kade awaaz tan maro
DESCRIPTION
Anthology of poems by Dr. Gursharan Singh, Former Director, Punjab State University Textbook Board, Chandigarh (India)TRANSCRIPT
-
1 /
-
2 / 3 /
.
-
4 / 5 /
.
z
Kade Awaaz Tan Maroby
Dr. Gursharan Singh#147 Sector 45-A, Chandigarh-160047
Permanent Add. V.Barri Kohri, Teh.Naraingarh,Distt. Ambala (Haryana)
Ph. 0172-2600280, Mob. 91+9872011280
2014Lokgeet Parkashan
S.C.O. 26-27, Sector 34 A, Chandigarh-160022India
Ph. +91-172-5077427, 5077428email : [email protected]
Printed & bound at Unistar Books Pvt. Ltd.301, Industrial Area, Phase-9,
S.A.S. Nagar, Mohali-Chandigarh (India)email : [email protected] : www.unistarbooks.com
Computer Type setting - S. Navtej Singh,Deputy Secretary, Punjab Vidhan Sabha (Retd.)
2014 Dr. Gursharan SinghProduced and bound in India
All rights reserved by the author This book is sold subject to the condition that it shall not, by way of trade or otherwise, be lent,
resold, hired out, or otherwise circulated without the authors prior written consent in any form ofbinding or cover other than that in which it is published and without a similar condition including thiscondition being imposed on the subsequent purchaser and without limiting the rights under copyright
reserved above, no part of this publication may be reproduced, stored in or introduced into a retrievalsystem, or transmitted in any form or by any means(electronic, mechanical, photocopying, recording
or otherwise), without the prior written permission of the copyright owner .
Poetry/Punjabi Poetry
ISBN : 978-93-
-
6 / 7 /
qqkrw
cu`p dw guMbd 13
ieh mOsm kd bdlygw 16
ikximx kxIAW dw gIq 18
qnhweI 21
mYN pwpw iek idn AwvWgw 23
kdy Awvwz qW mwro 25
Swhzor pirMdw 27
qyrw ienswP jhWgIrI 29
myry hms&r 33
vYrn bdlotI 35
supnswz 38
kOVw bUr 41
cMn dI CqrI 43
aus bwl kuVI dy nYxW ivc 45
iek ^q Awpxy pwk vqn dy nW 48
mW dI lorI 54
mYN hW iek idvs inmwxw 57
mOsm qW iek ilbws hY 59
iek pl hY bhuq kwPI 61
bMDn mukq 65
qyrI Xwd s`jx msqwinAw 67
-
8 / 9 /
- - () , z
rUp dI mihmw 69
swjn myrw pihlw supnw 70
kcVy kcVy sUl 72
so ru~q swfI jwn 74
kwlw jwdU 76
AYlbm dy gIq 78
iek vxjwrw 79
iek qwrw boly AlI AlI 81
cl clIey nihroN pwr 83
pwk muh~bq 86
kwienwq dw rMg gulwbI 88
n~cx pMK kuAwry 90
myry cMn m~KxW 91
qy rySmW juAwn ho geI 93
-
10 / 11 /
, AIEE . - - , , (. ) , ,
AIFH . , , . , , , , , , ,
. , . , . , , . . ( ) -
T
( )
-
12 / 13 /
cu`p dw guMbd
kuJ khW qW cwnx foldwcu`p rhW qW nHyrw boldw
nHyrw qW nMgw rUp hY
cu~p dIAW prqW Poldw[
bUhy qy dsqk dy rhIntKt jhI ieh kOx hY
vyKW qW sMdlI pOx hY
nHyry dI cwdr qwx ky
byilbws iek rwq hYiel DVkdy swh sulgdy
corI dy cuMmx ilSkdy
koeI cMcl ijhw ic`q cor hY
nHyrw mUMhoN n boldw
bs guMbd dw kuMfw KolHdw[
- -
-
.
( )
-
14 / 15 /
swgr dy nIly pwxIAW 'c
qYrdy pMCIAW dy prCWvyN
vihSI Du`p dI ipAws ny
fIk ilAw swgr dw nIr swrw[
dirAw dIAW C`lW cu~p hn
SWq hY lihrW dI rwgnI
bs fu`bIAW ikSqIAW dw mwqm hY[
pauxW dw sInw cIr kyAweI pMCIAW dI fwr hY
pMCI prW nUM qoldy
sIny 'c ikMnW zor hY
ikMnW ku AMbr hor hY[
A`j mOsm vI sogvwr hYDu`p vI kuJ TrI TrI
CW vI kuJ mrI mrI
mOsm dw pVHdI mrsIAw
JulsI hoeI bhwr hY[
mOsmW dy rMg swry
nwgxW dy fMg swry
hr vydnw sMvydnw
cu`p dy guMbd 'c sB kYd hn[
ijMnw hY Gyrw Du`p dw
Enw hY guMbd cu~p dw[
ieh guMbd ikMnw ivSwl hY
bs hwkm dw sB kmwl hY[
kuJ khW qW cwnx foldw
cu`p rhW qW nyrHw boldw
nHyrw qW nMgw rUp hY
cu~p dIAW prqW Poldw[
***
-
16 / 17 /
ieh mOsm kd bdlygw
pqJV mwry ru`KW koloN
su`ky p`qy puCdy ny
ieh mOsm kd bdlygwkd swfy ngy qn mn
hirAwvl dI pOSwk imlygI
kd pwiel dI Cxkwr koeI
ntKt jhI muitAwr koeIAwpxw AWcl lihrweygI
koeI gIq imln dw gweygI
kd swfI CW dI j`nq ivc
husnW dw drbwr sjygw
kd PkrW dw drbwr lgygwru`K inmwxy kI jwxn
kd isr qoN A`g dw kihr tlygw
kd mOsm krvt bdlygw[
kcIAW klIAW bwZW ivc
p`bW Bwr aufIkdIAW
kd Sbnm dw Awhwr imlygwkdy mihkW dw auphwr imlygwieh mOsm kd bdlygw[
su`kIAW ndIAW su`ky srvrdirAwvW qoN pu`Cdy nykd inrml nIr dy cSmy swfyDrqI dI ipAws buJwvxgykd prqy gI qyrI rvwnIkd mcly gI swfI jvwnIgum sum lihrW BtkdIAWiksy gorI Cor qrsdIAWkd swfI god c bih ky vIkoeI gorI ml ml nHweygIqy su`cy Ag Clkwey gI[
dirAwvW dI PirAwd suxoAsW AwpxI CwqI ngI kr kysUrj dI ipAws buJweI hYA`j s`Kxy b`dl ArSW ivcng mungy Btk rhyhux qW pw rihmq dIAW kxIAWqpdI im`tI Arz krydirAwvW dy mUh cOVy ho geyswgr kOx BryDrqI dw A`j kx kx pu`CdYA`lw mIAW kd brsygwieh mOsm kd bdlygw[***
-
18 / 19 /
ikximx kxIAW dw gIq
ikximx kxIAW n mwr s`jxswnUM ikx imx kxIAW n mwr[
ikximx kxIAW qy iek rwq suhwxI
swvx dI sOgwq purwxI
bUhy AweI irSmW dI rwxI
g`l zulPW dw p`lU pw kymMgdI icxg auDwr[
ikximx kxIAW myrI zulP 'c jVIAW
qyry isr qoN dyvW vwr
rUp dI midrw Br Br ClkykrdI Arz guzwr
husnW dI ies ru`q ivc mwhIAw
n kr qUM ienkwr
ikx imx kxIAW n mwr s`jx
swnUM ikx imx kxIAW n mwr[
AMbrW ivc iek bdlI grjynYxW ivc kuJ supny isrjy
nwm qyry dI mwlw jpW
pUjW su`cy mxky
A`KIAW 'coN mINh CMm CMm vrHdw
inkIAW inkIAW kxIAW bx kykwly b`dl jMm ky Awey
hMJUAW QwxI ruVH gey swry
jo rMgly sn ^wb sjwey[
DrqI qpdI mINh dI ru`qykrdI kUk pukwr
kdy b`dl bx ky vs mwhIAw
myry qpdy qn mn auqy
ieh ikximx kxIAW myrI jwn qy bxIAW
A`j rovx zwro zwrmyry bUhy iqp iqp rovy
A`j kxIAW dI Cxkwr
ikximx kxIAW n mwr s`jx
swnUM ikximx kxIAW n mwr[
irMm iJMm irm iJMm cwnx vsdw
r`b kxIAW 'coN iKV iKV hsdw
DrqI dI qirhweI rUh iv`c
lUM lUM cwnx bxky rsdw
ikximx kxIAW qy iek bwZ suhwvwivc iKiVAw qyrw ieSk Clwvw
-
20 / 21 /
ieSk qyry dw nwg ieh zihrI
A`DI A`DI rwqIN qn mn fsdw[
byVI myrI Cf mMJDwr
jw visEN s`q p`qxoN pwrdey duhweI ru`q cwnx dI
lMGdI jwvy r`uq mwnx dI
mihk swhW 'coN ikrdI jwvy
myry AMg AMg iKVI bhwr
hux dyh inmwxI sih n skyikximx kxIAW dI mwr[
ikximx kxIAW n mwr s`jx
swnUM ikximx kxIAW n mwr[
ienHW kxIAW dy rMg inAwry
kxIAW qoN mYN jwvW vwrykdy Cup Cup rovx, kdy KulH ky h`sx
ikrnW dI pOSwk pihn ky
mihl munwry cVH ky vsx
jd kcIAW kMDW koTy covxieh bu~k bu~k rovx
ieh ikximx kxIAW myrI jwn qy bxIAW
A`j rovx zwro zwr
ieh ikximx kxIAW moqIAW jVIAW
s`B ru`qW dw iSMgwr[ieh ikximx kxIAW n mwr s`jx
swnUM ikximx kxIAW n mwr[
***
qnhweI
'mYN Awdm dI bytI hvwvW dI jweImYN jMgl vI gwhy mYN prbq vI Fwhy
sihrwvW dy ryqy mYN jr ky hW AweI[
mYN cSmy dw pwxI, dirAWvW dI hwxI
mYN swgr sugMDIAW dw qr ky hW AweI
myrw nwm hY qnhweI['
Awpxy AqIq dw prCwvW hY ieh
qnhweI dw pihlw isrnWvW hY ieh
kdy mihbUb dI bu`kl 'c bihMdI hY
kdy iksy audws nu`kr 'c rihMdI hY[kdy ilSkdy nYxW ivc inKry
kdy ivrwt rUp iv`c auqry[
kdy rUh dw mDur swz bxdI hYkdy Awpxy hI guMbd dI Awvwz bxdI hY
-
22 / 23 /
kdy pMCIAW dI pRvwz bxdI hY
iksy Zmzdw hsInw dw koeI AMdwz bxdI hY[
AnykW Awkwr hn iesdyAxigxq pwswr hn iesdy
kdy iksy ibMdU qy ismt jWdI hY
kdy kwienwq bx ky PYl jWdI hY[
kdy kqry qoN smuMdr kdy smuMdr qoN kqrw
kdy JrinAW AwbSwrW dy vWg vgdI hYkdy bUMd bUMd kx kx 'c rsdI hY
kdy b`dlW dI grj 'coN brsy
kdy kxI kxI nUM qrsy[
qnhweI koeI tu`tI Aws nhINn mu`kx vwlw bnvws nhIN
mwrUQlW ivc BtkdI
iek nMgI ipAws hY Xwro
^wmoS pIVW dw ilbws hY Xwro[
qnhweI isrjnw dI ku`K hY
Awpxy AMdr PYlx dI Bu`K hY
qnhweI iek Awlm dw nW hY
qnhweI myry bwlm dw nW hY[***
mYN pwpw iek idn AwvWgw
hr Swm pey iek Aws sulgdIbUhy Awx KloNdI hYbUd bUd kdy kxI kxIkoeI r`q nYxW coN coNdI hYkoeI pIV srHwxy bihky rwqIN roNdI hY[
koeI kihr ikAwmq AYsI vrqIauproN hyToN ihl geI DrqIbdb^q hvylI ^wbW dIA`j Kfr Kfr hoeI hYiek lt lt bldI rOSn SmHWA`j KfrW ivc moeI hY[pl pl isijAw bwZ suhwvwiek vIrwnw lgdw hYo[cwr cuPyry Du^dy DUeyN dI bdbU hYkwly nwg dI fgI sVk iknwry^uSbUAW dw kPn ipAw hY[
-
24 / 25 /
idl dIAW vIrwn glIAW coNkdy hJUAW dw hjUm lGdw hYkdy kwPly bx bx ky AwauNdyqy dihSq iKlwr jWdy nynIr dy somy kdy nhIN sukdyhJU kdy nhIN mukdy[
rUh dI Aw^rI qih QlyA`j vI qyrw icrwZ bldw hYqyry swhW dI rbwb vjdI hYsogI surW dw nwd PYl jWdw hY[ieauN lgdY myry nsIb dw sUrjAbr-cn qy qwryfu`b moey swry dy swry[kdy kdy auh fubdw cwnxplkW ivc Aw ilSkW mwrydUroN dUroN kry ieSwryAjy mYN rwhW dI DUV ivc hWAjy qW Zubwr bwkI hYkoeI dIp jlweI rKxwkuJ swh bcweI rKxwmYN cIr ky swgr dIAW lihrWpwV ky pOxW dw sInwm`Qy ivc bwl ky m`Gdw sUrjswhW ivc bRhmnwd jgw kymYN pwpw iek idn AwvWgwqy muV ky iPr nhIN jwvWgw[ ***
kdy Awvwz qW mwro
izMdgI dI lrzdI ies SwK nwloNiek idn Acwnk tu`t jwvWgw mYN
A`g dI ies SUkdI ndI kMFy
iksy qyz qUPwnI ru`q AMdr
k`cy dIvy dI foldI lwt vWgU
iek idn Acwnk bu`J jwvWgw mYNqy im`qrW dI mihk qoN by^br
ies BrI mihPl 'coN auT jwvWgw mYN[
nIlWbrW 'c rks krdI hoeI
iksy Awvwrw bdlotI dy sMgdUr inkl jwvWgw mYN
qy nMgIAW pauxW dw pw ky ilbws
iksy jogx dw dr KVkwvWgw mYN
qy aus dIAW suMnIAW ^wbgwhW 'cAwpxw Gr vswvWgw mYN
-
26 / 27 /
Swhzor pirMdw(Awpxy mihbUb im~qr, svrgvwsI fw. ivSvwnwQ
iqvwVI, swbkw mYNbr pwrlImYNt, jI dI Xwd ivc)
dUr AMbrW 'c aufdw Swhzor pirMdwjo qyry bUhy qy CtptwieAw hY
auh lhU 'c ilbiVAw pMCI
qyrw Awpxw hI swieAw hY
auh AlUMAw bwldUr isivAW 'c ijhVw bl irhY
iksy sihmI srwpI sulgdI
kMjk jhI ku`K dw jwieAw hY[
myry cOigrd vIrwnwqpdy sihrwvW dI ru`q qy qnhweI
su`ky twhxW ijhy qn nUM sdw
pIly p`qrW dw mOsm hI rws AwieAw hY[
qy AxCohIAW husngwhW 'c
Awpxy pMK PYlwvWgw mYN[
pr mYN koeI igAw vkq nhINjo muV n kdI AwvWgw Pyr
izMdgI dy kuJ husIn plW dIAW
jd kdy zulPW sMvwrogy
moeIAW m`uhbqW dI AwrqI auqwro gy
^wmoSIAW dI suMn iv`coNDur AMdroN Awvwz mwrogy
iksy ibrhn dI A`K 'coN ClkdI Srwb bx ky
rohIAW 'c ivlkdI ipAwsI rUh leI
kdy zmzm dw Awb bx kykdy duAw bx ky kdy SuAw bx ky
kdy gorI dw rUp bx ky
kdy dYvI srUp bx ky
kdy pMCIAW dI cihk bx ky
kdy jMgl dI mihk bx kyquhwfy rwhW 'c iKMf jwvWgw mYN[
quhwnUM mu^wiqb hW Xwro
kdy Awvwz qW mwro[
***
-
28 / 29 /
sulgdy AihswsW dI rwq
iek dIvwngI dw Awlm
qyry swhW dI qwzI mihk dw bulHw
ikhVI ngrI 'coN AwieAw hY[
auh nUrW dI JuMb 'c ilpitAw
irSmW 'c guMidAw jo bdn
auh husIN ntKt ijhw
A`jkl myrw hmswieAw hY[
Q~kIAW prbqI pauxW sMg qYrdw
iek audws ijhw nZmw
f~grW qy TohkrW KWdw
Awpxy KMfrW 'c prq AwieAw hY[
mYN dirAwvW dw pwxI
sO vwr kql hoieAw hW
mYN mkqUl hW Xwro
pr kwiql qy ingwh mwronzr nINvIN ikvyN SrmwieAw hY[
dUr AMbrW 'c aufdw Swhzor pirMdw
jo qyry bUhy qy CtptwieAw hY
auh lhU 'c ilbiVAw pMCIqyrw Awpxw hI swieAw hY[
***
qyrw ienswP jhWgIrI(16 jUn 2013 dI kydwrnwQ qRwsdI dI Xwd ivc)
qyrI rihmqW dy ik`sy purwxyjo XugW qoN suxdy Awey hWbs ikqwbW ivc hI kYd hn swry[qyrI rcnw qy husn dy jlvyndIAW, dirAwvW, phwVW qyqyry pK jo pauxW c ibKry snqyry nkS jo hr z`ry c inKry snbs AqIq dy prCwvyN hI bx ky rih geyzwlm pwxIAW ivc bih gey[
hux qW fgr fgr hr ngr ngrqyry kihrW dI lgI iek JVI hYqyrI ivnwS lIlHw hr moV qy KVI hYqU Awpxy BgqW dI pYj rKx dw iekrwr kIqw sI[aunHW dI l`j qy lwj dw rwKwp`q qy isdk dw rKvwlw
-
30 / 31 /
bdly dOr ivc qyry vI qOr bdly nyBgqW qy kihrvwn-mnmu`KW qy imhrbwnizdgI mihz iek jSn hY ijnHW leIpUjw mihz iek tSn hY ijnHW leIieh swry Srwb^wny, Sbwb^wnyidn rwq iKVy rihdyqyry swey c pldy ny[ijQy mwsUm kjkW dy pYrW coNGugrUAW dI Cxkwr suxdI hYrwq Br So^ AdwvW dw ngw nwc hudw hYqyry kihr dI ibjlI ienHW qy kdy nhI ifgdI[
kdy qW iej lgdw hYqU isGwsn Cf ky AwpxwBys bdl ky AwpxwBgqW dI ruKI BgqI qoN bor hokyAwpxw zwiekw-Awpxw imjwz bdlx leIienHW dI sgq c Awx bihdw hYNies msqI ivc pUrw Gul jWdw hYN
Awpxw Drm vI Bul jWdw hYNqyry Awpxy hI Gr ivcqyrI qlvwr qyrI dsqwrsB pYrW c ruldy ny[
kdy dirAwvW hukm dyvyNqoV ky Awpxy iknwryimhr qy kruxw dy bDn swryPYl jwvo DrqI dI ih`k au~qyPnwh kr dyvo ieh sgl rcnw[qyry dirAw qyry hukm dI qwmIl krdy nyqyry l`KW hI nwmlyvwqyry ismrn dI Dun ivc mgnh`QW c ismrny PVI^U^wr dirAwvW c roVH dyvyNAwpxy hI Gr nIhW smyq qoV dyvyN[SrDw isdk dw kqlyAwm hudw hYbyrihm pwxIAW c isskIAW fu`bxqyry kihr dw qWfv Sry Awm hudw hY[
-
32 / 33 /
mwlw dy tu`ty mxky qy ilSkdy moqIienHW pwxIAW dy pYrW c ruldy nytu`ty mxikAW coN bs qyrI qsvIr dyKifq dIdwr hudy nyaunHW dI pYj pwlx dyaunHW dI lwj r`Kx dyiqVky iekrwr idsdy ny[
qyry Bgq iPr vI pUry mwXUs nhI hoeykoeI &irAwd nhI krdyqyrI bybwk bdgI dI rzw mgdy nyqyrI byrok by^O& BgqI dI duAw mgdy nybs ieko hI pRSn pu`Cdy nykd Awvygw qyrw rwj mIrI qy pIrIkd prqygw qyrw iensw& jhWgIrI[
***
myry hms&r
Pwsly ismt rhy ny
dUrIAW pl pl v`D rhIAW
mYN BIV iv`c sdw iek`lw hW[
jd dw myrw icrwZ buiJAw hY
myry dIvy ivc pIVW dI loA bldI hY[
ieh pIV kdy m`Dm kdy qyz
qy kdy qyzqr ho jwey, jvwlw bx jwey[
ieh hJUAW dI loA-ieh pIViksy mhw pIVw ivc Aw FldI hY
myry Adr idn rwq bldI hY[
dUr qk by^wb nzwrw
jgl vWgU PYl irhw hY
isr qy bldI Du`p dw kihrijsm vI swrw ipGl igAw hY
iksy ikAwmq dw prCWvW
-
34 / 35 /
vYrn bdlotI
nIly AMbr kwly b`dlA`j Gu`p hnyrw CwieAw hY
iks vYrn bdlotI ny A`j
myrw cMn curwieAw hY
jo kl qk sI A`KIAW ivc vsdw
A`j auh cMn prwieAw hYiks vYrn bdlotI ny A`j
myrw cMn curwieAw hY[
iks jogx ny tUxw kIqw
myrw mwhI vs ivc kIqwlUM lUM myrw AMg AMg roieAw
cMn myrw prdysI hoieAw
iek do bUMdW ipAws ihjr dI
iek do bUMdW rws aumr dI
kul aumrw dI pUMjI myrI
ipfy ieMJ ipjdw hY
psIny dI QW ijsm coN lhU ismdw hY
ieauN lgdw hY ijvyN koeI
mws bdn dw noc irhw hYtukVw tukVw boc irhw hY[
mYN XwrW dy hr s&r ivc nwl sW
isqm hY myrw koeI hms&r nhIN
hux buJdy icrwZW dI loA
iek`l dIAW sUlW dyy fg iq`Kyu^nwmIAW-nwkwmIAW-bygwngI
pur^lUs muh`bqW dy vyrvy
mihkdy plW dy hyrvy
myry swQI, myry hms&r ny[
idl krdY CWg dyvW pIVW dy ru`K swry
fIk jwvW DrqI dy duK swry
pIVW dy swgr ivc fubHkIAW lwvW
qy Anq pIVW dw pu`l bx jwvW[
byru`K PirSqy-bymu`K irSqydrvySI myrI iPqrq hY[
hux DrqI dI KulHI syj ivCw ky
ArSW dI isr loeI lY ky
sInw qwx ky sONdw hW
hux Du`p vI Cwx ky pINdw hW[***
-
36 / 37 /
hW kdy kdweIN cMn dIAW irSmWnYxW ivc pRo lYNdI hW
qy ru`Ky mYly AMg qirhwey
cwnx dy ivc Do lYNdI hW
jd mYQoN cMn ivdw huMdw hYcwnx jdoN judw huMdw hY
mYN ikximx kxIAW ro lYNdI hW[
mYN bdlotI kwl klotI
pr su`cI myrI kwieAw hYmYN kI jwxW iks vYrn ny
qyrw cMn curwieAw hY[
nIly AMbr kwly b`dl
A`j Gu`p hnyrw CwieAw hYiks vYrn bdlotI ny A`j
myrw cMn curwieAw hY[
***
ieh myrw srmwieAw hY
ids h`idAW qoN pwr guAwcwA`j idlbr dw swieAw hY[
iks vYrn bdlotI ny A`j
myrw cMn curwieAw hY[
AMbrW 'coN A`j cwnx guMimAwqwirAW ivcoN loA
PulW 'coN rMg auf gey swry
klIAW 'coN KuSbo
vMJlI 'coN sur corI hoey
ijMdVI geI KloA`j gIq pIAw dw - sur bygwnw
iks jogx ny gwieAw hY
iks vYrn bdlotI ny A`j
myrw cMn curwieAw hY[
bdlotI dw juAwb :-
mYN bdlotI kwl klotI
pr su`cI myrI kwieAw hY
n cwnx dw Gu`t corI pIqw
n mYN cMn curwieAw hY[
-
38 / 39 /
kdy rUp midrw ivc Clky
kdy rUp nUrwnI ichrw
kdy rUp prIAW dw ivhVwkcIAW klIAW vWgMU muskx
zulPW dy ivc klIAW guMdx
gwvx n`cx JuMmr pwvx
ies supnswz dI auNglI PV ky
prI prI sMg rws rcwvx[
kdy kdy Aw KOrU pwvx
kuJ AQry kuJ aUq ijhy supny
jo supny ivc vI kdy n socI
aus ku`qI krqUq dy supny[
kdy kdweIN ieauN lgdw hY
plkW dy ipCvwVy AMdr
iek supinAW dw ru`K lgw hY
dUroN dUroN aufdy Awvx
supnIly qy rMgIly pMCIbMnH fwrW dI fwr
supnprI dIAW zulPW vWgUM
Awpxy pMK iKlwr
Sw^ Sw^ qy pINGW JUtx
p~iqAW dI CxCx 'coN gutkxgwvx rwg mlHwr[
supn mh~l dI hr cOKt qy
mihkW ivc kuJ supn sMjoey
supnswz
kdy kdy kuJ supn sunihrI
plkW bUhy bih jWdy ny
koeI AxsocI AxsuxI khwxI,
kMnW dy ivc kih jWdy ny
im`TI nINd dI golI dy kyGr iv`c kbzw kr lYNdy ny
hr bUhw bwrI ml lYNdy ny[
ieh supny Pnkwr bVy ny
myry AMdr bwhr KVy ny
mYN qy myry ivckwr AVy nyBWq BWq dy Bys bdl ky
vMn suvMny vys bdl ky
rUp dy kI kI rUp idKwauNdy
kdy rUp dw sUp ipAwauNdykdy aus nUM DUP DuKwauNdy
kdy rUp plkW 'coN ilSky
-
40 / 41 /
kOVw bUr
iek cwnx A`KIAW ivc vsdwiek cwnx myry hMJUAW dw hwxI[iek A`K myrI Pul iKV Aweyiek A`K mihk iKfMdI[
iek A`K myrI hMJU Kyfxiek A`K iv`c muskwnWikhVy hMJU, ikhVy hwsyieh mYN rwz n jwxWrUh myrI ivc qpSW augIAWqn mn Agn hMFwvWmyGilAw ! swfI Arz inmwxIA`j pw mihkW dI PUrH vyA`j mihk PulW qoN dUr vy[
mINh irSmW dw iek idn visAwpuMinAW vyKx AweI
twhxI twhxI supny su`qy
p~qI p~qI supn proey[
iPr kdy kdweIN ieauN lgdw hY
A`KIAW ivc iek srvr vgdwsihrwvW 'coN aufdy Awvx
suMnswnW ivc rih ky Awey
qU&wnW sMg Kih ky Awey
jnm jnm dy ipAwsy supny
srvr kMFy Jurmt pwvxAzlW dI auh ipAws buJwvx
inrml nIr cuMJW ivc Br ky
cuhl krn qy cuBIAW mwrn
nMgy pwxI dy ivc nHwvx
nMgy nMg munMgy supnykuJ su~cy kuJ lu~cy supny
cwr cuPyry srvr dy ivc
cuMmxW dy ilSkwry Cf ky
dys bdysIN au~f jWdy nyqy supn mh`l dy KMfrW AMdr
vMn suvMny supn rWgly
lu~gy C~f ky qur jWdy ny
bUhy KulHy C~f jWdy ny[
ieh supny Pnkwr bVy nymyry AMdr bwhr KVy ny[
***
-
42 / 43 /
cMn dI CqrI
A`j XugW bwAd myry drvwzy qyiek pihcwxI jhI dsqkiQVkdy pYrW dI AwhtkMbdy bolW dw prCWvWswhW dI qor cMclijsnUM sdwsupn-duAwr qy mYN suixAw hYmn-mMdr dI buJdI ijEqIqy isskdy cwnx dI loA ivcijsdI mOn qp`isAw kIqIA`j auh bldw B^dw cwnxcMn dI CqrI h`Q ivc PV kymyry bUhy qur AwieAw hYnYxW ivc sulgdy hoeyl`ijAw dy AMigAwry lY kypYrW hyT kucl mjbUrI
lUM lUM qn ivc mihkW augIAWiPr vI nIJ iqhweI
mUV imhrW dy sWeI EVk^Yr isdk dI pweImihk pRwhuxI nHwqI DoqITumk Tumk cl AweI[
plW iCMnW dI Kyf inmwxIqur geI dUr idsOrINmuV cwnx dIAW pYVW BwlynIJ myrI ltbOrIcMn guAw ky cwnx lBxwibrhw dw dsqUr vyA`j mihk PulW qoN dUr vy[
ibrhw dy AWgx cwnx su`qwpaux peI auNGlweyk`cI k`cI nINdy supny su`qy,vYrn puMinAW Awx jgweygIq ihjr dI hUk inAwxIrwqW dI cup qVpweycMby dy Pul qW cwnxI 'c sON geyA`KIAW dy kOx suAwey[ihjrW dw kOVw bUr vy
A`j mihk PulW qoN dUr vy[
(mwrc, 1961)
***
-
44 / 45 /
aus bwl kuVI dy nYxW ivc(cVHdI juAwnI dI iek guMmSudw nzm dy kuJ tukVy)
midrwey l`K BrpUr nSy
aus bwl-kuVI dy nYxW ivc[
aumr dihlIzIN kdm qyrHvW
nYx ^umwrI vIhoN v~D
AMgW ivc inKwr nvyN ijhy
cwvW ivc ^umwr nvyN ijhy
swhW dy ivc in`G nroeIbulHW 'coN fu~lHdI ^uSboeI[
kys rwhW qoN lMmy ausdy
nwg jhIAW gorI dIAW zul&WpauxW ivc sugMDIAW kyrn
kdy kdweIN zul& dw kuMfl
cwnx ic`tI auNgl duAwly
AwpxI swrI sImw lMG kyA`j supny ny s`c dw dr KVkwieAw hYA`j supnw s`c dy Gr AwieAw hY[
auhdy mn ivc pwp puMn dI iek dIvwrmyry isr qy dIn dunI dy pihrydwrbuJy buJwey ichry lY kyAwpo Awpxy rwhIN pY gey[AsW kul dunIAW dy dIp buJweycMn dw dIvw ikvyN buJweIeyA`j dohW dw mn eydW locynHyry dI cwdr ivc Cup jweIeysUl jhIAW cwnx dIAW irSmWmyry ipMfy qy cuB rhIAW nynwg ijhw ieh gorw cwnxswrI siqAw cUs irhw ey[cwnx dI loA ivc qWAwpxw prCWvW vI sMgdw hYpr nHyry dI sMGxI CW ivcmyry nwl ilptky sON jWdw hY[
plW iCMnW ivc ntKt irSmWcMn ivc jw ky ismt geIAW sndo prCWvyN iek dUjy dI CW ivc bih kyswrI AgnI fIk rhy snswhW dy vgdy dirAw ivcdovyN rUhW qYr rhIAW sn[
***
(sqMbr, 1963)
-
46 / 47 /
cwnx dI JuMb mwr ky aufdI
cwnx dw iek aufdw PMbw
auh cwnx dI jweI
cMn irSmW ivc guMidAW ipMfwhr pl mihk nroeI C`fy
nUr bdn pl pl JuMjlwey
koeI nUr Clkdw jwey[
q`k niSAwey myry nYxnYx nYxW ivc JwqI pwx
auhdy nYxW dI irSmweI loA
nIJ myrI Gu`t Brnw cwhy
Q`rr Q`rr Q`rweI auh
A`K nINvIN kr SrmweI auuh[
auhdy hoTW qy gMBIr muskxI
vWg sugMDIAW iKlr geI
koeI lUM lUM ibjlI cmk peI
auhdy AMgW ivc iQrkx bysbrmwsUm juAwnI by^br
aus bwl-kuVI dy nYxW ivc[
(1957-58)
***
gol mol ijhy ivMg vl pw kygIq nSy ijhy sohxI Cohy[
paux bulHW nUM gIq dw cuMmx
jwg pvy koeI DVkx su`qI
pOx rumikAW ivc ivgu`qIaus plkW ivc l`K gIq lukoey[
auhdy lUM lUM dy ivc nwc gIq dw
sglw rUp srUp mIq dw
auhdy nYxW dI JIl dy AMdrkuJ ntKt qy Alswey supny
iksy supny dIAW k`cIAW qMdW
auxdI rihMdI buxdI rihMdI[
kdy rySm dI qwr 'c ilptysupn-prW qy aufdI jwey
paux ih`kW qy cuMgIAW BrdI
pauxW qy p`b DrdI jwey
mihkW nwl ilptdI jwey[
auhdy hr AMg hr bol ivc
kihrW dI AwkrSx SkqI
cwnx dy ivc nHwqI DoqI
-
48 / 49 /
ieh nwcIz msqk hY[iksy iPlmI kQw vWgU
ie`k ku`K 'coN jMmy do vIr
hoS sMBlx qoN pihlW hI guMm gey
ie`k A`K 'coN fulHy do hMJU
vkq dy rwhW 'c rul geyiek dUjy dy nkS Bul gey[
mYN Awpxw bcpn qy lVkpn dovyN
qyry ivhVy 'c Cf AwieAw sW
qy kwgz dIAW auh ikSqIAWjo bwrS dy pwxI 'c qrdIAW sn
jy Ajy nhIN fubIAW qW bcw lvIN fu`bxoN[
ijnHW Sw^W qy JUtIAW pINGW sI rl ky
aunHW nUM bcw lvIN tu`txoNqyry ivhVy 'c kuJ SrwrqI KyfW
jo ivlkdIAW Cf ky AwieAw sW
moh ivc bIjy kuJ ikrmcI supny
ienWH 'coN jo kuJ vI bicAw hY,
auh nwl lY AwvIN,
swfy ipCvwVy iek sMGxw ru`K sI lgw
CW ijsdI dovyN Gr mwxdy sW
aus CW dw kql sux ky
iek ^q Awpxy pwk vqn dy nW
A`j mu`hbq dy kory sPy auqy
iek hrP bs slwm iliKAw hYinKrIAW pauxW dy p`lU qy
bs iek pYZwm qyry nwm iliKAw hY
A`j pMCIAW dy prW auqy
iek ^q qyry nwm iliKAw hY[
ieh isrP iek ^q nhIN
sWJy pIrW dI idhurI qy
iek sjdw hY, iek duAw hY
sO bMdSW-mjbUrIAW dI ndI t`p ky
A`j qYnUM Awvwz mwrI hYS`k dy burikAW 'c ismty
mihbUb dy dr qy iek dsqk hY
muk~ds dosqI qy dr qy
-
50 / 51 /
pr isqm hY Xwrw
qyry Gr ivc ikauN myrw pRvyS vrijq hY?mYN Awpxy nvyN Gr ivc
jo Ajy vI myrw nhIN bixAw
rihMdw hW iek ZYr dy vWgr
S`k dy nSqr dI qyz Dwr dy Q~ly
n&rq dI iq`KI qlvwr dy Qlybyk&n iek lwS vWgU
iek AjnbI dI jUn jINdw hW[
bygwngI dI ies suMnI vIrwn vwdI ivckoeI lrzdI ie`klI cIk hW mYN
sIny 'c aukrI lMmI judweI dI
iek lMmI lIk hW mYN[
myry ivc myrw hux kI bkwieAw hY
eyQy qW sB kuJ hI prwieAw hY[
aus mW dw kql sux ky
myrI vI A`K coeI sI
pr mW qW bhuq roeI sI
auh z^m A`j vI hry nynYx A`j vI Bry ny[
nUrW dy lMmy rySmI vwlW dI mihk
zlY^W dIAW idlkS auNglW gorIAW
qy buSrw dIAW cMcl cuMmx corIAWmyry ^wbW 'c A`j vI DVkx
PzlW mwsI dIAW im`TIAW lorIAW
ijnHW dI in`GI god ivc bihky
lMiGAW sI qoqlwpn myrwaunHW AMbVIAW mWvW nUM myrw slwm AwKIN
aunHW sMGxIAW CWvW nUM myrw slwm AwKIN
jy auh nhIN bcIAW Ajy, qW
aunHW kbrW nUM myrw Awdwb AwKIN[
-
52 / 53 /
srh`d dy aus pwrly kMFyijQy sB kuJ hY d&n myrw
auhI hY pwk vqn myrw
auhI hY pwk vqn myrw[
iesy leI iPr qYnUM A`j Awvwz mwrI hYrUh dI su`cI qSqrI qy DrI
kosy hMJUAW dI sOgwq hY qyry leI
kwlIAW ql^ rwqW 'coN lMGI
ieh nvIN pRBwq hY qyry leI[
h`dW bMinAW qoN pwrly kMFyvsdw iek hor ngr hY
ij`Qy pRIqW dw isrP pihrw hY
auh pRIq ngr hY[
swfI Swh r`g dy Q~ly vgdImuh`bq dI iek fgr hY
jy ies fgr qoN cl ky AwvyN
qW &wslw bVw Gt hY[
pYrW hyT kucl ky hr mjbUrI
lMG Aw kwilAW kohW dI dUrImYN Awpxy nYxW dy itmkdy icrwZ
qyry rwhW 'c bwl rKy ny
Aw ienHW dIivAW dI loA ivc
A`j nkS pCwxIey Awpxy
JnW dy inrml pwxIAW ivcA`j Aks pCwxIey Awpxy[
Aw s`cy hwxIAW dy vWg A`j imlIey
Aw su`cy pwxIAW dy vWg A`j imlIey[
A`j muh`bq dy kory s&y auqy,
iek hr& bs slwm iliKAw hY
inKrIAW pauxW dy p`lU qy
iek pYZwm qyry nwm iliKAw hYA`j pMCIAW dy prW auqy
iek ^q qyry nwm iliKAw hY[***
-
54 / 55 /
koeI Sbnm vrgI cmk jgw dyqy Sbnm dI hr bUMd coN ilSkylorI gWdI myrI mW[hy r`b jI myry ivhVy AMdrkoeI irSIAW vrgw ru`K augw dy[
ArSW dy kuJ iJliml qwrykdy kdweIN krn ieSwryAOh ArSW 'coN jo qwrw tu`itAwijs qwry dw cwnx PuitAwaus cwnx 'coN ilSkW mwrylorI gWdI myrI mW[hy r`b jI myry ivhVy AMdrkoeI irSIAW vrgw ru`K augw dy[
aus pOxW ivc kuJ supny bIjy
auhdy hr supny qy myrw nW
auhdI joq guAwcI supn guAwcy
hr supny dIAW pYVW lBdIpOxW dy p`lU qy aufdI
AMbr AMbr jwvy mW
qy lorI gwvy myrI mW
hy r`b jI myry ivhVy AMdr
koeI irSIAW vrgw ru`K augw dy[
mW dI lorI
hy r`b jI myry ivhVy AMdrkoeI irSIAW vrgw ru`K augw dyijs dI hovy gorI CWqy irSIAW vrgI CW ivc bih kylorI gwvy myrI mW[hy r`b jI myry lUM lUM AMdraus lorI dw nwd jgw dyaus lorI dw ivsmwd jgw dy[hy r`b jI myry ivhVy AMdrkoeI irSIAW vrgw ru`K augw dy[
aus lorI dI DuMn ivc BtkxbynUr myry nYx ipAwsyhy r`b jI myry su`ky nYxINpauxW qy p`iqAW 'coN JrdI
-
56 / 57 /
mYN hW iek idvs inmwxw
mYN kyvl iek iKiVAw idn hW
lY nvIAW ikrnW dI sOgwq
qyry bUhy A~j AwieAw hWqy sMJ svyry p~Cm dI bu~kl ivc Cup jwvWgw
iPr kl nhIN AwvWgw[
qyry bUhy sUrj AwieAw
qUM vI Awpxw dIvw bwlsUrj ny qW qur jwxw hY
rK lY iek A~D ikrn sMBwl[
hr idn dw iek s~jrw ichrw
qUM vI Awpxw rUp inKwrqyry rwhW ivc KolH idAWgw
nvIAW AwsW dy BMfwr
ikrnW dI sOgwq rOSnI
A`j kwly b`dl iGr ky Awey
aumroN lMmI kwlI rwq
moV moV qy purslwqBvswgr ivc fu`bdI byVI
iek mW dI auNgl pwr krwey
irSIAW vrgy ru`K dI CW
qy CW iv`c su`qI myrI mW
koeI lorI gwvy myrI mW[
hy r`b jI myry ivhVy AMdr
koeI irSIAW vrgw ru`K augw dy
ijsdI hovy gorI CWqy lorI gwvy myrI mW!
***
-
58 / 59 /
mOsm qW iek ilbws hY
mOsm qW iek ilbws hY
XwrI qW JUTI Aws hY
mwrUQlW ivc BtkdI
su~kI ndI dI ipAws hY[
rMg brMgIAW ru~qW AweIAW
bdly mOsmW ny ilbws
bdl geI ru~qW dI kwieAw[
hr ru~q dw iek v~Krw ichrw
mYN hr ru~q dw Sgx mnwieAwiPr sihk sihk ky myry ivhVy
iek suK dw mOsm AwieAw[
su~K dy ru~K dIAW TMFIAW CWvW
noc noc ky pMCI au~f gey
hux nYx guAwcy ibt ibt tolxauf igAW dw koeI prCWvW[
mYN vMfdw vMfdw qur jwvWgw
jlW QlW ivc swgr kMFy
Burdw Burdw Bur jwvWgw
iPr kl nhIN AwvWgw[
mYN krm vI hW - mYN kihr vI hW
mW vrgI TMFI CW vI hW
B^dI hoeI Al& dupihr vI hW[
mYN auh idvs nhINjo A~j vI AwieAw - qy kl iPr AwvWgw
mYN rMgW dI BrI ptwrI
rOSnIAW dw iek AMbwr
lY AwieAw hW qyry duAwrmY qW hW iek idvs inmwxw
bs A~j dy A~j hY aumrw swrI
qUM qW AwpxI nIJ inKwr[
mYN qW hW iek idvs inmwxwhux kl nhIN AwvWgw[
***
-
60 / 61 /
iek pl hY bhuq kwPI
AwKW qy ikMj AwKW
AwKW bhwr AweI
kuJ kuJ ibAwn iQVky
DuMd pridAW dy auhly
kvx loA ruSnweIkvx sugMDI AweI, AweI zrUr AweI
pl Br bhwr AweI !
pr pl qW koeI SYA nhINjIvn hY bhuq lMmw
rwhW qoN vI lMmyrw
Aid~KoN Awvwz AweI
jobn 'c Awey jy kdI
iek pl hY bhuq kwPIizMdgI plW iv`c augmdI
plW iv`c hY ivgsdI
du~K dw mOsm pqJV vrgw
koeI p~qr tWvW tWvWpMCI vyK ky dUroN n~sx
CWgIAW tu~kIAW CWvW[
cwqr pMCI kdy Cfdy
n pYVW n isrnwvW
sogI ru~q ivc kol n AwvyAwpxw vI prCWvW[
Swm iknwry jogI bYTw
Br A~KW ivc nIr
ipGl igAw sB Du~p dw rySmibKr geI qsvIr
Awpxy AMdroN lMG ky AwieAw
ho ky lIro lIr
ru~qW AweIAW mOsm bdlyn bdlI qkdIr[
hr mOsm ivc AlK jgwvy
iPr vI iek &kIr[
***
-
62 / 63 /
bulHW ny bulH Cohycwnx dy bulH qirhwey
mihkW dy Gu`t Brdy !
iek r`b sI, iek Bgq sI
iek in`G sI iek suAwd sIielwhI iek ivsmwd sI[
ieh rUhW dI Ajb lIlHw
iek AnoKI g`l sI
pr hY qW ieko pl sI[
mYN niSAW 'c pUrw ilpitAw
mihk ih`kW qy pYr itkwey
iksy ^umwr ivc
poly jhy p`b Drdw
ikqy cwnxI n dOV jweyAnjwx pYNifAW qy !
eydW bhwr AweI
kwl^ dI buklINcwnx ny pYr pwey
A`KW 'c hMJ rok ky
bulHW 'c Gut ky qrly
cIsW dw rwg iCiVAw
qy plW ivc hI ibnsdIcwnx 'c fubHkIAW
pwxI dw bulbulw
iek pl hY bhuq kwPI !
^Ory iksy sI disAwjIaUx sohxy dw rh`s
"Sbwb pI", "Sbwb jI"
"ipAwr kr, ipAwr kr"[
bs qur pey iksy dI Bwl ivcpYNfy qy p`b Drdw
AwsW dI tyk lY ky
kwlK sI aufdI
cwnx dI Bwl ivc[
pr cwnxI hI rwq sI
cMn qwirAW dy lgy Fyr
iek cMn AsW vI cuixAw
iek cwnxW dw KMBVwibjlIAW sI mwrdw
mihkW 'c ismitAw
mYN nwl hI jw ilpitAw[
porW qy iQrkdw, iek nUrI husn
-
64 / 65 /
bMDn mukq
ies im`tI dy jwey bMDn
AMg sMg hmswey bMDn
moh mwieAw Gr bwhr dy bMDn
ieSk vPw - iekrwr dy bMDnieh DrqI dy Pul bUty ny
Pul bUty jW kMfy roVy
r`b sBnW dy bMDn qoVy[
A`j im`tI rovy zwro zwrqyry dr qy kry pukwr
SWq kro swgr dIAW C`lW
bMd kro kihrW dIAW g`lW
n AOVW n hVH drkwrAOVW ivc rihmq dIAW kxIAW
rkVW iv`c vI Pul augw dy
DrqI dy nMgy qn mn qy
ibrhw ny gIq gwey
AjIb ijhw koeI Awlm[
^YrW dw iek ikxkwbhwrW dw iek pl
vslW dw iek iCMn
ibrhw dI iek iClq
mihkW dI iek fIk
cwnx dI iek lIknSy dw iek hulwr[
mMizl qy iek GVI
iek BrpUr inAwmq
BtkdI qkdIr nUMikAwmq qk iKVweygI[
pl dI BrpUrqw
cwnx 'c fubHkIAW
pwxI dw bulbulwiek pl hY bhuq kwPI[
(AkqUbr, 1959)
***
-
66 / 67 /
qyrI Xwd s`jx msqwinAw
qyrI Xwd s`jx msqwinAw
ihjrW dI ^uSboeIhr &zrIN dI paux vWgU
myry AMgxy ivc Jul jwey
myrI rUh eydW niSAwey[
qwirAW dI rwq jdoN cwnx smytdI hY
DuMd iKlwrw lY AMgVweIAW
gIq-surW nUM ivc lukoey
AwpxI Awp huMdI hoeI qUM vI
cMn q`kxI swQoN prqw leyNieh DuMd dy iKlry iKlwr
hor qW koeI SYA nhIN
qyry roisAW dy vDdy pswr[
hirvwl dI pOSwk puAw dy
ies DrqI nUM dUlhn sjw dy[
ArSW dy kuJ iJliml qwry
myry kdmW hyT ivCw dwqwDrqI qoN AMbr dw pYNfw
kuJ qW hor Gtw dwqw[
A`j msq hvwvW, SoK AdwvW
cMcl pMCI, A`Qry GoVykOx ienHW dIAW vwgW moVy[
hy mOlw myry pMK augw dy
iPr pYrW ivc pMjybW pw dy
rks krW pOxW sMg iml ky
auf jwvW mYN AMbroN pwrpauxW vWgUM pMK pswr
bs mYN hovW qy myrw nwd
Anh`d nwd bxy ivsmwd
n koeI sMdlI rwh hovy
bs iek Btkx Asgwh hovy[
ieko vr idE vrdwn
koeI mhW dwnW isr dwn
bMDn mukq kro imhrbwn[
***
-
68 / 69 /
rUp dI mihmw
nw mYN jogI jog kmwieAw
rUp qyry dw mYN qirhwieAw
s`q bihSqW vwr ky isr qoN
rUp duAwry cl ky AwieAw[
qUM suMdr suhj srUp AnUpw
inrw nUr rUpn ky rUpw
husnW dy dirAw ivc qrdw
qUM hYN Ajb AjUbw[
rUp dI mihmw husn iebwdq
rUp qW ^ud ^udw huMdw hY
r~b dI koeI rzw huMdw hY
jl prIAW dw rks vyK ky
r`b vI ^ud iPdw huMdw hY[
***
AwsW dy z^mI ipMfy qy
Aw auBry qyrI nuhwr
hr swh myrw su`cVw
hauky bx bx Du^dwibrhw dI ksqUrI swfI
hr paux p`qy ivc GuldI
hauky hMJU l`K BrsyvyN
igly iSkvy Sukr swry
l`K hUk ihjr dI pWvdyqyry krm kihr nI sohxIey
kvxu hUk kvx ^uSboeI
nI mYN kvxu koeI iqRpqwvW
mYN kvxu su vYd bulwvWies pIVw ivc Kur Kur ijMdU
Awpxy rUp gMvwey
hMJUAW sMg hauky prnwey[
qyrI Xwd s`jx msqwinAWhr &zrIN dI paux vWgU
myry AMgxy ivc Jul jwey
myrI rUh eydW niSAwey[
(Agsq 1959)***
-
70 / 71 /
ibrhw dw rMg gUVHw kwlw
ikrn swhvyN Gbrwey[
plkW qy l`K pihry bYTy
supn ADUry rwh iv`c moey
hr supny dI icqw jlw ky
qyry dr qy AwieAw hW
qn AgnI dw vys hMFwvW
mYN AgnI dw jwieAw hW
swjn myrw pihlw supnwmYN vI supn prwieAw hW
hr supny dw syk hMFw ky
qyry dr qy AwieAw hW[
(1964)
***
swjn myrw pihlw supnw
swjn myrw pihlw supnwmYN vI supn prwieAw hWhr supny dw syk hMFw kyqyry dr qy AwieAw hW[
qUM Awpxy dr qy Awp bulwieAwAwpxI nIq Cupw kyhoxI dy dr iks ib~D AwvWAwpxI loA buJw ky[
qUM supny dI loA h`Q PVkymyry dIp buJwxy cwhyidhuM cwnx ivc supny frdymyry dr n Awey[
rwq hMFwey ibrhVyidhuM ibrhw dy swey
-
72 / 73 /
myrI ih`k ivc pwx qrwtW,kcVy kcVy sUl kuVy
kUly kUly sUlW sMg ivs kMifAwrIjrdI ijMd inmwxI vyqyrw qW pMD nvyrw swjn,swfI vsq purwxI vy
vy mihk dys dy rwhI[lY jw Byt inmwxIqyrw qW pMD nvyrw swjnswfI vsq purwxI[
(1961)
***
kcVy kcVy sUl
vy mihk dys dy rwhIlY jw Byt inmwxIqyrw qW pMD nvyrw swjnswfI vsq purwxI[
qUM mihkW dI CW ivc KyfyNAsW qW ihjr hMFweyrMg ZmW dw hr pl gUVHwdyh ihjrW ivc KurdI jwey[
qyry rwhW ivc augdy jwvxgul sohxy gulzwr cMnwmyry swhW ivc Du^ Du^ pYNdykuJ hauky kuJ AMigAwr cMnwqyry qW AMgxy CMm CMm vgdImihkW dI sjrI kUlH kuVy
-
74 / 75 /
pIVW ivc l`K qrly rc geyswfw hr qrlw knsoeIpaux swhW h`Q myry sunyhycMn-cwnx nUM l`K ArjoeI[
kuJ kuJ mMizl Agy iKskIpl Br dyh JuixEeIhr mMizl qy myrw swieAwswhW iv`c hY swhs nroeIsBy ru`qW Kyfx AweIAWsBo rMg pRvwnijs ru`qy swfI Bwl nroeIso ru`q swfI swfI jwn[
(sqMbr 1956)***
so ru~q swfI jwn(ies gIq rwhIN 1956 ivc fw: hirBjn isMG jInwl myrI inktqw dw AwrMB hoieAw)
cMn pMuinAW dw swhvyN cmkyphuMc inmwxI kohW dUrPul AwsW qy ifgx AMgwryBwl qurn qy muV mjbUr[
rUp qyry 'coN Jrdy cwnxivc qn-imtVI goeIipAwr nhIN imRg iqRSnw koeIswfI Aws inmwxI roeIlUM lUM swfy Bwl smweIswhW ivc ^uSboeIZm Awpxy dI rwm khwxIAsW pIVW ivc lkoeI
-
76 / 77 /
mYN hW kwly krmW vwlI
mYN hW cMfI mYN hW kwlI[
myrw fMg zihrI mYN nwgx kwlI
kwly bol qy jIBw kwlI[
kwlI rwq 'c ic`tw jugnUM
jgdw bu`Jdw bu`J cilAw hY
kwlw jwdU muk cilAw hY[
mYN isiKAw hr ksb kbwbpr n isKy Adb Awdwb
ivs-gMdl sB khy lukweI
im`Tq myry nyV n AweI[
hux hMJUAW ivc ivs Gol rhI hW
bUMd bUMd ieh BrI juAwnI
pYrW ivc mYN rol rhI hW[
ieh hrI Sw^ hux su`k clI hYlhU dI grmI mu`k clI hY
TMFI Twr inrAgn peI hW
cOrwhy ivc ngn peI hW
kI bicAw qy kI KoihAw hY
socW ivc mYN mgn peI hW[
***
kwlw jwdU- iek kwiv ic`qr
myrw rMg kwlw qy rUp vI kwlw
mYN kwly lyK ilKwey
qn vI kwlw mn vI kwlw
AsW kwly vys hMFwey[ru`gW Br Br rUp lutwey
Br Br zihr ipAwly pIqy
keI byicrwZ qy aujVy Gr vI
ies dyhI ny rOSn kIqy[jobn ru`q qoN FldI aumry
AsW KulHy lMgr lwey
jo jIA AwieAw rwzI kIqw
kwl^ c`tI nHyrw pIqw
pr iksy n myrw swlU sIqw[
kwly myG dw jwdU v`isAw
kwlw jwdU KulH ky h`isAw[
-
78 / 79 /
iek vxjwrw
seIE nI A~j iek vxjwrw,mYnUM fMg ieSk dw mwr igAw
qy vIxI qy sqrMgIAW vMgW
n n krdy cwVH igAw[
vIxI qy sqrMgIAW vMgW,
auf geIAW sB SrmW sMgWvMgW Cxkx qW auh iKV iKV h~sy
rUp s~jx dw lUM lUM f~sy
auh ClIAw auhdw rUp Clyfw
auhdy nYx SrwbI qy nwly hoT gulwbIseIE nI koeI mihk jWglI
myry swhW ivc auqwr igAw[
seIE nI, A~j iek vxjwrw,
mYnUM fMg ieSk dw mwr igAw[
kcIAW vMgW kcVy kOlA~K KulHI qW s~KxI Jol
kcVy kOlW dw vxjwrw
AYlbm dy gIq
z
-
80 / 81 /
iek qwrw boly AlI AlI
iek qwrw boly AlI AlIauh DUm mcwey glI glI[
AlI rg rg dy AMdrAlI hr mn dw mMdriek nwd ielwhI AlI AlIauh AlK jgwey glI glIiek qwrw boly AlI AlI[
auh Jrny dI gUMj dy AMdrhvw 'c aufdI kUMj dy AMdrauh lihrW dy Sor dy AMdrb~dlW dI GnGor dy AMdrauh cMdw Aqy ckor dy AMdrpYlW pWdy mor dy AMdrauh irmiJm ivc bhwr 'c auhdirAw dI bihMdI Dwr 'c auhpwxI dI r&qwr 'c auhgorI dy ru^swr 'c auhpwiel dI Jnkwr 'c auh
qk husnW dw iek ilSkwrw
auh hrjweI fol igAw
qy ipAwr myry dy su~cy moqI
pYrW hyTW rol igAw[aus s~cy ipAwr dI kdr n pweI
n ihjrW dI pIV hMFweI
ieSk dI bwzI ijqdw ijqdw
A~D ivckwry hwr igAw[
seIE nI, A~j iek vxjwrw,mYnUM fMg ieSk dw mwr igAw[
myrw cMn b~dlW dy auhly CuipAw
nwl Cupy ArSW dyy qwry
s~jx Aswfw swnUM BuilAw
Bul gey pRym nzwrykMjk rIJW - su~qIAW icxgW
auh vYrI Aw ky Pol igAw[
iek qu&wnI J~KV JuilAw
ipAwr myrw rwhW ivc ruilAwieSk JnW ivc fob ky mYnUM
s~q smuMdroN pwr igAw[
seIE nI A~j iek vxjwrw,
mYnUM fMg ieSk dw mwr igAw
qy vIxI qy sqrMgIAW vMgWn n krdy cwVH igAw[
***
-
82 / 83 /
cl clIey nihroN pwr
cl clIey A~j nihroN pwr
ijQy ru~K k~cy kcnwr
ieSk vI ijQy sjdy krdwaus husnW dy drbwr
ijQy r~b hI pihrydwr
cl clIey A~j nihroN pwr[
ibrhw dy sB kMfy roVy
rwhW ivc CoV ky jwvWgy
kcIAW sUlW dy fMg zihrI
pwxI ivc roVH ky jwvWgy[
kudrq dy hsdy ivhVy ivciek dunIAW nvIN vswvWgy[
iksy sohxy sMdlI ru~K Qly
sqrMgI pING sjwvWgy[
ijQy cMn dI CW ivc Kyfx qwry
gul vI auh gulzwr vI auhiek nwd ielwhI AlI AlIiek qwrw boly AlI AlI[
auh prbq dIAW au~cweIAW ivc,auh swgr dIAW gihrweIAW ivcibrhn dIAW qnhweIAW ivcdulhn dIAW SihnweIAW ivcauh vMgW ivc, kleIAW ivcjogx dIAW AMgVweIAW ivciek nwd ielwhI AlI AlIiek qwrw boly AlI AlI[
au~cweIAW ivc, gihrweIAW ivcqnhweIAW ivc SihnweIAW ivciek nwd ielwhI AlI AlIiek qwrw boly AlI AlI[
auh drvySW dI drgwhW ivcqpdy hoey sihrwvW ivcauh TMfIAW sIq hvwvW ivc^uSbUAW Aqy i&zwvW ivcauh husnW dIAW bwhW ivcqyry p~lU dy lihrwx 'c auhqyry hoTW dI muskwn 'c auh
iek qwrw boly AlI AlIauh AlK jgwey glI glIiek nwd ielwhI AlI AlIiek qwrw boly AlI AlI[
***
-
84 / 85 /
pOxW nUM pMjybW pw kyA~j pOxW sMg rks krWgy
irSmW dI brswq 'c cMnIey
cMn dI CqrI h~Q ivc PV ky
lMG jwvWgy AMbroN pwr
pOxW vWgUM pMK pswr[
cl clIey A~j nihroN pwr
ijQy ru~K k~cy kcnwr
ijQy husnW dy drbwr
ijQy r~b hI pihrydwrcl clIey A~j nihroN pwr[
***
qy cwnx dI ilSkwr
cl clIey A~j nihroN pwr
ijQy ru~K k~cy kcnwr[
^uSbUAW dI aus vwdI ivc
ijQy Pul iKVy kcnwrW dy
ijQy idn vyly vI supny iKVdy
jobnvMqI nwrW dy
ijQy pOx pirMdy rl ky lu~txmOsm msq bhwrW dy
ijQy bUMd bUMd ho Sbnm ifgdI
cMn vrgy ru^swrW qy
ijQy AMgW coN AMgVweIAW CfdI
kcnwrW vrgI koeI nwrcl clIey A~j nihroN pwr
ijQy ru~K k~cy kcnwr[
cMn cwnx dw v~txw ml ky
ndI iknwry nHwvWgyqn dI AgnI mn dw SoAlw
AsIN pwxI nUM A~g lwvWgy
iek dUjy ivc fubdy qrdy
pwxI dI ipAws buJwvWgy
-
86 / 87 /
mYN gIq Ajy n gwieAw[bwl vrysy bcpn mirAwmrIAW isr dIAW CWvWnw koeI mMizl swhvyN idsdIn koeI isrnWvWcwr cu&yry kwl^ psrIn koeI rOSn rwhWn koeI mihrm n koeI murSdn 'kwiql' hmswieAw[qpdy mwrUQl ivc rul geImyrI k~cI krUMbl kwieAwpihlI pwk muh~bq vrgwmYN gIq Ajy n gwieAw[
cOrwhy ivc ibSIAr kwlykwlI s~pxI ny fMg pwlykihr-Gtw bx AweI isr qykwly b~dl SUkx isr qyk~cIAW kMDW k~cy koTybyicrwZ ies aujVy Gr ivcn koeI ieSk muh~bq Xwron ibrhw dw dIp jlwieAwpihlI pwk muh~bq vrgwmYN gIq Ajy n gwieAw[pihly su~cy cuMmx vrgwkdy &yr nSw n AwieAw[
***
pwk muh~bq
myrI A~K dw pihlw hMJUikhVy AMbr gwh ky AwieAw^uSbUAW dy sr ivc nHw kyauh pauxW dw jwieAwpihlI pwk muh~bq vrgwmYN gIq Ajy nw gwieAwpihlI sMg dy cuMmx vrgwkdy Pyr nSw n AwieAw[
k~cI aumry rog ibrhw dwiks vYrn ny lwieAwtyFy rsqy, pYNfy ibKVykcIAW sUlW dy fMg iqKVyhux nw nYxW ivc supny qrdyn koeI hMJ prwieAw[k~cy supny vrgw qyrwmYN rUp n Ajy hMFwieAwpihlI pwk muh~bq vrgw
-
88 / 89 /
Drq kuAwrI dw mUMh cuMimAw
A~j cMn ny corI corI
A~j kwienwq dw rUp svwirAwswrw Awlm n~cx AwieAw
Aw pauxW sMg rl ky ncIey
A~j mOsm hoieAw gulwbI[
rUp kuAwrw lUM lUM n~cy ncdI porI porI
cMn vI n~cy cwnx n~cy, ncdI DrqI gorIhusn hY ncdw - ieSk hY mcdw
n~cx pury dI vHwvW
AMgW ivc AMgVweIAW n~cx
n~cx msq AdwvWqyry nYxW ivc jugnUM n~cx
mihkx hoT SrwbI
Aw pauxW sMg JuMmr pweIey,
A~j mOsm hoieAw gulwbI[
***
kwienwq dw rMg gulwbI
A~j s~qy rMg AMbrW qoN fulHy
iKVIAW msq bhwrW
A~j kwienwq dw rUp svwieAw
A~j mOsm hoieAw gulwbI[jobn roz n iKVdy cMnIey,
roz n mihkx klIAW
iKMf jwvxgIAW mihkW sBy,
jd lUAW q~qIAW clIAW[
Aw mihkW dI brswq 'c nHweIeyAw pauxW sMg JuMmr pweIey
A~j mOsm hoieAw gulwbI[
A~j mINh irSmW dw r~j r~j visAw
hr QW cMbw iKV iKV h~isAwA~j hVH husnW dw hr QW AwieAw
QW QW DrqI gorI
-
90 / 91 /
n~cx pMK kuAwry
dUr AMbr ivc pMCI gwvx
rs iBMnVy ijhy bol
cMn cwnx dw v~txw ml kynUrW dI brswq 'c nHwvx
nMgIAW pauxW dy sMg Kyfx
krdy ntKt cuhl klol[
cog Bog dI n koeI icMqw
n koeI dIn dunI dw rog[ikximx kxIAW cog aunHW dI
im~TVy im~TVy bol[
swhw 'coN ^uSbUAW Br ky
swhW AMdr dyvx Gol
bMnH irSmW dI JWjr pYrINgwvx n~cx msq Afol[
AMbr ncdw n~cx qwry
nwly n~cx pMK kuAwry
rUp qyrw pauxW ivc GuilAwmsq nSw pauxW ivc fuilHAw
swrI Drq Srwbx hoeI
Aw pauxW sMg JuMmr pweIey
A~j mOsm hoieAw SrwbI[
***
myry cMn m~KxW
qyry bwJoN cMn m~KxWswfw idl s~Kxw swfw Gr s~Kxw[
suMnw suMnw ivhVw swfy Pul kumkwey
suMny suMny nYxIN myry nINd n Awey
hMJUAW QwxI ruVH gey swry
jo rMgly sn ^wb sjweyA~KIAW qrsx nwly brsx
AsW hMJUAW sMg hauky prcwey
ilK dy nsIbIN swfy kdy h~sxw
myry cMn m~KxW[
swgrW dy nIr vWgUM vihx vwilAw
au~cy sMdlI ru~KW auqy bihx vwilAw
Aw lMG Aw ndIAW swgr swry
qyry rwhW ivc A~KIAW ivCwvW
au~cy nIly AMbrW 'c rihx vwilAwqYnUM moqIAW dI cog cugwvW[
-
92 / 93 /
qy rySmW juAwn ho geI
ArSW qoN l~QI, jdoN DrqI qy AweI
cwnxW dw C~tw jdoN mwr ky auh AweI
swry j~g ivc pY geI duhweI,hr A~K geI pQrweI[
auhnUM cVH igAw solHvW swl
auhdy AMgW ivc auiTAw auCwl
auhdy h~QW ivc rySmI rumwl
qy rySmW juAwn ho geI[
auhdy hwisAW dI pYNdI Cxkwr
ijauN AMbrW 'c pMCIAW dI fwr[
jdoN kIqw auhny solHvW iSMgwr
AwieAw AMgW auqy sjrw inKwr[
jdoN nYx mtkwvy A~g AMbrW nUM lwvyauhdy swhW ivc mihkdI bhwr[
auhdy muKVy qy B^dw jlwl
auhdy h~QW ivc rySmI rumwl
qy rySmW juAwn ho geI[
A~DI rwqIN ru~s ky s~jxW
su~qI C~f ky qur igauN s~jxW
n koeI suK sunyhw GilAw
qy n hI koeI isrnwvW
jMgl byly pYVW lBdImYN gWvW qy kurlwvW[
AWdr Du^dI - ^YrW suKdI
mYN ikhVy dr KVkwvW
mYN kihVy pIr mnwvW[
Aw jw, Aw jw cMn m~KxW
qyry bwJoN myrw idl s~Kxw
myrw Gr s~Kxw
myry cMn m~KxW[
***
-
94 / 95 /
jdoN ncdI qW krdI kmwl
auhdy pYrW Qly auTdw Bucwl
auhdy h~QW ivc rySmI rumwl
qy rySmW juAwn ho geI[
^YrW rUp dIAW mMgW
mYN qW mUl n sMgW
jwvW rySmW qoN mYN bilhwr
auhdy h~QW ivc rySmI rumwlqy rySmW juAwn ho geI[
***
auhdy nYxW ivc nvW koeI nUrijvyN AMbIAW qy pY igAw bUr[
auhnUM Coh ky jdoN lMGdI hvw
koeI mOsmW nUM cVHdw nSw[
auhdy AMgW ivcoN flHky srUr
swry husnW dw tuitAw ZrUrauhdy koh koh lMmy vwl
auhdy h~QW ivc rySmI rumwl
qy rySmW juAwn ho geI[
auhny plkW 'c qIr lukoeyauhdy nYxW ivc supny proey[
jdoN iqMjxW 'c vMg Cxkwey
qk cMn vI auhnUM Srmwey[
auhdy AMgW ivc BKdy AMgwry
dUr sUrjW qy mwry ilSkwryauh p~bW Bwr ncdI iPry
auhdI A~fI n ikqy vI Kloey