JUGENDST I LJugendstil (ook wel Art Nouveau) is een

kunststroming die rond 1900 (1895-1910) zijn bloeiperiode had. De Jugendstil heeft twee varianten. Kenmerkend voor de bekendste variant zijn vooral de ornamentele

vloeiende lijnen, de verwerking van de natuur in de ontwerpen (bladeren, bloemen, vogels etc.), hoge kleurcontrasten, asymmetrie en een dromerige uitstraling. De tweede variant van de Jugendstil is te herkennen aan

mathematische vormgeving: rechte lijnen, symmetrie, langgerekte vormen en heldere kleuren. In de Jugendstil wordt teen breed scala aan materialen gebruikt, dat varieert van halfedelsteen tot emaille, gietijzer en glas. De Jugendstil is ontstaan in Duitsland en heeft zich uitgebreid tot West-Europa, daar wordt de stijl vaak Art Nouveau genoemd.

De Jugendstil is een stroming die zich vooral op de toegepaste kunst (dat wil zeggen, de vormgeving van producten) gericht heeft, maar ook architectonisch overal in Europa terug te vinden is. Met de Japanse prentkunst als inspiratie, is het grote ontwerpkenmerk van

de Jugendstil het vloeiende en organische. Zowel in de architectuur uit de periode van de Jugendstil als in de productontwerpen en de grafische vormgeving zijn ornamentele, vloeiende lijnen terug te vinden, die voor een organisch uiterlijk zorgen. Tevens

vormen deze lijnen vaak een impressie van de natuur. Bladeren, bloemen, vogels en insecten zijn terug te vinden in de ontwerpen van de Jugendstil. Behalve deze vormen, die rechtstreeks uit de natuur komen, is ook de vrouw, die een lange jurk draagt

en sierlijk lang haar heeft een veel terugkomend kenmerk van de ontwerpen van de Jugendstil. Met deze vrouw wordt de harmonie tussen mens en natuur uitgedrukt. In de lijnen en figuren is over het algemeen geen symmetrie te vinden en wordt er bewust gewerkt zonder schaduw en diepte, wat deze stijl een dromerige uitstraling geeft.

Behalve deze versie van de Jugendstil is er een nog abstract mathematische vormgeving van deze stijl. Deze

sobere vorm van de Jugendstil is vooral in Nederland en Zwitserland terug te vinden en is te herkennen aan de strakke lijnen, uitgerekte vormen, mathematische vormgeving, heldere kleuren en symmetrie. In Glasgow is deze versie van de Jugendstil eveneens toegepast.

De Jugendstil was in principe een ambachtelijke stijl, maar zij waren zich ook zeker bewust van de ontwikkelende technologie, welke ook regelmatig te herkennen is.

Niet onbelangrijk is de kostbaarheid van de Jugendstil. Door de vormen en materialen was de Jugendstil een

dure stijl, die niet door de gehele bevolking gepermitteerd kon worden. Mede hierdoor kwam door de armoede en

benodigde heropbouw na de eerste wereldoorlog een einde aan de Jugendstil.

L’Habitation Pratique, lithograph van Alphonse Mucha, +/- 1897

Stoel ontworpen door Charles Rennie Mackintosh, +/- 1897

‘Five Swans’ van Otto Eckmann, 1897

Jugendstil en Art Nouveau

De Jugendstil is ontstaan tengevolge van propaganda in het tijdschrift ‘Die Jügend’. Hierkomt de naam Jugendstil vandaan. In Frankrijk was Samuel Bing een handelaar in Japanse kunst. De naam van zijn winkel was Maison de l’Art Nouveau. De stijl die hij toonde kwam grotendeels overeen met de Jugendstil. Hieroor werd deze stijl in Frankrijk bekend als de Art Nouveau.

Omgeving

In 1896 geeft Otto Eckmann voor het eerst het tijdschrift Die Jügend uit. De industriële productie en de stedelijke cultuur ( theater, café-chantant) scheppen een nieuwe kunst, de Affiche-kunst. Dit is mogelijk door de in 1796 ontwikkelde steendruk (lithografie).

De verschillende grondleggers

In de verschillende landen in West-Europa zijn een heel aantal ontwerpers beroemd geworden met hun toepassing van de Jugendstil. Otto Eckmann is met zijn werk in ‘Die Jügend’ één van

de grondleggers van de Jugendstil. Geïnspireerd door Japanse werken heeft Eckmann een nieuwe stijl kunnen gebruiken in de toegepaste kunst. ‘Five Swans’ is één van zijn

beroemde werken, waarin de Jugendstil duidelijk te herkennen is met zijn natuurvormen, vloeiende lijnen en grote contrasten tussen de kleuren.

Twee namen die ook niet vergeten mogen worden bij de Jugendstil zijn de Amerikaanse Tiffany en de Spaanse architect Antoni Gaudi (meer over Gaudi bij ‘architectuur’). Tiffany heeft vooral veel ontwerpen gemaakt met glas en zilver. Glas in lood, vazen en bekers, kandelaars etc. Zijn producten zijn gedecoreerd met behulp van inspiratie uit de natuur en zijn in nog veel van de Amerikaanse musea te vinden.

Eén van de bekende Nederlandse ontwerpers die zich bekend heeft gemaakt met zijn toepassing van de Jugendstil (of Nieuwe Stijl) is Hendrick Petrus Berlage. Berlage is voornamelijk een architect, die beroemd is geworden met de ‘Beurs van Berlage’ (zie ‘architectuur’). Echter, Berlage is ook één van de drie ontwerpers die in Nederland de winkel ‘’t Binnenhuis’ opgericht hebben. Met behulp van deze winkel, als reactie op de Arts en Crafts beweging, kunnen ze de Jugendstil naar

buiten brengen. In de stoelen van Berlage die hiernaast te zien zijn, zijn een aantal kenmerken terug te vinden die ook in de architectuur van de Jugendstil terug te

vinden zijn: de structuur van hoe het product gemaakt is mag duidelijk gezien worden, de constructie en verschillende materialen worden niet weggewerkt ten behoeve van het

oog, maar eerder benadrukt.

In Frankrijk was de kunstenaar René Lalique één van de grote ontwerpers in (en van) de Jugendstil. René Lalique werkte voornamelijk met glas, maar ook met goud en email. Ter

inspiratie maakte Lalique gebruik van vrouwen, bloemen, pauwen en libellen. Lalique ontwierp vooral zeer mooie sieraden, maar heeft zich daarbuiten ook beziggehouden met

allerlei product-ontwerpen. Onder andere heeft hij auto-emblemen ontworpen, maar ook klokken, parfumflesjes en vazen.

Bekende kunstenaars, die het motief van de vrouw met lang haar gebruikten zijn Gustave Klimt (Oostenrijk) en Alphonso Mucha (Tsjech in Frankrijk). Met behulp van deze vrouw, hadden zij tot doel de harmonie tussen mens en natuur weer te geven. Een voorbeeld is te vinden in de affiche van Mucha.

Architectuur

Een zeer belangrijke vlak waarop de Jugendstil toegepast is, is de architectuur. Al in 1893 werden de kenmerken van deze stijl in de architectuur van vele

gebouwen verwerkt. De Belgen V. Horta en P. Hankar waren de eerste ontwerpers die deze stap wisten te zetten, die door vele andere architecten en kunstenaars

gevolgd werd. De kenmerken die in de kunstnijverheid te vinden waren, zijn ook in de architectuur terug te vinden. Gekromde vloeiende lijnen, inspiratie uit de

natuur en asymmetrie waren veelal terug te vinden op de hoeken, balkons, gevels en kozijnen van de gebouwen. Qua materiaal werd gebruik gemaakt van hout en

ook ijzer, dat zich goed om liet vormen tot de gewenste gebogen vormen.

Eén van de belangrijke namen in de architectuur is Antoní Gaudí. Deze Spaanse kunstenaar en architect heeft vooral in Barcelona zijn voetsporen achtergelaten door het ontwerpen van meerdere van de gebouwen daar. Gaudi werkte veel met kleuren, contrast en bewegingen in zijn toepassing van de Jugendstil en heeft mathematische berekeningen en doordachte verwijzingen naar de natuur als achterliggende gedachte van álle hoekjes en vormpjes in zijn ontwerpen.

Zijn grootste bouwwerk dat hij ontworpen heeft is de kathedraal Sagrada Familia (rechtsboven op de volgende bladzijde). De kathedraal is echter nog niet af, er wordt

momenteel nog steeds aan gebouwd (4 van de 12 torens moeten nog gebouwd) tot waarschijnlijk 2050 o.i.d.

Zilverwerk van L.C. Tiffany

H.P. Berlage, eikenhouten stoelen met leren bekleding voor de Nederlanden van 1845

Affiche van Alphonso Mucha voor Cismonda

Motorkapdecoratie van René Lalique

In Nederland is de Jugend-stil niet zeer ver ontwik-keld. De architecten stonden niet allemaal volledig achter deze stijl, die te veel tegen de materiaalwetten en dergelijke inging, en daarnaast bleef de Jugendstil een kostbare stijl, die voor de meeste mensen weinig aan-trekkelijk was. Wel is er één grote architect geweest in Nederland die de Jugendstil in zijn gebouwen heeft verwerkt, en daar nu nog steeds bekend mee is. Deze architect is de eerdergenoemde Hendrick Petrus Berlage. Berlage was zoals de andere Nederlandse Jugendstil-kunste-naars gericht op de sobere kant van de Jugendstil, die ook in de Beurs van Berlage terug te vinden is. Tevens opvallend bij dit gebouw zijn de beelden die binnen de lijnen van de muur vallen. Daarnaast valt de manier waarop de verschillende ma-teriaalsoorten benadrukt worden en niet geprobeerd wordt bepaalde materialen weg te werken, op.

Hierboven enkele ontwerpen van Antoní Gaudí, linksboven een toren van de ingang van Park Guell, Rechtsboven de Sagrada Familia, onder een huisje bij de Puerta de la Fin Miralles

Foto’s van de Beurs van Berlage: het exterieur, de details, en het interieur vormen één geheel. Het gebouw dateert uit 1903