας και συγκεκριμένα στις ιδέες της ανατρεπτικής επανάληψης και της παραβατικής επαν-εγγραφής, τα οποία αγγίξαμε προηγουμένως όταν σας ρωτήσαμε για το drag. Ο Alan Sinfield έχει ισχυριστεί ότι το πρόβλημα με τις υποτιθέμενες ανατρεπτικές αναπαραστάσεις του φύλου είναι ότι πάντοτε είναι αφομοιώσιμες. Το κυρίαρχο πάντοτε μπορεί να βρίσκει έναν τρόπο να τις καταργεί και να επιβεβαιώνει τον εαυτό του. Από την άλλη, ο Jonathan Dollimore έχει αντιτείνει ότι δεν είναι πάντοτε αφομοιώσιμες, αλλά ότι κάθε queer ανάγνωση της ανατρεπτικής επιτέλεσης, κάθε πρόκληση των κυρίαρχων αναπαραστάσεων του φύλου μπορεί να συσταθεί μόνο συλλογικά. Είναι μόνο μέσα στις κριτικές υπο-κουλτούρες που οι παραβατικές επαν-εγγραφές θα κάνουν τη διαφορά. Πως απαντάτε σε αυτές τις απόψεις στα όρια μιας queer πολιτικής της αναπαράστασης;

Butler: Νομίζω ότι ο Sinfield είναι σωστός όταν λέει ότι οποιαδήποτε προσπάθεια ανατροπής είναι δυνητικά αφομοιώσιμη. Δεν υπάρχει τρόπος να εξασφαλιστείς απέναντι σε αυτό. Δεν μπορείς να σχεδιάσεις ή να υπολογίσεις την ανατροπή. Στην πραγματικότητα, θα έλεγα ότι η ανατροπή είναι ακριβώς ένα μη μετρήσιμο αποτέλεσμα. Αυτό είναι που την κάνει ανατρεπτική. Όσο για το ζήτημα του πως μια συγκεκριμένη πρόκληση γίνεται ευανάγνωστη και το αν μια ερμηνεία απαιτεί μια συγκεκριμένη συλλογικότητα, κι αυτό μοιάζει σωστό. Αλλά πιστεύω επίσης ότι οι ανατρεπτικές πρακτικές πρέπει να ξεπεράσουν τη δεδομένη ικανότητα να αναγιγνώσκουν, (πρέπει) να προκαλούν τους συμβατικούς κανόνες της ανάγνωσης και να απαιτούν νέους τρόπους ανάγνωσης.

Για παράδειγμα, όταν η Act Up (η ακτιβιστική ομάδα των λεσβιών και των gay)[9][9] άρχισε για πρώτη φορά να επιτελεί τα Die-ins στους δρόμους της Νέας Υόρκης, ήταν εξαιρετικά δραματικά. Είχε ήδη κάνει θέατρο δρόμου, είχε μια παράδοση διαδηλώσεων και υπήρχε και η πλευρά της παράδοσης της πολιτικής ανυπακοής από το

Page 127: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων του να κουτσαίνεις και να αναγκάζεις τους αστυνομικούς να σε απομακρύνουν: το να παίζεις τον πεθαμένο. Αυτά τα προηγούμενα ή αυτοί οι κανόνες λάβαιναν χώρα στο Die-in και οι άνθρωποι «πέθαιναν» με τη μία. Έπεφταν στους δρόμους όλοι μαζί και λευκές γραμμές χαράζονταν γύρω από τα σώματα, λες και ήταν γραμμές σαν κι αυτές που βάζει η αστυνομία, μαρκάροντας το χώρο όπου ήταν ξαπλωμένος ο νεκρός. Ήταν ένας συμβολισμός που σόκαρε. Ήταν ευανάγνωστος στο βαθμό που έβαινε στο δρόμο που είχε χαραχθεί από προηγούμενες κουλτούρες διαδηλώσεων, αλλά ήταν και μια καινοτομία. Ήταν μια νέα σκιαγράφηση ενός ορισμένου είδους πολιτικής ανυπακοής. Και ήταν εξαιρετικά περίεργο σε παραστατικό επίπεδο. Έκανε τους ανθρώπους να σταματάνε και να πρέπει να αναγνώσουν αυτό που συνέβαινε. Υπήρχε σύγχυση. Οι άνθρωποι, αρχικά, δεν ήξεραν γιατί αυτός ο κόσμος έπαιζε «τον πεθαμένο». Πέθαιναν στα αλήθεια, ήταν στην πραγματικότητα άνθρωποι με AIDS; Ίσως ήταν, ίσως και όχι. Μπορεί να ήταν θετικοί στον HIV, ίσως όχι. Δεν υπήρχαν έτοιμες απαντήσεις για αυτά τα ερωτήματα. Το θεατρικό έθετε μια σειρά ερωτημάτων χωρίς να σου δίνει τα εργαλεία για να αναγνώσεις τις απαντήσεις. Αυτό που με ανησυχεί είναι οι πιο άμεσα ευανάγνωστες δράσεις. Αυτές είναι και πιο πιθανές να αφομοιωθούν. Αλλά αυτές που προκαλούν τις πρακτικές της ανάγνωσης, αυτές που μας προκαλούν αβεβαιότητα για το πώς τις αναγιγνώσκουμε, ή μας κάνουν να σκεφτούμε ότι πρέπει να διαπραγματευτούμε τον τρόπο με τον οποίο αναγιγνώσκουμε τα σημεία στο δημόσιο χώρο, αυτές μου μοιάζουν πραγματικά σημαντικές. [. . .]

Κάποιοι άνθρωποι θα έλεγαν ότι χρειαζόμαστε ένα έδαφος στο οποίο να δρούμε. Χρειάζεται να μοιραζόμαστε ένα συλλογικό έδαφος για τη συλλογική μας δράση. Νομίζω ότι πρέπει να κυνηγήσουμε τις στιγμές της απεδαφικοποίησης, όταν στεκόμαστε σε δύο διαφορετικά σημεία την ίδια στιγμή× ή όταν δεν ξέρουμε που ακριβώς στεκόμαστε× ή όταν έχουμε παράγει μια αισθητική πρακτική που σείει το έδαφος. Εκεί είναι που συμβαίνει η αντίσταση στην αφομοίωση. Είναι σαν ένα ξέσπασμα προς ένα νέο σύνολο παραδειγμάτων.

RP: Ποιες είναι οι σχέσεις αυτού του είδους της συμβολικής πολιτικής με τα πιο παραδοσιακά είδη πολιτικής πρακτικής; Προφανώς, η λειτουργία της είναι κατά κάποιο τρόπο δεμένη με το ρόλο των μαζικών μέσων επικοινωνίας στα πολιτικά συστήματα των προηγμένων καπιταλιστικών χωρών, όπου οι αναπαραστάσεις παίζουν ένα ρόλο που δεν έχουν απαραίτητα οπουδήποτε αλλού.

Page 128: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Butler: Ναι, συμφωνώ σε αυτό.

RP: Ωστόσο, την ίδια στιγμή είναι καίριο κομμάτι αυτού του ρόλου ότι το πεδίο αυτών των αναπαραστάσεων συχνά παραμένει εντελώς αποκομμένο από την αποτελεσματική πολιτική δράση. Κάποιος θα μπορούσε να αντιτείνει ότι ο λόγος που μια πολιτική της αναπαράστασης είναι τόσο αφομοιώσιμη είναι ακριβώς η ίδια η παραμονή στο πεδίο της αναπαράστασης – ότι αποτελεί δηλαδή μόνο ένα μερικό κομμάτι σε σχέση με τη γενικότερη δουλειά του μετασχηματισμού της σχέσης της κοινωνίας με το κράτος, της ίδρυσης νέων θεσμών ή της αλλαγής του νόμου. Πως θα απαντούσατε σε αυτό;

Butler: Πρώτα απ’ όλα, εναντιώνομαι στην αντίληψη ότι τα ΜΜΕ είναι μονολιθικά. Ούτε μονολιθικά είναι, ούτε δρουν μόνο και πάντα για να εξημερώνουν/ κυριαρχούν. Κάποιες φορές καταλήγουν στο να φτιάχνουν εικόνες πάνω στις οποίες δεν έχουν έλεγχο. Αυτό το είδος απρόβλεπτου αποτελέσματος μπορεί να αναδυθεί ακριβώς από το κέντρο ενός συντηρητικού media χωρίς μια συνειδητοποίηση του τι συμβαίνει. Υπάρχουν τρόποι για να εκμεταλλευτούμε τα κυρίαρχα media. Η πολιτική της αισθητικής αναπαράστασης έχει ένα τρομερά σημαντικό ρόλο. Αλλά δεν είναι το ίδιο όσο το να παλεύεις για να αλλάξεις το νόμο, ή το να αναπτύσσεις ισχυρούς δεσμούς με πολιτικούς, ή το να κινητοποιείς σημαντικά λόμπι, ή τα είδη των πραγμάτων που χρειάζονται από τα μεγάλα κινήματα βάσης για να ανατρέψουν πχ τους αντι-σοδομιτικούς περιορισμούς.

Ήμουν μέλος μιας ανατρεπτικής θεατρικής ομάδας που λεγόταν LIPS – το οποίο δεν σήμαινε κάτι συγκεκριμένο, το οποίο αγάπησα – και τώρα σχεδιάζω να συμμετάσχω στο συμβούλιο της Διεθνούς Επιτροπής Ανθρώπινων Δικαιωμάτων για Ομοφυλόφιλους και Λεσβίες. Δεν υπάρχει κάτι που να με σταματά να κάνω το ένα ή να κάνω το τάδε πιο πολύ από το δείνα. Για μένα, δε χρειάζεται να κάνουμε κάποια επιλογή. Άλλοι άνθρωποι είναι συγκεκριμένα περισσότερο γνώστες στο πεδίο της ιατρικής περίθαλψης, άλλοι γίνονται ακτιβιστές/ -στριες για το AIDS – το οποίο περιλαμβάνει το να κάθονται στα συμβούλια σημαντικών χημικών επιχειρήσεων/ εταιριών – κάνοντας lobbying[10][10], παίρνοντας τηλέφωνα ή βρισκόμενοι στο δρόμο. Η Φουκοϊκή μέσα μου, μου λέει ότι δεν υπάρχει μόνο μια πλευρά από την οποία μπορείς να αγωνιστείς αποτελεσματικά. Πρέπει να υπάρχουν πολλές και δε χρειάζεται να είναι συμφιλιωμένες μεταξύ τους. [. . .]

Page 129: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

RP: Θα θέλαμε να κλείσουμε ρωτώντας σας πως βλέπετε το μέλλον του φεμινισμού.

Butler: ΗCatharine MacKinnon έχει γίνει τόσο ισχυρή ως ο δημόσιος εκπρόσωπος του φεμινισμού, διεθνώς, που νομίζω ότι ο φεμινισμός θα αρχίσει να παράγει κάποιες ισχυρές εναλλακτικές σε όσα λέει και κάνει – κάποιες εναλλακτικές που θα αναγνωρίζουν τη διανοητική της δύναμη αλλά δε θα τη δαιμονοποιούν, επειδή δεν πιστεύω ότι υπάρχει μια αντι-φεμινιστική εχθρότητα εναντίον της, το οποίο κάποιος/ -α θα έπρεπε να προσέχει ώστε να μην ενθαρρύνει. Βέβαια, το παράδειγμα της θυματοποίησης, η υπερβολική έμφαση στην πορνογραφία, η πολιτισμική αναισθησία και η οικουμενικοποίηση των «δικαιωμάτων» – όλα αυτά πρέπει να συζητηθούν από δυνατές φεμινιστικές θέσεις.

Αυτό που χρειάζεται είναι μια δυναμική και πιο διάχυτη αντίληψη της εξουσίας, μία που να είναι συνδεδεμένη με τη δυσκολία της πολιτισμικής ερμηνείας καθώς και της ανάγκης να αναδιαρθρώσουμε την «οικουμενικότητα» χωρίς ιμπεριαλιστικές κατευθύνσεις. Αυτό είναι ένα δύσκολο έργο και δεν είναι πλέον εφικτό να γυρέψουμε καταφύγιο σε απλά και παραλυτικά μοντέλα δομικής καταπίεσης. Αλλά ακόμη κι τότε, με το αντιμάχομαι μια κυρίαρχη αντίληψη της εξουσίας μέσα στο φεμινισμό, είμαι ακόμα «μέσα στο» ή «από το» φεμινισμό. Και είναι αυτό το παράδοξο το οποίο θα έπρεπε να δουλευτεί, καθώς δεν μπορεί να υπάρξει μια αγνή αντίσταση στην εξουσία, αλλά μόνο μια επαν-επεξεργασία των όρων της μέσω πηγών που είναι ποικίλα νοθευμένες.

Σχόλια: Το «Terminal 119 – για την κοινωνική και ατομική αυτονομία» προσθέτει στις μεταφράσεις του μια συνέντευξη της γνωστής queer και φεμινίστριας θεωρητικής Judith Butler. Στην Butler, μετά το 91’, οπότε και δημοσιεύει το μεγαλύτερο έργο της, Gender Trouble, οφείλουμε σε μεγάλο βαθμό τη νέα ώθηση που δόθηκε για τις Σπουδές Φύλου και τη φεμινιστική κριτική σε παγκόσμιο επίπεδο. Την Butler οι πιο πολλοί από μας την ανακαλύψαμε το 2005, συνθήκη που οφείλεται και στο ότι στην Ελλάδα δεν έχει μεταφραστεί μέχρι στιγμής κανένα βιβλίο της (μόνο δύο κείμενα της υπάρχουν, το ένα στον τόμο «Τα όρια του σώματος» και το άλλο στο περιοδικό Θέσεις «Ο μαρξισμός και το απλώς πολιτισμικό» σε μτφ του Άκη Γαβριηλίδη). Η συζήτηση για το queer, εξάλλου, ίσως ξενίζει στα «ελληνικά αυτιά» μιας και αυτή η θεματική λείπει εντελώς μέχρι σήμερα από τις επίσημες ή κεντρικές συνελεύσεις των ομάδων του χώρου. Και δεν είναι μονάχα αυτό. Οι απόψεις της Butler σε πολλά σημεία (άποψη για το ρεφορμισμό, φουκοϊκή προσέγγιση του ακτιβισμού, άποψη για τα ΜΜΕ, άποψη για το εθνικό) είναι λογικό να

Page 130: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

ξενίζουν το ριζοσπαστικό χώρο στην Ελλάδα. Δε θέλουμε να μπούμε σε μια λεπτομερέστερη κριτική – είναι σαφές ότι παίρνουμε αποστάσεις γύρω από τα όσα λέει – ακόμα και σε αυτή τη συνέντευξη – γύρω από τα ΜΜΕ ή τον ακτιβισμό τύπου Act Up. Να συνυπολογίσουμε, βέβαια, ότι η συνέντευξη δόθηκε το 1993, 13 χρόνια πριν.. Ωστόσο, δημοσιεύουμε τη συνέντευξη για διάφορους λόγους: αρκετά ενδιαφέροντα μας φαίνονται τα επιχειρήματα περί βιολογικού και κοινωνικού φύλου, τα οποία βέβαια αποδεχόμαστε και στην μπροσούρα μας http://www.terminal119.gr/cgi-bin/load.cgi?brossure_tristero.zip , η συζήτηση περί του πόσο αφομοιώσιμες είναι οι στρατηγικές δράσης, η ανάδειξη ενός μέρους των σχέσεων μεταξύ queer και ομοφυλόφιλων, μεταξύ queer και φεμινιστικής θεωρίας. Εν τέλει, μετά από όλη αυτή τη διαπραγμάτευση, μας ικανοποιεί που η Butler διατηρεί και ενσωματώνει μια αντίληψη περί στράτευσης τις εποχές αυτές που όλα μοιάζουν να χάνονται μέσα σε μια αδιάκοπη θεωρητικοποίηση και έναν σχεδόν ολοκληρωτικό σχετικισμό που επιβάλλουν οι, λεγόμενες, μεταμοντέρνες προσεγγίσεις. Η Butler, θεωρούμε ότι – και με το έργο της Gender Trouble – βάζει ένα λιθαράκι στη φεμινιστική παράδοση. Από τη μια, με το να αρνείται να χρησιμοποιήσει συστήματα δυαδικής/ διπολικής οικουμενικής ανάλυσης, από την άλλη, κάνοντας πιο στέρεες τις έννοιες και τα επιχειρήματα γύρω από τις διαφορές των φύλων, τις κοινωνικές κατασκευές και την αποδόμηση. Terminal 119 – για την κοινωνική και ατομική αυτονομία

[1] ΣτΜ: Οι gender studies (σπουδές φύλου) ξεκίνησαν ήδη από τη δεκαετία του 70’ και πλέον αποτελούν πραγματικότητα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες καθώς και στις ΗΠΑ. Αποτέλεσαν, με μια έννοια, την εκπλήρωση ενός στόχου του γυναικείου κινήματος ώστε να συμπεριληφθεί αρχικά το γυναικείο υποκείμενο στις μελέτες των διάφορων επιστημονικών κλάδων (Ιστορία, Ανθρωπολογία, Βιολογία, Ιατρική κτλ). Ο όρος gender studies έχει πλέον καθιερωθεί αντί των feminist studies και women studies. Η όλη προβληματική γύρω από την απομάκρυνση αυτών των εκπαιδευτικών προγραμμάτων από το χτίσιμο μιας πολιτικής συνείδησης καθώς και η γενικότερη απομάκρυνση των ακαδημαϊκών/ επιστημονικών κοινοτήτων από το ανοιχτό κοινωνικό, έχει εκφραστεί με ποικίλους τρόπους από πολλές φεμινίστριες και συμμετέχουσες σε τέτοιου είδους σπουδές. Στην Ελλάδα μια σύντομη εισαγωγή αυτής της προβληματικής παρουσιάζεται στο 6ο τεύχος του φεμινιστικού περιοδικού «Δίνη» (σελ.302-6). [2] Η queer θεωρία ξεκινά γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 80’ και εντάσσεται για κάποιες φεμινίστριες στο λεγόμενο «τρίτο κύμα» του κινήματος. Ως μια από τις κορυφαίες θεωρητικές του αναγνωρίζεται η Judith Butler και ως ένα από τα «ορόσημα» της queer θεωρίας το βιβλίο της Gender Trouble (1989). Για μια σύνοψη κάποιων βασικών ιδεών γύρω από αυτή τη θεωρία, βλέπε το μικρό κεφάλαιο στην πρόσφατα

Page 131: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

εκδοθείσα μπροσούρα του Terminal 119, στη σελίδαhttp://www.terminal119.gr/cgi-bin/load.cgi?brossure_tristero.zip [3] Η Teresa De Lauretis είναι σύγχρονη Αμερικανίδα φεμινίστρια. Σημαντικό έργο της ήταν το «Technologies of Gender: Essays on Theory, Film and Fiction» (McMillan, Basingstoke, 1987)

[4] Η Catharine McKinnon είναι σύγχρονη Αμερικανίδα φεμινίστρια. Κλασικό κείμενό της θεωρείται το «Feminism, Marxism, Method and the State: an Agenda for Theory».

[5] Ο όρος «gender» εισάχθηκε πρώτη φορά το 1972 από την ανθρωπολόγο Ann Oakley, ώστε να πάρει την έννοια του «κοινωνικού φύλου», δηλαδή του φύλου που γνωρίζουμε ότι έχει κατασκευαστεί κοινωνικά, και πάντα σε αντίστιξη με τον όρο «sex» ο οποίος θα αντιστοιχούσε στο βιολογικό φύλο. Μέχρι τότε, ο όρος sex ήταν αυτός που σήμαινε το φύλο και για κάποια χρόνια μετά το τέλος του δεύτερου κύματος του φεμινισμού (1960-1980), οι όροι sex και gender αλληλοσυμπληρώνονταν και συγκρούονταν μέσα σε ένα κλίμα γενικότερης αμηχανίας. Κατατοπιστική είναι η εισαγωγή της Μπακαλάκη για το θέμα στο «Χρήσεις και Καταχρήσεις του κοινωνικού φύλου στην Ανθρωπολογία» (Συνέδριο Μυτιλήνης), η οποία βρίσκεται αυτούσια στη σελίδα http://www.aegean.gr/gender-postgraduate/Documents/Praktika_Synedriou/Κείμενο%20Μπακαλάκη.pdf . Εδώ η Butler προσπαθεί να επανα-προσδιορίσει τη σχέση τους. Στα ελληνικά, η μετάφραση αποδεικνύεται αρκετά δύσκολη, οπότε πότε επιλέγουμε τη μία μεταφραστική οδό και πότε την άλλη, βάζοντας συνήθως τη λέξη του πρωτότυπου σε παρένθεση. [6] Το σημαντικότερο και το γνωστότερο μέχρι στιγμής βιβλίο της Butler, «Gender Trouble», «συμπληρώθηκε» κατά κάποιο τρόπο από το «Bodies that Matter» (λογοπαίγνιο για τη διττή έννοια της λέξης Matter που σημαίνει τόσο «Σημασία» όσο και «Ύλη») που ακολούθησε λίγα χρόνια μετά.

[7] Η λέξη που μεταφράζουμε από τα αγγλικά είναι το performative, όρος που έχει συγκεκριμένα πολύτιμο βάρος στο θεωρητικό σύμπαν της Butler. Σύντομα, θα ανεβάσουμε στο site ένα μικρό γλωσσάρι γύρω από την ορολογία της Butler – εργασία που ούτως ή άλλως δεν μπορεί να γίνει μέσα από αυτές τις υποσημειώσεις.

[8] Το drag είναι μια μέθοδος αποσταθεροποίησης του φύλου για την Butler. Στο Gender Trouble η συγγραφέας ασχολείται με την «τεχνική» του drag στο τρίτο κεφάλαιο του βιβλίου, όπου περιγράφονται κάποιες «ανατρεπτικές σωματικές δράσεις». Η Butler βασίζεται στα γραπτά της Esther Newton για την περαιτέρω επεξεργασία της έννοιας του drag: το drag λέει ότι «η εμφάνιση αποτελεί μια ψευδαίσθηση» (Gender Trouble, 174)

Page 132: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

[9] Θεατρικού χαρακτήρα ομάδα στις ΗΠΑ που ιδρύθηκε το 1987 και βασικός άξονας της δραστηριότητάς της είναι ένα είδος μικρο-ακτιβιστικού λόγου γύρω από το AIDS.

[10] Το να δημιουργείς λόμπι ανθρώπων κοντά σε νευραλγικά σημεία λήψης αποφάσεων ώστε να πιέζουν προς μια κατεύθυνση.

SHARE THIS:

Home Άρθρα Εβραϊσμος Ο αντισιωνισμός είναι αντισημιτισμός: μια απάντηση στην Judith Butler

Ο αντισιωνισμός είναι αντισημιτισμός: μια απάντηση στην Judith Butler Σάββατο, 07 Δεκέμβριος 2013 11:13

Stepanyan TSP 2.12.2013 Rebeca Siegel. Μετάφραση stepanyantsp*

Από την εποχή του ξεσπάσματος της Ιντιφάντα του Αλ-Ακσά, έχει υπάρξει μια άνοδος του αντισημιτισμού, ανησυχητική όχι μόνο για τους εβραίους αλλά για οποιονδήποτε εναντιώνεται σε κάθε είδος ρατσισμού. Για τους προοδευτικούς εβραίους διανοούμενους που εργάζονται σε αμερικάνικα πανεπιστήμια, αυτά τα αντισημιτικά αισθήματα αυξήθηκαν τα τελευταία δύο χρόνια και έχουν χειροτέρευσει την ικανότητα πολλών ακαδημαϊκών να συνδεθούμε με την αριστερά του ‘χώρου’ μας. Πολλές από εμάς, αν η έρευνα μας σχετίζεται με το φύλο ή τις εθνοτικές σπουδές, την τάξη και τις σπουδές του εργατικού κινήματος και της εργασίας, τη λαϊκή κουλτούρα, την πολιτισμική παραγωγή των μεταποκιακών χωρών ή των χωρών με μια ισχυρή αποικιακή κληρονομιά και τις πολιτισμικές σπουδές, νιώθουμε εξοστρακισμένες απ’ αυτή την κοινότητα, η οποία αποτελεί την αναπόφευκτη ομήγυρη μας (και τους στρατηγικούς συμμάχους του λόγου μας). Ιδιαιίτερα όταν παραδοσιακά ταυτιζόμαστε με την αριστερή πολιτική, νιώθουμε ακόμη περισσότερο απομονωμένες αν δεν συνταχθούμε απόλυτα με την πολιτική ατζέντα της ακαδημαϊκής αριστεράς η οποία θεωρεί ως ένα σώμα δεδομένη την «αντισιωνιστική» στάση. Ο αντισιωνισμός, όμως, δεν ασκεί μονάχα κριτική στις πολιτικές του Ισραήλ αλλά τελικά καλεί για την διάλυση αυτού του κράτους και τον σχηματισμό μιας δι-εθνικής πολιτείας. Δυστυχώς, ο αντισιωνισμός έχει απογίνει ο κρίσιμος δείκτης προοδευτικότητας, ένας αντισιωνισμός που εκφράζεται σαν αντισημιτισμός. Αυτή η αυξανόμενη εχθρότητα όχι μόνον μέσα στην αμερικάνικη ακαδημία αλλά και σε άλλα φόρα διανοουμένων εκτός Η.Π.Α. με έχει οδηγήσει να εμπλακώ σε μια θεωρητική αντιπαράθεση που πολλοί αριστεροί πανεπιστημιακοί, εβραίοι ή μη, θεωρούν αναγκαία. Με αυτό το άρθρο θα ήθελα να απαντήσω στο κείμενο της Τζούντιθ Μπάτλερ «Η Κατηγορία του Αντισημιτισμού: Εβραίοι, Ισραήλ και το Ρίσκο της Δημόσιας Κριτικής» (Kushner and Solomon, Grove 2003) αλλά πριν απ’ αυτό θα ήθελα να πω κάτι θεμελιώδες για μένα. Ο όρος «σιωνισμός» σήμερα κουβαλά ιδεολογικές συνδηλώσεις που είναι προβληματικές και ελλειπτικές κάποιου ορισμού της έννοιας. Σε ένα πρώτο επίπεδο, το να μιλά κανείς για σιωνισμό μονολιθικά και όχι για σιωνισμούς (ο σιωνισμός του Zeev Jabotinsky είναι σίγουρα πολύ διαφορετικός, για παράδειγμα, απ’ αυτόν του Martin Buber) σημαίνει να παραδίνεται σε ουσιοκρατικές αντιλήψεις που είναι, επιστημολογικά μιλώντας, λανθασμένες. Η ανάγκη για ιστορικοποίηση και συγκεκριμενοποίηση των διαφορετικών ιδεολογικών και τοπικών προτάσεων για τον εβραϊκό εθνικό αυτοκαθορισμό είναι επιτακτικό να αναπτύξει ένα θεωρητικό πλαίσιο

Page 133: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

όπου θα επέτρεπε οποιαδήποτε παραγωγική ανάλυση της ισραηλινο-παλαιστινιακής διαμάχης. Το πρόβλημα έχει εκτραχυνθεί από το ψήφισμα του ΟΗΕ στην δεκαετία του ’70 το οποίο εξομοίωσε τον σιωνισμό με τον ρατσισμό (ψήφισμα του 1975 που ανακλήθηκε τελικά το 1991), οπότε και ο όρος ταυτίστηκε σημασιολογικά με τον υπερ-εθνικισμό, τη μιλιταριστική επέκταση, την καταπίεση, την αποκιοκρατία και άλλες τέτοιες συνεπαγόμενες συνδηλώσεις που εναλλάσσονται τυχαία μεταξύ τους. Ακολουθώντας την επιχειρηματολογία της ίδιας της Μπάτλερ πως το γεγονός ότι αντισημιτισμός και αντισιωνισμός αλληλοτέμνονται και με τη σειρά του αυτό το γεγονός οδηγεί σε σύγχυση των δύο όρων και τους καθιστά τελικά δίχως νόημα, θεωρώ ότι η δική της αποτυχία να διακρίνει τις υπερ-εθνικιστικές τάσεις από τις δημοκρατικές ανθρωπιστικές τάσεις μέσα στον σιωνισμό – όπως π.χ. του Buber, τον οποίο πολλοί διανοούμενοι αποτυγχάνουν να δουν ως στρατευμένο σιωνιστή που έζησε (και πέθανε) πρώτα στην Παλαιστίνη κι έπειτα στο Ισραήλ – αποτελεί μια άσκηση πάνω στην συσκότιση και την παραπλάνηση που τελικά αδειάζουν το νόημα του όρου και το καθιστούν άχρηστο. Γι’ αυτό το λόγο, θα ορίσω τον σιωνισμό όπως θα χρησιμοποιηθεί σε αυτό το άρθρο, δηλαδή με την αρχική του συνδήλωση: ο εβραϊκός αυτοκαθορισμός στο κράτος του Ισραήλ. Το κείμενο της Μπάτλερ ξεκινά άσκωντας κριτική στον λόγο καταδίκης που εκφώνησε ο Lawrence Summers, πρόεδρος του Harvard, ενάντια στις καμπάνιες εις βάρος του Ισραήλ, ονομάζοντας τες, δε, ως «πράξεις που είναι αντισημιτικές εκ του αποτελέσματος, αν όχι εκ προθέσεως κιόλας» (249). Η Μπάτλερ ισχυρίζεται πως με το να ονομάζει αντισημιτικές τις πολιτικές δράσεις και την κριτική εναντίον του Ισραήλ, ο Summers σκοπεύει να ελέγξει τον λόγο αυτών των ανυπάκουων ακαδημαϊκών φωνών οι οποίες αποτολμούν να παρέμβουν στην δημόσια σφαίρα. Η Μπάτλερ έχει δίκιο να υπερασπίζεται την ελευθερία της ακαδημαϊκής έκφρασης, τον ακτιβισμό και, επιπλέον, το δικαίωμα ή μάλλον την υποχρέωση της πολιτικής συμμετοχής για κάθε ακαδημαϊκό, μια παράδοση που ισχύει και στο Μεξικό, απ’ όπου κατάγομαι, από τον 19ο αιώνα. Η Μπάτλερ ωστόσο δεσμεύεται σε σοφιστείες όταν ισχυρίζεται ότι ο Summers καθιερώνει ένα μοντέλο αποδοχής και ερμηνείας της κριτικής των ισραηλινών πολιτικών ως αντισημιτικής λόγω και μόνο της συμβολικής εξουσίας της θέσης του (ως προέδρου του Χάρβαρντ) τη στιγμή που η ίδια αποτελεί με τη σειρά της ένα μοντέλο ιστορικής ερμηνείας και πολιτικής τοποθέτησης για αριστερούς διανοούμενους λόγω του ακαδημαϊκού της πρεστίζ ως μιας καλτ φιγούρας για τους προοδευτικούς πανεπιστημιακούς. Επιπλέον, όπως η ίδια λέει σε μια συνέντευξη της στην ισραηλινή εφημερίδα Haaretz (στις 7 Ιανουαρίου 2004) τα βιβλία της έχουν μεταφραστεί σε 14 γλώσσες και ο οποιοσδήποτε μπορεί να επιβεβαιώσει με σιγουριά ότι το όνομα Τζούντιθ Μπάτλερ φέρει μαζί του πολύ μεγαλύτερο πολιτισμικό κεφάλαιο και διεθνή αναγνώριση από τον Summers, ο οποίος είναι γνωστός λόγω των θεσμικών του θέσεων και ιδίως μεταξύ οικονομολόγων. Ως μια από τις πιο αναγνωρισμένες θεωρητικές της εποχής μας, η Μπάτλερ συνειδητά και ηθελημένα προσφέρει ένα πρότυπο ανάγνωσης της ισραηλινο-παλαιστινιακής διαμάχης που είναι πιθανόν να υιοθετηθεί ως ο ερμηνευτικός κανόνας για διανοούμενους στην αριστερά στις ΗΠΑ. Στην πραγματικότητα, αναπτύσσει έναν κανόνα για τους «Εβραίους Αμερικανούς προοδευτικούς» στην ακαδημία: «Η προοδευτική εβραϊκή στάση … θα αρνηθεί ότι είναι αντισημιτικός ο κριτικός αντίκτυπος ή να αποδεχτεί τον αντισημιτικό λόγο ως ένα νόμιμο υποκατάστατο της κριτικής» (265). Ως θεωρητική της πολιτισμικής κριτικής η ίδια, αναμφισβήτητα γνωρίζει ότι η θέση της και οι πράξεις της δίνουν φωνή απλά σε μία από τις πολλές πιθανές προοδευτικές ιστορικές ερμηνείες και αποκρίσεις σ’ αυτή την διαμάχη. Η Μπάτλερ όντως αναγνωρίζει πως υπάρχει μια ποικιλία εναλλακτικών προτάσεων στη συζήτηση περί επιλογής πολιτεύματος: «μια διασκευασμένη εκδοχή του Σιωνισμού, ένα μετα-Σιωνιστικό Ισραήλ, μια αυτοκαθορισμένη Παλαιστίνη ή ένα αμάλγαμα του Ισραήλ μέσα σε ένα μεγαλύτερο κράτος Ισραήλ-Παλαιστίνης όπου όλες οι φυλετικές και θρησκευτικές απαιτήσεις έναντι των δικαιωμάτων και των δικαιοδοσιών θα εξαφανίζονταν…» (263). Αγνοώντας τα κομβικά σημεία της διαμάχης, όμως, πως δεν υπάρχει οποιαδήποτε φυλετική απαίτηση και πως ο εθνικισμός είναι αυτός που έχει χαρακτηρίσει τους ισραηλινούς κοινωνικο-νομικούς σχηματισμούς πολύ περισσότερο απ’ ότι η θρησκεία, αυτή η οικουμενιστική τοποθέτηση, αν και προέρχεται από ευγενή φιλοσοφική καταγωγή, αφενός αγνοεί τα μερικά δικαιώματα που υπάρχουν στην

Page 134: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

περιοχή και αφετέρου βέβαια δεν είναι πολιτικά εφικτή. Ωστόσο, έχει προσυπογραφθεί και αγκαλιαστεί από πασίγνωστους δυτικούς διανοούμενους, ακτιβιστές και θεωρητικούς (οι Παλαιστίνιοι και οι Ισραηλινοί διανοούμενοι που προσυπογράφουν αυτή τη θέση είναι ενημερωμένοι πάνω σ’ αυτές τις παραδόσεις). Αυτός ο ματαιωμένος αυτοκαθορισμός δεν είναι όμως επιθυμητός ούτε από την τεράστια πλειοψηφία των Ισραηλινών Εβραίων και Αράβων ούτε από τους Παλαιστίνιους που βρίσκονται στην έσχατη ανάγκη να πραγματώσουν τις εθνικές τους φιλοδοξίες. Μήπως οι Αμερικάνοι και οι Ευρωπαίοι είναι αυτοί που θα πουν στους Λεβαντίνους – σημειώνοντας πως αν και το Ισραήλ θεωρείται δυτικό κράτος, ο πληθυσμός είναι συντριπτικά μη-δυτικός – πως να ορίσουν και να ερμηνεύσουν την ταυτότητα τους ή πως να φτιάξουν την χώρα τους ακόμη και πριν το ξεκίνημα της – στην περίπτωση των Παλαιστινίων – κατά την πιο προσφιλή μόδα των Οριενταλιστών; Ο τρόπος που οι δυτικοί διανοούμενοι τείνουν να πατρονάρουν την παλαιστινιακή θέση, απεικονίζοντας τους ως θύματα χωρίς πολιτικές επιλογές ή ευθύνες, πέρα από την δυτική συγκαταβατικότητα που δηλώνει, αποτελεί και μια οριενταλιστική συμπεριφορά που βλέπει τους Παλαιστίνιους συγκεκριμένα και τους Άραβες γενικότερα ως υποκείμενα δίχως αυτονομία, ως παιδιά με μια ηθική έννοια. Μετά την προσέγγιση του Πρίγκηπα Shneh προς την Παλαιστινιακή Κυβέρνηση (7 Ιανουαρίου 2004) ο οποίος παπαγάλιζε τις ευρω-αμερικάνικες προτάσεις περί της λύσης ‘του ενός και ενιαίου κράτους’, η κυβέρνηση εξέφρασε ξεκάθαρα την προτίμηση της για εθνικό αυτοκαθορισμό αν της δινόταν το δικαίωμα ενός αυτόνομου κράτους στη Δυτική Όχθη και την Γάζα. Το να δημιουργήσει κανείς έναν χαμπερμασιανό παράδεισο (όπου κάθε πολίτης θα μπορούσε να συμμετάσχει σε μια δημόσια πολιτική αντιπαράθεση και στην λήψη αποφάσεων της χώρας του) είναι αδύνατον στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη, αλλά αν ήταν δυνατόν να γίνει, θα προϋπέθετε την εφαρμογή πρώτα της Ουτοπίας του Τόμας Μορ στη Νέα Ισπανία από τους Φραγκισκανούς και τους Δομινικανούς. Είναι τελικά ένα δυτικό πείραμα και μάλιστα επικίνδυνο, αν θέλουμε πράγματι να θυμόμαστε και το Κόσοβο, ένα εισαγόμενο προϊόν που κλέβει τόσο από τους Παλαιστίνιους όσο κι από τους Εβραίους το δικαίωμα τους στην αυτοδιάθεσή. Στο κείμενο της η Μπάτλερ διαφοροποιεί μεταξύ «αντισημιτικού λόγου, ο οποίος παράγει ένα εχθρικό και απειλητικό περιβάλλον για τους Εβραίους φοιτητές που κάθε πανεπιστημιακή διοίκηση θα ήταν υποχρεωμένη να αντιπαλέψει και να ρυθμίσει, και ενός λόγου ο οποίος κάνει έναν φοιτητή να νιώθει πολιτικά άβολα επειδή αντιτίθεται σε ένα κράτος ή μια σειρά πολιτικών που ο κάθε φοιτητής θα μπορούσε να υπερασπιστεί» (253). Καθώς κι εγώ υπερασπίζομαι μια άνευ όρων ακαδημαϊκή ελευθερία, νομίζω θα έπρεπε να ρωτήσουμε την Μπάτλερ που προτείνει ότι θα έπρεπε να χαραχθούν τα όρια αυτών των λόγων κι αυτών των δράσεων. Η διανοητική κακοποίηση εναντίον των Εβραίων φοιτητών που παίρνουν δημοσίως θέση υπέρ του Ισραήλ – τόσο από αριστερούς όσο κι από δεξιούς καθηγητές (η κατάχρηση αυτής της θέσης εξουσίας είναι εξορισμού ανήθικη εξάλλου) συναντά άραγε κάπου τις κατευθυντήριες γραμμές της Μπάτλερ; Ο ρόλος μας ως εκπαιδευτικών είναι πρώτα και κύρια να αναπτύσσουμε μια κριτική συνείδηση τους φοιτητές μας, να τους παρέχουμε κριτικά εργαλεία και πληροφορίες. Ωστόσο το να τους καταδικάσουμε στην σιωπή είναι απολύτως απαράδεκτο. Ακόμα κι όταν κάποιος εκπαιδευτικός δεν αναγνωρίσει την πρακτική της ακαδημαϊκής καταπίεσης, πρέπει να αναγνωρίσουμε την ύπαρξη πολλών αναπόφευκτων σιωπών που κατατρύχουν τους φοιτητές μας. Κάποιες σιωπές εκπορεύονται από την ανικανότητα να σχηματοποιηθούν εναλλακτικές αποκρίσεις σε θεωρητικά καταρτισμένες καθηγήτριες. Ή μπορεί να ηχούν τον φόβο των ακαδημαϊκών αντιποίνων και την περιθωριοποίηση από τις επιτροπές σπουδών ή διπλωματικών εργασιών, ιδιαίτερα αυτές όπου συμμετέχουν ευρύτερα αναγνωρισμένοι διανοούμενοι. Ωστόσο, υπάρχουν και κάποιες σιωπές λόγω της απουσίας τόλμης προς ανυπακοή μέσα στο διαλογικό τους περιβάλλον. Η διάδραση των σιωπών είναι ένα πολύ σύνθετο ζήτημα. Αλλά και μεταξύ των ομοτίμων του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος, αν κάποια αποκαλείται «σιωνιστικό μουνί» από έναν συνάδελφο, θα μετρούσε αυτό σαν αντισημιτισμός; Αυτό ακριβώς έγινε μόλις ένα χρόνο πριν σε μια Εβραία καθηγήτρια η οποία μελετά την ενδο-οικογενειακή βία τόσο στους εβραϊκούς όσο και τους αραβικούς τομείς του Ισραήλ. Ή ένα επιθετικό μέιλ από ένα ψεύτικό όνομα που στέλνεται σε έναν Εβραίο καθηγητή και ξεκινά με την φράση «Γιατί δεν πάνε όλοι οι Εβραίοι να μείνουν στο Ισραήλ;» (και να αφήσουν τον κόσμο μόνο του, απαλλαγμένο από το εβραϊκό μικρόβιο), μετράει σαν

Page 135: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

αντισημιτισμός; Είναι διανοητικά προβληματικό να εξοστρακίζει κανείς τους διανοούμενους που εναντιώνονται σε αυτό που θεωρούν ως απλουστευτική και μεροληπτική θέση απέναντι στο Ισραήλ και να περιθωριοποιεί τους φοιτητές και καθηγητές που δεν ταυτίζονται με τον αντι-σιωνισμό και παρόλα αυτά βλέπουν τον εαυτό τους (κι έχουν ιδωθεί έτσι κι από άλλους) ως προοδευτικοί που συχνά συμμετέχουν σε ριζοσπαστικά φόρα σχετικά με την εθνότητα, το φύλο, τη σεξουαλικότητα και την αποκιοκρατία. Δεν αποτελεί αυτό μια κανονικότητα; Ποιος και τι καθορίζουν τα όρια του αντισημιτικού λόγου; Γιατί η σιωπή και η συμβολική βία που επιβάλλονται πάνω σε πολλούς από εμάς μέσα σε έναν χώρο που (θεωρητικά) είναι υποστηρικτικός της κριτικής έρευνας που η ακαδημαϊκή αριστερά ισχυρίζεται ότι αγκαλιάζει και προωθεί, είναι ανάλογη της λογοκρισίας, καθρεφτίζοντας ακριβώς την αστυνόμευση που η Μπάτλερ ισχυρίζεται ότι υφίστανται οι πολιτικές της δράσεις, όταν ονομάζονται αντισημιτικές από τον Summers. Η Μπάτλερ εξηγεί ότι η κατηγορία του αντισημιτισμού είναι η χειρότερη που μπορεί να γίνει απέναντι σε έναν Εβραίο, μια καταστροφική ηθική κατηγορία για μια Εβραία ακαδημαϊκή όπως εκείνη, μία κατηγορία που θα ισοδυναμούσε με προσβολή της ακαδημαϊκής της ελευθερίας. Αλλά κι η αριστερή επιθετικότητα και ο αποκλεισμός από τα διάφορα ακαδημαϊκά φόρα αυτών που υποστηρίζουν την ύπαρξη του Ισραήλ, ακόμη κι όταν ασκούν κριτική σε κάποια από τις πολιτικές του, δεν αποτελεί εξίσου έναν έλεγχο του λόγου μας; Αν η Μπάτλερ εκνευρίζεται με τις κατηγορίες του Summers περί αντισημιτισμού, η καθόλα αποδεκτή σύγκριση των ισραηλινών πολιτικών με το ναζισμό θα αντηχούσε ακόμη πιο δραματικά στην εβραϊκή φαντασία, ως ο χειρότερος χαρακτηρισμός που θα μπορούσε να αποδοθεί σε ένα κράτος το οποίο θεμελιώθηκε κατά κύριο λόγο από επιζώντες του Ολοκαυτώματος. Όσες χάσαμε την γενεαλογία μας μέσα στην εξόντωση του ευρωπαϊκού εβραϊσμού (μαζί με τις φτωχές μάζες, τους ρομά, τους αριστερούς και τους ομοφυλόφιλους) βρίσκουμε αυτή την υπερβολική σύγκριση τελείως αφύσικη δεδομένων των σημαντικών διαφορών όχι μόνον λόγω του συμπαγούς σχεδίου εξόντωσης αυτών των ομάδων από τη ναζιστική πολιτική αλλά και λόγω της βιομηχανίας του θανάτου που εκπορευόταν από τα στρατόπεδα τα οποία σε καμία περίπτωση δεν αντιστοιχούν στην παρόλα αυτά τραγική πραγματικότητα των Παλαιστινίων. Όπως έχει επισημάνει η Helen Willis: «Φαντάζομαι ότι οι περισσότεροι που διατυπώνουν μια τέτοια θέση αναγνωρίζουν ότι το Ισραήλ δεν είναι μια ολοκληρωτική δικτατορία με ένα πρόγραμμα παγκόσμιας διακυβέρνησης, ούτε και έχει δεσμευτεί στη συστηματική δολοφονία εκατομμυρίων ανθρώπων πάνω στη βάση του ότι αποτελούν μια υπάνθρωπη φυλή.» Βλέπουμε επίσης διανοούμενους όπως ο Τσόμσκι, με την περιβόητη υπεράσπιση του Φορισόν μάλιστα, που νιώθουν ότι ο αναθεωρητισμός του Ολοκαυτώματος και η άρνηση του που είναι της μόδας σήμερα δεν είναι αντισημιτικές αλλά αποτελούν μάλλον μια μορφή οικουμενικού φιλελευθερισμού που αντιτίθεται στο μερικό προνόμιο της μιας και μόνο μαζικής σφαγής. Επαναλαμβάνω, λοιπόν, το προηγούμενο μου ερώτημα: ποιος και τι καθόρισε τα όρια του αντισημιτικού λόγου και της αντισημιτικής πράξης; Η πολιτική ανυπακοή και η κριτική είναι θεμελιώδεις για την έκφραση της δημοκρατίας. Πρέπει να κατανοούμε την δημοκρατία ως διαδικασία, όχι ως ένα τετελεσμένο γεγονός, αλλά ως μια αέναη διαδικασία της οποίας οι στόχοι θα έπρεπε να εξελιχθούν ώστε να είναι όλο και περισσότερο περιεκτικοί για τον κάθε πολίτη και να παρέχουν περισσότερη πρόσβαση σ’ αυτήν για όλους. Το να σταματήσει η πολιτική αντιπαράθεση και η κριτική ισοδυναμεί με το να εξαφανιστεί αυτή η διαδικασία, να καταδικαστεί σε μια στάσιμη κατάσταση και να να οδηγηθεί, άρα, στον αυταρχισμό. Η ανυπακοή είναι πράγματι μια αξία που για πολλές από εμάς αντανακλά ένα εβραϊκό ήθος. Δε νομίζω ότι η ανυπακοή, η κριτική των ισραηλινών πολιτικών, θα θεωρούταν από κάποιους αντισημιτική, όπως ισχυρίζεται η Μπάτλερ στο κείμενο της, αλλά αντιστημιτικά θα θεωρούνταν μάλλον τα προκλητικά δύο μέτρα και δύο σταθμά της κριτικής τα οποία υπόκειται αυτή η χώρα. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση έδειξε πως η πλειοψηφία των Ευρωπαίων θεωρούν το Ισραήλ ως την χώρα που διακινδυνεύει περισσότερο την παγκόσμια ειρήνη και την ασφάλεια. Το να βαφτίσουμε τον σιωνισμό ως επεκτατισμό, ρατσισμό και βασανιστήρια (χρησιμοποιώντας και εναλλάσσοντας απερίσκεπτα αυτά τα

Page 136: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

σχήματα λόγου), όταν από την άλλη ειπκυρώνουμε τα υπερ-εθνικιστικά παλαιστινιακά και παν-αραβικά κινήματα με τα θλιβερά τους κατορθώματα σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι πράγματι μεροληπτικό. Είναι άδικο το να αγνοούμε εσκεμμένα πως το Ισραήλ αποτελεί την μόνη πλουραλιστική δημοκρατία στη Μέση Ανατολή, η μόνη χώρα όπου οι ρατσιστικές πρακτικές εναντίον των Αράβων του Ισραήλ, Εβραίων και μη-Εβραίων, έχουν αναγνωριστεί και ανοιχτά αναγνωρίζονται ως τέτοιες και τους ασκείται κριτική και ότι ακριβώς λόγω αυτής της διαδικασίας έχει υπάρξει πανθομολογούμενη δημοκρατική πρόοδος στη χώρα. Η αναγνώριση σφαλμάτων σε κάθε δημορκατία όπως είναι π.χ. οι διακρίσεις κατά των Τούρκων στην Γερμανία και την Γαλλία σήμερα ή η απογοήτευση με τη λειτουργία της αμερικάνικης δημοκρατίας, ποτέ δεν αποτελεί αφορμή για να μπουν μπροστά τα αιτήματα ώστε να διαλυθούν αυτές οι χώρες. Στην περίπτωση του Ισραήλ όπου τα ζητήματα των αθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατικής προόδου βρίσκονται σε ανοιχτή κριτική, καθώς αποτελεί την μόνη χώρα στη Μέση Ανατολή που ενσωματώνει την ανυπακοή στο δημόσιο λόγο της, εφαρμόζεται μια πολύ διαφορετική λογική. Οι ρατσιστικές αντιδημοκρατικές μισογύνικες πρακτικές που συχνά ενσωματώνονται στα νομικά οπλοστάσια των χωρών που συνορεύουν με το Ισραήλ έχχουν μικρό ενδιαφέρον για τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων οι οποίοι απαιτούν την διάλυση της μόνης λειτουργικής δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή. Πέραν των διακρίσεων (του ρατσισμού που υπάρχει στις ΗΠΑ, τη Λατινική Αμερική, τις αραβικές χώρες, στην αντι-αραβική και αντισημιτική Ευρώπη), οι Ισραηλινοί Άραβες είναι πολίτες που στο Ισραήλ συμμετέχουν στο δημόσιο λόγο, ψηφίζουν και κατεβαίνουν στις εκλογές. Στην πραγματικότητα, ο Ahmed Tibi σε κάποια φάση ήταν σύμβουλος του Αραφάτ και μέλος της ισραηλινής βουλής ταυτόχρονα. Και για να πει κανείς το Ισραήλ «αποκιακό», θα έπρεπε να ονομάσει έτσι και κάθε μετα-αποικιακό κράτος που έχει ζητήματα με πρόσφυγες – σχεδόν κάθε μετα-αποικιακό κράτος. Θα μπορούσαμε, παρενθετικά, να προσθέσουμε ότι κανείς δεν ισχυρίζεται πως η Λιβύη, το Πακιστάν, η Νιγηρία, η Αλγερία, το Κονγκό (όπου εκατοντάδες άνθρωποι πεθαίνουν καθημερινά) ή η Ιορδανία θα έπρεπε να εξαφανιστούν παρά το γεγονός ότι με όρους ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοκρατίας βρίσκονται αρκετά πίσω από το Ισραήλ, παρά και τις όποιες αστοχίες του Ισραήλ σε σχέση με αυτά. Όπως το ‘χει θέσει με ακρίβεια και μια καθηγήτρια πολιτισμικής ιστορίας του πανεπιστημίου όπου δουλεύω, η Arieh Saposnik: “Αν και κάποιες επιφανειακές πλευρές του σιωνισμού μοιράζονται ολοφάνερες οπτικές της αποκιοκρατίας, όπως αυτή των Ευρωπαίων εποίκων που εγκαθιστούν τον εαυτό τους στη Μέση Ανατολή, υπάρχουν κρίσιμες διαφορές: οι εξαιρετικά επιθετικές συνθήκες υπό τις οποίες αυτοί οι έποικοι έφτασαν στη Μέση Ανατολή [ως πρόσφυγες] καθώς και οι σκοποί του εποικισμού τους (όχι για να αντλήσουν φυσικό πλούτο της χώρας αυτής για χάρη μιας μητέρας-πατρίδας – δεν υπήρχε μητέρα-πατρίδα). Στην περίπτωση τους οι πατρίδες τους είχαν συχνεί εφαρμόσει εναντίον τους βίαιες διακρίσεις. Επιπλέον, αν κάποια από τα μοντέλα των μετα-αποικιακών σπουδών θα μπορούσαν να είναι χρήσιμα για να κατανοήσουμε κάποιες πλευρές της σιωνιστικής ιστορίας, είναι τουλάχιστον εξίσου αλήθές, ίσως και περισσότερο μάλιστα πως η μετα-αποικιακή θεωρία μας παρέχει περισσότερο χρήσιμα εργαλεία για την κατανόηση ενός εθνοαπελευθερωτικού κινήματος το οποίο γύρεψε να διεκδικήσει την ταυτότητα του κυρίως πεπτωχευμένου ‘Άλλου’ στην Ευρώπη του 19ου και του 20ου αιώνα. Σε αυτά θα μπορούσε κανείς να προσθέσει πως ο χαρακτήρας των dhimmis στις μουσουλμανικές χώρες όπου έπρεπε να ζουν οι Εβραίοι για πάνω από 12 αιώνες δεν απέδιδε ακριβώς ένα στάτους ίσου πολίτη σε όσους ανήκαν στην πληθυσμό των Mizrahi, η δε εκδίωξη τους από τις περισσότερες πατρίδες τους μετά την δημιουργία του Ισραήλ – και το προσφυγικό τους στάτους, όπως και των επιζώντων του Ολοκαυτώματος – δεν ταιριάζει με το μοντέλο της αποικιακής μετανάστευσης. Αυτός ο συνδυασμένα προσφυγικός πληθυσμός αποτέλεσε άνω του 68% του ισραηλινού πληθυσμού το 1948.” Η λογική των δύο μέτρων και των δύο σταθμών αποφέρει διαστρέβλωση των γεγονότων, παραποιήσεις, απο-κειμενοποίηση των γεγονότων και επιλεκτικές παραλείψεις, μέχρι και άρνηση αναγνώρισης του ιστορικού πλαισίου που διαμορφώνει τις σημερινές τραγωδίες, τόσο των Παλαιστινίων όσο και των Ισραηλινών. Αν κάποιος θέλει να αποκηρύξει την διάλυση των εστιών στη Ραμάλα είναι επιτακτικό να αποκηρύξει και τις βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας στη Χάϊφα και τη Νετάνια. Γιατί,

Page 137: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

άλλωστε, οι δολοφονίες Παλαιστινίων «παιδιών και πολιτών» (λες και ο ισραηλινός στρατός επίτηδες στοχεύει παιδικούς σταθμούς) γίνεται συχνά αντικείμενο αναφοράς από τους «προοδευτικούς» ενώ η δολοφονία εφήβων σε μια ντίσκο ή μιας οικογένειας που γιορτάζει το εβραϊκό Πάσχα, μητέρων με τα μωρά τους που ψωνίζουν στο μπακάλικο μιας αγοράς ή ακόμη και Ισραηλινών Αράβων δεν συζητιέται καθόλου, για να μην πιάσουμε και τα ζητήματα δραματοποίησης και συμπάθειας. Όλα αυτά στοιβάζονται μαζί ως «βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας» – ένας ευφημισμός για τις ανθρωποκτονίες – οι οποίες αναφέρονται (κάποιες φορές) για να καταλάβουμε πως τουλάχιστον υπάρχει μια αίσθηση ιδεολογικής δικαιοσύνης και αμέσως μετά βέβαια άρχιζουν οι εκπτώσεις και η δικαιολόγηση τους ως περιστατικών. Αυτές οι ρητορικές στρατηγικές κάνουν τόσο κακό στον Παλαιστινιακό σκοπό όσο κακό κάνει κι «η κατηγορία του αντισημιτισμού». Η λογική είναι ότι όλα επιτρέπονται λόγω κατοχής. Μια τόσο γενικευτική εξαίρεση αντανακλά τις ασχήμιες των εποίκων του Ισραήλ που παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Δυτική Όχθη και την Γάζα. Η κατοχή της Δυτικής Όχθης είναι τραγική και καταστροφική τόσο για τους Παλαιστινίους όσο και για τους Ισραηλινούς. Ωστόσο, πράγματι χρειάζεται να γνωρίζουμε ότι έχουν υπάρξει διάφορες προσπάθειες για τον τερματισμό αυτής της κατάστασης από πλευράς Ισραήλ. Αυτό που η Pilar Rahola ευγενικά ονομάζει παλαιστινιακό μηδενισμό, δηλαδή τη συνεχή πρακτική τρομοκρατίας (δικαιολογημένης από την αμερικάνικη και ευρωπαϊκή αριστερά ως ‘αντίστασης’ και ‘ηρωισμού’) είναι μια πραγματικότητα έτοιμη να χτυπήσει ανά πάσα στιγμή τους Ισραηλινούς πολίτες, τόσο τους Εβραίους όσο και τους Άραβες. Η κουλτούρα των βομβών αυτοκτονίας αποτελεί ένα νεκρόφιλο τελετουργικό όπου η ζωή αντικαθίσταται από μια συμβολική πραγματικότητα (πες το Παράδεισο ή και μια εξιδανικευμένη εκδοχή του Έθνους) που ανατρέπει την πιθανότητα διαπραγματεύσεων συγκεκριμένων πολιτικών. Μόνο η διαπραγμάτευση μπορεί να πραγματώσει την τρομερά επείγουσα συνθήκη ενός κυρίαρχου κράτους για τους Παλαιστίνιους και ενος ευ ζην για την όλη περιοχή. Με άλλα λόγια, η νομιμοποίηση του σκοπού του καθενός πρέπει να περάσει μέσα από την εξαφάνιση της επιβλαβούς βίας που απλώς υποσκάπτει κάθε πολιτική βιωσιμότητα. Έχει γίνει κοινός τόπος να ασκεί κανείς κριτική στο Ισραήλ “για την στρατιωτική του δύναμη, τις διακριτές μορφές πολιτειακής υπηκοότητας, τις πρακτικές βασανισμού που χρησιμοποιεί, τη βαναυσότητα του στα σύνορα και του ιδιαίτερου εθνικισμού του” (257). Μια ανάλυση θα καθίστατο δίκαιη, όμως, μόνο αν κάποιος έθετε και το ζήτημα της βαναυσότητας που προκαλείται στις Παλαιστίνιες γυναίκες, τις οποίες αφού έχουν βιάσει συμμορίες, τις πετσοκόβουν και τις εκθέτουν δημόσια σε σωρούς πτωμάτων επειδή οι Παλαιστίνιοι άντρες τις κατηγορούν ότι κοιτάνε λάγνα προς τους Ισραηλινούς στρατιώτες ή συνευρίσκονται με Ισραηλινούς γενικά. Ή τις νέες τακτικές της Χαμάς που αναγκάζει τις ‘ατιμασμένες’ Παλαιστίνιες γυναίκες να γίνουν βομβιστές αυτοκτονίας από φόβο αντίδρασης των οικογενειών τους ενόψει των εκτός γάμου εγκυμοσύνων τους. Ή τις αποδείξεις των 25.000 δολαρίων που παίρνουν οι οικογένειες των «μαρτύρων». Ή το γεγονός ότι τα ‘Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών’ – ένα από τα πιο αντισημιτικά βιβλία όλων των εποχών, καθώς και το Mein Kampf του Χίτλερ – αποτελούν μπεστ σέλερ στον αραβικό κόσμο. Ή ότι κάθε Παλαιστίνιος παίρνει 4 σεντς την ημέρα από την διεθνή βοήθεια ενώ ο Παλαιστίνιος ηγέτης στέλνει 100.000 δολάρια στην γυναίκα του στο Παρίσι. Ή ότι η παλαιστινιακή εκπαίδευση – η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση προς υποστήριξη των ειρηνευτικών διαδικασιών ήταν μία από τις συνθήκες που συμφωνήθηκαν στις συνομιλίες στο Όσλο – δηλητηριάζει τις νέες γενιές σε σημείο τέτοιο που θα είναι πολύ δύσκολο να συνυπάρξουν με Ισραηλινούς για δεκαετίες ολόκληρες δίχως ξεσπάσματα βίας. Η Μπάτλερ τονίζει κάτι πολύ σημαντικό: όποιος παίρνει πολιτική θέση για την Μέση Ανατολή οφείλει να μην είναι ούτε τελείως υπέρ των Παλαιστινίων ούτε υπέρ των Ισραηλινών και συμφωνώ απόλυτα μαζί της. Ωστόσο, στο κείμενο της δεν βλέπω την Μπάτλερ να ασκεί κριτική σε οποιαδήποτε μορφή παίρνει ο παλαιστινιακός εθνικός αγώνας, αφήνοντας κατά μέρος την μαζική διαφθορά και την στρατηγική πρόκληση βίας κατά Ισραηλινών και Εβραίων από την Παλαιστινιακή Αρχή, καθώς βέβαια και την κακοποίηση και την εκμετάλλευση του ίδιου της του λαού. Άραγε τα δικαιώματα του παλαιστινιακού λαού για μια δίκαιη και δημοκρατική κοινωνία δεν την ενδιαφέρουν καθόλου;

Page 138: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Η εκτόπιση των Παλαιστινίων αποτελεί μια τραγωδία και η συμφορά τους δεν πρέπει να σχετικοποιηθεί. Η κατοχή των εδαφών τους είναι αναπόφευκτα επώδυνη. Πολλές ισραηλινές πολιτικές μέσα στην ιστορία έχουν δεχτεί την κριτική μας. Αλλά αυτό δεν ισχύει για όλες τις χώρες, ειδικά τις αποικιακές δυνάμεις σαν την Ισπανία, τη Γαλλία και την Βρετανία πρώτα-πρώτα; Έχει ζητήσει κανείς δημόσια την διάλυση των χωρών αυτών ή των ΗΠΑ για το λόγο του ότι «απέκτησε» πάνω από το μισό έδαφος του Μεξικό, μέχρι και το Berkeley; Θα ήταν άδικο να ξεχάσουμε ότι πρόσφατα, πριν την Ιντιφάντα του Αλ Ακσά, μια συμπαγής πλειοψηφία των Ισραηλινών υποστήριξε την Ειρηνευτική Διαδικασία του Όσλο (μια πλειοψηφία ακόμη υποστηρίζει την ειρηνευτική διαδικασία για την ακρίβεια) και ότι η κορύφωση της στην Τάμπα (2001) παρουσίασε μια ευκαιρία, όσο ατελής κι αν ήταν, για την δημιουργία παλαιστινιακού κράτους με πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ. Και ότι η ηγεσία των Παλαιστινίων απογοήτευσε τον λαό της και αντ’ αυτού προτίμησε την τρομοκρατία. Παρά την δολοφονία του Ραμπίν το 1995 από φανατικούς θρήσκους Εβραίους εθνικιστές, συνέχισε να υπάρχει απέναντι στους Παλαιστίνιους μια δέσμευση για την αυτοκυριαρχία των Παλαιστινίων επειδή στο Ισραήλ η κοινή γνώμη συντριπτικά τασσόταν υπέρ της ειρήνης, πράγμα που σήμαινε εξάλλου να παραδοθούν τα κατεχόμενα εδάφη. Η Μπάτλερ ενσωματώνει στην ανάλυση της μια περίτεχνη έλλειψη αυτού που είναι προφανές: το ότι συμπίπτουν οι οροι ‘Εβραίος’ και ‘Σιωνιστής’ – η σημειολογική πολυπολοκότητα του τελευταίου κάνει αδύνατο το εργο του να ξεχωρίσουμε τι εννοεί η ίδια – ισοδυναμεί με την ανάπτυξη του αντισημιτισμού. Αν κανείς ορίζει τον σιωνισμό ως το δικαίωμα του εβραϊκού αυτοκαθορισμού, τότε δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι ακόμη κι αν δεν είναι το ένα και το αυτό, και οι δύο όροι αναπόφευκτα αναφέρονται ο ένας στον άλλο. Στην πραγματικότητα και η Μπάτλερ η ίδια αποκαλύπτει την αντίφαση αυτής της, της θέσης: «Το καρδιοχτύπι ξεκινά από τη σκέψη πως το Ισραήλ, το οποίο υποβάλλει τα 3.5 εκατομμυρία Παλαιστινίων σε καθεστώς στρατιωτικής κατοχής, εκπροσωπεί τους Εβραίους … » (257). Οι Μπουντιστές, σαν τους παππούδες μου, ήταν πλήρως αφοσιωμένοι στον σοσιαλιστικό διεθνισμό, και ήταν συνεπώς αντισιωνιστές που πίστευαν ότι ο σοσιαλισμός θα επίλυε το “εβραϊκό ζήτημα”. Αυτά μέχρι τον Σταλινισμό και το Ολοκαύτωμα. Αυτά τα δυο δραματικά καθοριστικά τραύματα που συνέπεσαν με την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ — σε συνδυασμό με την άνθιση και την σημασία της αμερικάνικης εβραϊκής κοινότητας την οποία η Μπάτλερ αναγνωρίζει και επικρίνει – θα έπρεπε να την οδηγήσουν επίσης να αναγνωρίσει ότι η αλληλοδιαπλοκή των όρων Ιουδαισμός και Σιωνισμός έχει επιτρέψει την χρήση του αντισιωνισμού να γίνει ένα προκάλυμμα για τον αντισημιτισμό. Η μετανάστευση εκατομμυρίων Ευρωπαίων Εβραίων προσφύγων στο Ισραήλ μετά τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ενέπνευσε την ίδρυση του Ισραήλ, της μόνης χώρας που θα τους δεχόταν. Κι ο διωγμός των Μιζραχί από τις αραβικές χώρες, σε κάποιες από τις οποίες κατοικούσαν από την βαβυλωνιακή εξορία, με αμελητέο κεφάλαιο επέδρασε στην ισραηλινή ταυτότητα σχεδόν εξίσου βαθιά. Αν οι συλλογικές ταυτότητες απορρέουν από συλλογικές ιστορίες είναι αδιαμφισβήτητο ότι κάθε Εβραίος, όπως και αν ζει την δική του μοφή Ιουδαισμού, είτε κοσμικά, πολιτικά, θρησκευτική, ηθικά ή και με έναν συγκερασμό κάποιων ή όλων αυτών, κάπως σχετίζεται με το Ισραήλ, είτε μετέχοντας στον θρησκευτικό συμβολισμό του και την ιστορία της θεμελίωσης του, με το να ταυτίζεται ή να αποποιείται την δημιουργία του Κράτους ή τις πολιτικές του και την μοίρα του την ίδια. Αν δεν ίσχυε αυτό, τότε γιατί η Μπάτλερ θα έγραφε ένα τόσο παθιασμένο και συγκινητικό δοκίμιο στο οποίο αποστασιοποιείται από τις τρέχουσες πολιτικές του Ισραήλ και αμφισβητεί τα δόγματα πάνω στα οποία ιδρύθηκε, εάν δεν ταυτίζεται (ή αποποιείται) ή με κάποιον τρόπο σχετίζεται (ή αποστασιοποιείται) με αυτό ως Εβραία; Η ίδια επιβεβαιώνει την επένδυση της στο Κράτος, λόγω της «εβραϊκότητας» της. Η απόσταση, εδώ θα συμφωνήσουμε, είναι επιτακτική σε κάθε μορφή κριτικής, αλλά είναι άραγε δυνατόν, όπως προτείνει, «να διευρύνουμε το χάσμα ανάμεσα στο κράτος του Ισραήλ και τον εβραϊκό λαό»; Επειδή όπως η Μπάτλερ εκθέτει στις ίδιες της θεωρίες της σχετικά με το φύλο, η ταυτότητα είναι πορώδης, δεν μπορεί κανείς να διαιρέσει σε βολικές κατηγορίες τις ταυτότητες που κάποιες φορές ανταγωνίζονται, κάποιες φορές

Page 139: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

συγκλίνουν, ταυτότητες που εμπλέκουν άλλες ταυτότητες, όπως κάνουν οι συναρθρώσεις του σιωνισμού, του Ισραήλ, των Εβραίων και του ιουδαϊσμού. Αν είχαμε ένα νυστερί που θα μπορούσε αποτελεσματικά να διαχωρίσει τους Εβραίους από την εβραϊκή κρατική κυριαρχία, θα μπορούσαμε να αρνηθούμε την κοινή μας ιστορία παρά τις όποιες πολιτισμικές διαφορές και πολιτικές μας θέσεις; Μπορούμε να ασκήσουμε κριτική στην τρέχουσα πολιτική κατοχής του Ισραήλ, αλλά μπορούμε να παραιτηθούμε από την σχέση μας με το Ισραήλ ως Εβραίοι, όπως ισχυρίζεται η Μπάτλερ ότι είναι δυνατό; Γιατί αν η ταύτιση προέρχεται απλώς από «διατροφή, θρησκευτικές τελετές, οργανώσεις κοινωνικών υπηρεσιών, κοινότητες της Διασποράς, πολιτικά δικαιώματα και κοινωνικούς αγώνες που μπορεί να υπάρχουν σε σχετική ανεξαρτησία από το ζήτημα του στάτους του Ισραήλ» τι κοινό θα είχαν οι Αιθίοπες Εβραίοι και οι Ρώσοι Εβραίοι όταν οι κοινωνικές τελετουργίες τους σε όλα τα προαναφερθέντα είναι τόσο διαφορετικές στις χώρες προέλευσης τους; Αυτό που εκφράζει η Μπάτλερ είναι ένα κάλεσμα για απομονωτικές πολιτισμικές ταυτότητες στο εσωτερικό της παγκόσμιας εβραϊκής κοινότητας, αρνούμενη την ίδια την εβραϊκή διαπολιτισμικότητα λόγω της οργής της από τις πολιτικές κατοχής του Ισραήλ. Στο όραμα της Μπάτλερ, το Ισραήλ θα γινόταν το εκτοπισμένο υποκείμενο της εβραϊκής ζωής. Ως Αμερικάνα Εβραία, η εμπειρία της Διασποράς της Μπάτλερ είναι έκδηλα προνομιακή, όπως και πολλών Αμερικάνων Εβραίων. Ίσως επειδή είμαι μετανάστρια στις Ηνωμένες Πολιτείες, ακόμα εκπλήσσομαι από την αλαζονεία της ερμηνευτικής (επί)θέσης κάποιων ιδεολόγων της Αμερικάνικης Εβραικής αριστερής ακαδημίας που επιλεκτικά αγνοεί γεγονότα εμφανή σε πολλούς καθημερινούς Εβραίους: ότι από την ιντιφάντα του Αλ-Ακσα έχει υπάρξει μια άνοδος 40 τοις εκατό στις αντισημιτικές επιθέσεις στην Βρετανία, ότι η βία ενάντια στους Εβραίους ανά τον κόσμο έχει εντατικοποιηθεί δραματικά. Πως θα διαχώριζε τον “σιωνισμό” από την “εβραϊκότητα” όταν οι δυο όροι συγχωνεύονται σε ένα και το αυτό πράγμα, όχι από θεωρητικούς σαν κι αυτή, αλλά από βομβαρδισμούς συναγωγών στην Ισταμπούλ και την Γαλλία; Σε όλο το κριτικό της έργο, η Μπάτλερ εξηγεί ότι η ταυτότητα διαμεσολαβείται από τον λόγο, ότι η πολυγλωσσία ορίζει αυτό τον λόγο. Αδιαμφισβήτητα αναγνωρίζει ότι δεν μπορούμε να κατασκευάσουμε νοήματα από την μια μέρα στην άλλη μεταμορφώνοντας διαλογικούς χώρους και τα πεδία υποδοχής τους. Στην περίπτωση της κατανόησης και τη θεωρητικοποίησης της μεσανατολικής πραγματικότητας(-ων), αυτή η θεωρητική έννοια είναι κρίσιμη για να προτείνουμε πολιτικά μοντέλα που συγκλινουν. Κάποιες από τις θέσεις που εκθέτει η Μπάτλερ – όπως η ριζική αποστασιοποίηση των Εβραίων από το Ισραήλ — αποτυγχάνουν τραγικά να συλλάβουν τις πραγματικότητες του λόγου. Η στάση της θα ήταν αξιοθαύμαστη αν δεν υπήρχε η πραγματικότητα της ιουδαιοφοβίας. Όσο και αν θεωρητικοποιεί τον Λακλάου, η ιουδαιοφοβία είναι μια ιστορική ασθένια που αντηχεί στον δυτικό και ισλαμικό λόγο και με έναν τραγικό τρόπο, παρά τις προσπάθειες της να αποστασιοποιηθεί από το Ισραήλ, θα συνδεθεί με τα δεινά του και την μοίρα του. Μπορεί ακόμα και να καταφέρει να την βάλουν στο www.jewwatch.com, όπως την Μπέττυ Φρίνταν, την Γκλόρια Στάινεμ και τον συντάκτης των Bad Subjects Τζόελ Σαλίτ. Ο Μπάρτοφ προσφέρει μια ενδιαφέρουσα θεωρία όσον αφορά αυτή την θέση: «Το ότι το λεξιλόγιο αυτής της ρητορικής προέρχεται άμεσα (είτε συνειδητά είτε όχι) από ναζιστικά κείμενα είναι τόσο ξεκάθαρο που κανείς αναρωτιέται γιατί υπάρχει τέτοια απροθυμία να αναγνωριστεί… Εν μέρει αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι αυτοί που πιο πρόθυμα θα ανακάλυπταν την προέλευση αυτών των λέξεων και ιδεών είναι κατά κύριο λόγο φιλελεύθεροι, κάποιοι εκ των οποίων τυγχάνει να είναι Εβραίοι και συνεπώς είναι πιθανόν να τους βλάψει περισσότερο τόσο προσωπικά όσο και ιδεολογικά αυτή η ανακάλυψη. Εκθέτοντας το αντισημιτικό υπονοούμενο αυτού του φαινομένου, θα εξέθεταν τον εαυτό τους ως Εβραίους και εβραιόφιλους και θα στοχοποιούνταν με το επιχείρημα ότι ακριβώς η αντίθεση τους σε αυτό το φαινόμενο είναι η καλύτερη απόδειξη της εβραϊκής κυριαρχίας στον κόσμο.» Πιστεύω πως στην καρδιά της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης υπάρχουν δύο αντιμαχόμενες αφηγήσεις: ο εκτοπισμός και ο αγώνας πρώτα για αναγνώριση, έπειτα για κρατική οντότητα, έχουν δώσει την κύρια ώθηση και αυτοπροσδιορισμό του

Page 140: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

παλαιστινιακού λαού. Δεν θα ήταν, λοιπόν, αποδεκτός ένας ιδρυτικός μύθος ενός υπό διαπραγμάτευση παλαιστινιακού κράτους στο πλαίσιο της τζιχάντ και του ηρωικού εθνικισμού. Το Ολοκαύτωμα και συνεπώς η επιβίωση κατατρύχουν, από την άλλη, την δημιουργία του Ισραήλ: για να επιβιώσει, το Ισραήλ θα χτίσει τείχη ή θα υπογράψει σύμφωνα και θα επιστρέψει γη, όπως έχει κάνει ιστορικά. Για όσο οι Παλαιστίνιοι δεν μπορούν να εγκαταλείψουν τον αγώνα με αντάλλαγμα την κρατική οντότητα ή το Ισραήλ νιώθει τον πανικό της εξολόθρευσης να ενεργοποιείται με κάθε βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας, τότε η αφόρητη κατάσταση θα συνεχίσει. Η αποδοχή της ύπαρξης του Ισραήλ, του δικαιώματος του στην κρατική κυριαρχία, καθώς και ενός παλαιστινιακού κράτους και η περιθωριοποίηση των φανατικών ομάδων και στις δυο πλευρές αποτελεί την μόνη ελπίδα για την περιοχή. Η αριστερά στην Ευρώπη αλλά και στις Η.Π.Α. έχει τα αγαπημένα της θέματα. Αυτά δεν έχουν τίποτα να κάνουν με αριθμούς ή ακόμα και την οξύτητα μιας κατάστασης. Για παράδειγμα το Σουδάν: σχεδόν ένα εκατομμύριο έχουν πεθάνει σε αυτή την χώρα με την απόλυτη σιωπή των ‘προοδευτικών ακαδημαϊκών’ της Αμερικής. Δέκα εκατομμύρια Ινδιάνοι που μιλάνε Κετσούα ανάμεσα στο Περού και την Βολιβία είναι απομονωμένοι και ζουν σε επισφαλείς συνθήκες, οι οποίοι αποτελούν και την κορυφή του παγόβουνου αν δούμε την κατάσταση των Ινδιάνων της Κολομβίας,της Βενεζουέλας, της Κεντρικής Αμερικής, του Μεξικού, για να αναφέρω μερικές μόνο ομάδες που τις συνοδεύει μια ακόμα ακατανόητη σιωπή. Και η κατοχή του Θιβέτ, τα εκατομμύρια των Θιβετιανών που στερούνται τη γη τους και η οποιαδήποτε απόπειρα να ξανακερδίσουν την χώρα τους καταστέλλεται άγρια, έχει εγκαταλειφθεί από την αριστερά στον Ρίτσαρντ Γκιρ. Η διαλογή του θύματος έχει την δική της λογική όπως και στην περίπτωση του Ισραήλ, μια λογική βέβαια που δεν μπορώ να κατανοήσω πλήρως εκτός πλαισίου ιουδαιοφοβίας. Αλλά όπως λέει η Μπάτλερ, κανείς δεν μονοπωλεί αυτή την θέση. Η Pilar Rahola, μια αφοσιωμένη φεμινίστρια και ένα αριστερό μέλος της ισπανικής Βουλής επί οκτώ χρόνια, μαζί με μερικούς άλλους διακεκριμένους Ευρωπαίους προοδευτικούς διανοούμενους, εκδήλωσε την ηθική αγανάκτηση της απέναντι σε μια Ευρώπη που έχει αγκαλιάσει τον αντισημιτισμό υπό το προκάλλυμα του αντισιωνισμού σε μια απόπειρα να εξισορροπηθούν – μια τραγική αδυνατότητα – οι μεροληψίες της ευρωπαϊκής αριστεράς. Το ίδιο θα μπορούσε να ειπωθεί για την αμερικάνικη ακαδημαϊκή αριστερά. Παραθέσω ένα μέρος από την ομιλία της Rahola στην UNESCO (21 Ιουνίου,2003), «Το Ισραήλ και οι Μύγες.» «Από την αριστερά(ούς) απορρέει ο νέος ευρωπαικός αντισημιτισμός, που μεταμφιέζεται σε αντισιωνισμό. Από την αριστερά(ους) απορρέει ο ρομαντικός παν-αραβισμός που έχει οδηγήσει στην υποβάθμιση της τρομοκρατίας… Αν συμφωνήσουμε ότι είναι η αριστερά που αρθρώνει τις έγκυρες ιδέες της κοινωνίας μας και ότι οι αριστεροί διανοούμενοι είναι αυτοί που αναγνωρίζονται ως υπερασπιστές της προόδου, τότε θα συμφωνήσουμε ότι έχουμε σοβαρό πρόβλημα… Οι νέοι αντισημίτες δεν αναγνωρίζουν τους εαυτούς τους ως τέτοιους. Ο αντισημιτισμός είναι μια κλασσική έκφραση της άκρας δεξιά,και συνεπώς, η αριστερά τον αποκηρύσσει και τον αρνείται. Η ομπρέλα του αντισιωνισμού, όμως, ή άμεσα του αντι-ισραηλινισμού, είναι πολύ πιο βολική να τη εναγκαλιστεί κανείς: προστατεύτει καλά από την βροχή της κριτικής και επιτρέπει μια ευκολοχώνευτη πνευματική μεταμφίεση… Το αποτέλεσμα είναι αυτό που παρατηρούμε — η πιο άμεση εκδήλωση του είναι η οδυνηρή επιθετικότητα που υπομένουν οι εβραϊκές κοινότητες σε διάφορες χώρες. Από προσωπικοποιημένα βέτο – που θα μπορούσαν να εξηγήσουν σκληρές καταστάσεις στην Ισπανία – μέχρι και φυσική βία, όπως αυτή που υπέστησαν ειρηνιστές Εβραίοι στην ήδη διάσημη διαδήλωση στο Παρίσι… Το Ισραήλ είναι σήμερα μια αυθεντική εμμονή της ευρωπαϊκής αριστεράς και το πιο σχετικό παράδειγμα των φασιστικών τικ που μπορεί να παρουσιάσει η αριστερά. Αυτές είναι οι κατηγορίες μου: Μανιπουλάρισμα των πληροφοριών Εγκληματοποίηση της νομιμότητας του ισραηλινού κράτους Σχετικοποίηση των Εβραίων θυμάτων Κοινοτοποίηση της Shoah

Page 141: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Και αδιαφορία – αν όχι χειροκρότημα – για την τρομοκρατική βλάβη της πολιτικής αφομοίωσης των πληθυσμών… … Ορφανή από δικά της έπη, ντροπιασμένη κουβαλώντας την βαλίτσα των ραγισμένων της ονείρων, η αριστερά αγκαλιάζει τον αραβικό κόσμο ψάχνοντας για τις αντηχήσεις του Λώρενς της Αραβίας. Και ερωτεύεται με ολικούς πολέμους φυλετικών ασμάτων για επανάσταση, ίσως πεπεισμένη ότι ανάμεσα στο “επανάσταση ή θάνατος” του Τσε, και το “ζήτω ο θάνατος” της Χαμάς, δεν υπάρχει μεγάλη διαφορά. Ψάχνουν τον Λώρενς της Αραβίας και, δυστυχώς για όλους μας, ακόμα δεν έχουν ανακαλύψει ότι στην πραγματικότητα, έχουν συναντήσει τον Οσάμα μπιν Λάντεν. Μια κοινή περιοχή, περισσότερο από έναν μανιχαϊκό δογματισμό… Κατηγορώ την ευρωπαϊκή αριστερά, την αριστερά μου, ότι αποτελεί την διανοητική επίφαση του νέου αντισημιτισμού που υπάρχει σήμερα στην Ευρώπη. Μια αριστερά που προδίδει τον εαυτό της προδίδοντας και την δημοκρατία.» Ο ανταγωνισμός για διαλογικούς χώρους στην αριστερά που η Rahola εκθέτει οφείλει να μας οδηγήσει να αναστοχαστούμε πάνω στο ιδεολογικό νόμισμα που αποκτά και εκμεταλεύεται η ακαδημία. Ποιά είναι η επένδυση μιας Εβραίας διανοούμενης σαν την Μπάτλερ όταν συμμαχεί με τον «αντισιωνιστικό» ακτιβισμό όπως την οργάνωση της καμπάνιας μποϊκοτάζ στο Μπέρκλευ λόγω της “εβραϊκότητας” της, όπως η ίδια λέει; Από αυτή την άποψη ο συνάδελφος μου και συντάκτης των Bad Subjects, Joe Lockhard εξέφρασε με διορατικότητα τα ακόλουθα: «Ένα ζήτημα που μου προκύπτει όταν σκέφτομαι για την Μπάτλερ και το Ισραήλ είναι ότι αν κάποιος τοποθετείται στην πολιτική αριστερά, τότε το να σκοράρει πόντους ενάντια στο Ισραήλ – όσο νόμιμη και αναγκαία και αν είναι μια κριτική της κατοχής και μια κατάφαση στο δίκιο των Παλαιστινίων – δεν παύει παρά να αντιπροσωπεύει μια μορφή πολιτικής και ηθικής αυτοκεφαλαιοποίησης. Κρίσιμο στοιχείο της αναγκαίας θεωρητικής τοποθέτησης για να παραμείνει σε αυτό το σχήμα στράτευσης είναι μάλλον μια συγκεκριμένη κριτική του Ισραήλ παρά μια κριτική που αναλύει την περιοχή και τις εν μέσω βαρέων συγκρούσεων κουλτούρες της. Αλλά ο καθένας μας πια πρέπει να αμφισβητήσει μια πολιτική θέση που επενδύεται στην ιδιαιτερότητα της κριτικής του Ισραήλ και της Παλαιστίνης παρά, για παράδειγμα, του έμφυλου απαρτχάιντ στην Σαουδική Αραβία. Αυτή, εξάλλου, η οριοθέτηση της εστίασης είναι που προδίδει και την υποβόσκουσα διανοητική διαμόρφωση του αντισημιτισμού, μια ιδεολογία που έχει στηριχθεί ιστορικά στην ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων της εβραϊκής επιθετικότητας στη σωστή σειρά σε σχέση με κάθε άλλο θέμα στον κόσμο.» Εκκινώντας από τις τελευταίες παρατηρήσεις, θα μπορούσαμε να θέσουμε λογικά τα ακόλουθα ερωτήματα: Χρειάζεται η Μπάτλερ ως Εβραία να αποστασιοποιηθεί ριζικά από μια οντότητα που θεωρείται από τους περισσότερους ως εβραϊκή για να αποδείξει την προσκόλληση της σε μια επικρατούσα αριστερή θέση; Παρέχει η «εβραϊκότητα» της Μπάτλερ μια στρατηγική στο εσωτερικό της αριστεράς δεδομένης της πολιτικής τοποθέτησης της πρώτης σε ότι αφορά το Ισραήλ; Την κάνει πιο αξιόπιστη αριστερή ιδεολόγο το να υιοθετεί μια αντισιωνιστική θέση αποκτώντας ευρύτερη και πιο δημόσια ορατότητα και αναγνώριση; Διατηρεί η πολιτική της στάση και, επιπλέον, μυθοποιεί το «ριζοσπαστικό» της στάτους; Θα διαιρεθούν μήπως οι διαλογικοί χώροι στο εσωτερικό της αριστεράς σε ριζοσπαστικούς, ημι-ριζοσπαστικούς, όχι-τόσο ριζοσπαστικούς κτλ ανάλογα με την αποποίηση της ίδιας του/της της μερικότητας στην οποία θα προβαίνει κανείς/καμιά; (Φυσικά, μόνο στην περίπτωση των Εβραίων θα ισχύει αυτό, όχι οποιασδήποτε άλλης μειονότητας). Θα χρειαστούμε ένα ραδιόμετρο για να ορίσουμε το που στεκόμαστε στην ακαδημαϊκή αριστερά και η μέτρηση του καθαυτή θα ορίζεται από την υιοθέτηση μιας αντισιωνιστικής στάσης; Ο λεγόμενος ριζοσπαστικός «αντισιωνισμός» είναι θεωρητικά κοινότυπος και αυτάρεσκος και απλά εκλιπαρεί για δημόσια αποδοχή απλοποιώντας τις ιστορικά περίπλοκες υποβόσκουσες πραγματικότητες της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης. Η απλοποίηση, όπως γνωρίζουμε, συχνά εμπίπτει στην κατηγορία της προπαγάνδας. Αυτό στην πραγματικότητα προδίδει κάθε ριζοσπαστική θέση. Με το να μην αποδομεί τις αποχρώσεις και περιπλοκότητες της πολιτικής πραγματικότητας(-ων) όπου φύλο(α), εθνικότητα(ες), εθνικισμός(οι), συλλογική ιστορία(ες) τέμνονται, δεν μπορεί κανείς να πει ότι υφίσταται κάποια υπέρβαση ή έστω προβληματοποίηση του νεωτερικού βλέμματος.

Page 142: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Ένα μεγάλο μέρος της ακαδημαϊκής αριστεράς υποβοηθά και υποθάλπτει, προωθεί και αναπτύσσει ιουδαιοφοβικό λόγο. Τόσο στο πνεύμα της προβολής ενστάσεων όσο και στοχασμών που κάθε πλουραλιστική κοινωνία οφείλει στον εαυτό της, ειδικά από πλευράς των αριστερών διανοουμένων της, είναι επιτακτικό οι προοδευτικοί ακαδημαϊκοί που αποδοκιμάζουν τον ρατσισμό ή τις έμφυλες διακρίσεις να παλέψουμε για ‘να ανοίξουμε χώρο’ μέσα στην αριστερά όπου θα αποκηρύσσεται η ιουδαιοφοβία, ο μόνος τόπος εξάλλου όπου αριστερά και δεξιά με συνέπεια συμπίπτουν. *Το παραπάνω είναι μετάφραση άρθρου στο περιοδικό «Bad Subjects» (Τεύχος #70) τον Οκτώβρη του 2004. Η Rebeca Siegel που το υπογράφει είναι Μεξικανή Αμερικανίδα Εβραία από το Μέξικο Σίτι. Διδάσκει Λατινοαμερικάνικη Αποικιακή Λογοτεχνία και Μεξικάνικες Πολιτισμικές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα. Πέραν του ακαδημαϊκού της έργου, γράφει και ποίηση. Η μετάφραση του κειμένου της στα ελληνικά έγινε από τους Stoyan & Stepan. Είναι ευνόητο ότι δεν μπορώ να συμφωνώ με κάθε γράμμα και γραμμή της Siegel αλλά κι ούτε θα έμπαινα μόνος μου σε μια λογική κριτικής των όσων λέει η Μπάτλερ, από την θέση που τα λέει. Ωστόσο, πιστεύω ότι η μετάφραση αυτού του κειμένου έλλειπε από την ελληνική αρθρογραφία εδώ και καιρό μιας και, έχοντας προσηλωμένα τα βλέμματα μας στην ελληνική πραγματικότητα δεν θα αργήσει να δει κανείς το όψιμο φαινόμενο των καλών ελλήνων που χρειάζονται την Τζούντιθ Μπάτλερ (σ.σ. οι ίδιοι που δεν πάνε στις εκδηλώσεις για το Ολοκαύτωμα γιατί τους προσβάλει η παρουσία του Ισραηλινού πρέσβη!) για να προβούν απενοχοποιημένοι στις συνήθεις αντισημιτικές τους βρωμιές. Ε, κι αυτή η μετάφραση μπορεί να σταθεί ως ένα ανάχωμα, αυτό λέω.

:

jewdaism&Itemid=59

Πέτρος Θεοδωρίδης, Περί της απώθησης του έρωτα και του θανάτουΟικονομική κρίση και εκδοτική ποιότητα (ακριβή η τιμή του βιβλίου, χειρίστης ποιότητος το χαρτί του)

Judith Butler, Επιτελεστικότητα και επισφάλεια 09/12/2012

ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ(ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ "ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ") συλλογικά έργα, βιβλία,κοινωνική θεωρία, Judith Butler ΕΠΙΤΕΛΕΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΦΑΛΕΙΑ, βιβλία, διαλέξεις,κοινωνική θεωρία, Judith Butler 1 σχόλιο Επιτελεστικότητα και επισφάλεια: Η Τζούντιθ Μπάλτερ στην Αθήνα, επιμέλεια: Αθηνά Αθανασίου, εκδόσεις Νήσος, σειρά: Πολιτείες, Αθήνα 2011, ISBN 978-960-9535-25-0.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου:

Page 143: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Η έκδοση αυτή αποτυπώνει το γεγονός της επίσκεψης της Τζούντιθ Μπάτλερ στην

Αθήνα, τον Δεκέμβριο του 2009. Είναι ένα μνημονικό αποτύπωμα μιας συνάντησης

που άφησε πολλαπλά ίχνη – θεωρητικά και πολιτικά· ενός συμβάντος που παρήγαγε

συμβάντα, σηματοδοτώντας πώς αυτό που “συμβαίνει” ασκεί αλλά ταυτόχρονα

εκθέτει και υπερβαίνει την ισχύ της επιτελεστικότητας.

Η έλευση της Τζουντιθ Μπάτλερ στην Αθήνα συνέπεσε χρονικά με μια

σημαίνουσα καμπή στο έργο της, η οποία θα μπορούσε να συνοψιστεί σε μια

συστηματική επεξεργασία των θεωρητικών και πολιτικών δεσμών ανάμεσα αφενός

στην επιτελεστικότητα ως πάντοτε επισφαλή, τελετουργική και τελεστική παράθεση

του κοινωνικά διανοητού και των κανόνων που το διέπουν, η οποία ενέχει τη

δυνατότητα απαγκίστρωσης από τα κανονιστικά συμφραζόμενα, και αφετέρου

την επισφάλεια ως γενικευμένη αλλά και ιεραρχικά επιμερισμένη συνθήκη

επιτέλεσης της κοινωνικής τρωτότητας. Οι διαλέξεις της Αθήνας έφεραν το στίγμα

της συνύφανσης ανάμεσα στον επισφαλή χαρακτήρα της επιτελεστικότητας και την

επιτελεστική χροιά της επισφάλειας· μιας συνύφανσης που αφορά τις νόρμες του

φύλου, της σεξουαλικότητας, του πολέμου, της φτώχειας, της νεοαποικιακής

κυριαρχίας, του εθνικισμού, του ρατσισμού και της ομοφοβίας. Απόσπασμα από τη διάλεξη της J. Butler “Από την επιτελεστικότητα στην επισφάλεια” (Πάντειο Πανεπιστήμιο, Δεκέμβριος 2009) : [σελ. 65] Πως γίνεται λοιπόν και ο τρόπος με τον οποίο συμπεριφερόμαστε, ο τρόπος

με τον οποίο εξειδικεύουμε τις μορφές ύπαρξης μας – αυτό που μπορούμε να

ονομάσουμε πεδίο της αποκλειστικότητας- τοποθετείται σε μιασφαίρα

σχεσιακότητας χωρίς την οποία δεν μπορούμε να εμμείνουμε στο Είναι μας; Δεν

φτιάχνουμε τον εαυτό μας από μόνοι μας, ούτε και είμαστε πλήρως καθορισμένοι.

Παλεύουμε όμως για να υπάρξουμε και να εμμείνουμε στο Είναι μας μέσα σε

σχήματα αναγνωρισιμότητας τα οποία δεν λαμβάνουν πάντοτε επαρκώς υπόψη τη

σφαίρα αλληλεξάρτησης μέσα στην οποία ζούμε.

Επιτρέψτε μου να δώσω ένα παράδειγμα που συνδέει άμεσα το ζήτημα της

επιτελεστικότητας με εκείνο της επισφάλειας. Ίσως κάποιοι να γνωρίζετε ότι, το

Μάιο του 2006, παράνομοι μετανάστες βγήκαν στους δρόμους τους Λος Άντζελες και

άρχισαν να τραγουδούν τον εθνικό ύμνο των Ηνωμένων Πολιτειών. Για την ακρίβεια,

τραγούδησαν τον εθνικό ύμνο των Ηνωμένων Πολιτειών στα αγγλικά και στα

ισπανικά, ενώ μια ισπανική εκδοχή κυκλοφόρησε ευρέως στο διαδίκτυο. Επίσης,

τραγούδησαν και τον εθνικό ύμνο του Μεξικού, ενώ κάποιες φορές τραγουδούσαν

τον έναν ύμνο αμέσως μετά τον άλλο. Τι είδους δημόσια επιτέλεση έκαναν αυτοί

τραγουδώντας έτσι στο δρόμο; Στόχος τους ήταν να απευθυνθούν στην κυβέρνηση

και να της ζητήσουν να τους επιτρέψουν να γίνουν πολίτες. Τι δηλώνει όμως ο τρόπος

με τον οποίο τέλεσαν αυτή την απεύθυνση; Και, επιπλέον, τι είδος επιτελεστικής

άσκησης ήταν αυτό το τραγούδισμα;

Οι άνθρωποι αυτοί ασκούσαν το δικαίωμα του συνέρχεσθαι χωρίς να έχουν αυτό το

δικαίωμα. Το δικαίωμα αυτό ανήκει στους πολίτες. Έτσι, διεκδικούσαν ένα δικαίωμα

Page 144: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

που δεν είχαν, προκειμένου να επιχειρηματολογήσουν δημοσίως ότι θα έπρεπε να

έχουν το ίδιο αυτό δικαίωμα. Προφανώς όμως δεν είναι απαραίτητο να έχουν

προηγουμένως το δικαίωμα προκειμένου να επιχειρηματολογήσουν ότι θα έπρεπε να

έχουν αυτό το δικαίωμα. Ευτυχώς δεν συνελήφθησαν, αν και θα μπορούσαν να έχουν

συλληφθεί. Ως επί [σελ.66] το πλείστον οι παράνομοι μετανάστες μένουν μακριά από

καταστάσεις στις οποίες μπορεί να συλληφθούν, να φυλακιστούν και να απελαθούν.

Αυτή τη φορά, όμως, έκαναν μια εξαιρετικά δημόσια εμφάνιση, ασκώντας ένα

δικαίωμα που ανήκει στους πολίτες ακριβώς επειδή οι ίδιοι δεν το έχουν [...] Επιτελεστικότητα και επισφάλεια: Η Τζούντιθ Μπάλτερ στην Αθήνα, επιμέλεια: Αθηνά Αθανασίου, εκδόσεις Νήσος, Αθήνα 2011, σελ. 65-66 (αποσπάσματα). [Ολόκληρη η διάλεξη περιλαμβάνεται στις σελ. 59-80 του βιβλίου. Το βίντεο της διάλεξης με ελληνικούς υπότιτλους μπορείτε να το δείτε εδώ].

⌂ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ RSS FEED

Όταν η άκρα δεξιά έμαθε για την Judith Butler… SHARE

Ellinas_big.jpg

Page 145: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

20 Ιανουαρίου 17:432010

Εκτύπωση του άρθρου Μοιράσου αυτό το άρθρο 0 Σχόλια

Επιφανές στέλεχος ακροδεξιού πολιτικού σχηματισμού, συντάσσει στο γραφείο του ομιλία ενόψει συγκέντρωσης για τις νομοθετικές πρωτοβουλίες της κυβέρνησης σε θέματα μεταναστευτικής πολιτικής με τον τίτλο «Έλληνας δε γίνεσαι, γεννιέσαι», ακούγοντας ραδιόφωνο. Την ίδια ώρα, ξεκινά εκπομπή αφιερωμένη στο θεωρητικό έργο της Καθηγήτριας Ρητορικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϋ, Judith Butler «Η Judith Butler επεκτείνοντας τη διατύπωση της Simon de Beauvoir ότι γυναίκα δε γεννιέσαι αλλά γίνεσαι, αμφισβητεί το διπολικό σχήμα άνδρας – γυναίκα και το υπόρρητο αυτονόητο της ετεροφυλοφιλικής κανονικότητας, ερμηνεύοντας τη συγκρότηση της ταυτότητας με κοινωνικούς όρους μέσα από πειθαρχικές συνθήκες…» Το στέλεχος εξοργίζεται, αφού καταλαβαίνει ότι « μετά την αμφισβήτηση της ελληνικότητας μας, σειρά θα πάρει η αμφισβήτηση του ανδρισμού μας» και ξεκινά εντατικές διαβουλεύσεις με τους συμβούλους του. Η ιστορία ,παρά τα στοιχεία αληθοφάνειας της, είναι φανταστική (προς το παρόν) αλλά φωτίζει μια πτυχή της δημόσιας συζήτησης για την Ιθαγένεια και τη μεταναστευτική πολιτική, αυτή που προσλαμβάνει την έννοια του «πολίτη» με όρους βιολογικού ντετερμινισμού και επιδίδεται σε μια υστερική διεκδίκηση μιας κληρονομικής «ελληνικής» καθαρότητας. Εξάλλου, η εθνικιστική ιδεολογία που αυτές τις μέρες ξεδιπλώνεται στα τηλεοπτικά πάνελ, αντιλαμβάνεται το «έθνος» ως ουσία που προϋπάρχει των άλλων προσδιορισμών, συγκροτώντας ένα συνεχές ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον, αλλά υπόκειται σε διαρκείς απειλές και πρέπει να διαφυλαχθεί. Έτσι, η εθνική ταυτότητα φυσικοποιείται συνδεόμενη άρρηκτα με την καταγωγή και τον πολιτισμό και αξιώνει μια ενότητα περιφρουρημένη μέσα από τον αποκλεισμό του «Άλλου». Έναν αποκλεισμό που δεν περιορίζεται μόνο στα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, αλλά επεκτείνεται στο λόγο και την ορατότητα. Οι «Άλλοι» είναι αδιαφανείς και αόρατοι. Είναι «η γυναίκα που καθαρίζει το σπίτι και φροντίζει τη γιαγιά», «το παιδί που μαζεύει τις ελιές και κάνει ένα μεροκάματο στην οικοδομή», «αυτοί που μαζεύουν τα πορτοκάλια και τις φράουλες της ελληνικής γεωργίας» (για 5ευρώ ημερησίως), «μια από τις 40 Βουλγάρες που προσεχώς αναμένονται» (από τα δίκτυα της διεθνούς σωματεμπορίας), «οι ένοικοι των ισογείων των πολυκατοικιών μας ή αυτοί που ευθύνονται για τη δυσοσμία της Μενάνδρου», είναι οι κηλίδες αίματος στο Αστυνομικό Τμήμα Ακροπόλεως ή Ομόνοιας και ένας αριθμός πνιγμένος στη θάλασσα του Αιγαίου που διαρκώς μεγαλώνει. Είναι ακόμα οι θαμώνες της διπλανής θερμοκοιτίδας του μαιευτηρίου, οι συμμαθητές μας ή οι συμφοιτητές μας με μια μικρή διαφορά: δε διαθέτουν ελληνική ταυτότητα. Είναι μετανάστες πρώτης ή δεύτερης γενιάς, αντικείμενα προσβολών και διακρίσεων, ποτέ όμως υποκείμενα δικαίου και φορείς δικαιωμάτων. Απέκτησαν ορατότητα πρόσφατα,

Page 146: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

διαμεσολαβημένη από τη δημόσια διαβούλευση για το νομοσχέδιο για την Ιθαγένεια και τα πολιτικά δικαιώματα. Μια νομοθετική πρωτοβουλία με ασάφειες και αδικαιολόγητες εξαιρέσεις των θυμάτων των ανορθολογικών και περιοριστικών νομιμοποιητικών διαδικασιών. Παρόλ’ αυτά όμως είναι καρπός διεκδικήσεων και άτολμο βήμα στην κατεύθυνση απεγκλωβισμού από το «Έλληνας δε γίνεσαι, γεννιέσαι» αποκρυσταλλωμένο στον ισχύοντα Κώδικα Ιθαγένειας με τη θλιβερή αποκλειστικότητα του «δικαίου του αίματος» Από κει και πέρα, οι ξενοφοβικές ιαχές του ΛΑΟΣ και η άκομψη παραποίηση των αντίστοιχων ευρωπαϊκών νομοθεσιών από τη Νέα Δημοκρατία, δε φαίνεται να χρίζουν της αναμενόμενης ανταπόκρισης από την κοινωνία, αφού σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση της GPO το 65% των πολιτών συμφωνεί με την απόδοση Ιθαγένειας στους μετανάστες δεύτερης γενιάς. Αντίστοιχα ήταν τα ευρήματα σε παλιότερη έρευνα της Κάπα Research. Ενώ η επίκληση δημοψηφίσματος από φορείς που κινούνται εκτός δημοκρατικού πλαισίου, όπως η Χρυσή Αυγή, φαντάζει μάλλον αντιφατική. Σε κάθε περίπτωση ,όμως, τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα δεν αποτελούν επίδικο κανενός δημοψηφίσματος, αλλά απαράγραπτη πτυχή κάθε κράτους δικαίου. Και η νομική θωράκιση ανθρώπων που γεννήθηκαν και ζουν σ’ ένα κράτος, είναι ένα απ’ αυτά. Σ’ αυτές τις συνθήκες, η τρέχουσα νομοθετική πρωτοβουλία δε μπορεί να νοηθεί παρά ως αρχή για την ανάγκη συνολικής επαναχάραξης της μεταναστευτικής πολιτικής, σε δημοκρατική κατεύθυνση. Γιατί η δημοκρατία δεν αντανακλάται στον καθρέφτη, ούτε στα σχολικά εγχειρίδια, αλλά στα μάτια του «Άλλου». ΥΓ: Η αμφισβήτηση των όρων συγκρότησης της έμφυλης ταυτότητας και του σεξουαλικού προσανατολισμού, αποτελεί όντως έναν επόμενο στόχο!

ΛΟΓΟΣ

Ετεροσεξισμός, Παραγνώριση και Καπιταλισμός. Μια απάντηση στη Judith Butler

Λεπτομέρειες

Δημοσιευμένο στις Σάββατο, 07 Ιούλιος 2012 08:16 Συντάχθηκε από τον/την Super User

Ετεροσεξισμός, Παραγνώριση και Καπιταλισμός: Μια απάντηση στη Judith Butler[1]

Page 147: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Nancy Fraser

Το δοκίμιο της Judith Butler είναι ευπρόσδεκτο από πολλές απόψεις. Μας επιστρέφει σε βαθιά και σημαντικά ζητήματα κοινωνικής θεωρίας που δεν έχουν συζητηθεί για πολύ καιρό. Και συνδέει έναν στοχασμό πάνω σε αυτά τα ζητήματα με μια διάγνωση για την ταραχώδη κατάσταση στην οποία βρίσκεται η Αριστερά στην τρέχουσα πολιτική συγκυρία. Πιο σημαντική, ωστόσο, είναι η αφοσίωση της Butler σ' αυτό το δοκίμιο στην αναγνώριση, και ανάκτηση των γνήσια πολύτιμων στοιχείων του Μαρξισμού και του σοσιαλιστικού φεμινισμού της δεκαετίας του 1970, τα οποία οι τρέχουσες διανοητικές και πολιτικές μόδες συνωμοτούν για να τα κρύψουν. Επίσης παραδειγματικό είναι και το ενδιαφέρον της να ενοποιήσει τις καλύτερες στιγμές διορατικότητας αυτών των παραδειγμάτων με υπερασπίσιμα ρεύματα πιο πρόσφατων παραδειγμάτων, συμπεριλαμβανομένης της γλωσσολογίας, των πολιτισμικών σπουδών, και του μεταδομισμού, με σκοπό να κατανοήσει τον σύγχρονο καπιταλισμό. Αυτές είναι δεσμεύσεις τις οποίες μοιράζομαι κι εγώ ολόψυχα.

Παρόλα αυτά, η Butler κι εγώ διαφωνούμε. Οι πιο σημαντικές διαφωνίες μας – και οι πιο γόνιμες για συζήτηση – έχουν να κάνουν με το πώς ακριβώς να αντιληφθούμε αυτό το κοινό έργο της ανάκτησης και της ενοποίησης. Έχουμε αποκλίνουσες απόψεις για το τι ακριβώς συνθέτει τη διαρκή κληρονομιά του Μαρξισμού και τις ακόμα σχετικές στιγμές διορατικότητας του σοσιαλιστικού φεμινισμού. Επίσης αποκλίνει η αποτίμηση που κάνει η καθεμιά μας όσον αφορά την αξία διαφόρων μεταδομιστικών ρευμάτων και η εκτίμηση της καθεμιάς ως προς το πώς μπορούν αυτά να συμβάλλουν σε μια κοινωνική θεωρία που διατηρεί μια υλιστική διάσταση. Τέλος, διαφωνούμε για τη φύση του σύγχρονου καπιταλισμού.

Για να ξεκαθαρίσει ο δρόμος για μια γόνιμη συζήτηση αυτών των ζητημάτων, θέλω να ξεκινήσω με το να ξεφορτωθώ γρήγορα όσα θεωρώ άσχετα με το θέμα. Η Butler συνδέει τη συζήτηση πάνω στο βιβλίο μου, Justice Interruptus, με μια κριτική μιας ομάδας μη-ονοματιζόμενων συνομιλητών τους οποίους αποκαλεί «νεοσυντηρητικούς Μαρξιστές». Όποια αξία κι αν έχει η κριτική της σε αυτή την ομάδα – ένα ζήτημα στο οποίο θα επιστρέψω αργότερα – η στρατηγική του να την χρησιμοποιεί για να βάλει εντός πλαισίου μια συζήτηση με εμένα είναι ατυχής. Παρά το ότι το αρνείται, οι αναγνώστες θα μπορούσαν να καταλήξουν στο λαθεμένο συμπέρασμα πως συμμερίζομαι την «νεοσυντηρητική Μαρξιστική» απόρριψη της καταπίεσης των γκέι και των λεσβιών σαν «απλώς πολιτισμική», οπότε δευτερεύουσα, παράγωγη ή ακόμα και ασήμαντη. Μπορεί να υποθέσουν πως βλέπω τη σεξουαλική καταπίεση σαν λιγότερο θεμελιώδη, υλική, και πραγματική από την ταξική καταπίεση και ότι θέλω να υποτάξω τους αγώνες ενάντια στον ετεροσεξισμό στους αγώνες ενάντια στην εκμετάλλευση των εργατών. Τσουβαλιάζοντάς με λοιπόν με τους «σεξουαλικά συντηρητικούς ορθόδοξους» Μαρξιστές, οι αναγνώστες θα μπορούσαν ακόμα και να συμπεράνουν πως βλέπω τα γκέι και λεσβιακά κινήματα σαν αδικαιολόγητες μερικεύσεις που έχουν διαιρέσει την Αριστερά και πάνω στα οποία επιθυμώ εξαναγκαστικά να επιβάλω μια Αριστερή ενότητα.

Εγώ, φυσικά, δεν πιστεύω τίποτα τέτοιο. Αντίθετα, στο Justice Interruptus, έχω αναλύσει την τρέχουσα αποσύζευξη των λεγόμενων πολιτικών ταυτότητας από τις ταξικές πολιτικές, την πολιτισμική Αριστερά από την κοινωνική Αριστερά, σαν συστατικό στοιχείο της «μετασοσιαλιστικής» συνθήκης.[2] Ψάχνοντας πώς να ξεπεράσω αυτές τις διαιρέσεις και να δημιουργήσω τη βάση για ένα ενιαίο μέτωπο στην Αριστερά, πρότεινα ένα θεωρητικό πλαίσιο που αποφεύγει τις ορθόδοξες διακρίσεις «βάσης» και «εποικοδομήματος», «πρωτεύουσας» και «δευτερεύουσας» καταπίεσης, και θέτει υπό αμφισβήτηση την πρωταρχικότητα του οικονομικού. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, θεωρητικοποίησα την εννοιολογική μη αναγωγιμότητα της ετεροσεξιστικής καταπίεσης και το ηθικά θεμιτό των γκέι και λεσβιακών διεκδικήσεων.

Κεντρική στο πλαίσιο εργασίας μου είναι μια κανονιστική διάκριση μεταξύ των αδικιών διανομής και των αδικιών αναγνώρισης. Χωρίς φυσικά να θέλω να υποβαθμίσω τις δεύτερες σαν «απλώς πολιτισμικές», το νόημα είναι να εννοιολογήσουμε δύο εξίσου πρωτεύοντα, σοβαρά και πραγματικά είδη κακού τα

Page 148: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

οποία κάθε ηθικά υπερασπίσιμη κοινωνική τάξη θα πρέπει να εξαλείψει. Η παραγνώριση, κατά την άποψή μου, δεν σημαίνει απλά να θεωρείσαι κακός, να περιφρονείσαι, ή να μειώνεσαι στις συνειδητές συμπεριφορές ή τα πνευματικά πιστεύω των άλλων. Είναι μάλλον το να σου αρνούνται τη συνθήκη του πλήρους εταίρου στην κοινωνική διάδραση και να εμποδίζεσαι από το να συμμετέχεις σαν όμοιος στην κοινωνική ζωή – όχι σαν αποτέλεσμα μιας διανεμητικής ανισότητας (όπως τον να μη παίρνει κάποιος δίκαιο μερίδιο πόρων ή «πρωτευόντων αγαθών»), αλλά μάλλον σαν αποτέλεσμα θεσμοποιημένων μοντέλων ερμηνείας και αξιολόγησης που ορίζουν κάποιον σαν συγκριτικά μη άξιο σεβασμού και εκτίμησης. Όταν τέτοια μοντέλα ασέβειας και περιφρόνησης θεσμοποιηθούν, για παράδειγμα, στο νόμο, την κοινωνική πρόνοια, την ιατρική, και/η τη λαϊκή κουλτούρα, εμποδίζουν την ισότητα της συμμετοχής, όπως ακριβώς κάνουν και οι διανεμητικές αδικίες. Και στις δύο περιπτώσεις το κακό που προκύπτει είναι εντελώς πραγματικό.

Στη δικιά μου αντίληψη, επομένως, η παραγνώριση είναι μια θεσμοποιημένη κοινωνική σχέση, όχι μια ψυχολογική κατάσταση. Στην ουσία ένας τραυματισμός της κοινωνικής θέσης, είναι αναλυτικά διακριτός, και δεν μπορεί να αναχθεί εννοιολογικά στις αδικίες της άνισης διανομής, παρόλο που μπορεί να συνοδεύεται από αυτές. Το αν η παραγνώριση μετατρέπεται σε άνιση διανομή και αντιστρόφως, εξαρτάται από τη φύση του κοινωνικού σχηματισμού που τίθεται υπό εξέταση. Στις προκαπιταλιστικές, προ-κρατικές κοινωνίες, για παράδειγμα, όπου η κοινωνική θέση είναι η κυρίαρχη αρχή διανομής και όπου επομένως το σύστημα των κοινωνικών θέσεων και η ταξική ιεραρχία συγχωνεύονται, η παραγνώριση απλώς ακολουθεί την άνιση διανομή. Στις καπιταλιστικές κοινωνίες, αντίθετα, όπου η θεσμοποίηση των εξειδικευμένων οικονομικών σχέσεων επιτρέπει τη σχετική αποσύζευξη της οικονομικής διανομής από δομές κύρους, και όπου η κοινωνική θέση και η τάξη επομένως αποκλίνουν, η παραγνώριση και η άνιση διανομή δεν είναι πλήρως και αμοιβαία μετατρέψιμες. Το αν και σε ποιο βαθμό συμπίπτουν σήμερα είναι ένα ζήτημα με το οποίο θα ασχοληθώ παρακάτω.

Κανονιστικά, ωστόσο, το σημείο κλειδί είναι αυτό: η παραγνώριση αποτελεί μια θεμελιώδη αδικία, είτε συνοδεύεται από την άνιση κατανομή είτε όχι. Και αυτό το σημείο έχει πολιτικές συνέπειες. Δεν είναι απαραίτητο να δείξουμε ότι μια συγκεκριμένη στιγμή παραγνώρισης φέρνει μαζί της και άνιση διανομή για να επικυρώσουμε και να αποκαταστήσουμε τη διεκδίκηση σαν μια γνήσια διεκδίκηση για κοινωνική δικαιοσύνη. Το επιχείρημα στέκει για την ετεροσεξιστική παραγνώριση, η οποία περιλαμβάνει τη θεσμοποίηση των σεξουαλικών νορμών και ερμηνειών που αρνούνται την ισότητα στη συμμετοχή των γκέι και των λεσβιών. Οι αντίπαλοι του ετεροσεξισμού δε χρειάζεται να προσπαθήσουν να μεταφράσουν τις διεκδικήσεις περί βλάβης της σεξουαλικής κοινωνικής θέσης, σε διεκδικήσεις περί ταξικής καθαίρεσης για να δικαιολογήσουν τις πρώτες. Ούτε χρειάζεται να δείξουν ότι οι αγώνες τους απειλούν τον καπιταλισμό για να αποδείξουν ότι είναι δίκαιοι.

Στη δική μου μελέτη, λοιπόν, οι αδικίες της παραγνώρισης είναι τελείως όσο σοβαρές είναι και οι αδικίες της άνισης κατανομής. Και δεν μπορούν να αναχθούν στις δεύτερες. Γι' αυτό, αντί να λέμε πως τα πολιτισμικά δεινά είναι εποικοδομηματικές αντανακλάσεις των οικονομικών δεινών, πρότεινα μια ανάλυση όπου τα δύο είδη δεινών είναι συν-θεμελιώδη και εννοιολογικά μη αναγώγιμα. Με τη δική μου οπτική, επομένως, δεν έχει νόημα να λέμε ότι η ετεροσεξιστική παραγνώριση είναι «απλώς πολιτισμική». Αυτή η έκφραση προϋποθέτει ακριβώς το είδος μοντέλου βάσης-εποικοδομήματος, ακριβώς το είδος οικονομίστικου μονισμού, που το πλαίσιο εργασίας μου στοχεύει να εκτοπίσει.

Η Butler, εν συντομία, έχει μπερδέψει αυτό που στην πραγματικότητα είναι ένας ημι-Βεμπεριανός δυισμός της κοινωνικής θέσης και της τάξης, για έναν ορθόδοξο Μαρξικό οικονομικό μονισμό. Υποθέτοντας λαθεμένα πως το να διακρίνεις την αναδιανομή από την αναγνώριση σημαίνει απαραίτητα και να υποτιμάς την αναγνώριση, αντιμετωπίζει την κανονιστική διάκριση που κάνω σαν μια «τακτική» που στόχο έχει να υποβιβάσει τους γκέι και λεσβιακούς αγώνες και να επιβάλλει μια νέα «ορθοδοξία». Σε αντίθεση με τη Butler, επιθυμώ να υπερασπιστώ αυτή τη διάκριση, ενώ απορρίπτω την τακτική. Για να δούμε επομένως όλα τα πραγματικά ζητήματα που υπάρχουν μεταξύ μας, πρέπει να κάνουμε μια αποσύζευξη ανάμεσα σε δυο ζητήματα που προσδιορίζονται πολύ στενά μεταξύ τους στη δικιά της

Page 149: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

συζήτηση. Το πρώτο είναι ένα πολιτικό ζήτημα που αφορά το βάθος και τη σοβαρότητα της ετεροσεξιστικής καταπίεσης· πάνω σε αυτό, όπως επιχειρηματολόγησα, δε διαφωνούμε. Το δεύτερο είναι ένα θεωρητικό ζήτημα που αφορά την εννοιολογική κατάσταση αυτού που η Butler παραπλανητικά ονομάζει «η υλική/πολιτισμική διάκριση» καθώς σχετίζεται με την ανάλυση του ετεροσεξισμού και της φύσης της καπιταλιστικής κοινωνίας· εδώ βρίσκονται οι πραγματικές διαφωνίες μας.[3]

Ας ξεκινήσω να ξετυλίγω τις πραγματικές διαφωνίες ανακεφαλαιώνοντας σχηματικά την κριτική της Butler. Όπως τη διαβάζω εγώ, προσφέρει τρία βασικά θεωρητικά επιχειρήματα ενάντια στο δικό μου πλαίσιο εργασίας, αυτό της αναδιανομής/αναγνώρισης. Πρώτον, υποστηρίζει πως επειδή οι γκέι και οι λεσβίες υποφέρουν υλικά, οικονομικά δεινά, η καταπίεσή τους κατηγοριοποιείται λαθεμένα ως παραγνώριση. Δεύτερον, επικαλούμενη τη σημαντική σοσιαλιστική-φεμινιστική διορατικότητα της δεκαετίας του 1970 πως η οικογένεια είναι μέρος του τρόπου παραγωγής, υποστηρίζει πως η ετερο-κανονιστική ρύθμιση της σεξουαλικότητας είναι «κεντρική για τη λειτουργία της πολιτικής οικονομίας» και ότι οι σύγχρονοι αγώνες ενάντια στη ρύθμιση «απειλούν τη λειτουργικότητα» του καπιταλιστικού συστήματος. Τρίτον, αφού επαναφέρει ανθρωπολογικές περιγραφές για την προκαπιταλιστική ανταλλαγή, υποστηρίζει ότι η διάκριση ανάμεσα στο υλικό και το πολιτισμικό είναι «ασταθής», ένας «θεωρητικός αναχρονισμός» που πρέπει να αποφευχθεί στην κοινωνική θεωρία. Κανένα από αυτά τα επιχειρήματα δεν είναι πειστικό, κατά την άποψή μου, σε μεγάλο βαθμό επειδή κανένα δεν παρέχει μια κατάλληλα διαφοροποιημένη και ιστορικά τοποθετημένη οπτική της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας. Ας δούμε τα τρία επιχειρήματα με τη σειρά.[4]

Το πρώτο επιχείρημα της Butler επικαλείται κάποια αδιαμφισβήτητα δεδομένα για τα δεινά που βιώνουν τώρα οι γκέι και οι λεσβίες. Πόρρω απέχοντα από το να είναι «απλώς συμβολικά» αυτά τα δεινά περιλαμβάνουν σοβαρά οικονομικά μειονεκτήματα με αδιαμφισβήτητα υλικά αποτελέσματα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες σήμερα, για παράδειγμα, οι γκέι και οι λεσβίες μπορούν με συνοπτικές διαδικασίες να απολυθούν από την εργασία τους σε πόστα κρατικά ή στρατιωτικά, τους αρνούνται ένα μεγάλο εύρος επιδομάτων της βασισμένης στην οικογένεια κοινωνικής ασφάλισης, βαρύνονται δυσανάλογα με ιατρικά έξοδα, και βρίσκονται σε μειονεκτική θέση όσον αφορά τους φορολογικούς και κληρονομικούς νόμους. Εξίσου υλικά είναι και τα αποτελέσματα του γεγονότος πως οι ομοφυλόφιλοί δεν έχουν όλο το εύρος των συνταγματικών δικαιωμάτων και των προστασιών που απολαμβάνουν οι ετεροφυλόφιλοι. Σε πολλές περιοχές, μπορούν να κατηγορηθούν για συναινετικό σεξ· και σε πολλές άλλες, μπορούν να δεχτούν επιθέσεις χωρίς τιμωρία. Είναι, ισχυρίζεται η Butler, εξαιτίας του οικονομικού και υλικού χαρακτήρα αυτών των μειονεκτημάτων, που η ανάλυση της «παραγνώρισης» για τον ετεροσεξισμό είναι λαθεμένη.

Ο συλλογισμός της Butler φυσικά είναι αληθής, αλλά το συμπέρασμά της ανακόλουθο. Υποθέτει πως οι αδικίες της παραγνώρισης πρέπει να είναι μη-υλικές και μη-οικονομικές. Αφήνοντας στην άκρη προς στιγμή το ότι συγχέει το υλικό με το οικονομικό, το επιχείρημά της είναι και από τις δυο απόψεις λαθεμένο. Στη δική μου αντίληψη, οι αδικίες της παραγνώρισης είναι τόσο υλικές όσο και οι αδικίες της άνισης διανομής. Σίγουρα, οι πρώτες είναι ριζωμένες στα κοινωνικά πρότυπα ερμηνείας, αξιολόγησης και επικοινωνίας, και γι' αυτό, αν προτιμάτε, στη συμβολική τάξη. Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι είναι «απλώς» συμβολικές. Αντίθετα, οι νόρμες, οι σημασίες, και οι κατασκευές της ατομικότητας που δυσκολεύουν τις γυναίκες, που κατέταξαν τους λαούς σε φυλές, και/ή τους γκέι και τις λεσβίες από την ισότητα της συμμετοχής στην κοινωνική ζωή έχουν υλική προέλευση – στους θεσμούς και τις κοινωνικές πρακτικές, στην κοινωνική δράση και στο ενσωματωμένο habitus, και ναι, και στους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους[5]. Δεν καταλαμβάνουν φυσικά κάποιο αιθέριο, αόρατο πεδίο, αλλά είναι υλικές τόσο στην ύπαρξη όσο και στα αποτελέσματά τους.

Από τη δική μου οπτική, επομένως, τα υλικά δεινά που παραθέτει η Butler αποτελούν παραδειγματικές περιπτώσεις παραγνώρισης. Αντανακλούν τη θεσμοποίηση ετεροσεξιστικών νοημάτων, νορμών και κατασκευών της ατομικότητας σε πεδία τέτοια όπως το σύνταγμα, η ιατρική, η μετανάστευση και οι πολιτικές φυσικοποίησης, οι πολιτειακοί και κρατικοί φορολογικοί κώδικες, η κοινωνική πρόνοια και οι

Page 150: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

πολιτικές προσλήψεων, οι νομοθεσία των ίσων ευκαιριών, και τα όμοιά τους. Επίσης, αυτό που θεσμοποιείται, όπως σημειώνει και η ίδια η Butler, είναι κοινωνικές κατασκευές τιτλοδότησης και ατομικότητας που παράγουν ομοφυλόφιλα υποκείμενα σαν αποκείμενα. Αυτό, για να επαναλάβω, είναι η ουσία της παραγνώρισης: η υλική κατασκευή διαμέσου της θεσμοποίησης των πολιτισμικών νορμών μιας τάξης υποτιμημένων ατόμων που παρεμποδίζονται από την ισότητα στη συμμετοχή.

Αν τα δεινά της παραγνώρισης μπορούν επομένως να είναι υλικά, μπορούν να είναι και οικονομικά; Είναι αλήθεια, όπως σημειώνει και η Butler, και όπως και εγώ η ίδια ξεκάθαρα σημείωσα στο Justice Interruptus, πως κάποιες μορφές ετεροσεξισμού επιφέρουν οικονομικά δεινά στους γκέι και τις λεσβίες. Το ερώτημα είναι πώς τα ερμηνεύουμε. Μια δυνατότητα είναι να δούμε αυτά τα δεινά σαν άμεσες εκφράσεις της οικονομικής δομής της κοινωνίας – πάνω κάτω όπως βλέπουν οι Μαρξιστές την εκμετάλλευση των εργατών. Σ' αυτή την ερμηνεία, την οποία η Butler φαίνεται να υποστηρίζει, τα οικονομικά μειονεκτήματα των ομοφυλόφιλων θα έπρεπε να είναι δεμένα με τις σχέσεις παραγωγής. Για να διορθωθούν αυτά θα απαιτείτο ο μετασχηματισμός αυτών των σχέσεων. Μια άλλη δυνατότητα, που υποστηρίζω εγώ, είναι να δούμε τα οικονομικά δεινά του ετεροσεξισμού σαν έμμεσες (ανισο-)διανεμητικές συνέπειες της πιο θεμελιώδους αδικίας της παραγνώρισης. Σε αυτήν την ερμηνεία, την οποία πρότεινα στο Justice Interruptus, οι ρίζες του οικονομικού ετεροσεξισμού θα ήταν οι «σχέσεις αναγνώρισης»: ένα θεσμοποιημένο πρότυπο ερμηνείας και αξιολόγησης που κατασκευάζει την ετεροφυλοφιλία σαν κανονιστική και την ομοφυλοφιλία σαν αποκλίνουσα, και ως εκ τούτου αρνείται την ισότητα στη συμμετοχή στους γκέι και τις λεσβίες. Αλλάξτε τις σχέσεις αναγνώρισης και η άνιση διανομή θα εξαφανιστεί.

Αυτή η σύγκρουση ερμηνειών εγείρει βαθιά και δύσκολα ερωτήματα. Είναι αναγκαίο να μετασχηματίσουμε την οικονομική δομή του σύγχρονου καπιταλισμού για να αποκαταστήσουμε τα οικονομικά μειονεκτήματα των ομοφυλόφιλων; Τι ακριβώς εννοούμε με τον όρο «οικονομική δομή»; Θα έπρεπε κανείς να θεωρεί πως η ετεροκανονιστική ρύθμιση της σεξουαλικότητας ανήκει άμεσα στην καπιταλιστική οικονομία; Ή είναι καλύτερο να θεωρείται ότι ανήκει άμεσα σε μια τάξη πραγμάτων που διαφοροποιείται από, και συνδέεται πολύπλοκα με, την οικονομική δομή; Πιο γενικά, οι σχέσεις αναγνώρισης στην ύστερη καπιταλιστική κοινωνία συμπίπτουν με τις οικονομικές σχέσεις; Ή οι θεσμικές διαφοροποιήσεις του σύγχρονου καπιταλισμού εισάγουν χάσματα ανάμεσα στην κοινωνική θέση και την τάξη;

Για να κυνηγήσουμε μια απάντηση σ' αυτά τα ερωτήματα, ας εξετάσουμε το δεύτερο επιχείρημα της Butler. Εδώ επικαλείται τη διορατικότητα του σοσιαλιστικού φεμινισμού της δεκαετίας του 1970, όσον αφορά το ότι η οικογένεια είναι μέρος του τρόπου παραγωγής για να στηρίξει τη θέση της ότι η ετεροκανονιστική ρύθμιση της σεξουαλικότητας είναι «κεντρική για τη λειτουργία της πολιτικής οικονομίας». Κατά συνέπεια, ισχυρίζεται η Βutler, οι σύγχρονοι αγώνες ενάντια στη ρύθμιση «απειλούν τη λειτουργία» του καπιταλιστικού συστήματος.

Στην πραγματικότητα, διακρίνονται δυο διαφορετικές παράμετροι του επιχειρήματος εδώ, η μία ζήτημα ορισμού η άλλη λειτουργίας. Σύμφωνα με την πρώτη παράμετρο, η (ετερο)σεξουαλική ρύθμιση ανήκει εξ ορισμού στην οικονομική δομή. Η οικονομική δομή απλά είναι το σύνολο των κοινωνικών μηχανισμών και θεσμών που (ανα)παράγουν πρόσωπα και αγαθά. Εξ ορισμού, τότε, η οικογένεια είναι μέρος αυτής της δομής, όντας το πρωτεύον πεδίο για την αναπαραγωγή προσώπων. Το ίδιο, κατ' επέκταση, και το σύστημα του κοινωνικού φύλου, που κανονικοποιεί τα «προϊόντα» της οικογένειας έτσι ώστε να ταιριάζουν σε ένα από τα δύο -και μόνο δύο- αμοιβαίως αποκλειόμενα, φαινομενικά φυσικά, είδη προσώπων: τους άνδρες και τις γυναίκες. Το σύστημα του κοινωνικού φύλου, με τη σειρά του, θεωρείται ότι προϋποθέτει έναν τρόπο σεξουαλικής ρύθμισης που παράγει και φυσικοποιεί την ετεροφυλοφιλία, ενώ ταυτόχρονα παράγει την ομοφυλοφιλία σαν αποκείμενο. Το συμπέρασμα που βγάζει η Butler είναι ότι η ετεροκανονιστική ρύθμιση της σεξουαλικότητας είναι εξ ορισμού μέρος της οικονομικής δομής, παρά το γεγονός πως δε δομεί ούτε τον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας ούτε τον τρόπο εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης στην καπιταλιστική κοινωνία.

Page 151: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Αυτό το επιχείρημα ορισμός έχει έναν αέρα ολύμπιας αδιαφορίας για την ιστορία. Αποτέλεσμα αυτού είναι ότι παίρνει το ρίσκο να πετύχει πάρα πολλά. Λέγοντας πως ο τρόπος της σεξουαλικής ρύθμισης ανήκει εξ ορισμού στην οικονομική δομή – ακόμα και με την απουσία κάποιου διακριτού αποτελέσματος στον καταμερισμό της εργασίας ή στον τρόπο της εκμετάλλευσης – απειλείται να αποϊστορικοποιηθεί η ιδέα της οικονομικής δομής και να της αφαιρεθεί όλη της η εννοιολογική δύναμη. Αυτό που χάνεται είναι η ιδιαιτερότητα της καπιταλιστικής κοινωνίας σαν μια διακριτή και εξαιρετικά ιδιαίτερη μορφή κοινωνικής οργάνωσης. Αυτή η οργάνωση δημιουργεί μια τάξη εξειδικευμένων οικονομικών σχέσεων που είναι σχετικά αποσυζευγμένες από τις σχέσεις συγγένειας και από την πολιτική εξουσία. Έτσι, στην καπιταλιστική κοινωνία, ο σύνδεσμος ανάμεσα στον τρόπο σεξουαλικής ρύθμισης, από τη μια, και στο σύστημα εξειδικευμένων οικονομικών σχέσεων το raison d'etre των οποίων είναι η συσσώρευση υπεραξίας, από την άλλη, έχει εξασθενίσει. Έχει εξασθενίσει σίγουρα πολύ πιο πολύ από ότι στις προκαπιταλιστικές προ-κρατικές κοινωνίες, όπου οι οικονομικές σχέσεις σε μεγάλο βαθμό σκιαγραφούνται μέσω μηχανισμών συγγένειας και καλύπτονται άμεσα με τη σεξουαλικότητα. Στην ύστερη καπιταλιστική κοινωνία του εικοστού αιώνα, επιπλέον, οι σύνδεσμοι ανάμεσα στη σεξουαλικότητα και τη συσσώρευση υπεραξίας έχουν εξασθενήσει ακόμα περισσότερο, από αυτό που η Eli Zaretsky ονόμασε «προσωπική ζωή»: ένα χώρο οικείων σχέσεων, συμπεριλαμβανομένης και της σεξουαλικότητας, της φιλίας και της αγάπης, που δεν μπορεί πλέον να ταυτιστεί με την οικογένεια και που βιώνεται σαν αποσυνδεμένος από τις επιταγές της παραγωγής και της αναπαραγωγής.[6] Γενικά, λοιπόν, η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία περιέχει «χάσματα»: ανάμεσα στο οικονομικό σύστημα και το σύστημα συγγένειας· ανάμεσα στην οικογένεια και την προσωπική ζωή· και ανάμεσα στο σύστημα κοινωνικής θέσης και την ταξική ιεραρχία. Σε αυτό το είδος υψηλά διαφοροποιημένης κοινωνίας, δεν έχει νόημα για μένα να συλλάβουμε τον τρόπο σεξουαλικής ρύθμισης σαν απλώς τμήμα της οικονομικής δομής. Ούτε να συλλάβουμε τις queer διεκδικήσεις για αναγνώριση της διαφοράς σαν κακοδιατυπωμένες διεκδικήσεις για αναδιανομή.

Επίσης, από μια άλλη άποψη, το επιχείρημα ορισμός αυτό καταφέρνει πολύ λίγα. Η Butler θέλει να συνάγει πως οι αγώνες για τη σεξουαλικότητα είναι οικονομικοί, αλλά αυτό το συμπέρασμα καθίσταται ταυτόλογο. Αν οι σεξουαλικοί αγώνες είναι εξ ορισμού οικονομικοί, τότε δεν είναι οικονομικοί με την ίδια έννοια που είναι οικονομικοί οι αγώνες για το ρυθμό της εκμετάλλευσης. Το να ονομάζουμε απλά και τα δυο είδη αγώνων «οικονομικά» διακινδυνεύει να συντρίψει τις διαφορές, να δημιουργήσει την παραπλανητική εντύπωση πως θα συνεργαστούν αυτόματα και να αμβλύνει την ικανότητά μας να θέσουμε και να απαντήσουμε σε δύσκολα αλλά πιεστικά ερωτήματα για το πώς μπορούμε να τους κάνουμε να συνεργαστούν όταν στην πραγματικότητα αποκλίνουν και έρχονται σε σύγκρουση.[7]

Αυτό με φέρνει στη λειτουργική παράμετρο του δεύτερου επιχειρήματος της Butler. Εδώ ο ισχυρισμός είναι πως η ετεροκανονιστική ρύθμιση της σεξουαλικότητας είναι οικονομική – όχι εξ ορισμού, αλλά επειδή είναι λειτουργική για την επέκταση της υπεραξίας. Ο καπιταλισμός, με άλλα λόγια, «χρειάζεται» τα πλεονεκτήματα της υποχρεωτικής ετεροσεξουαλικότητας. Κατά συνέπεια, σύμφωνα με τη Butler, οι αγώνες των γκέι και των λεσβιών ενάντια στον ετεροσεξισμό απειλούν την «λειτουργικότητα» του καπιταλιστικού συστήματος.

Όπως όλα τα λειτουργιστικά επιχειρήματα, και αυτό συντάσσεται ή συμβαδίζει με τις εμπειρικές σχέσεις αιτίου αποτελέσματος. Εμπειρικά, ωστόσο, είναι μάλλον απίθανο οι αγώνες των γκέι και των λεσβιών να απειλούν τον καπιταλισμό στην πραγματικά υπάρχουσα ιστορική μορφή του. Αυτό μπορεί να συνέβαινε αν οι ομοφυλόφιλοι είχαν κατασκευαστεί σαν μια κατώτερη αλλά χρήσιμη τάξη υπηρετών εργαζομένων των οποίων η εκμετάλλευση θα ήταν κεντρική για τα ενεργήματα της οικονομίας, όπως ήταν για παράδειγμα οι Αφροαμερικάνοι. Τότε κάποιος θα μπορούσε να πει πως τα συμφέροντα του κεφαλαίου υπηρετούνται με το να κρατούνται «στη θέση τους». Στην πραγματικότητα ωστόσο, οι ομοφυλόφιλοι πιο συχνά κατασκευάζονται σαν μια ομάδα που η ίδια τους η ύπαρξη είναι ένα βδέλυγμα, παρόμοια με την κατασκευή των Εβραίων από τους Ναζί· δε θα πρέπει να έχουν καθόλου θέση στην κοινωνία. Δεν είναι παράξενο λοιπόν, που οι βασικοί αντίπαλοι των δικαιωμάτων των γκέι και των λεσβιών σήμερα δεν είναι οι πολυεθνικές εταιρίες αλλά η θρησκευτική και πολιτική συντήρηση, της οποίας έμμονη ιδέα είναι η

Page 152: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

κοινωνική θέση, όχι το κέρδος. Στην πραγματικότητα, κάποιες πολυεθνικές - σημειωτέον οι American Airlines, Apple Computer, και Disney – έχουν προσελκύσει την οργή τέτοιων συντηρητικών εφαρμόζοντας φιλικές για τους γκέι πολιτικές, όπως επιδόματα οικιακής συμβίωσης. Προφανώς βλέπουν τα πλεονεκτήματα που έχει η διευκόλυνση των ομοφυλοφίλων, με την προϋπόθεση ότι δεν υφίστανται μποϋκοτάζ ή αλλιώς είναι και αρκετά μεγάλες ώστε να αντισταθούν σε τέτοια μποϋκοτάζ.

Εμπειρικά λοιπόν, ο σύγχρονος καπιταλισμός φαίνεται πως δεν απαιτεί τον ετεροσεξισμό. Με τα χάσματά της, ανάμεσα στο οικονομικό σύστημα και το σύστημα συγγένειας, και ανάμεσα στην οικογένεια και την προσωπική ζωή, η καπιταλιστική κοινωνία τώρα επιτρέπει σε σημαντικό αριθμό ατόμων να ζει μέσω της μισθωτής εργασίας του έξω από την ετεροφυλόφιλη οικογένεια. Θα επέτρεπε και σε πολλούς άλλους να κάνουν το ίδιο – αν άλλαζαν οι σχέσεις αναγνώρισης. Έτσι μπορούμε τώρα να απαντήσουμε ένα από τα ερωτήματα που τέθηκε νωρίτερα: τα οικονομικά μειονεκτήματα των ομοφυλοφίλων κατανοούνται καλύτερα σαν αποτελέσματα του ετεροσεξισμού στις σχέσεις αναγνώρισης απ' ότι σαν δεμένα στην οικονομική δομή του καπιταλισμού. Τα καλά νέα είναι πως δε χρειάζεται να ανατρέψουμε τον καπιταλισμό για να εξαλείψουμε αυτά τα μειονεκτήματα – παρόλο που σίγουρα πρέπει να τον ανατρέψουμε για άλλους λόγους. Τα άσχημα νέα είναι πως πρέπει να μετασχηματίσουμε το υπάρχον σύστημα κοινωνικών θέσεων και να αναδομήσουμε τις σχέσεις αναγνώρισης.

Με το λειτουργιστικό επιχείρημα της, η Butler ανέστησε αυτό που στη δικιά μου οπτική είναι ένα από τα χειρότερα στοιχεία του Μαρξισμού της δεκαετίας του 1970 και του σοσιαλιστικού φεμινισμού: τη γενικευτική οπτική της καπιταλιστικής κοινωνίας σαν ένα μονολιθικό «σύστημα» αλληλοδιαπλεκόμενων δομών καταπίεσης που ενισχύουν αδιάρρηκτα η μια την άλλη. Αυτή η οπτική παραβλέπει τα «χάσματα». Έχει ασκηθεί ισχυρή και πειστική κριτική από πολλές κατευθύνσεις σ' αυτήν την οπτική, συμπεριλαμβανομένου του μεταδομιστικού παραδείγματος που επικαλείται η Butler και του Βεμπεριανού που υιοθετώ εγώ. Η λειτουργιστική θεωρία συστημάτων αποτελεί ένα ρεύμα της σκέψης της δεκαετίας του 1970 που καλύτερα να ξεχαστεί.

Το ερώτημα τι θα έπρεπε να αντικαταστήσει το λειτουργισμό εμφανίζεται στο τρίτο επιχείρημα της Butler ενάντια στο δικό μου πλαίσιο εργασίας της αναδιανομής/αναγνώρισης. Αυτό το επιχείρημα είναι αποδομητικό. Η σημασία του δεν είναι φυσικά να επιμείνει ότι οι ρίζες του ετεροσεξισμού είναι οικονομικές σε αντίθεση με το «απλώς πολιτισμικό», αλλά να αποδομήσει τη «διάκριση υλικού/πολιτισμικού». Αυτή η διάκριση, ισχυρίζεται η Butler, είναι «ασταθής». Σημαντικά ρεύματα της νεο-Μαρξικής σκέψης, από τον Raymond Williams ως τον Althusser, την έχει θέσει ανεπιστρεπτεί σε «κρίση». Ωστόσο, η χαριστική βολή έρχεται από τους ανθρωπολόγους, ειδικά τον Mauss και τον Levi-Strauss. Οι καταγραφές του καθενός από αυτούς για «το δώρο» και «την ανταλλαγή των γυναικών» αποκαλύπτουν πως οι «πρωτόγονες» διαδικασίες ανταλλαγής δεν μπορούν να αποδοθούν στη μια ή στην άλλη πλευρά του υλικού/πολιτισμικού διπόλου. Όντας και τα δυο ταυτόχρονα, οι τέτοιου είδους διαδικασίες «αποσταθεροποιούν» την ίδια τη διάκριση. Έτσι, με το να επικαλούμαι τη διάκριση υλικού/πολιτισμικού σήμερα, υποστηρίζει η Butler, έχω υποπέσει σε ένα «θεωρητικό αναγχρονισμό».

Αυτό το επιχείρημα δεν είναι πειστικό για πολλούς λόγους, ο πρώτος εκ των οποίων είναι ότι συγχέει «το οικονομικό» με «το υλικό». Η Butler υποθέτει πως η κανονιστική διάκρισή μου μεταξύ αναδιανομής και αναγνώρισής πατάει πάνω σε μια οντολογική διάκριση ανάμεσα στο υλικό και το πολιτισμικό. Οπότε συμπεραίνει πως το να αναδομήσουμε αυτή τη δεύτερη διάκριση σημαίνει πως πρέπει να τραβήξουμε το χαλί κάτω απ' τα πόδια της πρώτης. Στην πραγματικότητα ωστόσο, αυτή η υπόθεση δε στέκει. Όπως παρατήρησα και νωρίτερα, οι αδικίες της παραγνώρισης είναι, από τη δικιά μου οπτική, τόσο υλικές όσο και οι αδικίες της άνισης διανομής. Έτσι, η κανονιστική διάκρισή μου δεν πατάει πάνω σε καμιά οντολογική διαφορά. Αυτό με το οποίο όντως σχετίζεται, είναι η διάκριση ανάμεσα στο οικονομικό και το πολιτισμικό. Αυτό ωστόσο, δεν είναι μια οντολογική διάκριση αλλά μια κοινωνικο-θεωρητική διάκριση. Η διάκριση οικονομικού/πολιτισμικού, και όχι η διάκριση υλικού/πολιτισμικού, είναι ο πραγματικός σύνδεσμος ανάμεσα στη Butler και εμένα, μια διάκριση της οποίας η κατάσταση είναι το ζήτημα.

Page 153: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Ποια είναι λοιπόν η εννοιολογική κατάσταση της οικονομικής/πολιτισμικής διάκρισης; Τα ανθρωπολογικά επιχειρήματα ρίχνουν κάποιο φως στο ζήτημα, κατά τη γνώμη μου, αλλά όχι με τρόπο που να υποστηρίζει τη θέση της Butler. Όπως τους διαβάζω εγώ, και ο Mauss και ο Levi-Strauss, ανέλυσαν διαδικασίες ανταλλαγής σε προ-κρατικές, προκαπιταλιστικές κοινωνίες, όπου η κυρίαρχη ιδιότητα των κοινωνικών σχέσεων ήταν η συγγένεια. Στις περιγραφές τους, η συγγένεια δεν οργάνωνε μόνο το γάμο και τις σεξουαλικές σχέσεις, αλλά και τις διαδικασίες εργασίας και διανομής των αγαθών· τις σχέσεις εξουσίας, την ανταποδοτικότητα και την υποχρέωση· και τις συμβολικές ιεραρχίες της κοινωνικής θέσης και του κύρους. Ούτε διακριτές οικονομικές σχέσεις υπήρχαν ούτε διακριτές πολιτισμικές σχέσεις· ως εκ τούτου, η διάκριση οικονομικού/πολιτισμικού μάλλον δεν ήταν διαθέσιμη στα μέλη εκείνων των κοινωνιών. Δεν συνάγεται από αυτό ωστόσο, ότι αυτή η διάκριση είναι χωρίς νόημα ή άχρηστη. Αντίθετα, μπορεί να εφαρμοστεί με χρήσιμο και σημαντικό τρόπο στις καπιταλιστικές κοινωνίες, ο οποίες αντίθετα με τις επονομαζόμενες «πρωτόγονες» περιέχουν όντως τις κοινωνικο-δομικές διαφοροποιήσεις που μελετάμε.[8] Επιπλέον, μπορεί να εφαρμοστεί από εμάς και σε κοινωνίες πους στερούνται αυτές τις διαφοροποιήσεις, για να εντοπίσουμε πως διαφέρουν από τις δικές μας. Κάποιος μπορεί να πει, για παράδειγμα, όπως έκανα εγώ μόλις τώρα, πως σε τέτοιες κοινωνίες ένα μοναδικό σύστημα κοινωνικών σχέσεων διαχειρίζεται και την οικονομική και την πολιτισμική ενσωμάτωση, ζητήματα που είναι σχετικά αποσυζευγμένα στην καπιταλιστική κοινωνία. Αυτό επίσης, είναι ακριβώς το πνεύμα με το οποίο κατανοώ το Mauss και το Levi-Strauss. Όποιες κι αν είναι οι προθέσεις τους σχετικά με «το οικονομικό» και «το πολιτισμικό», κερδίζουμε λιγότερα αν τους διαβάζουμε σαν να έχουν αποσταθεροποιήσει τη διάκριση από ότι αν τους διαβάζουν σαν να την έχουν ιστορικοποιήσει. Το ζήτημα, με άλλα λόγια, είναι να ιστορικοποιήσουμε μια διάκριση κεντρική στο σύγχρονο καπιταλισμό – και με αυτήν και τον ίδιο το σύγχρονο καπιταλισμό- τοποθετώντας και τα δυο στο ευρύτερο ανθρωπολογικό πλαίσιο και επομένως αποκαλύπτοντας την ιστορική ιδιαιτερότητά τους.

Έτσι, το «αποσταθεροποιητικό» επιχείρημα της Butler βγαίνει εκτός πορείας σε δύο ζωτικά σημεία. Πρώτον, γενικεύει αθέμιτα για την καπιταλιστική κοινωνία ένα χαρακτηριστικό που είναι ειδικό στις προκαπιταλιστικές κοινωνίες: το οποίο είναι, η απουσία μιας κοινωνικο-δομικής οικονομικής/πολιτισμικής διαφοροποίησης. Δεύτερον, υποθέτει λαθεμένα πως το να ιστορικοποιήσουμε μια διάκριση σημαίνει να τη θεωρήσουμε ασήμαντη και άχρηστη για την κοινωνική θεωρία. Στην πραγματικότητα, η ιστορικοποίηση κάνει το αντίθετο. Δεν θεωρεί φυσικά τις διακρίσεις ασταθείς, αλλά αποδίδει μεγαλύτερη ακρίβεια στη χρήση τους.

Από τη δικιά μου οπτική λοιπόν, η ιστορικοποίηση αποτελεί μια καλύτερη προσέγγιση για την κοινωνική θεωρία από την αποσταθεροποίηση και την αποδόμηση.[9] Μας επιτρέπει να εκτιμήσουμε τον κοινωνικο-δομικά διαφοροποιημένο και ιστορικά εξειδικευμένο χαρακτήρα της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας. Κάνοντας αυτό το πράγμα, μας δίνει επίσης τη δυνατότητα να εντοπίσουμε την αντιλειτουργική στιγμή της και τις δυνατότητες αντισυστημικής «επίδρασης» και κοινωνικής αλλαγής. Αυτά εμφανίζονται όχι μόνο με μια αφηρημένη διιστορική ιδιοποίηση της γλώσσας , όπως η «επανανοηματοδότηση» ή η «επιτελεστικότητα», αλλά μάλλον με τον πραγματικά αντιφατικό χαρακτήρα των συγκεκριμένων κοινωνικών σχέσεων. Με μια ιστορικά συγκεκριμένη, διαφοροποιημένη ματιά της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας, μπορούμε να εντοπίσουμε τα κενά, τους μη-ισομορφισμούς της κοινωνική θέσης και της τάξης, τις πολλαπλές αντιφατικές επερωτήσεις των κοινωνικών ζητημάτων, και τις πολλαπλές και πολύπλοκες ηθικές αναγκαιότητες που κινητροδοτούν τους αγώνες για κοινωνική δικαιοσύνη.

Επίσης αν ειδωθεί μ' αυτήν την οπτική, η τρέχουσα πολιτική συνένωση δεν κατανοείται επαρκώς, από μια διάγνωση που κεντράρει στην υποτιθέμενη παλινόρθωση του ορθόδοξου Μαρξισμού. Συλλαμβάνεται καλύτερα μάλλον, από μια διάγνωση που αναγνωρίζει ειλικρινά, και ψάχνει να ξεπεράσει, τις διαιρέσεις στην Αριστερά ανάμεσα στα σοσιαλιστικά/σοσιαλδημοκρατικά ρεύματα που προσανατολίζονται προς πολιτικές αναδιανομής, από τη μια, και τα πολυπολιτισμικά ρεύματα που προσανατολίζονται προς πολιτικές αναγνώρισης, από την άλλη. Το απολύτως αναγκαίο σημείο εκκίνησης για μια τέτοια ανάλυση θα πρέπει να είναι μια καταρχάς αναγνώριση πως και οι δυο πλευρές

Page 154: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

έχουν θεμιτές διεκδικήσεις, που πρέπει κάπως να εναρμονιστούν προγραμματικά και να τεθούν σε πολιτική συνέργεια. Η κοινωνική δικαιοσύνη σήμερα, εν συντομία, χρειάζεται και την αναδιανομή και την αναγνώριση· κανένα από τα δυο από μόνο του δεν αρκεί.

Πάνω σ' αυτό το τελευταίο σημείο, είμαι σίγουρη, πως η Butler και εγώ συμφωνούμε. Παρά την απροθυμία της να επικαλείται τη γλώσσα της κοινωνικής δικαιοσύνης, και παρά τις θεωρητικές διαφωνίες μας, και οι δυο είμαστε αφοσιωμένες στην ανάκτηση των καλύτερων στοιχείων της σοσιαλιστικής πολιτικής και στο να τις ενοποιήσουμε με τα καλύτερα στοιχεία των πολιτικών των «νέων κοινωνικών κινημάτων». Ομοίως, είμαστε και οι δύο αφοσιωμένες στο να ανακτήσουμε τα πραγματικά πολύτιμα ρεύματα της νέο-Μαρξικής κριτικής του καπιταλισμού και να τα ενοποιήσουμε με τα πιο διορατικά ρεύματα της μετα-Μαρξικής κριτικής θεωρίας. Είναι προσόν του δοκιμίου της Butler, και ελπίζω, και του δικού μου βιβλίου επίσης, το ότι έχουμε θέσει αυτό το εγχείρημα και πάλι στο τραπέζι.

Σημειώσεις

Είμαι ευγνώμων για τα βοηθητικά σχόλια από τις Laura Kipnis, Linda Nicholson, και Eli Zaretsky.

[1] [Σ.τ.μ.] Το κείμενο αυτό είναι μια απάντηση στο κείμενο το «Απλώς πολιτισμικό» της Judith Butler που παρουσιάστηκε αρχικά ως διάλεξη σε συζήτηση ολομέλειας με τίτλο Locations of power [«Τόποι της εξουσίας»] στο πλαίσιο του συνεδρίου Rethinking Marxism στο Amherst της Μασαχουσέτης το Δεκέμβριο του 1996. Ακολούθως δημοσιεύτηκε και στο Social Text, αριθ, 52-3, φθινόπωρο/χειμώνας 1997, συνοδευόμενο και από την απάντηση της Nancy Fraser, αλλά και στο αγγλικό περιοδικό New Left Review (τ. 227, Ιαν./Φεβ. 1998) χωρίς να συνοδεύεται από την απάντηση της Fraser. Η ελληνική μετάφραση του κειμένου της Butler έγινε από την τελευταία αυτή έκδοση από τον Άκη Γαβριηλίδη, και δημοσιεύτηκε στο τεύχος 93 (Οκτώβρης-Δεκέμβρης 2005) του περιοδικού Θέσεις [http://www.theseis.com/index.php?option=com_content&task=view&id=912&Itemid=29]. Από την απάντηση της Fraser ωστόσο ο σύντροφος Γαβριηλίδης δεν μπήκε στον κόπο να μεταφράσει παρά τον τίτλο [και να κάνει ένα σχόλιο πάνω στον τίτλο του βιβλίου της Nancy Fraser, Justice Interruptus: Ο τίτλος του βιβλίου αυτού προφανώς αποτελεί κάποιου είδους λογοπαίγνιο? κατά λέξη σημαίνει «διακεκομμένη (ανολοκλήρωτη) δικαιοσύνη», αλλά η συγκεκριμένη διατύπωσή της παραπέμπει στην έκφραση «διακεκομμένη συνουσία» (coitus interruptus), η οποία είναι η μόνη άλλη περίπτωση χρησιμοποίησης του συγκεκριμένου λατινικού όρου στα αγγλικά.], γι' αυτό και θα πρέπει να αρκεστούμε στη δική μου ταπεινή μετάφραση.

[2] Βλέπε ειδικά της εισαγωγή και το κεφάλαιο 1, «From Redistribution to Recognition? Dilemmas of Justice in a Tostsocialist' Age», στο Nancy Fraser, Justice Interruptus: Critical Reflections on the 'Postsocialist' Condition (New York: Routledge, 1997).

[3] Σε αυτά που ακολουθούν θα αφήσω κατά μέρος ένα πρόβλημα που υπάρχει σχετικά με την απόδοση του επιχειρήματος του Justice Interruptus από τη Butler. Με παρουσιάζει σαν να λέω κατηγορηματικά ότι ο ετεροσεξισμός είναι μια καθαρή αδικία παραγνώρισης, που στερείται άνισης διανομής. Στην πραγματικότητα, συζήτησα αυτό το θέμα υποθετικά με τη μορφή διανοητικού πειραματισμού. Στοχεύοντας να αποκαλύψω τις ιδιαίτερες λογικές των διεκδικήσεων αναδιανομής και των διεκδικήσεων αναγνώρισης αντίστοιχα, κάλεσα τους αναγνώστες να φανταστούν ένα εννοιολογικό φάσμα καταπιεζόμενων συλλογικοτήτων, κυμαινόμενων από τα ιδανικά-τυπικά θύματα της άνισης διανομής στη μια άκρη ως τα ιδανικά-τυπικά θύματα της καθαρής παραγνώρισης στην άλλη άκρη, με υβριδικές ή «δισθενείς» περιπτώσεις στο ενδιάμεσο. Με αυτό το υποθετικό πνεύμα, σκιαγράφησα μια έννοια μιας «περιφρονούμενης σεξουαλικότητας» σαν μια συγκεκριμένη προσέγγιση του ιδανικού τύπου στο άκρο της παραγνώρισης στο παραπάνω φάσμα, ενώ παράλληλα επισήμανα σαφώς ότι αυτή η έννοια της σεξουαλικότητας ήταν αμφιλεγόμενη και ενώ άφηνα ανοιχτό το ζήτημα του αν και πόσο στενά ανταποκρινόταν στις πραγματικά υπάρχουσες ομοφυλόφιλες συλλογικότητες που αγωνίζονται για δικαιοσύνη στον πραγματικό κόσμο. Έτσι, η ανάλυση μου για την «παραγνώριση» του ετεροσεξισμού

Page 155: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

στο Justice Interruptus είναι πολύ πιο εξειδικευμένη από ότι αφήνει να φανεί η Butler. Επίσης, πρόσφατα, υποστήριξα πως για πρακτικούς λόγους σχεδόν όλες οι συλλογικότητες του πραγματικού κόσμου είναι «δισθενείς». Σχεδόν όλες, δηλαδή, έχουν και ένα οικονομικό στοιχείο και ένα στοιχείο κοινωνικής θέσης· σχεδόν όλες, οπότε, υφίστανται και την άνιση διανομή και την παραγνώριση όπου καμία από αυτές τις αδικίες δεν είναι απλώς έμμεσο αποτέλεσμα της άλλης, αλλά καθεμία έχει ένα ανεξάρτητο βάρος. Παρόλα αυτά δεν είναι όλες δισθενείς με τον ίδιο τρόπο, ούτε στον ίδιο βαθμό. Κάποιοι άξονες καταπίεσης κλίνουν περισσότερο προς το διανεμητικό άκρο του φάσματος, ενώ άλλες γέρνουν περισσότερο προς το άκρο της αναγνώρισης, ενώ άλλες παρατάσσονται περισσότερο προς το κέντρο. Σύμφωνα με αυτή την εκτίμηση, ο ετεροσεξισμός, ενώ συνίσταται εν μέρει σε άνιση διανομή, συνίσταται κυρίως σε αδικίες παραγνώρισης και είναι ριζωμένος κατά κύριο λόγο στο σύστημα της κοινωνικής θέσης που κατασκευάζει την ομοφυλοφιλία σαν υποτιμημένη και τη θεσμίζει σαν περιφρονημένη σεξουαλικότητα. Για το πρωτότυπο επιχείρημα βλέπε Justice Interruptus, κεφάλαιο 1. Για το επακόλουθο ξεκαθάρισμα βλέπε Nancy Fraser, «Social Justice in the Age of Identity Politics: Redistribution, Recognition, and Participation,» στο The Tanner Lectures on Human Values, vol. 18 (Salt Lake City: University of Utah Press, forthcoming).

[4] Γενικά, κάποιος πρέπει να διακρίνει ανάμεσα σε διάφορα ζητήματα εδώ: 1) τη φύση των αδικιών που τίθενται υπό συζήτηση 2) τα τελικά αίτιά τους, 3) τους σύγχρονους αιτιώδεις μηχανισμούς που τις αναπαράγουν και 4) τις λύσεις τους. Είμαι ευγνώμων στον Erik Olin Wright για αυτό το σημείο (ιδιωτική επικοινωνία, 1997). [Σ.τ.μ. Ο δαίμων του διαδικτύου εξαφάνισε την παραπομπή για αυτή την υποσημείωση από το σώμα του κειμένου στην ηλεκτρονική πηγή από όπου το πήρα (http://www.ucm.es/info/rqtr/biblioteca/Estudios%20Queer/hetrosexim%20misrecognition%20and%20capitalism%20a%20response%20to%20judi~1.pdf.). Αλλά προφανώς αντιστοιχεί στην παράγραφο όπου και τοποθέτησα εγώ κατ' εκτίμηση την παραπομπή.]

[5] [Σ.τ.μ.] Ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους, μια έννοια που χρησιμοποιεί ο Λουί Αλτουσέρ, μαρξιστής φιλόσοφος με τον οποίο η Butler «συνδιαλέγεται» κριτικά στο έργο της.

[6] Eli Zaretsky, Capitalism, the Family, and Personal Life (New York: Harper and Row, 1976).

[7] Έτσι το επιχείρημα ορισμός απλώς σπρώχνει την ανάγκη για διακρίσεις σε ένα άλλο επίπεδο. Κάποιος θα μπορούσε φυσικά να πει πως μια πολιτική διεκδίκηση μπορεί να είναι οικονομική με οποιονδήποτε από τους δυο τρόπος: πρώτον, αντιπαλεύοντας την παραγωγή και αναπαραγωγή υπεραξίας, συμπεριλαμβανομένης της υπεραξίας, και δεύτερον αντιπαλεύοντας την παραγωγή και αναπαραγωγή νορμών, σημασιοδοτήσεων και κατασκευών ατομικότητας συμπεριλαμβανομένων αυτών που αφορούν τη σεξουαλικότητα. Αλλά δεν μπορώ να καταλάβω πως αυτό βελτιώνει την απλούστερη δική μου στρατηγική να περιορίζω τον όρο οικονομικό στο καπιταλιστικό του νόημα και να διακρίνω τις διεκδικήσεις για αναγνώριση από τις διεκδικήσεις για αναδιανομή.

[8] Σε αυτό το σύντομο δοκίμιο δεν μπορώ να ασχοληθώ με το σημαντικό αλλά δύσκολο ερώτημα του πως η διάκριση οικονομικού/πολιτισμικού εφαρμόζεται καλύτερα στην κριτική θεωρία της σύγχρονης καπιταλιστικής κοινωνίας. Στο «Social Justice in the Age of Identity Politics» ωστόσο, συζητώ αυτό το ερώτημα εκτενώς. Απορρίπτοντας τη θεώρηση της οικονομίας και του πολιτισμού σαν ξεχωριστές σφαίρες, προτείνω μια κριτική προσέγγιση που αποκαλύπτει τις κρυμμένες συνδέσεις που υπάρχουν μεταξύ τους. Το ζήτημα, με άλλα λόγια, είναι να χρησιμοποιήσουμε τη διάκριση ενάντια στο κάλυμμα, κάνοντας εμφανή και επιδεκτικά κριτικής, τόσο τα πολιτισμικά περιεχόμενα φαινομενικά οικονομικών διαδικασιών όσο και τα οικονομικά περιεχόμενα φαινομενικά πολιτισμικών διαδικασιών. Ένας τέτοιος «δυισμός στην οπτική» μας βέβαια είναι δυνατός φυσικά, μόνο εφόσον έχουμε τη διάκριση οικονομικού/πολιτισμικού.

[9] Σε ένα άλλο επίπεδο ωστόσο, σκοπεύω να υποστηρίξω την αποδόμηση. Εκφράζει μια προσέγγιση των πολιτικών αναγνώρισης που είναι συχνά ανώτερη στη δικιά μου οπτική, σε σχέση με τις

Page 156: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

καθιερωμένες πολιτικές της ταυτότητας. Μια αποδομητική πολιτική της αναγνώρισης είναι μετασχηματιστική, όχι επικυρωτική, των υπαρχουσών ταυτοτήτων και διαφοροποιήσεων. Από αυτή την άποψη, έχει συγγένεια με το σοσιαλισμό, τον οποίο τον κατανοώ ως μια μετασχηματιστική, και όχι επικυρωτική, προσέγγιση των πολιτικών της αναδιανομής. Για ένα ξεκαθάρισμα αυτού του επιχειρήματος, βλέπε Justice Interruptus, κεφάλαιο 1. Παρόλα αυτά, δεν βρίσκω την αποδόμηση χρήσιμη στο επίπεδο στο οποίο την επικαλείται η Butler: δηλαδή, στο επίπεδο της κοινωνικής θεωρίας.

Πηγή: http://www.rebelnet.gr/articles/view/Heterosexism--Misrecognition-and-Capitalism--A-Res

Σάββατο, 24 Μαρτίου 2012

"Λοιπόν, ποια είναι τα αιτήματα; Και πού πάνε από εδώ και πέρα;", της Judith Butler

Page 157: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Από τότε που το κίνημα Occupy αναδύθηκε στο πολιτικό τοπίο, επικριτές και σκεπτικιστές ρωτούσαν, "λοιπόν, ποια είναι τα αιτήματα;". Και πιο πρόσφατα, οι σκεπτικιστές έχουν αναρωτηθεί μήπως το κίνημα έχει χάσει δυναμική, δεδομένου ότι πολλοί από τους δημόσιους χώρους που είχαν καταληφθεί έχουν εκκαθαριστεί από την αστυνομική δύναμη υπό τις εντολές του κράτους. Ας εξετάσουμε πρώτα το θέμα των αιτημάτων, και στη συνέχεια, θα

Page 158: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

στραφούμε στο ερώτημα προς τα πού κινείται τώρα το κίνημα Occupy. Αν σκεφτούμε αυτό το πρώτο ερώτημα, μπορούμε να διαπιστώσουμε πόσο σταθερά εδραιωμένη είναι η αντίληψη ότι τα πολιτικά κινήματα, για να χαρακτηριστούν «πολιτικά», πρέπει (α) να είναι οργανωμένα γύρω από ένα συγκεκριμένο και διακριτό κατάλογο αιτημάτων, και (β) να προσπαθούν να ικανοποιηθούν αυτά τα αιτήματα. Προς στιγμήν, ας εξετάσουμε τι είδος πολιτικής χαρακτηρίζεται από τέτοιες παραδοχές, και τι είδος όχι. Με άλλα λόγια, αν και θεωρούμε ως δεδομένο ότι η πολιτική πρέπει να προσκομίσει ένα κατάλογο αιτημάτων που μπορούν να ικανοποιηθούν, αυτό δεν σημαίνει ότι έχουμε δίκιο να θεωρούμε αυτήν την εκδοχή της πολιτικής ως δεδομένη, όπως κάνουμε σαφώς ορισμένοι από εμάς. Ας σκεφτούμε, τότε, για τα συστατικά στοιχεία αυτού του σκεπτικιστικού ισχυρισμού, και ας δούμε ποια εκδοχή της πολιτικής υποτίθεται και προωθείται από αυτό το ερώτημα. Επιπλέον, ας εξετάσουμε αν το είδος της πολιτικής που το Occupy επιδιώκει όχι μόνο αποτυγχάνει -ή αρνείται- να συμμορφωθεί με αυτήν την ιδέα της πολιτικής, αλλά ενεργά προσπαθεί να δημιουργήσει μια άλλη. Ας ξεκινήσουμε με δύο από τα βασικά δομικά στοιχεία της σκεπτικιστικής θέσης: (1) αιτήματα που εμφανίζονται με τη μορφή ενός καταλόγου, (2) αιτήματα που μπορούν να ικανοποιηθούν. 1. Αιτήματα που θα πρέπει να λάβουν τη μορφή ενός καταλόγου. Ας φανταστούμε ότι το κίνημα Occupy έλεγε ότι έχουμε τρία αιτήματα: (α) να σταματήσουν οι κατασχέσεις σπιτιών, (β) να διαγραφούν τα χρέη των φοιτητών, και (γ) να μειωθεί η ανεργία. Κατά κάποιο τρόπο, καθένα από αυτά τα αιτήματα απηχεί σίγουρα το Occupy, και άνθρωποι που ασχολούνται με αυτά τα θέματα έχουν σαφώς ενταχθεί στοOccupy και συμμετείχαν σε διαδηλώσεις ενάντια στις κατασχέσεις σπιτιών, για τη διαγραφή των χρεών των φοιτητών, και για τη μείωση της ανεργίας. Έτσι, ο κατάλογος των αιτημάτων σχετίζεται σαφώς με το Κίνημα Occupy, όμως θα είναι λάθος να πούμε ότι η πολιτική σημασία ή επίδραση του κινήματος Occupyμπορεί να κατανοηθεί πολύ καλά μέσω αυτών των αιτημάτων ή μιας πολύ μεγαλύτερης λίστας αιτημάτων. Ο πρώτος λόγος είναι ότι ένας ''κατάλογος'' είναι μια σειρά αιτημάτων. Αλλά ένας κατάλογος δεν εξηγεί πώς αυτά τα αιτήματα σχετίζονται το ένα με το άλλο. Εάν ένα από τα κύρια πολιτικά σημεία του κινήματος πρέπει να επιστήσει την προσοχή, και να αντισταθεί, στις αυξανόμενες ανισότητες πλούτου, τότε αυτό είναι η κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα που διασχίζει όλα τα συγκεκριμένα αιτήματα που ένας τέτοιος κατάλογος μπορεί να περιλαμβάνει. Αλλά αυτό δεν θα μετρούσε πραγματικά ως ένα αίτημα μεταξύ πολλών άλλων. Με άλλα

Page 159: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

λόγια, μέσω ποιας γλώσσας και ποιας δράσης θα επιστήσουμε την προσοχή στην αυξανόμενη ανισότητα πλούτου, όπου οι πλούσιοι μονοπωλούν ολοένα μεγαλύτερες ποσότητες του πλούτου και οι φτωχοί περιλαμβάνουν τώρα έναν αυξανόμενο αριθμό του πληθυσμού; Το σημείο αυτό γίνεται εμφανές από κάθε ένα από τα ειδικότερα ζητήματα που περιλαμβάνονται στον κατάλογο, έναν κατάλογο που θα μπορούσε να περιλαμβάνει τον αποδεκατισμό των κοινωνικών υπηρεσιών, της δημόσιας υγείας, των συντάξεων, καθώς και την αύξηση της ''ευέλικτης'' εργασίας που μετατρέπει τους εργαζόμενους σε πληθυσμό μίας χρήσης, την καταστροφή της δημόσιας και οικονομικά προσιτής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, τον συνωστισμό στα πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια δημόσια σχολεία, τις φοροαπαλλαγές για τους πλούσιους, την κατάπτωση των μισθών, και την αύξηση της κυβερνητικής στήριξης στη βιομηχανία των φυλακών. Μπορούμε να κάνουμε μια τέτοια λίστα, να προσθέσουμε σε αυτή, ακόμη και να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, αλλά κανένα στοιχείο στον κατάλογο αυτόν δεν μπορεί να μας βοηθήσει να εξηγήσουμε γιατί συγκεντρώνονται όλα αυτά τα στοιχεία μαζί σε έναν κατάλογο. Αν υποστηρίζουμε, ωστόσο, ότι οι αυξανόμενες διαφορές πλούτου και η ανισότητα που προκύπτουν άμεσα από τις σύγχρονες μορφές του καπιταλισμού γίνονται φανερές από κάθε ένα από αυτά τα θέματα, και ότι μαζί μπορούν να αποδείξουν τον ισχυρισμό ότι ο καπιταλισμός βασίζεται, και αναπαράγει, κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες αυτού του είδους, τότε διατυπώνουμε έναν ισχυρισμό για το πώς λειτουργεί ένα σύστημα και, ειδικότερα, πώς το καπιταλιστικό σύστημα λειτουργεί τώρα: οι ανισότητες γίνονται όλο και μεγαλύτερες, λαμβάνοντας νέες και καταστροφικές μορφές, και αυτή η επιταχυνόμενη διαδικασία της ανισότητας παραμένει ανεξέλεγκτη από το κράτος και τις παγκόσμιες αρχές που έχουν συμφέρον να κάνουν τον καπιταλισμό να λειτουργεί. Ο σκεπτικιστής ενδέχεται να εξακολουθήσει να απαντά ως εξής: ''αλλά δεν πρέπει να εργαζόμαστε σε κάθε ένα από αυτά τα ζητήματα ξεχωριστά, προκειμένου να υπάρξει οποιαδήποτε πραγματική διαφορά στις ζωές των ανθρώπων; Εάν όλοι μας αναλαμβάναμε κάποιο θέμα, θα μπορούσαμε να ανοίξουμε το δρόμο, βρίσκοντας πρακτικές λύσεις για κάθε ζήτημα του καταλόγου''. Η υιοθέτηση μιας τέτοιας άποψης, ωστόσο, σημαίνει ότι επιμένουμε πως τα ζητήματα μπορούν να διαχωριστούν το ένα από το άλλο. Αλλά αν χρειαζόμαστε να ξέρουμε τι συνδέει τα ζητήματα μεταξύ τους προκειμένου να δώσουμε λύση στο πρόβλημα αυτό, τότε η πολιτική μας εξαρτάται από τη διερώτησή μας για το συστημικό και ιστορικό χαρακτήρα του ίδιου του οικονομικού συστήματος. Πράγματι, αν καταλαβαίνουμε πως οι αυξανόμενες διαφορές πλούτου (και η συσσώρευση περισσότερου πλούτου από όλο και λιγότερους ανθρώπους, και η επέκταση της φτώχειας και της απόρριψης σε ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων)

Page 160: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

προκύπτουν από μια συγκεκριμένη οικονομική οργάνωση της κοινωνίας, που είναι προσανατολισμένη στο να παράγει όλο και πιο οξείες εκδοχές αυτής της ανισότητας, τότε, προκειμένου να αντιμετωπιστούν κάποια από τα ζητήματα αυτού του καταλόγου, πρέπει να καταλάβουμε την ευρύτερη δομή της ανισότητας την οποία κάθε ζήτημα καταδεικνύει, και πρέπει να σκεφτούμε τρόπους εναντίωσης σε αυτό το οικονομικό καθεστώς, αντί να προσπαθούμε να κάνουμε μικρές διορθώσεις στη λειτουργία του. Πράγματι, αν ''επιδιορθώσουμε'' κάθε πρόβλημα του καταλόγου χωρίς αντιμετώπιση της αναπαραγωγής της ανισότητας, και αν αυτή η ανισότητα αναπαράγεται με ολοένα και πιο οξείς τρόπους, τότε ο κατάλογος απλώς γίνεται μεγαλύτερος, ακόμη κι αν επιδιώξουμε να αφαιρέσουμε ένα συγκεκριμένο ζήτημα από αυτόν. Δεν μπορούμε να διορθώσουμε μια μορφή της ανισότητας χωρίς κατανόηση των ευρύτερων τάσεων της ανισότητας που επιδιώκουμε να υπερβούμε. Νομίζοντας ότι όλα τα ζητήματα πρέπει να διαχωρίζονται, χάνουμε το στόχο μας και περιορίζουμε το όραμά μας για κοινωνική και οικονομική δικαιοσύνη. Φυσικά, μπορεί κανείς να εργαστεί σε οποιοδήποτε από αυτά τα ζητήματα, την ίδια στιγμή που κάποιος αγωνίζεται για το τέλος της δομικής αναπαραγωγής της ανισότητας. Αλλά αυτό σημαίνει ότι κάποια ομάδα, κάποια πολιτική συνάρθρωση, πρέπει να κρατήσει την προσοχή στο πρόβλημα της δομικής ανισότητας. Αν νομίζουμε ότι υπάρχουν επαρκή μέσα στο πλαίσιο του ισχύοντος οικονομικού καθεστώτος για τη διόρθωση αυτών των προβλημάτων, τότε κάνουμε μια αλλόκοτη υπόθεση. Υποθέτουμε ότι το ίδιο το σύστημα που έχει παραγάγει την ανισότητα που χαρακτηρίζει όλα τα ζητήματα που περιλαμβάνει ο κατάλογος μπορεί να χρησιμεύσει ως αποδέκτης των αιτημάτων μας. Αυτό με οδηγεί στη δεύτερη υπόθεση που προκύπτει από την ερώτηση του σκεπτικιστή. 2. Τα αιτήματα θα πρέπει να μπορούν να ικανοποιηθούν. Αυτό σίγουρα φαίνεται ένα λογικό σημείο. Αλλά όποιος ισχυρίζεται ότι τα αιτήματα πρέπει να μπορούν να ικανοποιηθούν εικάζει ότι υπάρχει κάποιος ή κάποια υφιστάμενη θεσμική εξουσία όπου θα μπορούσε κανείς να προσφύγει για την ικανοποίηση των αιτημάτων του. Στις διαπραγματεύσεις των σωματείων που υποστηρίζονται από την απειλή των απεργιών, συνήθως υπάρχει ένας κατάλογος των αιτημάτων των οποίων η ικανοποίηση θα αποτρέψει την απεργία, ή η μη ικανοποίηση θα οδηγήσει στην έναρξη ή παράταση της απεργίας. Αλλά όταν η εταιρεία, η ένωση, ή το κράτος δεν θεωρείται νόμιμος εταίρος για διαπραγματεύσεις, τότε δεν έχει νόημα να προσφύγεις στην εν λόγω αρχή για διευθέτηση μέσω διαπραγματεύσεων. Στην πραγματικότητα, η προσφυγή σε αυτή την αρχή για την ικανοποίηση των αιτημάτων είναι ένας τρόπος απόδοσης νομιμότητας σε αυτή την αρχή. Έτσι, αρθρώνοντας αιτήματα που μπορούν να ικανοποιηθούν εξαρτάσαι ουσιαστικά από την απόδοση της νομιμότητας σε όσους

Page 161: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

έχουν την εξουσία να ικανοποιήσουν τα αιτήματα. Και όταν κάποιος παύει να απευθύνει τα αιτήματα σε αυτές τις αρχές, όπως συμβαίνει στη γενική απεργία, τότε είναι η παρανομία αυτών των αρχών που εκτίθεται. Αυτή είναι μία σημαντική επίπτωση της συμβολής της Gayatri Chakravorty Spivak στη θεωρία τουOccupy. Αλλά αν οι υπάρχοντες θεσμοί είναι συνένοχοι με το οικονομικό καθεστώς απ' το οποίο εξαρτώνται, και προάγουν την αναπαραγωγή της ανισότητας, τότε δεν μπορεί κανείς να απευθύνεται σε αυτούς για να θέσει τέρμα στις συνθήκες της ανισότητας. Μια τέτοια προσφυγή θα διαψευστεί στην πορεία της άρθρωσής της. Με απλά λόγια, η προσφυγή ή απαίτηση που επιδιώκει να ικανοποιηθεί από το υφιστάμενο κράτος, τα παγκόσμια νομισματικά ιδρύματα, ή τις εταιρείες, εθνικές ή διεθνικές, δίνει μεγαλύτερη δύναμη ακριβώς στις πηγές της ανισότητας, και με αυτόν τον τρόπο υποβοηθά και συνεργεί στην αναπαραγωγή της ίδιας της ανισότητας. Ως εκ τούτου, ένα άλλο σύνολο στρατηγικών απαιτούνται, και αυτό που βλέπουμε τώρα στο κίνημα Occupy είναι ακριβώς η ανάπτυξη μιας σειράς στρατηγικών που εφιστούν την προσοχή, και αντιτάσσονται, στην αναπαραγωγή της ανισότητας. Ίσως για τον σκεπτικιστή, η ιδέα της δημιουργίας "αδύνατων αιτημάτων" είναι ισοδύναμη με την εκκένωση του πεδίου της ίδιας της πολιτικής. Αλλά αυτή η αντίδραση θα πρέπει να επιστήσει την προσοχή μας στον τρόπο που το πεδίο της πολιτικής έχει συσταθεί έτσι ώστε τα ικανοποιήσιμα αιτήματα να είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της κατανόησής του. Με άλλα λόγια, γιατί πρέπει να δεχτούμε ότι η μόνη πολιτική που έχει νόημα είναι αυτή όπου μια σειρά αιτημάτων δημιουργούνται για τις αρχές, και όπου τα αιτήματα απομονώνουν τις μορφές ανισότητας και αδικίας τη μια από την άλλη, χωρίς να βλέπουν ή να διαγράφουν κάποιους συνδέσμους μεταξύ τους; Μπορεί να δει κανείς ότι ο περιορισμός της πολιτικής σε έναν κατάλογο αιτημάτων που μπορούν να ικανοποιηθούν κρατά το πεδίο της πολιτικής περιορισμένο στα σύγχρονα εκλογικά συστήματα που λειτουργούν με την προϋπόθεση ότι οποιαδήποτε ριζική αλλαγή στο οικονομικό καθεστώς είναι μη διαπραγματεύσιμη. Έτσι, ό,τι είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης, όποιο αίτημα ικανοποιείται, δεν αγγίζει ό,τι είναι μη διαπραγματεύσιμο, δηλαδή, την αναπαραγωγή ενός οικονομικού καθεστώτος που αναγεννά ανισότητες σε ανησυχητική κλίμακα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η συγκεκριμένη πολιτική που ορίζει την πρακτική και κατανοητή πολιτική ως παραγωγή και ικανοποίηση ενός καταλόγου διακριτών αιτημάτων είναι δεσμευμένη εκ των προτέρων στη νομιμότητα των υφιστάμενων οικονομικών και πολιτικών δομών, και στην άρνηση του συστημικού χαρακτήρα της ανισότητας.

Page 162: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Όπως μπορούμε να δούμε, ένας από τους βασικούς τρόπους με τους οποίους τα υφιστάμενα καθεστώτα εξουσίας διατηρούν τη νομιμοποίησή τους είναι καταρρίπτοντας και απορρίπτοντας όλες τις μορφές λαϊκής πολιτικής αντίστασης που θέτουν τη δική τους νομιμότητα υπό αμφισβήτηση. Έχουν ισχυρούς ιδιοτελείς λόγους για να απορρίψουν το κίνημα Occupy ως ''απολιτικό''. Αυτή τη στιγμή προσπαθούν να διατηρήσουν το μονοπώλιο του πολιτικού λόγου, προσπαθώντας, με άλλα λόγια, να ορίσουν και να ελέγξουν τη δύναμη του λόγου που καθορίζει ποιος θα δημιουργεί έννοιες, ποιων οι δράσεις είναι πραγματικά πολιτικές, και ποιος είναι ''παράλογος", "αποπροσανατολισμένος" και "μη πρακτικός". Η εξέγερση που θέτει υπό αμφισβήτηση αυτές τις στρατηγικές αυτο-νομιμοποίησης μας θυμίζει ότι μία μορφή διακυβέρνησης ή εξουσίας που είναι δημοκρατική εξαρτάται από τη λαϊκή βούληση του δήμου, τους ανθρώπους. Τι διέξοδο έχουν οι άνθρωποι όταν τα θεσμικά όργανα που υποτίθεται ότι τους αντιπροσωπεύουν ισότιμα, δημιουργούν όρους για βιώσιμη εργασία, διασφαλίζουν τη βασική υγειονομική περίθαλψη και την εκπαίδευση, και τιμούν τα βασικά δικαιώματα της ισότητας, καταλήγουν να διανέμουν όλα αυτά τα βασικά μέσα και δικαιώματα διαφοροποιημένα και παράλογα; Σε μια τέτοια στιγμή, υπάρχουν άλλοι τρόποι να θεσπιστεί η ισότητα, εμφανιζόμενοι όλοι μαζί στο δρόμο ή στο διαδίκτυο, δημιουργώντας συνεργασίες που καταδεικνύουν το συντονισμό, την αλληλεπικάλυψη, και τις ευρύτερες συνδέσεις μεταξύ όλων αυτών των ζητημάτων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο της σύγχρονης αδικίας. Κανένα πολιτικό ή οικονομικό καθεστώς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι είναι δημοκρατικό όταν αποτυγχάνει να αντιπροσωπεύει τα άτομα ισότιμα. Και όταν η ανισότητα γίνεται διάχυτη, και αντιμετωπίζεται ως ένα αμετάκλητο γεγονός της οικονομικής ζωής, τότε οι άνθρωποι που υποφέρουν από αυτή την ανισότητα δρουν συνεργαζόμενοι, θεσπίζοντας και απαιτώντας την ισότητα. Μερικοί θα μπορούσαν να αντιτάξουν ότι η ριζική ισότητα είναι αδύνατη. Ακόμη και αν συνέβαινε κάτι τέτοιο -και δεν υπάρχει κανένας λόγος να γίνει δεκτός αυτός ο ισχυρισμός ως αξιόπιστος- δεν θα ήταν δυνατόν να σκεφτούμε τη δημοκρατία χωρίς το ιδανικό της ριζικής ισότητας. Έτσι, η ριζική ισότητα είναι μια απαίτηση, αλλά δεν απευθύνεται σε εκείνους τους θεσμούς που αναπαράγουν την ανισότητα. Απευθύνεται στους ίδιους τους ανθρώπους των οποίων το ιστορικό έργο είναι η κατασκευή των νέων θεσμών. Η έκκληση είναι προς τους εαυτούς μας, και αυτό είναι το νέο "εμείς" που σχηματίζεται, επεισοδιακά και παγκόσμια, σε κάθε δράση και διαδήλωση. Τέτοιες ενέργειες δεν είναι κατά καμία έννοια ''απολιτικές". Έχουν στόχο τις πολιτικές που προσφέρουν πρακτικές λύσεις σε βάρος της αντιμετώπισης της δομικής ανισότητας. Και μας θυμίζουν ότι κάθε

Page 163: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

μορφή πολιτικής κερδίζει ή χάνει τη νομιμοποίησή της ανάλογα με το αν αποδίδει ισότητα στους ανθρώπους που ισχυρίζεται ότι αντιπροσωπεύει. Διαφορετικά, αποτυγχάνει να αντιπροσωπεύει, και έτσι καταστρέφει τη δική της νομιμοποίηση στα μάτια του λαού. Διαδηλώνοντας, δρώντας, οι άνθρωποι φτάνουν να αντιπροσωπεύουν τους εαυτούς τους, ενσωματώνοντας και ξαναζωντανεύοντας τις αρχές της ισότητας που έχουν αποδεκατιστεί. Εγκαταλελειμμένοι από τους υπάρχοντες θεσμούς, συγκεντρώνονται στο όνομα της κοινωνικής και πολιτικής ισότητας, δίνοντας φωνή, σώμα, κίνηση, και ορατότητα στην ιδέα ενός "λαού" μονίμως διαιρεμένου και καταργημένου από την υπάρχουσα εξουσία. Λοιπόν, προς τα που πάει το κίνημα Occupy τώρα; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό, πρέπει να ρωτήσουμε πρώτα ποιος θέτει αυτό το ερώτημα; Και πρέπει να ρωτήσουμε με ποια μορφή αυτό το ερώτημα εμφανίζεται; Ένα σημείο είναι σαφές από την αρχή: δεν είναι στα καθήκοντα των διανοουμένων να θέσουν και να απαντήσουν αυτό το ερώτημα. Ένας λόγος είναι ότι οι διανοούμενοι δεν έχουν προφητικές δυνάμεις και η θεωρία δεν μπορεί να έχει το ρόλο της συνταγογράφησης σε όσους ασχολούνται κατά κύριο λόγο ως ακτιβιστές. Πράγματι, ας κάνουμε πέρα αυτή τη διάκριση, δεδομένου ότι οι ακτιβιστές είναι πολύ συχνά θεωρητικοί και οι θεωρητικοί μερικές φορές, επίσης, ασχολούνται με μορφές ακτιβισμού που δεν αφορούν κατά κύριο λόγο τη θεωρία. Το καλύτερο που μπορεί να κάνει ο καθένας από εμάς είναι να παρακολουθεί ό,τι συμβαίνει στην πραγματικότητα, πώς κινούνται οι άνθρωποι, και τι επιπτώσεις έχει αυτό. Και αυτό που βλέπουμε ακριβώς τώρα, πιστεύω, είναι ότι το κίνημα Occupy έχει αρκετά κέντρα, οι δημόσιες δράσεις του είναι επεισοδιακές, και ότι οι νέες μορφές της αποτελεσματικότητας είναι σε αυξανόμενο βαθμό εμφανείς. Με τον όρο ''αποτελεσματικότητα'' δεν εννοώ ότι αιτήματα είναι διαμορφωμένα και εκπληρωμένα, αλλά ότι οι κινητοποιήσεις είναι αυξανόμενες σε μέγεθος και εμφανίζονται σε νέες γεωπολιτικέ τοποθεσίες. Καθώς οι εκλογές στις ΗΠΑ κυριαρχούν στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, είναι σαφές ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού καταλαβαίνει ότι οι ανησυχίες τους δεν εξετάζονται από την εκλογική πολιτική. Έτσι, το κίνημα Occupy συνεχίζει να σκιαγραφεί τον τρόπο που η λαϊκή βούληση θέλει ένα πολιτικό κίνημα που υπερβαίνει την εκλογική πολιτική. Στο πλαίσιο αυτό, η αξίωση ''αντιπροσώπευσης'' της εκλογικής πολιτικής είναι αυτή που οδήγησε σε μεγαλύτερη κρίση. Λίγα επιτεύγματα θα μπορούσε να είναι πιο σημαντικά από την κατάδειξη ότι η εκλογική πολιτική όπως είναι σήμερα οργανωμένη δεν αντιπροσωπεύει τη λαϊκή βούληση - και ότι η ίδια η νομιμοποίησή της τίθεται σε κρίση από αυτή την απόκλιση της δημοκρατικής βούλησης από τους εκλογικούς θεσμούς. Ίσως το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι το κίνημα Occupy αμφισβητεί τη δομική ανισότητα, τον καπιταλισμό, και τους ειδικούς χώρους και

Page 164: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

πρακτικές που εξηγούν τη σχέση ανάμεσα στον καπιταλισμό και τη δομική ανισότητα. Εάν το κίνημα Occupy έχει επιστήσει την προσοχή σε μορφές της δομικής ανισότητας που επηρεάζουν εταιρείες και κρατικούς θεσμούς, και επηρεάζουν αρνητικά τον γενικό πληθυσμό καθώς προσπαθεί να ανταποκριθεί στις βασικές ανάγκες της ζωής (στέγαση, τροφή, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, απασχόληση), τότε σίγουρα επέστησε την προσοχή στο γενικό οικονομικό σύστημα που βασίζεται στην ανισότητα και την παράγει με αυξανόμενη ένταση. Μπορούμε να συζητήσουμε αν ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα, ένας ιστορικός σχηματισμός, εάν οι νεοφιλελεύθερες εκδοχές του είναι ουσιωδώς διαφορετικές από τον καπιταλισμό που επέκρινε ο Μαρξ τον 19ο αιώνα. Αυτές είναι σημαντικές συζητήσεις, και οι ακαδημαϊκοί θα πρέπει να σκεφτούν να εστιάσουν την προσοχή τους εκεί. Αλλά παραμένει το ζήτημα του ιστορικού παρόντος του καπιταλισμού, και ο Μαρξ ο ίδιος μας λέει ότι πρέπει να παίρνουμε ως σημείο εκκίνησης το ιστορικό παρόν. Ποια είναι τα συγκεκριμένα δημόσια όργανα και υπηρεσίες που βυθίζουν όλο και περισσότερους ανθρώπους σε συνθήκες επισφάλειας, οι εταιρείες των οποίων οι εκμεταλλευτικές πρακτικές έχουν αποδεκατίσει τον εργασιακό βίο, οι όμιλοι υγείας που κερδίζουν από την ασθένεια και αρνούνται να προσφέρουν επαρκείς υπηρεσίες υγείας, τα δημόσια ιδρύματα που είτε αποδεκατίζονται είτε υπάγονται σε εταιρικές λογικές και στον υπολογισμό του κέρδους; Παραδόξως, όμως επειγόντως, το κίνημα Occupy πρέπει να στοχεύσει και να εκθέσει τους χώρους της ανισότητας, βρίσκοντας τη δημόσια όψη τους, ''αρπάζοντας'' ή διακόπτοντας εκείνες τις διαδικασίες με τις οποίες η ανισότητα και η αυξανόμενη επισφάλεια αναπαράγεται. Έτσι, δεν νομίζω ότι έχουμε μόνο να πενθήσουμε την απώλεια του πάρκου Zucotti ή άλλων δημόσιων χώρων όπου το Occupy είχε βρει κατοικία. Ίσως το έργο είναι η κατάληψη ως μια μορφή δημόσιας διαμαρτυρίας, ακόμη κι αν είναι μόνο επεισοδιακή και στοχευμένη. Παραδόξως, μπορεί κανείς να επιστήσει την προσοχή στη ριζική ανισότητα μόνο εκθέτοντας τους χώρους όπου η ανισότητα αναπαράγεται. Αυτό πρέπει να γίνει σε σχέση με τα κέντρα εταιρικής και κρατικής εξουσίας, αλλά επίσης στους χώρους "παροχής υπηρεσιών" - εταιρείες υγειονομικής περίθαλψης που δεν παρέχουν υπηρεσίες, τράπεζες που εκμεταλλεύονται όσους τοποθετούν τα χρήματά τους εκεί, πανεπιστήμια που γίνονται εργαλεία για εταιρικά κέρδη. Αυτά είναι μόνο μερικά. Αλλά αν το Occupy είναι επεισοδιακό, τότε ο στόχος του δεν είναι γνωστός εκ των προτέρων. Και αν στοχεύει την ανεργία σε ένα μέρος, την απρόσιτη στέγαση σε άλλο, και την απώλεια των δημόσιων υπηρεσιών σε ένα τρίτο, τότε συγκεντρώνει με την πάροδο του χρόνου μια αίσθηση του πώς ο καπιταλισμός βρίσκεται σε συγκεκριμένα ιδρύματα και τόπους. Όσο κι αν τοποθετούμαστε ενάντια στη δομική ανισότητα και στο "σύστημα" που κερδίζει από την αναπαραγωγή του, θα πρέπει να επικεντρωθούμε στις συγκεκριμένες περιπτώσεις όπου η ανισότητα

Page 165: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

λαμβάνει χώρα. Έτσι, αν δεν μείνουμε στο ίδιο μέρος, δεν πρέπει να θρηνούμε. Αν είμαστε σε κίνηση, τότε είμαστε σε συλλογικές μορφές, παρακολουθώντας τους τόπους της αδικίας και της ανισότητας, και το ίχνος μας γίνεται ο νέος χάρτης της ριζικής αλλαγής. *Η Judith Butler είναι αμερικανίδα φιλόσοφος και κοινωνιολόγος. Είναι καθηγήτρια στο τμήμα Ρητορικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας, Berkeley. Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο2o τεύχος (Μάρτιος 2012) του περιοδικού Tidal, θεωρητικό έτυπο του κινήματος Occupy Wall Street.

Page 166: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

πηγή: εφημερίδα Δράση: http://efimeridadrasi.blogspot.com/2012/03/blog-post_24.html

Κρίση, κριτική και οι δυνατότητες της πολιτικής Standard 26 Ιανουαρίου 2014 2 σχόλια Αταξινόμητα

Με την ευκαιρία της έκδοσης του «Dispossession: The Performative in the Political»

Συνέντευξη της Αθηνάς Αθανασίου και της Τζούντιθ Μπάτλερ

στην Ειρήνη Αβραμοπούλου

μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου

Το βιβλίο Dispossession: The Performative in the Politicalτης Judith Butler και της Αθηνάς Αθανασίου που κυκλοφόρησε στις αρχές του 2013 (Polity Press) είναι ένα βιβλίο προκλητικό για τη σκέψη, ένα βιβλίο σημαντικό.

Όχι μόνο ακαδημαϊκά (οι σχετικές κριτικές έχουν επισημάνει ήδη τη θεωρητική του συνεισφορά), αλλά και για την πολιτική σκέψη και πράξη, καθώς εισάγει, επερωτά, αλλά και διευρύνει έννοιες κομβικές για την Αριστερά, την πολιτική και τα κινήματα, όπως η αποστέρηση, η αναγνώριση, η πληθυντική επιτελεστικότητα. Για όλα αυτά, και με αφετηρία το βιβλίο, ζητήσαμε από την κοινωνική

Page 167: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

ανθρωπολόγο Ειρήνη Αβραμοπούλου να μιλήσει με την Αθηνά Αθανασίου και την Τζούντιθ Μπάτλερ. Τις ευχαριστούμε θερμά και τις τρεις.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Κρίση και αποστέρηση

Eιρήνη Αβραμοπούλου: Ο τίτλος του βιβλίου σας είναι Dispossession. Η έννοια της αποστέρησης (dispossession), εκτός από μια νεοφιλελεύθερη πρακτική επιβαλλόμενης απώλειας ή υλικής αφαίμαξης, αναδύεται, στο βιβλίο σας, και ως ένας όρος διεκδίκησης μιας άλλης πολιτικής αντίληψης σχετικά με το τι συνεπάγεται η στέρηση και η απώλεια, σχετικά με το πώς μπορούν να διεκδικηθούν διαφορετικοί όροι διαβίωσης και συμβίωσης. Μέσα από αυτή την εννοιολόγηση, η αποστέρηση φαίνεται να επιφέρει μια «κρίση» στο πολιτικό. Καθώς σήμερα η έννοια της κρίσης εμφανίζεται ως μια τεχνολογία επικαθορισμού κυρίαρχων λόγων περί οικονομίας, κοινωνίας, συναισθήματος, βιώσιμης ανθρώπινης ζωής και μετρήσιμων μεγεθών διαβίωσης, γιατί και με ποιο τρόπο είναι σημαντικό να ξανασκεφτούμε τους όρους μιας άλλης κρίσης;

Τζούντιθ Μπάτλερ: Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να είμαστε προσεκτικές/οί όταν μιλάμε για οικονομική κρίση. Απ’ τη μια, θα ήταν ασφαλώς αφελές να πούμε ότι δεν υπάρχει οικονομική κρίση, τη στιγμή που την κοινωνία τη συγκλονίζουν φοβερές αλλαγές ως αποτέλεσμα των νεοφιλελεύθερων μορφών διαχείρισης του χρηματοπιστωτικού συστήματος, της καταστροφής βασικών κοινωνικών υποδομών, αλλά και της κατάργησης της σταθερής εργασίας και της ελπίδας για το μέλλον.

Page 168: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Απ’ την άλλη, όμως, αν αυτό το αποκαλέσουμε «κρίση», είναι σαν να δηλώνουμε πως αναμένουμε μια λύση που θα αποκαταστήσει την προϋπάρχουσα τάξη. Ο λόγος περί κρίσης υπονοεί ότι υπάρχει ένα πρόβλημα διαχειρίσιμο και επιλύσιμο. Ωστόσο, το ζήτημα είναι πιο θεμελιώδες, μια κι έχει γίνει πια φανερό πως αφορά καινοφανείς καπιταλιστικές τροπικότητες και τις συνέπειές τους στον παγκόσμιο πληθυσμό. Όσο κι αν πρέπει να εστιάσουμε στις εργαζόμενες και τους εργαζόμενους και στην εκμετάλλευση που υφίστανται, πρέπει επίσης να δούμε ότι η ίδια η φύση της εργασίας και της α-εργίας έχει αλλάξει. Γιατί όταν η εργασία μετατρέπεται σε κάτι ευέλικτο, περιττό ή παροδικό, τότε καμία δουλειά δεν έχει πλέον διάρκεια, δεν μπορείς να οργανωθείς σε έναν εργασιακό χώρο που συνεχώς αλλάζει, κι έτσι αυτές καθαυτές οι συνθήκες που επέτρεπαν κάποτε τον συνδικαλισμό είναι υπό εξαφάνιση.

Όσο, λοιπόν, κι αν το πρεκαριάτο παραμένει, από αναλυτική άποψη, διακριτό από το προλεταριάτο, τα όρια ανάμεσά τους συγχέονται ολοένα και περισσότερο: ο/η εργαζόμενος/η είναι πάντοτε έτοιμος/η να χάσει τη δουλειά του/της, ενώ ο/η άνεργος/η δεν ελπίζει πια παρά σε κάποια παροδική απασχόληση. Το αποτέλεσμα είναι πως η αποστέρηση έχει γίνει κάτι που χαρακτηρίζει τόσο τους εργαζόμενους όσο και τους άνεργους, όπως και όσους αναγκάστηκαν, με μεγάλο ρίσκο, να μεταναστεύσουν, προκειμένου να εξασφαλίσουν έστω και κάποια παροδική εργασία. Αυτά που παραμένουν είναι ένας ολοένα διευρυνόμενος ορίζοντας επισφάλειας και ένας νέος χωροχρονικός σχηματισμός στον οποίο η αποστέρηση είναι ο κανόνας.

Παρ’ όλα αυτά, δεν νομίζω ότι θα έπρεπε όλες και όλοι να οργανωθούμε κάτω από το λάβαρο της επισφάλειας ή της αποστέρησης. Οφείλουμε να οργανωθούμε με τρόπους που αναγνωρίζουν τον χαρακτήρα του νεοφιλελευθερισμού και αντιπαρατίθενται στους τρόπους με τους οποίους αυτός μεθοδεύει την αποστέρηση. Όμως, για να το κάνουμε αυτό, πρέπει να καταλάβουμε πώς λειτουργεί.

Page 169: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Aθηνά Αθανασίου: Προσπαθήσαμε να σκεφτούμε πάνω στον τρόπο που η «κρίση», ως εξουσιαστικός σχηματισμός του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, μας καλεί να ξανα-φανταστούμε, ή να επαν-εμπλακούμε με το πολιτικό· πώς η αποστέρηση γίνεται αφορμή να ενεργοποιηθεί το ερώτημα του κριτικού στοχασμού σε καιρούς κρίσης. Έτσι, ρωτάμε: Πώς ασκείται το πολιτικό, πού «λαμβάνει χώρα» και με ποιους τρόπους; Πώς επενεργεί η κρίση σε σχέση με την αναπαραγωγή, τη μεταβολή και/ή την επίταση της πολιτικής υποκειμενικότητας και πώς παίρνει αυτή έμφυλα, φυλετικά και ταξικά χαρακτηριστικά; Ακόμη, πώς μπορούν αυτά τα ερωτήματα να διατυπωθούν από τη σκοπιά μιας επιτελεστικής πολιτικής που αντιστέκεται μέσω της επαναδιεκδίκησης του δημόσιου χώρου και μιας βιώσιμης ζωής;

ΡΕΝΈ ΜΑΓΚΡΊΤ, «ΤΟ ΔΙΠΛΌ ΜΥΣΤΙΚΌ», 1927

Όταν συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού καθίστανται αναλώσιμες και αφήνονται να εκτεθούν στους θανάσιμους κινδύνους της φτώχειας, του ρατσισμού, της κρατικής παραμέλησης και βίας, ρωτάμε: Πώς μπορούμε «εμείς»,

Page 170: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

ως υποκείμενα της κρίσης (με όλες τις αναταράξεις, τις αβεβαιότητες και τις αδυνατότητες που σημαδεύουν αυτό το «εμείς»), να κινητοποιήσουμε μια αγωνιστική (και όχι ανταγωνιστική σύμφωνα με τη νεοφιλελεύθερη νόρμα) απάντηση στην αποστέρηση; Μια τέτοια αναθέσμιση του κοινωνικού είναι που κινητοποιεί το πολιτικό φαντασιακό της ριζοσπαστικής δημοκρατίας σήμερα.

(Νεο)φιλελευθερισμός και αναγνώριση

Eιρ. Aβραμοπούλου: Ο αγώνας για αναγνώριση συνήθως ταυτίζεται με μια πολιτική των ταυτοτήτων μέσα από την οποία συχνά αναπαράγεται η κανονιστική λογική της μίας «αλήθειας» για το υποκείμενο· παραβλέπεται, έτσι, η πολυπλοκότητα με την οποία λειτουργούν οι σχέσεις εξουσίας και οι μηχανισμοί της υποκειμενοποίησης. Συζητάτε την ιδέα ότι το φιλελεύθερο αίτημα της αναγνώρισης ίσως είναι αυτό που κάποιος/α «δεν μπορεί να μη θέλει». Εδώ θα μπορούσαμε να σκεφτούμε τον αγώνα για αναγνώριση των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων, των μεταναστών και μεταναστριών, των ατόμων με ειδικές ανάγκες κτλ., όπου «δεν μπορεί κάποια/ος να μη θέλει» το δικαίωμα στην αναγνώριση αφού αυτό είναι άμεσα αναμετρήσιμο με το ζήτημα της επιβίωσης, έστω κι αν ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος να εμφανιστεί σαν να ήταν η μόνη εναλλακτική προϋπόθεση ελευθερίας. Πώς αναδύεται η αναγνώριση ως ζήτημα επιβίωσης και πώς μπορεί να διαχωριστεί από ένα ατομοκεντρικό και ναρκισσιστικό αίτημα αυτοκαθορισμού;

Α.Αθανασίου: Επικαλούμαστε την έννοια της αναγνώρισης ως αφορμή για να διερευνήσουμε τι σημαίνει να στοχάζεσαι πολιτικά πάνω στο υποκείμενο (που δεν είναι το ίδιο με το «άτομο») ως υποκείμενο της αποστέρησης και της επιβληθείσας επισφάλειας, αλλά επίσης και ως υποκείμενο «συν-ύπαρξης».

Η αναγνώριση είναι το πεδίο όπου οι όροι της αναγνωρισιμότητας («ποιος/α» πληροί τις προϋποθέσεις ως αναγνωρίσιμο υποκείμενο) παράγονται και αναπαράγονται ή κλονίζονται. Η πολιτική της αναγνώρισης είναι ενδεχομενική σε σχέση με ζητήματα σχέσεων εξουσίας, υποκειμενοποίησης και διαφοράς, όπως: ποιος/α κυρώνει τη διαφορά και ποιος/α ζητά αναγνώριση, ποιος/α έχει την εξουσία να παράσχει αναγνώριση, με ποιους όρους παρέχεται αυτή, ποιες δυνατότητες ενεργοποιεί, ποιες άλλες δυνατότητες μπορεί να καθιστά αδιανόητες. Καθώς η αναγνώριση ενσωματώνει ιστορίες τραυμάτων και αποκλεισμών, μπορεί επίσης να ενεργοποιηθεί ώστε να εκθέσει, να κλονίσει και να μετασχηματίσει τέτοιους κανονιστικούς όρους και τέτοια όρια αναγνωρισιμότητας.

Το πρόβλημα με την αναγνώριση είναι ότι το αίτημα αναγνώρισης εμπλέκεται απαραιτήτως με την κρατική ή νομική εξουσία θέσπισης των όρων της αναγνωρίσιμης υποκειμενικότητας. Με το να ζητά κανείς από το κράτος να

Page 171: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

αναγνωρίσει συγκεκριμένους τρόπους ζωής, οικειότητας ή ένταξης, διακινδυνεύει να συναινέσει με τους θεσπισμένους κανόνες για την υποκειμενικότητα· την ίδια στιγμή όμως, προκαλεί μια δημιουργική κρίση σε αυτούς τους κανόνες και τους διαχωρισμούς.

Στο πλαίσιο μιας αριστερής πολιτικής, η αναγνώριση πρέπει να εμπλέκεται κριτικά με τις συνθήκες στις οποίες βρίσκονται όσες και όσοι απειλούνται από τον ρατσισμό, την κρατική βία, την ταξική εκμετάλλευση, τον ηγεμονικό ανδρισμό και την ετεροκανονικότητα. Η αναγνώριση ανοίγει τον δρόμο για τον μετασχηματισμό των συνθηκών που έχουν επιτρέψει αυτές τις τραυματικές εμπειρίες και αυτές τις αδικίες.

Τζ. Μπάτλερ: Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση. Ας ξεκινήσουμε από το τι προϋποθέτει η σκηνή της αναγνώρισης. Τίθεται πρώτα απ’ όλα το ερώτημα ποιος αναγνωρίζει ποιον, δηλαδή ποιος έχει την εξουσία να παράσχει αναγνώριση. Δεν υπάρχει αναγνώριση χωρίς κάποιο πρόσωπο ή θεσμό που έχει την εξουσία να την παράσχει. Έπειτα, τίθεται το ερώτημα ποιος ζητά την αναγνώριση. Αν τη ζητά κάποιο πρόσωπο ή συλλογικότητα, τότε το αίτημα απευθύνεται σε κάποιο πρόσωπο ή θεσμό που έχει την εξουσία να την παράσχει. Υπό την έννοια αυτή, η σκηνή της αναγνώρισης προϋποθέτει και αναπαράγει μια ιεραρχική διευθέτηση των σχέσεων εξουσίας. Η αναγνώριση δεν είναι απλώς μια πράξη, αλλά η ενεργοποίηση ενός πολύπλοκου συνόλου σχέσεων εξουσίας. Έπειτα, υπάρχει ένα τρίτο πρόβλημα: με ποιους όρους παρέχεται η αναγνώριση και πώς καθιερώνονται αυτοί. Μπορεί να επιθυμούμε την αναγνώριση, αλλά ταυτόχρονα να αντιτιθέμεθα στους όρους υπό τους οποίους αυτή μας δίνεται. Εδώ, εκτυλίσσεται μια πάλη στο επίπεδο του πολιτικού λόγου. Έτσι, κάποιος μπορεί να επιθυμεί την αναγνώριση, αλλά όχι εντός του πεδίου αναγνωρισιμότητας που εδραιώνει συγκεκριμένους μόνο πληθυσμούς σύμφωνα με τους δικούς του κανόνες και ταυτόχρονα παράγει το μη αναγνωρίσιμο. Η αποδοχή της αναγνώρισης εντός μιας τέτοιας συνθήκης σημαίνει αποδοχή τόσο της ανισότητας όσο και της κοινωνικής απάλειψης κάποιων άλλων. Εάν μια ταυτοτική θέση επιμένει να διεκδικεί το δικαίωμα της αναγνώρισης μόνο για μια ομάδα, χωρίς να αναγνωρίζει πως, κατά τη διαδικασία αυτή, κάποια άλλη ομάδα απαλείφεται, τότε η πολιτική της αναγνώρισης γίνεται ένα εργαλείο για την πολιτική της ανισότητας και του αποκλεισμού.

Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, η αναγνώριση μπορεί να λειτουργήσει μόνο στο πλαίσιο μιας δημοκρατικής αριστερής συμμαχίας και των αγώνων της ενάντια στην επισφάλεια και την απάλειψη, με βάση την ισότητα και τη δικαιοσύνη. Η αναγνώριση δεν είναι ένας τελικός ή απομονωμένος σκοπός.

Page 172: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Πολιτική της πληθυντικής επιτελεστικότητας

Eιρ. Aβραμοπούλου: Το βιβλίο σας χτίζεται τόσο πάνω σε έναν ουσιαστικό διάλογο, όσο και σε ένα βαθύ και κριτικό (δια-)προσωπικό διαλογισμό. Επομένως, προσφέρεται στις/στους αναγνώστριες/στες σαν μια στρατηγική γραφής διαφορετική από την κλασική μονογραφία-μονόλογο, αναδεικνύοντας το διακύβευμα της διανοητικής και πολιτικής συμμαχίας. Αυτές είναι άλλωστε και οι κύριες έννοιες πάνω στις οποίες στηρίζετε την έννοια της «πληθυντικής επιτελεστικότητας» (plural performativity). Αναφέρεστε, συγκεκριμένα, στο book bloc, μια πορεία διαμαρτυρίας στους δρόμους ευρωπαϊκών πόλεων όπου οι διαδηλωτές και οι διαδηλώτριες «φόρεσαν» τα βιβλία τους ως ασπίδες υπεράσπισης των δημόσιων πανεπιστημίων και βιβλιοθηκών. Τι μπορεί να περιμένουμε τη στιγμή που τα βιβλία βγαίνουν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν και να εξεγερθούν; Ποια είναι η σημασία μιας συμμαχίας μεταξύ της κριτικής θεωρίας και της ριζοσπαστικής δράσης;

A. Aθανασίου: Η πληθυντική επιτελεστικότητα (που δεν είναι το ίδιο πράγμα με τον «πλουραλισμό» του φιλελευθερισμού) προϋποθέτει συλλογικά εγχειρήματα κριτικής σκέψης και πράξης. Τέτοιες διαδικασίες ανάπτυξης της πληθυντικότητας αμφισβητούν τον εγωκεντρισμό του φιλελεύθερου, κτητικού ατομισμού. Επίσης, αμφισβητούν τις ουσιοκρατικές και ολοκληρωτικές θεωρήσεις που συχνά χαρακτηρίζουν την έννοια της κοινότητας. Αυτή η πολιτική της επιτελεστικότητας δεν απαλείφει την αίσθηση της ενικότητας ή του ανήκειν σε μια κοινότητα αλλά προσφέρει τον απαραίτητο χώρο για δια-σύνδεση. Επιδιώκει να παραγάγει διαφορά χωρίς να την προεξοφλεί.

Οι ανθρωπιστικές επιστήμες (humanities) παίζουν κρίσιμο ρόλο στις αναδυόμενες επιστημολογίες της κρίσης ως κριτικές επιστημολογίες, διότι αναφέρονται σε πολλαπλές αντιλήψεις της ανθρωπότητας (humanity) και της «ανθρωπινότητας». Το διπλό νόημα της λέξης «humanities» είναι εδώ ενδεικτικό. Οι εναλλακτικές ανθρωπιστικές επιστήμες αφιερώνονται σε εναλλακτικές «ανθρωπότητες» (όπως τις «γυναίκες», τους «ιθαγενείς», τους φτωχούς, τους άστεγους, τους ομοφυλόφιλους, τους ξένους, τους απάτριδες, τους «χωρίς χαρτιά», όλους όσοι έχουν ιστορικά χρωματιστεί ως «μη κανονικοί άνθρωποι») κι έτσι αμφισβητούν τους όρους με τους οποίους αποδίδεται διαφορετικός βαθμός «ανθρωπινότητας» στην καθεμιά και στον καθένα μας, προσφέροντας παράλληλα εναλλακτικές αντιλήψεις για το τι μπορεί να περιλαμβάνεται στο «ανθρώπινο».

Στο πλαίσιο του κυρίαρχου οικονομικού δόγματος της εποχής μας, οι ανθρωπιστικές επιστήμες υποβαθμίζονται και καλούνται να συμμορφωθούν στη

Page 173: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

διαχειριστική λογική σχημάτων επιχειρηματικής γνώσης. Συνεπώς, η ιστορική ευθύνη της κριτικής θεωρίας σήμερα είναι ακριβώς να ξανα-φανταστεί και να επαν-ενεργοποιήσει την κριτική του παρόντος, ώστε να απελευθερωθούν νέες δυνατότητες για ισότητα κι ελευθερία.

Τζ. Μπάτλερ: Για να απαντήσουμε, πρέπει να σκεφτούμε τις πρόσφατες κινητοποιήσεις στη Χιλή, την Ελλάδα, τον Καναδά, τη Βουλγαρία, που υπερασπίζονται το δικαίωμα σε μια εκπαίδευση οικονομικά προσιτή. Οι κινητοποιήσεις δεν είχαν ως αίτημα απλώς τη μείωση ή την κατάργηση των διδάκτρων (ή τη μη επιβολή τους), αλλά κυρίως τη θέσπιση της δημόσιας εκπαίδευσης ως δημόσιου αγαθού, ως κοινωνικής αξίας που δεν μπορεί να αποτιμάται με νεοφιλελεύθερους δείκτες. Η ευρεία αντίσταση στη Συνθήκη της Μπολόνια και στην οικονομετρική αποτίμηση της παραγωγής γνώσης που επέβαλε, περιλαμβάνει σαφώς την απαίτηση για μια προσιτή εκπαίδευση, αλλά και μια εκπαίδευση που θα προσφέρει δυνατότητες επανεκτίμησης του τι είναι πραγματικά πολύτιμο για τις κοινωνίες, και που θα διευρύνει τις γενικά αποδεκτές κοινωνικές και πολιτικές αξίες –όπως η ελευθερία, η δικαιοσύνη και η ισότητα– αλλά και αισθητικές αξίες που θα υπερβαίνουν το νεοφιλελεύθερο φαντασιακό. Χρειάζεται λοιπόν μια κριτική σκοπιά από την οποία θα μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι νεοφιλελεύθεροι δείκτες όπως η ποσοτική εκτίμηση, το κέρδος και οι οικονομικές επιπτώσεις επιφέρουν βίαιες εκπτώσεις στο πεδίο των αξιών. Αυτή η οπτική επιβεβαιώνει την αξία, αλλά και τον επείγοντα χαρακτήρα, της κριτικής θεωρίας.

Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές που διαδηλώνουν επικυρώνουν τους εαυτούς τους ως δημόσια δρώντες, επικυρώνοντας παράλληλα την εκπαίδευση ως δημόσιο αγαθό. Επιδεικνύοντας δε αυτά τα βιβλία, δείχνουν και τι είναι αυτό που κινδυνεύει να χαθεί. Το μήνυμα βρίσκεται στη δράση. Η υλικότητα του βιβλίου, ή ακόμα και το όνομα της/του συγγραφέα ή ο τίτλος του βιβλίου, μπορούν να δείξουν ποια είναι τα πολύτιμα εκείνα πράγματα που κινδυνεύουν να χαθούν. Το να διαδηλώνεις μαζί με αυτά τα βιβλία σημαίνει ότι διαδηλώνεις την αξία τους (και ότι διαδηλώνεις την αξία της διαδήλωσης), υποστηρίζοντας δημόσια την ανάγνωση και τη διατήρηση των θεσμών στο πλαίσιο των οποίων αυτά τα βιβλία διαβάζονται. To book bloc διακηρύσσει: Να τι χάνεται όταν τα πανεπιστήμια καταργούν τις ανθρωπιστικές σπουδές, τις κοινωνικές επιστήμες, τις καλές τέχνες, τις σπουδές κριτικής θεωρίας. Οι διαδηλώσεις αυτές γνωρίζουν τι είδους απώλεια μπορεί να συμβεί, και βγάζουν τα βιβλία από τις βιβλιοθήκες στο δρόμο για να σταματήσουν την καταστροφή.

Κοινωνικά κινήματα και Αριστερά

Page 174: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Eιρ. Aβραμοπούλου: Ποιες είναι οι σύγχρονες προκλήσεις στη συγκρότηση ενός αριστερού ριζοσπαστικού πολιτικού λόγου αλλά και για τη σύγχρονη φεμινιστική θεωρία υπό το φως της παρούσας πυκνής πολιτικής συγκυρίας αντίστασης και εξέγερσης, από την Αραβική Άνοιξη μέχρι τη Βραζιλία, από το Σύνταγμα μέχρι την πλατεία Γκεζί;

Τζ. Μπάτλερ: Δεν ξέρω αν είμαι η καταλληλότερη για να απαντήσω σ’ αυτό το ερώτημα. Αυτό το ερώτημα δεν απαντιέται από μια μεμονωμένη διανοήτρια, αλλά χρειάζεται έναν ευρύτερο διάλογο μεταξύ πολλών. Αυτό που προσπαθήσαμε να κάνουμε, η Αθηνά κι εγώ, ήταν να αντιπαραβάλουμε μορφές πληθυντικής επιτελεστικής δράσης σε διαφορετικές περιοχές, προκειμένου να δούμε τι είδους ομοιότητες θα ανέκυπταν, και τι διαφορές. Πρόκειται πάντως για ένα αποσπασματικό εγχείρημα μάλλον, παρά για μια συστηματική έρευνα. Πιστεύω πραγματικά ότι όπως, απ’ τη μια πλευρά, οι κυβερνήσεις συμβάλλονται με ιδιωτικές επιχειρήσεις οι οποίες καταλαμβάνουν ή καταστρέφουν το δημόσιο χώρο, τις δημόσιες υπηρεσίες και τα βασικά δομικά στοιχεία της δημόσιας ζωής, από τους δρόμους ως τα σχολεία, έτσι υπάρχει, απ’ την άλλη, μια ολοένα και περισσότερο διαδεδομένη κατανόηση του πώς δουλεύει ο καπιταλισμός στις μέρες μας. Στη Βραζιλία, η παράδοση ολόκληρων τμημάτων του Ρίο στην ακραία φτώχεια λαμβάνει χώρα ταυτόχρονα με τη μαζική εισροή και επένδυση κεφαλαίων για την κατασκευή των υποδομών των Ολυμπιακών Αγώνων. Αυτό είναι ολοφάνερο, και η σχέση μεταξύ της αύξησης του πλούτου των ολίγων και της δραστικής φτωχοποίησης των πολλών έβγαλε τον κόσμο στους δρόμους για να διαδηλώσει την αντίθεσή του σε αυτή τη φοβερή αδικία και στην καταστροφή του δημόσιου χώρου — όπως έγινε στο Γκεζί.

Αλλά επίσης καταστρέφεται η ιδέα πως οι κυβερνήσεις έχουν ακόμη ως υποχρέωσή τους –εξ ορισμού– την εκπροσώπηση του λαού, των συμφερόντων, των αιτημάτων και της ευημερίας του. Το κράτος αποσυνδέεται, ολοένα και περισσότερο, από το καθήκον της εκπροσώπησης της λαϊκής βούλησης και γίνεται ένα όχημα επέκτασης των αγορών. Τα μαζικά κινήματα του δρόμου αποτελούν έτσι την εκδήλωση της λαϊκής κυριαρχίας, τη στιγμή ακριβώς που το κράτος εγκαταλείπει τις υποχρεώσεις του σχετικά με την εκπροσώπηση του λαού και τη διαφύλαξη του δημόσιου χώρου και των δημόσιων αγαθών, ενώ προσδένεται στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Η βασική πολιτική απαίτηση των καιρών μας είναι η διακοπή και η έκθεση της φυσικοποίησης και της επιτάχυνσης αυτής της διαδικασίας, καθώς και η επανεπικύρωση του «λαού», ώστε η δημοκρατία να γίνει αντικείμενο δημόσιας συνάρθρωσης και διαβούλευσης.

A. Aθανασίου: Τα σημερινά καθεστώτα διαχείρισης της κρίσης περιλαμβάνουν την καταστροφή των δημόσιων χώρων και υπηρεσιών, την εμβάθυνση των

Page 175: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

ανισοτήτων, τον ευτελισμό της εργασίας, τη βιοπολιτική κατάληψη της ζωής από την οικονομία, τον κρατικό απολυταρχισμό και τη λήψη αυταρχικών μέτρων κοινωνικής κανονικοποίησης. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν αφορά μόνο την αναδιάρθρωση της καπιταλιστικής οικονομίας της αγοράς, αλλά επίσης μια νεοσυντηρητική κυβερνο-λογική,[1] η οποία περιλαμβάνει, εκτός από την αναδιανομή κεφαλαίων, και μια αναδιάταξη του κοινωνικού και του πολιτικού και, κυρίως, των κανονιστικών προϋποθέσεων της πολιτικής υποκειμενικότητας.

Σε μια Ευρώπη που γίνεται μάρτυρας της έξαρσης νεοναζιστικών ιδεολογιών και πρακτικών, η πολιτική που παράγει «περιττούς» και απεγνωσμένους ανθρώπους σχετίζεται πολλαπλώς με τον φασισμό, τον ρατσισμό και την ακραία εθνικιστική ιδέα της ομοιογενούς και αποκλειστικής κοινότητας, μαζί με θεμελιώδεις συνιστώσες της όπως ο ηγεμονικός ανδρισμός και η ετεροκανονικότητα.

Έτσι, η νεοφιλελεύθερη κυβερνο-λογική που αποκαλούμε «κρίση» εξελίσσεται σε μια εξουσιαστική τροπικότητα η οποία επαφίεται στην παραγωγή επισφαλών και αναλώσιμων πληθυσμών σύμφωνα με κατεστημένους κανόνες που αφορούν την κεφαλαιακή συσσώρευση, το φύλο, τη σεξουαλικότητα και την εθνικότητα. Πιστεύω ότι το ζήτημα μιας αντιφασιστικής, αντινεοφιλελεύθερης και φεμινιστικής πολιτικής συμμαχίας πρέπει να διατηρηθεί ενεργό ως μια διαρκής πρόκληση για την επιτελεστική παραγωγή διαφορετικών τρόπων συλλογικής σκέψης και δράσης, εναλλακτικών στα κυρίαρχα σχήματα της κοινότητας και της (οικονομικής, εθνικής, έμφυλης ή σεξουαλικής) κανονικότητας. Είναι σ’ αυτό το πλαίσιο που στο βιβλίο μας εννοιολογούμε το πολιτικό ως επιτελεστικό.

Τη συνέντευξη πήρε η Ειρήνη Αβραμοπούλου και μετέφρασε ο Δημήτρης Ιωάννου.

[1] Απόδοση του όρου «governmentality» (gouvernementalité) που εισήγαγε ο Φουκώ στις διαλέξεις του στο Κολλέγιο της Γαλλίας με γενικό τίτλο «Ασφάλεια, επικράτεια, πληθυσμός» το 1977-78. (Σ.τ.Μ.)

Share this:

ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 10.01.2010

Page 176: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Γιατί να μη παντρεύονται περισσότεροι από δύο;

Συνέντευξη στον Ματθαιου Τσιμιτακη

Η Τζούντιθ Μπάτλερ, καθηγήτρια ρητορικής και συγκριτικής λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ δεν είναι ακριβώς σούπερ σταρ της φιλοσοφίας, όπως θα μπορούσε να πει κανείς για τον Αλαίν Μπαντιού και τον Σλάβοϊ Ζίζεκ, είναι όμως μία από τις σημαντικότερες θεωρητικούς της εποχής μας. Εχει συμβάλει τα μέγιστα τόσο στη θεωρία των φύλων και τη φεμινιστική σκέψη, όσο και στην πολιτική φιλοσοφία, την ψυχαναλυτική θεωρία και την λογοτεχνική κριτική. Ετσι, όταν την περασμένη εβδομάδα ήρθε στο Ινστιτούτο Γκαίτε για μια διάλεξη με αφορμή τα τριάντα χρόνια από το θάνατο του Ελληνα θεωρητικού Νίκου Πουλαντζά, συνάντησε μια κατάμεστη αίθουσα και ένα ενθουσιώδες κοινό.

Η Μπάτλερ έγινε γνωστή το 1990 όταν δημοσίευσε το Gender trouble (Τα προβλήματα του φύλου) στο οποίο αποδομούσε τη βιολογική θεμελίωση της έμφυλης ταυτότητας και υποστήριζε ότι είναι το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, οι διαδικασίες του λόγου και οι σχέσεις εξουσίας που διαμορφώνουν τις κατηγορίες Αντρας και Γυναίκα που οι κοινωνίες μας δέχονται ως δεδομένες. Δέχθηκε σφοδρή κριτική τότε για την άρνηση της «βιολογικότητας» της σεξουαλικής ταυτότητας, όμως η ίδια περισσότερο μιλούσε για ένα πολύπλοκο φαινόμενο που συμβαίνει σε πολλά επίπεδα ταυτόχρονα και ως «παραστασιακή επιτέλεση», δηλαδή, ως παγίωση του κυρίαρχου ιδεώδους που η κοινωνία μας έχει για το φύλο μέσα από τις επαναλαμβανόμενες κοινωνικές τελετουργίες.

Στην πολιτική διάσταση της θεωρίας της το κράτος, το κυρίαρχο πρότυπο, επιβάλλεται σε κατηγορίες πολιτών ορίζοντας τι είναι κανονικό και τι όχι, έτσι ώστε να παρουσιάζονται στην εποχή μας «αόρατες» ομάδες πολιτών, όπως είναι για παράδειγμα οι μετανάστες, γυναίκες που υφίστανται κακοποίηση ή διώξεις των οποίων ακόμα και ο θάνατος να μην μας αγγίζει πολλές φορές αφού είναι εκτός αυτής της «κανονικότητας». Κατ' αυτήν την έννοια, η δουλειά της Μπάτλερ είναι ένα διαρκές κάλεσμα για περισσότερη δημοκρατία, περισσότερη ελευθερία και περισσότερη ανεκτικότητα.

Βιολογικές διαφορές

- Η θεωρία σας συνεχίζει τη θεωρία της Μποβουάρ, υποστηρίζοντας πως η σεξουαλική ταυτότητα δεν είναι βιολογική αλλά καθορίζεται μέσα στην κοινωνία και τον πολιτισμό.

- Η Μποβουάρ δεν αρνήθηκε ότι υπάρχουν βιολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών αλλά αρνήθηκε ότι αυτές καθορίζουν και το ρόλο που θα παίξουν αυτοί στην κοινωνία. Οταν είπε ότι γυναίκα δεν γεννιέσαι αλλά γίνεσαι, εννοούσε ότι μπορεί να γεννηθείς με συγκεκριμένα ανατομικά χαρακτηριστικά, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θα γίνεις γυναίκα με την κοινωνική η πολιτισμική έννοια. Καθιέρωσε τη διαφορά ανάμεσα στο βιολογικό και το κοινωνικό φύλο που ήταν εξαιρετικά σημαντική για τη θεωρία των φύλων. Για εμένα, το αξιοσημείωτο ήταν αυτό το «γίνεσαι».

Page 177: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

- Κι αυτή η πρόθεση καθορίζεται βεβαίως σε μεγάλο βαθμό από τη βία που η κοινωνία ασκεί, λέγοντάς σου τι πρέπει να γίνεις.

- Σίγουρα υπάρχουν νόρμες που προσδιορίζουν τι η κοινωνία μας θεωρεί έναν «κανονικό» άντρα ή μια «κανονική» γυναίκα. Η άποψή μου είναι ότι κανείς από εμάς δεν κατοικεί απολύτως αυτές τις νόρμες. Για την ακρίβεια, πιστεύω ότι αυτές οι νόρμες είναι μη κατοικήσιμες, δεν μπορούν να βιωθούν καθ' ολοκληρίαν. Ακόμα και ο πιο στερεοτυπικά «σωστός» άντρας που αισθάνεται ασφαλής μέσα στην ανδροπρέπειά του θα αισθάνεται κάποτε άγχος για αυτήν και βεβαίως το ίδιο ισχύει για τις γυναίκες. Από τη στιγμή που η σεξουαλική ταυτότητα πρέπει να επικυρώνεται και να επαναλαμβάνεται σε καθημερινή βάση, μοιραία θα υφίσταται διάφορα είδη δοκιμασιών, προκλήσεων και ώς ένα βαθμό ελέγχεται από την κοινωνία αν και δεν νομίζω ότι η κοινωνία επικαθορίζει τα πάντα γύρω από το φύλο. Ολοι παλεύουμε με τις κοινωνικές κατηγορίες που μας αναλογούν. Δεν λέω ότι μπορούμε να τις αποτινάξουμε. Λέω ότι μπορούμε να τις βιώσουμε με έναν πολύ πιο εκλεπτυσμένο τρόπο. Δεν υπάρχει τρόπος να απαλλαγούμε και δεν υπάρχει κάτι πριν από αυτές. Γι' αυτό και πιστεύω ότι είναι αντικείμενο κοινωνικού αγώνα. Να τις κάνουμε πιο βιώσιμες ειδικά για όσους συνιστούν μειονότητες. Να μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν εμπίπτουν στις «κανονικές» νόρμες του φύλου και της σεξουαλικότητας.

- Στην κριτική σας για την ψυχανάλυση, λέτε ότι θεμελιώθηκε πάνω στην ετεροφυλοφιλία. Βεβαίως, έχουν περάσει πολλές αναθεωρήσεις από τότε που ο Φρόιντ διατύπωσε τις βασικές αρχές, όμως τι είδους ψυχανάλυση προτείνετε;

- Οταν ο Φρόιντ μιλάει για το σύμπλεγμα του Οιδίποδα υποθέτει ότι το αγόρι επιθυμεί τη μητέρα και ότι το κορίτσι επιθυμεί τον πατέρα. Ομως, στην πραγματικότητα, το κορίτσι πρώτα επιθυμεί την μητέρα και έπειτα την απορρίπτει και επιθυμεί τον πατέρα και μετά απορρίπτει κι αυτόν και ζητάει ένα υποκατάστατο. Ετσι το αγόρι περνάει μόνο από μια αντικατάσταση και ψάχνει για υποκατάστατο της μητέρας. Κι έτσι γίνονται ετεροφυλόφιλοι. Ακόμα κι αν δεχτούμε ότι η πρώτη παιδική ηλικία μορφοποιεί την επιθυμία, δεν υπάρχει κανένας λόγος να μη δεχτούμε ότι μπορεί το παιδί να επιθυμεί και τη μητέρα και τον πατέρα και να αναπτύξει μια αμφισεξουαλική προδιάθεση. Επίσης ποιος μας λέει ότι αν το σύστημα φροντίδας του παιδιού περιλαμβάνει περισσότερους από δύο ανθρώπους, όπως ας πούμε μπορεί να συμβαίνει σε χωρισμένες οικογένειες ή σε μη τυπικές δομές οικογένειας, τότε πώς αποκλείεται ότι η επιθυμία δεν μοιράζεται ανάμεσα σε πολλά πρόσωπα και διαφορετικά φύλα; Γιατί να μην επιτρέπουμε λοιπόν πιο περίτεχνες, πολύπλοκες και ανοιχτές αφηγήσεις τού πώς διαμορφώνεται το παιδί σε σεξουαλικό ον;

Η κουλτούρα της οικογένειας περιλαμβάνει πολλές μεταθέσεις, πολλές διαδρομές της επιθυμίας που δεν είναι ακριβώς προβλέψιμες. Και νομίζω ότι ο Φρόιντ το γνώριζε αυτό. Πρέπει να θυμόμαστε ότι αυτό που λέμε ψυχή είναι κάτι αντιφατικό. Μπορεί να έχει αντίθετα συναισθήματα και να κινείται την ίδια στιγμή σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Και ο τρόπος με τον οποίο συμβολίζουμε την επιθυμία ή τις συγκεκριμένες εκφάνσεις της για εμάς πάντα περιλαμβάνει συγκεκριμένες αγνωστικότητες. Και νομίζω ότι υπάρχει τρόπος να διαβάσουμε την ψυχανάλυση με τρόπο που επιβεβαιώνει την απρόβλεπτη μορφή που η επιθυμία παίρνει.

Οι γκέι γάμοι

Page 178: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

- Τον περασμένο χρόνο στην Ελλάδα είχαμε τους πρώτους γκέι γάμους οι οποίοι μάλιστα κρίθηκαν παράνομοι και προκάλεσαν πολλή αμηχανία. Πρέπει να επιτρέπεται να παντρεύονται άνθρωποι του ιδίου φύλου ή μήπως κι αυτή η πράξη του γάμου είναι ένα συντηρητικό κατάλοιπο;

- Πρόκειται για ένα περίπλοκο θέμα. Από την πλευρά των ατομικών δικαιωμάτων και της ισονομίας όλων, ο θεσμός του γάμου θα έπρεπε να επεκταθεί και να συμπεριλάβει όποια δύο άτομα θέλουν να τον συνάψουν ασχέτως φύλου ή άλλου χαρακτηριστικού, διαφορετικά ο νόμος κάνει διακρίσεις εις βάρος ομάδων πολιτών. Από την άλλη πλευρά έχω κι εγώ τις δικές μου απορίες γύρω από το θέμα αυτό. Γιατί, ας πούμε, μόνο δυο άνθρωποι να μπορούν να παντρευτούν και όχι περισσότεροι; Αλλά βεβαίως τα περισσότερα νομικά συστήματα δεν είναι έτοιμα για τέτοιου είδους συζητήσεις.

Αλλά κοιτάξτε, το κυρίαρχο εδώ μου φαίνεται πως είναι το θέμα της ισονομίας. Υπάρχουν μια σειρά από προβλήματα που προκύπτουν από πιθανές νομικές διακρίσεις εναντίον ομάδων πολιτών, όπως είναι οι ομοφυλόφιλοι και οι λεσβίες. Παράδειγμα, οι διώξεις που υφίστανται σε πολλές περιπτώσεις από τις αρχές και την αστυνομία, ο κοινωνικός στιγματισμός, η κοινωνική βία, ο διωγμός της ομοφυλόφιλης νεολαίας από τις οικογένειες τους, σε κάποιες περιπτώσεις αντιμετωπίζουν προβλήματα στέγης, τα προβλήματα των ηλικιωμένων ομοφυλοφίλων και λεσβιών που δεν έχουν κοινωνική υποστήριξη. Πρέπει να σκεφτούμε ευρύτερα για τα υποστηρικτικά δίκτυα που συγκροτούνται στην κοινωνία μας και αφορούν τον φιλικό κύκλο, την οικογένεια, την κοινότητα, τις δημόσιες υπηρεσίες κοκ. Ολα αυτά είναι εξίσου σημαντικά με την νομική αναγνώριση.

- Το 2001 είπατε ότι η συζήτηση στις ΗΠΑ εγκλωβίστηκε μεταξύ πόνου, βίας και της κατάδειξης του εχθρού, αλλά δεν άφησε πολύ χώρο στην κριτική και την ανάλυση των γεγονότων. Κάτι ανάλογο έγινε πέρυσι εδώ. Η δημόσια συζήτηση εγκλωβίστηκε στο θέμα της βίας. Γιατί συμβαίνει αυτό κατά τη γνώμη σας;

- Το ίδιο έγινε στη Γαλλία το 2005, όταν το κράτος ερμήνευσε τα γεγονότα σαν δυσλειτουργία. Σαν έλλειψη πειθαρχίας, μια παθολογική ανωμαλία. Κανείς δεν ήθελε να δει τις κοινωνικές συνθήκες που οδηγούσαν τους ανθρώπους σε βίαιες πράξεις. Κανείς δεν ήθελε να ρωτήσει αν υπήρχαν ή όχι άλλες διέξοδοι δημόσιας έκφρασης για αυτούς τους ανθρώπους που κατέφευγαν στη βία, επειδή βίωναν ρατσισμό, προβλήματα ή άλλες παρενοχλήσεις από την πλευρά του κράτους. Οταν το κράτος αποφασίζει ότι κάτι είναι μη κανονικό και πρέπει να κατασταλεί ώστε να επανακάμψει η δημοκρατική λειτουργία, τότε πρέπει να θυμόμαστε ότι το ίδιο το κράτος ασκεί κάποιο είδος νόμιμης βίας. Μια εξέγερση στους δρόμους που εκφράζει θυμό για την απώλεια της δημόσιας εκπαίδευσης για παράδειγμα ή κοινωνικών παροχών, ή την μη ευαισθησία απέναντι στους μετανάστες, ή νέους περιορισμούς που επιβάλλονται, είναι πολιτική ενέργεια. Έχει πολιτικό κίνητρο, πολιτικούς στόχους, εκφράζει πολιτικό θυμό και πάντα εκφράζει την άποψη ότι κάποια αδικία συμβαίνει. Δεν θα πήγαινα μέχρι του σημείου να πω ότι κάθε μορφή νόμου είναι βία. Νομίζω ότι υπάρχουν βίαιες ερμηνείες του νόμου. Όπως υπάρχουν χρήσεις του νόμου που δίνουν υπερβολική ισχύ στην εξουσία και συνιστούν κρατική βία.

- Ο περσινός Δεκέμβρης βέβαια δεν είπε τίποτα συγκεκριμένο παρ' ολ' αυτά. Δεν διατύπωσε αιτήματα.

Page 179: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

- Οχι συντεταγμένα, είμαι σίγουρη όμως ότι είπε πολλά. Πρέπει να δει κανείς ποιος υποφέρει οικονομικά κατά κύριο λόγο και γιατί και ποια είναι η οπτική του κράτους για αυτά τα θέματα. Είτε έχει να κάνει με το μοίρασμα του πλούτου σε μια κοινωνία, είτε με την καλή ή κακή διαχείριση της εξουσίας, είτε να ελέγξουμε πόσο δημοκρατική είναι εντέλει η δημοκρατία. Με ένα τρόπο είχατε μια μεγάλη διαμάχη γύρω από το ερώτημα τι είναι δημοκρατία.

«Ποιο κίνημα θα διεκδικήσει ξανά τη δημοκρατική συμμετοχή»;

- Είμαστε στην εποχή του θεάματος, των σούπερ όπλων που μπορούν να αφανίσουν ολόκληρες περιοχές από τον χάρτη οδεύοντας σε έναν πολυκεντρικό κόσμο. Στην εποχή μας, τι θα θεωρούσατε «δημοκρατικό» και τι «δημοκρατία»;

- Οταν έμπαιναν στο Ιράκ, οι Αμερικανοί νόμισαν ότι θα εγκαθίδρυαν ένα τελείως εταιρικό καθεστώς. Κατέρρευσε αυτή η ιδέα όχι μόνο γιατί βυθίστηκε στη διαφθορά και την ανυποληψία, αλλά και γιατί συνάντησε αντίσταση από τον κόσμο. Ποτέ δεν θα γίνει κατορθωτό, όπως νόμιζαν. Διάφορες μορφές αντίστασης αναχαιτίζουν τη δύναμη των μονοπωλίων κι εγώ αυτό το λέω δημοκρατικό. Νομίζω ότι σε μια εποχή όπου τόσο το κεφάλαιο όσο και η βία μονοπωλούνται από κρατικούς και μη κρατικούς θεσμούς χρειάζεται να αναπτυχθεί ένα κίνημα που θα διεκδικήσει ξανά τη δημοκρατική συμμετοχή, το σπάσιμο των μονοπωλίων και τη χρήση της ισχύος μέσα σε περιθώρια που επιτρέπουν την καταπολέμηση ακραίων ανισοτήτων. Αυτή η διαδικασία πρέπει να εμπεριέχει την έννοια του μαζικού κινήματος. Καλό είναι να θυμόμαστε ότι η κρατική βία δεν ανήκει μόνο στο κράτος πλέον, αλλά σε ένα ευρύτερο κατεστημένο ασφάλειας το οποίο περιλαμβάνει και μεγάλες εταιρείες, καθώς και κράτη που είναι συνδεδεμένα με επιχειρήσεις - τόσο ώστε να μην μπορούμε πάντα να διακρίνουμε το ένα από το άλλο. Πρέπει να επιστρέψουμε σε μια πολύ απλή έννοια. Οτι οι άνθρωποι έχουν τη δύναμη να επιμείνουν σε ένα είδος δημοκρατικής αντιπροσώπευσης, αλλά και ένα είδος συμμετοχής στα οικονομικά και πολιτικά συστήματα στα οποία κατοικούν.

Έντυπη

Τζούντιθ Μπάτλερ: Επαν-ορίζοντας το «κανονικό»: φεμινισμός και ριζοσπαστική αριστερά Ημερομηνία δημοσίευσης: 13/12/2009

Συνέντευξη στην Αθηνά Αθανασίου

* Με τη θεωρία της επιτελεστικότητας του φύλου, την οποία αναπτύσσετε στα βιβλία σας Αναταραχή Φύλου και Σώματα με Σημασία, αμφισβητείτε τη φυσική συνέχεια μεταξύ βιολογικού φύλου, κοινωνικού φύλου και σεξουαλικότητας. Πώς εμπεδώνεται το φύλο ως «φυσικό» και «φυσιολογικό»; Και γιατί η κριτική στην υποτιθέμενη πρόδηλη «αλήθεια» του φύλου ως βιολογικού γεγονότος είναι σημαντική για τη σύγχρονη φεμινιστική θεωρία, αλλά και για την αριστερή, ριζοσπαστική δημοκρατική πολιτική;

Page 180: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Οφείλω να παραδεχτώ ότι έχουν περάσει πια είκοσι χρόνια από τότε που διατυπώθηκε η θέση μου αυτή. Δεν είναι ότι μετανιώνω γι' αυτήν, ούτε την αποκηρύσσω, αλλά πιστεύω ότι ίσως τα θέματα έχουν αλλάξει για μένα. Εξακολουθώ να πιστεύω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι υποθέτουν ότι το να έχεις γεννηθεί με ένα συγκεκριμένο βιολογικό φύλο σημαίνει να έχεις μια ορισμένη σεξουαλική προδιάθεση ή να προορίζεσαι να αποκτήσεις μια ορισμένη έμφυλη μορφή και σημασία. Για παράδειγμα, απογοητεύτηκα πρόσφατα όταν έμαθα ότι γιατροί αποφάσισαν να εκλαμβάνουν τη διαφυλικότητα [intersex: φύλο που δεν εμπίπτει στη σαφή οριοθέτηση αρσενικού-θηλυκού] ως παθολογία της σεξουαλικής ανάπτυξης. Πώς θα μπορούσε αυτό να είναι αλήθεια; Μόνο αν δεχόμασταν ότι το να γεννιέσαι με ένα δεδομένο φύλο σε προορίζει για ένα συγκεκριμένο μονοπάτι σεξουαλικής ανάπτυξης, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτοί που γεννιούνται με μεικτά ή μη σαφώς ορίσιμα πρωταρχικά σεξουαλικά χαρακτηριστικά έχουν «διαταραγμένη» σεξουαλικότητα.

Στην πραγματικότητα, οι δικές μου απόψεις σχετικά με τη βιολογία άλλαξαν από τη στιγμή που πολλοί/-ές βιολόγοι, συμπεριλαμβανομένων φεμινιστριών ιστορικών της επιστήμης, εναντιώθηκαν στην αντίληψη ότι οι βιολογικές διαφορές είναι απλά «γεγονότα». Αυτού του είδους ο θετικισμός έχει αντικατασταθεί από μοντέλα που υιοθετούν τη σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ κουλτούρας και βιολογίας. Αυτό σημαίνει ότι ο τρόπος που συλλαμβάνουμε τη βιολογία έχει ιστορία, αλλά και ότι οι πολιτισμικές νόρμες διαμορφώνουν και αναδιαμορφώνουν το σώμα ακόμα και στο επίπεδο της βιολογίας. Αντίστροφα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι πολιτισμικές αντιξοότητες που αντιμετωπίζουμε μορφοποιούνται σε σχέση με τις βιολογικές μας ανάγκες. Το πρόβλημα παραμένει, ωστόσο, ότι θα υπάρχει πάντοτε μια πολιτισμική άρθρωση αυτών των αναγκών, ακόμη και εντός του ιατρικού λόγου.

Αυτό φαίνεται καθαρά στην πρόσφατη συζήτηση σχετικά με την Caster Semenye1, για παράδειγμα. Ποια κριτήρια προσδιορισμού του φύλου θα επικρατήσουν τελικά; Αν το φύλο ήταν «γεγονός», τότε δεν θα υπήρχε συζήτηση. Είναι ενδιαφέρον ότι οι νόρμες που χρησιμοποιούνται για να βγει μια απόφαση σε περιπτώσεις ασαφών χαρακτηριστικών φύλου είναι εκείνες που χρησιμοποιούνται για να ρυθμίσουν και να ορίσουν το «κανονικό», και συνεπώς αυτές που εμφανίζονται οι ίδιες ως «κανονικές». Οι ποικιλίες των σωμάτων είναι σημαντικές, όχι μόνο στο επίπεδο της χρωμοσωματικής σύνθεσης, αλλά και σε ορμονικά επίπεδα και ανατομικά χαρακτηριστικά.

Τι σχέση, όμως, έχει αυτό με την πολιτική, με τη ριζοσπαστική δημοκρατική πολιτική; Καταρχήν, είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι το υποκείμενο της πολιτικής δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Δεν αντιπροσωπευόμαστε απλώς από υπάρχουσες εξουσίες, αλλά διαμορφωνόμαστε επίσης μέσα στους όρους που αυτές θέτουν. Επομένως, οποιαδήποτε ριζοσπαστική πολιτική θα έπρεπε να επεμβαίνει στο ζήτημα της εξουσίας, όχι μόνο για να αυξήσει την αντιπροσωπευτική ισχύ αυτών που πρέπει να αντιπροσωπευτούν (κι αυτοί δεν περιορίζονται στους «πολίτες»), αλλά για να εναντιωθεί στην καταπίεση, τόσο σε επίπεδο αστυνομικής βίας όσο και στο επίπεδο της πιο κοινότοπης βίας που ασκούν οι κατηγορίες. Αν προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε την καθημερινή βία των κατηγοριών, τότε θα πρέπει να αναλογιστούμε όλες τις δυνάμεις μέσω των οποίων διαμορφωνόμαστε και ρυθμιζόμαστε. Μια ριζοσπαστική πολιτική πρέπει να επεμβαίνει σε όλα αυτά τα επίπεδα.

Επιθυμία και αναγνώριση

* Έχετε δείξει ότι η δυνατότητα αναδιαμόρφωσης των έμφυλων ζωών μας δεν προκύπτει από μια άσκηση «ελεύθερης επιλογής», αλλά από την εμπλοκή με περιοριστικές νόρμες. Πώς τα

Page 181: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

πειθαρχικά συστήματα γνώσης/εξουσίας ορίζουν και περιορίζουν το τι μετράει ως κοινωνικά αναγνωρίσιμος τρόπος της έμφυλης υποκειμενικότητας και του συν-ανήκειν;

Είναι αλήθεια ότι δεν διαμορφώνουμε τους εαυτούς μας με «ελεύθερη επιλογή», κι όμως πρέπει να βρούμε έναν τρόπο άσκησης μιας εμπρόθετης δράσης που να αναδύεται ακριβώς από αυτές τις νόρμες μέσω των οποίων διαμορφωνόμαστε. Κάποιες φορές οι νόρμες αυτές είναι περιοριστικές, αλλά όχι πάντα. Επομένως, ίσως να πρέπει να διακρίνουμε τις πειθαρχικές νόρμες από αυτές που μας παρέχουν δυνατότητες. Κάποιες πειθαρχικές νόρμες μπορούν επίσης να παρέχουν δυνατότητες, ενώ άλλες όχι. Και κάποιες μπορεί να παρέχουν δυνατότητες, χωρίς απαραίτητα να είναι πειθαρχικές. Άρα, θα πρέπει να κατανοήσουμε τις νόρμες ως ένα σύνθετο σύνολο αλληλοεπικαλυπτόμενων πεδίων. Έτσι, μπορεί κάποιες φορές να βρεθούμε να επιθυμούμε μια κάποια αναγνώριση - ο γκέι γάμος είναι ένα δυναμικό παράδειγμα στην τρέχουσα πολιτική. Και τότε θα πρέπει να αναρωτηθούμε πώς ο θεσμός παράγει την επιθυμία για αναγνώριση από το θεσμό (μια δύσκολη μορφή κυκλικότητας), όπως, επίσης, πώς το κράτος, ως ο ύψιστος κριτής της νόρμας του γάμου, παράγει την επιθυμία για αναγνώριση από το κράτος. Με αυτή την έννοια, επιθυμεί κάποιος/-α να παντρευτεί έναν/μία σύντροφο ή επιθυμεί αναγνώριση από το κράτος; Πρόκειται για διακριτές μεταξύ τους επιθυμίες, και μήπως είναι ακόμα και αλληλοσυγκρουόμενες επιθυμίες; Από την άλλη, δεν πιστεύω ότι η επιθυμία μπορεί να ρυθμιστεί ή να προκαθοριστεί εντελώς, συνεπώς θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί/ές με τις διατυπώσεις που μόλις πρότεινα. Κανένας θεσμός δεν παράγει επιθυμία μονομερώς ή απολύτως. Υπάρχουν πάντοτε ρωγμές και εκτοπίσεις. Την ίδια στιγμή, δεν μπορούμε να μην επιθυμούμε αναγνώριση, αφού χωρίς κάποιου είδους αναγνώριση δεν υπάρχουμε ως κοινωνικά όντα. Κατά συνέπεια, η ερώτηση θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής: πώς παρεμβαίνουμε στην πολιτική των νορμών, έτσι ώστε οι μορφές αναγνώρισης να επεκτείνονται πέρα από το πεδίο που ρυθμίζεται από το κράτος; Σε τι συνίσταται το να επιθυμείς αναγνώριση, χωρίς όμως να επιθυμείς την επιθυμία για το κράτος;

* Αν το φύλο συγκροτείται μέσω αναγνωρίσιμων επαναλήψεων της νόρμας, πώς μπορούν να αναδυθούν καινοτόμες μορφές εμπρόθετης δράσης; Πώς μπορεί να καταστεί δυνατό το συμβάν της έμφυλης ανατροπής;

Η εναντίωση στην εξουσία δεν είναι μια απλή απομάκρυνση από αυτήν και μπορεί να συνεπάγεται περισσότερα πράγματα από τη διατύπωση μιας ομιλιακής πράξης ή την υιοθέτηση μιας μορφής συμπεριφοράς. Η ετεροδοξία μπορεί να υπαινίσσεται μια αλλαγή εντός του υποκειμένου και από το υποκείμενο, και μπορεί να αμφισβητεί ιστορικά τοποθετημένες μορφές ορθολογισμού. Έτσι, η ετεροδοξία δεν είναι αποσυνδεμένη από τις μορφές γνώσης που αρθρώνουν τρόπους κυβερνητικής εξουσίας. Η πρακτική της συναίνεσης, από την άλλη, ενέχει μια ελεύθερη συγκατάβαση, ακόμα και αν αυτή η ελευθερία δεν νοείται αναστοχαστικά ως τέτοια. Δεν συναινούμε στη βάση της αυτονομίας μας, ούτε εκχωρούμε την αυτονομία μας προκειμένου να συναινέσουμε. Η συναίνεση είναι πράξη μέσω της οποίας συγκροτείται η αυτονομία και, παρομοίως, η μη-συναίνεση είναι ένας τρόπος να αποσύρει κανείς ελεύθερα την αυτονομία του και έτσι να συγκροτήσει τον εαυτό του όντας σε διάσταση από την εξουσία (και ασκώντας μια κάποια μορφή ελευθερίας). Η συνθήκη δυνατότητας αυτών των εκδοχών εναπόκειται στις ιστορικές συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί, κάνοντας αυτές τις πράξεις υποχρεωτικές ή δυνατές.

Στα συμφραζόμενα της πολιτικής ανυπακοής, το κίνητρο για να αποσύρει κανείς τη συναίνεσή του σε μια δεδομένη εξουσία είναι να προσπαθήσει να θέσει ένα όριο στην κυβερνητικότητα. Και αυτό μπορεί, ανάλογα με το πώς διατυπώνεται και δημοσιοποιείται, να καταλήξει σε μια πιο ριζοσπαστική διερεύνηση σχετικά με τη νομιμότητα της εκάστοτε εξουσίας. Και πάλι, δεν υπάρχει πλευρά του εαυτού που να είναι

Page 182: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

εξ ορισμού μη κυβερνήσιμη. Αποσύροντας τον εαυτό από το πεδίο της κυβερνητικότητας, ο εαυτός συγκροτεί τη δική του μη κυβερνητικότητα εντός και διαμέσου της πράξης. Ο Φουκώ δεν προτείνει, στο κείμενό του «Τι είναι κριτική», αλλά και ούτε σε άλλα του κείμενα, τη ριζοσπαστική αναρχία, αφού το πρόβλημα γι' αυτόν δεν είναι να παράγει ένα υποκείμενο το οποίο να είναι ριζικά και διά παντός μη κυβερνήσιμο. Το ερώτημα «Πώς να μην κυβερνιέσαι;» ισοδυναμεί πάντα με το ερώτημα «Πώς να μην κυβερνιέσαι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο». Πρόκειται, δηλαδή, για ένα πολύ συγκεκριμένο ερώτημα, που προκύπτει σε σχέση με μια συγκεκριμένη μορφή διακυβέρνησης και μπορεί να συνιστά ένα είδος τακτικής και μεταβατικής αναρχίας σε σχέση με την υπάρχουσα αρχή. Με τα δικά του λόγια: «πώς να μην κυβερνιέσαι με αυτόν τον τρόπο, από αυτό το φορέα, στο όνομα αυτών των αρχών, με τους τάδε ή τους δείνα στόχους και με αυτές τις διαδικασίες, και όχι με αυτόν τον τρόπο, όχι γι' αυτό το σκοπό, όχι από αυτούς».

Αυτό το «όχι» στην εξουσία είναι ταυτόχρονα εκκίνηση για ένα νέο σχηματισμό εξουσίας: το «όχι» αρθρώνει την εξουσία με έναν νέο τρόπο και παράγει ένα νέο είδος υποκειμένου στη βάση αυτής του της άρνησης και έτσι κι έναν άλλο τρόπο να αποδέχεται εναλλακτικά σχήματα ορθολογικότητας. Με αυτόν τον τρόπο ενεργεί η εξουσία, όχι απλώς ως πολιτική τοποθέτηση: είναι ταυτόχρονα άρνηση και παραγωγή, λέει «όχι» και ταυτόχρονα διαμορφώνει νέους τρόπους ρύθμισης των ορίων του διανοητού.

Επιτελεστικότητα και διαλεκτική

* Η εξουσία που δεσμεύει το έμφυλο υποκείμενο είναι αυτή ακριβώς που ανοίγει στο υποκείμενο τη δυνατότητα της αμφισβήτησής της. Πρόκειται για μια θέση που υπαινίσσεται την ανήσυχη σχέση μεταξύ αυτονομίας και ετερονομίας. Θα λέγατε ότι η επιτελεστικότητα του φύλου παραπέμπει κατά κύριο λόγο στην αποδόμηση των κατεστημένων κατηγοριών του φύλου και της σεξουαλικότητας ή μας εμπλέκει ταυτόχρονα σε μια συνεχή δυνατότητα για νέες εννοήσεις και νέους τρόπους έμφυλης ύπαρξης; Ίσως η κριτική εργασία της αρνητικότητας να ανοίγει το πεδίο προς αυτό που αποκαλείτε «επιτελεστική έκπληξη» - το όριο της διαλεκτικής, αν, βέβαια, δεχτούμε ότι η διαλεκτική τείνει στη διαρκή επαναφορά της διαφοράς στην τάξη. Με ποιον τρόπο η δουλειά σας σχετίζεται με αυτό που ο Jean-Luc Nancy αποκαλούσε «αναστάτωση του αρνητικού»;

Αυτό το βιβλίο του Nancy είναι πράγματι πολύ σημαντικό για μένα. Και ίσως λέει κάτι για τις εγελιανές καταβολές της σκέψης μου. Πιστεύω, πράγματι, ότι ο Χέγκελ είναι σημαντικός για πολλούς λόγους και υποθέτω ότι, με κάποιο τρόπο, η σκέψη μου παραμένει διαλεκτική. Αλλά η ανάγνωσή μου της διαλεκτικής εναντιώνεται στην ιδέα του τελικού κλεισίματος. Ακόμα κι όταν κανείς διαβάζει φαινομενολογία, ταλαντεύεται ανάμεσα στην «ησυχία» του κλεισίματος και την «ανησυχία» της κίνησης. Η αίσθησή μου είναι ότι το υποκείμενο ανακαλύπτει διαρκώς τις συνθήκες διαμόρφωσής του και δεν είναι σε θέση να διανοηθεί απολύτως και στο σύνολό τους τις συνθήκες μέσα από τις οποίες διαμορφώνεται. Επίσης, αυτή η «διαμόρφωση» δεν σταματά να συμβαίνει, κι έτσι οποιαδήποτε προσπάθεια να κατανοηθούν αυτές οι συνθήκες στο παρόν δεν μπορούν να λάβουν εντελώς υπόψη τους το «τώρα». Αλλά, το γεγονός ότι η χρονικότητα υπερβαίνει κατ' ανάγκη την κατανόηση έχει επιπτώσεις στο πώς σκεφτόμαστε την επιτελεστικότητα. Αν διαμορφώνομαι και προσδιορίζομαι από νόρμες που προϋπήρχαν της δικής μου ύπαρξης και αν αυτή η «διαμόρφωση» και αυτός ο «προσδιορισμός» συμβαίνουν συνεχώς, εγκαθιστώντας μια επαναληπτική πρακτική του παρόντος, τότε το «εγώ» αναδύεται μέσα από τα διάκενα αυτής της επαναληπτικής άσκησης. «Εγώ» είμαι το διάνυσμα αυτού που διαμορφώνεται και διαμορφώνει, και επομένως η αυτονομία μου, αν μπορούμε να την

Page 183: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

αποκαλέσουμε έτσι, διαμορφώνεται πάντοτε από την ετερονομία. Στην πραγματικότητα, μια κάποια ετερονομία χαρακτηρίζει την άσκηση της αυτονομίας μου.

Στο πλαίσιο του έμφυλου διπολισμού, περιμένουμε να βρούμε, σύμφωνα με τη διαλεκτική, ότι το ένα φύλο διαμορφώνει το άλλο, ή ότι είναι ουσιωδώς το αντίθετό του. Χρειάζεται, ωστόσο, να επιτρέψουμε τη δυνατότητα για διαφορές που πάνε πέρα από αυτόν το διπολισμό. Αναρωτιέμαι αν ο χρόνος για τον Χέγκελ είναι κάτι που υπερβαίνει τις διπολικές σχέσεις. Θα μπορούσε, με κάποιο τρόπο, να παίζει πιο θεμελιώδη ρόλο. Με το να σκεφτόμαστε τις έμφυλες κατηγορίες με όρους της επαναληπτικής χρονικότητάς τους, ανοίγεται ένα μέλλον πέρα από το δίπολο «αρσενικού» και «θηλυκού».

Η 11η Σεπτεμβρίου και οι «γυμνές ζωές»

* Στο έργο σας, και κυρίως στο βιβλίο Ευάλωτη ζωή, με αφορμή τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, συζητάτε τη σχέση μεταξύ τρωτότητας και πολιτικής, και αναδιατυπώνετε το ερώτημα για το ποιος μετρά ως «άνθρωπος». Αναλύετε τους τρόπους με τους οποίους οι κοινωνικές νόρμες -το φύλο, η σεξουαλικότητα, η εθνοτική και φυλετική ένταξη, το θρήσκευμα- προσδιορίζουν τι μορφές ζωής γίνονται άξιες αναγνώρισης, αγάπης ή πένθους. Κάποιοι κριτικοί εκφράζουν την επιφύλαξη ότι αυτή η κριτική στον αφηρημένο και επιλεκτικό ανθρωπισμό διατρέχει τον κίνδυνο να εισάγει μια νέα ανθρωπιστική οντολογία, κι επομένως νέα κανονιστικά κριτήρια ορισμού του «ανθρώπινου». Πώς θα μπορούσε η αμφισβήτηση της κανονικότητας, που καθιστά διανοητή την ανθρώπινη υποκειμενικότητα -που ρυθμίζει ποιοι αναγνωρίζονται ως άνθρωποι- να αποφύγει τη διολίσθηση σε άλλες, καινούργιες μορφές κανονικοποίησης; Τι είδους πολιτικής επαγρύπνησης θα απαιτούσε αυτή η αποφυγή;

Προσπαθώ να θέσω το ερώτημα στο βιβλίο μου Frames of war, που πρόσφατα εκδόθηκε από το Verso. Η γνώμη μου είναι ότι δε θα έπρεπε να φοβόμαστε τόσο να χρησιμοποιούμε τον όρο «άνθρωπος», αφού οφείλουμε να θέτουμε το ερώτημα: τι απέμεινε στον άνθρωπο μετά από τον ανθρωπισμό; Αν θεωρούμε ότι η όποια αναφορά στο ανθρώπινο μας φέρνει πίσω στον ανθρωπισμό, τότε σημαίνει ότι προσδίδουμε στον ανθρωπισμό μια τεράστια, αν όχι ολοκληρωτική, δύναμη. Στην πραγματικότητα, θέτοντας το ερώτημα τι είναι αυτό που συνιστά το ανθρώπινο, έχουμε ήδη αποστασιοποιηθεί από την επικράτεια του ανθρωπισμού. Όταν ρωτάμε πώς τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας εκλαμβάνουν το ανθρώπινο προκειμένου να οριοθετήσουν αυτό που αξίζει δημόσιας μνείας και πένθους, τότε ρωτάμε πώς το «εκτός» έρχεται να ορίσει την κατεστημένη εννοιολόγηση της δημόσιας ζωής. Παραμένω δεσμευμένη σε μια έννοια του ανθρώπινου ζώου που διανοίγεται από το ερώτημα του τι συνιστά τη «ζωή» της ανθρώπινης ζωής. Η «ζωή» της ανθρώπινης ζωής δεν είναι ποτέ απλώς ανθρώπινη: είναι ο όρος που υπερβαίνει τον ορισμό του ανθρώπινου. Ο άνθρωπος δεν ορίζεται από τη μορφολογία ή την ικανότητα. Αντιθέτως, ο ορισμός αυτού που μετράει ως ανθρώπινο παραμένει προνόμιο της εξουσίας, η οποία καθιερώνει διανοητές κατηγορίες. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι εκθέτω τα όρια αυτού που κατασκευάζεται ως άξιο πένθους σε συμφραζόμενα πολέμου (όπου κάποιοι πληθυσμοί ορίζονται ως άξιοι μνείας και πένθους ενώ άλλοι όχι), προκειμένου να επεκταθούν τα όρια του πενθήσιμου σε όλους τους πληθυσμούς. Κάτι τέτοιο, όμως, θα ήταν τελείως λάθος. Τα καίρια σημεία που διαφεύγουν αυτής της διατύπωσης είναι ότι η αναγνώριση της δυνατότητας του πένθους συγκροτεί το ανθρώπινο, και ότι οι πολεμικές πρακτικές εμπλέκονται ενεργά στον προσδιορισμό και τη θεσμοθέτηση των ορίων αυτού που μπορεί να ονομαστεί ανθρώπινη ζωή. Στην πραγματικότητα, κανείς δεν μπορεί να προσδιορίσει και να θεσμοθετήσει τα όρια αυτά με έναν καθοριστικό τρόπο, και αυτό έχει να κάνει με την

Page 184: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

επίμονη ζωικότητα του ανθρώπου και με τις οριακές περιστάσεις της ζωής που ορίζουν και απειλούν την «ανθρώπινη» ζωή.

* Ο αντι-μεταναστευτικός λόγος στην Ευρώπη βρίθει από εικόνες που παρουσιάζουν το έθνος-κράτος σαν ευάλωτο σώμα που απειλείται από διάφορα «ξένα σώματα» - μετανάστες, πρόσφυγες και φυλετικά σεσημασμένους ανθρώπους και πληθυσμούς. Στο πλαίσιο αυτό, μια αισθηματολογική πολιτική που «συμπονά» τους ανθρώπους αυτούς φαίνεται να συσχετίζεται με τη βία που τους αποκλείει. Πώς η νεοφιλελεύθερη βιοπολιτική κατασκευάζει και ταυτόχρονα εξαιρεί «γυμνές ζωές» (σύμφωνα με τη φράση του Μπένγιαμιν και του Αγκάμπεν) - αν έτσι νοούμε τη ζωή που έχει στερηθεί κάθε πολιτικής αξίας;

Ένα πρόβλημα είναι ότι δεν νομίζω πως οι άνθρωποι χωρίς κράτος είναι «γυμνή ζωή», αν με τον όρο αυτό εννοούμε «ζωή στερημένη από πολιτική αξία». Οι προσφυγικοί πληθυσμοί χωρίς πολιτικά δικαιώματα είναι φορτισμένοι με πολιτική αξία, ακόμη κι αν η αξία αυτή είναι αρνητική. Επομένως, αντιστέκομαι στην ιδέα ότι είτε θα έχει κανείς πλήρη πολιτικά δικαιώματα, και έτσι θα φέρει πολιτική αξία, είτε δεν θα έχει πολιτικά δικαιώματα, και άρα δεν θα έχει καμία πολιτική αξία. Αυτό δίνει στο κράτος το μονοπώλιο της εξουσίας και ξέρουμε ότι η εξουσία λειτουργεί με άλλους τρόπους, όπως με το να ρυθμίζει πληθυσμούς και να τους ορίζει, ειδικά όταν δεν έχουν ρητά δικαιώματα. Αυτό που θεωρώ ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι οι δυνάμεις του πρώτου κόσμου, όπως οι ΗΠΑ, προσπαθούν να μεταθέσουν τη δική τους τρωτότητα σε «άλλους» πληθυσμούς. Συνεπώς, αυτό που αποκαλείτε «αισθηματολογική πολιτική» ενδέχεται να εξυπηρετεί αυτό τον επιμερισμό και την μετάθεση της τρωτότητας προς άλλες κατευθύνσεις. Η έννοια της τρωτότητας πρέπει να αναθεωρηθεί σύμφωνα με τους όρους της παγκόσμιας ανισότητας.

Πολιτική και ηθική

* Στο βιβλίο σας Λογοδοτώντας για τον εαυτό, τοποθετείτε την κοινωνική κριτική στην καρδιά της ηθικής διαβούλευσης, αναδιατυπώνοντας την ηθική με πολιτικούς όρους. Σύμφωνα με την προσέγγισή σας, η οποία πολιτικοποιεί το ερώτημα του Λεβινάς για την ηθική προτεραιότητα του άλλου, η ηθική της ευθύνης προκύπτει από τη σχέση του υποκειμένου με τους άλλους όσο και με τις κοινωνικές νόρμες που προσδιορίζουν αυτή τη σχέση. Αν η αφήγηση του εαυτού -ως «απολογία» και «απολογισμός»- είναι μια αναπόφευκτα ατελής και ανεκπλήρωτη ανταπόκριση στο κάλεσμα του άλλου, ποιο μπορεί να είναι το περιεχόμενο της ευθύνης στις σύγχρονες πολιτικές συνθήκες;

Το κείμενο αυτό ασχολείται με την ευθύνη μόνο σε ό,τι αφορά την προσωπική λογοδοσία, αλλά έχω προσπαθήσει να αναπτύξω ευρύτερες έννοιες ευθύνης αλλού. Ένα ερώτημα που με απασχολεί τελευταία είναι το εξής: ποιες είναι οι υποχρεώσεις που έχουμε απέναντι σε όσα δε γνωρίσαμε και δεν επιλέξαμε ποτέ; Το ερώτημα αυτό απορρέει κατά κάποιο τρόπο από την αντίληψη του Λεβινάς, ότι οι υποχρεώσεις μας προηγούνται της σύναψης του κοινωνικού συμβολαίου και, με αυτήν την έννοια, δεν βασίζεται στις κλασικές παραδοχές του φιλελευθερισμού. Η δική μου αντίληψη είναι ότι δεν έχουμε ακόμη ξεκινήσει να σκεφτόμαστε τις συνέπειες μιας δέσμευσης στην ισονομία. Με τη δουλειά μου για τα όρια του πένθους προσπάθησα να αναλογιστώ τι αποτέλεσμα θα μπορούσε να έχει η ισονομία σε ό,τι διαφορετικά θα αποκαλούνταν ηθικά συναισθήματα. Πιστεύω ότι υπάρχουν συναισθηματικές διαστάσεις στην αλληλεξάρτηση και την εγγύτητα, οι οποίες θα πρέπει να διερευνηθούν προκειμένου να αναθεωρηθεί το νόημα της ευθύνης στο όνομα μιας παγκόσμιας πολιτικής που προσπαθεί να επεκτείνει

Page 185: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

τα δικαιώματα της στέγης και της τροφής, της προστασίας από τη βία, και της ελαχιστοποίησης της επισφάλειας. Η επισφάλεια δεν χαρακτηρίζει απλώς και μόνο μια κοινή ανθρώπινη κατάσταση, αλλά επιμερίζεται πολιτικά με ριζικά άνισους τρόπους. Κάποιες πολύ σαφείς ευθύνες προκύπτουν υπό το φως αυτής της απαράδεκτης ανισότητας.

Αγωνιστική συμμαχία κινημάτων

* Έχετε υποστηρίξει ότι η αποδόμηση της ταυτότητας δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να καταργήσουμε αιτήματα αυτονομίας και αυτοπροσδιορισμού. Ποια νομίζετε ότι είναι τα πιο κρίσιμα πεδία της πολιτικής και θεωρητικής δουλειάς των σημερινών φεμινιστικών και queer κινημάτων; Με ποιους τρόπους θέματα όπως η οικογενειακή βία, ο βιασμός, η βία ενάντια στις γυναίκες, η ομοφοβία, ο σεξισμός, ο ρατσισμός, ο μιλιταρισμός και η αδικία της νεοφιλελεύθερης οικονομίας αλληλοσυνδέονται; Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, τον περσινό Δεκέμβρη αναδύθηκε ένα κίνημα αλληλεγγύης στην Κωνσταντίνα Κούνεβα -καθαρίστρια και συνδικαλίστρια, μετανάστρια από τη Βουλγαρία- που έγινε στόχος βίαιης επίθεσης, αφού διαμαρτυρήθηκε ενάντια στην εργοδοτική αυθαιρεσία. Οι πολιτικές παρεμβάσεις του κινήματος εστίασαν στο ότι η Κούνεβα μετατράπηκε με τον πιο βίαιο τρόπο σε μια ενσάρκωση του θηλυκού και εθνοτικού «άλλου» της νεοφιλελεύθερης οικονομίας. Στα σύγχρονα συμφραζόμενα νεοαποικιοκρατίας, ρατσισμού και ξενοφοβίας, σεξισμού και ομοφοβίας, πόσο σημαντικό είναι να θέτουμε πολιτικά το ρόλο που παίζουν από κοινού το φύλο, η φυλή, η κοινωνική τάξη, η σεξουαλικότητα και το έθνος στον κανονιστικό ορισμό «του πολίτη»;

Για μένα, είναι εξαιρετικά οδυνηρό να βλέπω κάποια μέλη της λεσβιακής και γκέι κοινότητας να μπαίνουν σε μια σχέση ανταγωνισμού με νέες μεταναστευτικές κοινότητες στην Ευρώπη. Στην Ολλανδία, για παράδειγμα, πήγαν να μας πείσουν ότι οι νέοι μουσουλμάνοι μετανάστες απειλούν τις πολιτισμικές ελευθερίες και, ειδικότερα, την ελευθερία της λεσβιακής και γκέι έκφρασης. Φυσικά, η ελευθερία της έκφρασης και η αντίθεση στη λογοκρισία υπήρξαν θεμέλιοι λίθοι του κινήματος για δεκαετίες. Το κίνημα για τη σεξουαλική ελευθερία έχει διεκδικήσει ελευθερία της έκφρασης, και σε πολλά μέρη έξω από την Ολλανδία η λογοκρισία έχει εμποδίσει τις προσπάθειες των λεσβιών, γκέι, αμφιφυλόφιλων, διαφυλικών και queer να εκδίδουν, να συγκεντρώνουν, να καταγράφουν και να δημοσιοποιούν την ιστορία τους, να οργανώνουν και να εκφράζουν την επιθυμία τους. Επομένως, είναι εντελώς κατανοητό ότι θα υπάρχει μια ισχυρή ομάδα προοδευτικών σε ζητήματα σεξουαλικότητας που θεωρούν την ελευθερία της έκφρασης θεμελιώδη για το κίνημα, και που πιστεύουν ότι το λεσβιακό, γκέι, αμφί, τρανσεξουαλικό, queer, διαφυλικό κίνημα δεν είναι δυνατό να υπάρξει χωρίς την ελευθερία της έκφρασης και χωρίς την καταφυγή στην ίδια την έννοια της ελευθερίας ως καθοδηγητική αξία και νόρμα. Φυσικά, αυτή η θέση δεν απαντά το ερώτημα του πώς αυτή η νόρμα μπορεί να συμφιλιωθεί με άλλες νόρμες, ούτε μας λέει ακριβώς τι εννοείται με τον όρο «ελευθερία».

Θα πρέπει να είμαστε σαφείς ως προς το τι εννοούμε με τον όρο ελευθερία, αφού η ελευθερία [freedom] εξ ορισμού δεν ταυτίζεται με την ελευθερία [liberty] που ανήκει στο άτομο, αλλά προσδιορίζεται και επιμερίζεται κοινωνικά. Δεν μπορεί να είναι ένας άνθρωπος ελεύθερος αν δεν είναι και οι άλλοι, αφού η ελευθερία κατακτιέται ως συνέπεια μιας συγκεκριμένης κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης της ζωής. Το queer κίνημα, εννοημένο με διεθνικούς όρους, αγωνίστηκε ενάντια στην ομοφοβία, το μισογυνισμό και το ρατσισμό, και ο αγώνας αυτός είναι μέρος μιας αγωνιστικής συμμαχίας ενάντια σε κάθε είδους διακρίσεις και αποκλεισμούς. Ο σκοπός της queer πολιτικής είναι να υπογραμμίσει τη σημασία του να αντιμάχεσαι την ομοφοβία ανεξάρτητα από την ταυτότητά σου. Δεν προϋποθέτει μια ταυτοτική θέση. Ο

Page 186: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

όρος σηματοδοτεί τη σημασία της συμμαχίας: υποδηλώνει το συντονισμό με ποικίλες εκδοχές κατασκευής μειονοτήτων, τον αγώνα ενάντια στις επισφαλείς συνθήκες ανεξάρτητα από την «ταυτότητα», και τον αγώνα ενάντια στο ρατσισμό και τον κοινωνικό αποκλεισμό.

Αν το κράτος οχυρώνεται απέναντι στις ήδη εγκαθιδρυμένες και τις νέες μεταναστευτικές κοινότητες, στερώντας τις ελευθερίες τους και αμφισβητώντας τα δικαιώματά τους για συνάθροιση και έκφραση, αν αντιμετωπίζει τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς του ως απειλή στην αξία της ελευθερίας, τότε δεν κάνει τίποτε άλλο από το να προστατεύει μια αξίωση της ελευθερίας εμπεδώνοντας συστηματικά την ανελευθερία μέσω της ενίσχυσης των κατασταλτικών του μηχανισμών.

Υπάρχει μια αντιπαλότητα, ιδιαίτερα πολωμένη αυτή τη στιγμή, ανάμεσα στις πολιτικές των σεξουαλικών μειονοτήτων που βασίζονται στην ταυτότητα και αυτές που βασίζονται στις συμμαχίες. Η δική μου σχέση με το queer υποστηρίζει την πολιτική της συμμαχίας που διασχίζει τη διαφορά. Για να το θέσω ευρύτερα: στοιχειώδης προϋπόθεση για μια ισχυρή συμμαχία της αριστεράς είναι η δέσμευση για σύγκρουση, και με το ρατσισμό και με την ομοφοβία, για σύγκρουση τόσο με αντι-μεταναστευτικές πολιτικές όσο και με τις ποικίλες μορφές του μισογυνισμού και της φτώχειας. Γιατί να θέλαμε να συμμετέχουμε σε μια συμμαχία που δεν παίρνει σαφώς υπόψη της όλες αυτές τις μορφές διακρίσεων και που δεν μεριμνά για ζητήματα οικονομικής δικαιοσύνης που επηρεάζουν τις σεξουαλικές μειονότητες, τις γυναίκες, όπως επίσης και τις φυλετικές και θρησκευτικές μειονότητες; Όσο κι αν έχουμε επίγνωση της ευθύνης που φέρουν οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί για τις διαφορές στα επίπεδα της φτώχειας, είναι σημαντικό να θυμόμαστε τη σημασία που έχει η κριτική στην κρατική βία και επιβολή για ένα δυναμικό αριστερό πολιτικό κίνημα.

Μετάφραση: Θεοδοσία Μαρινούδη

1. Η δρομέας Caster Semenye, μέλος της αποστολής της Νότιας Αφρικής στη διοργάνωση του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος του 2009 στο Βερολίνο, κέρδισε χρυσό μετάλλιο και απασχόλησε τα ΜΜΕ όταν προέκυψε το ερώτημα αν είναι 'άνδρας' ή 'γυναίκα'.

Τζούντιθ Μπάτλερ: Επαν-ορίζοντας το «κανονικό»: φεμινισμός και ριζοσπαστική αριστερά Ημερομηνία δημοσίευσης: 13/12/2009

Συνέντευξη στην Αθηνά Αθανασίου

* Με τη θεωρία της επιτελεστικότητας του φύλου, την οποία αναπτύσσετε στα βιβλία σας Αναταραχή Φύλου και Σώματα με Σημασία, αμφισβητείτε τη φυσική συνέχεια μεταξύ βιολογικού φύλου, κοινωνικού φύλου και σεξουαλικότητας. Πώς εμπεδώνεται το φύλο ως «φυσικό» και «φυσιολογικό»; Και γιατί η κριτική στην υποτιθέμενη πρόδηλη «αλήθεια» του φύλου ως βιολογικού γεγονότος είναι σημαντική για τη σύγχρονη φεμινιστική θεωρία, αλλά και για την αριστερή, ριζοσπαστική δημοκρατική πολιτική;

Page 187: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Οφείλω να παραδεχτώ ότι έχουν περάσει πια είκοσι χρόνια από τότε που διατυπώθηκε η θέση μου αυτή. Δεν είναι ότι μετανιώνω γι' αυτήν, ούτε την αποκηρύσσω, αλλά πιστεύω ότι ίσως τα θέματα έχουν αλλάξει για μένα. Εξακολουθώ να πιστεύω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι υποθέτουν ότι το να έχεις γεννηθεί με ένα συγκεκριμένο βιολογικό φύλο σημαίνει να έχεις μια ορισμένη σεξουαλική προδιάθεση ή να προορίζεσαι να αποκτήσεις μια ορισμένη έμφυλη μορφή και σημασία. Για παράδειγμα, απογοητεύτηκα πρόσφατα όταν έμαθα ότι γιατροί αποφάσισαν να εκλαμβάνουν τη διαφυλικότητα [intersex: φύλο που δεν εμπίπτει στη σαφή οριοθέτηση αρσενικού-θηλυκού] ως παθολογία της σεξουαλικής ανάπτυξης. Πώς θα μπορούσε αυτό να είναι αλήθεια; Μόνο αν δεχόμασταν ότι το να γεννιέσαι με ένα δεδομένο φύλο σε προορίζει για ένα συγκεκριμένο μονοπάτι σεξουαλικής ανάπτυξης, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτοί που γεννιούνται με μεικτά ή μη σαφώς ορίσιμα πρωταρχικά σεξουαλικά χαρακτηριστικά έχουν «διαταραγμένη» σεξουαλικότητα.

Στην πραγματικότητα, οι δικές μου απόψεις σχετικά με τη βιολογία άλλαξαν από τη στιγμή που πολλοί/-ές βιολόγοι, συμπεριλαμβανομένων φεμινιστριών ιστορικών της επιστήμης, εναντιώθηκαν στην αντίληψη ότι οι βιολογικές διαφορές είναι απλά «γεγονότα». Αυτού του είδους ο θετικισμός έχει αντικατασταθεί από μοντέλα που υιοθετούν τη σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ κουλτούρας και βιολογίας. Αυτό σημαίνει ότι ο τρόπος που συλλαμβάνουμε τη βιολογία έχει ιστορία, αλλά και ότι οι πολιτισμικές νόρμες διαμορφώνουν και αναδιαμορφώνουν το σώμα ακόμα και στο επίπεδο της βιολογίας. Αντίστροφα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι πολιτισμικές αντιξοότητες που αντιμετωπίζουμε μορφοποιούνται σε σχέση με τις βιολογικές μας ανάγκες. Το πρόβλημα παραμένει, ωστόσο, ότι θα υπάρχει πάντοτε μια πολιτισμική άρθρωση αυτών των αναγκών, ακόμη και εντός του ιατρικού λόγου.

Αυτό φαίνεται καθαρά στην πρόσφατη συζήτηση σχετικά με την Caster Semenye1, για παράδειγμα. Ποια κριτήρια προσδιορισμού του φύλου θα επικρατήσουν τελικά; Αν το φύλο ήταν «γεγονός», τότε δεν θα υπήρχε συζήτηση. Είναι ενδιαφέρον ότι οι νόρμες που χρησιμοποιούνται για να βγει μια απόφαση σε περιπτώσεις ασαφών χαρακτηριστικών φύλου είναι εκείνες που χρησιμοποιούνται για να ρυθμίσουν και να ορίσουν το «κανονικό», και συνεπώς αυτές που εμφανίζονται οι ίδιες ως «κανονικές». Οι ποικιλίες των σωμάτων είναι σημαντικές, όχι μόνο στο επίπεδο της χρωμοσωματικής σύνθεσης, αλλά και σε ορμονικά επίπεδα και ανατομικά χαρακτηριστικά.

Τι σχέση, όμως, έχει αυτό με την πολιτική, με τη ριζοσπαστική δημοκρατική πολιτική; Καταρχήν, είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι το υποκείμενο της πολιτικής δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Δεν αντιπροσωπευόμαστε απλώς από υπάρχουσες εξουσίες, αλλά διαμορφωνόμαστε επίσης μέσα στους όρους που αυτές θέτουν. Επομένως, οποιαδήποτε ριζοσπαστική πολιτική θα έπρεπε να επεμβαίνει στο ζήτημα της εξουσίας, όχι μόνο για να αυξήσει την αντιπροσωπευτική ισχύ αυτών που πρέπει να αντιπροσωπευτούν (κι αυτοί δεν περιορίζονται στους «πολίτες»), αλλά για να εναντιωθεί στην καταπίεση, τόσο σε επίπεδο αστυνομικής βίας όσο και στο επίπεδο της πιο κοινότοπης βίας που ασκούν οι κατηγορίες. Αν προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε την καθημερινή βία των κατηγοριών, τότε θα πρέπει να αναλογιστούμε όλες τις δυνάμεις μέσω των οποίων διαμορφωνόμαστε και ρυθμιζόμαστε. Μια ριζοσπαστική πολιτική πρέπει να επεμβαίνει σε όλα αυτά τα επίπεδα.

Επιθυμία και αναγνώριση

* Έχετε δείξει ότι η δυνατότητα αναδιαμόρφωσης των έμφυλων ζωών μας δεν προκύπτει από μια άσκηση «ελεύθερης επιλογής», αλλά από την εμπλοκή με περιοριστικές νόρμες. Πώς τα

Page 188: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

πειθαρχικά συστήματα γνώσης/εξουσίας ορίζουν και περιορίζουν το τι μετράει ως κοινωνικά αναγνωρίσιμος τρόπος της έμφυλης υποκειμενικότητας και του συν-ανήκειν;

Είναι αλήθεια ότι δεν διαμορφώνουμε τους εαυτούς μας με «ελεύθερη επιλογή», κι όμως πρέπει να βρούμε έναν τρόπο άσκησης μιας εμπρόθετης δράσης που να αναδύεται ακριβώς από αυτές τις νόρμες μέσω των οποίων διαμορφωνόμαστε. Κάποιες φορές οι νόρμες αυτές είναι περιοριστικές, αλλά όχι πάντα. Επομένως, ίσως να πρέπει να διακρίνουμε τις πειθαρχικές νόρμες από αυτές που μας παρέχουν δυνατότητες. Κάποιες πειθαρχικές νόρμες μπορούν επίσης να παρέχουν δυνατότητες, ενώ άλλες όχι. Και κάποιες μπορεί να παρέχουν δυνατότητες, χωρίς απαραίτητα να είναι πειθαρχικές. Άρα, θα πρέπει να κατανοήσουμε τις νόρμες ως ένα σύνθετο σύνολο αλληλοεπικαλυπτόμενων πεδίων. Έτσι, μπορεί κάποιες φορές να βρεθούμε να επιθυμούμε μια κάποια αναγνώριση - ο γκέι γάμος είναι ένα δυναμικό παράδειγμα στην τρέχουσα πολιτική. Και τότε θα πρέπει να αναρωτηθούμε πώς ο θεσμός παράγει την επιθυμία για αναγνώριση από το θεσμό (μια δύσκολη μορφή κυκλικότητας), όπως, επίσης, πώς το κράτος, ως ο ύψιστος κριτής της νόρμας του γάμου, παράγει την επιθυμία για αναγνώριση από το κράτος. Με αυτή την έννοια, επιθυμεί κάποιος/-α να παντρευτεί έναν/μία σύντροφο ή επιθυμεί αναγνώριση από το κράτος; Πρόκειται για διακριτές μεταξύ τους επιθυμίες, και μήπως είναι ακόμα και αλληλοσυγκρουόμενες επιθυμίες; Από την άλλη, δεν πιστεύω ότι η επιθυμία μπορεί να ρυθμιστεί ή να προκαθοριστεί εντελώς, συνεπώς θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί/ές με τις διατυπώσεις που μόλις πρότεινα. Κανένας θεσμός δεν παράγει επιθυμία μονομερώς ή απολύτως. Υπάρχουν πάντοτε ρωγμές και εκτοπίσεις. Την ίδια στιγμή, δεν μπορούμε να μην επιθυμούμε αναγνώριση, αφού χωρίς κάποιου είδους αναγνώριση δεν υπάρχουμε ως κοινωνικά όντα. Κατά συνέπεια, η ερώτηση θα μπορούσε να διατυπωθεί ως εξής: πώς παρεμβαίνουμε στην πολιτική των νορμών, έτσι ώστε οι μορφές αναγνώρισης να επεκτείνονται πέρα από το πεδίο που ρυθμίζεται από το κράτος; Σε τι συνίσταται το να επιθυμείς αναγνώριση, χωρίς όμως να επιθυμείς την επιθυμία για το κράτος;

* Αν το φύλο συγκροτείται μέσω αναγνωρίσιμων επαναλήψεων της νόρμας, πώς μπορούν να αναδυθούν καινοτόμες μορφές εμπρόθετης δράσης; Πώς μπορεί να καταστεί δυνατό το συμβάν της έμφυλης ανατροπής;

Η εναντίωση στην εξουσία δεν είναι μια απλή απομάκρυνση από αυτήν και μπορεί να συνεπάγεται περισσότερα πράγματα από τη διατύπωση μιας ομιλιακής πράξης ή την υιοθέτηση μιας μορφής συμπεριφοράς. Η ετεροδοξία μπορεί να υπαινίσσεται μια αλλαγή εντός του υποκειμένου και από το υποκείμενο, και μπορεί να αμφισβητεί ιστορικά τοποθετημένες μορφές ορθολογισμού. Έτσι, η ετεροδοξία δεν είναι αποσυνδεμένη από τις μορφές γνώσης που αρθρώνουν τρόπους κυβερνητικής εξουσίας. Η πρακτική της συναίνεσης, από την άλλη, ενέχει μια ελεύθερη συγκατάβαση, ακόμα και αν αυτή η ελευθερία δεν νοείται αναστοχαστικά ως τέτοια. Δεν συναινούμε στη βάση της αυτονομίας μας, ούτε εκχωρούμε την αυτονομία μας προκειμένου να συναινέσουμε. Η συναίνεση είναι πράξη μέσω της οποίας συγκροτείται η αυτονομία και, παρομοίως, η μη-συναίνεση είναι ένας τρόπος να αποσύρει κανείς ελεύθερα την αυτονομία του και έτσι να συγκροτήσει τον εαυτό του όντας σε διάσταση από την εξουσία (και ασκώντας μια κάποια μορφή ελευθερίας). Η συνθήκη δυνατότητας αυτών των εκδοχών εναπόκειται στις ιστορικές συνθήκες που έχουν διαμορφωθεί, κάνοντας αυτές τις πράξεις υποχρεωτικές ή δυνατές.

Στα συμφραζόμενα της πολιτικής ανυπακοής, το κίνητρο για να αποσύρει κανείς τη συναίνεσή του σε μια δεδομένη εξουσία είναι να προσπαθήσει να θέσει ένα όριο στην κυβερνητικότητα. Και αυτό μπορεί, ανάλογα με το πώς διατυπώνεται και δημοσιοποιείται, να καταλήξει σε μια πιο ριζοσπαστική διερεύνηση σχετικά με τη νομιμότητα της εκάστοτε εξουσίας. Και πάλι, δεν υπάρχει πλευρά του εαυτού που να είναι

Page 189: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

εξ ορισμού μη κυβερνήσιμη. Αποσύροντας τον εαυτό από το πεδίο της κυβερνητικότητας, ο εαυτός συγκροτεί τη δική του μη κυβερνητικότητα εντός και διαμέσου της πράξης. Ο Φουκώ δεν προτείνει, στο κείμενό του «Τι είναι κριτική», αλλά και ούτε σε άλλα του κείμενα, τη ριζοσπαστική αναρχία, αφού το πρόβλημα γι' αυτόν δεν είναι να παράγει ένα υποκείμενο το οποίο να είναι ριζικά και διά παντός μη κυβερνήσιμο. Το ερώτημα «Πώς να μην κυβερνιέσαι;» ισοδυναμεί πάντα με το ερώτημα «Πώς να μην κυβερνιέσαι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο». Πρόκειται, δηλαδή, για ένα πολύ συγκεκριμένο ερώτημα, που προκύπτει σε σχέση με μια συγκεκριμένη μορφή διακυβέρνησης και μπορεί να συνιστά ένα είδος τακτικής και μεταβατικής αναρχίας σε σχέση με την υπάρχουσα αρχή. Με τα δικά του λόγια: «πώς να μην κυβερνιέσαι με αυτόν τον τρόπο, από αυτό το φορέα, στο όνομα αυτών των αρχών, με τους τάδε ή τους δείνα στόχους και με αυτές τις διαδικασίες, και όχι με αυτόν τον τρόπο, όχι γι' αυτό το σκοπό, όχι από αυτούς».

Αυτό το «όχι» στην εξουσία είναι ταυτόχρονα εκκίνηση για ένα νέο σχηματισμό εξουσίας: το «όχι» αρθρώνει την εξουσία με έναν νέο τρόπο και παράγει ένα νέο είδος υποκειμένου στη βάση αυτής του της άρνησης και έτσι κι έναν άλλο τρόπο να αποδέχεται εναλλακτικά σχήματα ορθολογικότητας. Με αυτόν τον τρόπο ενεργεί η εξουσία, όχι απλώς ως πολιτική τοποθέτηση: είναι ταυτόχρονα άρνηση και παραγωγή, λέει «όχι» και ταυτόχρονα διαμορφώνει νέους τρόπους ρύθμισης των ορίων του διανοητού.

Επιτελεστικότητα και διαλεκτική

* Η εξουσία που δεσμεύει το έμφυλο υποκείμενο είναι αυτή ακριβώς που ανοίγει στο υποκείμενο τη δυνατότητα της αμφισβήτησής της. Πρόκειται για μια θέση που υπαινίσσεται την ανήσυχη σχέση μεταξύ αυτονομίας και ετερονομίας. Θα λέγατε ότι η επιτελεστικότητα του φύλου παραπέμπει κατά κύριο λόγο στην αποδόμηση των κατεστημένων κατηγοριών του φύλου και της σεξουαλικότητας ή μας εμπλέκει ταυτόχρονα σε μια συνεχή δυνατότητα για νέες εννοήσεις και νέους τρόπους έμφυλης ύπαρξης; Ίσως η κριτική εργασία της αρνητικότητας να ανοίγει το πεδίο προς αυτό που αποκαλείτε «επιτελεστική έκπληξη» - το όριο της διαλεκτικής, αν, βέβαια, δεχτούμε ότι η διαλεκτική τείνει στη διαρκή επαναφορά της διαφοράς στην τάξη. Με ποιον τρόπο η δουλειά σας σχετίζεται με αυτό που ο Jean-Luc Nancy αποκαλούσε «αναστάτωση του αρνητικού»;

Αυτό το βιβλίο του Nancy είναι πράγματι πολύ σημαντικό για μένα. Και ίσως λέει κάτι για τις εγελιανές καταβολές της σκέψης μου. Πιστεύω, πράγματι, ότι ο Χέγκελ είναι σημαντικός για πολλούς λόγους και υποθέτω ότι, με κάποιο τρόπο, η σκέψη μου παραμένει διαλεκτική. Αλλά η ανάγνωσή μου της διαλεκτικής εναντιώνεται στην ιδέα του τελικού κλεισίματος. Ακόμα κι όταν κανείς διαβάζει φαινομενολογία, ταλαντεύεται ανάμεσα στην «ησυχία» του κλεισίματος και την «ανησυχία» της κίνησης. Η αίσθησή μου είναι ότι το υποκείμενο ανακαλύπτει διαρκώς τις συνθήκες διαμόρφωσής του και δεν είναι σε θέση να διανοηθεί απολύτως και στο σύνολό τους τις συνθήκες μέσα από τις οποίες διαμορφώνεται. Επίσης, αυτή η «διαμόρφωση» δεν σταματά να συμβαίνει, κι έτσι οποιαδήποτε προσπάθεια να κατανοηθούν αυτές οι συνθήκες στο παρόν δεν μπορούν να λάβουν εντελώς υπόψη τους το «τώρα». Αλλά, το γεγονός ότι η χρονικότητα υπερβαίνει κατ' ανάγκη την κατανόηση έχει επιπτώσεις στο πώς σκεφτόμαστε την επιτελεστικότητα. Αν διαμορφώνομαι και προσδιορίζομαι από νόρμες που προϋπήρχαν της δικής μου ύπαρξης και αν αυτή η «διαμόρφωση» και αυτός ο «προσδιορισμός» συμβαίνουν συνεχώς, εγκαθιστώντας μια επαναληπτική πρακτική του παρόντος, τότε το «εγώ» αναδύεται μέσα από τα διάκενα αυτής της επαναληπτικής άσκησης. «Εγώ» είμαι το διάνυσμα αυτού που διαμορφώνεται και διαμορφώνει, και επομένως η αυτονομία μου, αν μπορούμε να την

Page 190: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

αποκαλέσουμε έτσι, διαμορφώνεται πάντοτε από την ετερονομία. Στην πραγματικότητα, μια κάποια ετερονομία χαρακτηρίζει την άσκηση της αυτονομίας μου.

Στο πλαίσιο του έμφυλου διπολισμού, περιμένουμε να βρούμε, σύμφωνα με τη διαλεκτική, ότι το ένα φύλο διαμορφώνει το άλλο, ή ότι είναι ουσιωδώς το αντίθετό του. Χρειάζεται, ωστόσο, να επιτρέψουμε τη δυνατότητα για διαφορές που πάνε πέρα από αυτόν το διπολισμό. Αναρωτιέμαι αν ο χρόνος για τον Χέγκελ είναι κάτι που υπερβαίνει τις διπολικές σχέσεις. Θα μπορούσε, με κάποιο τρόπο, να παίζει πιο θεμελιώδη ρόλο. Με το να σκεφτόμαστε τις έμφυλες κατηγορίες με όρους της επαναληπτικής χρονικότητάς τους, ανοίγεται ένα μέλλον πέρα από το δίπολο «αρσενικού» και «θηλυκού».

Η 11η Σεπτεμβρίου και οι «γυμνές ζωές»

* Στο έργο σας, και κυρίως στο βιβλίο Ευάλωτη ζωή, με αφορμή τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, συζητάτε τη σχέση μεταξύ τρωτότητας και πολιτικής, και αναδιατυπώνετε το ερώτημα για το ποιος μετρά ως «άνθρωπος». Αναλύετε τους τρόπους με τους οποίους οι κοινωνικές νόρμες -το φύλο, η σεξουαλικότητα, η εθνοτική και φυλετική ένταξη, το θρήσκευμα- προσδιορίζουν τι μορφές ζωής γίνονται άξιες αναγνώρισης, αγάπης ή πένθους. Κάποιοι κριτικοί εκφράζουν την επιφύλαξη ότι αυτή η κριτική στον αφηρημένο και επιλεκτικό ανθρωπισμό διατρέχει τον κίνδυνο να εισάγει μια νέα ανθρωπιστική οντολογία, κι επομένως νέα κανονιστικά κριτήρια ορισμού του «ανθρώπινου». Πώς θα μπορούσε η αμφισβήτηση της κανονικότητας, που καθιστά διανοητή την ανθρώπινη υποκειμενικότητα -που ρυθμίζει ποιοι αναγνωρίζονται ως άνθρωποι- να αποφύγει τη διολίσθηση σε άλλες, καινούργιες μορφές κανονικοποίησης; Τι είδους πολιτικής επαγρύπνησης θα απαιτούσε αυτή η αποφυγή;

Προσπαθώ να θέσω το ερώτημα στο βιβλίο μου Frames of war, που πρόσφατα εκδόθηκε από το Verso. Η γνώμη μου είναι ότι δε θα έπρεπε να φοβόμαστε τόσο να χρησιμοποιούμε τον όρο «άνθρωπος», αφού οφείλουμε να θέτουμε το ερώτημα: τι απέμεινε στον άνθρωπο μετά από τον ανθρωπισμό; Αν θεωρούμε ότι η όποια αναφορά στο ανθρώπινο μας φέρνει πίσω στον ανθρωπισμό, τότε σημαίνει ότι προσδίδουμε στον ανθρωπισμό μια τεράστια, αν όχι ολοκληρωτική, δύναμη. Στην πραγματικότητα, θέτοντας το ερώτημα τι είναι αυτό που συνιστά το ανθρώπινο, έχουμε ήδη αποστασιοποιηθεί από την επικράτεια του ανθρωπισμού. Όταν ρωτάμε πώς τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας εκλαμβάνουν το ανθρώπινο προκειμένου να οριοθετήσουν αυτό που αξίζει δημόσιας μνείας και πένθους, τότε ρωτάμε πώς το «εκτός» έρχεται να ορίσει την κατεστημένη εννοιολόγηση της δημόσιας ζωής. Παραμένω δεσμευμένη σε μια έννοια του ανθρώπινου ζώου που διανοίγεται από το ερώτημα του τι συνιστά τη «ζωή» της ανθρώπινης ζωής. Η «ζωή» της ανθρώπινης ζωής δεν είναι ποτέ απλώς ανθρώπινη: είναι ο όρος που υπερβαίνει τον ορισμό του ανθρώπινου. Ο άνθρωπος δεν ορίζεται από τη μορφολογία ή την ικανότητα. Αντιθέτως, ο ορισμός αυτού που μετράει ως ανθρώπινο παραμένει προνόμιο της εξουσίας, η οποία καθιερώνει διανοητές κατηγορίες. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι εκθέτω τα όρια αυτού που κατασκευάζεται ως άξιο πένθους σε συμφραζόμενα πολέμου (όπου κάποιοι πληθυσμοί ορίζονται ως άξιοι μνείας και πένθους ενώ άλλοι όχι), προκειμένου να επεκταθούν τα όρια του πενθήσιμου σε όλους τους πληθυσμούς. Κάτι τέτοιο, όμως, θα ήταν τελείως λάθος. Τα καίρια σημεία που διαφεύγουν αυτής της διατύπωσης είναι ότι η αναγνώριση της δυνατότητας του πένθους συγκροτεί το ανθρώπινο, και ότι οι πολεμικές πρακτικές εμπλέκονται ενεργά στον προσδιορισμό και τη θεσμοθέτηση των ορίων αυτού που μπορεί να ονομαστεί ανθρώπινη ζωή. Στην πραγματικότητα, κανείς δεν μπορεί να προσδιορίσει και να θεσμοθετήσει τα όρια αυτά με έναν καθοριστικό τρόπο, και αυτό έχει να κάνει με την

Page 191: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

επίμονη ζωικότητα του ανθρώπου και με τις οριακές περιστάσεις της ζωής που ορίζουν και απειλούν την «ανθρώπινη» ζωή.

* Ο αντι-μεταναστευτικός λόγος στην Ευρώπη βρίθει από εικόνες που παρουσιάζουν το έθνος-κράτος σαν ευάλωτο σώμα που απειλείται από διάφορα «ξένα σώματα» - μετανάστες, πρόσφυγες και φυλετικά σεσημασμένους ανθρώπους και πληθυσμούς. Στο πλαίσιο αυτό, μια αισθηματολογική πολιτική που «συμπονά» τους ανθρώπους αυτούς φαίνεται να συσχετίζεται με τη βία που τους αποκλείει. Πώς η νεοφιλελεύθερη βιοπολιτική κατασκευάζει και ταυτόχρονα εξαιρεί «γυμνές ζωές» (σύμφωνα με τη φράση του Μπένγιαμιν και του Αγκάμπεν) - αν έτσι νοούμε τη ζωή που έχει στερηθεί κάθε πολιτικής αξίας;

Ένα πρόβλημα είναι ότι δεν νομίζω πως οι άνθρωποι χωρίς κράτος είναι «γυμνή ζωή», αν με τον όρο αυτό εννοούμε «ζωή στερημένη από πολιτική αξία». Οι προσφυγικοί πληθυσμοί χωρίς πολιτικά δικαιώματα είναι φορτισμένοι με πολιτική αξία, ακόμη κι αν η αξία αυτή είναι αρνητική. Επομένως, αντιστέκομαι στην ιδέα ότι είτε θα έχει κανείς πλήρη πολιτικά δικαιώματα, και έτσι θα φέρει πολιτική αξία, είτε δεν θα έχει πολιτικά δικαιώματα, και άρα δεν θα έχει καμία πολιτική αξία. Αυτό δίνει στο κράτος το μονοπώλιο της εξουσίας και ξέρουμε ότι η εξουσία λειτουργεί με άλλους τρόπους, όπως με το να ρυθμίζει πληθυσμούς και να τους ορίζει, ειδικά όταν δεν έχουν ρητά δικαιώματα. Αυτό που θεωρώ ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι οι δυνάμεις του πρώτου κόσμου, όπως οι ΗΠΑ, προσπαθούν να μεταθέσουν τη δική τους τρωτότητα σε «άλλους» πληθυσμούς. Συνεπώς, αυτό που αποκαλείτε «αισθηματολογική πολιτική» ενδέχεται να εξυπηρετεί αυτό τον επιμερισμό και την μετάθεση της τρωτότητας προς άλλες κατευθύνσεις. Η έννοια της τρωτότητας πρέπει να αναθεωρηθεί σύμφωνα με τους όρους της παγκόσμιας ανισότητας.

Πολιτική και ηθική

* Στο βιβλίο σας Λογοδοτώντας για τον εαυτό, τοποθετείτε την κοινωνική κριτική στην καρδιά της ηθικής διαβούλευσης, αναδιατυπώνοντας την ηθική με πολιτικούς όρους. Σύμφωνα με την προσέγγισή σας, η οποία πολιτικοποιεί το ερώτημα του Λεβινάς για την ηθική προτεραιότητα του άλλου, η ηθική της ευθύνης προκύπτει από τη σχέση του υποκειμένου με τους άλλους όσο και με τις κοινωνικές νόρμες που προσδιορίζουν αυτή τη σχέση. Αν η αφήγηση του εαυτού -ως «απολογία» και «απολογισμός»- είναι μια αναπόφευκτα ατελής και ανεκπλήρωτη ανταπόκριση στο κάλεσμα του άλλου, ποιο μπορεί να είναι το περιεχόμενο της ευθύνης στις σύγχρονες πολιτικές συνθήκες;

Το κείμενο αυτό ασχολείται με την ευθύνη μόνο σε ό,τι αφορά την προσωπική λογοδοσία, αλλά έχω προσπαθήσει να αναπτύξω ευρύτερες έννοιες ευθύνης αλλού. Ένα ερώτημα που με απασχολεί τελευταία είναι το εξής: ποιες είναι οι υποχρεώσεις που έχουμε απέναντι σε όσα δε γνωρίσαμε και δεν επιλέξαμε ποτέ; Το ερώτημα αυτό απορρέει κατά κάποιο τρόπο από την αντίληψη του Λεβινάς, ότι οι υποχρεώσεις μας προηγούνται της σύναψης του κοινωνικού συμβολαίου και, με αυτήν την έννοια, δεν βασίζεται στις κλασικές παραδοχές του φιλελευθερισμού. Η δική μου αντίληψη είναι ότι δεν έχουμε ακόμη ξεκινήσει να σκεφτόμαστε τις συνέπειες μιας δέσμευσης στην ισονομία. Με τη δουλειά μου για τα όρια του πένθους προσπάθησα να αναλογιστώ τι αποτέλεσμα θα μπορούσε να έχει η ισονομία σε ό,τι διαφορετικά θα αποκαλούνταν ηθικά συναισθήματα. Πιστεύω ότι υπάρχουν συναισθηματικές διαστάσεις στην αλληλεξάρτηση και την εγγύτητα, οι οποίες θα πρέπει να διερευνηθούν προκειμένου να αναθεωρηθεί το νόημα της ευθύνης στο όνομα μιας παγκόσμιας πολιτικής που προσπαθεί να επεκτείνει

Page 192: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

τα δικαιώματα της στέγης και της τροφής, της προστασίας από τη βία, και της ελαχιστοποίησης της επισφάλειας. Η επισφάλεια δεν χαρακτηρίζει απλώς και μόνο μια κοινή ανθρώπινη κατάσταση, αλλά επιμερίζεται πολιτικά με ριζικά άνισους τρόπους. Κάποιες πολύ σαφείς ευθύνες προκύπτουν υπό το φως αυτής της απαράδεκτης ανισότητας.

Αγωνιστική συμμαχία κινημάτων

* Έχετε υποστηρίξει ότι η αποδόμηση της ταυτότητας δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να καταργήσουμε αιτήματα αυτονομίας και αυτοπροσδιορισμού. Ποια νομίζετε ότι είναι τα πιο κρίσιμα πεδία της πολιτικής και θεωρητικής δουλειάς των σημερινών φεμινιστικών και queer κινημάτων; Με ποιους τρόπους θέματα όπως η οικογενειακή βία, ο βιασμός, η βία ενάντια στις γυναίκες, η ομοφοβία, ο σεξισμός, ο ρατσισμός, ο μιλιταρισμός και η αδικία της νεοφιλελεύθερης οικονομίας αλληλοσυνδέονται; Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, τον περσινό Δεκέμβρη αναδύθηκε ένα κίνημα αλληλεγγύης στην Κωνσταντίνα Κούνεβα -καθαρίστρια και συνδικαλίστρια, μετανάστρια από τη Βουλγαρία- που έγινε στόχος βίαιης επίθεσης, αφού διαμαρτυρήθηκε ενάντια στην εργοδοτική αυθαιρεσία. Οι πολιτικές παρεμβάσεις του κινήματος εστίασαν στο ότι η Κούνεβα μετατράπηκε με τον πιο βίαιο τρόπο σε μια ενσάρκωση του θηλυκού και εθνοτικού «άλλου» της νεοφιλελεύθερης οικονομίας. Στα σύγχρονα συμφραζόμενα νεοαποικιοκρατίας, ρατσισμού και ξενοφοβίας, σεξισμού και ομοφοβίας, πόσο σημαντικό είναι να θέτουμε πολιτικά το ρόλο που παίζουν από κοινού το φύλο, η φυλή, η κοινωνική τάξη, η σεξουαλικότητα και το έθνος στον κανονιστικό ορισμό «του πολίτη»;

Για μένα, είναι εξαιρετικά οδυνηρό να βλέπω κάποια μέλη της λεσβιακής και γκέι κοινότητας να μπαίνουν σε μια σχέση ανταγωνισμού με νέες μεταναστευτικές κοινότητες στην Ευρώπη. Στην Ολλανδία, για παράδειγμα, πήγαν να μας πείσουν ότι οι νέοι μουσουλμάνοι μετανάστες απειλούν τις πολιτισμικές ελευθερίες και, ειδικότερα, την ελευθερία της λεσβιακής και γκέι έκφρασης. Φυσικά, η ελευθερία της έκφρασης και η αντίθεση στη λογοκρισία υπήρξαν θεμέλιοι λίθοι του κινήματος για δεκαετίες. Το κίνημα για τη σεξουαλική ελευθερία έχει διεκδικήσει ελευθερία της έκφρασης, και σε πολλά μέρη έξω από την Ολλανδία η λογοκρισία έχει εμποδίσει τις προσπάθειες των λεσβιών, γκέι, αμφιφυλόφιλων, διαφυλικών και queer να εκδίδουν, να συγκεντρώνουν, να καταγράφουν και να δημοσιοποιούν την ιστορία τους, να οργανώνουν και να εκφράζουν την επιθυμία τους. Επομένως, είναι εντελώς κατανοητό ότι θα υπάρχει μια ισχυρή ομάδα προοδευτικών σε ζητήματα σεξουαλικότητας που θεωρούν την ελευθερία της έκφρασης θεμελιώδη για το κίνημα, και που πιστεύουν ότι το λεσβιακό, γκέι, αμφί, τρανσεξουαλικό, queer, διαφυλικό κίνημα δεν είναι δυνατό να υπάρξει χωρίς την ελευθερία της έκφρασης και χωρίς την καταφυγή στην ίδια την έννοια της ελευθερίας ως καθοδηγητική αξία και νόρμα. Φυσικά, αυτή η θέση δεν απαντά το ερώτημα του πώς αυτή η νόρμα μπορεί να συμφιλιωθεί με άλλες νόρμες, ούτε μας λέει ακριβώς τι εννοείται με τον όρο «ελευθερία».

Θα πρέπει να είμαστε σαφείς ως προς το τι εννοούμε με τον όρο ελευθερία, αφού η ελευθερία [freedom] εξ ορισμού δεν ταυτίζεται με την ελευθερία [liberty] που ανήκει στο άτομο, αλλά προσδιορίζεται και επιμερίζεται κοινωνικά. Δεν μπορεί να είναι ένας άνθρωπος ελεύθερος αν δεν είναι και οι άλλοι, αφού η ελευθερία κατακτιέται ως συνέπεια μιας συγκεκριμένης κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης της ζωής. Το queer κίνημα, εννοημένο με διεθνικούς όρους, αγωνίστηκε ενάντια στην ομοφοβία, το μισογυνισμό και το ρατσισμό, και ο αγώνας αυτός είναι μέρος μιας αγωνιστικής συμμαχίας ενάντια σε κάθε είδους διακρίσεις και αποκλεισμούς. Ο σκοπός της queer πολιτικής είναι να υπογραμμίσει τη σημασία του να αντιμάχεσαι την ομοφοβία ανεξάρτητα από την ταυτότητά σου. Δεν προϋποθέτει μια ταυτοτική θέση. Ο

Page 193: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

όρος σηματοδοτεί τη σημασία της συμμαχίας: υποδηλώνει το συντονισμό με ποικίλες εκδοχές κατασκευής μειονοτήτων, τον αγώνα ενάντια στις επισφαλείς συνθήκες ανεξάρτητα από την «ταυτότητα», και τον αγώνα ενάντια στο ρατσισμό και τον κοινωνικό αποκλεισμό.

Αν το κράτος οχυρώνεται απέναντι στις ήδη εγκαθιδρυμένες και τις νέες μεταναστευτικές κοινότητες, στερώντας τις ελευθερίες τους και αμφισβητώντας τα δικαιώματά τους για συνάθροιση και έκφραση, αν αντιμετωπίζει τους μουσουλμανικούς πληθυσμούς του ως απειλή στην αξία της ελευθερίας, τότε δεν κάνει τίποτε άλλο από το να προστατεύει μια αξίωση της ελευθερίας εμπεδώνοντας συστηματικά την ανελευθερία μέσω της ενίσχυσης των κατασταλτικών του μηχανισμών.

Υπάρχει μια αντιπαλότητα, ιδιαίτερα πολωμένη αυτή τη στιγμή, ανάμεσα στις πολιτικές των σεξουαλικών μειονοτήτων που βασίζονται στην ταυτότητα και αυτές που βασίζονται στις συμμαχίες. Η δική μου σχέση με το queer υποστηρίζει την πολιτική της συμμαχίας που διασχίζει τη διαφορά. Για να το θέσω ευρύτερα: στοιχειώδης προϋπόθεση για μια ισχυρή συμμαχία της αριστεράς είναι η δέσμευση για σύγκρουση, και με το ρατσισμό και με την ομοφοβία, για σύγκρουση τόσο με αντι-μεταναστευτικές πολιτικές όσο και με τις ποικίλες μορφές του μισογυνισμού και της φτώχειας. Γιατί να θέλαμε να συμμετέχουμε σε μια συμμαχία που δεν παίρνει σαφώς υπόψη της όλες αυτές τις μορφές διακρίσεων και που δεν μεριμνά για ζητήματα οικονομικής δικαιοσύνης που επηρεάζουν τις σεξουαλικές μειονότητες, τις γυναίκες, όπως επίσης και τις φυλετικές και θρησκευτικές μειονότητες; Όσο κι αν έχουμε επίγνωση της ευθύνης που φέρουν οι διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί για τις διαφορές στα επίπεδα της φτώχειας, είναι σημαντικό να θυμόμαστε τη σημασία που έχει η κριτική στην κρατική βία και επιβολή για ένα δυναμικό αριστερό πολιτικό κίνημα.

Μετάφραση: Θεοδοσία Μαρινούδη

1. Η δρομέας Caster Semenye, μέλος της αποστολής της Νότιας Αφρικής στη διοργάνωση του Παγκόσμιου Πρωταθλήματος του 2009 στο Βερολίνο, κέρδισε χρυσό μετάλλιο και απασχόλησε τα ΜΜΕ όταν προέκυψε το ερώτημα αν είναι 'άνδρας' ή 'γυναίκα'.

S U N D A Y , 3 0 J A N U A R Y 2 0 1 1

Judith Butler – Ζωές που δεν είναι άξιες πένθους

Page 194: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Αναδημοσίευση από το re-public.

Μία συζήτηση με την Judith Butler για τη έννοια του πένθους : την Αντιγόνη,

το δημόσιο θρήνο, την παραγωγή πληθυσμών που δεν είναι «άξιοι πένθους»,

τη θυματοποίηση, και την σημασία τους στη διεύρυνση της έννοιας της “ζωής

που μπορεί να βιωθεί”, που αξίζει να προστατευτεί, που αξίζει να αξίζει.

Νέλλη Καμπούρη: Στη τελευταία σας δουλειά, αναφέρεστε όλο και πιο

συχνά στα σύνορα και στα όρια της κυριαρχίας. Ποιες είναι οι έμφυλες –

σεξουαλικοποιημένες διαστάσεις τους?

Judith Butler: Πιστεύω ότι είναι δυνατόν να σκεφτούμε κάποιες μορφές

ψυχολογίας του εγώ, καθώς επίσης καιΚλαϊνικής ψυχανάλυσης που να

καταγραφούν τα σημάδια της πολιτικής κυριαρχίας στην ψυχή. Ποιού είδους

εγώ ή ποιού είδους ψυχή θεωρεί πολύτιμη την ίδια την αδιαπέραστή της

διάσταση πέρα από οποιαδήποτε μορφή σύνδεσης και αλληλεξάρτησης; Η

αίσθηση που έχω είναι ότι το «σύνορο» του εγώ λειτουργεί διαφορετικά κάτω

Page 195: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

από τις συγκεκριμένες συνθήκες του έθνους-κράτους, ιδιαίτερα όταν υπάρχει

ο φόβος της «εισβολής», όταν η «εσωτερική ακεραιτότητα» ανάγεται στην

υψηλότερη αξία, και όταν κυριαρχεί η άρνηση της αλληλεξάρτησης, ιδιαίτερα

της παγκόσμιας αλληλεξάρτησης.

Για εμένα ήταν ξεκάθαρο ότι αντιδρώντας στην 11η του Σεπτέμβρη, η

Αμερικανική κυβέρνηση σε συνδυασμό με κάποια δουλοπρεπή (abject) ΜΜΕ

προσπάθησαν να δημιουργήσουν ένα εθνικό υποκείμενο που να είναι

υπέρμετρα αρσενικοποιημένο ούτως ώστε να μπορεί να αυτοπροσδιορίζεται

ως αδιαπέραστο, άτρωτο, αμείλικτα επιθετικό, και διαρκώς αρνούμενο τους

σημαντικούς διεθνείς του δεσμούς. Το ερώτημα έχει να κάνει με το πώς το

εθνικό υποκείμενο αντιδρά στην ξαφνική συνειδητοποίηση της ίδιας του της

αδυναμίας! Εξάλλου αυτή ήταν η πρώτη φορά που οι ΗΠΑ δέχτηκαν επίθεση

εντός των συνόρων τους μετά το Πέρλ Χάρμπορ κατά τη διάρκεια του

δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να αδράξουν την

ευκαιρία να αναγνωρίσουν την ίδια τους την αδυναμία και να αναγνωρίσουν

επίσης την πιθανότητα γενίκευσης της αδυναμίας τους, μια κίνηση που θα

ενδυνάμωνε διεθνείς και δια-εθνικές συμφωνίες που έχουν σκοπό να

μειώσουν το ρίσκο της βίας. Η στρατηγική τους όμως, ήταν να αποκηρύξουν

αυτήν ακριβώς την αδυναμία.

Αυτή η εκδοχή του εθνικού υποκειμένου δημιουργήθηκε (σαν ένα είδος

εξαναγκαστικά εδραιωμένου φαντασιακού του έθνους) μέσα από την

κανονιστική ρύθμιση του πώς αντιλαμβανόμασταν και αντιδρούσαμε στο

θάνατο. Ο θάνατος όσων πέθαναν στις επιθέσεις στο Παγκόσμιο Κέντρο

Εμπορίου δεν θεωρήθηκε απλά «άξιος πένθους», αλλά εξυψώθηκε στο

επίπεδο μιας ασυνήθιστα εξαγνισμένης υπόστασης. Από την άλλη πλευρά,

όμως, μας απαγορεύτηκε να δούμε τους νεκρούς του πολέμου – και αυτό

ισχύει μέχρι σήμερα- που σημαίνει ότι παραμένει κρίσιμη για τους σκοπούς

του πολέμου η κανονιστική ρύθμιση του οπτικού πεδίου όπου μπορεί κανείς

να απαντήσει το θάνατο. Ορισμένες ζωές είναι άξιες πένθους και άλλες δεν

είναι, κι αυτό λειτουργεί σαν καθαγιασμός της βίας που ασκούμε, και

επιτρέπει την άρνηση της δικής μας επισφάλειας. Αυτοί, τους οποίους

σκοτώνουν οι ΗΠΑ, δεν αποτελούν πραγματικά «έμβια όντα» αλλά

Page 196: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

πληθυσμούς που απειλούν την «ζωή» όπως την ξέρουμε. Πρόκειται για ένα

ολέθριο σχίσμα που διαμορφώνει την κουλτούρα του πολέμου.

Νέλλη Καμπούρη: Κατά πόσο είναι δυνατόν να επινοήσουμε στρατηγικές

και να ξανασκεφτούμε τη βία ούτως ώστε να παράγουμε θετικά υλικά

αποτελέσματα και κοινωνικούς δεσμούς;

Judith Butler: Μου αρέσει πάρα πολύ η ιδέα της σχέσης μεταξύ των

γυναικών σαν κοινωνική μορφή που αναπαριστά την αλληλεξάρτηση. Η

αίσθηση που έχω είναι ότι κάποιες ηθικές αρχές γίνονται εμφανείς και

εφαρμόζονται μόνο μέσα από συγκεκριμένες πολιτικές καταστάσεις. Έτσι,

κατά η γνώμη μου, δεν υπάρχει ηθική πέρα από την κοινωνική πρακτική και

το πεδίο της εξουσίας. Μου φαίνεται ότι οποιαδήποτε απόφαση προς την

κατεύθυνση του να ασκήσουμε βία ή να αρνηθούμε τη βία εμπεριέχει μια

ηθική διάσταση, καθώς αναφέρεται στην συμπεριφορά και στο είδος του

σκεπτικού που αποδίδουμε σε κάθε σχέση με τη βία που υιοθετούμε. Δεν θα

βρισκόμασταν, όμως, σε τέτοιου είδους καταστάσεις αν δεν υπήρχε η πολιτική

επιθετικότητα και πιο συγκεκριμένα οι κοινωνικές μορφές της επιθετικότητας

αυτής. Το φεμινιστικό κίνημα της αυτό-άμυνας είναι συγχρόνως μια ηθική και

μια πολίτική πρακτική. Δεν θα υπήρχε ανάγκη για κάτι τέτοιο αν δεν υπήρχε η

βία κατά των γυναικών. Κι όμως αυτό προσδίδει στις ηθικές αρχές κοινωνική

μορφή.

Νομίζω επίσης ότι υπάρχουν συμμαχίες στην Παλαιστίνη, η δουλειά του

κινήματος Ta-ayush, Αναρχικοί ενάντια στο Τείχοςκαι διάφορα άλλα

εκπαιδευτικά και καλλιτεχνικά προγράμματα εντός της Παλαιστίνης που

διαρκώς προσπαθούν να πάρουν το ρίσκο της μη-βίας.

Νέλλη Καμπούρη: Μιλάτε πολύ συχνά για υποκείμενα και κοινωνικές

ομάδες, των οποίων οι θάνατοι δεν είναι «άξιοι δημόσιου πένθους».

Page 197: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Επαναλαμβάνοντας την Αντιγόνη, θα μπορούσαν ίσως αυτές οι πράξεις

πένθους να μεταμορφωθούν σε μορφές αντίστασης όταν γίνονται αντικείμενο

δημόσιου πένθους;

Judith Butler: Ναι, μπορούμε να αναλογιστούμε το δημόσιο πένθος για

τους «εξαφανισμένους» στη Χιλή και την Αργεντινή, τις μεγάλες διαδηλώσεις

για το AIDS που συμπεριελάμβαναν εξαιρετικά θεατρικές προσπάθειες

σηματοδότησης και θρήνου για ζωές που δεν είναι «άξιες πένθους». Οι

σύγχρονοι πόλεμοι δεν βασίζονται μόνο στην απουσία απεικονίσεων των

θυμάτων του πολέμου αλλά και στις συστηματικές προσπάθειες παραγωγής

ορισμένων πληθυσμών που δεν είναι «άξιοι πένθους». Έχει ενδιαφέρον ότι

είχε απαγορευτεί στην Αντιγόνη να πενθήσει δημόσια τον αδελφό της. Ο

Κρέων δεν προσπαθούσε απλά να ελέγξει την δημόσια προβολή της πίστης

της, αλλά να αποφασίσει ποιος είναι που θα πρέπει να θεωρείται σαν

συγγενής. Το αποτέλεσμα είναι ότι ο τρόπος με τον οποίο διεκδικεί αυτόν τον

δεσμό γίνεται μια προσπάθεια αμφισβήτησης του κυριαρχικού ελέγχου αυτού

που θεωρείται και αυτού που δεν θεωρείται ως συγγένεια. Γενικότερα

μπορούμε να αντιληφθούμε την σημασία του δημόσιου πένθους όταν εκείνοι

που πενθούνται υποτίθεται ότι είναι ζωές που δεν είναι άξιες πένθους. Μια

ζωή που δεν θα έπρεπε να πενθείται είναι επίσης μια ζωή που δεν θα έπρεπε

να υπάρχει καθόλου, της οποίας η «άρνηση» έχει χτιστεί μέσα στην ίδιο της

τον δημόσιο προδιορισμό. Νομίζω ότι ο πόλεμος θα ήταν πολύ πιο δύσκολο να

ξεκινήσει αν κάποιοι πληθυσμοί θεωρούνταν σαν κομμάτι αυτού που υπάρχει,

δηλαδή σαν κάποιοι που οι ζωές τους είναι νομιμοποιημένες.

Νέλλη Καμπούρη: Νομίζω, όμως, ότι υπάρχουν και παραδειγματικά θύματα

των οποίων οι ζωές «πενθούνται» καθημερινά στα πλαίσια των

ανθρωπιστικών πολιτικών, αποστολών και προγραμμάτων. Μπορεί να είναι

ανώνυμα και σιωπηλά αλλά την ίδια στιγμή είναι ιδιαίτερα ορατά. Μπορούμε

να σκεφτούμε τα σύνορα, το όρια, τη βία και το πένθος εκτός της

παραδειγματικής θυματοποίησης ορισμένων κατηγοριών (για παράδειγμα

Page 198: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

αθώων θυμάτων, προσφύγων, γυναικόπαιδων, θυμάτων της παράνομης

διακίνησης προσώπων, Μουσουλμάνων γυναικών) ;

Judith Butler: Βεβαίως και είναι σημαντικό να εντοπίσουμε και να

γνωρίζουμε την θυματοποίηση, αλλά θα ήταν λάθος αν θεωρούσαμε την

θυματοποίηση ως παράδειγμα της πολιτικής υποταγής. Φυσικά, σε ορισμένες

περιπτώσεις δεν υπάρχει πιθανότητα αντίστασης, στις περιπτώσεις εκείνες

όπου κυριαρχεί υπέρμετρος εξαναγκασμός, αλλά σε άλλες περιπτώσεις ο

εξαναγκασμός ανατρέπεται μέσα από διάφορες πρακτικές ανυπακοής, μέσω

μορφών ανέλπιστης αλληλεγγύης και συλλογικής δράσης. Δεν αρκεί να

έχουμε πολιτικές που απώτερος σκοπός τους είναι το «δημόσιο πένθος». Το

νόημα του δημοσίου πένθους είναι να διευρύνουμε τις ιδέες που έχουμε για το

τι είναι εκείνο που αποτελεί μια ζωή που μπορεί να βιωθεί, να διευρύνουμε

την αναγνώριση αυτών των ζωών που αξίζει να προστατευτούν, που αξίζει να

αξίζουν. Αυτό είναι σημαντικό όχι σαν ατομική δραστηριότητα αλλά σαν κάτι

που δεν συμβαίνει απλά δημόσια αλλά έχει την δύναμη να επαναπροσδιορίσει

την δημόσια σφαίρα.

Πιστεύω ότι θα πρέπει να αναπτύξουμε την έννοια της «κριτικής

αναγνώρισης» που θα έχει να κάνει με την αναζήτηση αναγνώρισης στα

πλαίσια των υφιστάμενων κανόνων (για παράδειγμα διεύρυνση των

υπάρχοντων κανόνων για την ισότητα και την δικαιοσύνη), αλλά επίσης και

να θέσουμε ερωτήματα και να αμφισβητήσουμε τον τρόπο προσέγγισης και

τον χαρακτήρα των κανόνων αυτών. Αν απλά αναζητούμε αναγνώριση

είμαστε δέσμιοι των υπάρχοντων κανόνων. Αλλά αν νοιαζόμαστε για εκείνους

που δεν μπορούν ποτέ να λάβουν αναγνώριση από τους υφιστάμενους

κανόνες ( ή ακόμα και την επέκτασή τους) τότε μπορούμε να αναδείξουμε

νέες κοινωνικές μορφές, ακόμα και νέους κανόνες. Αυτό σημαίνει να θέσουμε

σε αμφισβήτηση τα όρια του αναγνωρίσιμου και να διαμορφώσουμε πολιτικές

ακριβώς στο σημείο αυτό.

Labels: judith butler, βία, θυματοποίηση, πένθος, Παλαιστίνη,φύλο

Page 199: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Το αδύνατο πένθος του "άλλου" Ημερομηνία δημοσίευσης: 09/06/2009

Τζούντιθ Μπάτλερ "Ευάλωτη ζωή", μετάφραση Μιχάλης Λαλιώτης και Κώστας Αθανασίου, εκδόσεις Νήσος, σελ. 239, τιμή: 17 ευρώ.

ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΑΡΤΙΝΟΥ

Μετά την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου άρχισε να εδραιώνεται στις ΗΠΑ μια αφήγηση που εργαλειοποιούσε το πένθος χάριν του πολεμικού προτάγματος. Η οδύνη θα έδινε τη θέση της στη στρατιωτική επέμβαση, στην περαιτέρω εξολόθρευση. Μια αντινομία που αντιπάλευε εκείνη την εποχή η Judith Butler με μια σειρά κειμενικών παρεμβάσεων, στον τύπο και κυρίως στο διαδίκτυο, επιδιώκοντας να καταδείξει το μη νόημα αυτής της αντίδρασης, την τρωτότητα του ανθρώπου που είναι το ίδιο σκανδαλώδης και από τη μία αλλά και από την άλλη πλευρά.

Η επίθεση στην καρδιά της Νέας Υόρκης έφερε τους Αμερικανούς πολίτες αντιμέτωπους με το αβάσταχτο της τρωτότητας τους. Η προνομία της πρωτοκοσμικής τους ασφάλειας κατέπεσε μαζί με τους δίδυμους πύργους. Η αντίδραση που ακολούθησε ήταν για την Butler κυριολεκτικά αδιανόητη. Πώς είναι δυνατόν η τρωτότητα του ανθρώπου να μην γίνεται αντιληπτή από την άλλη πλευρά; Πώς μπορείς να πενθείς και να νεκρολογείς την απώλεια των δικών σου ανθρώπων και να μην αναγνωρίζεις το πένθος των άλλων. Πώς ο άλλος μένει πάντα αόρατος και αφανής; Η απώλεια μιας ζωής δεν μπορεί να οδηγεί αναγκαστικά στην αντεκδίκηση. Ο άλλος που του ανταποδίδουμε τη βία, όσο και αν με μισεί, είναι το γεγονός που συγκροτεί αυτή την ίδια την υποκειμενικότητα μου, τη συγκρότηση του εαυτού μου. Η εξάρτηση μας, η έκθεση μας στον άλλον είναι μια βία, ένα υπαρκτικό τραύμα. «Η εμπειρία του τραύματος», λέει η Butler, «είναι ότι υπάρχει κάποιος άλλος εκεί έξω απ' τον οποίο εξαρτάται η ζωή

μου». Γι' αυτό και το πένθος, αυτό το καθεστώς της απώλειας του άλλου, διαμορφώνει για την Butler μια κοινωνική συνείδηση, τη συνείδηση της εξάρτησης μας. Το πένθος δεν ιδιωτικοποιεί τον πενθούντα αλλά τον αποδίδει στους δεσμούς του. Χωρίς το ίχνος του άλλου ο άνθρωπος μένει ανεξιχνίαστος, «ποιος είμαι εγώ χωρίς εσένα;». Η εμπειρία του πένθους και του φόβου μπορεί να γίνει έτσι μια δυνατότητα αναστοχασμού και περισυλλογής πάνω στη βία που πρώτα εμείς μπορεί να έχουμε προκαλέσει στον άλλον και που τώρα αυτός ο άλλος, αδικαιολόγητα πάντα, μας την ανταποδίδει. Απέναντι στην αδιανόητη πολεμική ιαχή του Μπους η Butler πρότεινε την ολική βίωση του πένθους και κατόπιν την ανταπόκρισή μας στο πένθος του άλλου. Αυτή η γόνιμη διάσταση του πένθους, η δυνατότητα ανάκτησης του εαυτού στον ορίζοντα της απώλειας, είναι η ευκαιρία που χάθηκε για την Butler μετά την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου. Ο αμερικάνικος δημόσιος λόγος, σχεδόν στο σύνολο του, δεν αναστοχάσθηκε πάνω στο πένθος και στην αυθαιρεσία της βίας αλλά προσανατολίστηκε τάχιστα στην επιθετική επανεπιβεβαίωση της κυριαρχικής του θέσης. Το «γιατί μας μισούν οι άλλοι;» δεν είχε ακροατήριο γι' αυτό και αυτή η πολύτιμη εμπειρία του τραύματος έμεινε μια απορία, ένα κενό νόημα και ο άλλος παρέμεινε Άλλος.

Απέναντι σ’ αυτή τη λογική της ανταπόδοσης η Butler προτάσσει, προσυπογράφοντας διακριτικά τον Levinas, την υπεράσπιση της ζωής του άλλου. Ο εαυτός έχει μια ηθική ευθύνη απέναντι στον άλλον, λέει ο Levinas, αυτή του «ου φονεύσεις». Η πολιτική θέση της Butler είναι αυτό το ανοιχτό νόημα του ανθρώπινου υποκειμένου, η «γυμνή ζωή» του άλλου, η υπό δοκιμασία υποκειμενικότητα του, το ίδιο το περιθώριο του πολιτικού. Το πολιτικό υποκείμενο είναι ένα εκ-στατικό υποκείμενο, ένα υποκείμενο που

Page 200: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

συγκροτεί το είναι του μέσα στον ορίζοντα του άλλου και όχι στην εξασφάλιση της αυτονομίας του. Ο εαυτός μας έτσι δεν συγκροτείται στον εξασφαλισμένο του τόπο αλλά στον «τόπο του άλλου», στον τόπο του εκ-τοπισμού. Τις φορές που αυτός ο άλλος είναι αδιάγνωστος από τον πολιτισμικό μας ορίζοντα ο εκτοπισμός είναι βίαιος και η τρωτότητα μας ανυπόφορη. Είναι η περίπτωση όπου αυτός ο άλλος δεν ανήκει στην ανθρώπινη τάξη γι' αυτό και τα πλήγματα που θα του προξενήσω είναι πέραν του ηθικού μου κώδικα. Ένα πρόσωπο αόρατο μέσα στη δημόσια σφαίρα. Τα δυτικά media δεν έδειξαν ποτέ εικόνες των σφαγιασθέντων Αφγανών ή Ιρακινών αμάχων, το ανθρώπινο στίγμα τους δεν ανιχνεύθηκε, η απώλεια τους δεν νεκρολογήθηκε, το πένθος τους παρέμεινε αβίωτο και αδιάγνωστο. Είναι αυτά τα πρόσωπα που η Butler μας καλεί να τα φέρουμε στη δημόσια σκηνή. Το να μπορούμε να διακρίνουμε τη ζωή ως ζωή και τον θάνατο ως θάνατο, το ίδιο και απ' τις δύο πλευρές, είναι αυτό που συγκροτεί τη ποιότητα του πολιτικού μας βίου. Αυτή η επίμονη αναπαράσταση του άλλου, της αποκλεισμένης του ετερότητας στον δημόσιο λόγο μας, πέρα από κάθε κανονιστικό πρότυπο αλλά πέρα και από αυτή την ίδια την αδυναμία της αναπαράστασης του, τη μη αναπαραστάσιμη αλήθειά του, είναι ο μόνος τρόπος για να τιθασεύσουμε την απανθρωποποίηση του κόσμου μας. Αυτή η ισχνή εικόνα που μόλις και μετά βίας αναδύεται, αυτή η φωνή που μόλις και ακούεται αν και δεν είναι γλώσσα, είναι αυτό το αδιόρατο και αδιανόητο ίχνος του άλλου. Η μεγάλη συνεισφορά της Butler είναι η σαφήνεια με την οποία κατέδειξε αυτή την αναγκαιότητα του άλλου, του άλλου «είναι», που με συγκροτεί στον ορίζοντα της δικής του αλήθειας.

*Αποστόλης Αρτινός Leximata.blogspot.com

Page 201: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Έντυπη Έκδοση Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 13 Αυγούστου 2010

Το παιχνίδι των έμφυλων ταυτοτήτων Από την Κλεοπάτρα Λυμπέρη

Σιμόν ντε Μποβουάρ

Το δεύτερο φύλο

μτφρ.: Τζένη Κωνσταντίνου

εκδόσεις Μεταίχμιο, σ. 991, ευρώ 44,22

Judith Butler

Αναταραχή φύλου

μτφρ.: Γιώργος Καράμπελας

εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σ. 231, ευρώ 23,10

Η ανατομία είναι πεπρωμένο, υποστήριξε ο Φρόυντ στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, συμπυκνώνοντας σε μια φράση ολόκληρη την περιπέτεια των έμφυλων ταυτοτήτων, τις ρήξεις και τις συνδέσεις τους, την εμμένεια των αποκλίσεών τους, τα κοινωνικά, πολιτικά και ηθικά πλαίσια που συγκροτήθηκαν γύρω από αυτές. Το να είσαι γένους θηλυκού αποτελεί φυσικό γεγονός ή πολιτισμική επιτέλεση; αναρωτιέται η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ, εννοώντας με τον όρο επιτέλεση ένα είδος «παράστασης» του φύλου, θεσπιζόμενης από στιλιζαρισμένες κανονιστικές πρακτικές, επαναλήψεις και τελετουργίες. (Η ιδέα της για την ανάγνωση της επιτελεστικότητας του φύλου δεν είναι πρωτότυπη. Την οφείλει στον Ζακ Ντεριντά και ειδικότερα στις μελέτες τού τελευταίου πάνω στο έργο του Κάφκα «Προ του νόμου».)

Στο ερώτημα της αμερικανίδας πανεπιστημιακού έχει ήδη απαντήσει μια άλλη σημαντική φιλόσοφος, η Σιμόν ντε Μποβουάρ: Η γυναίκα δεν γεννιέται γυναίκα, γίνεται. Συνοψίζοντας τη σημειολογία της αντρικής αντίληψης για τη γυναικεία ταυτότητα αλλά και τις ιστορικές και κοινωνικές παραμέτρους που τη δημιούργησαν (και την παγίωσαν), η Σιμόν ντε Μποβουάρ ολοκληρώνει στα 1949 το βιβλίο της Δεύτερο φύλο, ένα σημαντικό έργο που έμελλε να αποτελέσει το ευαγγέλιο του φεμινιστικού κινήματος. Καμία, βιολογική, ψυχολογική ή οικονομική, μοίρα δεν προσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίο η γυναίκα παρουσιάζεται στην κοινωνία, υποστηρίζει η γαλλίδα φιλόσοφος. Ο πολιτισμός στο σύνολό του παράγει αυτό το πλάσμα -κάτι ανάμεσα σε αρσενικό και ευνούχο- που ονομάζεται θηλυκό.

Το ζήτημα του γυναικείου φύλου έχει απασχολήσει από νωρίς τη φιλοσοφία: Η γυναίκα είναι γυναίκα δυνάμει μιας έλλειψης ιδιοτήτων, σημειώνει ο Αριστοτέλης, θεμελιώνοντας μια θέση που δεν διαφοροποιήθηκε και πολύ στους επόμενους αιώνες. Μέσα στον χρόνο και κάτω από τη μονομέρεια της πατριαρχικής σκέψης (μιας ισχυρής βούλησης για κυριαρχία;) η γυναίκα οριζόταν μόνο σε αναφορά προς τον άντρα και όχι ως ένα ον αυτοτελές και ολοκληρωμένο. Ο άντρας ήταν το Υποκείμενο, η γυναίκα ήταν το Αλλο (η θεμελιακή «εχθρότητα» εντός της ανδρικής συνείδησης, όπως θα έλεγε ο Χέγκελ), ο άντρας ήταν το ουσιώδες, η γυναίκα το επουσιώδες. Ετσι, αυτό το Αλλο εκπροσώπησε την παθητικότητα

Page 202: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

απέναντι στην (ανδρική) ενεργητικότητα, την ύλη απέναντι στο πνεύμα, την αταξία απέναντι στην τάξη.

Είναι γνωστός ο αρχαίος μύθος της Πανδώρας, που ανοίγει το κουτί αφήνοντας το κακό να ξεχυθεί ελεύθερα στον κόσμο. Ο συμβολισμός, προφανής: το θήλυ ευθύνεται για όλα τα δεινά που ταλαιπωρούν την ανθρωπότητα. Πριν φτάσουμε στους ουτοπικούς σοσιαλισμούς του Σεν Σιμόν, του Φουριέ, του Καμπέ και στην ουτοπία της «ελεύθερης γυναίκας», υπήρξε η απόλυτη ισχύς της ιουδαϊκής βιβλικής παράδοσης: Η Εύα (το θήλυ), μολονότι παρουσιάζεται ως «βοηθός όμοιος του Αδάμ», στον ιστορικό χρόνο υποβιβάζεται σε απλό «βοηθό» (κατώτερο) και το «όμοιος» απαλείφεται και δεν αναφέρεται ξανά. Ετσι ο Αδάμ (το άρρεν) εδραιώνεται στην πρώτη θέση της πνευματικής και κοινωνικής ιεραρχίας και η γυναίκα καταλήγει να γίνει το «δεύτερο φύλο».

Για την Μποβουάρ, αν και το βιολογικό φύλο είναι αναλυτικό γνώρισμα του ανθρώπινου, ωστόσο διαφέρει από το κοινωνικό και δεν αντανακλάται κατ' ανάγκη μέσα σε αυτό. Το κοινωνικό φύλο συνοψίζει όλες τις πολιτισμικές δυνατότητες και τις προοπτικές που ένα έμφυλο σώμα φέρει, δηλαδή, διαφοροποιείται διαρκώς. Αυτή η διάκριση βιολογικού-κοινωνικού φύλου, όντας ριζοσπαστική, άνοιξε πολλά επί μέρους ζητήματα σε σχέση με τις ταυτότητες. Το βιβλίο τής Μπάτλερ (έκδοση 1990) επιχειρεί την έρευνα της παραπάνω διάκρισης sex και gender, θέτοντας το όλο θέμα σε εντελώς νέα βάση.

Η Αναταραχή φύλου (από τα πλέον σημαντικά έργα της σύγχρονης φεμινιστικής θεωρίας και των σπουδών του φύλου) αποτελεί μια προωθημένη σύλληψη πάνω στο ζήτημα της γυναικείας ταυτότητας. Η συγγραφέας καθιστά την κατηγορία «θηλυκό» τόσο προβληματική όσο η σύγχρονη φεμινιστική θεωρία έχει κάνει την κατηγορία «γυναίκα», γράφει σε κριτικό της σημείωμα η Donna Haraway. Ηδη μετά το Δεύτερο φύλο η έννοια του θηλυκού είχε πάψει πλέον να είναι μια σταθερή έννοια. Ακολουθεί το βιβλίο τής Denise Riley (1988), το οποίο επεξεργαζόταν την αμφισημία και την ακαθοριστία της κατηγορίας «γυναίκα» -μια θεωρία που επέδρασε ιδιαίτερα στην Μπάτλερ και καθόρισε το σκεπτικό της.

Η Μπάτλερ ασχολείται εδώ με τη μελέτη και την επαναξιολόγηση γνωστών επιστημονικών έργων, όπως αυτά των Φουκό, Φρόυντ, Λακάν, Λεβί-Στρος, Κρίστεβα, Ιριγκαρέ, Ρούμπιν, Βιτίγκ και φυσικά της Μποβουάρ, αντλώντας υλικό από τη φαινομενολογία, τον μαρξισμό, τον μεταδομισμό, την ανθρωπολογική θεωρία και τη θεωρία της αποδόμησης. Υπό την έννοια αυτή, στο παρόν βιβλίο υπονοείται το ίχνος μιας πλούσιας κειμενικής ανακύκλωσης, που όχι μόνο συγκροτεί τον κόσμο της Μπάτλερ, αλλά και επιτρέπει στον αναγνώστη να παρακολουθήσει το ιστορικό, τρόπον τινά, του φεμινισμού μέσα από τους θεωρητικούς του κινήματος και τις εκλεκτικές τους συγγένειες.

Η Μπάτλερ ενδιαφέρεται να προσεγγίσει κριτικά τις κατηγορίες του φύλου, της σεξουαλικότητας, της επιθυμίας, αλλά και του ίδιου του σώματος, ως κατηγορίες ταυτότητας, οι οποίες, σύμφωνα πάντα με την έρευνά της, αποτελούν καθαρά προϊόντα του φαλλοκεντρισμού και της «υποχρεωτικής» ετεροσεξουαλικότητας. Δεν υπάρχει έμφυλος πυρήνας, μια συγκεκριμένη ποιότητα ψυχικής ουσίας από την οποία προσδιορίζεται κάθε φύλο, ισχυρίζεται η Αμερικανίδα φιλόσοφος, παρότι εξωτερικά δίνεται ακριβώς μια τέτοια εντύπωση. Η υποτιθέμενη συνοχή βιολογικού φύλου, κοινωνικού φύλου και σεξουαλικότητας οφείλεται στην επαναλαμβανόμενη επιτέλεση συγκεκριμένων πράξεων μέσα στον χρόνο, πράξεων που δομούν πλαίσια χωρισμένα και διακριτά, εγκλωβίζοντας τα πρόσωπα σε μονοσήμαντους ρόλους και μιμήσεις.

Η Μπάτλερ κινείται προς την ανατροπή της έμφυλης ταυτότητας, όχι για να αποκηρύξει τον φεμινισμό, αλλά για να τον τροφοδοτήσει με νέες κατευθύνσεις. Η βασική της θέση είναι ότι η υποκειμενικότητα παράγεται λογοθετικά (εδώ υιοθετεί τις ιδέες του Φουκό) και ότι το βιολογικό φύλο αποτελεί μια πολιτική κατηγορία που θεμελιώνει την ετεροσεξουαλικότητα (μια άποψη που προέρχεται από την Βιτίγκ). Επίσης κάνει χρήση της ψυχαναλυτικής θεωρίας για την περιγραφή των πολλαπλών ταυτοτήτων, μέσω του έργου της Ριβιέρ (ανάλυση της ταυτότητας και της μασκαράτας). Ολες οι τοποθετήσεις τής Μπάτλερ άσκησαν καίρια επίδραση στον χώρο του ριζοσπαστικού φεμινισμού.

Page 203: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Η Μποβουάρ, στον καιρό της, όριζε τη γυναίκα ως αλλοτριωμένο Υποκείμενο, ως ένα ον που δεν είχε καταφέρει ακόμη να δώσει περιεχόμενο στην ουσία του, διότι δεν είχε αναπτύξει καμία αυτοσυνείδηση. Εξετάζοντας το θήλυ μέσα από την Ιστορία, τη Μυθολογία, την Ψυχολογία, την Κοινωνιολογία, τη Βιολογία, ακόμη και τη Φιλολογία, φώτισε πολυδιάστατα την παρουσία του, αφήνοντας να γίνει ορατή μία αναγκαιότητα: ότι η γυναίκα έπρεπε να πάψει πια να βλέπει τον εαυτό της μέσα από το ανδρικό βλέμμα και τις στερεότυπες (και επιβεβλημένες) κοινωνικές δομές. Διότι η «κατωτερότητα» του φύλου της δεν ήταν παρά μια κατασκευασμένη ανδρική πραγματικότητα. Επομένως χρειαζόταν να αποποιηθεί τον μονοσήμαντο ρόλο τής τροφού και της συντηρήτριας του οίκου και να αναζητήσει την οδό της εξέλιξης και της ωρίμανσης, μια συνολική αλλαγή κατεύθυνσης του φύλου. Η φιλόσοφος πρότεινε την αυτοδιάθεση του σώματος, υποστηρίζοντας ότι το σώμα μπορεί να γίνει όργανο ελευθερίας και ότι το βιολογικό φύλο μπορεί να καταλήξει να εκφράζει ένα κοινωνικό φύλο, που δεν θα αποτελεί το βήμα της πραγμοποίησης αλλά την έκφραση της ελευθερίας. (Εδώ στηρίχτηκε ολόκληρη η σεξουαλική επανάσταση της δεκαετίας του '60.)

Συνεχίζοντας το έργο της Μποβουάρ και μέσα από τις ιδέες της Βιτίγκ, η Μπάτλερ προσεγγίζει ένα επόμενο βήμα της γυναικείας χειραφέτησης: Πρόκειται για τη θεμελίωση του ομιλούντος εγώ. Το ομιλείν θεσπίζει την υπέρτατη πράξη της υποκειμενικότητας, αλλά αυτό ακριβώς συνιστά και μια έμπρακτη αποτίναξη του φύλου: Καθώς το εγώ μιλά, παρουσιάζεται η γλώσσα στην ολότητά της, είναι σαν να μιλά απ' όλες τις θέσεις, μπορεί να εκφράζεται καθολικά. Απομένει στις γυναίκες να ρίξουν από πάνω τους κάθε τι επίκτητο και ψευδές, που τις παραμορφώνει και τις καθιστά σχετικά όντα, κάθε τι που τους έχει επιβάλει την ένδυση μιας μονοσήμαντης ταυτότητας, ώστε να κατορθώσουν διά του ομιλείν να εκφράσουν τον καθολικό εαυτό.

Η Μποβουάρ, από το βήμα της εποχής της, ενδιαφέρθηκε να αποκτήσει η γυναίκα συνείδηση του εαυτού της για να μπορεί να έχει την κυριότητα της ζωής της, του σώματός της, των ιδεών της, ώστε να καθορίζει η ίδια τον κοινωνικό της ρόλο. Η Μπάτλερ, ως ένα σύγχρονο προοδευτικό πνεύμα, σπρώχνει τα πράγματα ακόμη πιο πέρα: αφαιρώντας από αυτό το ον την έμφυλη ταυτότητα, το κατευθύνει στο να επιλέξει την οντολογική του ανθρώπινη διάσταση, την έξοδο από κάθε ιστορική, βιολογική και ηθική κατηγοριοποίηση, για να εισχωρήσει στον πυρήνα της ολοκληρωμένης ελευθερίας.

Page 204: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Έντυπη Έκδοση Βιβλιοθήκη, Παρασκευή 5 Φεβρουαρίου 2010

Πτυχές της πολιτικής και θεατρικής σκηνής Από τον Γιώργο Π. Πεφάνη

***Τζούντιθ Μπάτλερ

Ευάλωτη ζωή

Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας

εισ.: Αθηνά Αθανασίου

εκδόσεις Νήσος, σ. 239, 17 ευρώ

Μόνο κατά τα τελευταία χρόνια η Τζούντιθ Μπάτλερ έγινε κάπως γνωστή στο ελληνικό κοινό με τη δημοσίευση δύο άρθρων, «Παραστασιακές επιτελέσεις και συγκρότηση του φύλου. Δοκίμιο πάνω στη φαινομενολογία και τη φεμινιστική θεωρία» και «Απο-μίμηση και έμφυλη ανυπακοή»1, και την έκδοση του βιβλίου της Σώματα με σημασία. Οριοθετήσεις του «φύλου» στον λόγο.2 (Εκκρεμές, Αθήνα 2008). Η αμερικανίδα φιλόσοφος κινείται κυρίως στον χώρο των φεμινιστικών και queer θεωριών, της ψυχανάλυσης, του μεταδομισμού, της αποδόμησης, καθώς και της πολιτικής φιλοσοφίας. Η Ευάλωτη ζωή ανήκει σε εκείνα τα πολιτικά της βιβλία που αντλούν το εμπειρικό υλικό τους από τα τρέχοντα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα τόσο της αμερικανικής όσο και της διεθνούς σκηνής, ενώ τα αναλυτικά εργαλεία, η μέθοδος και ο προσανατολισμός τής σκέψης προέρχονται από ποικίλα γνωστικά πεδία, όπως η φιλοσοφία της εξουσίας και της γλώσσας, η ηθική, η επιτελεστικότητα του φύλου, η κατασκευή των ηγεμονικών ιδεωδών κ.ά.

Εφόσον η αφετηρία της μπατλεριανής σκέψης είναι εδώ η 11η Σεπτεμβρίου, θα είναι αναμενόμενη η αναφορά πρώτα στην εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ και ύστερα στην επίθεση στο Αφγανιστάν. Οι προτεραιότητες όμως έχουν αντιστραφεί. Για το Ιράκ λέγονται, συγκριτικά, πολύ λίγα πράγματα και βεβαίως δεν λέγεται κάτι για τους γεωπολιτικούς λόγους και τα οικονομικά συμφέροντα που εμπλέκονταν στην εισβολή. Οι παρατηρήσεις τής Μπάτλερ αρχίζουν από τη διαφήμιση των στρατιωτικών άθλων και τη διαχείριση των πολεμικών παραστάσεων από τα media και δεν συσχετίζουν καθόλου ούτε το γεγονός ότι διάφορα στελέχη της κυβέρνησης Μπους είχαν συμφέροντα σε μεγάλες εταιρείες που όλως τυχαίως ενεπλάκησαν και στην επιχείρηση ανοικοδόμησης του Ιράκ, αλλά ούτε και τις εχθρικές σχέσεις της μουσουλμανικής αυτής χώρας με το Ισραήλ.

Η εμπλοκή του Ισραήλ στη συζήτηση γίνεται με πολύ τεκμηριωμένο (είναι η αλήθεια) και διεισδυτικό τρόπο, μόνο σε σχέση με τη δήλωση του Lawrence Summers ότι η όποια κριτική που ασκείται τη συγκεκριμένη περίοδο (2003) σε αυτήν τη χώρα ισοδυναμεί με αντισημιτική ενέργεια. Στο κεφάλαιο αυτό η κριτική τής Μπάτλερ δείχνει πράγματι τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσει η νηφάλια και αδέκαστη σκέψη για πλείστα όσα διεθνή προβλήματα μεταξύ των κρατών.

Γενικά όμως το βιβλίο δεν εξετάζει διεξοδικά όλες τις παραμέτρους των προβλημάτων που θίγει, αλλά στέκεται σε ορισμένες από αυτές, ίσως τις πιο ενδεικτικές κατά την κρίση της συγγραφέως. Το αποτέλεσμα είναι να μην προσφέρεται η εικόνα μιας συνολικής θεώρησης της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής - κάτι που θα επέτρεπε ενδεχομένως τη βαθύτερη κατανόηση των επιλογών της κυβέρνησης Μπους ως μέρους ενός ευρύτερου συστήματος κανόνων και προταγμάτων που διέπει τις ΗΠΑ μετά την πτώση του τείχους και όχι απλώς των δίδυμων πύργων. Υπό το πρίσμα αυτό, καλό θα ήταν να διαβαστεί η Ευάλωτη ζωή

Page 205: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

συνδυαστικά με το βιβλίο του Noam Chomsky: Ισχύει ό,τι πούμε εμείς. Για την εξουσία των ΗΠΑ σ' έναν κόσμο που αλλάζει (εκδ. Πατάκης, Αθήνα 2008).

Οπως, όμως, παρατηρεί εύστοχα στην εισαγωγή της η Αθηνά Αθανασίου, η Μπάτλερ «μιλά από τη θέση της προοδευτικής, αριστερής, εβραίας, αμερικανίδας διανοούμενης». Η συγκεκριμένη αυτή θέση, εάν θέλουμε να μείνουμε κοντά και στη φιλοσοφική σκέψη της συγγραφέως, προσδιορίζει αναπόφευκτα τις απόψεις που προτάσσει, αλλά και τη δημόσια κριτική που με παρρησία διατυπώνει εναντίον της αμερικανικής κυβέρνησης, την ίδια στιγμή που η παρέμβασή της αυτή λειτουργεί ως επίσημη επιτέλεση της συγκεκριμένης θέσης που κατέχει και του ρόλου που έχει αναλάβει στην αμερικανική πανεπιστημιακή κοινότητα.

Από αυτήν τη θέση, άλλωστε, αμφισβητεί σθεναρά την ερμηνευτική επεκτατικότητα των Δυτικών και τις βεβιασμένες προβολές τους σε διαφορετικά πολιτισμικά συμφραζόμενα, τη μονοσήμαντη, μονόπλευρη και αυταρχική εξήγηση της παγκόσμιας πραγματικότητας με την αυθαίρετη επιβολή ζωνών συμφερόντων εκ μέρους των ΗΠΑ ή τη διάκριση μεταξύ τρομοκρατικής και μη τρομοκρατικής βίας. Με ειρωνεία, αλλά και με σαφήνεια, γράφει λ.χ. ότι η μη τρομοκρατική βία ασκείται από τα αναγνωρισμένα κράτη (από τα ισχυρότερα εξ αυτών, θα πρόσθετα), ενώ η τρομοκρατική βία αποδίδεται σε όσους δεν έχουν κράτος ή γη, ήτοι στους απάτριδες και στους φερέοικους. Επιπλέον, από αυτήν τη θέση επεξεργάζεται εκ νέου θεωρήσεις και αναλύσεις άλλων φιλοσόφων, όπως η φουκοϊκή αντιδιαστολή κυριαρχίας και κυβερνητικότητας, ο προσδιορισμός της «γυμνής ζωής» από τον Giorgio Agamben ή του «προσώπου» από τον Emmanuel Levinas, προκειμένου να συγκεντρώσει τον δικό της στοχασμό γύρω από την έννοια της ευθραυστότητας της ανθρώπινης ζωής και την αναγκαιότητα αναγνώρισης των άλλων ως ισοδύναμων πολιτικών υποκειμένων, πέρα από τις παγιωμένες και, εν πολλοίς κατασκευασμένες, πολιτικές, πολιτιστικές και οικονομικές κανονικότητες.

***Ελενα Παπαλεξίου

Οταν ο λόγος μετατρέπεται σε ύλη. Romeo Castellucci/Soc―etas Raffaello Sanzio,

εκδόσεις Πλέθρον, σ. 165

Ο Romeo Castellucci και το θεατρικό συγκρότημα Socίetas Raffaello Sanzio βρίσκονται πλέον παντού. Από τους δύσκολους καιρούς του '80, όταν πρωτοξεκινούσαν, μοιάζει σαν να μην έχει απομείνει τίποτα - και δικαίως: εμφανίζονται πλέον ανάμεσα στα πρώτα ονόματα σε διεθνή φεστιβάλ, ενώ και η βιβλιογραφία γύρω από το έργο τους εμπλουτίζεται συνεχώς. Διδακτορικές διατριβές, συλλογικοί και θεματικοί τόμοι, πρακτικά συνεδρίων, μονογραφίες, εξειδικευμένες παραστασιολογικές εργασίες, αφιερώματα επιθεωρήσεων ή δημοφιλείς companions, η παρουσία τους έχει επιβληθεί τόσο στον ακαδημαϊκό όσο και στον καλλιτεχνικό χώρο.

Στην Ελλάδα μέχρι πρότινος δεν βρίσκαμε παρά μόνον ελάχιστες σκόρπιες αναφορές σε άρθρα ή μελετήματα. Με τη συμμετοχή τους στο Φεστιβάλ Αθηνών (Θεία Κωμωδία, 2009), συνέπεσε και η έκδοση του βιβλίου της Ελενας Παπαλεξίου, που αποτελεί μια πρώτη προσπάθεια προσέγγισης του έργου τής Socίetas Raffaello Sanzio εκ μέρους τής συγγραφέως και παρουσίασής του στο ελληνικό κοινό. Πρόκειται για μια σχετικά σύντομη και αρκετά περιεκτική μελέτη περίπου 60 σελίδων, που πλαισιώνεται όμως από πολλές φωτογραφίες των παραστάσεων (κάτι πολύ χρήσιμο για τέτοιου είδους πονήματα), από μια εκτενή συνέντευξη με τον Romeo Castellucci, από μια παραστασιογραφία (πρώτες παραγωγές) και μια φιλμογραφία.

Το βιβλιογραφικό υπόστρωμα της μελέτης είναι στοιχειώδες, τόσο στις ειδικές όσο και στις γενικότερες πηγές του - ιδιαίτερα λείπουν εργασίες ελλήνων θεατρολόγων που έχουν καταπιαστεί με ανάλογα παραστασιολογικά και γενικότερα θεωρητικά ζητήματα, που συναντούμε και στο βιβλίο. Το χαρακτηριστικό αυτό δεν είναι, βέβαια, σπάνιο· παρατηρείται και σε άλλες περιπτώσεις νέων μελετητών που αγνοούν ή παραβλέπουν τις συζητήσεις γύρω από διεθνή ζητήματα όπως εξελίσσονται στη χώρα τους. Είναι κάτι που αξίζει να προσεχθεί και να μας προβληματίσει.

Page 206: Judith Butler - Μουσική · Butler, Judith Judith Butler (Τζούντιθ Μπάτλερ, 1956) Η Αμερικανίδα φιλόσοφος Τζούντιθ Μπάτλερ

Ως προς τη διαχείριση του υλικού της και την εξυπηρέτηση των σκοπών της, η Παπαλεξίου δίνει προσοχή στη δομή της εργασίας της, στη συμμετρική ανάπτυξη των θεματικών, που είναι οπωσδήποτε πολλές και σύνθετες, καθώς και στην παραστατικότητα των περιγραφών. Γίνεται γρήγορα σαφές ότι η συγγραφέας δεν εξετάζει όλες τις πτυχές του θεάτρου τής Socίetas Raffaello Sanzio, (γεγονός που εν μέρει δικαιολογείται από την έκταση του βιβλίου), ούτε όμως και όλες τις παραγωγές - τουλάχιστον με την ίδια προσοχή. Τα αίτια της επιλογής αυτής παραμένουν ασαφή, όχι όμως και τα αποτελέσματά της, καθώς αναφύονται ορισμένα μεθοδολογικά προβλήματα: Πώς επιβιώνει το πρώιμο έργο και διηθείται στο ύστερο; Οι επιδράσεις που δέχονται οι καλλιτέχνες, λ.χ. από τη φιλοσοφία του Husserl, του Heidegger και του Wittgenstein, σε αυτήν την πρώιμη φάση σβήνουν εντελώς; Και αν όχι, πώς εκκολάπτουν τη μεταγενέστερη δημιουργία τους;

Παρόμοια ερωτήματα δεν τίθενται καν, πιθανώς επειδή απαιτούν μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση του αντικειμένου. Η Παπαλεξίου, προσπαθώντας δικαιολογημένα να καταστήσει σαφή τη σκηνική δημιουργία του συγκροτήματος, δεν απεγκλωβίζεται πάντα από την περιγραφική της τάση. Αν και ανατρέχει συχνά-πυκνά σε συμβολισμούς, σε αλληγορίες και σε διακείμενα, ακολουθεί κυρίως τη γραμμή της περιγραφικής ανάλυσης, με τις χρονικές σημάνσεις, τις ενδείξεις διαδοχής και χωρικής οργάνωσης, τις λεκτικές αναπαραστάσεις των σκηνικών εικόνων και των ήχων (και σε όλα αυτά επιδεικνύει μια προσοχή και μια μετρημένη ευαισθησία), παραβλέπει εντούτοις την πρώτη αρχή της περιγραφής. Περιγράφοντας, δεν αναπαράγω το περιγραφόμενο, αλλά ενεργοποιώ ένα προϋποτιθέμενο σχέδιο νοήματος. Αλλά αυτό το σχέδιο συνεπάγεται βαθύτερες εστιάσεις στις παραστάσεις, λεπτότερες τομές, πιο συμπαγείς θεωρήσεις, πάνω από όλα, όμως, μια στοχαστική απόσταση από τα fragmenta της σκηνής.

Ωστόσο, η Παπαλεξίου, με το πρώτο της αυτό βιβλίο δείχνει ότι μπορεί να φτάσει σε ένα τέτοιο επίπεδο και, χάρη στην οργανωτικότητα της σκέψης της και στην ακρίβεια των στοχεύσεών της, να ξεπεράσει τη λογική της συνέντευξης και της περιγραφικής ανάλυσης και να εμπλακεί σταδιακά στην περιπέτεια της στοχαστικής ερμηνείας.

1. Στον τόμο, Αθηνά Αθανασίου (επιμ.): Φεμινιστική θεωρία και πολιτισμική κριτική, Νήσος, Αθήνα 2006, σ.σ. 381-407 και στον τόμο, Κώστας Γιαννακόπουλος (επιμ.): Σεξουαλικότητα. Θεωρίες και πολιτικές της ανθρωπολογίας, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2006, σ.σ. 219-258, αντιστοίχως.

2. Εκδ. Εκκρεμές, Αθήνα 2008. Επίσης εκδίδεται το Η ψυχική ζωή της εξουσίας από τις εκδόσεις Πλέθρον.