kamu malİ yÖnetİmİ · saydamlığın unsurları: a)kişilerin resmi bilgi ve belgelere erişme...

KAMU MALİYÖNETİMİ

KAMU MALİ YÖNETİMİKAMU MALİ YÖNETİMİNİN GENEL

İLKELERİ

• YönetimKavramı

• KamuYönetimi

• KamuMaliYönetimi

• KamuMaliYönetimindeDeğişim

• YeniKamuMaliYönetimiAnlayışınınÖneÇıkanİlkeleri

KAMU MALİ YÖNETİMİNdE sTRATEjİK pLANLAMA

• StratejikPlanlama:TeorikveKavramsalÇerçeve

• KamuSektöründeStratejikPlanlama

• Türkiye’deKamuKurumlarındaStratejikPlanlama

KAMU NAKİT YÖNETİMİ

• KamuNakitYönetimi

• KamuGelirveGiderlerinZamanveYerBakımındanUyumlaştırılması

• TekHazineHesabı

• TekHazineCariHesabı

• HazineNakitProgramı

• HazineNakitAçığıveFinansmanı

• BilişimSistemleriveNakitYönetimi

KAMU MALLARI YÖNETİMİ

• KamuMalları

• KamuMallarınınYönetimKuruluşları

• DevletinMalEdinmesi

• DevletinMallarınıDeğerlendirmesi

• KamuMallarınınİzlenmesi

KAMU MALİ YÖNETİMİNdE ÇOK YILLI BÜTÇELEME

• UzunVadeliMaliÖngörülerveBütçeleme

• ÇokYıllıBütçeleme

• OrtaVadeliHarcamaSistemi

• ÇeşitliÜlkelerdeÇokYıllıBütçelemeUygulamaları

• Türkiye’deÇokYıllıBütçelemeveOrtaVadeliHarcamaSistemi

KAMU MALİ YÖNETİMİNdE sAYdAMLIK

• MaliSaydamlık:KavramsalÇerçeve

• MaliSaydamlıkveMaliYönetiminEtkinliği

• MaliSaydamlıkveUluslararasıStandartlar

• Türkiye’deMaliSaydamlık

KAMU BORÇ YÖNETİMİ

• KamuBorçYönetimi

• KamuBorçYönetimininAmaçları

• KamuBorçYönetimininUnsurları

• KamuBorçYönetimindeKarşılaşılanRiskler

• KamuBorçYönetimindeKurumsalDüzen

• Türkiye’deKamuBorçYönetimindeKurumsalDüzen

KAMU MALİ dENETİMİ

• KamuMaliYönetimindeDenetim

• KamuMaliYönetimindeSiyasiDenetim

• KamuMaliYönetimindeYargıDenetimi

• KamuMaliYönetimindeİdariDenetim

3

ÜNİTE

1KAMU MALİ YÖNETİMİNİN GENEL İLKELERİ

Öğretmen Diyor ki! Bu ünitede; Yönetim kavramını kavrayıp, Kamu yönetimi temel özelliklerini öğrenip açıklayarak, Kamu mali yönetimi-nin faaliyetlerini ve temel unsurlarını tanımlayabileceksiniz, Kamu ma-li yönetiminde değişim ve yeni kamu mali yönetimi anlayışının öne çı-kan ilkelerini de öğrendikten sonra ünitenin sonundaki açıklamalı ve çözümlü sorularla konuyu pekiştirme fırsatı bulup, ünite hakkında bilgi ve beceri sahibi olacaksınız.

Önceki Sınavlarda Çıkan Soru Adedi

Ara Sınav Dönem Sonu

5 1 - 2

YÖNETİM KAVRAMIÖnceden belirlenmiş amaçları gerçekleştirmek için gerekli olan araçlarla ilgili etkinlikler bütününe

yönetim denir. Kaynakların belirli bir amacın gerçekleştirilmesi için düzenlenmesi ve kullanılması faali-yeti ya da süreci olarak da tanımlanır.

Kurumsal anlamda yönetim: İnsanları belli bir amaca doğru yönelten bir dizi işlemden oluşan toplumsal süreçtir.

Örgüt: Bireysel ve örgütsel görevlerin verimli ilişkilere dönüştürülmesi için oluşturulmuş yapıdır. Kamu yönetiminde kamu kurum ve kuruluşların yapıları, işleyişleri, ilişkileri ele alınırken özel yöne-

timde ise kâr amacı güden özel kuruluşların bu tür konuları incelenir. Kamu yönetimi ile özel yönetim arasındaki en temel farklılık hukuk kurallarından kaynaklanır. Kamu yönetiminin tüm unsurları hukuk kuralları çerçevesinde şekillenir. Ayrıca kâr amaçları, çalışma koşulları, yetki ve sorumluluk, siyasal yapı gibi faktörler açısından da birbirinden çok farklı nitelikler gösterirler. Kamu ve özel kurumlar; çevresel şartlardaki farklılıklar, çevre ve kurumlar arasındaki ilişkiler, baskılar, etki alanı, örgütsel faktörlerdeki farklılıklar, otorite ilişkileri, performans kriterleri açısından da önemli farklılıklar gösterirler. Sonuç olarak yönetimin temel unsurları kamu yönetimi açısından da ve özel yönetim açısından da değişmemektedir.

Yönetim sürecinin altı temel ilkesi vardır: ➣ Planlama: Amaçların tanımlanması, politikaların belirlenmesi, bunların gerçekleştirilmesinde iz-lenecek yöntem ve işlemlerin karşılaştırılmasıdır.

➣ Örgütlenme: Belirlenen planları uygulamak için gerekli etkinlikleri gruplandırarak, yönetim ünite-leri oluşturmak ve bu ünitelerdeki yönetici ve çalışanlar arasındaki ilişkileri düzenlemektir.

➣ Yönlendirme: Eldeki kaynakları en uygun yoldan belirlenen amaçlara yönetebilme çabasıdır. ➣ Koordinasyon: Yönetsel yapı içerisindeki çeşitli eylemlerin bütünleştirilmesi çabasıdır. ➣ Denetim: Belirlenen amaçların etkin ve verimli bir şekilde gerçekleşip gerçekleşmediğinin ince-lenmesidir.

➣ Bütçe ve finansman: Planların yürütülmesidir.

KAMU YÖNETİMİKamu yönetimi: Kamusal alandaki faaliyetler ile bu faaliyetleri yürüten örgütleri ifade eder. Devletin

genel kuralları, politikaları ve yasaların uygulanma süreci olarak da tanımlanır. Dar anlamda kamu yö-netimi sadece yürütme alanındaki faaliyet ve örgütleri kapsarken geniş anlamda kamu yönetimi ise yasama, yürütme ve yargı alanlarındaki yönetsel örgüt ve faaliyetleri kapsar. Kamu yönetiminin en temel fonksiyonu, ülkenin gelişmesini yönlendirmek, planlamak ve temel politikaları belirleyerek yönetmektir.

Kamu yönetiminin faaliyetleri ➣ Yürütme faaliyeti: Kamu hizmetlerinin sunulması veya toplumun düzeni ve ihtiyaçlarının karşı-lanması için gerekli olan faaliyetler

➣ Yasama faaliyeti: Yönetimin kanun hükmünde kararname, tüzük ve yönetmelik çıkarmasıdır. ➣ Yargı faaliyeti: yönetim ile ilgili anlaşmazlıkları çözmek ve kişisel olaylara hukuk kurallarını uygulamaktır.

Kitap güncellemelerini ve değişikliklerini “www.muratyayinlari.com” internet sitemizin DUYURULAR bölümünden takip edebilirsiniz.

KAMU MALİ YÖNETİMİ

4

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

Kamu yönetiminin temel unsurları: ➣ Halk: Bir ülkede yaşayan tüm bireylerden oluşur. ➣ Örgüt: Devletin iş ve görevlerini yerine getirmek için kullandığı araçtır. ➣ Kamu politikası: Toplumsal sorunların tanımlanması ve bunların çözümlerinin belirlenmesidir. ➣ Norm düzeni: Bir ülkede anayasa, kanunlar, tüzükler, yönetmelikler ve idari kararlar ile bunlara ilişkin yargı kararları ve içtihatlardır.

➣ Mali kaynak: Kamu yönetiminde gerçekleştirilecek hizmetlerin düzeyi mali kaynaklara bağlıdır. ➣ Kamu görevlileri: Kamu yönetimini gerçekleştiren personeldir.

Kamu yönetiminin en temel görevi, hükümetin günlük işlerini yürütmektir. Belirlenen görev ve hizmetlerin yapılabilmesi için kamu yönetimi kurum ve kuruluşları oluşturulmuştur. Bu kurum ve kuruluş-lar bütçe türlerine, görevlerine ve örgütlenme şekline göre sınıflandırılır.

Kamu kurumları; kamu yönetimi çerçevesinde belirlenmiş politikaların hayata geçirilebilmesi için oluşturulmuş örgütlerdir.

Kamu yönetimi çerçevesinde kamu hizmetlerinin gerçekleştirilme ilkeleri: ➣ Süreklilik ilkesi: Kamu hizmetinin sürekli ve düzenli biçimde ya da kesintisiz görülmesidir ➣ Değişkenlik ve uyum ilkesi: Kamu hizmetinin değişen koşullara ve kamunun ihtiyaçlarına uyumlu biçimde görülmesidir.

➣ Eşitlik ilkesi: Kamu hizmetinin eşit durumda olanlara eşit, farklı durumda olanlara farklı biçimde sunulmasıdır.

➣ Tarafsızlık ilkesi: Kamu hizmetlerinin kişiler arasında ayrımcılık yapmadan sunulmasıdır.KAMU MALİ YÖNETİMİ

Kamu mali yönetimi: Kamu gereksinimlerinden doğan hizmetlerin yapılabilmesi amacıyla gelirlerin toplanması ve gerekli yerlere harcanması için devletin yaptığı işlemlerdir.

Kamu mali yönetiminin kapsadığı konular: ➣ Gelirlerin yönetimi: Devletin finansman kaynakları; vergiler, harçlar, resimler, şerefiyeler, para-fiskal gelirler, mülk ve teşebbüs gelirleri, bağışlar, para ve vergi cezaları ve borçlanma gelirleridir. Devlet bu gelir kaynaklarını etkin yönetmelidir.

➣ Giderlerin yönetimi: Klasik devlet anlayışından modern devlet anlayışına geçişle birlikte devlet-ler temel nitelikteki hizmetlerin yanı sıra ekonomik ve sosyal hayata dair ilave görevler üstlenmiş-tir. Bu nedenle kamu harcamalarında büyük artışlar görülmüştür.

➣ Borç yönetimi: Günümüzde devletler ek kaynağa ihtiyaç duydukları zaman borçlanmayı vergile-meye bir alternatif olarak görmektedirler.

➣ Mali sorumluluk, hesapların tutulması ve denetlenmesi: Mali sorumluluğun temel ilkesi gelir-lerin toplanması ve giderlerin yapılmasında yasal bir dayanak olması gerektiğidir.

➣ Devlet taşınmazlarının yönetimi: Kamu mülkiyetlerindeki taşınmazların ve Hazineye ait taşın-mazlar ile devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerlerle ilgili her türlü işlemi kapsar.

➣ Ekonomik ve mali politikaların belirlenmesi: Bütçe hazırlığı temelde ulusal maliye politikası ve belirlenen hedefler doğrultusunda şekillenmektedir.

➣ Bütçe sürecinin yönetilmesidirKAMU MALİ YÖNETİMİNDE DEĞİŞİM

Kamu yönetimi sisteminde değişim konusunda etkili olan faktörler yasal, kültürel, sosyal, siya-sal ve tarihsel faktörlerdir. Değişim konusunda özellikle kilit rol oynayanlar ekonomik ve politik koşullardır.

Kamu yönetimindeki temel değişim alanları: Devletlerin küçültülerek hantal yapılarından kurta-rılmaları, Siyaset yönetim dengesinin yeniden kurulması, Şeffaf ve dürüst yönetim, Merkeziyetçilikten uzaklaşmadır.

Geleneksel kamu yönetimi: Katı, tek aktörlü, geçmişe odaklı, hizmeti bizzat sağlayıcı, kapalı, edil-gen ve yönetilir, sorumsuz, kaynakların kötü kullanımı, belirsizlik anlayışına dayalıdır.

Yeni kamu yönetimi: Esnek, çok aktörlü, geleceğe odaklı, hizmet düzenleyici, şeffaf, akılcı ve katılımcı, hesap verebilir, etkinlik ve verimlilik, öngörülebilirlik anlayışına dayalıdır.

Kamu yönetimi reformu programlarının başarıya ulaşabilmesi için gerekli başlıca ön koşul-lar: Yüksek düzeyde siyasal kararlılık, kamu hizmeti kullanıcılarının gereksinimlerine duyarlılık, reform hedeflerinin açıkça tanımlanması ve gerçekçi stratejilerin oluşturulması, reform programına geniş taban-lı bir toplumsal destek elde edilmesi, kamu görevlilerinin katılımcı olmalarıdır.

YENİ KAMU YÖNETİMİNDE ÖNE çIKAN İLKELERSaydamlık, Hesap verilebilirlik, Stratejik planlama, Yönetişim, Verimlilik ve etkinlik, Etik ve dürüst-

lüktür. ➣ Saydamlık; Hükümetin yapısının ve işlevlerinin, uygulayacağı maliye politikası konusundaki ni-yetlerinin, kamu kesimi hesaplarının ve mali hedeflerinin kamuya açık olmasını ifade eder.

➣ Saydamlığın unsurları: a)Kişilerin resmi bilgi ve belgelere erişme hakkı, b)Yönetim faaliyetle-rinin izlenebilmesi, c)Her türlü belge ve bilginin yönetimden gerektiğinde alınabilmesi, d)Kamu kurumlarının ihale süreçlerini, faaliyet ve denetim raporlarını kamuoyunun bilgisine sunmasıdır.

5

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

➣ Hesap verilebilirlik: Yönetimde alınan kararları, yapılan işleri ve harcamaları açıklama, neden-lerini izah etme ve gerekçelendirme zorunluluğudur.

➣ Stratejik planlama: Mevcut ile ulaşılması istenen durum arasındaki yolu, amaç, hedef ve bunla-ra ulaşmayı mümkün kılacak yöntemleri ortaya koyarak tarif eden süreçtir.

➣ Yönetişim: Toplum devlet ilişkilerinde karşılıklı etkileşime dayalı yeni bir yönetim tarzını ifade eder ve kamu yönetimini, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarını içine alan bir sistemdir.

➣ Yönetişimin temel ilkeleri: Tutarlılık, Sorumluluk, Hesap verebilirlik, Adillik, Saydamlık, Katılım-cılık, Etkinlik ve Hukuka bağlılıktır.

➣ Katılımcılık: Devletin politika oluşturma, uygulama ve denetleme sürecine vatandaşların ve sivil toplum örgütlerinin dahil olmasını anlatan kavramdır.

Katılımcılığın üç aşaması; Bilgilendirme, danışma ve aktif katılımdır.Bilgilendirme: İnsanlara neyin yapılmasının planlandığının anlatılmasıdır; bir geri besleme içerme-

mektedir ve katılımcılık için bir ön şarttır.Danışma: Halka toplantılar, açık oturumlar, anketler vs yoluyla bir konu hakkındaki görüşlerinin

sorulmasıdır ve geri besleme yoluyla halkın görüş ve önerileri dinlenmektedir.Aktif katılım: Halkın politika oluşturma sürecine bizzat katılmasını ifade etmektedirKatılımcılığın kamu mali yönetimine sağladığı katkılar:

➣ Kamu gücünün kötüye kullanılmasını önler ➣ Vatandaşlar söz sahibi oldukları düzenlemeleri daha olumlu karşılar ➣ Kamunun düzenlemelerine olan uyum artar ➣ Vatandaşların fikirleri hizmetlere yansır ➣ Vatandaşların fikirleri ile ilgili gerçek veriler elde edilebilir ➣ Vatandaşların devlete olan güvenleri artar ➣ Saydamlık güçlenir ➣ Tüm taraflar arasında ortak bir dil oluşur

Yönetişimin temeli olan katılımcılığın arttırılabilmesi için bulunması gereken ön şartlar: ➣ Katılıma açık süreçlerin oluşturulması ➣ Etkin katılımı sağlayacak STK’lerin örgütlenmesinin sağlanması ➣ Katılımcıların bilgiye erişiminin ve anlamlı bir katılım için gerekli eğitimin sağlanması

Yönetişimin kapsadığı diğer ilkeler: ➣ Tutarlılık: Verilen kararların gerek birbirleriyle gerekse zaman içerisinde uyumlu olması, devletin yapacağı düzenlemelerin öngörülebilir olması ve vatandaşların güven duyacakları bir ortamda ileriye yönelik gelişim yatırımlarını gerçekleştirmeleridir.

➣ Adillik: Kamu sektörünün aldığı kararlarda toplumun herhangi bir kesimini kayırıcı uygulamalar yapmaması ve vatandaşların tabi oldukları açık ve net bir şekilde ortaya konarak herkese aynı şekilde uygulanmasıdır.

➣ Etkinlik: Yönetimin aldığı kararların herkese eşit ve eş zamanlı uygulanması ve elde edilmesi beklenen sonuçlar ile gerek kullanılacak kaynaklar, gerekse olumsuz etkilenecek kesimlere olan etkileri arasında makul bir ilişki olması anlamına gelir.

➣ Hukuka bağlılık: Yönetimin hukuk kuralları içinde kalarak, objektif ve doğru bilgiye dayalı karar vermesi ve kararların hukuk yoluyla denetlenmesini ifade eder.

Yönetişim yaklaşımının kabul edildiği bir sistemde toplumdaki çeşitli aktörlerin kaynakları ve güçleri işbirliği yoluyla bir araya getirilerek kamu hizmetlerinin daha etkin ve etkili bir biçimde görülmesi sağla-nabilmektedir.

➣ Verimlilik: Kısaca girdilerin çıktıya oranıdır. Üretilen mal ve hizmetlerin miktarı ile üretimde kullanılan kaynaklar arasında oran veya ilişkidir.

➣ Etkinlik: Amaç ve hedeflerle ilgilidir Bir faaliyetin, programın veya örgütün amaç ve hedeflerine en iyi derecede yaklaşmasını ifade eder.

➣ Etik ve dürüstlük: Kamu görevlileri kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde gelişimi, saydamlı-ğı, dürüstlüğü, kamu yararını gözetmeyi, hesap verebilirliği esas almalıdır.

Kamu yönetiminde etik davranış ilkeleri:➣ Kamu hizmeti bilinci ➣ Halka hizmet bilinci➣ Hizmet standartlarına uyma ➣ Amaç ve misyona bağlılık➣ Dürüstlük ve tarafsızlık ➣ Saygınlık ve güven➣ Nezaket ve saygı ➣ Yetkili makamlara bildirim➣ Yetkilerin kötüye kullanılmaması ➣ Hediye alma yasağı➣ İsraftan kaçınma ➣ Gerçek dışı beyandan kaçınma➣ Bilgi verme ve saydamlık ➣ Mal bildiriminde bulunma


6

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

AÇIKLAMALI SORULAR

1. Kaynakların belirli bir amacın gerçekleş-tirilmesi için düzenlenmesi ve kullanılma-sı faaliyeti ya da süreci olarak tanımlanan kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) YönetimB) YönlendirmeC) PlanlamaD) ProgramlamaE) Denetim

AÇIKLAMAKaynakların belirli bir amacın gerçekleştirilmesi için düzenlenmesi ve kullanılması faaliyeti ya da sürecine yönetim denir.

YANIT: A

2. Aşağıdakilerden hangisi kamu yönetimi ile özel yönetim arasındaki farklılıklardan biri değildir?

A) Etki alanıB) Otorite ilişkileriC) Yönetimin temel unsurlarıD) Performans kriterleriE) Çevresel şartlar

AÇIKLAMAYönetimin temel unsurları kamu yönetimi açısın-dan da özel yönetim açısından da değişmez.

YANIT: C

3. Yönetsel yapı içerisindeki çeşitli eylemle-rin bütünleştirilmesi çabası aşağıdakiler-den hangisidir?

A) DenetimB) Bütçe ve finansmanC) PlanlamaD) KoordinasyonE) Yönlendirme

AÇIKLAMAKoordinasyon, yönetsel yapı içerisindeki çeşitli ey-lemlerin bütünleştirilmesi çabasıdır.

YANIT: D

4. Yönetim sürecinin temel ilkelerinden han-gisi planların yürütülmesi aşamasıdır?

A) DenetimB) Bütçe ve finansmanC) PlanlamaD) KoordinasyonE) Yönlendirme

AÇIKLAMAYönetim sürecinin temel ilkeleri, planlama, örgüt-lenme, yönlendirme, koordinasyon, denetim ve bütçe-finansmandır. Bu ilkelerden sonunucusu olan bütçe ve finansman, planların yürütülmesidir.

YANIT: B

5. Devletin genel kurallar, politikaları ve ya-saların uygulanma süreci olarak tanımla-nan kavram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kamu yönetimiB) HalkC) ÖrgütD) Kamu politikasıE) Strateji

AÇIKLAMADevletin genel kurallar, politikaları ve yasaların uy-gulanma süreci olarak tanımlanan kavram kamu yönetimidir.

YANIT: A

6. Aşağıdakilerden hangisi yönetimin kanun hükmünde kararname, tüzük ve yönetme-lik çıkarmasıdır?

A) Yargı faaliyetiB) Yasama faaliyetiC) Yürütme faaliyetiD) Denetim faaliyetiE) Koordinasyon faaliyeti

AÇIKLAMAYasama faaliyeti yönetimin kanun hükmünde ka-rarname, tüzük ve yönetmelik çıkarmasıdır. Temel yasama organı ise TBMM’dir.

YANIT: B

7

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

7. Aşağıdakilerden hangisi toplumsal so-runların tanımlanması ve bunların çözüm-lerinin belirlenmesidir?

A) HalkB) ÖrgütC) Kamu politikasıD) Norm düzeniE) Mali kaynak

AÇIKLAMAKamu yönetiminin temel unsurlarından olan ka-mu politikası, toplumsal sorunların tanımlanması ve bunların çözümlerinin belirlenmesi faaliyetleri-ni kapsar.

YANIT: C

8. Kamu yönetimi çerçevesinde belirlenmiş politikaların hayata geçirilebilmesi için oluşturulmuş örgütler aşağıdakilerden hangisidir?

A) Özel sektör kuruluşlarıB) Sivil toplum kuruluşlarıC) Kamu kurumlarıD) Uluslararası mali kuruluşlar E) Halk

AÇIKLAMAKamu kurumları, kamu yönetimi çerçevesinde be-lirlenmiş politikaların hayata geçirilebilmesi için oluşturulmuş örgütlerdir.

YANIT: C

9. Aşağıdakilerden hangisi kamu yönetimi çerçevesinde kamu hizmetlerinin gerçek-leştirilme ilkelerinden biri değildir?

A) Tarafsızlık ilkesiB) Süreklilik ilkesiC) Eşitlik ilkesiD) Değişkenlik ve uyum ilkesiE) Şeffaflık ilkesi

AÇIKLAMAKamu yönetimi çerçevesinde kamu hizmetlerinin gerçekleştirilme ilkeleri: Süreklilik ilkesi, değişken-lik ve uyum ilkesi, eşitlik ilkesi, tarafsızlık ilkesidir.

YANIT: E

10. Aşağıdakilerden hangisi kamu mali yöne-timinin kapsadığı konulardan biri değil-dir?

A) Mali sorumlulukB) Etkinlik yönetimiC) Gelirlerin yönetimiD) Giderlerin yönetimiE) Borç yönetimi

AÇIKLAMAKamu mali yönetiminin kapsadığı konular: Gelir-lerin yönetimi, Giderlerin yönetimi, Borç yönetimi, Mali sorumluluk-hesapların tutulması ve denetlen-mesi, Devlet taşınmazlarının yönetimi, Ekonomik ve mali politikaların belirlenmesi ve Bütçe süreci-nin yönetilmesidir.

YANIT: B

11. Aşağıdakilerden hangisi saydamlığın un-surlarından biri değildir?

A) Kamu idarelerinin planlı hizmet sunumuB) Kişilerin resmi bilgi ve belgelere erişme

hakkıC) Yönetim faaliyetlerinin izlenebilmesiD) Her türlü belge ve bilginin yönetimden

gerektiğinde alınabilmesiE) Kamu kurumlarının ihale süreçlerini ka-

muoyunun bilgisine sunması

AÇIKLAMAKamu idarelerinin planlı hizmet sunumu saydam-lık açısından değil stratejik planlamanın yapılabil-mesi açısından önemli bir unsurdur.

YANIT: A

ÇIKMIŞ sORU 2014-ARA sINAV

12. Aşağıdakilerden hangisi kamu mali yöne-timinde, değişimin yönünü belirleyen fak-törlerden biri değildir?

A) Yasal B) KültürelC) Sosyal D) İdariE) Siyasal

AÇIKLAMAİdari faktör, kamu mali yönetiminde, değişimin yö-nünü belrileyen faktörlerden biri değildir.

YANIT: D


8

13. Aşağıdakilerden hangisi kamu yönetimin-de katılımcılığa ve ortaklıklara dayalı çok aktörlü yönetim anlayışını ifade etmek için kullanılan kavramdır?

A) Etik ve dürüstlükB) Verimlilik ve etkinlikC) Hesap verilebilirlikD) Yönetişim E) Saydamlık

AÇIKLAMASoruda yönetişim kavramı tanımlanmıştır. Yöneti-şim, son yıllarda ortaya çıkan, dünya çapında ka-bul gören ve uygulanmaya başlayan bir yönetim anlayışıdır. Kamu yönetimindeki kamu-vatandaş geleneksel anlayışını temelden değiştirmiştir.

YANIT: D


14. Aşağıdakilerden hangisi yeni kamu mali yönetimi anlayışının benimsediği unsur-lardan biridir?

A) Geçmişe odaklıB) KapalıC) Edilgen ve yönetilirD) Tek aktörlüE) Etkinlik ve verimlilik

AÇIKLAMAYeni kamu mali yönetimi anlayışının benimsendiği unsurlar şunlardır:• Esneklik• Çok aktörlü• Geleceğe odaklı• Hizmet düzenleyici• Aktif ve katılımcı• Hesap verebilir• Öngörülebilir• Etkinlik ve verimlilikDiğer şıklarda verilen özelilkler ise geleneksel ka-mu yönetimine ait unsurlardır.

YANIT: E

15. Aşağıdakilerden hangisi katılımcılığın ar-tırılması için gerekli ön şartlardan biri de-ğildir?

A) Katılıma açık süreçlerin oluşturulmasıB) Etkin katılımı sağlayacak STK’lerin örgüt-

lenmesinin sağlanmasıC) Katılımcıların bilgiye erişiminin sağlan-

masıD) Anlamlı katılım için gerekli eğitimin sağ-

lanmasıE) Yönetimin hukuk kurallarının dışında ka-

labilmesi

AÇIKLAMAKamu yönetiminde katılımcılığın arttırılabilme-si için yönetimin hukuk kurallarının dışında değil içinde kalması gerekir.

YANIT: E

ÇÖZÜMLÜ DENEME SORULARI

1. Önceden belirlenmiş amaçları gerçekleş-tirmek için gerekli olan araçlarla ilgili et-kinlikler bütününe ne ad verilir?

A) Örgüt B) KoordinasyonC) Planlama D) YönetimE) Denetim

2. Bireysel ve örgütsel görevlerin verimli ilişkilere dönüştürülmesi için oluşturul-muş yapı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Plan B) ProgramC) Strateji D) KoordinasyonE) Örgüt

3. Kamusal alandaki faaliyetler ile bu faali-yetleri yürüten örgütleri aşağıdakilerden hangisi ifade eder?

A) Kamu birliğiB) Kamu yönetimiC) Orta vadeli mali planD) Kamu politikasıE) Yönetişim

MUR

AT

YAYIN

LARI

M

URAT

YA

YINLA

RI

9

4. Aşağıdakilerden hangisi kamusal politi-kaların yürütülebilmesi için gerekli birey-sel ve grup olarak çabaların bir araya ge-tirilmesidir?

A) HalkB) ÖrgütC) Kamu yönetimiD) Kamu politikasıE) Yönlendirme

5. Aşağıdakilerden hangisi yönetim ile ilgili anlaşmazlıkları çözmek ve kişisel olayla-ra hukuk kurallarını uygulamaktır?

A) Yargı faaliyetiB) Yasama faaliyetiC) Yürütme faaliyetiD) Denetim faaliyetiE) Koordinasyon faaliyeti

6. Aşağıdakilerden hangisi devletin yapısal yönünü meydana getirmektedir?

A) Kamu kurum ve kuruluşlarıB) Özel sektör kuruluşlarıC) Sivil toplum kuruluşlarıD) Uluslar arası mali kuruluşlar E) Halk

7. Kamu hizmetinin sürekli ve düzenli biçim-de ya da kesintisiz görülmesi kamu hiz-metlerinin gerçekleştirilme ilkelerinden hangisidir?

A) Tarafsızlık ilkesiB) Süreklilik ilkesiC) Eşitlik ilkesiD) Değişkenlik ve uyum ilkesiE) Şeffaflık ilkesi

8. Kamu gereksinimlerinden doğan hizmet-lerin yapılabilmesi amacıyla gelirlerin top-lanması ve gerekli yerlere harcanması için devletin yaptığı işlemler aşağıdakiler-den hangisidir?

A) KatılımcılıkB) Kamu mali yönetimiC) Mali saydamlıkD) Hesap verilebilirlikE) Yönetişim

9. Aşağıdakilerden hangisi bütçe süreci aşamalarından biri değildir?

A) YönetimiB) HazırlanmasıC) OnaylanmasıD) UygulanmasıE) Denetlenmesi

10. Kamu harcamalarının giderek artması ve bunları karşılayacak vergi kaynaklarının sınırlı olması nedeniyle devletin ek kay-nağa ihtiyaç duyması kamu mali yöneti-minin kapsadığı hangi konu kapsamında-dır?

A) Giderlerin yönetimiB) Ekonomik ve mali politikaların belirlen-

mesiC) Devlet taşınmazlarının yönetimiD) Gelirlerin yönetimiE) Borç yönetimi

11. Aşağıdakilerden hangisi kamu yönetimi sisteminde değişim konusunda özellikle kilit rol oynamaktadır?

A) Tarihsel koşullarB) Kültürel koşullarC) Sosyal koşullarD) Yasal koşullarE) Ekonomik ve politik koşullar

12. Aşağıdakilerden hangisi yeni kamu yöne-timi anlayışında yer almaz?

A) Geleceğe odaklı B) Hesap verebilirC) Hizmeti bizzat sağlayıcıD) Şeffaf E) Öngörülebilirlik

13. Mevcut ile ulaşılması istenen durum ara-sındaki yolu, amaç, hedef ve bunlara ulaş-mayı mümkün kılacak yöntemleri ortaya koyarak tarif eden süreç aşağıdakilerden hangisidir?

A) Katılımcılık B) Saydamlık C) Etik ve dürüstlükD) Stratejik planlamaE) Yönetişim

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI


10

14. Aşağıdakilerden hangisi katılımcılığın ka-mu mali yönetimine sağladığı katkıların-dan biri değildir?

A) Kamu gücünün kötüye kullanılmasını ön-ler

B) Kamunun düzenlemelerine olan uyum artar

C) Vatandaşların fikirleri hizmetlere yansırD) Vatandaşların devlete olan güveni azalır E) Saydamlık güçlenir

15. Yönetimin aldığı kararların herkese eşit ve eş zamanlı uygulanması ve elde edil-mesi beklenen sonuçlarla gerek kullanıla-cak kaynaklar, gerekse olumsuz etkilene-cek kesimlere olan etkileri arasında ma-kul bir ilişki olması aşağıdakilerden han-gisidir?

A) Tutarlılık B) AdillikC) Sorumluluk D) EtkinlikE) Hukuka bağlılık

ÇÖZÜMLÜ DENEME SORULARI YANITLARI

1. D Önceden belirlenmiş amaçları gerçekleş-tirmek için gerekli olan araçlarla ilgili et-kinlikler bütününe yönetim denir.

2. E Bireysel ve örgütsel görevlerin verim-li ilişkilere dönüştürülmesi için oluşturul-muş yapı örgüttür.

3. B Kamu yönetimi: Kamusal alandaki faali-yetler ile bu faaliyetleri yürüten örgütleri ifade eder.

4. E Yönlendirme; eldeki kaynakları bir ara-ya getirerek en uygun yoldan belirlenen amaçlara yöneltebilme çabasıdır.

5. A Yargı faaliyeti: yönetim ile ilgili anlaşmaz-lıkları çözmek ve kişisel olaylara hukuk kurallarını uygulamaktır.

6. A Kamu kurum ve kuruluşları devletin yapı-sal yönünü meydana getirmektedir. Çün-kü kamu kurumları ve kuruluşları kamu yönetimi çerçevesinde belirlenmiş politi-kaların hayata geçirilebilmesi için oluştu-rulmuş örgütlerdir.

7. B Kamu hizmetinin sürekli ve düzenli biçim-de ya da kesintisiz görülmesi süreklilik il-kesidir.

8. B Kamu mali yönetimi: Kamu gereksinim-lerinden doğan hizmetlerin yapılabilmesi amacıyla gelirlerin toplanması ve gerek-li yerlere harcanması için devletin yaptı-ğı işlemlerdir. Kamu mali yönetimi ağırlık-lı olarak bütçe sürecinin yönetilmesidir.

9. A Bütçe süreci aşamaları; Bütçenin Hazır-lanması, Onaylanması, Uygulanması ve Denetlenmesidir. Bu sürecin yönetilmesi ise bir önceki soruda değinildiği gibi ka-mu mali yönetiminin en temel parçasını oluşturur.

10. E Kamu harcamalarının giderek artması ve bunları karşılayacak vergi kaynaklarının sınırlı olması nedeniyle devletin ek kay-nağa ihtiyaç duyması onu borçlanma-ya iter. Günümüz devletleri borçlanma-yı vergilemeye alternatif bir gelir kaynağı olarak kabul eder. Bu durumda borç yö-netimi kavramı da önem kazanır ve kamu mali yönetimi içinde ele alınır.

11. E Değişim konusunda diğer şartlarda et-kilidir ancak özellikle kilit rol oynayanlar ekonomik ve politik koşullardır.

12. C Yeni kamu yönetimi anlayışı hizmet dü-zenleyicidir. Hizmeti bizzat sağlama ge-leneksel kamu yönetimi anlayışında gö-rülür.

13. D Soruda stratejik planlama en geniş anla-mıyla tanımlanmıştır. Tanımdan da anla-şılacağı gibi stratejik planlama, bir yan-dan kamu mali yönetimine etkinlik kazan-dırırken, diğer yandan kurumsal kültür ve kimliğin gelişimine destek olacaktır.

14. D Katılımcılığın artması toplumun güven ve desteğini sağlayan etkin ve sorumlu bir devletin oluşturulması sonucunu doğu-rur. Yani katılımcılık arttıkça vatandaşla-rın devlete olan güveni azalmaz artar.

15. D Soruda etkinlik ilkesi tanımlanmıştır. Et-kinlik, yönetişimin kapsadığı temel ilke-lerden biridir. Çünkü yönetişim, toplun-daki çeşitli aktörlerin iş birliği yoluyla ka-mu hizmetlerinin daha etkin görülmesini sağlar.

MUR

AT

YAYIN

LARI

11

ÜNİTE

KAMU MALİ YÖNETİMİNDE ÇOK YILLI BÜTÇELEME

Öğretmen Diyor ki! Bu ünitede; Uzun vadeli mali öngörülerin bütçe süreci açısından önemini açıklayıp, Çok yıllı bütçeleme kavramını ta-nımlayıp, Çok yıllı bütçelemenin faydaları ve zararlarını ayırt edip, Orta vadeli harcama sistemini tanımlayıp, Türkiye’de çok yıllı bütçelemenin yasal altyapısını açıklayabilip, ünite hakkında bilgi ve beceri sahibi olacaksınız.



5 1 - 2

Uzun vadeli mali öngörüler mevcut bütçe politika ve programlarının uzun dönemde sürdürülebilir olup olmadığının tahminlenmesi yoluyla istenmeyen harcama eğilimlerinin önceden belirlenmesini sağ-layan bir tür erken uyarı sistemleridir.

Mali öngörüler aracılığıyla hükûmetlerin şu faydaları sağladıkları söylenebilir ➣ Mali sürdürülebilirliğin arttırılması, ➣ Mevcut politikaların mali sürdürülebilirliğinin tartışılması için bir çerçeve sağlanması, ➣ Reformların olası mali etkilerinin izlenebilirliğinin arttırılması, ➣ Uzun vadeli politika analizi için sorumluluğun merkezîleştirilmesi.

Uzun vadeli mali öngörüler ülkelere, mali politikalar, istikrarlı kaynaklar ve diğer anahtar demografik ve mikro-makroekonomik parametre ve varsayımlar temelinde mali sürdürülebilirliği takdir etmek için bir araç sağlamaktadır.

Dört ülkede mali öngörülerin devlet bütçesi ile sunulduğu bilinmektedir. Bunlar: Norveç, İsveç, İngil-tere ve ABD’dir.

çOK YILLI BÜTçELEMEAaron Wildavsky’e göre çok Bütçelemenin sadece bir yıllık temelde ele alınması ve uygulan-ması yapısında birtakım sakıncaları barındırmaktadır:

➣ Uzağı iyi Görememe (Miyopluk) Sorunu: Sadece gelecek yılın harcamaları yeniden gözden geçirilebilecek ve uzun vadeli bir bakış açısıyla harcamalar hem görülemeyecek hem de uzun vadeli programlar yeterince kontrol edilemeyecektir.

➣ Aşırı Harcama Sorunu: Uzun vadeli programlarla ilgili gelecek yıllarda yapılması gerekecek bü-yük miktarlardaki tahsisler gizleneceği için ödeyebileceğinden daha fazla miktarın harcanmasına ve mali disiplin sorunlarına yol açabilecektir.

➣ Muhafazakarlık Sorunu: Bütçe rakamlarında yıldan yıla ortaya çıkan artış yönündeki değişme-ler daha geniş bir gelecek görünümüne bakılabilmesini engelleyecektir.

➣ Dar Görüşlülük Sorunu: Programların gelecek yıllardaki maliyetlerinin, beklenen bütçe gelirleri ile karşılaştırılması ve yeniden gözden geçirilmesi pek mümkün olamayacaktır.

Bir bütçenin en azından, birden fazla yıla yayılan şu konuları kapsaması bir gereklilik olarak gözük-mektedir.

Bunlar; ➣ Bütçe politikaları değişmese bile gelecek dönemlerde harcama büyüklüklerini değiştirebilecek borç servisi, bütçe dışı kuruluşlara yapılan transferler, vergi politikalarının uygulanması ile ilgili vergi harcaması gibi mali yükler,

2


M

URAT

YA

YINLA

RI


12

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

➣ Yapısı gereği çok yıllı bir perspektifte ele alınması gereken bütçe kapsamındaki yatırım harcama-larının gelecek dönemlere aktardığı yük ve özellikle yatırım harcamalarının gelecek dönemlerde çıkaracağı işletme masrafları,

➣ Gelecek bir dönemde belirli bir olayın gerçekleşmesi veya belirli şartların ortaya çıkması hâlinde doğacak mali harcama yükümlülükleri ifade eden koşullu yükümlülükler. Bunlar verilen garanti-ler, tazminatlar, yasal takip ve anlaşmazlıklar gibi devletin gelecek bir dönemde belli durumların gerçekleşmesi hâlinde karşı karşıya kalacağı mali yükümlülüklerdir.

Çok yıllı bütçe ilgili yıla ait verilerin yanında takip eden iki ya da üç yıllık bir sürece ilişkin gelir ve gider tahminlerini içeren bir bütçedir. Çok yıllı bütçeleme, yıllık bütçe sürecinin, özellikle çok yıllı gelir ve harcama tahminleri veya çok yıllı bir mali plan gibi çok yıllı bir anlayış ile birlikte değerlendirildiği bir bütçe yaklaşımı şeklinde tanımlanmaktadır.

1990’lıyılların başlangıcından itibaren yaşanan krizler ve oluşan bütçe açıklarının önlenmesi amacıyla tabandan-tavana bütçeleme anlayışı terk edilerek tavandan-tabana bütçeleme anlayışı tercih edilmeye başlanmıştır.

Tavandan Tabana Bütçeleme Anlayışı: Hükümetlerin öncelikleri ve yapısal reformları da esas alınarak mali hedefleri belirten ve gelir ve gider tahminlerini ortaya koyan bir çerçevedir.

Mali Disiplin: Kamu gelir ve giderlerinin birbirine denk olmasını ifade etmektedir.

çOK YILLI BÜTçELEMENİN fAYDALARI ➣ Tutarlı bir kaynak-harcama dengesi kurarak, mevcut politikaların mali sürdürülebilirliğini inceleye-rek ve tavandan-tabana mali kısıtlamalar oluşturarak mali disiplin sağlayıcı etkileri ortaya çıkara-bilmektedir. Ülke deneyimleri çok yıllı bir bütçeleme sisteminin, kamu harcamalarının dizginlen-mesinde, bütçe açıklarının belli bir süreçte kontrol altına alınmasında dolayısıyla mali disiplinin temin edilmesinde başarılı bir araç olabileceğini göstermektedir.

➣ Çok yıllı bir çerçevede bütçe sürecinin uygulanması, hükûmetlerin politika hedeflerini ve öncelik-lerini daha açık ve tutarlı ifadelerle belirlemelerini gerektirmekte ve daha şeffaf bir planlama ve bütçeleme süreci oluşturmaktadır.

➣ Orta dönemli bütçe öngörüleri mevcut politikaların ve gelecekteki tahminlerin bu mali strateji ile uyumlu olup olmadığını ortaya koymakta ve zamanında gerekli önlemlerin alınmasını sağlaya-bilmektedir. Çok yıllı bir bütçe, hükûmetin orta dönemli mali stratejisi ve politika öncelikleri bağla-mındaki yıllık bütçe tartışmasını orta bir vadeye yayarak bütçe sürecine süreklilik getirebilmekte, bütçe tahminleri yıldan yıla güncelleneceğinden ve izleyen yılın bütçe oluşum süreci için başlama noktası sağlayacağından bütçe sürecine devamlılık ve tutarlılık kazandırabilmektedir.

➣ Çok yıllı bütçe, bütçe sürecindeki sorumluluk ve saydamlığın arttırılmasıyla ve taahhüt ve harca-ma önceliklerinin yeniden gözden geçirilmesi çerçevesindeki mekanizmayla, kamu harcamaları-nın tahsisinde verimliliği teşvik etmekte, hizmet kalitesinin arttırılmasına destek sağlayabilmek-tedir.

➣ Çok yıllı bir bütçe, bütçe sürecinde yer alan bakanlıkların daha fazla katılımını sağlayarak, çeşitli hükûmet birimleri arasında iş birliğini teşvik edici bir araç olarak hizmet verebilmektedir.

Çok yıllı bütçelemenin zayıflıkları: ➣ Yıllık bütçe uygulamalarında ileriye yönelik tahminlere aşırı güvenme, mali politikalarda atalet ve esneksizlikle sonuçlanabilir.

➣ Aşırı iyimser yapıdaki çok yıllı tahminler, gereksiz birtakım kamu hizmetlerinin sürdürülmesine neden olabilerek kaynak israfına neden olabilir ve bütçe harcamalarını arttırıcı olabilir.

➣ Belirlenen hedeflere ve seçilen yaklaşıma bağlı olarak çok yıllı bütçe yaklaşımı, ihtiyaç duyduğu altyapı göz önünde bulundurulursa idari açıdan daha karmaşık ve maliyetli bir araç olabildiği söylenilebilir.

➣ Çok yıllı bütçe tahminlerinin reel artışları içerecek şekilde yapılması hâlinde enflasyonist dönem-lerde harcamalar artıp mali disiplin sorunu ortaya çıkabilir.

➣ Uygun bir altyapı yokluğunda veya derin ekonomik istikrarsızlık durumlarında bütçe tahminlerin-de ortaya çıkabilecek tutarsızlıklar önemli problemlere yol açabilir.

Orta Vadeli Harcama Sistemi Dünya Bankası tarafından kamu mali yönetiminde bir reform yaklaşı-mı olarak geliştirilmiş, çok yıllı bütçelemenin ve tahminlerin bir formu olarak yaygın kullanılır hâle gelmiş bir çok yıllı bütçeleme modelidir.

13

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

Orta Vadeli Harcama Sistemi (OVHS), karar alıcıların orta vadedeki harcama limitlerini öngörme-lerine yardımcı olan ve bu limitlerin orta vadedeki harcama politikaları ve maliyetleri ile ilişkilendirmesine imkân veren kamu harcama programlarını geliştirmeye yönelik bir süreçtir ve bu süreç temelde üç yapı üzerine kurulmuştur:

➣ Makroekonomik yapıyla tutarlı bir şekilde kamu harcamaları için ayrılabilecek toplam kaynağın tavandan-tabana doğru tahmin edilmesi,

➣ Hem mevcut hem de yeni uygulanacak olan politikaların maliyetlerinin tabandan- tavana doğru tahmin edilmesi,

➣ Toplam kaynaklarla bu maliyetleri ilişkilendiren (karşılaştıran) bir işleyişin sağlanması

OVHS’nın kamusal karar alma sürecinde hedeflediği temel amaçlar şu şekilde sıralanmakta-dır:

➣ Gerçekçi ve tutarlı bir kamu kaynak yapısı geliştirerek makroekonomik dengenin iyileştirilmesi, istikrarın desteklenmesi.

➣ Sektörler arasında ve sektör içinde kaynakların stratejik önceliklere göre dağılımının geliştirilme-si, hizmet sunumunda verimlilik, etkinlik ve kalitenin arttırılması.

➣ Kamu kesiminin kullandığı kaynakların tahmin edilebilirliğinin artırılması sonucu uygulanan prog-ramların devamlılığının sağlanması.

Orta Vadeli Harcama Sistemi’nin Zaman Süreci ➣ İki Yıl: İtalya, İngiltere ➣ Üç Yıl: Kanada, Fransa, Almanya, İsveç, ispanya ➣ Dört Yıl: Hollanda, Yeni Zelanda, ABD, Meksika

Orta vadeli mali çerçeve Halkı, hükümet kurumlarını ve firmaları bilgilendirmeyi; istikrarlı bir çerçe-vede daha detaylı politika kararları alabilmeyi sağlayan, sadece genel büyüklükler düzeyindeki tahmin-leri gösteren plana verilen addır.

Orta vadeli bütçe çerçevesi amacı, kaynakları ulusun stratejik önceliklerine göre tahsis etmek ve bunların genel mali hedeflerle uyumunun sağlanması olan belgeye verilen addır.

ORTA VADELİ HARcAMA SİSTEMİNİN SORUNLARI

Birincisi, çok yıllı bütçe tahminleri yapıldığında ekonominin büyüme potansiyelinin olabileceğinin çok üzerinde tahminlenmesi yönünde bir eğilim mevcut olabilmektedir. Bu durum tahminleme sürecinde hükûmetleri kaynakların yüksek seviyede mevcudiyeti beklentisine iterek, kamu harcamaları üzerinde yukarı doğru bir baskı yaratabilmektedir.

İkincisi, bakanlıklar ve harcamacı birimler, tahmin sürecinde kendi kaynak tahsislerini kendilerine ait bir yetki olarak görmektedirler. Bu durum harcamalarda önemli kısıntılar içeren revizyonlar gerekti-ğinde ciddi sorun oluşturabilmektedir.

Üçüncüsü, çok yıllı bütçe tahminleri nominal rakamlar yerine reel rakamlarla yapılmıştır. 1970’lerde ekonomik büyüme oranı düşüp enflasyon hızlı bir şekilde arttığında, fiyatlardaki artışlara göre tahminle-rin yeniden gözden geçirilmesi ve düzeltilmesi gerekmiştir. Bu durum ülkelerin kamu finansmanı üzerine önemli baskılar yapacaktır.

çEŞİTLİ ÜLKELERDE çOK YILLI BÜTçELEME UYGULAMALARIİngiltere, çok yıllı bütçeleme sisteminin öncü ülkelerinin başında gelmektedir. İngiltere çok yıllı büt-

çeleme uygulamasına 1961 yılında geçmiştir. İngiltere’nin çok yıllı bütçe uygulamasının temel element-leri; çok yıllı bir süreçte harcama kararlarının belirlenmesiyle harcama etkinliği, politika rasyonalizmi ve bütçe disiplininin takip edilmesidir.

İsveç 1990’lı yılların ortalarında orta vadeli bir mali çerçeve temelinde bütçe hazırlık ve onay süreci için bir tavandan-tabana süreç oluşturarak bütçe sürecini temelsel bir şekilde reforme etmiştir. Yapılan reformun temeli; orta vadeli mali çerçeveye dayalı bütçe hazırlanması ve onaylanmasına yöneliktir.

Hollanda: bütçe sistemi özellikleri açısından benzersiz olarak nitelendirilmektedir. Hatta IMF’ye gö-re Hollanda bütçe sisteminin saydamlığı en iyi uygulamalar arasında gösterilmektedir.

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI


14

Bunlara ilave olarak ülke bütçe sisteminin diğer önemli elementleri: ➣ Bütçe sürecinin açıklığı ve yapısının kalitesi, ➣ Hollanda Sayıştayı, Hollanda Ekonomik Politika Analiz Bürosu, İstatistik Kurumu gibi bütçesel kurumların politik bağımsızlığı ve güvenilirliği,

➣ Harcama tavanları ve makroekonomik kısıtlar üzerinde siyasi bir anlaşma oluşturan Eğilim Te-melli Mali Çerçeve uygulamasıdır. Eğilim temelli bütçe politikasının özü bütçe dengesinin belli sınırlar arasında dalgalanmaya bırakılmasıdır. Bu sınırlar orta vadede (eğilim temelli) izin verilen bütçe açığı temelinde belirlenmektedir.

Yeni Zelanda’da çok yıllı bütçe sürecinin yasal altyapısını 1989 tarihli “Kamu Maliye Kanunu” ve 1994 yılında çıkarılan “Mali Sorumluluk Kanunu” oluşturmaktadır. Yeni Zelanda’da orta vadeli harcama sisteminin oluşturulmasında iki temel araç Ekonomik ve Mali Güncelleştirme Raporu ile Mali Strateji Raporudur.

İstikrar ve Büyüme Paktı’na göre, AB üye ülkelerinin sürdürülebilir temelde bir kamu finansmanı temin etmeleri gerekir. Üye devletlerin genel hükümet finansman durumu dengeye yakın olmalı veya fazla vermelidir.

Avustralya’nın uyguladığı çok yıllı bütçe yaklaşımı, bakanlıklar düzeyinde yapılan çok yıllı bütçe tah-minlerinin mali disiplini ve kamu kaynaklarının etkin kullanımını teşvik etmek için hükümet stratejisinin gerekli araçları olduğu yerlerde, çok yıllı bütçelemeye yönelik “İngiliz Milletler Topluluğu” yaklaşımının diğer bir örneğidir. Avustralya orta vadeli harcama sistemi “ileriye(geleceğe) yönelik tahminler” olarak adlandırılan bir sistemdir.

TÜRKİYE’DE çOK YILLI BÜTçELEME VE ORTA VADELİ HARcAMA SİSTEMİ1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunundan kaynaklanan sorunlar, yıllık bütçeler ile plan bütçe

ilişkisinin kurulamaması, mali disiplin sorunu ve kamu mali yönetimindeki diğer problemler, 24.12.2003 tarihinde 5018 sayılı KMYKK Resmî Gazete ‘de yayımlanarak yürürlüğe girmesi ile sonuçlanmıştır.

Kamu mali yönetiminde köklü değişikler getiren 5018 sayılı KMYKK, ülkemizde çok yıllı bütçeleme-nin de temel altyapısını oluşturmuştur.

Ülkemizde çok yıllı bütçelemeye geçiş süreci, Hollanda Maliye Bakanlığı ile birlikte yürütülen MAT-RA Projesi’nin bileşenlerinden biri olmuştur. Bu kapsamda, çok yıllı bütçeleme, performans esaslı bütçe-leme, Maliye Bakanlığı ile harcamacı Kuruluşlar arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi ve kamu hizmetlerinin fiyatlandırılması konularında eğitim, teknik ve uzman desteği alınmıştır.

Orta vadeli bir harcama sisteminin uygulanabilirliği ve etkinliği açısından önemli bileşenlerden olan stratejik planların oluşturulması, Orta Vadeli Mali Program, Orta Vadeli Mali Plan, Harcama Tavanları oluşturulması, tahakkuk bazlı muhasebe sistemine geçiş, 5018 sayılı kanunla yasal altyapıya kavuştu-rulmuştur.

Yüksek Planlama Kurulu, Başbakanın başkanlığında, Bakan ile Başbakanın belirleyeceği diğer ba-kanlardan oluşur. Başbakanın bulunmadığı toplantılara Bakan veya Başbakanın belirleyeceği bir bakan başkanlık eder. Kurulun görüşeceği konuların mahiyet ve özelliğinin gerektirdiği durumlarda, Kurula Başkan tarafından diğer bakanlar ve kamu görevlileri de çağrılabilir.

Orta Vadeli Program, bütçe sürecini başlatarak stratejik amaçlar temelinde kamu politikaları ve uy-gulamalarını şekillendirecek ve kaynak tahsisini bu çerçevede yönlendirecek olan programdır.

Orta Vadeli Mali Plan, Orta Vadeli Program ile uyumlu olmak üzere, gelecek üç yıla ilişkin toplam gelir ve gider tahminleri ile birlikte hedef açık ve borçlanma durumu ile kamu idarelerinin ödenek teklif tavanlarını içeren bir belgedir. Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan Orta Vadeli Mali Plan, Haziran ayının on beşine kadar Yüksek Planlama Kuruluşu tarafından karara bağlanarak Resmî Gazetede ya-yımlanmaktadır.

15

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

AÇIKLAMALI SORULAR

1. Uzun vadeli mali öngörüler için aşağıdaki-lerden hangisi söylenemez?

A) Bütçe politika ve programlarının sürdürü-lebilirliğini sağlar

B) İstenmeyen harcama eğilimlerini önce-den belirlenmesini sağlar

C) Erken uyarı sistemidirD) Çok yıllı bütçeleme ile ilişkili değildirE) Çok yıllı bütçelemeyi önemli ölçüde des-

tekleyici ve yönlendiricidir

AÇIKLAMAUzun vadeli öngörüler çok yıllı bütçeleme ile iliş-kilidir. Birçok ülke uzun vadeli öngörülerini devlet bütçesi ile birlikte sunmaktadır.

YANIT: D

2. Aşağıdakilerden hangisi çok yıllı bütçeler için yanlıştır?

A) Bir yıldan fazla süreyi kapsayan strate-jik öncelikler ve harcama kategorileri ile bütçe kaynakları çok yıllı bir perspektif içinde değerlendirilmekte

B) Orta vadeli politikalar oluşturulmaktaC) Üst yöneticilerin kaynak tahsisi sürecinde

sorumluluklarını arttırmayı amaçlarD) Tabandan-tavana kaynak çerçevesini

içerirE) Tavandan-tabana doğru bir yaklaşımla

formüle edilir

AÇIKLAMAÇok yıllı bütçeleme tavandan-tabana kaynak çer-çevesini içerir. Geleneksel bütçeler tabandan ta-vana bir yaklaşımla formüle edilse bile 1990’lar-dan itibaren bütçe açıklarının önlenmesi amacıy-la bu yaklaşım terk edilmiş tavandan tabana bütçe anlayışı kabul edilmiştir.

YANIT: D

3. Aşağıdakilerden hangisi Kamu gelir ve gi-derlerinin birbirine denk olmasını ifade et-mektedir?A) Mali kontrol B) Mali disiplinC) İç kontrol D) Dış kontrolE) İç denge

AÇIKLAMASoruda mali disiplin kavramı tanımlanmıştır. Ta-vandan-tabana bütçe anlayışında harcama tavan-ları parlemento tarafından onaylandığı için mali di-sipline de destek verilir.

YANIT: B

4. Aşağıdakilerden hangisi çok yıllı bütçele-me yapısının zayıflıklarından biri değildir?A) İleriye yönelik tahminlere aşırı güvenme,

mali politikalarda atalet ve esneksizlikle sonuçlanabilir.

B) Aşırı iyimser yapıdaki, gereksiz birtakım kamu hizmetlerinin sürdürülmesine neden olabilerek kaynak israfına neden olabilir

C) İdari açıdan daha karmaşık ve maliyetli bir araç olabildiği söylenilebilir.

D) Enflasyonist dönemlerde harcamalar ar-tıp mali disiplin sorunu ortaya çıkabilir

E) Bakanlıkların daha fazla katılımını sağlar

AÇIKLAMAÇok yıllı bütçe bakanlıkların daha fazla katılımını sağlayarak, çeşitli hükümet birimleri arasında iş birliğini teşvik edici bir araç haline gelir. Dolayısıy-la bu bir zayıflık değil tam tersine çok yıllı büçte sisteminin faydalarından biridir.

YANIT: E

5. Aşağıdakilerden hangisi Orta Vadeli Har-cama Sisteminin ayırt edici özelliğidir?A) Uzun vadeli perspektif içinde politika, plan

ve bütçeleme süreçlerinin bütünleşmesidirB) Orta vadeli perspektif içinde politika, plan

ve bütçeleme süreçlerinin bütünleşmesidirC) Kısa vadeli perspektif içinde politika ve

bütçeleme süreçlerinin bütünleşmesidirD) Kısa vadeli perspektif içinde harcama,

gelir toplama ve finansman süreçlerinin bütünleşmesidir

E) Uzun vadeli perspektif içinde harcama, gelir toplama ve finansman süreçlerinin bütünleşmesidir

AÇIKLAMAOrta vadeli harcama sisteminin ayırt edici özelliği orta vadeli perspektif içinde politika, plan ve bütçe-leme süreçlerinin bütünleşmesidir

YANIT: B


16

6. Halkı, hükümet kurumlarını ve firmala-rı bilgilendirmeyi; istikrarlı bir çerçevede daha detaylı politika kararları alabilmeyi sağlayan, sadece genel büyüklükler dü-zeyindeki tahminleri gösteren plana ne ada verilir?A) Orta vadeli harcama sistemiB) Uzun vadeli harcama sistemiC) Uzun vadeli mali çerçeveD) Orta vadeli mali çerçeveE) Kısa vadeli mali çerçeve

AÇIKLAMAOrta vadeli mali çerçeve, orta vadeli harcama sis-temine geçişte ilk aşamadır. Sadece genel büyük-lükler düzeyindeki tahminleri gösterir ve maliye politikası amaçlarını, orta vadeli mali hedefleri ve öngrüleri içerir.

YANIT: D

7. Aşağıdakilerden hangisi Orta Vadeli Har-cama Sisteminin (OVHS) zaman süresi olarak dört yıl için hazırlayıp uygulayan ülkelerden biri değildir?A) Hollanda B) Yeni ZelandaC) ABD D) Kanada E) Meksika

AÇIKLAMAHollanda, Yeni Zelanda, ABD ve Meksika OVHS’ni 4 yıl için hazırlarken Kanada, Fransa, Almanya, İsveç ve İspanya üç yıl için hazırlayan ülkelerdir. İtalya ve İngiltere ise 2 yıl için hazırlar.

YANIT: D

8. Orta vadeli bütçe sistemi yapısındaki so-runlardan aşırı kaynak mevcudiyeti yanıl-samasından kaçınmak için aşağıdakiler-den hangisi kullanılmaya çalışılır?A) Serbest tahmin yöntemiB) Otomatik tahmin yöntemiC) İhtiyatlı ekonomik varsayımlarD) Uzun vadeli mali çerçeveE) Kısa vadeli harcama sistemi

AÇIKLAMAOrta vadeli bütçe sistemi yapısında bazı sorun-lar barındırır. Bu sorunlardan biri de aşırı kaynak mevcudiyeti yanılsımasıdır. Bu yanılsamadan ka-çınmak ancak sistematik bir şekilde çok daha ihti-yatlı ekonomik varsayımlar kullanılmaya çalışılma-sıyla mümkündür.

YANIT: C

9. 1997 yılı bütçesinden başlayarak, bütçe dışında tutulan yaşlılara yapılan emek-li ödemeleri ile birlikte merkezi hükümet bütçesindeki tüm harcamaları kapsayan ( devlet borç faizi ödemeleri hariç) üç yıl için oluşturulan “nominal bir harcama tava-nı” uygulaması başlatan ülke aşağıdaki-lerden hangisidir?

A) Hollanda B) Fransa C) Almanya D) İsveç E) İspanya

AÇIKLAMAİsveç, 1997’den itibaren “nominal harcama tava-nı uygulaması” başlatmıştır. Bu uygulama devlet borç faiz ödemeleri için kullanılmamıştır.

YANIT: D

10. Aşağıdakilerden hangisi Maastrich kural-larının belirdiği mali disiplin ilkeleri üzeri-ne kurulmuştur?

A) Mali Strateji RaporuB) Mali Güncelleştirme RaporuC) İstikrar ve Büyüme PaktıD) Yakınsama ProgramıE) Strateji programları

AÇIKLAMAİstikrar ve Büyüme Paktı Maastrich kurallarının belirlediği mali disiplin ilkeleri üzerine kurulmuş-tur. Üye ülkelerin bütçe prosedürlerinin denetimi, ekonomik politikalarının koordinasyonu ve yüksek bütçe açıklarının engellenmesi amaçlarına yöne-liktir.

YANIT: C M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

17

11. “İleriye(geleceğe) yönelik tahminler” olarak adlandırılan sistem aşağıdakilerden han-gisidir?

A) Avustralya orta vadeli harcama sistemiB) Avustralya kısa vadeli harcama sistemiC) Avustralya uzun vadeli harcama sistemiD) Avustralya çok kısa vadeli harcama sis-

temiE) Avustralya vadesiz harcama sistemi

AÇIKLAMAAvustralya orta vadeli harcama sistemi “ileriye yö-nelik tahminler” olarak adlandırılan bir sistemdir. Avusturalya, bütçe dönemini aşan bu tahminleme-ye 1965’te başlamış, 1980-1990 dönemlerinde ye-niden yapılandırarak daha etkin bir hale getirmiş-tir.

YANIT: A

12. Merkezî yönetim bütçesinin hazırlanma süreci, aşağıdakilerden hangisinin kabul edilmesiyle başlar?

A) Kısa vadeli mali program, B) Uzun vadeli mali programC) Uzun vadeli harcama sistemiD) Orta vadeli program, E) Kısa vadeli harcama sistemi

AÇIKLAMATürkiye’de merkezi yönetim bütçesinin hazırlanma süreci DPT Müsteşarlığı tarafından hazırlanan or-ta vadeli programın Bakanlar Kurulunca kabulü ile başlar.

YANIT: D

13. Bütçe sürecini başlatarak stratejik amaç-lar temelinde kamu politikaları ve uygu-lamalarını şekillendirecek ve kaynak tah-sisini bu çerçevede yönlendirecek olan program aşağıdakilerden hangisidir?

A) Orta Vadeli Mali PlanB) Kısa Vadeli Mali PlanC) Orta Vadeli ProgramD) Kısa Vadeli programE) Uzun Vadeli program

AÇIKLAMASoruda orta vadeli program tanımlanmıştır. Orta vadeli program, makro politikaların yanı sıra temel gelişme eksenlerini ve ana sektörleri kapsar.

YANIT: C


14. Orta vadeli harcama sistemi aşağıdaki kurumlardan hangisi tarafından geliştiril-miştir?

A) IMFB) Dünya BankasıC) Avrupa BirliğiD) UNESCOE) ILO

AÇIKLAMAOrta vadeli harcama sistemi Dünya Bankası tara-fından kamu mali yönetiminde bir reform yaklaşı-mı olarak geliştirilmiştir. Dünyada çok yaygın hale gelmiş bir çok yıllık bütçeleme sistemidir.

YANIT: B


15. Aşağıdakilerden hangisi Aaron Wildavsky’e göre bütçelemenin sadece bir yıllık temelde ele alınması ve uygulan-ması sonucu ortaya çıkan sorunlardan bi-ri değildir?

A) Dar görüşlülük sorunuB) Uzağı iyi görememe sorunuC) Tutarsızlık sorunuD) Aşırı harcama sorunuE) Muhafazakârlık sorunu

AÇIKLAMAAaron Wildavsky’e göre bütçelemenin sadece 1 yıllık temelde ele alınması 4 temel sakınca içerir. Bunlar;• Uzağı iyi görememe (Miyopluk) sorunu• Aşırı harcama sorunu• Muhafazakarlık sorunu• Dar görüşlülülk sorunuolarak sıralanabilir.

YANIT: C M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI


18

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI


1. Aşağıdakilerden hangisi mevcut hükümet politikalarının belli bir süreçte (on yıl ve üzeri) mali sürdürülebilirliğinin tartışılma-sına bir temel oluşturmaktadır?

A) Kısa vadeli mali öngörülerB) Miyopluk sorunuC) Uzun vadeli mali öngörülerD) Mali sürdürülebilirlikE) Yıllık bütçeleme

2. Aşağıdakilerden sorunlardan hangisi A. Wildawsky’e göre tek yıllı bütçeleme-nin mali disiplin sorununa yol açabilece-ğini açıklar?

A) Uzağı iyi Görememe (Miyopluk) SorunuB) Aşırı Harcama SorunuC) Muhafazakârlık SorunuD) Dar Görüşlülük SorunuE) Uzun Vade Sorunu

3. Aşağıdakilerden hangisi bütçenin kapsa-ması gereken birden fazla yıla yayılan ko-nulardan biri değildir?

A) Borç stokuB) Gelecek dönemlerde harcama büyüklük-

lerini değiştirebilecek borç servisiC) Bütçe dışı kuruluşlara yapılan transferlerD) Vergi politikalarının uygulanması ile ilgili

mali yüklerE) Yatırım harcamalarının gelecek dönem-

lerde çıkaracağı işletme masrafları

4. Aşağıdakilerden hangisi Hükümetlerin öncelikleri ve yapısal reformları da esas alınarak mali hedefleri belirten ve gelir ve gider tahminlerini ortaya koyan bir çerçe-vedir?

A) Tavandan-tabana bütçeleme anlayışıB) Performans bütçe anlayışıC) Yıllık bütçe anlayışıD) Program bütçe anlayışıE) Cari bütçe anlayışı

5. Amacı, kaynakları ulusun stratejik önce-liklerine göre tahsis etmek ve bunların ge-nel mali hedeflerle uyumunun sağlanması olan belgeye ne ad verilir?

A) Orta vadeli bütçe çerçevesi.B) Kısa vadeli mali çerçeveC) Uzun vadeli harcama sistemiD) Uzun vadeli mali çerçeve

E) Kısa vadeli harcama sistemi

6. Aşağıdakilerden hangisi Orta Vadeli Har-cama Sisteminin zaman süresi olarak üç yıl için hazırlayıp uygulayan ülkelerden biri değildir?

A) HollandaB) Fransa C) AlmanyaD) İsveç E) İspanya

7. Orta vadeli mali çerçeve yıllık bütçeyi çok yıllı bütçeye dönüştüren değil gelecek yıl-lara ilişkin tutarlı enformasyon ve tahmin-ler sunarak yıllık bütçelerin kalitesini art-tıran bir araç konumunda olan ülke aşağı-dakilerden hangisidir?

A) HollandaB) Fransa C) AlmanyaD) İsveç E) İspanya

19

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

8. Çok yıllı bütçeleme sisteminin öncü ülke-lerinin başında aşağıdakilerden hangisi gelmektedir?

A) İngiltereB) Yeni ZellandaC) FransaD) İsviçreE) İtalya

9. Aşağıdakilerden hangisi AB Üye ülkelerin bütçe pozisyonlarının denetimi ve ekono-mi politikalarının koordinasyonu ile yük-sek düzeyde bütçe açığının engellenmesi prosedürünün uygulanmasına yöneliktir?

A) Mali Strateji RaporuB) Mali Güncelleştirme RaporuC) Yakınsama ProgramıD) İstikrar ve Büyüme PaktıE) İstikrar programları

10. Ülkemizde çok yıllı bütçelemenin temel alt yapısını aşağıdakilerden hangisi hazır-lamıştır?

A) 675 sayılı Devlet Memurları KanunuB) 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kont-

rol KanunuC) 6245 sayılı Harcırah KanunuD) 4734 sayılı Kamu İhale KanunuE) 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu

11. Ülkemizde çok yıllı bütçelemeye geçiş süreci aşağıdakilerden projelerden hangisinin bileşenlerinden biri olmuştur

A) Hollanda Maliye Bakanlığı ile birlikte yü-rütülen MATRA Projesi’nin

B) Avustralya orta vadeli harcama sistemi-nin

C) Maastricht kriterlerininD) İngiliz milletler topluluğu yaklaşımınınE) AB uyum kriterlerinin

12. Kamu idarelerinin bütçelerinin stratejik planlarda belirlenen performans göster-gelerine uygunluğu ve idarelerin bu çer-çevede yürütecekleri faaliyetler ile perfor-mans esaslı bütçelemeye ilişkin diğer hu-susları belirlemeye aşağıdakilerden han-gisi yetkilidir?

A) İçişleri BakanlığıB) Maliye Bakanlığı, C) Devlet Planlama Teşkilatı MüsteşarlığıD) Dış işleri BakanlığıE) Cumhurbaşkanlığı

13. Maliye Bakanlığı tarafından hazırlanan or-ta vadeli mali plan, aşağıdakilerden hangi-since karara bağlanır ve Resmî Gazete’de yayımlanır

A) Maliye BakanlığıB) Hazine MüsteşarlığıC) Yüksek Planlama KuruluD) Harcama birimleriE) Üst yönetici

14. Orta vadeli programla ilgili aşağıda yer alan bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Stratejik amaçlar temelinde kamu politi-kalarını şekillendirir

B) Kamu ve özel kesim için öngörülebilirliği arttırır

C) Statik bir yapı ile altı yıllık perspektife sa-hiptir

D) Makro politikaları, temel gelişme eksen-lerini, ana sektörleri kapsar

E) Bütçe sürecini başlatır

15. Maastricht kriterleri gereği üye ülke dev-let borçlarının GSYİH’sına oranı % kaçı geçemez?

A) %1.5B) %2C) %3D) %60E) %70


20

M

URAT

YA

YINLA

RI


1. C Uzun vadeli mali öngörüler hükümet poli-tikalarının 10 yıl ve üzeri bir süreçte ma-li sürdürülebilirliğinin tartışılmasına te-mel oluşturur. Bu da gelecek bir dönem-de tasarlanan kamu gelir ve harcamala-rının demografik, makro ve mikroekono-mik varsayımlar temelinde modellenme-siylele olur.

2. B A. Wildavsky’e göre aşırı harcama soru-nu, tek yıllı bütçelerin gelecek yıllarda ya-pılacak büyük tahsiller için ödenebilece-ğinden fazla miktarın ayrılmasına ve ma-li disiplin sorununa yol açabilir.

3. A Borç stoku, devletin alınmış ancak öden-memiş tüm iç ve dış borç toplamını gös-terir. Dolayısıyla bütçe kapsamında değil hazine hesaplarında incelenir.

4. A Soruda tavandan-tabana bütçeleme an-layışı tanımlanmıştır. 1990’lardan itiba-ren önem kazanmış ve mali disiplini des-tekleyici bir kavramdır.

5. A Soruda orta vadeli bütçe çerçevesi ta-nımlanmıştır. Orta vadeli bütçe çerçeve-si, orta vadeli mali çerçeveye göre daha detaylı harcama ve gelir tahminleri içerir.

6. A Orta vadeli harcama sistemini 3 yıl için hazırlayıp uygulayan ülkeler, Kanada, Fransa, Almanya, İsveç ve İspanya’dır. Hollanda ise dört yıl için hazırlar.

7. D İsveç’te orta vadeli mali çerçeve çok yıl-lı bütçeler ile eş anlamlı değildir. Bu kap-samda İsveç bütçe takvim yılını esas alır ve yıllıktır.

8. A Çok yıllı bütçeleme sisteminin öncü ülke-lerinin başında İngiltere gelmektedir. İn-giltere 2. Dünya Savaşı’nın ardından Ka-mu Harcaması Araştırması adı verilen çok yıllı bir harcama planlaması sistemi uygulamaya başlamıştır.

9. D İstikrar ve Büyüme Paktı’na göre AB üye ülkelerinin sürdürülebilir temelde bir ka-mu finansmanı temin etmeleri gerekir. Dolayısıyla bu durum orta vadeli bir mali planlama da gerektirir.

10. B Türkiye’de kamu mali yönetiminde kök-lü değişiklikler gerektiren 5018 sayılı KMYKK, çok yıllı bütçelemenin de temel alt yapısını oluşturmuştur.

11. A Türkiye’de çok yıllı bütçelemeye geçiş süreci Hollanda Maliye Bakanlığı ile bir-likte yürütülen MATRA Projesi’nin bile-şenlerinden biri olmuştur.

12. B Maliye Bakanlığı, Kamu idarelerinin per-formans göstergelerine uygunluğunu be-lirlemekle yetkilidir. Performans deneti-mini de bu göstergeler çerçevesinde ger-çekleştirir.

13. C Bütçe hazırlık sürecinde yer alan 2. dö-küman olan orta vadeli mali plan Maliye Bakanlığınca hazırlanır, Yüksek Planla-ma Kurulu tarafından karara bağlanarak resmi gazetede yayımlanır.

14. C Orta vadeli program, statik bir yapı sergi-lemez. Tam tersine dinamik bir yapı arz eder ve 3 yıllık persfektife sahiptir.

15. D Maastrich Anlaşmasının 2 temel mali kri-teri söz konusudur.

• Devlet borçlarının GSYİH’ya oranı % 60’ı geçemez

• Kamu açıklarının GSYİH’ya oranı % 3’ü geçemez.

21

ÜNİTE

M

URAT

YA

YINLA

RI

Öğretmen Diyor ki! Bu ünitede; Stratejik planlama kavramını tanım-layabilip, Kamu sektöründe stratejik planlamanın önemini açıklayıp, Türkiye’de stratejik planlamaya geçişin yasal altyapısını açıklayabilip, Stratejik planlamadan beklenen temel faydaları sıralayabilip, Türkiye’de stratejik planlama sürecinin aşamalarını değerlendirebilip, ünite hakkında bilgi ve beceri sahibi olacaksınız.



5 2

STRATEJİK PLANLAMA: TEORİK VE KAVRAMSAL çERçEVEPlanlama toplumların, yönetimlerin geleceğe ilişkin alacağı politika kararlarının beyanlara dayandı-

ğı metinlerdir.Plan, politika oluşturma sürecinin odağında tutulacak yol ve yöntem olarak tanımlanırken, planlama

eylemi ise sistematik bir şekilde amaç, hedef, faaliyet ve projelerin öncelikler ve kısıtlar çerçevesinde ortaya konması şeklinde ele alınmaktadır

İktisadi planlama Belli bir dönemde belirli sosyo-ekonomik amaçlara ve sayısal olarak ifade edilen hedeflere ulaşabilmek için, bu işle görevlendirilmiş organlar tarafından ve daha önceden saptanan araç-ları kullanarak belli bir bölgede yürütülen faaliyetlerin tümüne denir.

Plan, neyin, nasıl, niçin, ne zaman, nerede ve kim tarafından (5N-1K) yapılacağına karar veril-mesine bağlı olarak şu faydaları sağlamaktadır:

➣ Zaman ve emek israfını önler. ➣ Yöneticilerin dikkatini amaç üzerine çeker. ➣ Çabaları ortaklaştırmaya imkân sağlar. ➣ Tüm imkânların amaca yönelip yönelmediğinin kontrolünü temin eder. ➣ Daha rasyonel kural ve ilkelerin geliştirilmesini sağlar. ➣ Yetki devrini kolaylaştırır. ➣ Denetimde kullanılacak standartları ortaya çıkarır.

Stratejik planlama, en geniş anlamda mevcut ile ulaşılması istenen durum arasındaki yolu, amaç, hedef ve bunlara ulaşmayı mümkün kılacak yöntemleri ortaya koyarak tarif eden bir süreç olarak tanım-lanabilir.

Stratejik planlama “bir organizasyonun ne olduğunu, ne yaptığını ve bunu niçin yaptığını şekillendiren ve bu sürece rehberlik eden temel karar ve eylemleri üreten disiplinli bir çalışma” olarak tanımlanabilir.

Stratejik planlama kuruluşların mevcut durum, misyon ve temel ilkelerinden hareketle geleceğe dair bir vizyon oluşturmaları, bu vizyona uygun hedefler saptamaları ve ölçülebilir göstergeler geliştirerek, başarıyı izleme ve değerlendirme sürecini ifade eden katılımcı ve esnek bir planlama yaklaşımıdır.

Stratejik planlamanın ilk teorik temellerini Drucker’ın 1954 tarihli Yönetim Pratikleri adlı kitabında yer alan Amaçlarla Yönetim yaklaşımının oluşturduğu söylenebilir.

1960’lı yıllarda Chandler ve Ansoff’un çalışmaları strateji kavramını işletme yazınına yerleştirmiştir.Stratejik yönetim, Örgütü hedeflerine ulaştırabilmek için verilen kararların formülasyonu, uygu-

lanması ve değerlendirilmesi bilimi ve sanatı olarak tanımlanabilir. Stratejik yönetim sadece geleceğe yönelik stratejilerin oluşturulmasını değil aynı zamanda bu stratejilerin hayata geçirilmesini ve uygula-manın başarısının kontrol edilmesini de kapsamaktadır.

Stratejik yönetim döngüsü şu aşamalardan oluşmaktadır: STRATEJİK PLANLAMA--- BÜTÇE-LEME--- UYGULAMA--- DEĞERLENDİRME

KAMU MALİ YÖNETİMİNDE STRATEJİK PLANLAMA 3



22

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

KAMU SEKTÖRÜNDE STRATEJİK PLANLAMAKamu kesiminin büyümesi, kurumların sayısının artması ve bütçe sistematiği içinde kaynak tahsisi-

nin ve kullanımının hesap verme sorumluluğu ile etkin işlemesine yönelik çaba arayışları özel sektörde kullanılan araçların kamu sektöründe de kullanımı konusundaki yaklaşımların gelişmesine yol açmıştır. Kamu sektöründe kurumsal düzeyde hazırlanan stratejik planın özel sektör kurumları tarafında hazır-lanan stratejik planlardan temel farkı, kamu kurumlarının üretmiş olduğu mal ve hizmetlerin kamusal müdahaleye konu olan alanlar olması, kar amaçlarının olmaması ve siyasi yapının belirleyiciliğinde atanmış yöneticilerden oluşmasıdır.

Kamu ve özel kurumların stratejik planlarına baktığımızda kamu kurumları için aşağıda sıra-lanan temel farklılıkları sıralayabiliriz:

➣ Kamu kurumlarında hazırlanan stratejik planlarda çıktılara değil sonuçlara odaklanma, ➣ Kurum olarak özellikle bakanlık düzeyindeki yapılarda sektöre odaklanma, ➣ Maliye politikasının temel tanımından kaynaklı olmak üzere politik çevre ve kararların daha fazla etkili olması,

➣ Özellikle belli bir sektöre ve veya coğrafi alan yaklaşımında diğer kurumların planlarının daha fazla dikkate alınması gereği,

➣ Kamusal hizmetin gereği olarak paydaşların daha önemli olması, ➣ Güçlü Zayıf Yanlar Fırsatlar ve Tehditler (GZFT) analizinin özel sektör kurumları kadar yaygın ve etkin olmaması,

➣ Bazı dışsal faktörlerin ekonomik ve sosyal analizlerle içselleştirilmesi gereği, ➣ Karşılaştırma yapmanın kurumların amaç setindeki farklılıklardan dolayı daha zor olması.

Kamu kaynaklarının etkin tahsisine yönelik olarak bütçe sisteminde yapılan reformlarla performans yönetiminde geçiş stratejik planlama uygulamasının yaygınlaşmasını da beraberinde getirmiştir.

Bütçe en basit tanımı ile bir kamu kurumunun (merkezî veya yerel) yapmayı düşündüğü harcamaları ile toplamayı düşündüğü gelirlerine ilişkin ileriye yönelik tahminlerini ve politikalarını içeren bir belgedir.

Planlama-Programlama-Bütçeleme Sisteminin temel unsurları: Devletin faaliyet gösterdiği bü-tün ana alanlarda amaç ve hedeflerin belirlenmesi, • Hedefler bazında mevcut programların çıktılarının analizi, • Bütçe yılı ve izleyen birkaç yıl için programın toplam maliyetinin belirlenmesi, • Çok yıllı harca-ma programının formülasyonu, • Program hedeflerine en etkin ve etkili şekilde ulaşmak için alternatifle-rin analizi, • Bu prosedürlerin bütçe görüşmelerinin sistematik bir parçası hâline getirilmesi

Program Bütçenin temel unsurları: Devletin faaliyet gösterdiği bütün ana alanlarda amaç ve hedeflerin belirlenmesi, • Hedefler bazında mevcut programların çıktılarının analizi, • Birimlerin ortak fonksiyonlar ve alt fonksiyonlar içinde gruplanması, • Fonksiyonların ve alt fonksiyonların maliyetlerinin belirlenmesi, Bu maliyetler çerçevesinde birimlerin çıktılarının neler olacağına karar verilmesi.

Çıktı Bütçelemenin temel unsurları: Devletin faaliyet gösterdiği bütün ana alanlarda amaç ve hedeflerin belirlenmesi, • Hedefler bazında mevcut programların çıktılarının analizi, • Belli bir çıktıyı sağlamaya yönelik bütün maliyetlerin toplanması (çıktının üretimine katkıda bulunan kuruluş sayısından bağımsız olarak), • Genel giderleri de içeren tam maliyetlendirme, • Özel sektördeki uygulamalara ben-zer biçimde ölçülebilir şekilde ifade edilebilen çıktıların belirlenmesi, • Etkenliği ve etkililiği ölçmek için gerçekleşen çıktılar ile karşılaştırma yapılması.

Performans Esaslı Bütçelemenin temel unsurları: Çıktı bütçelemenin bütün unsurlarını içerir, • Açık performans ölçütleri ve performans değerlendirme sistemi, • Ödül ve cezalarla ilişkilendirilmiş hesap verme

TÜRKİYE’DE KAMU KURUMLARINDA STRATEJİK PLANLAMATürkiye’de stratejik planlama mali yönetim sistemimize 2000’lerin başında yürütülen çok çeşitli ça-

lışmaların belirleyiciliğinde yaşanan ekonomik krizlerin de hızlandırdığı bir ortamda hükûmetlerin açıkla-dığı çeşitli taahhütler çerçevesinde girmiştir.

Kamu kesimi açısından kurumsal düzeyde uygulamasına geçilecek stratejik plan ile hedeflenen iyileşmeler DPT çalışma grubu raporunda aşağıdaki şekilde sıralanmıştır.

➣ Plan-program-bütçe ilişkisinin güçlendirilmesine yardımcı olması, ➣ Kamuda etkin bir yönetim ve harcama sisteminin kurulmasında başlangıç noktasını oluşturması, ➣ Kuruluşların belirli bir hedefe yönelik olmayan kısa vadeli ve anlık işlerde yoğunlaşmaları yerine, orta vadeli ve somut hedeflere dayalı planlama anlayışına sahip olmalarını sağlaması,

➣ Vizyon değerlendirmesi ile sürekli gelişme, yeni gelişmelere göre kendini yenileme, hizmet kali-tesi, etkinliği ve çeşitliliğinin artırılması anlayışını getirmesi,

23

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

➣ Performans göstergelerinin oluşturulması zorunluluğu nedeniyle kuruluşların her türlü planlama ve uygulama faaliyetlerini etkinlik, yerindelik, katılımcılık, şeffaflık ve hesap verme sorumluluğu ilkeleri doğrultusunda şekillendirmesini sağlaması,

➣ Süreçlere entegre olmuş bir şekilde denetim ve izlemeyi kolaylaştırması, ➣ Sistematik veri toplama ve sonuçları analiz etme alışkanlığının kazanılması sağlanmış olacaktır.

Türkiye’de Stratejik Planın Uygulama Dönemleri ve Yaklaşımlar ➣ Dönem (2000-2002): Hazırlık: Politika oluşturma kapasitesi, • Kuruluşun genel yönetimi, • Etkililik ➣ Dönem (2003-2005): Pilot Uygulamalar, yasal altyapı: Hesap verebilirlik, • Plan hazırlama kapasitesi, • Sistem tasarımı

➣ Dönem (2006-2010): Yaygınlaştırma: Mali yönetim, • Diğer stratejik yönetim belgeleri, • Katı-lımcılık

➣ Dönem (2011- ): Uygulama, izleme ve bütünsellik: Kamu hizmetlerinin entegrasyonu, • Dış denetim

YASAL çERçEVEKamu mali yönetiminin temelini teşkil eden 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanununun yerini alan

ve kamu mali yönetimi ve kontrol sistemimizin uluslararası standartlara ve Avrupa Birliği normlarına uyu-munu sağlamayı amaçlayan 5018 sayılı KMYKK 2003 yılında kabul edilmiştir. Kanun bir geçiş dönemi sonunda 2006 yılı başından itibaren tüm hükümleri ile Türk mali yönetim sistemi içinde yürürlüğe girmiş-tir. Stratejik plan hazırlamakla yükümlü olacak kamu idarelerinin ve stratejik planlama sürecine ilişkin takvimin tespitine, stratejik planların kalkınma planı ve programlarla ilişkilendirilmesine yönelik usul ve esasların belirlenmesine Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı yetkilidir.” denilerek kurumsal düzeyde stratejik planın uygulanmasına ilişkin yasal çerçeve ve sorumluluklar belirlenmiştir.

TÜRKİYE’DE MALİ YÖNETİM SİSTEMİ VE STRATEJİK PLANLAMAPlan, program ve bütçe sistematiği içinde kamusal karar alma sürecinin etkin işlemesi; toplumsal ter-

cihlere ve ihtiyaca göre politika oluşturulması, oluşturulan politikaların öncelikler ve kısıtlar çerçevesinde planlara (programlara) yansıtılması, planlanan hizmet programlarının bütçeler ile yaşama geçirilmesi ve stratejik önceliklere göre dağıtılan kaynakların etkin kullanımının sağlanması ile mümkündür. Bütünüyle yeni bir anlayış çerçevesinde değişen sistem; etkinlik, verimlilik, saydamlık ve hesap verebilirlik kavram-ları üzerine kurulmuştur.

Stratejik planlama: ➣ Sonuçların planlanmasıdır: Girdilere değil, kamu hizmetleri ile elde edilecek sonuçlara odak-lıdır.

➣ Değişimin planlanmasıdır: Değişimin istenilen yönde olabilmesini sağlamaya gayret eder ve değişimi destekler. Dinamiktir ve geleceği yönlendirir. Düzenli olarak gözden geçirilmesi ve deği-şen şartlara göre uyarlanması gerekir.

➣ Gerçekçidir: Arzu edilen ve ulaşılabilir bir geleceği resmeder. ➣ Kaliteli yönetimin aracıdır: Disiplinli ve sistemli bir şekilde, bir kuruluşun kendisini nasıl ta-nımladığını, neler yaptığını ve yaptığı şeyleri niçin yaptığını değerlendirmesi, şekillendirmesi ve bunlara rehberlik eden temel kararları ve eylemleri üretmesidir.

➣ Hesap verme sorumluluğuna temel oluşturur: Sonuçların nasıl ve ne ölçüde gerçekleştirildiği-nin izlenmesine, değerlendirilmesine ve denetlenmesine temel oluşturur.

➣ Katılımcı bir yaklaşımdır: Stratejik planlama sürecinin kuruluşun en üst düzey yetkilisi tarafın-dan tam olarak desteklenmesi şarttır. Bununla beraber, ilgili tarafların, diğer yetkililerin, idareci-lerin ve her düzeydeki personelin katkısı, ortak çabası ve desteği olmaksızın, stratejik planlama başarıya ulaşamaz.

Diğer yandan stratejik planlama: ➣ Günü kurtarmaya yönelik değildir: Uzun vadeli bir yaklaşımdır. ➣ Bir şablon değildir: Kuruluşların farklı yapı ve ihtiyaçlarına uyarlanabilen esnek bir araçtır. ➣ Salt bir belge değildir: Stratejik planın hazırlanması, gerçekleştirilmesi için yeterli değildir. Pla-nın sahiplenilmesi ve eyleme geçirilmesi gerekir. Asıl olan stratejik plan belgesi değil, stratejik planlama sürecidir.


24

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

➣ Sadece bütçeye dönük değildir: Stratejik planlama sürecinde kaynak kısıtları dikkate alınmakla beraber, yıllık bütçe ve kaynak taleplerinin stratejik planları şekillendirmemesi; stratejik planın, bütçeyi yönlendirmesi gerekir.

Türkiye’de uygulamasına geçilen kurumsal düzeyde stratejik plan modeli dört temel sorunun yanıt-lanmasına üzerine kurulmuştur. Bu sorular:

➣ Neredeyiz? ➣ Nereye ulaşmak istiyoruz? ➣ Nasıl ulaşabiliriz? ➣ Nasıl ölçer ve değerlendiririz?

“Neredeyiz?” sorusu, Kuruluşun faaliyetini gerçekleştirdiği iç ve Dış ortamın kapsamlı bir biçimde incelenmesini ve değerlendirilmesini içeren durum analizi (Plan ve programlar, Paydaş analizi, GZFT analizi)yapılarak cevaplandırılır.

Nereye ulaşmak istiyoruz? Misyon ve ilkeler(Kuruluşun varoluş gerekçesi, Temel ilkeler), Vizyon (Arzu edilen gelecek), Amaçlar ve hedefler(Orta vadede ulaşılacak amaçlar, Spesifik, somut ve ölçüle-bilir hedefler) ortaya konularak ulaşılır.

Gitmek istediğimiz yere nasıl ulaşabiliriz? Amaçlar ve hedeflere ulaşmak için takip edilecek yollar ve kullanılacak yöntemler olan stratejiler “Gitmek istediğimiz yere nasıl ulaşabiliriz?” sorusunu cevap-landırır. Stratejiler(Amaç ve hedeflere ulaşma yöntemleri), Faaliyetler ve Projeler(Detaylı iş planları, Maliyetlendirme, Performans programı, Bütçeleme)

Başarımızı nasıl takip eder ve değerlendiririz? Performansın değerlendirilmesi ve buradan elde edilecek sonuçlarla planın gözden geçirilmesini ifade eden değerlendirme süreci ise “Başarımızı nasıl takip eder ve değerlendiririz?” sorusunu cevaplandırır. İzleme(Raporlama, Karşılaştırma), Performans ölçme ve değerlendirme(Geri besleme, Ölçme yöntemlerinin belirlenmesi, Performans göstergeleri, Uygulamaya yönelik ilerleme ve sonuçların değerlendirmesi)

DURUM ANALİzİStratejik planlama sürecinin ilk adımıdır, Kuruluşun “neredeyiz?” sorusuna cevap verir. bu analiz,

kuruluşun kendisini ve çevresini daha iyi tanımasına yardımcı olarak stratejik planın sonraki aşamala-rından daha sağlıklı sonuçlar elde edilmesini sağlayacaktır. Durum analizinde kuruluşun yasal yükümlü-lükleri çerçevesinde yürüttüğü faaliyetler ve sunduğu hizmetler ortaya konulur.

Durum analizi ile kurumun bir fotoğrafı çekilmekte ve bu fotoğraf içinde aşağıda sıralanan konuların değerlendirilmesi yapılmaktadır:

➣ Tarihî gelişim, ➣ Kuruluşun yasal yükümlülükleri ve mevzuat analizi, ➣ Kuruluşun faaliyet alanları ile ürün ve hizmetlerinin belirlenmesi, ➣ Paydaş analizi (kuruluşun hedef kitlesi ve kuruluş faaliyetlerinden olumlu/olumsuz yönde etkile-nenlerin, ilgili tarafların analizi),

➣ Kuruluş içi analiz (kuruluşun yapısının, insan kaynaklarının, mali kaynaklarının, kurumsal kültü-rünün, teknolojik düzeyinin vb. analizi),

➣ Çevre analizi (kuruluşun faaliyet gösterdiği ortamın ve dış koşulların analizi).Paydaş analizi kamu Kuruluşları için strateji geliştirmeye yardımcı olması, iş birliği ini artırması ve

paydaşların desteğinin alınması açısından önem taşımaktadır.Paydaşlar, Kuruluşun ürün ve hizmetleri ile ilgisi olan, Kuruluştan doğrudan veya dolaylı, olumlu ya

da olumsuz yönde etkilenen veya Kuruluşu etkileyen kişi, grup veya kurumlardır.İç Paydaşlar: Kuruluştan etkilenen veya Kuruluşu etkileyen Kuruluş içindeki kişi, grup veya (varsa)

ilgili/bağlı Kuruluşlardır. Kuruluşun çalışanları, yöneticileri ve Kuruluşun bağlı olduğu bakan, iç paydaş-lara örnek olarak verilebilir.

Dış Paydaşlar: Kuruluştan etkilenen veya Kuruluşu etkileyen Kuruluş Dışındaki kişi, grup veya kurumlardır. Kuruluş faaliyetleriyle ilişkisi olan diğer kamu ve özel sektör Kuruluşları, Kuruluşa girdi sağlayanlar, sendikalar, ilgili sektör birlikleri Dış paydaşlara örnek olarak verilebilir.

Hizmet Alanlar (Yararlanıcılar): Kuruluşun ürettiği ürün ve hizmetleri alan, kullanan veya bunlar-dan yararlanan kişi, grup veya kurumlardır. Müşteriler Dış paydaşların alt kümesidir.

Paydaş analizi; paydaşların tespiti, paydaşların önceliklendirilmesi, paydaşların değerlendirilmesi ile görüş ve önerilerinin alınması aşamalarından oluşur. Paydaşların kurumun faaliyetleri ile ürettiği hizmetlere göre önceliklendirilmesi ve paydaş listesinin çıkarılması bu aşamada beklenen çıktılardır.

GZFT: Kuruluşun kendisinin ve Kuruluşu etkileyen koşulların sistematik olarak incelendiği bir yön-temdir. Bu kapsamda, Kuruluşun güçlü ve zayıf yönleri ile Kuruluş Dışında oluşabilecek fırsatlar ve tehditler belirlenir.

25

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

Kuruluş içi analiz, Kuruluşun mevcut durumunu ve geleceğini etkileyebilecek, iç ortamdan kay-naklanan ve Kuruluşun kontrol edebildiği koşulların ve eğilimlerin incelenerek güçlü ve zayıf yönlerin belirlenmesi ve değerlendirilmesidir.

Çevre analizi ise Kuruluşun kontrolü Dışındaki koşulların ve eğilimlerin incelenerek, Kuruluş için kritik olan fırsat ve tehditlerin belirlenmesidir.

Misyon, vizyon ve ilkelerin oluşturulması sonucunda, Kuruluşun varması istenen noktaya nasıl bir çerçeve içinde ulaşılacağı amaç ve hedeflerin belirlenmesi ile ortaya çıkar. Bu nedenle misyon, vizyon ve ilkelerin doğru şekilde ifade edilmesi stratejik planın başarısı üzerinde belirleyici bir rol oynayacaktır.

Misyon bildiriminde aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir: ➣ Özlü, açık ve çarpıcı şekilde ifade edilir. ➣ Hizmetin yerine getirilme sürecini değil, amacını tanımlar. ➣ Yasal düzenlemelerle kuruluşa verilmiş olan görev ve yetkiler çerçevesinde belirlenir. ➣ Kuruluşun hizmet sunduğu kişi ve kuruluşlar belirtilir. ➣ Kuruluşun sunduğu hizmet ve/veya ürünler tanımlanır.

Vizyon Kuruluşun ideal geleceğini sembolize eder.Amaçlar, kuruluşun hizmetlerine ilişkin politikaların uygulanması ile elde edilecek sonuçları ifade

eder.Amaçların özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

➣ Kuruluşun misyonunu gerçekleştirmesine katkıda bulunmalıdır. ➣ Misyon, vizyon ve temel değerlerle uyumlu olmalıdır. ➣ İddialı ama gerçekçi ve ulaşılabilir olmalıdır. ➣ Ulaşılmak istenen sonuçları açık bir şekilde ifade etmeli, ancak bunlara nasıl ulaşılacağını ayrın-tılı olarak açıklamamalıdır.

➣ Hedefler için bir çerçeve çizmelidir. ➣ Durum analizi sonuçlarına göre şekillenmelidir. ➣ Orta vadeli bir zaman dilimini kapsamalıdır. ➣ Önemli dışsal değişiklikler olmadığı sürece değiştirilmemelidir.

Hedefler, amaçların gerçekleştirilebilmesine yönelik spesifik ve ölçülebilir alt amaçlardır. Hedefler ulaşılması öngörülen çıktı ve sonuçların tanımlanmış bir zaman dilimi içinde nitelik ve nicelik olarak ifadesidir.

Stratejik plan kapsamında hedeflere yönelik performans göstergeleri genellikle üç şekilde ifade edilir:

➣ Doğrudan göstergeler: Hedeflenen sonucu doğrudan ölçen göstergelerdir. Örneğin hedef trafik kazalarında ölüm oranını azaltılması ise gösterge trafik kazalarında ölüm oranı şeklinde belirlenir.

➣ Vekil göstergeler: Hedefi tam olarak yansıtmayan ama başarı hakkında genel olarak bir fikir veren göstergelerdir. Örneğin hedef “trafik güvenliğini artırmak” ise bunu ölçmek için kullanaca-ğımız gösterge yine ölüm hızı olabilir. Oysa trafik güvenliğinin göstergesini tam olarak belirlemek istediğimizde, ölüm hızı, yaralanma sayısı, kaza sayısı, kazalardaki maddi kayıp miktarı gibi pek çok göstergeyi birlikte değerlendirmek gerekir.

➣ Endeks göstergeler: Birden fazla performans göstergesinin tek bir göstergeye dönüştürülerek ifade edilmesidir.

Maliyetlendirme sürecindeki temel amaç, geliştirilen politikaların ve bunların yansıtıldığı amaç ve hedeflerin gerektirdiği maliyetlerin ortaya konulmasıyla politika tercihlerinin ve karar alma sürecinin ras-yonelleştirilmesine katkıda bulunmaktır. Maliyetlendirme, kamu idarelerinin stratejik planları ile bütçe-leri arasındaki bağlantıyı güçlendirmeyi ve harcamaların önceliklendirilmesi sürecine yardımcı olmayı amaçlamaktadır.

İzleme, stratejik plan uygulamasının sistematik olarak takip edilmesi ve raporlanmasıdır.Değerlendirme ise uygulama sonuçlarının amaç ve hedeflere kıyasla ölçülmesi ve söz konusu amaç

ve hedeflerin tutarlılık ve uygunluğunun analizidir.İzleme; belirli göstergeler üzerinden sistematik veri toplayarak devam etmekte olan bir kalkınma/

gelişme müdahalesinin idarecilerine ve paydaşlarına, ilerlemenin boyutu ve amaçlara ulaşma ile tahsis edilen kaynakların kullanımına dair ilerleme konularında bulgular sunan ve de süreklilik arz eden bir fonksiyondur.

Değerlendirme ise; devam eden veya tamamlanmış proje, program veya politikaların - tasarım, uygulama ve sonuç boyutları dahil olacak şekilde sistematik ve tarafsız değerlendirilmesini kapsamak-tadır.


26

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

AÇIKLAMALI SORULAR

1. Aşağıdakilerden hangisi planlamanın fay-dalarından değildir?A) Zaman ve emek israfını önlerB) Denetimde kullanılacak standartları orta-

ya çıkarıC) Tüm imkânların amaca yönelip yönelme-

diğinin kontrolünü temin ederD) Yetki devrini zorlaştırırE) Yöneticilerin dikkatini amaç üzerine çe-

ker

AÇIKLAMAYetki devrini zorlaştırmaz. Tam aksine kolaylaştı-rır.

YANIT: D

2. Aşağıdakilerden hangisinin 1960’lı yıllar-da yaptığı çalışmalar strateji kavramını işletme yazınına yerleştirmiştir?A) DruckerB) Chandler ve AnsoffC) Wagner D) Porter E) Musgrave

AÇIKLAMAChandler ve Ansoff’un 1960’larda yaptığı çalışma ile strateji kavramı işletme bilimi yazınına yerleş-miştir. Ardından Ansoff, stratejik planlama için bir model geliştirmiştir.

YANIT: B

3. Örgütü hedeflerine ulaştırabilmek için ve-rilen kararların formülasyonu, uygulan-ması ve değerlendirilmesi bilimi ve sana-tı olarak tanımlanan kavram aşağıdakiler-den hangisidir?A) Stratejik PlanlamaB) ProgramC) Stratejik yönetimD) MisyonE) İktisadi planlama

AÇIKLAMASoruda stratejik yönetim kavramı tanımlanmıştır. Stratejik yönetim sadece geleceğe yönelik strate-jilerin oluşturulmasını değil uygulamanın başarışı-nın kontrol edilmesini de kapsar.

YANIT: C

4. Amerika’da 1993 yılında çıkarılan Kamu Performansı ve Sonuçları Kanunu ile ka-mu kuruluşlarında aşağıdakilerden hangi-sinin uygulamasına geçiş başlatılmıştır?

A) DeğerlendirmeB) Stratejik planlamaC) İktisadi planlama D) ProgramE) Denetim

AÇIKLAMAABD 1993’te Kamu Performansı ve Sonuçları Ka-nunu ile stratejik planlama uygulamasına geçiş başlatmıştır. Bu süreç 1997’de tüm kurumlarda uygulanmaya başlamıştır.

YANIT: B

5. Bir kamu kurumunun (merkezî veya yerel) yapmayı düşündüğü harcamaları ile top-lamayı düşündüğü gelirlerine ilişkin ile-riye yönelik tahminlerini ve politikalarını içeren belge aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bütçe B) Plan C) Program D) YönetimE) Misyon

AÇIKLAMASoruda en basit şekliyle bütçe tanımlanmıştır. Büt-çe tahmin özelliği dışında özünde bütçe hakkının seçilmiş temsilcilere devredilmesidir.

YANIT: A

6. Aşağıdakilerden hangisi Program Bütçe Sisteminin temel unsurlarından biri değil-dir?

A) Hedefler bazında mevcut programların çıktılarının analizi

B) Ödül ve cezalarla ilişkilendirilmiş hesap verme

C) Birimlerin ortak fonksiyonlar ve alt fonksi-yonlar içinde gruplanması

D) Fonksiyonların ve alt fonksiyonların mali-yetlerinin belirlenmesi

E) Devletin faaliyet gösterdiği bütün ana alanlarda amaç ve hedeflerin Belirlen-mesi

AÇIKLAMAÖdül ve cezalarla ilişkilendirilmiş hesap verme program bütçede değil performans esaslı bütçe-lemede vardır.

YANIT: B

27

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

7. Aşağıdakilerden hangisi ile ulusal ölçek-teki amaç ve hedefler ile bunlardan so-rumlu kurumlar belirlenmektedir?

A) Kamu Hizmeti SözleşmeleriB) Kamu alımlarıC) Stratejik planlamaD) Stratejik gözetimE) Değerlendirme

AÇIKLAMAKamu Hizmeti Sözleşmeleri, İngiltere’de 1990’la-rın sonunda ulusal ölçekteki amaç ve hedefleri be-lirlemekte kullanılmıştır.

YANIT: A

8. Aşağıdakilerden hangisi Çıktı Bütçeleme Sisteminin temel unsurlarından biri değil-dir?

A) Genel giderleri de içeren tam maliyetlen-dirme

B) Etkenliği ve etkililiği ölçmek için gerçekle-şen çıktılar ile karşılaştırma yapılması

C) Belli bir çıktıyı sağlamaya yönelik bütün maliyetlerin toplanması

D) Özel sektördeki uygulamalara benzer bi-çimde ölçülebilir şekilde ifade edilebilen çıktıların belirlenmesi

E) Açık performans ölçütleri ve performans değerlendirme sistemi

AÇIKLAMAAçık performans ölçütleri ve performans değerlen-dirme sistemi performans esaslı bütçelemede var-dır

YANIT: E

9. 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kont-rol Kanunu kaç yılında kabul edilmiştir?

A) 2002 B) 2003C) 2004 D) 2005E) 2006

AÇIKLAMA5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanu-nu 2003 yılında kabul edilmiş, bir geçiş döneminin ardından 2006’dan itibaren tüm hükümleri ile Türk mali sistemi içinde yürürlüğe girmiştir.

YANIT: B

10. Türkiye’de Stratejik Planın Uygulama Dö-nemlerinden hangisinde yaygınlaştırma süreci başlamıştır?

A) 1. Dönem (2000-2002)B) 2. Dönem (2003-2005)C) 3. Dönem (2006-2010)D) 4. Dönem (2011- ) E) 5. Dönem( 2012- )

AÇIKLAMATürkiye’de stratejik planlamanın 3. Dönem (2006-2010)’i 5018 sayılı KMYKK’nun tüm hükümleriyle yürürlüğe girdiği 2006 yılından başlar bu nedenle kapsam içindeki tüm kurumlarda uygulamaya kon-muş ve yaygınlaştırma süreci başlamıştır.

YANIT: C

11. Stratejik planlamada nereye ulaşmak isti-yoruz sorusunun cevabı aşağıdakilerden hangisi ile cevaplanır?

A) Durum analiziB) Misyon ve ilkelerin belirlenmesiC) Faaliyet ve projelerin belirlenmesiD) İzlemeE) Performans Değerlendirme

AÇIKLAMAStratejik planlamada “nereye ulaşmak istiyoruz” sorusunun cevabı misyon, vizyon ve ilkeler ile amaç ve hedeflerin belirlenmesi ile cevaplanır.

YANIT: B

12. Stratejik planlamada “neredeyiz” sorusu-nun cevabı aşağıdakilerden hangisi ile cevaplanır?

A) Durum analiziB) VizyonC) Faaliyet ve projelerin belirlenmesiD) İzlemeE) Performans Değerlendirme

AÇIKLAMAStratejik planlamada “neredeyiz” sorusunun ceva-bı, iç ve dış ortamın kapsamlı bir biçimde incelen-mesi ve değerlendirilmesini içeren durum analizi ile yapılarak verilir.

YANIT: A


28

13. Birden fazla performans göstergesinin tek bir göstergeye dönüştürülerek ifade edilmesi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Endeks göstergelerB) Vekil göstergelerC) Doğrudan göstergelerD) Dolaylı göstergelerE) Hedef göstergeler

AÇIKLAMAEndeks göstergeler, birden fazla performans göst-tergesinin tek bir göstergeye dönüştürülerek ifade edilmesidir.

YANIT: A

ÇIKMIŞ sORU 2014-dÖNEM sONU

14. Stratejik yönetim sürecinin ilk aşaması aşağıdakilerden hangisidir?

A) Misyonun belirlenmesiB) Stratejilerin belirlenmesiC) Durum analiziD) İzlemeE) Performans ölçme ve değerlendirme

AÇIKLAMAStratejik yönetim sürecinin ilk aşaması olan durum analizi kuruluşun “neredeyiz” sorusuna cevap ve-rir. Kuruluşun kendisini ve çevresini daha iyi tanı-masına yardımcı olacak sonuçların elde edilmesi-ni sağlar.

YANIT: C


15. 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetim Kanunun kapsamında bütçe uygulaması sonuçları-nın hesap verme sorumluluğu aşağıdaki-lerden hangisi ile sağlanmaktadır?

A) Faaliyet RaporlarıB) Stratejik PlanC) Performans ProgramıD) Performans DeğerlendirmesiE) Makro Mali Plan

AÇIKLAMABütçe uygulaması sonuçlarının hesap verme so-rumluluğu faaliyet raporları ile sağlanmaktadır.

YANIT: A


1. Aşağıdakilerden hangisi sistematik bir şekilde amaç, hedef, faaliyet ve projelerin öncelikler ve kısıtlar çerçevesinde ortaya konmasıdır?

A) ProgramB) StratejiC) Planlama eylemi D) MisyonE) Bütçe

2. Aşağıdakilerden hangisi stratejik yönetim döngüsünün aşamalarından biri değildir?

A) Stratejik planlamaB) BütçelemeC) UygulamaD) DeğerlendirmeE) Stratejik gözetim

3. Aşağıdakilerden hangisi İngiltere’de 1990’ların sonunda kamu yönetiminde ya-pılan reformlarla kamu mali yönetiminde kullanılan temel araçlardan biridir?

A) Kamu alımlarıB) Kamu Hizmeti SözleşmeleriC) Kamu harcamalarıD) Mali Strateji RaporuE) Mali büyüme raporu

4. Üç yıllık harcama limitleri ve bu harcama-lar ile elde edilmesi hedeflenen sonuçlar aşağıdakilerden hangisiyle saptanmakta-dır?

A) Mali büyüme raporuB) Güncelleştirme RaporuC) Harcama Gözden Geçirme RaporlarıD) İstikrar raporuE) Mali Strateji Raporu

MUR

AT

YAYIN

LARI

M

URAT

YA

YINLA

RI

29

5. Kamu kuruluşları ile Hazine arasında ku-ruluşun sorumlu olduğu ulusal amaç ve hedeflerin nasıl hayata geçirileceğini gös-teren sözleşme aşağıdakilerden hangisi-dir?

A) Hizmet talebi SözleşmesiB) Mal talebi sözleşmesiC) Hizmet Arzı SözleşmesiD) BütçeE) Gelir-gider sözleşmesi

6. Aşağıdakilerden hangisi Planlama-Prog-ramlama-Bütçeleme Sisteminin temel un-surlarından biri değildir?

A) Devletin faaliyet gösterdiği bütün ana alanlarda amaç ve hedeflerin belirlenme-si

B) Hedefler bazında mevcut programların çıktılarının analizi

C) Çok yıllı harcama programının formülas-yonu

D) Çıktı bütçelemenin bütün unsurlarını içe-rir

E) Bütçe yılı ve izleyen birkaç yıl için progra-mın toplam maliyetinin belirlenmesi

7. Aşağıdakilerden hangisi Performans Esaslı Bütçeleme Sisteminin temel unsur-larından biri değildir?

A) Çıktı bütçelemenin bütün unsurlarını içe-rir.

B) Açık performans ölçütleriC) Çok yıllı harcama programının formülas-

yonuD) Performans değerlendirme sistemiE) Ödül ve cezalarla ilişkilendirilmiş hesap

verme

8. Stratejik planlamada nereye ulaşmak isti-yoruz sorusunun cevabı aşağıdakilerden hangisi değildir?

A) Durum analiziB) Amaçlar ve hedeflerin belirlenmesiC) Misyonun belirlenmesi D) Vizyonun belirlenmesiE) İlkelerin belirlenmesi

9. Stratejik planlamada gitmek istediğimiz yere nasıl ulaşabiliriz sorusunun cevabı aşağıdakilerden hangisidir?

A) StratejilerB) Durum analiziC) Amaçlar ve hedeflerin belirlenmesiD) Misyonun belirlenmesi E) Vizyonun belirlenmesi

10. Stratejik planlamada başarı nasıl takip edilir ve değerlendirilir?

A) Vizyon belirleme ileB) Amaç belirleme ileC) Strateji ölçme ileD) İzleme ileE) Faaliyet ve proje belirleme ile

11. Aşağıdakilerden hangisi Durum analizi ile değerlendirilmesi yapılan konulardan biri değildir?

A) Tarihî gelişim, B) Çevre analiziC) Paydaş analiziD) Kuruluş içi analizE) Bütçeleme

12. Aşağıdakilerden hangisi durum analizi kapsamında bakılması önem taşıyan ko-nulardan biri değildir?

A) Mevzuatta hizmetlerin nitelik ve niceliği-ne ilişkin hükümler

B) Kuruluşun organizasyonuna, çalışma usullerine ve iş süreçlerine ilişkin düzen-lemeler

C) Kuruluşun diğer kamu ve özel sektör kuruluşları ile ilişkilerini düzenleyen Hü-kümler

D) Yasal yükümlülükler ile yürütülmekte olan program ve faaliyetler arasındaki bağlantı

E) Kuruluşun hizmet sunduğu kişi ve kuru-luşlar belirtilir

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI


30

13. Aşağıdakilerden hangisi kuruluşun ürün ve hizmetleri ile ilgisi olan, kuruluş-tan doğrudan veya dolaylı, olumlu ya da olumsuz yönde etkilenen veya kuruluşu etkileyen kişi, grup veya kurumlardır?

A) Paydaşlar B) Çıkar gruplarıC) Kamu kuruluşları D) SendikalarE) Hizmet grupları

14. Aşağıdakilerden hangisi Kuruluşun üret-tiği ürün ve hizmetleri alan, kullanan veya bunlardan yararlanan kişi, grup veya ku-rumlardır

A) İç paydaşlarB) Dış paydaşlarC) Hizmet alanlarD) GZFTE) Birlikte çalışanlar

15. Aşağıdakilerden hangisi hedeflenen so-nucu doğrudan ölçen göstergelerdir?

A) Endeks göstergelerB) Vekil göstergelerC) Doğrudan göstergelerD) Dolaylı göstergelerE) Hedef göstergeler


1. C Plan, politika oluşturma sürecindeki yol ve yöntem olarak tanımlanırken planla-ma eylemi, amaç, hedef, faaliyet ve pro-jelerin öncelikler şeklinde ortaya konul-masıdır.

2. E Stratejik yönetim düngüsü 4 aşamadan oluşur. Bunlar;

• Değerlendirme• Stratejik planlama• Bütçeleme• Uygulamaolarak sıralanır.

3. B Kamu Hizmeti Sözleşmeleri, 1990’larda İngiltere’de kamu yönetiminde yapılan reformla kamu mali yönetiminde kullanı-lan temel araç olmuştur.

4. C Harcama Gözden Geçirme Raporları yi-ne İngiltere’de 3 yıllık harcama limitleri ve bu harcamalarla elde edilecek sonuçları saptamakta kullanılır.

5. C Hizmet Arzı Sözleşmesi, İngiltere’de ka-mu kuruluşları ile hazine arasında imza-lanır ve kuruluşlar bu harcama çerçeve-sinde stratejik planlarını hazırlarlar.

6. D Çıktı bütçelemenin bütün unsurlarını içermesi performans esaslı bütçelemede görülür.

7. C Çok yıllı harcama programının formülas-yonu PPBS de vardır.

8. A Durum analizi neredeyiz sorusu ile ilgili-dir.

9. A Stratejiler, amaç ve hedeflere ulaşmak için takip edilecek yol ve yöntemlerdir. Bu nedenle “gitmek istediğimiz yere nasıl ulaşırız” sorusunun yanıtını verebilirler.

10. D Stratejik yönetimde başırıyı takip etme-nin yolu izlemedir. İzleme, yönetsel bilgi-nin derlenmesi ve raporlanmasıdır.

11. E Durum analizi ile değerlendirilmesi yapı-lan konular şu şekilde sıralanabilir.

• Tarihi gelişim• Mevzuat analizi ve yasal yükümlülükler• Ürün ve hizmetlerin belirlenmesi• Paydaş analizi• Kuruluş içi analiz• Çevre analizi

12. E Kuruluşun hizmet sunduğu kişi ve kuru-luşların belirtimesi misyonla ilgilidir.

13. A Soruda paydaşlar tanımlanmıştır. Pay-daşlar; iç paydaşlar, dış paydaşlar ve hizmet alanlar olarak 3’e ayrılır.

14. C Kuruluşun ürettiği ürün ya da hizmetle-ri alan ya da yararlanan kişi ve gruplara hizmet alanlar ya da diğer adıyla yararla-nıcılar denir.

15. C Doğrudan göstergeler; hedeflenen sonu-cu doğrudan ölçen, hedefe yönelik per-formans göstergelerinden biridir.

MUR

AT

YAYIN

LARI

31

ÜNİTE

KAMU MALİ YÖNETİMİNDE SAYDAMLIK

Öğretmen Diyor ki! Bu ünitede; Bu ünitenin sonunda; Mali saydamlık kavramını tanımlayabilip, Kamu sektöründe mali saydamlığın önemini açıklayıp, Mali saydamlık konusunda uluslararası standartları değer-lendirebilip, Türkiye’de mali saydamlıkla ilgili gelinen noktayı değerlen-direbilip, ünite hakkında bilgi ve beceri sahibi olacaksınız.



5 2

Önce vergiler, sonra da kamu harcamaları halk temsilcilerinin onayına bağlanarak modern parla-menter demokrasinin temelleri atılmıştır.

Saydamlığın olmaması, mümkün olduğu kadar bugünkü ve gelecekteki vergi yüklerinin gizlenebil-mesini, kamu harcamalarının faydalarının abartılabilmesini, bugünkü ve gelecekteki borç ödemelerinin düşük hesaplanabilmesine olanak sağlayarak, kamu maliyesi üzerinde düzensizlik ve belirsizlik oluşma-sına imkân tanımaktadır. Maliyetlendirme sürecindeki temel amaç, geliştirilen politikaların ve bunların yansıtıldığı amaç ve hedeflerin gerektirdiği maliyetlerin ortaya konulmasıyla politika tercihlerinin ve karar alma sürecinin rasyonelleştirilmesine katkıda bulunmaktır. Maliyetlendirme, kamu idarelerinin stratejik planları ile bütçeleri arasındaki bağlantıyı güçlendirmeyi ve harcamaların önceliklendirilmesi sürecine yardımcı olmayı amaçlamaktadır.

1903 yılında ilk olarak İtalyan ekonomist Puviani tarafından ortaya konulan mali yanılsama kavra-mına göre, bütçenin hem gelir hem de harcama tarafı üzerinde yanılsama yaratan etkiler, mükellefin, devletin maliyetinin gerçek boyutlarını algılamasını engellemektedir. Yeni liberallerin devlet kuramını, Kamusal Tercih kuramcıları geliştirmişlerdir. Bu kuramcılara göre; ekonomik ve sosyal sorunlar, dev-letin büyümesi ile birlikte ortaya çıkmaktadır. D. Mueller, devletin büyümesine ilişkin beş temel öge öne sürmektedir.

Bu ögeler şunlardır: Çıkar grupları, devlet bürokrasisinin çıkarları, kamusal malların üretilmesi, geli-rin yeniden dağılımı ve devletin gerçek hacmi hakkında mali yanılsamadır.

Mali Yanılsama: Vergi mükellefi olan seçmenlerin devlet tarafından sunulan mal ve hizmetlerin kendilerine olan maliyetlerini fark etmemelerinden dolayı, kamusal mal ve hizmetlere olan taleplerini sürekli arttırmalarıdır.

Kamusal Tercihler Kuramı: Bu yaklaşıma göre kamu harcamalarının artışı politik süreçle ilişkilen-dirilmektedir. Politik süreç içerisinde yer alan aktörler (seçmenler, politikacılar, bürokratlar, baskı grup-lar) kamu harcamalarını arttırmaktadır.

Hesap Verilebilirlik: Bir kurumdaki görevlilerin, yetki ve sorumluluklarının kullanılmasına ilişkin ola-rak, ilgili kişiler karşı cevap verebilir olma, bunlara yönelik eleştiri ve talepleri dikkate alarak bu yönde hareket etme ve bir başarısızlık, yetersizlik ya da hilekârlık durumunda sorumluluğu üzerine alma ge-rekliliğidir.

Mali saydamlık, hükümetin yapısının ve işlevlerinin, uygulayacağı maliye politikası konusundaki niyetlerinin, kamu kesimi hesaplarının ve mali hedeflerinin kamuya açık olmasını ifade eder. Mali say-damlık, mali politikaların sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi, iyi yönetişimin sağlanabilmesi ve devlet faaliyetlerindeki mali bütünlük için gerekli bir kavramdır. Bu çerçevede mali saydamlığı devletin plan, program, bütçe ve uygulama sürecinde mali yönetime ilişkin hedefleri ve uygulama sonuçlarını bütçe hakkının gerektirdiği şekilde anlaşılır ve güvenilir bir bilgi altyapısında kamuoyuna sunması olarak ta-nımlayabiliriz. Mali saydamlık, hükûmetin yapısının ve fonksiyonlarının, mali politika planlarının, kamu sektörü hesaplarının ve mali hedeflerinin kamuoyuna açık olmasıdır.

Kamu sektörü, mali politikanın oluşturulması ve yürütülmesi ile ilgisi olan bütün kurum ve kuruluşlar olarak tanımlanabilir.

4


M

URAT

YA

YINLA

RI


32

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

Mali saydamlık, kamu kaynaklarının kim tarafından, nasıl ve hangi amaçla kullanıldığının bilgisinin var olması demektir

Performans saydamlığı ise nihai mal ve hizmet sunumunda etkinliğin (yani mümkün olan en az maliyetle sunulup sunulmadığının veya amaçlanan toplumsal hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığının) değer-lendirilmesine yarayan veya bu değerlendirmeyi kolaylaştıran bilgilerin sunulmasıdır.

MALİ SAYDAMLIK VE MALİ YÖNETİMİN ETKİNLİĞİ1997 yılında Doğu Asya’da yaşanan kriz sonrası uluslararası finansal mimarinin yeniden yapılan-

dırılması tartışmalarında krizin nedenleri arasında görülen bilgiye erişim problemi mali yönetimde say-damlığı hesap verme sorumluluğunu sağlayan önemli mekanizmalardan birisi olarak ortaya koymuştur.

Ekonomideki en büyük aktör olan devletin kamu açıkları, maliye politikaları, borçlanma politikaları ve bunlara ilişkin hesaplarının incelenmesi giderek önem arz etmeye başlamıştır. Bu çerçevede, devletin hesap ve işlemleri konusunda açık olmaması, genel kabul görmüş standartlara göre bilgi üretmemesi, üretilen bilginin kamunun tüm faaliyetlerini izlemeye imkân verecek içerikte olmaması, bazı gizli yüküm-lülükler yaratılması, piyasa kurallarının yeterince etkin çalışmasını engelleyen temel faktörlerden biri olarak ele alınmaya başlanmıştır.

Mali saydamlığın uluslararası boyutu “IMF Mali Saydamlık En İyi Uygulamalar Tüzüğü” ve benzeri çalışmalar bünyesinde somutlaşmış bir biçimde bu sorunun üstesinden gelerek uluslararası finansal mimarinin güçlendirilmesi ve finansal istikrarın sağlanmasında gerekli bir koşul olarak kendisini göster-mektedir. Mali saydamlığın odak noktasında bütçe saydamlığı yer almaktadır. Saydam olmayan mali yönetim, ekonomik istikrarsızlığın yanı sıra politik ve mali istikrarsızlığa yol açabilir, verimliliği azaltır ve eşitsizliği artırır.

Mali saydamlık, odağında bütçe olan maliye politikasının uygulanmasında hükûmetlerin kredibilite-sinin artması dolayısıyla risklerinin azaltılmasıyla birlikte özellikle finansman maliyetlerinin düşmesine yol açar. Bu ise siyasi yönetimin bir başarısı olarak ortaya çıkar. Mali saydamlık kamusal kaynakların toplumsal ihtiyaçlar ve öncelikler çerçevesinde dağılımında etkinliğin ve verimliliğin sağlanmasını özen-dirir ve kamu hizmet sunumunu hesap verebilirlik temelinde yetkinleştirir.

Birçok ülkede o ülke vatandaşlarınca mali saydamlığın talep edilmesi ancak bu saydamlığın olma-masının maliyetlerinin hissedildiği ölçüde mümkün olduğunu bize göstermiştir. Sivil toplumun güçlü ol-madığı tipi örgütlenmelerin, bütçe süreçlerine ilgi gösterilmediği, vergi ödeme bilincinin pek bulunmadığı toplumlarda mali saydamlık genellikle kendiliğinden talep edilen bir konu olmamıştır. Bu yüzden mali yönetim sistemi içinde öngörülen mekanizmaların etkin çalışması odağında bütçe olmak üzere mali süreçlere ısrarlı bir toplumsal bir sahiplenme ile mümkün görülmektedir.

MALİ SAYDAMLIK VE ULUSLARARASI STANDARTLARIMF tarafından mali saydamlığın ölçülmesi amacıyla geliştirilen Mali Saydamlık İyi Uygulamalar

Tüzüğü’nde dört temel standart bulunmaktadır: Rollerin ve Sorumlulukların Açık Olması

➣ Kamu sektörü ekonominin geri kalan kısmından açık bir şekilde ayırt edilmeli ve kamunun politika ve yönetim rolleri açık ve net bir biçimde ortaya konulmalıdır.

➣ Mali yönetim için açık ve net bir yasal, düzenleyici ve idari çerçeve oluşturulmalıdır.

Bütçe Sürecinin Açık Olması ➣ Bütçenin hazırlanması belirli bir takvime göre ve çok iyi tanımlanmış makroekonomik ve mali politika hedeflerinin rehberliğinde yapılmalıdır.

➣ Bütçenin uygulanması, izlenmesi ve raporlanması için açık ve net prosedürler bulunmalıdır.

Bilginin Kamuya Açık Olması ➣ Kamuya geçmiş, şimdiki ve geleceğe yönelik planlanmış mali faaliyetlere ve temel mali risklere ilişkin kapsamlı bilgi sağlanmalıdır.

➣ Mali bilgiler hesap verilebilirliğin geliştirilmesine yönelik ve politika analizlerini kolaylaştıracak yöntemlerle sunulmalıdır.

➣ Mali bilgilerin zamanında yayımlanması konusunda taahhüt olmalıdır.

33

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

Denetimin ve istatistiki Veri Yayınlarının Bağımsız Olması, ➣ Mali veriler kabul edilmiş kalite standartlarını karşılamalıdır. ➣ Mali faaliyetler etkili iç gözetim ve koruma önlemlerine tabi olmalıdır. ➣ Mali bilgiler dış denetime tabi tutulmalıdır.

Uluslararası Bütçe Ortaklığı tarafından geliştirilen açık Bütçe Öncelikleri olarak adlandırılan ölçüm ile bütçe bilgilerinin kamu tarafından erişilebilirliliğinin derecesinin tespit edilmesi hedeflenmektedir. 2005 yılından itibaren TEPAV bünyesinde yapılan çalışmalarda; Türkiye’de mali saydamlığı değerlen-dirmeye yönelik olarak belirlenen ilkeler beş başlık altında toplanmaktadır.

Bunlar: ➣ Kamu Sektörünün ekonomide sahip olduğu rol ve sorumlulukların açık olması, ➣ Kamuoyuna bilgi sunma ve raporlama düzeyi, ➣ Bütçenin hazırlanma ve onaylanma sürecinde açıklık, ➣ Kesin hesapların parlamento tarafından onaylanması ile mali sonuçların dış denetiminde ve de-ğerlendirilmesi sürecinde açıklık,

➣ Mali istatistiklerin raporlanmasındaki kurumsal bağımsızlık ve güvenilirlik

TÜRKİYE’DE MALİ SAYDAMLIKTürkiye’de devlet hesaplarının saydamlığı uluslararası uygulamalarla beraber 2000 sonrası dönem-

de önem kazanmaya başlamıştır. Kamu mali yönetim sistemine yönelik reformların en önemlisi, bütçe disiplinin sağlaması amacıyla Orta Vadeli Harcama Sisteminin oluşturulmasına yönelik reform niteliğin-deki 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu (KMYKK) olmuştur.

2006 yılında uygulanmasına başlanan 5018 sayılı KMYKK ile mali yönetim ve kontrol sistemimiz bütünüyle yeni bir anlayış çerçevesinde değiştirilmiş ve etkinlik, verimlilik, saydamlık ve hesap verebi-lirlik kavramları üzerine inşa edilmiştir. 5018 sayılı KMYKK mali yönetim sistemimize mali saydamlığı kurumsal olarak yerleştiren temel düzenleme olmuştur.

Bu dönemde çıkarılan 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetimi Kanunu, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu, 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu ile 6085 sayılı Sayıştay Kanunu saydamlık konu-sunda kamu mali yönetim sistemimizin işleyişine yönelik önemli düzenlemeler getirmiştir.

5018 sayılı Kanun’la birlikte bütçe hazırlama süreci yeniden tanımlanmış ve kaynakların stratejik önceliklere göre dağıtımını sağlamaya yönelik olarak modern kamu mali yönetim sisteminin gereği olan yeni mekanizmalar performans esaslı bütçeleme sistemine geçişle öngörülmüştür. Orta vadeli mali po-litika ve planların açıklanması, çok yıllı bütçeleme ve bütçenin kapsamlı bir paket olarak parlamentoya sunulması saydamlık açısından önemli düzenlemeler olmuştur.

Hizmeti üreten kurumlara yetki devri ile bu yetki devri çerçevesinde görev ve sorumlulukların ye-niden tanımlanması saydamlık açısından yeni yaklaşımlar getirmiştir. Tüm bunlara ilave olarak mali raporlama ve muhasebe standartlarının uluslararası standartlara yakın bir çerçevede oluşturulmaya çalışılması bilginin güvenilirliğini ve kalitesini saydamlık perspektifinden artırmıştır. Bunlara ilave olarak Sayıştay’ın denetim kapsamının genişletilmesi ve denetim alanlarının mali raporlar ve kurumsal perfor-mans denetimiyle etkinleştirilmesi saydamlığın parlamento ve kamuoyu açısından güvencesi olmuştur.

Kanunun mali saydamlık başlıklı yedinci maddesinde;“Madde 7: Her türlü kamu kaynağının elde edilmesi ve kullanılmasında denetimin sağlanması ama-

cıyla kamuoyu zamanında bilgilendirilir. Bu amaçla; ➣ Görev, yetki ve sorumlulukların açık olarak tanımlanması ➣ Hükûmet politikaları, kalkınma planları, yıllık programlar, stratejik planlar ile bütçelerin hazırlan-ması, yetkili organlarda görüşülmesi, uygulanması ve uygulama sonuçları ile raporların kamuo-yuna açık ve ulaşılabilir olması,

➣ Genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri tarafından sağlanan teşvik ve desteklemelerin bir yılı geçmemek üzere belirli dönemler itibarıyla kamuoyuna açıklanması,

➣ Kamu hesaplarının standart bir muhasebe sistemi ve genel kabul görmüş muhasebe prensipleri-ne uygun bir muhasebe düzenine göre oluşturulması zorunludur.

Mali saydamlığın sağlanması için gerekli düzenlemelerin yapılması ve önlemlerin alınmasından ka-mu idareleri sorumlu olup, bu hususlar Maliye Bakanlığınca izlenir.” denilerek mali saydamlığın genel çerçevesi çizilmiştir.


34

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

AÇIKLAMALI SORULAR

1. Aşağıdakilerden hangisi Politikacıların belirsizliği tercih edeceklerini iddia eden iki teorik yaklaşımdan biridir?

A) “Mali yanılma-yanılsama” teorisiB) Performans saydamlığıC) Mali saydamlıkD) Vergi sürüklenmesiE) Hesap verilebilirlik

AÇIKLAMAPolitikacıların belirsizliği tercih edeceklerini iddia eden iki teorik yaklaşım vardır. Bunlardan biri İtal-yan ekonomist Puvanni tarafından 1903’te ortaya atılan mali yanılma-yanılsımadır. İkincisi ise Ka-musal Tercihler Kuramıdır.

YANIT: A

2. Bütçenin hem gelir hem de harcama tara-fı üzerinde yanılsama yaratan etkiler, mü-kellefin, devletin maliyetinin gerçek bo-yutlarını algılamasını engellemektedir gö-rüşü aşağıdaki yaklaşımlardan hangisine aittir?

A) Kamusal Tercihler KuramıB) Mali saydamlıkC) Hesap verilebilirlik D) Mali yanılsamaE) Mali etkinsizlik

AÇIKLAMAMali yanılsama seçmenlerin devlet tarafından kendilerine sunulan hizmetin maliyetini farketme-melerinden kaynaklanır. Böylece devletin gerçek maliyetini algılayamazlar.

YANIT: D

3. Aşağıdaki kuramcılardan hangisine göre ekonomik ve sosyal sorunlar, devletin bü-yümesi ile birlikte ortaya çıkmaktadır?

A) Performans saydamlığıB) Kamusal Tercihler KuramıC) Mali yanılsamaD) Mali saydamlıkE) Hesap verilebilirlik

AÇIKLAMAYeni liberallerin devlet kuramı olan kamusal ter-cihler kuramına göre ekonomik ve sosyal sorun-lar devletin büyümesiyle birlikte ortaya çıkar. Bu kuram, kamu harcamalarındaki artışı politik süreç ile ilişkilendirir.

YANIT: B

4. Mali saydamlık kavramı sayesinde aşağı-dakilerden hangisi gerçekleşmez?

A) Devlet faaliyetleri daha gözlemlenebilir hâle gelir

B) Devlet topluma kaşlı daha sorumlu hâle gelir

C) Denetime gerek kalmazD) Mali politikaları sağlıklı bir şekilde sürdü-

rülebilirE) İyi bir yönetişim sağlanabilir

AÇIKLAMAMali saydamlık ile birlikte devlet faaliyetleri daha gözlemlenebilir hale geldiğinden denetimi de ko-laylaşır.

YANIT: C

5. Aşağıdakilerden hangisi mali politika-nın oluşturulması ve yürütülmesi ile ilgi-si olan bütün kurum ve kuruluşlar olarak tanımlanabilir?

A) Kamu sektörü B) Finans sektörüC) Maliye politikası D) Para piyasasıE) Mali sektör

AÇIKLAMAKamu sektörü; mali politikanın oluşturulması ve yürütülmesi ile ilgili olan bütün kurum ile kuruluş-lardır.

YANIT: A

35

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

6. Halk diliyle devletin milletten aldığı kay-naklarla ne yaptığı hakkında tüm hikâyeyi ve gerçekleri topluma doğru bir biçimde anlatması olarak da tanımlanabilen kav-ram aşağıdakilerden hangisidir?

A) Saydamlık B) MisyonC) VizyonD) Hesap verilebilirlikE) Yanılsama

AÇIKLAMASaydamlık, halk diliyle devletin milletten aldığı kaynakları ne yaptığını anlatmasıdır. Yani devle-tin yaptığı işlerle ilgili gerçeklerden tasarruf etme-diği durumu anlatır.

YANIT: A

7. Mali yönetim için açık ve net bir yasal, dü-zenleyici ve idari çerçeve oluşturulması Mali Saydamlık iyi Uygulamalar Tüzüğü temel standartlarından biri değildir?

A) Bütçe sürecinin açık olmasıB) Bilginin kamuya açık olmasıC) Rollerin ve sorumlulukların açık olmasıD) Denetimin ve istatistiki veri yayınlarının

bağımsız olmasıE) Matematiksel değerlendirme zorunluluğu

AÇIKLAMAIMF’nin geliştirdiği Mali Saydamlık İyi Uygulamalar Tüzüğünde 4 temel standart vardır. Bunlar;• Rollerin ve sorumlulukların açık olması• Bütçe sürecinin açık olması• Bilginin kamuoyuna açık olması• Denetim ve istatistiki yayınların bağımsız ol-

masıYANIT: E

8. Kamuya geçmiş, şimdiki ve geleceğe yö-nelik planlanmış mali faaliyetlere ve temel mali risklere ilişkin kapsamlı bilgi sağ-lanması Mali Saydamlık iyi Uygulamalar Tüzüğü’nde yer alan temel standartlardan hangisinin kapsamına girmektedir?

A) Rollerin ve sorumlulukların açık olmasıB) Bütçe sürecinin açık olmasıC) Bilginin kamuya açık olmasıD) Denetimin ve istatistiki veri yayınlarının


AÇIKLAMAMali Saydamlık İyi Uygulamalar Tüzüğünde yer alan bilginin kamuoyuna açık olmasından kasıt, kamuya geçmiş, şimdiki ve gelecek için planlan-mış tüm faaliyet ve risklerle ilgili kapsamlı bilgi ver-mektir.

YANIT: C

9. I. IMF II. OECD III. Dünya Bankası Yukarıdakilerden hangisi saydamlıkla ilgi-

li uluslararası standartlar düzenleyen ku-ruluşlar arasında yer alır?

A) I B) II C) IIID) I ve II E) I, II ve III

AÇIKLAMAOECD, IMF ve Dünya Bankası mali saydamlık kavramını belli standartlara bağlayarak analiz edil-mesine olanak sağlamışlardır.

YANIT: E


36

10. Mali verilerin kabul edilmiş kalite stan-dartlarını karşılaması Mali Saydamlık iyi Uygulamalar Tüzüğü’nde yer alan temel standartlardan hangisinin kapsamına gir-mektedir?



AÇIKLAMAMali Saydamlık İyi Uygulamalar Tüzüğünde yer alan denetimin ve istatistiki veri yayınlarının ba-ğımsız olması koşulu;• Mali verilerin kabul edilmiş kalite standartlarını

karşılamasını,• Mali faaliyetlerin etkili bir iç denetime tabi ol-

masını ve• Mali bilgilerin dış denetime tabi tutulmasınıkapsar.

YANIT: D

11. Aşağıdakilerden hangisi Mali Saydamlık iyi Uygulamalar Tüzüğü’nde yer alan te-mel standartlardan Bütçe Sürecinin Açık Olması kapsamına girmemektedir?

A) Gelir, gider tahminleri ve mali riskler konu-sunda açık ve anlaşılır bilgiler verilmesi

B) Mali bilgilerin zamanında ve belli bir dü-zenlilikte yayımlanması

C) Bütçenin parlamentoya mali yıl başlama-dan yeterli bir zaman öncesinde sunul-ması

D) Ödeneklerin kullanımının düzenli olarak yıl içinde izlenmesi ve değerlendirilmesi

E) Harcamaların yapılması ve gelirlerin top-lanması ile ilgili süreçlerin tam ve net ola-rak belirlenmesi

AÇIKLAMAMali bilgilerin zamanında ve belli bir düzenlilikte yayımlanması bilginin kamuya açık olması kapsa-mındadır.

YANIT: B

12. Aşağıdakilerden hangisi mali saydamlı-ğın ölçülmesi ve değerlendirilmesinde ça-lışmalar yapan sivil toplum örgütleri ara-sındadır?

A) Uluslararası Bütçe OrtaklığıB) Dünya BankasıC) IMFD) OECDE) WTO

AÇIKLAMAUluslararası Bütçe Ortaklığı, “Bütçe Öncelikleri” adıyla geliştirdiği sistemle bütçe bilgilerinin kamu tarafından erişilebilirliğini tespit etmeye çalışan bir sivil toplum örgütüdür.

YANIT: A

13. 2006 yılında uygulanmasına başlanan 5018 sayılı KMYKK ile mali yönetim ve kontrol sis-temimiz bütünüyle yeni bir anlayış çerçeve-sinde değiştirilmiş.

Aşağıdakilerden hangisi yeni anlayışın te-mellerini oluşturan unsurlardan biri değil-dir?

A) Hesap verebilirlik B) VerimlilikC) Monoton artış D) EtkinlikE) Saydamlık

AÇIKLAMA5018 sayılı KMYKK ile mali sistemimiz tümüyle yeni bir anlayış çerçevesinde değiştirilmiş, verim-lilik, etkinlik, hesap verebilirlik ve saydamlık kav-ramları üzerine inşa edilmiştir. Böylece 5018 sayılı KMYKK, mali saydamlığı kurumsal olarak yerleşti-ren temel düzenleme olmuştur.

YANIT: C M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

37


14. Mali saydamlığın belirlenen uluslararası kriterler çerçevesinde artması, aşağıdaki-lerden hangisini arttırır?

A) Finansal bozuklukların giderilmesiniB) Dış ticaret açığınıC) Toplam üretimiD) İthalatıE) Kamu yönetimine olan güveni

AÇIKLAMAMali saydamlığın belirlenen uluslararası kriterler çerçevesinde artması kamu yönetimine olan gü-veni artırır. Devlete güvenin artmasıyla riskler aza-lır bu da finansal maliyetlerin düşmesine, toplum-sal desteğin artmasına yol açar.

YANIT: E


15. Mali Saydamlık ve Uluslararası Standart-lar arasında yer alan “Mali Saydamlık İyi Uygulamalar Tüzüğü” aşağıdaki kurumlar-dan hangisi tarafından hazırlanmıştır?

A) Dünya BankasıB) OECDC) IMFD) ILOE) UNESCO

AÇIKLAMAMali saydamlık iyi uygulamalar tüzüğü IMF tarafın-dan hazırlanmıştır.

YANIT: C


1. Birey ve devlet arasındaki geleneksel çe-lişkinin en temel nedenlerinden ve gös-tergelerinden birisi aşağıdakilerden han-gisidir?

A) Yatırım harcamasıB) Transfer harcamasıC) Cari harcamasıD) Vergi E) Borçlanma

2. ’Politik süreç içerisinde yer alan aktörler (seçmenler, politikacılar, bürokratlar, bas-kı gruplar) kamu harcamalarını arttırmak-tadır. ’görüşü aşağıdaki yaklaşımlardan hangisine aittir?

A) Mali yanılsamaB) Mali saydamlıkC) Kamusal Tercihler KuramıD) Hesap verilebilirlikE) Performans saydamlığı

3. Saydamlığın olmaması aşağıdaki durum-lardan hangisini ortaya çıkarmaz?

A) Kamu maliyesini daha belirgin hale getirirB) Bugünkü ve gelecekteki vergi yüklerinin

gizlenebilmesini sağlar.C) Kamu harcamalarının faydalarının abar-

tılabilmesini sağlar.D) Bugünkü ve gelecekteki borç ödemele-

rinin düşük hesaplanabilmesine olanak sağlar.

E) Kamu maliyesi üzerinde düzensizlik oluş-turur.

MUR

AT

YAYIN

LARI

M

URAT

YA

YINLA

RI


38

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

4. Aşağıdakilerden hangisi mali yanılsama arttıkça gerçekleşir?

A) Milli gelir yükselirB) Devlet daralırC) Vergiler azalırD) Devlet geniş ve etkinsiz olurE) Devlet etkinleşir

5. Aşağıdakilerden hangisi Kamusal mali iş-lemlerde saydamlığın olanak sağladığı unsurlardan biri değildir?

A) Mali politikaların planlanması ile ilgili daha bilinçli bir kamuoyunun oluşması-na,

B) Mali politikaların uygulanması konusun-da hükümetlerin sorumlu tutulmasına

C) Makroekonomik politikaların daha iyi an-laşılmasına neden olur

D) Makroekonomik politikaların geçerlilik kazanmasını sağlar

E) Devlet faaliyetleri gözlemlenemez

6. Hükümetin yapısının ve fonksiyonlarının, mali politika planlarının, kamu sektörü he-saplarının ve mali hedeflerinin kamuoyu-na açık olması aşağıdakilerden hangisi-dir?

A) Kamusal Tercihler KuramıB) Performans saydamlığıC) Mali saydamlıkD) Vergi sürüklenmesiE) Hesap verilebilirlik

7. Gelişmiş ülkelerde kamu harcamalarının GSYİH içindeki payı 2000’li yıllarda % kaç dolaylarına kadar yükselmiştir?

A) 10-15B) 15-20C) 20-25D) 30-35E) 45-50

8. Aşağıdakilerden hangisi maliye politikası-nın ana konularından biri değildir?

A) Vergileri kimin ödeyeceğiB) Kamu finansmanına ilişkin borçlanma

stratejileriC) Kamu yatırım programlarıD) Faiz oranlarıE) İstihdam programları

9. Kamu sektörü ekonominin geri kalan kıs-mından açık bir şekilde ayırt edilmeli ve kamunun politika ve yönetim rolleri açık ve net bir biçimde ortaya konulması Ma-li Saydamlık iyi Uygulamalar Tüzüğü’nde temel standardından hangisinde bulun-maktadır?



10. Bütçenin hazırlanması belirli bir takvi-me göre ve çok iyi tanımlanmış makroe-konomik ve mali politika hedeflerinin reh-berliğinde yapılması, IMF tarafından ma-li saydamlığın ölçülmesi amacıyla ge-liştirilen Mali Saydamlık iyi Uygulamalar Tüzüğü’nde yer alan temel standartlardan hangisinin kapsamına girmektedir?



39

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

11. Mali bilgiler hesap verilebilirliğin geliştiril-mesine yönelik ve politika analizlerini ko-laylaştıracak yöntemlerle sunulması Ma-li Saydamlık iyi Uygulamalar Tüzüğü’nde yer alan temel standartlardan hangisinin kapsamına girmektedir?



12. Türkiye’de 2005’e kadar mali saydamlık raporları aşağıdakilerden hangisi tarafın-dan yayınlanmaktaydı?

A) TESEVB) TEPAVC) TESMERD) TOBBE) DPT

13. Mali saydamlığın değerlendirilmesine yö-nelik uygulanan anket sonuçları ile ya-pılan analizde aşağıdakilerden hangisi ‘Anket genel bilgileri’ sorularından biri değildir?

A) Bütçenin düzenlenmesiB) Bütçenin onaylanması, C) Bütçenin uygulanması, D) Rollerin ve sorumlulukların açık olmasıE) Hesap verme ve denetim ile performans

bilgileri

14. 5018 sayılı kanunun mali saydamlık başlıklı yedinci maddesinde; Her türlü kamu kayna-ğının elde edilmesi ve kullanılmasında dene-timin sağlanması amacıyla kamuoyu zama-nında bilgilendirilir.

Aşağıdakilerden hangisi bu amaçla yapı-lanlardan biri değildir?

A) Görev, yetki ve sorumlulukların açık ola-rak tanımlanması

B) Kamu idareleri tarafından sağlanan teş-vik ve desteklemelerin üç yılı geçmemek üzere belirli dönemler itibarıyla kamuoyu-na açıklanması

C) Uygulama sonuçları ile raporların kamu-oyuna açık ve ulaşılabilir olması,

D) Kamu hesaplarının standart bir muhase-be sistemi uygun bir muhasebe düzenine göre oluşturulması zorunludur.

E) Hükümet politikaları, kalkınma planları, yıllık programlar, stratejik planlar ile büt-çelerin hazırlanması

15. 5018 sayılı Kanun’la birlikte bütçe hazırla-ma süreci yeniden tanımlanmış. Aşağıdakilerden hangisi bunlardan biri değildir?

A) Performans esaslı bütçeleme sistemine geçiş

B) Orta vadeli mali politika ve planların açık-lanması

C) Hizmeti üreten kurumlara yetki devri ol-maması

D) Çok yıllı bütçeleme ve bütçenin kapsamlı bir paket olarak parlamentoya sunulması

E) Mali raporlama ve muhasebe standartla-rının uluslararası standartlara yakın bir çerçevede oluşturulmaya çalışılması


40

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI


1. D Birey ve devlet arasındaki geleneksel çe-lişkinin temel nedeni vergidir. Bu çelişki-nin en aza indirilmesi demokratik parle-menter sistemlerde vergi toplama ve har-cama yapma onayının parlamentoya bı-rakılmasıyla sağlanabilmiştir.

2. C Kamusal Tercihler Kuramı, kamu harca-malarındaki artış politik süreçle ilişkilen-dirmiş ve bu süreçte yer alan, seçmen, politikacı, bürokrat gibi aktörlerin çıkarla-rını maksimize etme davranışına bağla-mıştır.

3. A Saydamlığın olmaması kamu maliyesi-ni daha belirgin hale getirmez aksine be-lirsizlik oluşturur ve devlete olan güveni azaltır.

4. D Mali yanılsama, seçmenin kamusal ma-liyetlerini tam algılayamadığı için kamu-sal hizmetlere talebinin sürekli artması-dır. Bunun sonucunda seçmen taleplerini karşılamak çabasıyla devlet aşırı geniş-ler ve dolayısıyla etkinsizleşir.

5. E Mali saydamlık sonucu devlet faaliyetleri kamuoyu tarafından açıkça takip edilebi-leceğinden daha etkin ve verimli hale ge-lir.

6. C Soruda mali saydamlık tanımlanmıştır. Mali saydamlığın başlangıç noktası hü-kümetin maliye politikası uygulamalarını kamuoyu ile paylaşmasıdır.

7. E Gelişmiş ülkelerde kamu harcalarının GSYİH içinde ipayı 1913’te % 12 civarın-da iken 2000’lerde % 45-50 dolaylarına kadar yükselmiştir.

8. D Maliye politikası genel olarak kamu gelir ve giderlerinde yapılan düzenlemelerdir. Faiz oranları ise para politikasının araç-ları arasında yer alır.

9. A Rollerin ve sorumlulukların açık olması ilkesi toplumda kamu ve özel kesim ay-rımının net olarak yapılmasını ve kamu-nun rolünün açıkça belirlenmesini ifade eder.

10. B Bütçe sürecinin açık olması ilkesi, büt-çe takviminin, prosedürlerin, uygulama ve raporların açıkça belli olmasını ifade eder.

11. C Bilginin kamuya açık olması, kamuoyu-nun tüm mali faaliyetlerden bilgilendiril-mesini ve mali hesap verilebilirliği kolay-laştıracak yöntemler geliştirilmesini ifade eder.

12. A Türkiye’de mali saydamlık raporunu 2000 ve 2004’te TESEV, 2005’ten son-ra ise TEPAV yayınlamıştır.

13. D OECD’nin mali saydamlık ile ilgili düzen-lediği anketlerde hazırlanan sorularda şu bilgilere yöneliktir:

• Bütçenin düzenlenmesi• Bütçenin uygulanması• Bütçenin onaylanması• Hesap verme• Denetim• Performans

14. B Kamu idareleri tarafından sağlanan teş-vik ve desteklemelerin bir yılı geçmemek üzere belirli dönemler itibarıyla kamuoyu-na açıklanması, 5018 sayılı kanunun 7. maddesinde değinilen konular arasında yer almaz.

15. C 5018 sayılı kanun, hizmeti üreten kurum-lara yetki devri ve bu yetki devri çerçeve-sinde görev ve sorumlulukların yeniden tanımlanması şartı getirmiştir.

41

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

ARA DENEME SINAVI - 1

1. Aşağıdakilerden hangisi yönetim süreci-nin temel ilkeleri arasında yer almaz?

A) PlanlamaB) ÖrgütlenmeC) TutundurmaD) KoordinasyonE) Denetim

2. Aşağıdaki kamu yönetimi faaliyetleri için-de hangisi kamu hizmetlerinin sunulma-sı veya toplumun düzeni ve ihtiyaçlarının karşılanması için gerekli faaliyetleri kap-samaktadır?

A) Yürütme faaliyetleriB) Yasama faaliyetleriC) Yargı faaliyetleriD) Denetim faaliyetleriE) Siyasi faaliyetler

3. Aşağıdakilerden hangisi kamu yönetimi-nin temel unsurları arasında yer almaz?

A) Kamu görevlileriB) Kamu politikalarıC) Mali kaynakD) PaydaşlarE) Halk

4. Aşağıdakilerden hangisi yeni kamu ma-li yönetiminde öne çıkan ilkeler arasında yer almaz?

A) SaydamlıkB) Hesap verebilirlikC) Stratejik planlamaD) YönetişimE) Edilgenlik

5. Aşağıdaki kavramlardan hangisi toplum ve devlet ilişkilerinde karşılıklı etkileşi-me dayalı yeni bir yönetim tarzını ifade et-mektedir?

A) Stratejik planlamaB) YönetişimC) BilişimD) KatılımcılıkE) Saydamlık

6. Aşağıdakilerden hangisi uzun vadeli mali öngörüleri dünyada ilk hazırlayan ülkeler arasında yer almaz?

A) Yeni ZelandaB) ABDC) NorveçD) PolonyaE) İngiltere

7. Aaron Wildawsky’e göre aşağıdakilerden hangisi bütçelemenin sadece bir yıllık te-melde ele alınmasının yol açabileceği sa-kıncalar arasında sayılmaz?

A) Aşırı gelir sorunuB) Aşırı harcama sorunuC) Uzağı iyi görememe sorunuD) Muhafazakarlık sorunuE) Dar görüşlülük sorunu

8. Aşağıdakilerden hangisi Dünya Bankası tarafından bir reform yaklaşımı olarak ge-liştirilmiş ve çok yıllı bütçelemenin bir for-mu haline gelmiş modeldir?

A) Kısa vadeli gelir sistemiB) Orta vadeli gelir sistemiC) Orta vadeli harcama sistemiD) Kısa vadeli harcama sistemiE) Tabandan tavana bütçeleme sistemi


42

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

9. Aşağıdakilerden hangisi Hollanda’da uy-gulanan çok yıllı bütçeleme sistemi için söylenemez?

A) IMF’ye göre Hollanda’daki bütçe sistemi-nin saydamlığı dünyadaki en iyi uygula-malardan biridir.

B) Oldukça detaylı bir çok yıllı bütçe uygula-ması mevcuttur.

C) Tahminler harcamacı bakanlıkların ve onlara bağlı büroların varsayımlarından oluşur.

D) Tabandan tavana bir çok yıllı bütçeleme söz konusudur.

E) Her harcama kalemi için ayrı ayrı değil toplam harcamalar için çok yıllı tahminler yapılmaktadır.

10. Türkiye’de bütçe hazırlık süreci aşağıda-kilerden hangisi ile başlar?

A) Maliye Bakanlığı’nın Orta Vadeli Mali Planı hazırlamasıyla

B) Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlı-ğınca Hazırlanan Orta Vadeli Programın Bakanlar Kurulu tarafından kabul edilme-siyle

C) Maliye Bakanlığı’nın bütçe çağrısı yap-masıyla

D) Yüksek Planlama Kurulunun Orta Vadeli Mali Planı Resmi Gazetede yayınlama-sıyla

E) Bakanlar Kurulunun merkezi yönetim bütçe tasarısını TBMM Başkanlığına sunmasıyla

11. Aşağıdakilerden hangisi örgütü hedefle-rine ulaştırabilmek için verilen kararların formülasyonu, uygulanması ve değerlen-dirilmesi bilimi ve sanatıdır?

A) Stratejik yönetimB) Faaliyet raporuC) Performans planlamasıD) Mali denetim raporuE) Stratejik planlama

12. Planlama Programlama Bütçeleme Siste-minin temel unsurları ile ilgili aşağıdaki-lerden hangisi yanlıştır?


B) Hedefler bazında mevcut programların çıktılarının analizi

C) Bütçe yılı ve izleyen birkaç yıl için progra-mın toplam maliyetinin belirlenmesi

D) Çok yıllı harcama programının formülas-yonu

E) Birimlerin ortak fonksiyonlar ve alt fonksi-yonlar içinde gruplanması

13. Türkiye’de 5018 sayılı kanuna göre strate-jik planlama hazırlamakla yükümlü idare-lerin ve stratejik planlama sürecine ilişkin takvimin tespitine aşağıdakilerden hangi-si yetkilidir?

A) Maliye BakanlığıB) Bakanlar KuruluC) Devlet Planlama Teşkilatı MüsteşarlığıD) Hazine MüsteşarlığıE) İç işleri Bakanlığı

14. Amaçların gerçekleştirilebilmesine yöne-lik spesifik ve ölçülebilir alt amaçlara ne ad verilir?

A) VizyonB) MisyonC) DurumD) HedefE) Sonuç

15. Kuruluştan etkilenen veya kuruluşu etki-leyen kuruluş içindeki kişi, grup veya var-sa bağlı kuruluşlara ne ad verilir?

A) Hizmet alanlarB) İç paydaşlarC) Dış paydaşlarD) YararlanıcılarE) Tedarikçiler

43

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

16. Vergi mükellefi olan seçmenlerin dev-let tarafından sunulan mal ve hizmetle-rin kendilerine olan maliyetlerini fark et-memelerinden dolayı, kamusal mal ve hiz-metlere olan taleplerini sürekli arttırmala-rına ne ad verilir?

A) Mali anesteziB) Mali yanılsamaC) Mali saydamlıkD) Mali sürüklenmeE) Mali olay

17. Aşağıdakilerden hangisi mal ve hizmet sunumunda etkinliğin değerlendirilmesi-ne yarayan ve bu değerlendirmeyi kolay-laştıran bilgilerin sunulmasını ifade eder?

A) Performans saydamlığıB) Mali saydamlıkC) Hukuksal yargı saydamlığıD) Hesap verebilirlikE) Mali uyum

18. Aşağıdakilerden hangisi TEPAV’ın Türkiye’de mali saydamlığı değerlendir-meye yönelik saptadığı temel ilkelerden biri değildir?

A) Kamu sektörünün ekonomide sahip oldu-ğu rol ve sorumlulukların açık olması.

B) Kamuoyuna bilgi sunma ve raporlama düzeyi

C) Bütçenin hazırlanma ve onaylanma süre-cinde açıklık.

D) Kesin hesapların parlamento tarafından onaylanması.

E) Mali istatistiklerin raporlanmasında ku-rumsal bağımlılıkların arttırılması.

19. Ülkemizde 1994 ve 2001 krizlerinin ardın-dan kamu mali yönetim sistemine yönelik yapılan reformların en önemlisi aşağıda-kilerden hangisidir?

A) 4749 Sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetimi Kanunu

B) 4734 Sayılı Kamu İhale KanunuC) 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kont-

rol KanunuD) 4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı KanunuE) 6085 Sayılı Sayıştay Kanunu

20. Aşağıdakilerden hangisi D. Mueller’in devletin büyümesine ilişkin öne sürdüğü temel öğelerden biri değildir?

A) Çıkar gruplarıB) Devlet bürokrasisinin çıkarlarıC) Gelirin yeniden dağılımıD) Özel sektörün büyümesiE) Kamusal malların üretilmesi

1. C2. A3. D4. E5. B

6. D7. A8. C9. E

10. B

11. A12. E13. C14. D15. B

16. B17. A18. E19. C20. D

YANITLAR


44

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

ARA DENEME SINAVI - 2

1. Aşağıdakilerden hangisi geniş anlamda kamu yönetimini tanımlar?

A) Kamu hizmetlerinin maliyet koşullarına göre merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasındaki dağılımının denetlenmesidir.

B) Yürütme alanındaki kamusal faaliyetler-dir.

C) Yasama alanındaki kamusal faaliyetler-dir.

D) Yargı alanındaki kamusal faaliyetlerdir.E) Yasama, yürütme ve yargı alanındaki ka-

musal faaliyetlerdir.

2. Aşağıdaki kamu yönetimi temel ilkelerin-den hangisi kamu hizmetinin değişen ko-şullara ve kamunun ihtiyaçlarına uyumlu biçimde görülmesi gerektiğini ifade eder?

A) Süreklilik ilkesiB) Değişkenlik ve uyum ilkesiC) Eşitlik ilkesiD) Tarafsızlık ilkesi E) Adalet ilkesi

3. Kamu gereksinimlerinden doğan hizmet-lerin yapılabilmesi amacıyla gelirlerin top-lanması ve gerekli yerlere harcanması için devletin yaptığı işlemlere ne ad veri-lir?

A) Kamu mali yönetimiB) Kamu nakit yönetimiC) Borç yönetimiD) Kamu malları yönetimiE) Kamu risk yönetimi

4. Aşağıdakilerden hangisi yönetişimin te-mel ilkelerinden biri değildir?

A) Hukuka bağlılıkB) KatılımcılıkC) EtkinlikD) ÖngörülemezlikE) Adillik

5. Aşağıdakilerden hangisi katılımcılığın ka-mu mali yönetimine katkıları arasında yer almaz?

A) Tüm taraflar arasında ortak bir dil oluşur.B) Saydamlık artar.C) Devlete olan güven sarsılır.D) Vatandaşların fikirleri ile gerçek veriler

elde edilebilir.E) Kamu gücünün kötüye kullanılmasını ön-

ler.

6. Uzun vadeli mali öngörüler hazırlayan aşağıdaki ülkelerden hangisi en uzun va-deli mali projeksiyonu yapan ülkedir?

A) HollandaB) İngiltereC) NorveçD) AlmanyaE) Japonya

7. Aşağıdakilerden hangisi mali disiplin kav-ramını açıklar?

A) Bütçelerin sadece bir yıllık temelde hazır-lanması.

B) Kamusal gelir ve hizmetlerin idareler ara-sı paylaştırılması.

C) Kamusal kaynakları ulusun stratejik ön-celiklerine göre tahsis etmek.

D) Kamu gelir ve giderlerini dengede tutabil-mek

E) Ekonomik istikrar ve büyüme kararları arasında denge kurabilmek

8. Aşağıdakilerden hangisi çok yıllı bütçe-leme yaklaşımın faydaları ve üstünlükle-ri arasında sayılamaz?

A) Tutarlı bir kaynak-harcama dengesi kuru-lur.

B) Daha şeffaf bir planlama ve bütçeleme süreci oluşturulur.

C) Orta vadeli bütçe öngörüleri, gelecekteki tahminlerin mali strateji ile uyumlu olup olmadığını ortaya koyar.

D) Bütçe sürecine süreklilik, devamlılık ve tutarlılık kazandırır.

E) Bütçe sürecinde yer alan bakanlıkların katılımını azaltarak otoriteyi güçlendirir.

45

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

9. Amacı, kaynakları ulusun stratejik önce-liklerine göre tahsis etmek ve bunların ge-nel mali hedeflerle uyumunun sağlanması olan belgeye ne ad verilir?

A) Orta Vadeli Mal ÇerçeveB) Orta Vadeli Bütçe ÇerçevesiC) Orta Vadeli ProgramD) Kesin Hesap Kanun TasarısıE) Yapısal Uyum Programı

10. Türkiye’de bütçe hazırlık sürecinde yer alan Orta Vadeli Mali Planı aşağıdakiler-den kangisi karara bağlar?

A) Maliye BakanlığıB) TBMM Genel KuruluC) Yüksek Planlama KuruluD) Devlet Planlama TeşkilatıE) Bakanlar Kurulu

11. Kamu sektöründe stratejik planlama ile il-gili aşağıdakilerden hangisi doğru değil-dir?

A) Kamu sektöründeki en eski uygulamalar-dan biridir.

B) Amerika’da 1993’te çıkartılan Kamu Per-formansı ve Sonuçları Kanunuyla kamu kurumlarında stratejik planlamaya geçil-miştir.

C) Amerika’da 1993 yılında başlayan reform süreci 1997’de bütün kurumlarda uygu-lanmaya başlamıştır.

D) İngiltere’de Kamu Hizmetleri Sözleşmesi ile ulusal ölçekte ki amaç ve hedefler be-lirlenmektedir.

E) Kamu sektöründe hazırlanan stratejik planlarda özel sektör planlarından farklı olarak siyasi yapı tarafından atanmış yö-neticiler söz konusudur.

12. Türkiye’de 5018 Sayılı Kamu Mali Yöneti-mi ve Kontrol Kanunu hangi yıldan itiba-ren tüm hükümleri ile Türk mali yönetim sistemi içinde yürürlüğe girmiştir?

A) 2002B) 2003C) 2005D) 2006E) 2009

13. Aşağıdaki yöntemlerden hangisinin kap-samında kuruluşun güçlü ve zayıf yönle-ri ile kuruluş dışında oluşabilecek fırsatlar ve tehditler belirlenir?

A) Kuruluş içi analizB) Kuruluş dışı analizC) GZFTD) Çevre analiziE) Misyon

14. ‘Kuruluşun hizmetlerine ilişkin politikala-rın uygulanması ile elde edilecek sonuçlara amaç denir.’

Aşağıdakilerden hangisi amaçların özel-likleri ile ilgili yanlış bir ifadedir?

A) Kuruluşun misyonunu gerçekleştirmesi-ne katkıda bulunmalıdır.

B) Misyon vizyon ve temel değerlerle uyum-lu olmalıdır.

C) Hedefler için bir çerçeve çizmelidir.D) Kısa bir zaman dilimini kapsamalıdır.E) İddialı ama gerçekçi ve ulaşılabilir olmalı-

dır.


46

M

URAT

YA

YINLA

RI

15. Aşağıdakilerden hangisi misyon bildiri-minde dikkat edilmesi gereken hususlar-dan değildir?

A) Özlü, açık ve çarpıcı şekilde ifade edilir.B) Hizmetin yerine getirilme sürecini tanım-

lar.C) Yasal düzenlemelerle kuruluşa verilmiş

olan görev ve yetkiler çerçevesinde be-lirlenir.

D) Kuruluşun hizmet sunduğu kişi ve kuru-luşlar belirtilir.

E) Kuruluşun sunduğu hizmet veya ürünler tanımlanır.

16. Aşağıdakilerden hangisi mali saydamlık sayesinde olanaklı hale gelen durumlar-dan biri değildir?

A) Mali politikaların planlanmasını kolaylaş-tırır.

B) Mali politikaların sonuçları ile ilgili daha bilinçli bir kamuoyu oluşmasını sağlar

C) Kamu otoritesinin egemenlik gücünün artmasına yol açar.

D) Mali politikaların uygulanmasından hükü-metlerin sorumlu tutulmasını sağlar.

E) Makroekonomik politikaların ve seçimle-rin daha iyi anlaşılmasına olanak tanır.

17. Maliye politikasını iktisat politikasından ayıran temel fark aşağıdakilerden hangi-sidir?

A) Sürecin siyasi karar alma süreci çerçeve-sinde belirleniyor olması.

B) Ekonomik istikrara yönelik olmamasıC) Gelir dağılımını öncelikli hedef olarak be-

lirlemesiD) Siyasi otoritenin denetiminde yürütülme-

siE) Ekonomiye iradi müdahaleler gerektir-

mesi

18. Türkiye’de mali saydamlığın değerlendi-rilmesine yönelik “Mali Saydamlık Raporla-rı” 2005’ten itibaren aşağıdakilerden han-gisi tarafından hazırlanmaktadır?

A) TESEVB) DPTC) TÜİKD) TEPAVE) TESMER

19. Aşağıdaki kuramlardan hamgisine göre ekonomik ve sosyal sorunlar devletin bü-yümesi ile birlikte ortaya çıkmaktadır?

A) MerkantilistlerB) Talep Yönlü KuramcılarC) KeynesyenlerD) Çağdaş KeynesyenlerE) Kamusal Tercih Kuramcıları

20. Türkiye’de mali saydamlığın sağlanma-sı için gerekli düzenlemelerin yapılması ve önlemlerin alınmasından kamu idare-leri sorumludur. Bu hususların izlenme-si aşağıdakilerden hangisinin sorumlulu-ğundadır?

A) Bakanlar KuruluB) Devlet Planlama Teşkilatı MüsteşarlığıC) Hazine MüsteşarlığıD) İç İşleri BakanlığıE) Maliye Bakanlığı

1. E2. B3. A4. D5. C

6. A7. D8. E9. B

10. C

11. A12. D13. C14. D15. B

16. C17. A18. D19. E20. E

YANITLAR

47

ÜNİTE

M

URAT

YA

YINLA

RI KAMU NAKİT YÖNETİMİ 5Öğretmen Diyor ki! Bu üniteye çalışırken özellikle Tek Hazine Hesa-bı, Tek Hazine Cari Hesabı ve Hazine Nakit Açığı başlıklı konulara çok dikkat etmelisiniz.



– 3

KAMU NAKİT YÖNETİMİDevlet Hazineleri klasik maliye görüşünün egemen olduğu dönemlerde sadece devletin kasası du-

rumundaydı. Çağdaş maliye görüşü ile birlikte devletin hem nakit yönetimi hem de borç yönetimi görev-lerini üstlendi. Klasik nakit yönetimi işlemleri Hazine işlemlerinden sadece devletin gelir ve giderlerinin yer ve zaman açısından denkleştirilmesi faaliyetlerini içermektedir. Ancak günümüz modern nakit yöne-timinde sadece devlet harcamalarının aksamaksızın yapılması değil, aynı zamanda maliyet ve etkinlik unsurlarının da göz önünde bulundurulması nakit yönetiminin temel hedefleri olarak uygulanmaktadır. Modern nakit yönetiminde nakit yönetiminin borç yönetimi; bütçe; likidite yönetimi para politikası ve finansal piyasaların gelişimine yönelik etkileri değerlendirilmektedir.

Etkin nakit yönetiminin temel amacı devletin yükümlülüklerinin zamanında ve tam olarak yerine ge-tirilmesinin yanı sıra bu sürecin mümkün olan en düşük maliyet ve makul risk düzeyi ile yürütülmesidir.

Nakit yönetimi şu süreçlerden oluşur: ➣ Bütçeler doğrultusunda kamu gelir ve giderlerine ilişkin nakit akımları oluşmak, ➣ Hazinelerce bu akımların gerçekleşme zamanlarına ilişkin tahminler yapmak, ➣ Hedeflenen nakit rezervi seviyesine göre nakit programları hazırlamak, ➣ Finansman programları yapmak.

İyi bir kamu nakit yönetiminin sahip olması gereken temel özellikler şu şekilde sıralanabilir: ➣ Kamu nakit kaynaklarının merkezileştirilmesi ve Tek Hazine Hesabı’nın (THH) kurulması, ➣ Nakit akımlarına ilişkin tahminlerin doğru bir şekilde yapılması, nakit giriş ve çıkış zamanlarının denkleştirilmesi,

➣ Ödeme sistemlerinin geliştirilmesi, ➣ Kurumsal ilişkilerin güçlendirilmesi, ➣ Nakit ve borç yönetiminin uyumlaştırılması, ➣ Gelir idareleri ve harcama birimleri arasındaki bilgi paylaşımının sağlanması, ➣ Hazine nakit rezervindeki değişimlerin dengelenmesi ➣ Nakit rezervindeki kısa dönemli dalgalanmaların en aza indirilmesi, ➣ İşlem maliyetinin azaltılması, ➣ Borçlanmanın ve borçlanma maliyetinin azaltılması.

Ülkemizde Hazinenin nakit yönetimi 1972’den itaberen Tek Hazine Hesabının kurulmasıyla bir prog-ram dahilinde yapılmaya başlanmıştır. 2002 yılında yürürlüğe giren 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanunla nakit yönetiminin modernizasyonu çalışmaları baş-latılmıştır. Ülkemizde de, 2002 yılından itibaren nakit ve borç yönetimi çerçevesinde gerçekleştirilen işlemler Hazine Müsteşarlığı bünyesinde Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğü ve Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü’nün ilgili birimleri tarafından yerine getirilmektedir.

KAMU GELİR VE GİDERLERİNİN zAMAN VE YER BAKIMINDAN UYUMLAŞTIRILMASIHazinenin nakit yönetimi anlamında en klasik işlevlerinden biri kamu gelirleri ve giderleri arasında

zaman ve yer bakımından meydana gelen uyumsuzlukları gidermektir.Nakit akımlarının zaman bakımından uyumlaştırılması, nakit akımları arasındaki zaman farklılıkla-

rının giderilmesi ve gelirlerin giderlerle uyumlaştırılmasını içerir. Devletin vergi gelirleri özellikle gelir, kurumlar ve servet vergileri belirli zamanlarda ve taksitlerle tahsil edilir. Dolaylı vergiler ise, sağladık-ları hasılat yönünden iniş ve çıkışlar gösterebilmektedir. Devletin giderlerinden bir kısmı ise süreklilik gösterir (Memur ve işçilerin maaş ve ücretleri, kiralar, faiz ödemeleri gibi). İşte nakit yönetmi açısından Hazinenin bu fonksiyonu, devlet gelir ve giderlerini zaman bakımından uyumlaştırmaktır.



48

Nakit akımlarının yer bakımından uyumlaştırılması; gelirlerin toplandığı ve giderlerin yapıldığı yerle-rin farklılığı nedeniyle de ortaya çıkan dengesizliğin giderilmesini içerir. Ülkede her bölgede, her yörede aynı miktarda gelir elde edilememektedir. Yeterli gelir elde edilemeyen giderlerin gelirlerden fazla oldu-ğu bölgelere, gelirlerin giderlerden fazla olduğu bölgelerden para nakledilmesi gerekmektedir.

TEK HAzİNE HESABINakit yönetimde kamu kurumlarının tüm tahsilatları Hazineye ait tek bir hesapta toplanarak ve öde-

meler buradan gerçekleştirilmektedir. Tek Hazine Hesabı (THH) klasik ve modern nakit yönetiminin en önemli unsurlarından birisidir. Çağdaş nakit yönetiminde THH sadece bir banka hesabı olmanın ötesindedir. THH, devletin bütün gelirlerinin toplandığı, bütün giderlerinin gerçekleştirildiği ve banka he-saplarının konsolidasyonu yoluyla devletin nakit pozisyonunun gün sonları itibarıyla ortaya konulduğu tek bir banka hesabı veya birleştirilmiş banka hesaplarının tamamıdır.

Hazinenin zaman ve yer bakımından uyumlaştırılma görevi THH aracılığı ile gerçekleştirilmektedir.THH’nin aşağıdaki şartları karşılaması zorunludur:

➣ THH nakit kaynakların tam konsolidasyonunu sağlayacak şekilde bütün devlet organlarını kap-samalıdır,

➣ Devlete ait banka hesapları birleştirilmiş yapıda ve elektronik bankacılığın elverdiği ölçüde ger-çek zamanlı olmalıdır,

➣ Hazine nakit yönetiminden sorumlu birim dışındaki hiç bir devlet kuruluşunun yönetiminde her-hangi bir banka hesabı olmamalıdır.

➣ Bütçe kapsamındaki kurum ve kuruluşlar, kamu fonlarını kullanan bütün kuruluşlar kapsam dâhilinde olmalıdır.

THH uygulamasının temel amaçlarından birisi devlete ait nakit kaynakların atıl kalmasının engel-lenmesi, banka hesap bakiyelerinin değerlendirilebilmesi ve etkin bir şekilde devletin giderlerine tahsis edilebilmesidir.

Ülkemizde Hazine nakit yönetimi 1972 yılından 2007 yılına kadar Tek Hazine Hesabı adı verilen bu yöntemle yürütülmüştür. Merkez Bankası’nın muhabiri konumundaki T.C. Ziraat Bankası (TCZB) üzerinden uygulanmıştır.

2007’de ise nakit yönetiminin modernizasyonu Hazine, TCMB ve Maliye Bakanlığı arasında “Tek Hazine Cari Hesabına İlişkin Protokol” imzalanmıştır. Bu karar doğrultusunda kamu bankasına sağla-nan imtiyaz olarak değerlendirilen THH Sisteminin kaldırılması kararlaştırılmıştır. Nakde Dayalı Ödeme Sistemi diğer bir ifadeyle Tek Hazine Cari Hesabı benimsenmiştir.

TEK HAzİNE cARİ HESABITek Hazine Cari Hesabı uygulamasının THH’ye göre en büyük farkı taşrada Hazine’nin günlük nakit

programında bulunmayan bir ödemenin yapılmaması ve tahsilatların da herhangi bir ödeme için kulla-nılmadan doğrudan doğruya Hazine’ye aktarılmasıdır.

Tek Hazine Cari Hesabı ile Hazine, günlük olarak nakit programını hazırlar. Ödeme talimatını ve-rir. Buna paralel olarak nakit, Merkez Bankası’ndaki Hazine hesaplarından TCZB’deki Hazine Tediye Hesabı’na aktarılır. Bu tutarlar Ziraat Bankası tarafından en geç saat 10’a kadar bütün yurttaki muha-sebe birimlerinin tediye hesaplarına transfer edilir. TCZB, hak sahiplerine ödemeleri yaptıktan sonra hesapta kalan tutarları gün sonunda Hazine’nin TCZB’deki tediye hesabına iade eder.

HAzİNE NAKİT PROGRAMINakit yönetiminde etkinliğin genel kabul görmüş temel ölçülerinden birisi gerçekleşen nakit akımları-

nın öngörülerden ne ölçüde saptığıdır. Bu çerçevede nakit yönetimi için teknik olarak güçlü bir tahmin ve programlama altyapısının bulunması zorunludur. Hazine, nakit programı ile nakit girişleri ve çıkışlarının farklı zamanlardaki düzeylerini gerçekçi bir şekilde tahmin edilmesini, sağlamaya çalışmaktadır. Ayrıca nakit programı ile borçlanma yoluyla sağlanması gereken finansman ihtiyacı da belirlenir.

HAzİNE NAKİT AçIĞI VE fİNANSMANIHazine nakit dengesi genel bütçe kapsamında tahsil edilerek Hazine hesaplarına aktarılan vergi ve

vergi dışı gelirler ile yine genel bütçede yer alan ödenekler çerçevesinde Hazine hesaplarından aktarı-larak ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca gerçekleştirilen harcamalar arasındaki farkı ifade eder. Nakit dengesinin pozitif değer alması nakit fazlasını, negatif değer alması ise nakit açığını göstermektedir. Hazine’nin nakit olarak finanse ettiği miktarı bulmak için bütçe dengesinden aynı dönemde emanete alınan yani nakden ödenmeyen paraları düşmemiz buna karşılık henüz bütçeye gider yazılmadığı halde avans olarak ödenen paraları eklememiz gerekmektedir. Görüldüğü gibi bütçe dengesi ve nakit dengesi arasındaki farklılık avanslardan ve emanetlerden kaynaklanmaktadır. Avans peşin ödenmiş bir tutar olduğu için bütçeye gider yazılmasa da Hazine nakit dengesinde ödeme olarak yer alır. Emanetler ise yaptırılan iş karşılığında yapılan ödeme olduğu için bütçeye gider yazılıp açığı etkilese de Hazine’den henüz para çıkmadığı için nakit dengesini etkilemez.

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

49

Nakit açığının finansmanı net borçlanma, borçlanma dışı finansman kaynakları ve kasa banka de-ğişimi ile sağlanmaktadır. Hazine nakit açığının en önemli finansman kaynağı ise iç ve dış borçlanmadır. Dolayısıyla nakit dengesini azaltan işlemler kamu borcunu arttırmaktadır.

Özelleştirme gelirleri, Tasarruf Mevdufatı Sigorta fonu’ndan sağlanan gelirler ile devirli ve garantili borç geri dönüşleri gibi fon girişleri Hazine nakit açığının finansmanında kullanılan borçlanma dışı kay-naklardır.

BİLİŞİM SİSTEMLERİ VE NAKİT YÖNETİMİTHH açısından otomasyon sistemleri, kamu mali yönetim sisteminin temel uygulamaları konumundadır.Hazine nakit yönetimi açısından da geliştirilen merkezi otomasyon sistemleri genel olarak merkezi

yönetim bütçesinin hazırlanması ve uygulanması ile muhasebe kayıtlarının tutulması ve kesin hesabın hazırlanması gibi süreçlerde kullanılmaktadır.

Ülkemizde de kamu mali yönetimi ile ilişkili olarak nakit yönetiminde geliştirilen otomasyon (bilişim) sistemleri şunlardır:

Kullanılan Sistem (Geliştirilen İdare) Açıklama

NYBS: Nakit Yönetimi Bilgi Sistemi(Hazine Müsteşarlığı)

Nakit yönetimi kapsamındaki; Nakit program ve gerçek-leşmelerin yapılmasına yönelik altyapının bulunduğu, na-kit talebinde bulunan kamu kuruluşlarının taleplerine iliş-kin çeşitli raporların üretildiği ilgili mevzuata aykırı işlem tesis eden kamu kuruluşlarının belirlediği, Türkiye Cum-huriyet Merkez Bankası nezdinde tutulup hazine hesap-larının anlık olarak takip edilebildiği nakit hareketlerinin izlenebildiği sistemdir.

KBS-KEÖS: Maliye Bakanlığı-Kamu Elekt-ronik Ödeme Sistemi(Maliyet Bakanlığı)

Nakit yönetiminin gider fonksiyonuna ilişkin olarak, Genel Bütçeli idarelerin nakit talepleri ve nakit aktarma işlemleri KBS (KEÖS) üzerinden yapılmaktadır.

e-Bütçe: Bütçe Yönetim veEnformasyon Sistemi (Maliye Bakanlığı)

Kurumların ayrıntılı harcama/finansman programlarının oluşturulması ve bunların revizesi ile ödenek kullanım planlaması yapılan sistemdir.

VEDOP: Vergi Dairesi Otomasyon Projesi (GİB)

Nakit yönetiminin vergi geliri tahsilat fonksiyonu Gelir İda-resi Başkanlığı tarafından yapılmaktadır.

NTAS : Nakit Talep Aktarım Sistemi(Hazine Müsteşarlığı)

5018 sayılı Kanuna ekli (I), (II) ve (IV) sayılı cetvellerde yer alan kamu idarelerinin nakit talepleri bu sistem üze-rinden alınmaktadır.

Kamu Haznedarlığı Bilgi Sistemi(Hazine Müsteşarlığı)

Kamu kurum ve kuruluşlarının bankalardaki varlık ve yü-kümlülüklerini izleyen bilgi sistemidir.

Ülkemizde Hazine, Maliye Bakanlığı ve TCMB arasında düzenlenen 31.7.2007 tarihli protokolle taşra ve merkezdeki bütün muhasebe birimlerinin bütün ödeme ve tahsilat işlemlerinin Kamu Elektronik Ödeme Sistemi (KEÖS) kapsamında tek bir yerde toplanması ve elektronik ortamda gerçekleştirilmesi öngörülmüştür.

KEÖS 2012 yılından itibaren genel bütçeye dahil tüm muhasebe birimlerinde uygulamaya açılmıştır. Ayrıca vergi dairelerinin ret ve iade ödemelerinde nakit talebi, gönderme emri oluşturulması ve bankaya aktarılması işlemleri de KEÖS üzerinden gerçekleştirilmektedir.

NAKİT YÖNETİMİ VE DİĞER POLİTİKALARLA ETKİLEŞİMİDevlet; ekonomideki reel ve finansal sektörle yakın bir etkileşim içindedir. Mesela nakit ve finansman

programlarına göre oluşan hazine rezerv seviyeleri para politikasını etkilemektedir.Nakit akımları borç ve maliye politikalarından doğrudan etkilenirken, oluşacak nakit akımlarına göre

yapılacak nakit uygulamalarıyla gerek para politikası gerekse borçlanma stratejilerinin uygulanmasına yardımcı olmaktadır. Borçlanma politikaları ve buna bağlı programların sağlıklı bir şekilde hazırlanması ancak borç yönetiminden sorumlu birimlerin nakit yönetiminden sorumlu ve güçlü bir tahmin kapasitesi-ne sahip birimler ile entegre olması ile mümkündür.

Kısa vadeli işlemlere ilişkin araçların ve kullanım zamanlarının belirlenmesinde nakit, borç ve likidite yönetiminden sorumlu birimlerin koordinasyon içinde olması, her üç faaliyetin de etkinliğinin ve şeffaflı-ğının artmasına; katkıda bulunmaktadır.

Ayrıca hazine tarafından yürütülen borçlanma politikası ve nakit yönetimi ile merkez bankası tarafın-dan yönetilen para politikasının uyumlu olması gerekmektedir. Ülkemizde hazine nakit rezervi TCMB’de tutulmaktadır. 2006 yılından itibaren de Hazine hesaplarında yüksek nakit rezervi bulundurulmaktadır. Hazine rezerv düzeyi ve rezervdeki değişim miktarı, likidite yönetimi ve Hazine-Merkez Bankası ilişkileri açısından önemli bir unsurdur.

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI


50

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

AÇIKLAMALI SORULAR

1. Aşağıdakilerden hangisi modern nakit yö-netiminde değerlendirilmesi gereken hu-suslar arasında sayılamaz?

A) Borç yönetimi B) Likidite yönetimiC) Para politikasıD) Finansal piyasalarE) Özel sektör nakit akışı

AÇIKLAMAKamu nakit yönetimi devlet harcamalarının aksa-madan yapılmasının sağlanması ve maliyet-etkin-lik unsurlarının gerçekleştirilmesi hedefiyle uygu-lanır. Bu nedenle öncelikli olarak borç yönetimi, bütçe ve likidite yönetimiyle ilgilidir. Bunların ya-nı sıra para politikası ve finansal piyasa değişimle-rinin etkilerini dikkate alır. Görüldüğü üzere amaç özel sektör dengesi değil kamu nakit dengesidir.

YANIT: E

2. Aşağıdakilerden hangisi iyi bir nakit yö-netiminin sahip olması gereken temel özelliklerden biri değildir?

A) Nakit akımlarına ilişkin tahminlerin doğru bir şekilde yapılması

B) Nakit giriş ve çıkış zamanlarının denkleş-tirilmesi

C) Kamu nakit kaynaklarının ademi merke-zileştirilerek bölümlenmesi

D) Nakit rezervindeki kısa dönemli dalga-lanmaların en aza indirilmesi

E) İşlem maliyetinin azaltılması

AÇIKLAMAKamu nakit yönetiminin sahip olması gereken te-mel niteliklerin başında kamu nakit kaynakları-nın merkezleştirilmesi ve Tek Hazine Hesabının (THH) kurulması gelir.

YANIT: C

3. Hazinenin gelirleri giderlerinden fazla olan bölgelerden gelirleri giderlerini kar-şılamayan bölgelere para nakletmesine ne ad verilir?

A) Nakit akımlarının yer bakımından uyum-laştırılması

B) Nakit akımlarının zaman bakımından uyumlaştırılması

C) Nakit akımlarının etkinlik bakımından uyumlaştırılması

D) Nakit akımlarının işlevsel bakımdan uyumlaştırılması

E) Nakit akımlarının fonksiyonel bakımdan uyumlaştırılması

AÇIKLAMASoruda nakit akımlarının yer bakımından uyum-laştırılması süreci tanımlanmıştır. Hazinenin klasik işlevlerinden birisi nakit akımlarının yer bakımın-dan uyumlaştırılması, diğeri de nakit akımlarının zaman bakımından uyumlaştırılmasıdır.

YANIT: A

4. Devletin bütün gelirlerinin toplandığı, bü-tün giderlerinin gerçekleştirildiği ve ban-ka konsolidasyonu yoluyla devletin nakit pozisyonunun gün sonu itibariyle ortaya konulduğu tek bir banka hesabı veya bir-leştirilmiş banka hesaplarının tamamına ne ad verilir?

A) TC Merkez Bankası Ana HesabıB) Fiyat Destekleme FonuC) Kamu Haznedarlığı HesabıD) Tek Hazine HesabıE) Maliye Bakanlığı Tek Hesabı

AÇIKLAMASoruda tanımlanan Tek Hazine Hesabı (THH), klasik ve modern nakit yönetiminin en önemli un-surlarından biridir.

YANIT: D

51

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

5. Hazine, TCMB ve Maliye Bakanlığı arasın-da “Tek Hazine Cari Hesabına İlişkin Proto-kol” kaç yılında imzalanmıştır?

A) 2002B) 2003C) 2005D) 2006E) 2007

AÇIKLAMAÜlkemizde nakit yönetiminin modernizasyonu pro-jesi kapsamında Hazine TCMB ve Maliye Bakan-lığı arasında 2007 yılında “Tek Hazine Cari Hesa-bına İlişkin Protokol” imzalanmıştır. Bu karar doğ-rultusunda THH sistemi kaldırılmış yerine “Nakde Dayalı Ödeme Sistemi” benimsenmiştir.

YANIT: E

6. Aşağıdakilerden hangisi Hazine Nakit Programı ve onun hazırlanışı ile ilgili yan-lış bir ifadedir?

A) Nakit programı hazırlanırken öncelikle bütçe gelir ve harcamaları izlenmelidir.

B) Devlet bütçesi ile nakit hareketleri arasın-da ilişki kurulmalıdır.

C) Sağlıklı ve güvenilir veriler kullanılmalı-dır.

D) Nakit akımlarındaki sapma derecesinin düşüklüğü borçlanmanın maliyetini düşü-rücü etkenler arasındadır.

E) Gelirlerin doğru ve isabetli tahmini gider-lere göre daha kolaydır.

AÇIKLAMAHazine Nakit Programı hazırlanırken gelirlere iliş-kin doğru ve isabetli tahminlerin yapılması, gelir-lerin etkilendiği değişkenlerin daha dışsal olması nedeniyle giderlere göre daha zordur ve daha bü-yük sapma oranları göstermektedir.

YANIT: E

7. Aşağıdakilerden hangisi hazine nakit açı-ğının finansmanında kullanılan borçlan-ma dışı kaynaklardan değildir?

A) Özelleştirme gelirleriB) Kamulaştırma – devletleştirmeC) Tasarruf mevduatı sigorta fonu gelirleriD) Devirli borç geri dönüşleriE) Garantili borç geri dönüşleri

AÇIKLAMAKamulaştırma ya da devletleştirme bir kamusal kaynak değildir. Tam tersine kamu harcaması ya-ni gideri oluşturur. Dolayısıyla da herhangi bir fi-nansman aracı değildir.

YANIT: B

8. Aşağıdakilerden hangisi nakit yönetimi-nin diğer politikalarla etkileşimi ile ilgili yanlış bir ifadedir?

A) Hazine rezerv seviyeleri para politikasını etkilemektedir.

B) Nakit akımları maliye politikalarından do-laylı olarak etkilenir.

C) Nakit akımlarında görülen beklenmeyen bir gelişme para piyasalarındaki kısa va-deli nakit işlemleri ile yönetilir.

D) Kısa vadeli işlemlere ilişkin araçların kul-lanım ve zamanlarının belirlenmesinde nakit, borç ve likidite yönetiminden so-rumlu birimler koordine çalışmalıdır.

E) Nakit yönetimi hazinenin yürüttüğü borç-lanma politikası ve TCMB’nın yürüttüğü para politikası ile uyumlu olmalıdır.

AÇIKLAMAHazinenin nakit akımları hem borçlanma hem de maliye politikaları ile dolaylı değil doğrudan etki-leşim içindedir.

YANIT: B


52

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

9. Nakit yönetiminin gider fonksiyonuna iliş-kin olarak, Genel Bütçeli İdarelerin nakit talepleri ve nakit aktarma işlemleri aşağı-dakilerden hangisi üzerinden yapılır.

A) Nakit Yönetimi Bilgi SistemiB) Bütçe Yönetim ve Enformasyon SistemiC) Kamu Elektronik Ödeme Sistemi (KEÖS)D) Nakit Talep Aktarım SistemiE) Kamu Haznedarlığı Bilgi Sistemi

AÇIKLAMANakit yönetiminin gider fonksiyonuna ilişkin ola-rak, Genel Bütçeli İdarelerin nakit talepleri ve nakit aktarma işlemleri Kamu Elektronik Ödeme Sistemi (KEÖS) üzerinden yapılmaktadır. Kamu Elektronik Ödeme Sistemi (KEÖS), Maliye Bakanlığının ge-liştirdiği bir otomasyon (bilişim) sistemidir.

YANIT: C

10. Türkiye’de hazine nakit rezervi aşağıdaki-lerden hangisinde tutulmaktadır?

A) TC Merkez BankasındaB) Maliye BakanlığındaC) Başbakanlık BütçesindeD) Cumhurbaşkanlığı BütçesindeE) T.C Ziraat Bankasında

AÇIKLAMATürkiye’de Hazine nakit rezervi TC Merkez Banka-sında tutulmaktadır.

YANIT: A

11. Bütçe dengesi ve nakit dengesi arasında-ki fark aşağıdakilerden hangisinden kay-naklanmaktadır?

A) Özelleştirme gelirleri ve kamulaştırma gi-derlerinden

B) Bağış ve yardımlardanC) Avans ve emanetlerdenD) Devirli ve garantili borç geri dönüşlerin-

denE) Transfer giderlerinden

AÇIKLAMABütçe dengesi ve nakit dengesi arasındaki fark avanslardan ve emanetlerden kaynaklanmaktadır. Çünkü avanslar, peşin ödendiği için bütçeye yazıl-maz, emanetler ise hazineden henüz para çıkma-dığı için nakit dengesini etkilemez.

YANIT: C

12. Nakit açığı ve bu açığının finansmanı ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğru değil-dir?

A) Nakit açığının finansmanı net borçlanma ile karşılanabilir

B) Nakit dengesini azaltan işlemler kamu borcunu arttırır.

C) Emanet ödemeleri yapıldığında hazine nakit dengesi etkilenir.

D) Nakit açığının finansmanında borçlanma dışı finansman kaynakları kullanılmaz

E) Nakit dengesi geleneksel borç düzeyini yönetmenin temelini oluşturur.

AÇIKLAMANakit açığının finansmanında net borçlanmanın yanı sıra borçlanma dışı finansman kaynaklarına da başvurulabilir.

YANIT: D

53

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

13. Aşağıdakilerden hangisi nakit yönetimi süreçleri ile ilgili yanlış bir ifadedir?

A) Bütçeler doğrultusunda kamu gelir ve gi-derlerine ilişkin nakit akımları oluşturmak

B) Hazinelerce nakit akımlarının gerçekleş-me zamanlarına ilişkin tahminler yapmak

C) Hedeflenen nakit rezervi seviyesine göre nakit programı hazırlamak

D) Finansman programları yapmakE) Görev ve yetki paylaşımını gerçekleştir-

mek

AÇIKLAMANakit yönetimi ile ilgili süreçler şu şekilde sırala-nabilir:• Bütçeler doğrultusunda kamu gelir ve giderle-

rine ilişkin nakit akımları oluşturmak• Hazinelerce nakit akımlarının gerçekleşme za-

manlarına ilişkin tahminler yapmak• Hedeflenen nakit rezervi seviyesine göre nakit

programı hazırlamak• Orta ve uzun vadeli borçlanma stratejilerine

bağlı finansman programları yapmakYANIT: E

14. Aşağıdakilerden hangisi Tek Hazine Cari Hesabının, Tek Hazine Hesabı ile arasın-daki temel farktır?

A) Taşrada hazinenin günlük nakit progra-mında bulunmayan bir ödemenin yapıl-maması ve tahsilatların da herhangi bir ödeme için kullanılmadan doğrudan ha-zineye aktarılması

B) Taşra teşkilatının günlük harcamalarının nakit çıkışları için hazine hesapları dışın-da ayrı hesaplar oluşturulması

C) Genel bütçeli idareler ile özel bütçeli ida-relerin yatırım harcamaları dışında kalan hesaplarının tek başlık altında toplan-ması ve günlük nakit akımlarının hazine kaynaklarından sağlanması

D) Muhasebe ödemeleri için ihtiyaç duyulan nakit toplamının haftalık dönem sonunda elde edilmesi

E) Nakit programının hazine tarafından ay-lık olarak hazırlanması ve ödeme tali-matlarının her hafta başında TC Merkez Bankasına verilmesi

AÇIKLAMATek Hazine Cari Hesabının, Tek Hazine Hesabın-dan en büyük farkı; taşrada hazinenin günlük na-kit programında bulunmayan bir ödemenin yapıl-maması ve tahsilatların da herhangi bir ödeme için kullanılmadan doğrudan hazineye aktarılmasıdır. Böylelikle eski sistemde oluşan nakit ihtiyacının haftalık dönem sonunda elde edilmesi uygulama-sı terk edilmiştir.

YANIT: A


54

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI


1. Türkiye’de nakit yönetiminin modernizas-yonunun yasal alt yapı çalışmalarını baş-latan 4749 sayılı kanun hangi yıl yürürlü-ğe girmiştir?

A) 2002B) 2003C) 2005D) 2007E) 2009

2. Aşağıdakilerden hangisi klasik maliye görüşünün nakit yönetimi ile ilgili düşün-celerinde biri değildir?

A) Hazine, sadece devletin kasası olarak kabul edilir.

B) Nakit yönetiminin tek amacı devlet harca-malarının aksamadan yürütülmesidir.

C) Nakit yönetimi devletin gelir ve giderle-rinin yer bakımından denkleştirilmesini içerir.

D) Nakit yönetimi devletin gelir ve giderleri-nin zaman bakımından denkleştirilmesini içerir.

E) Nakit yönetimindeki en önemli husus ma-liyet ve etkinlik koşullarının gerçekleştiril-mesidir.

3. Nakit akımları arasındaki zaman farklılık-larının giderilmesi ve gelirlerin giderlerle uyumlaştırılması sürecine ne ad verilir?

A) Nakit akımlarının yer bakımından uyum-laştırılması

B) Nakit akımlarının zaman bakımından uyumlaştırılması

C) Nakit akımlarının etkinlik bakımından uyumlaştırılması

D) Tek Hazine Hesabı uygulamasıE) Kamu finansman dengesi

4. Türkiye’de 2002 yılından itibaren nakit ve borç yönetimi çerçevesinde gerçekleştiri-len işlemler aşağıdakilerden hangisi tara-fından yerine getirilmektedir?

A) Ekonomik Araştırmalar Genel MüdürlüğüB) Muhasebat Genel MüdürlüğüC) Kamu Finansmanı Genel MüdürlüğüD) Gelirler Politikası Genel MüdürlüğüE) Milli Emlak Genel Müdürlüğü

5. Esas olarak genel bütçe kapsamında tah-sil edilmesi beklenen gelirler ile borç ser-visi dahil olmak üzere yapılması planla-nan harcamaların dönemler itibariyle be-lirlenmesi, buna göre ortaya çıkan Hazi-ne nakit açığının ortaya konması ve Hazi-ne nakit rezerv seviyesinin planlanması-na ne ad verilir?

A) Toplu Nakit YönetimiB) Tek Hazine HesabıC) Tek Hazine Cari HesabıD) Hazine Nakit ProgramıE) Hazine Nakit Açığı Finansmanı

6. Hazinenin nakit olarak finanse ettiği mik-tarı bulabilmek için bütçe dengesinden emanet paraları düştükten sonra aşağı-dakilerden hangisinin eklenmesi gerekir?

A) AvanslarB) Faiz dışı harcamalarC) Reel faiz giderleriD) Transfer harcamalarıE) Bütçe emanetleri

7. Aşağıdakilerden hangisi Hazine nakit açı-ğının en önemli finansman kaynağıdır?

A) Kasa-banka değişimleriB) Özelleştirme gelirleriC) Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu gelirleriD) İç ve dış borçlanmaE) İşsizlik fonu gelirleri

55

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

8. Türkiye’de nakit yönetiminin vergi geliri tahsilat fonksiyonu aşağıdakilerden han-gisi tarafından yürütülmektedir?

A) Bütçe ve Mali Kontrol Genel MüdürlüğüB) Gelir İdaresi BaşkanlığıC) Vergi Denetim Kurulu BaşkanlığıD) Muhasebat Genel MüdürlüğüE) İdari ve Mali İşler Dairesi Başkanlığı

9. Kamu Elektronik Ödeme Sistemi (KEÖS) hangi yıldan itibaren genel bütçeye dahil tüm muhasebe birimlerinde uygulamaya açılmıştır?

A) 2005B) 2009C) 2012D) 2014E) 2016

10. Kamu gelir ve giderlerinin zaman ve yer bakımından uyumlaştırılması işlemleri aşağıdakilerden hangisi tarafından ger-çekleştirilmektedir?

A) TCMBB) TBMMC) Maliye BakanlığıD) BaşbakanlıkE) Hazine

11. Nakit dengesinin negatif değer alması aşağıdakilerden hangisini ifade etmekte-dir?

A) Bütçe açığı olduğunuB) Birincil bütçe açığınıC) Nakit açığınıD) Nakit fazlasını E) Faiz dışı fazlayı

12. Kamu Elektronik Ödeme Sistemi aşağıda-ki idarelerden hangisi tarafından geliştiril-miştir?

A) Maliye BakanlığıB) Hazine MüsteşarlığıC) Kamu Finansmanı Genel MüdürlüğüD) BaşbakanlıkE) İçişleri Bakanlığı

13. Ülkemizde Hazine, nakit yönetimi 1972 ile 2007 yılı arasında aşağıdakilerden hangi-si ile yürütülmüştür?

A) Tek Hazine Cari HesabıB) Çoklu Hazine HesabıC) Yapısal Uyum HesabıD) TCMB nezdinde açılan FonlarE) Tek Hazine Hesabı

14. Aşağıdakilerden hangisi Kamu Haznedar-lığı Bilgi Sistemi ile ilgili doğru bir ifade-dir?

A) Maliye bakanlığı tarafından hazırlanmış bir bütçe yönetim sistemidir.

B) I, II ve III sayılı cetvellerde yer alan kamu idarelerinin nakit taleplerini izleyen bir sistemdir.

C) Kurumların ayrıntılı harcama ve finans-man programlarını gösterir.

D) Kamu kurum ve kuruluşlarının bankalar-daki varlık ve yükümlülüklerini izleyen bir sistemdir.

E) Nakit yönetiminin gider fonksiyonu ile il-gili ancak henüz uygulamaya konulama-mış bir sistemdir.

15. Aşağıdakilerden hangisi TC Merkez Ban-kasının muhabiri konumundadır?

A) Halk BankasıB) TC Ziraat BankasıC) DefterdarlıkD) Garanti BankasıE) Osmanlı Bankası


56

M

URAT

YA

YINLA

RI


1. A 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun 2002 yılında yürürlüğe girmiş-tir. Bu kanunla oluşturulan yasal alt yapı esas alınarak nakit yönetiminin moderni-zasyonu çalışmaları başlatılmıştır.

2. E Klasik nakit yönetimi işlemleri devletin gelir ve giderlerinin yer ve zaman bakı-mından denkleştirilmesini içerir. Klasik dönemde hazinenin tek fonksiyonunun devletin kasası olmak olduğu görüşü ka-bul edilmiştir. Nakit yönetiminde etkinlik ve maliyet hususları günümüzde modern nakit yönetiminde önem kazanmıştır.

3. B Soruda nakit akımlarının zaman bakı-mından uyumlaştırılması tanımlanmıştır. Nakit akımlarının zaman ve yer bakımın-dan uyumlaştırılması, hazinenin nakit yö-netimindeki en klasik işlevlerinden biridir.

4. C Türkiye’de 2002 yılından itibaren nakit ve borç yönetimi çerçevesinde gerçekleş-tirilen işlemler Hazine Müsteşarlığı bün-yesindeki “Kamu Finansmanı Genel Mü-dürlüğü” ve “Dış Ekonomik İlişkiler Ge-nel Müdürlüğü”nün ilgili birimleri tarafın-dan yerine getirilir.

5. D Soruda Hazine Nakit Programı tanımlan-mıştır. Bu program, hem nakit girişleri ve çıkışlarının farklı zamanlardaki düzeyle-rini gerçekçi bir şekilde tahmin edilmesi-ni hem de borçlanma yoluyla sağlanması gereken finansman ihtiyacını saptamada çok önemlidir.

6. A Hazinenin nakit olarak finanse ettiği mik-tarı bulmak için bütçe dengesinden ema-net paralar çıkartılır ve avans olarak öde-nen paralar eklenir. Avanslar peşin öde-nen tutarlar olduğu için bütçeye gider ya-zılmaz ancak hazine nakit dengesinde ödeme olarak gösterilir.

7. D Nakit açığının finansmanında net borç-lanma, borçlanma dışı kaynaklar ve ka-sa banka değişimi kullanılır. Ancak bun-lar içinde en önemli finansman kaynağı iç ve dış borçlardır.

8. B Türkiye’de nakit yönetiminin vergi geliri tahsilat fonksiyonu Gelir İdaresi Başkan-lığı tarafından vergi dairesi otomasyon projesi (VEDOP) aracılığı ile yapılmakta-dır.

9. C Kamu Elektronik Ödeme Sistemi (KE-ÖS), 2012 yılından itibaren genel bütçe-ye dahil tüm muhasebe birimlerinde uy-gulamaya açılmıştır. KEÖS ile taşra ve merkez muhasebe birimlerinin tüm öde-me işlemlerinin TCMB üzerinden elektro-nik olarak gerçekleşmesi sağlanmıştır.

10. E Hazinenin nakit yönetimi çerçevesindeki en klasik görevi kamu gelir ve giderleri-nin zaman ve yer bakımından uyumlaştı-rılmasıdır. Hazine, kamu gelir ve giderle-rinin bu uyumlaştırılması işlemlerini Tek Hazine Hesabı aracılığı ile gerçekleştir-mektedir.

11. C Hazine nakit dengesini nakit bazlı harca-malar ile gelirler arasındaki fark belirler. Nakit dengesi pozitif değer alıyorsa nakit fazlası, negatif değer alıyorsa nakit açığı söz konusudur.

12. A Kamu Elektronik Ödeme Sistemi (KE-ÖS), Maliye Bakanlığı tarafından genel bütçeli idarelerin nakit taleplerini ve akta-rımlarını kolaylaştırmak amacıyla gelişti-rilmiş bir bilişim sistemidir.

13. E Türkiye’de Hazine nakit yönetimi, 1972’den 2007’ye kadar olan süreçte “Tek Hazine Hesabı” yöntemiyle yürütül-müştür.

14. D Kamu Haznedarlığı Bilgi Sistemi, Hazine Müsteşarlığı tarafından geliştirilmiş, ka-mu kurum ve kuruluşlarının bankalarda-ki varlık ve yükümlülüklerini izleyen bilgi sistemidir.

15. B TC Ziraat Bankası TCMB’nın muhabi-ri konumundadır ve THH sisteminde yer alan muhasebe birimleri ve vergi dairele-rinin gelir tahsilatları TCZB şubeleri nez-dindeki hesaplarda toplanıyordu.

57

ÜNİTE

M

URAT

YA

YINLA

RI KAMU BORÇ YÖNETİMİ 6Öğretmen Diyor ki! Bu ünitede özellikle kamu borç yönetiminin un-surları, olağan ve olağanüstü borç yönetimi yöntemleri ile borç yöneti-minde karşılaşılan riskler çok iyi çalışılmalıdır. Ayrıca Türkiye’deki ku-rumsal düzen çok iyi öğrenilmelidir.



– 3

KAMU BORç YÖNETİMİDar ve klasik anlamda borç yönetimi, borçların süresi geldiğinde ödenmesidir. Bu anlayış son dö-

nemde değişime uğramış ve borç yönetimi süreci, ekonomi politikasının bir parçası olarak kabul edil-meye başlanmıştır.

Devletler artık kamu borçlarını bir iktisat ve maliye politikası aracı olarak kullanmaktadırlar. Buna göre günümüzde kamu borç yönetimi, temel olarak devletin gerek duyduğu finansmanın sağlanması amacıyla borç yönetim stratejilerinin oluşturulması ve uygulanması, maliyet ve risk hedeflerinin yerine getirilmesinin yanı sıra, etkin ve likit tahvil piyasaların oluşturulması ve geliştirilmesi gibi diğer borç yöne-tim hedeflerinin de karşılanması olarak tanımlanmaktadır. Kısaca borç yönetimi, devlet borçlarının etkin bir şekilde yönetilmesi için bir strateji geliştirilmesi ve yürütülmesi sürecidir. Başka bir deyişle borçların miktarında ve bileşiminde yapılan değişikliklerdir.

Etkin bir borç yönetimi, düşük maliyet ve en az risk ile piyasalardan kamunun ihtiyacını karşılayacak fonların karşılanmalıdır.

Kamu borç yönetiminin ekonomi açısından önemi, borçlanma ve vergi arasında yapılan tercihler sonucunda gelirin yeniden dağılımını etkilemesi ve kamusal tercihleri yönlendirmesinden kaynaklan-maktadır.

KAMU BORç YÖNETİMİNİN AMAçLARISürdürülebilir bir borç düzeyinin yakalanmasında 4 temel hedefin varlığı önemlidir:

➣ Devletin yıllık borçlanma ihtiyacının karşılanması, ➣ Borçlanma maliyetlerinin düşürülmesi, ➣ Sürdürülebilir bir borç yapısına ulaşılması ve ➣ Gerek ulusal, gerekse uluslararası düzeyde piyasalara sürekli girişlerin garanti edilmesi şeklinde sıralanabilir.

ETKİN BORç YÖNETİMİYLE HEDEfLENEN AMAçLAR

Devletin Borçlanma İhtiyacının KarşılanmasıGelişmişlik düzeyi ne olursa olsun kamu borç yönetiminin en temel hedefi devletin borçlanma ihtiya-

cının karşılanmasıdır. Devletin borçlanma ihtiyacını, bütçe açıkları belirlemektedir.Devletin İhtiyaç Duyduğunda Finansal Pazarlara girebilmesiDevletin ihtiyacı olduğunda piyasalardan rahatlıkla borçlanabilmesi, piyasaların devlete olan güve-

nine bağlıdır. Bu da, devletin finansal piyasalarda kaliteli ve güvenilir bir müşteri olarak kabul görmesi ile mümkün olabilir. Bu güvenin oluşturulmasının birinci şartı; devletin teklif ettiği faiz oranının piyasa koşullarında olması, ikinci şartı ise ödemelerin zamanında yapılıyor olmasıdır.

Borçlanmada Maliyetin Düşük Seviyede TutulmasıBorçlanma maliyeti denildiğinde akla gelen en önemli unsur faizdir. Faizler ne kadar yüksek olursa

borçlanmanın maliyeti de o kadar artacaktır.



58

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

Para ve Maliye Politikaları ile Borçlanma Politikasının Koordinasyonunun SağlanmasıBorçlanma politikaları, iktisat ve maliye politikaları ile yakından ilgilidir. Borç yönetiminden ve para

politikasından sorumlu olan kurumların ortak strateji belirlemesi, borç yönetiminde başarıya ulaşmak için oldukça önemlidir.

İkincil Piyasalarının Etkin İşlemesinin SağlanmasıDevlet iç borçlanma senetlerinin Hazine Müsteşarlığı tarafından ilk kez satışa sunulduğu piyasaya

birincil piyasa, daha önce ihraç edilmiş olan devlet iç borçlanma senetlerinin işlem gördüğü piyasalara ise ikinci el piyasa denilmektedir.

İkincil piyasaların borç yönetimi açısından önemi şu şekilde sıralanabilir: ➣ İkincil piyasaların varlığı, piyasanın rekabetçi bir ortamda çalışmasını sağlar, borçlanmanın ma-liyetini minimize eder.

➣ İkincil piyasalar, yatırımcıların karşılaştıkları riskleri azaltarak, kamunun borçlanma maliyetlerini azaltır.

➣ Menkul kıymetlere likidite kazandırır ve fiyat üretir. ➣ İkincil piyasalarda üretilen fiyatlar, borç yöneticilerine önemli bir gösterge sunar. ➣ Özel sektör ikincil piyasasının da gelişmesine ve oluşmasına neden olur. ➣ Bankaların portföylerini daha rahat yönetmelerine neden olur. ➣ Bankaların portföy yönetimine esneklik sağlar. ➣ Yabancı yatırımcıların da devlet borçlanma araçlarına talep göstermesine neden olur.

Borçlanma Araçlarının Çeşitliliğinin SağlanmasıFarklı özelliklere sahip borçlanma araçlarına sahip olmanın borç yönetimi açısından iki önemli avan-

tajı bulunmaktadır. 1) Borçlanma şartlarının ani ve önemli değişiklikler göstermesi borçlanma işlemini ko-laylaştırır. 2) Borçlanma maliyetinin minimize edilmesini ve vade uyumsuzluklarının giderilmesini sağlar.

Dengeli Bir Vade Yapısının OluşturulmasıVade planlaması yapılırken, vadesi gelmiş borçların ödenme zamanları ve gerekiyorsa yeni ihaleler-

le karşılaması gereği dikkate alınmalıdır.Borç yönetiminin unsurları çok çeşitli açılardan ele alınabilmektedir. Borç yönetiminin unsur-ları şu şekilde sıralanabilir:

➣ Borcun miktarı ve bileşimi (faiz/vade) ➣ Borçlanma araçları ➣ Satış teknikleri ➣ Borçlanma piyasaları ➣ Kurumsal yapılanma ➣ Borçlanma kaynakları

Borçların Miktarı Kavramı, devletin amaçlarına en etkin düzeyde ulaşabilmesi bakımından hangi büyüklüklerde borçlanması gerektiğini ve bununla ilgili ayarlama ve düzenlemeleri ifade eder.

Borçların Bileşimi ise, borçların vadesi, faiz oranları, borç kaynakları, piyasa olanakları ve garanti türleri gibi açılardan çeşitlilik yaratılmasını ifade eden kavramdır.

Devletler borçlanmanın temel bileşenleri olan borç miktarı ve bileşimi üzerinde ayarlamalar yaparak ekonomide toplam arz ve toplam talep düzeyini etkileyebilmektedir. Bu da cari faiz oranları üzerinde etki yaratır. Hazine borç miktarı ve bileşimi üzerinde bu değişiklikleri yaparak olağan borç yönetimi politika-sını izlemektedir.

Olağan borç yönetimi, borçların miktarını azaltmanın normal yöntemi olan borçların normal yollarla ödemesini de kapsamaktadır. Olağan borç yönetimi çoğu zaman vadesi gelmiş borçların ödenmesini de ifade etmektedir. Borcun ödenmesi ya da itfası alacaklı olanlara paranın iade edilmesidir.

Devlet, vadesi gelen borçlarını şu şekillerde ödemektedir; ➣ Toplu ödeme, ➣ Kademeli ödeme, ➣ Dr Price amortisman fonu aracılığı ile ödeme, ➣ Bütçe fazlası sağlayarak ödeme.

Ödemeler zorunlu ve ihtiyari şekilde yapılabilir.

59

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

Zorunlu Ödeme: Borç sözleşmesi gereği sözleşmede yer alan şartlar dâhilinde yapılan borç öde-mesidir.

İhtiyari Ödeme: Devletin mali durumunun iyi olduğu dönemlerde henüz vadesi gelmemiş borçların ödenmesidir.

Devlet borcu ödemeleri toplu olarak yapılabildiği gibi taksitler halinde de yapılabilmektedir. Toplu ödeme, borcun vade sonunda tamamen anapara ve faiz şeklinde ödenmesidir. Kademeli (taksitli) öde-me, borcun devam ettiği sürece ve genellikle sözleşmede belirtilen bir vade sonundan başlamak üzere alacaklıya faizi ile birlikte anaparanın paylara bölünerek taksitler halinde ödenmesini ifade etmektedir.

Dr. Price Otomatik Amortisman Yönteminde ise Devlet, borçlarını ödeyebilmek için bir fon oluş-turur. Devlet borçları otomatik olarak bu fondan elde edilen faizlerle ödenir.

Normal koşulların dışında uygulanan borç yönetimi işlemleri olağanüstü borç yönetimi olarak ad-landırılmaktadır. Olağanüstü borç yönetimi, hükümetlerin ekonomik açıdan beklenmeyen durumlar ile karşılaşmaları sonucunda ortaya çıkan borç yönetimi işlemleridir. Olağanüstü borç yönetim tekniği olarak başvurulan işlemler konversiyon ve konsolidasyon olarak adlandırılır. Ayrıca Borçların ortadan kalkması konusunda olağan sayılmayan bir yol olan Borcun reddi ve borcun silinmesi uygulamaları da olağanüstü işlemler arasında sayılabilir.

Konversiyon:Devletin borç yükünün hafifletilmesi için yüksek faizli borçların düşük faizli borçlarla değiştirilmesidir.

Borcun anapara tutarı ve vadesi değişmez. Yalnızca faiz miktarı değişir. Amaç, borç yükünün hafifle-tilmesidir. Devletin konversiyona başvurabilmesi için bazı koşulların oluşmuş olması gerekir. Bunlar:

➣ Piyasada eski borçlanmaya kıyasla daha düşük bir faiz oranı oluşmuş olmalıdır. ➣ Kamu borçlanmasına ilişkin anayasal ve yasal sınırların tespit edilmemiş olduğu ve özellikle, borç denetiminin etkin yapılmadığı dönemlerde konversiyon uygulamalarının görülme sıklığı da-ha çoktur.

➣ Konversiyonun devlete borç verenler yönünden etkisi genelde olumsuzdur.Dolayısıyla sonraki dönemlerde yapılacak borçlanmalar için devletin kredibilitesi düşer.Konversiyon zorunlu ya da ihtiyari yapılabilir.Zorunlu Konversiyon: Tahvil sahibinin isteğine bırakılmadan önceden çıkarılmış olan yüksek faizli

tahvillerin düşük faizli tahvillerle değiştirilmesidir.İhtiyari Konversiyon: Devlet iç borçlanma senedi sahiplerinin, teklif olunan yeni senetlerle eski

senetlerin değiştirilmesini kabul etmek ya da değiştirmeyi reddetmek arasında seçim yapabilmesine olanak sağlayan konversiyondur.

Konsolidasyon (Tahkim):Kısa ve orta vadeli borçların veya vadeleri gelen borçların uzun vadeli veya süresiz bir borç haline

dönüştürülmesi işlemidir.Bu durum faizlerin yükselmesine neden olur. Konsolidasyon sonucu borç miktarında herhangi bir

değişiklik olmaz veya yeni bir borç doğmaz. Devlet borçlarının vade ve faiz yapısı değişir. (Devlet borç-larının yapısında bir değişiklik meydana gelir.)

Devletin konsolidasyona başvurmasının asıl nedeni kısa vadeli borçların belli bir süre de olsa öde-me yükümlülüğünden kurtulmaktır. Konsolidasyon devlet açısından bir ödeme rahatlığı sağlasada böyle bir uygulama para ve sermaye piyasalarında güvensizliğe neden olacaktır.

Konsolidasyon işlemi de zorunlu ve isteğe bağlı olmak üzere iki farklı şekilde uygulanabilir.Borcun reddi:Devletin tek tarflı bir kararla borcununu tamamını veya bir kısmını ortadan kaldırdığını ilan etmesidir.

Borcun reddi ile borç tamamen ortadan kalkar.Moratoryum:Bir ülkenin dış borç servisini yerine getiremeyeceğini açıklamasıdır. Borcun sona erdirilmesi söz

konusu değildir. Borçların yeni şart ve koşullarının belirlenerek bir düzenlemeye tabi tutulması söz konu-sudur. Devlet moratoryum ilan ederek; geri ödemeleri dondurmakta, borçları yeniden organize edip va-deleri daha uzun döneme yayma yolunu seçmektedir. Moratoryumda borç ortadan kalkmaz. Borcun bir bölümünün iptali ya da tamamının ertelenmesi, yeni bir plana bağlanması gibi sonuçlar söz konusudur. Türkiye’nin 1958 Ağustos’unda ilan ettiği moratoryumda Türkiye Cumhuriyeti Hükümetine taahhütlerini yerine getirebilmesi için daha uygun bir ödeme planı tanınmıştır.

Borcun silinmesi:Borçlar kısmen veya tamamen silinebilmektedir. Borcun silinmesi işlemi alacaklı tarafından borçları

sona erdiren bir işlemdir. Borcun reddi iç borçlarla ilgili iken, borcun silinmesi daha çok dış borçlarla ilgilidir.


60

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

KAMU BORç YÖNETİMİNDE KARŞILAŞILAN RİSKLERKamu borç yönetiminde risk yönetimine ihtiyaç duyulmasının nedenleri:

➣ Uluslararası piyasalarda giderek artan değişkenliklerin varlığı ➣ Finansal piyasalardaki küreselleşme ➣ Krizler sonrası kamu borç stokunun ve borçlanmasının maruz kaldığı risklerin artması ve kamu borçlanmasına orta-uzun vadeli perspektif getirilmesi gereği

➣ Kamu borçlanmasının yüksekliğiKamu borç yönetimi tarafından risk yönetimi gerçekleştirilirken aşağıdaki aşamalar takip edilmektedir:

➣ Hedefler göz önünde tutularak riskin belirlenmesi ➣ Maliyet-risk analizi çerçevesinde riskin analizi ➣ Alternatif stratejiler arasında uygulanacak stratejinin belirlenmesi ➣ Seçilmiş olan stratejinin borç ofisi tarafından hayata geçirilmesi ➣ Uygulanmakta olan stratejinin performansının değerlendirilmesi, rapor edilmesi ve gözden geçi-rilmesi

Borçlanmada piyasa riski, borç çevirebilme riski, likidite riski, kredi riski, ve operasyonel risk temel risk çeşitleri olarak öne çıkmaktadır.

Piyasa RiskiKamu borç yönetiminde karşılaşılan temel risklerden birisidir. Bu risk piyasa koşullarındaki değişim-

lere bağlı olarak döviz kurları, faiz oranları ve fiyat hareketlerinin borçlanma maliyetlerini etkilemesidir.Borç yönetiminde piyasa riski ile mücadele etmenin yollarının başında sabit faizli borçlanmaların de-

ğişken faizli borçlanmalara tercih edilmesi gelmektedir. Ayrıca döviz cinsi ve dövize endeksli senet ihra-cının toplam stok içerisindeki payının azaltılması ya da sabitlenmesi alınabilecek önlemler arasındadır.

Borç Çevirme RiskiBir borcun başka bir borçla kapatılması durumuna gelen ülkeler, yeni borçlanmalarını daha ağır

şartlarda sağlıyorlarsa borcu çevirme riski ile karşı karşıyadırlar. Borcun sıra dışı yüksek bir maliyette döndürülmek zorunda kalınması ya da uç durumlarda tamamıyla döndürülememesi şeklinde ortaya çıkan risk borç yönetimi açısından borç çevirme riski olarak adlandırılmaktadır.

Borç stoku içerisinde uzun vadeli, yerli para cinsinden borcun oranı ne kadar yüksek olursa borç çevirme riski de bir o kadar düşük olacaktır. Kısa vadeli, değişken oranlı veya dövize endeksli borç oranı arttıkça, borç çevirme riski de artar. Bu tür riski minimize etmenin en önemli koşullarından biri ulusal borç piyasasının geliştirilmesi ve kamu kâğıtlarının ağırlıklı olarak yerel para cinsinden uzun vadeli, sabit oranlı kâğıtlar olmasının sağlanmasıdır.

Likidite RiskiLikidite riski, ödemelerin gerçekleştirildiği dönemde iç borç yöneticilerinin gerekli olan fonu kısa za-

manda sağlayamaması riskidir. Likidite riski, Hazine işlemleri için gerekli finansmana erişimde sıkıntı yaşanması olarak ifade edilebilir.

Likidite riski yönetiminde güçlü nakit rezervi tutulması esastır. Bunun için borçların dönemler arasın-da düzgün şekilde yayılması sağlanmalı ve borçlanmanın vadesi uzatılmalıdır.

Kredi RiskiHazine Müsteşarlığınca sağlanan garanti ve dış borcun ikrazı imkânları kapsamında lehtar kuru-

luşların, garanti ve ikraz anlaşmaları çerçevesinde taahhüt ettikleri yükümlülükleri tam ve zamanında yerine getirememe riskidir. Kredi riski yönetimi açısından temel amaç Hazine garantili kredilerden Müs-teşarlıkça gerçekleştirilen üstlenimlerde azalma sağlanmasıdır.

Hazine garantilerinden kaynaklanan kredi riskinin yönetilmesindeki uygulamalardan bir diğeri ga-ranti ücretidir.

Garanti ücreti: Hazine garantileri nedeniyle lehine garanti verilen taraftan verilecek her garanti için bir defaya mahsus olmak kaydıyla alınan ücrettir.

Operasyonel RiskOperasyonel risk borçlanma işlemlerinin yürütülmesi ve denetlenmesi sırasında ortaya çıkabilecek

risklerdir. İç borç yönetim birimlerinde çalışan kişilerin yaptıkları yanlış hesaplamalar, kullanılan sistem-den kaynaklanan hatalar ya da beklenmedik olaylar karşısında borç yönetimine ilişkin verilerin kaybe-dilmesi gibi riskleri içerir.

Operasyonel riskler, hazine işlemlerinin itibarını ve devamını tehdit edebilecek niteliktedir.

61

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

Operasyonel riskleri azaltabilecek ögeler şunlardır: ➣ Güçlü ve şeffaf borç yönetim amaçları, ➣ Açık temsil ve iyi tanımlanmış sorumluluklar, ➣ Etkin organizasyon yapısı yoluyla desteklenen içsel dengeler ➣ Kontrollere yönelik sistemler ➣ Güçlü bilgi teknolojileri yönetimi, kalite güvencesi ➣ Maliye bakanlığı ile parlamentoya düzenli ve ayrıntılı raporlama

KAMU BORç YÖNETİMİNDE KURUMSAL DÜzENFarklı ekonomik yapıda olan ülkelerde her ülkenin kendine özgü bir borç yönetimi yapılanması söz

konusudur. Borç yönetimi için ayrı bir yapılanma oluşturulabileceği gibi ekonomi ya da maliye bakanlık-ları içinde yer alan yapılanmalara da gidilebilir.

Günümüzde borç yönetimi genelde görev yönünden farklılaştırılmış borç ofislerince gerçekleştiril-mektedir. Borç yönetim ofisleri; Hazine ya da Maliye Bakanlığı bünyesi içinde veya bünye dışında özerk olarak yapılanmaktadır. 1980’lerin ortasına kadar OECD ülkeleri arasında sadece İsveç’de özerk bir borç yönetim idaresi varken 2000’li yıllara gelindiğinde Fransa, Almanya, Macaristan, Hollanda, Po-lonya, Portekiz gibi birçok ülkede operasyonel anlamda farklı özerklik derecesine sahip borç idareleri oluşturulmuştur.

Borç ofisinin Bünye dışında yapılanma modelinde borç ofisi, Hazine ya da Maliye Bakanlığı dışında özerk birim olarak kurulur. Bünye içinde yapılanma modelinde ise, borç ofisi Maliye Bakanlığı’nın ya da Hazine’nin içinde yer alır.

Borç yönetim ofisi içindeki birimlere dağıtılan borç yönetim fonksiyonlarını genel olarak üç birim yerine getirmektedir. Bu birimler; arka ofis, orta ofis ve ön ofisdir. Ön ofis; borç stoku nakit akışı pro-jeksiyonları, yerel ve yabancı para cinsinden borçlanma, alım-satım ve hedge işlemlerinin planlanması ve gerçekleştirilmesi ve yabancı para cinsinden likiditenin ve kamudaki günlük işlemler sonucu ortaya çıkan nakdin yatırıma dönüştürülmesinden sorumludur. Orta ofisin ana görevi; kamu borç yönetimi-nin maliyet ve risk stratejisinin oluşturulmasını sağlamaktır. Orta ofis alternatif politika seçeneklerini değerlendirir. Risk ve maliyet açısından en uygun politikaya karar verir. Arka ofis genellikle işlemlerin onaylanması, ödeme talimatlarının çıkarılması, alım-satımların muhasebe işlemlerinin yapılması, temi-nat ödemelerinin yapılması, borç işlemlerinin belgelendirilmesi, borç istatistiklerinin tutulması ve ilişki içindeki piyasa aktörleri ile ilişkilerin yürütülmesi gibi işlemlerden sorumludur.

TÜRKİYE’DE KAMU BORç YÖNETİMİNDE KURUMSAL DÜzENÜlkemizde borç yönetimine ilişkin işlemler 2003 yılına kadar değişik kanunlara konulan hükümlerle

yürütülmeye çalışılmıştır. Bu dönem içinde borç yönetimi ve borçlanma işlemlerinden sorumlu kurum görünürde Hazine Müsteşarlığıdır. Ancak yapılan düzenlemelerle farklı kanunlar çıkartılmış, borçlanma yetkisi ise büyükşehir belediyeleri, belediyeler gibi farklı otoritelere de bırakılmıştır. Ülkemizde borç yö-netimi konusunda atılan en önemli adım 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlen-mesi Hakkında Kanunun 2002 yılında yürürlüğe konulmasıdır.

Ocak 2003 tarihinden itibaren Türkiye Cumhuriyeti adına yapılan borçlanmalar bu Kanun hükümleri çerçevesinde yapılmaktadır.

4749 sayılı kanunla ülkemizde devlet borçlarının yönetimi Hazine Müsteşarlığı’na verilmiştir. Kanu-na göre;

Devletin; ➣ İç ve dış borçlanmasına, ➣ Hibe almasına, ➣ Borç ve hibe vermesine, ➣ Nakit yönetiminin maliye ve para politikaları ile koordineli bir şekilde yürütülmesine, ➣ Verilecek garantilerin bu borçlanma ve garantilerden doğan finansal alacaklar ile Devlet iç ve dış borcunun etkin bir şekilde yönetimine ve izlenmesine Hazine Müsteşarlığı yetkili kılınmıştır.

Bu Kanuna göre borçlanma faaliyetleri iki ayrı genel müdürlük tarafından yönetilmektedir. Bunlar, iç borçlanmaya ilişkin faaliyetlerin yürütülmesi ve dış borç ödemelerinin yapılmasından sorumlu Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğü ile dış borçlanmaya ilişkin faaliyetlerin yürütülmesinden sorumlu Dış Eko-nomik İlişkiler Genel Müdürlüğü’dür.


62

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

AÇIKLAMALI SORULAR

1. Aşağıdakilerden hangisi klasik anlamda borç yönetimini en iyi tanımlamaktadır?

A) Borçlanma politikası maliye politikasını destekleyici önemli bir araçtır.

B) Borçlanma politikası para politikasını destekleyici önemli bir araçtır.

C) Borçların vadesi geldiğinde ana para ve faizlerinin ödenmesidir.

D) Borçların ekonomik koşullara göre vade, faiz ve ödeme koşullarında yapılacak de-ğişimdir.

E) Borç yönetim stratejilerinin oluşturulma-sı, etkin ve likit tahvil piyasaları yaratıl-ması, bunların geliştirilmesi süreçlerinin tamamıdır.

AÇIKLAMAKlasik anlamda borç yönetimi aynı zamanda dar anlamlı bir borç yönetimidir ve borçların süresi geldiğinde ödenmesini ifade eder. Günümüzde benimsenen çağdaş borç yönetimi ise artık dev-let borçlarını bir iktisat politikası aracı olarak ka-bul etmektedir.

YANIT: C

2. Aşağıdakilerden hangisi sürdürülebilir bir borç yönetimini sağlamak için benim-senmesi gereken hedefler arasında sayı-lamaz?

A) Devletin yıllık borçlanma ihtiyacının kar-şılanması

B) Borçlanma maliyetinin düşürülmesiC) Sürdürülebilir bir borç yapısına ulaşılma-

sıD) Piyasalara sürekli girişlerin garanti edil-

mesiE) Alınan borçların verimli yatırımlarda kul-

lanılması

AÇIKLAMASürdürülebilir bir borç düzeyinin yakalanması ve buna uygun stratejilerin geliştirilebilmesi 4 önemli hedefin varlığına bağlıdır. Bunlar:• Devletin yıllık borçlanma ihtiyacının karşılan-

ması• Borçlanma maliyetinin düşürülmesi• Sürdürülebilir bir borç yapısına ulaşılması• Piyasalara sürekli girişlerin garanti edilmesiolarak sıralanabilir.

YANIT: E

3. Devletin ihtiyaç duyduğunda finansal pi-yasalardan rahatlıkla borçlanabilmesi ön-celikle aşağıdakilerden hangisine bağlı-dır?

A) Alınacak borç miktarının büyüklüğüneB) Devletin güvenilirliğineC) Borcun faizineD) Borcun vadesineE) Borcun nerelerde kullanılacağına

AÇIKLAMADevletin ihtiyaç duyduğunda piyasalardan rahat-lıkla borçlanabilmesi borç yönetiminin en önemli amaçlarındandır. Bunun olabilmesi için en önce-likli koşul ise devletin finansal piyasalarda kaliteli ve güvenilir bir müşteri olarak görülmesidir.

YANIT: B

63

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

4. Aşağıdakilerden hangisi gelişmişlik he-defi ne olursa olsun kamu borç yönetimi-nin en temel hedefi olarak kabul edilmek-tedir?

A) Devletin borçlanma ihtiyacının karşılan-ması

B) Borçlanma maliyetinin düşürülmesiC) İkincil piyasaların güçlendirilmesiD) Dengeli bir vade yapısı oluşturulmasıE) Yapısal aksaklıkların giderilmesi

AÇIKLAMAKamu borç yönetiminin en temel hedefi, devletin borçlanma ihtiyacının karşılanmasıdır. Borç yöne-timinden sorumlu idarelerin temel görevi de zaten devletin borç ihtiyacını karşılamaktır. Bu ihtiyacın en önemli belirleyicisi ise bütçe açıklarının düze-yidir.

YANIT: A

5. Aşağıdakilerden hangisi ikincil piyasala-rın borç yönetimi açısından önemi ile ilgi-li yanlış bir ifadedir?

A) İkincil piyasalar yatırımcıların riskini azal-tarak kamu borçlanmasının maliyetinin düşmesine yardımcı olur.

B) İkincil piyasalar menkul kıymetlere likidite kazandırır

C) İkincil piyasaların varlığı yabancı yatırım-cıların da devlet borçlanma araçlarına olan taleplerini arttırır.

D) İkincil piyasaların varlığı devletin tekelci bir ortamda çalışmasına yol açar

E) İkincil piyasalar bankaların portföy yöne-timine esneklik sağlar.

AÇIKLAMAİkincil piyasalar menkul kıymetlerin ilk ihraç sonra-sı alınıp satıldığı piyasalardır. Dolayısıyla tekelci ortamları yok eder, piyasanın rekabetçi bir ortam-da çalışmasının sağlar ve böylelikle borçlanmanın maliyetinin düşürülmesine katkıda bulunur.

YANIT: D

6. Aşağıdakilerden hangisi borç yönetiminin unsurları arasında sayılamaz?

A) Borcun miktarı ve bileşimiB) Borçlanma araçlarıC) Kamu gelirlerinin düzeyiD) Kurumsal yapılanmaE) Borçlanmanın kaynakları

AÇIKLAMABorç yönetiminin unsurlarını şu şekilde sıralamak mümkündür:• Borcun miktarı ve bileşimi• Borçlanma araçları• Borçlanma piyasaları• Kurumsal yapılanma• Borçlanmanın kaynakları• Satış teknikleriKamu gelirlerinin ve kamu harcamalarının düze-yi ise bütçe açıklarının bir unsuru olarak kabul edi-lebilir.

YANIT: C

7. Devletin mali durumunun iyi olduğu dö-nemlerde henüz vadesi gelmemiş borçla-rını ödemesine ne ad verilir?

A) Cebri itfaB) İhtiyari ödemeC) Zorunlu ödemeD) Borcun silinmesiE) Moratoryum

AÇIKLAMADevlet borçları karşılığında yapılan ödemeler zo-runlu ya da ihtiyari olabilir. Devletin borç sözleş-mesi şartlarına uygun olarak yaptığı ödemeler zo-runlu ödemelerdir. İhtiyari ödeme ise devletin ma-li durumunun iyi olduğu dönemlerde henüz vadesi gelmemiş borçlarını ödemesidir.

YANIT: B


64

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

8. Hükümetlerin ekonomik açıdan beklen-meyen durumlar ile karşılaşmaları sonu-cunda ortaya çıkan borç yönetimine ne ad verilir?

A) Zorunlu konversiyonB) Kriz yönetimiC) Olağan borç yönetimiD) Olağanüstü borç yönetimiE) Yapısal uyum planı

AÇIKLAMASoruda olağanüstü borç yönetimi kavramı tanım-lanmıştır. Olağanüstü borç yönetimi kısaca normal koşulların dışında uygulanan borç yönetimi işlemi-dir.

YANIT: D

9. Devletin borç yükünün hafifletilmesi için yüksek faizli borçların düşük faizli borç-larla değiştirilmesi işlemine ne ad verilir?

A) KonversiyonB) KonsolidasyonC) MoratoryumD) Borcun reddiE) Borcun itfası

AÇIKLAMAKonversiyon, borç değiştirmedir. Devlet yüksek fa-izli borçları düşük faizli borçlarla değiştirir. Dolayı-sıyla borcun ana para tutarı ve vadesi değişmez, sadece borçlunun ödeyeceği faiz miktarı değişir.

YANIT: A

10. Aşağıdakilerden hangisi borcun silinmesi ile borcun reddi arasındaki temel farktır?

A) Borcun silinmesi borcu sona erdiren bir olay iken borcun reddi borcu ortadan kal-dırmaz.

B) Borcun silinmesi borçlu devletin tek ta-raflı kararı ile uygulanırken borcun reddi ihtiyari bir uygulamadır.

C) Borcun silinmesi borcu sona erdirmez ancak borcun reddi borcu ortadan kaldı-rır.

D) Borcun silinmesi borçlu tarafın, borcun reddi ise alacaklı tarafın lehine bir davra-nıştır.

E) Borcun silinmesi alacaklı tarafından bor-cun sona erdirilmesi iken borcun reddi borçlunun borcu tek taraflı kararı ile orta-dan kaldırmasıdır.

AÇIKLAMABorcun reddi devletin tek taraflı kararı ile borcun tamamını ya da bir kısmını ortadan kaldırmasıdır. Borcun silinmesi ise alacaklı tarafın kendi rızası ile borçlunun borçlarını silmesidir. Kısacası her iki iş-lem sonucunda da borç ortadan kalkar, ancak biri borçlunun diğeri alacaklının tasarrufunda olan iş-lemlerdir.

YANIT: E

11. Bir borcu başka bir borçla kapatmak du-rumuna gelen ülkelerin karşı karşıya ol-dukları risk aşağıdakilerden hangisidir?

A) Piyasa riskiB) Borç çevirebilme riskiC) Likidite riskiD) Kredi riskiE) Operasyonel risk

AÇIKLAMABir borcun başka bir borçla kapatılması durumuna gelen ülkeler, yeni borçlanmalarını daha ağır şart-larda sağlamak zorunda kalabilirler. Bu durumda ortaya çıkan riske borç çevirme riski denir.

YANIT: B

65

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

12. Borç stoku içinde uzun vadeli yerli para cinsinden borcun oranı arttıkça borç çe-virme riski ile ilgili aşağıdakilerden hangi-si söylenebilir?

A) DeğişmezB) ArtarC) AzalırD) Önce artar sonra azalırE) Kesin bir şey söylenemez

AÇIKLAMABorç stoku içinde uzun vadeli yerli para cinsin-den borcun oranı arttıkça borç çevirme riski dü-şer. Eğer kısa vadeli değişken oranlı veya döviz cinsinden borçların oranı artarsa borç çevirme ris-ki de artar.

YANIT: C

13. Hazine müsteşarlığınca sağlanan garanti ve dış borcun ikrazı imkanları kapsamın-da lehtar kuruluşların, garanti ve ikraz an-laşmaları çerçevesinde taahhüt ettikleri yükümlülükleri tam ve zamanında yerine getirmemelerinden kaynaklanan risk aşa-ğıdakilerden hangisidir?


AÇIKLAMASoruda kredi riski tanımlanmıştır. Türkiye’de hazi-ne bu riski azaltmak için kredi derecelendirme mo-deli aracılığıyla yararlanıcı kuruluşlara (Belediye-ler, KİT’ler, bağlı kuruluşlar, kamu bankaları gibi) kredi notu vermektedir.

YANIT: D

14. Aşağıdakilerden hangisi borçlanmada operasyonel riski azaltabilecek öğeler arasında yer almaz?

A) Güçlü ve şeffaf borç yönetimiB) Açık temsil ve iyi tanımlanmış sorumlu-

luklarC) Etkin organizasyon yapısıD) Kontrollere yönelik sistemlerE) Güçlü merkezi kararlar

AÇIKLAMAOperasyonel riski azaltabilecek çok çeşitli öğeler vardır. Bunlar içinde en önemlileri şu şekilde sı-ralanabilir:• Güçlü ve şeffaf borç yönetimi• Açık temsil ve iyi tanımlanmış sorumluluklar• Etkin organizasyon yapısı• Kontrollere yönelik sistemler• Güçlü bilgi teknolojileri• Kalite güvencesi• Maliye Bakanlığı ile parlamento arasında dü-

zenli raporlamaYANIT: E

15. Aşağıdakilerden hangisi 4749 sayılı ka-nunla Hazine Müsteşarlığına verilmiş yet-ki ve görevler arasında sayılamaz?

A) Para politikasının yürütülmesiB) Devletin iç ve dış borçlanmasıC) Hibe alınmasıD) Nakit yönetiminin para ve maliye politika-

ları ile koordine yürütülmesiE) Borç ve hibe verilmesi

AÇIKLAMAPara politikasının yürütülmesinden Hazine değil Merkez Bankası sorumludur. Hazine nakit yöneti-mini üstlenir ve bunun diğer ekonomik politikalarla uyumlu olmasını sağlar.

YANIT: A


66

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI


1. Devlet borçlarının etkin bir şekilde yöne-tilmesi için bir strateji geliştirilmesi ve yü-rütülmesi sürecine ne ad verilmektedir?

A) Kamu Nakit YönetimiB) Kamu Borç YönetimiC) Kamu Likidite YönetimiD) Kamu mal edinimiE) Mali saydamlık

2. Aşağıdakilerden hangisi kamu borç yöne-timinin amaçlarından biri değildir?

A) Para ve maliye politikalarının borçlanma politikası ile koordinasyonunun sağlan-ması

B) Borçlanma maliyetlerinin düşük seviyede tutulması

C) Borçların her zaman uzun vadeye dö-nüştürülebilmesi

D) Borçlanma araçlarının çeşitliliğinin sağ-lanması

E) İkincil piyasaların etkin işlemesinin sağ-lanması

3. Devlet iç borçlanma senetlerinin Hazine Müsteşarlığı tarafından ilk kez satışa su-nulduğu piyasalara ne ad verilir?

A) Birincil PiyasaB) İkincil PiyasaC) Sermaye PiyasasıD) Tahvil PiyasasıE) Para Piyasası

4. Aşağıdakilerden hangisi borçların bileşi-mi kavramı içinde ele alınan özelliklerin-den biri değildir?

A) Borcun vadesiB) Borcun faiziC) Borcun kaynağıD) Borcun piyasa olanaklarıE) Borcun büyüklüğü

5. “Borcun itfası” ne demektir?

A) Borcun taksitlendirilmesidir.B) Borcun ertelenmesidir.C) Borcun vadesidirD) Borcun geri ödenmesidir.E) Borcun geri çevrilme derecesidir.

6. Tahvil sahibinin isteğine bırakılmadan, önceden çıkarılmış olan yüksek faizli tah-villerin düşük faizli tahvillerle değiştiril-mesi işlemine ne ad verilir?

A) Zorunlu KonsolidasyonB) İsteğe Bağlı KonsolidasyonC) Zorunlu KonversiyonD) İhtiyari KonversiyonE) Zorunlu Borçlanma

7. Kısa ve orta vadeli borçların veya vade-si gelen borçların uzun vadeli veya süre-siz borç haline dönüştürülmesi işlemine ne ad verilir?

A) Borcun AmortismanıB) KonsolidasyonC) KonversiyonD) MoratoryumE) İhtiyari Konversiyon

67

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

8. Aşağıdakilerden hangisi moratoryum kavramını tanımlamaktadır?

A) Bir ülkenin dış borç servisini yerine geti-remeyeceğini açıklamasıdır.

B) Devletin tek taraflı bir kararla borcunun tamamını ortadan kaldırdığını ilan etme-sidir.

C) Devletin tek taraflı bir kararla borcunun bir kısmını ortadan kaldırdığını ilan etme-sidir.

D) Devletin borcunu borç sözleşmesinin hü-kümlerine uygun olarak itfa etmesidir.

E) Yüksek faizli devlet tahvillerinin düşük fa-izli devlet tahvilleri ile değiştirilmesidir.

9. Aşağıdakilerden hangisi devlet borçlan-masının taşıdığı risklerden biri değildir?

A) Piyasa RiskiB) Borç Çevirebilme RiskiC) Likidite RiskiD) Kredi RiskiE) Fonksiyonel Risk

10. Piyasa koşullarındaki değişmelere bağlı olarak döviz kurları, faiz oranları ve fiyat hareketlerinin borçlanma maliyetini etki-lemesine ne ad verilir?


11. Aşağıdakilerden hangisi borçlanmanın karşı karşıya kalabildiği piyasa riski ile mücadele etmenin yolları arasında sayı-labilir?

A) Değişken faizli borçlanmaların oranını arttırmak

B) Sabit faizli borçlanmalara ağırlık vermekC) Dövize endeksli tahvil ihracını arttırmakD) Devlet tahvillerini altına bağlamakE) TL yerine döviz cinsinden borçlanmaları

tercih etmek

12. Borçlanma işlemlerinin yürütülmesi ve denetlenmesi sırasında ortaya çıkabile-cek riskler aşağıdakilerden hangisidir?


13. Borç yönetim ofisi içinde yer alan birim-lerden hangisi borç stoku nakit akışı pro-jeksiyonları, yerel ve yabancı para cinsin-den borçlanma, alım-satım ve hedge iş-lemlerinin planlaması, gerçekleştirilmesi ve yabancı para cinsinden likiditenin ya-tırıma dönüştürülmesinden sorumludur?

A) Ön ofisB) Yan ofisC) Orta ofisD) Arka ofisE) Üst ofis

14. Türkiye’de borç yönetiminden sorumlu kuruluş aşağıdakilerden hangisidir?

A) Maliye BakanlığıB) Merkez BankasıC) Hazine MüsteşarlığıD) BaşbakanlıkE) İç İşleri Bakanlığı

15. Aşağıdakilerden hangisi Hazine Müste-şarlığı bünyesinde iç borçlanmadan so-rumlu birimdir?

A) Borç ve Risk Yönetimi KomitesiB) Finansal İstikrar KomitesiC) Dış Ekonomik İlişkiler Genel MüdürlüğüD) Kamu Finansmanı Genel MüdürlüğüE) Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü


68

M

URAT

YA

YINLA

RI


1. B Soruda kamu borç yönetimi kavramı ta-nımlanmıştır. Bu tanıma göre borç yöne-timi günümüzde sadece kamunun ihtiya-cı olan finansmanı sağlamak için değil aynı zamanda bir ekonomi politikasının bir parçası olarak da kabul edilmektedir.

2. C Borç yönetiminin amacı her zaman borç-ların vadesini uzun ya da kısa tutmak de-ğil dengeli bir vade yapısı oluşturmaktır.

3. A Soruda birincil piyasa tanımlanmıştır. Bu tanıma göre birincil piyasalar menkul kıy-metlerin ilk defa tasarruf sahipleri ile bu-luştuğu piyasalardır.

4. E Borçların bileşimi, borçların vadesi, faiz oranı, borç kaynakları, piyasa olanakla-rı ve garanti türleri gibi araçlarda yaratıla-cak çeşitliliktir. Borcun büyüklüğüne ka-rar verilmesi ya da bu büyüklük üzerinde düzenlemeler yapılması ise borcun mik-tarı kavramı ile ilgilidir.

5. D Borcun itfası, borcun ödenmesi anlamın-dadır. Yani alacaklı olanlara paranın iade edilmesidir.

6. C Konversiyon yüksek faizli devlet tahville-rinin düşük faizli devlet tahvilleri ile değiş-tirilmesidir. Zorunlu ya da ihtiyari yapıla-bilir. Eğer devlet değiştirme işlemini tah-vil sahibine bırakmadan, kendi tek taraflı kararı ile cebri şekilde gerçekleştiriyorsa buna zorunlu konversiyon denir.

7. B Konsolidasyon, borçlunun tek taraflı ya da alacaklı ile anlaşarak borcun vadesi-ni uzatması işlemidir. Konsolidasyonda borç miktarında bir değişiklik olmaz an-cak vade uzadığı için ödenecek faiz artar.

8. A Morotoryum, bir ülkenin dış borç servisi-ni yerine getiremeyeceğini açıklamasıdır. Moratoryum borcun ortadan kalktığını göstermez. Sadece borcun yeni şart ve koşullarda tekrardan düzenlenmeye tabi tutulmasıdır.

9. E Borçlanmada ön plana çıkan çeşitli risk-ler şu şekilde sıralanabilir:

• Piyasa riski• Borç çevirebilme riski• Likidite riski• Kredi riski• Operasyonel risk

10. A Soruda piyasa riski tanımlanmıştır. Piya-sa riskinin etkin yönetimi için borç bileşi-minin yani borcun vade ve faiz yapısının piyasa şartlarına uygun belirlenmesi çok önemlidir.

11. B Piyasa riski, piyasada faiz, döviz ve fi-yat değişikliğinden kaynaklandığı için bu riskle mücadele ederken mümkün oldu-ğu kadar değişken faizler yerine sabit fa-izli borçlanma tercih edilmelidir. Ayrıca döviz cinsinden borçlanma ya da dövi-ze, enflasyona, altına endeksli borçlan-ma yollarına başvurulmamalıdır.

12. E Operasyonel risk işlemlerin yürütülmesi ve denetlenmesi sırasında ortaya çıkar. Yani bu risk, borç yönetim birimlerinde çalışan kişilerin yaptıkları yanlış hesapla-malar, sistem hataları, veri kaybı gibi ne-denlerle oluşur.

13. A Ön Ofis; borç stoku nakit akışı projeksi-yonları, yerel ve yabancı para cinsinden borçlanma, alım-satım ve hedge işlemle-rinin planlaması, gerçekleştirilmesi ve ya-bancı para cinsinden likiditenin yatırıma dönüştürülmesinden sorumludur.

14. C Ülkemizde 1 Ocak 2003’te yürürlüğe gi-ren 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkın-da Kanuna göre devlet borçlarının yöne-timi Hazine Müsteşarlığına verilmiştir.

15. D 4749 sayılı kanuna göre iç borçlanmaya ilişkin faaliyetlerin yürütülmesi Kamu Fi-nansmanı Genel Müdürlüğünün sorum-luluğundadır. Dış finansmanı sağlamak ve ikili ya da çoklu ilişkileri yürütmek ise Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü-nün sorumluluğundadır.

69

ÜNİTE

M

URAT

YA

YINLA

RI KAMU MALLARI YÖNETİMİ 7Öğretmen Diyor ki! Bu ünitede; Osmanlı’da ve günümüzde kamu mallarının türleri, özellikleri, devletin mal edinme yöntemleri ve malla-rını değerlendirme yolları en önemli konulardır.



– 3

KAMU MALLARIKamu tüzel kişilerinin kamu yararına tahsis edilmiş mallarıdır. (devlet malları, amme emlaki, kamu

hizmeti eşyası, devlet emlaki, milli emlak, hazine malları gibi isimler de kullanılır) Özel hukukta mallar maddi mallar ve gayri maddi mallar olarak ikiye ayrılır. Gayri maddi mallar fikri ve sınai eserleri kapsar. Maddi mallar ise elle tutulup gözle görülebilen şeylerdir. Bunlara eşya da denir. Maddi mallar taşınmaz ve taşınır olarak ikiye ayrılır. Maddi mallar üzerinde sahip olunan mutlak haklara ayni haklar denmekte-dir. Ayni haklar mülkiyet hakkı ve sınırlı ayni haklar olmak üzere ikiye ayrılır. Mülkiyet hakkı, hak sahibi-ne sahip olduğu eşyayı kullanma (usus), ondan faydalanma (fructus) ve onunla ilgili her türlü tasarrufta bulunma (abusus) yetkilerini veren sınırsız bir ayni haktır. Sınırlı ayni haklar ise sahibine tam ve geniş yetkiler vermemekte, sınırlı yetkiler vermektedir. Sınırlı ayni haklar, irtifak hakları, taşınmaz yükü ve rehin hakkı olmak üzere üç gruba ayrılır.

Mallar sahiplerine göre sınıflandırıldığında ise özel kişilere ve kamu tüzel kişilerine ait mallar olarak ikiye ayrılır. Kamu tüzel kişisine ait mallar da özel mallar ve kamusal mallar olarak ayrıma tabi tutulmak-tadır. Kamu tüzel kişilerinin özel malları kamu tüzel kişilerinin mülkiyetinde bulunan ama kamu yararına tahsis edilmemiş olan mallardır. Bu mallara özel hukuk uygulanır. Bir malın kamu malı sayılabilmesi için, devletin, mahalli idarelerin veya kamu kurumlarının mülkiyetinde bulunması ve bu malın kamu yararına tahsis edilmiş olması gerekir.

Kamu malları rejimi Osmanlı İmparatorluğunun son döneminde 1858 tarihli Arazi-i Kanunname-i Hümayunu ile düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre kamu malları altı gruba ayrılmıştır.

1. Miri Toprak: Kuru mülkiyeti devlete ait olan ve ekip dikmeleri amacıyla çiftçilere bırakılmış top-raklardır.

2. Arazi-i Metruke: Yollar, nehirler, göller, mera, otlak gibi halkın ortak kullanımına bırakılmış yer-lerdir.

3. Arazi-i Mevat: Özel mülkiyete girebilen sahipsiz topraklardır.4. Arazi-i Mevkufe: Vakıf mallarıdır.5. Padişah ve ailesinin şahsi malları: Bunlara Hazineyi Hassa’ya ait mallar adı verilmektedir.6. Arazi-i Memluke: Bireylerin özel mülkiyeti altında bulunan topraklardır. Bunlar için devlete ya

ürün üzerinden bir hisse verilmekte veya maktu bir ücret ödenmektedir.Kamusal mallar tahsis amaçlarına göre; “sahipsiz mallar,” “orta malları” ve “hizmet malları” olmak

üzere üç gruba ayrılır.Sahipsiz MallarDoğal nitelikleri gereği herkesin doğrudan doğruya ortak yararlanmasına açık olan, tarıma elverişli

olmayan kayalar, tepeler, dağlar; deniz, göl, nehir ve akarsu gibi genel sular; kıyılar, ormanlar, doğal zenginlikler ve kaynaklar ile tarih, kültür ve tabiat varlıkları gibi mallardır.

Orta MallarHalkın doğrudan doğruya kullanımına sunulmuş olan yollar, köprüler, meydanlar, pazar yerleri, me-

zarlıklar gibi mallardır.



70

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

Hizmet MallarıKamu hizmetlerine, hizmetin parçasını oluşturacak şekilde özgülenmiş olan mallardır. (okul ve has-

tane binaları, adliye sarayları, stadyumlar, müzeler, karakollar gibi.)Kamusal mallar ayrıca maddi içeriklerine göre; “kara kamu malları”, “deniz kamu malları”, “su kamu

malları” ve “hava kamu malları” olmak üzere de dört gruba ayrılır.Oluşum tarzlarına göre ise “doğal kamu malları” ve “yapay kamu malları” olmak üzere ikili bir ayrıma

gidilebilir. Doğanın kendi düzeni içinde oluşan, oluşumunda insan müdahalesi bulunmayan mallar, “do-ğal kamu malları”dır. Bunların kamu malı niteliğini kazanmaları için idarenin alacağı bir tahsis kararına ihtiyaç yoktur. (Denizler, göller, akarsular, nehirler gibi) “Yapay kamu malları” ise insan eliyle yapılmış veya üretilmiş ve kamu hizmetine tahsis edilmiş mallardır. Yapay kamu mallarının en önemli özelliği bir idari işlemle (tahsis kararı ile) kamu malı olarak özgülenmiş olmalarıdır. (Kamu hizmetine tahsisli tüm binalar, yollar, köprüler, meydanlar, istasyonlar, pazar yerleri gibi).

Bunların dışında kamu malları “taşınabilir kamu malları” ve “taşınmaz kamu malları” olmak üzere de sınıflandırılır.

Kamu Mallarının Özellikleri1. Kamu Malları Özel Mülkiyete Olamaz2. Kamu Malları Tapuya Tescil EdilemezlerKamu mallarından sahipsiz ve orta mallar hiçbir suretle tapuya tescil edilemezler. Herhangi bir şekil-

de kaydedilmiş olsalar bile, özel mal niteliği kazanamazlar. (Ormanlar Türk hukuk sistemine göre tapuya tescil edilmekle birlikte, özel mal değil kamu malıdır.)

3. Kamu Malları Kamulmaştırılamazlar4. Kamu Malları Ayrıcalıklı Korumaya Tabidir5. Kamu Mallarından Yararlanma Genel Olarak ÜcretsizdirAncak bu konuda hizmet mallarında özel bir durum vardır. Kişiler, kamu hizmetinin nesnel bir vasıta-

sı olan bu mallardan özel olarak yararlandırıldıklarında, az da olsa bir ücret, resim veya harç adı altında bir ödemede bulunurlar.

6. Kamu Mallarına İlişkin Uyuşmazlıklarda İdari Yargı YetkilidirDevletin Özel Malları ve Özellikleri1. Haczedilebilirler2. Karşılıksız Devredilemezler3. Yönetimleri Özel Kurallara Tabidir4. Uyuşmazlıklarında Adli Mahkemeler YetkilidirDevletin Taşınır MallarıBir taşınırın, devletin taşınır malı sayılmasının tek ölçütü, o taşınırın devlete veya diğer kamu kurum

ve kuruluşlarından birisine ait olmasıdır. Taşınır mallarda mülkiyetin karinesi zilyetliktir. Ancak, motorlu kara taşıtları trafik siciline, uçaklar, uçak siciline, gemiler ise gemi siciline kaydedilmektedir. Kamu mal-larının “haczedilmezlik ilkesi” bunlar için de geçerlidir.

Kamu PaylarıKamu payı, kamu kesiminin çeşitli iktisadi nitelikteki kuruluşlarda mevcut sermaye paylarıdır. Pay

sahipliği genellikle ya kamu iktisadi teşebbüsü denilen ve sermayesinin tamamı veya büyük çoğunluğu devlete ait olan kuruluşlardaki sermayedarlık ya da özel kesimin ağırlıkta bulunduğu kuruluşlarda bir miktar ortaklık şeklinde meydana gelmektedir.

Kamu İktisadi Teşebbüsleri her yıl hazırlanan Yıllık Genel Yatırım ve Finansman Programı çerçeve-sinde yönetilmektedir. Yıllık Genel Yatırım ve Finansman Programı Hazine ve Devlet Planlama teşkilatı tarafından ortaklaşa düzenlenen yıllık fon akım tablosundan ibarettir.

Kamu iktisadi teşebbüsleri dışında kalan özel şirketlerde kamuya ait bulunan sermaye payları ise Kamu Ortaklığı İdaresi tarafından temsil edilmekte ve yönetilmektedir.

Kamu Mallarının FonksiyonuDevlet egemenliğinde bulundurduğu mallardan değişik yöntemlerle yararlanabilir. Örneğin;

➣ Bazı kamu mallarından doğrudan finansal destek sağlar. ➣ Devlet mallarının çeşitli yollarla yönetilerek devlete doğrudan finansal destek sağlanması, devlet mallarının nemalandırılması olarak nitelendirilmektedir.

➣ Bazı durumlarda devlet malları, devlete dolaylı olarak da destek sağlarlar. ➣ Devlet mallarının mali amaçlarla nemalandırılmasına, sosyal ve ekonomik amaçlarla da kamu-nun kullanımına veya hizmetine sunulmasına devlet mallarının değerlendirilmesi denir.

➣ Devlet mallarının sosyal ve ekonomik amaçlarla kullanımı da devlete dolaylı olarak finansal ya-rarlar sağlamaktadır.

71

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

KAMU MALLARININ YÖNETİM KURULUŞLARITürkiye’de devlet mallarının önemli bir kısmı genel bütçeli kurumların yönetiminde bulunmaktadır.TBMM’nin devlet mallarının yönetimine ilişkin yasama yetkisi yanında Bakanlar Kurulu’na bazı ka-

nunlarla satış, kira, tahsis, bedelsiz devir gibi devlet mallarının yönetimine ilişkin bir takım yetkiler ve-rilmiştir.

Ancak Maliye Bakanlığı, devlet mallarının yönetimi konusunda ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Tüm ge-nel bütçeli kurumlara izafeten Hazine tüzel kişiliğinin gerektirdiği tüm görevleri Maliye Bakanlığı yerine getirmektedir. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’na göre genel bütçeli kurumlara ait ta-şınmaz mallar Hazine adına tescil edilir ve Maliye Bakanlığı tarafından yönetilir. Maliye Bakanlığı devlet mallarının yönetimini esas itibariyle Milli Emlak Genel Müdürlüğü aracılığı ile yürütmektedir.

MİLLİ EMLAK GENEL MÜDÜRLÜĞÜMilli Emlak Genel Müdürlüğü’nün Merkez teşkilatı; Genel Müdür, 4 Genel Müdür Yardımcılığı, 21

Daire Başkanlığı ve 8 Şube Müdürlüğünden oluşmaktadır.Özel kanunlarla verilen yetkiler dışında, Hazine malları konusunda genel yetkili kuruluş Milli Emlak

Genel Müdürlüğü’dür.

DEVLETİN MAL EDİNMESİKamu idarelerinin taşınır ve taşınmaz edinimi ve tesciline ilişkin genel düzenleme 5018 sayılı Ka-

nunda yer almaktadır.Devletin mal edinme yöntemleri şunlardır:1. Satın alma: Gerçek kişilerden veya özel hukuk tüzel kişilerinden taşınmaz satın alımı 4734 sayılı

Kamu İhale kanunu düzenlemelerine göre gerçekleştirilir.2. Kamulaştırma: Kamu yararının gerektirdiği hallerde gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerinin mülki-

yetinde bulunan taşınmazların, kaynakların ve irtifak haklarının bedeli peşin veya bazı hallerde taksitle ödenmek kaydıyla belirli esas ve usuller çerçevesinde anlaşarak ya da zorla alınmasına kamulaştırma (istimlak) denir. Kamulaştırma ile satın alma işlemi arasındaki temel fark kamulaştırmada rıza’nın aran-mamasıdır.

3. Devletleştirme: Kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşebbüsler, kamu yararının zorunlu kıldığı hallerde devletleştirilebilir.

4. Trampa: Belli bir malın mülkiyetinin başkasına ait bir malın mülkiyetiyle değiştirilmesidir.5. Teferruğ: Satın alınan bir taşınmazın tapuda devir işleminin yapılmasıdır.6. Tefevvüz: Bir ihalede bir taşınmazın belli bir bedel karşılığında bir kimsenin üzerinde kalmasıdır.

Mali hukukumuzda ise teferruğ ve tefevvüz kelimeleri aynı anlamda kullanılmakta, Hazinenin bir taşın-mazı mülkiyetine geçirmesidir.

7. İzale-i Şuyu: Hazinenin hissedar bulunduğu taşınmazın ortaklığının giderilmesi yoluyla yapılacak satışına dâhil edilmesi yoluyla teferruğudur.

8. Bağış: Kamu hizmetinin karşılığı bağış alınamaz. Kamu idarelerine yapılan bağış ve yardımlar irat olarak kaydedilir.

9. İstimval: Devletin olağanüstü bazı hallerde başvurduğu mal edinme yollarındandır. Taşınır mal-ların mülkiyeti ya da kullanma hakkını, taşınmaz malların da yalnızca kullanma hakkı iktisap edilebilir.

10. Kanun Gereği Mal intikalleri

DEVLETİN MALLARINI DEĞERLENDİRMESİDevlet mallarını satış, kiraya verme, irtifak hakkı tesisi ve ecrimisil gibi doğrudan mali amaç taşıyan

değerlendirme yöntemleri ile değerlendirmektedir. Bunların yanında sosyal ve ekonomik amaç taşıyan, dolaylı olarak mali destek sağlayan değerlendirme yöntemleri de vardır. Bunlar tahsis, bedelsiz terk ve bedelsiz devir uygulamalarıdır.

SATIŞSatış, mülkiyetin devri amacını güden bir değerlendirme yöntemidir. Satış, satıcının bir malvarlığı

hakkını bir alıcıya geçirmeyi ve alıcının da satıcıya kararlaştırılmış değerini para olarak ödemeyi borçlan-dığı bir sözleşmedir. Devlet mallarının değerlendirilmesi çerçevesinde en sık başvurulan bir yöntemdir.

Bazı Hazine mallarının satışının mümkün olmadığı haller ise şunlardır: ➣ Tahsisli taşınmaz mallar ➣ Korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlığı ile bunlara ait korunma sınırları dâhilindeki taşınmaz mallar

➣ Orman sahaları içindeki taşınmaz mallar ➣ Maliye Bakanlığı’nın veya diğer genel bütçeli kuruluşların gelecekteki ihtiyaçları için gerekli ta-şınmaz mallar

➣ Askeri yasak bölgeler kapsamında kalan yerler ➣ İmar Kanunu uyarınca, yol, meydan, otopark, yeşil alan, park, çocuk bahçesi gibi genel hizmetle-re ayrılması nedeniyle belediyelere terki gereken taşınmaz mallar.

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI


72

KİRADevletin mülkiyetinde veya egemenliğinde bulunan bir malın, bedeli karşılığında, yetkili organların

kararı ile belli bir süre için bir başkasının kullanım veya yararlanmasına bırakılmasıdır. Satıştan farklı olarak hem devletin kamu malları, hem de özel malları kiraya verilebilmektedir.

İRTİfAK HAKKI TESİSİDevletin kamu malları özel mülkiyete elverişli olmadıklarından irtifak hakkı tesisine konu olamazlar.

Çünkü irtifak hakkı tesisi, tapu kütüğüne yazılarak yapılır.EcRİMİSİLBir malın, sahibinin rızası dışında ve onun bu malı kullanmakla bir zarara uğrayıp uğramayacağı söz

konusu edilmeksizin bu maldan işgal, tasarruf veya her ne şekilde olursa olsun yararlanılması sebebiyle fuzuli şagil tarafından ödenen veya idarece talep edilen tazminattır.

TAHSİS İŞLEMLERİTürk hukuk sisteminde tanımlanmamış olmakla birlikte, yetkili makamın onayı ile kira aranmaksı-

zın devletin özel malını kamunun hizmetine veya kullanımına sunan, kamu malını bir türden diğerine dönüştüren idari işlemdir. Doğrudan tahsis, herhangi bir kanuni ve idari işleme gerek kalmadan bir dev-let malının doğası gereği kamunun kullanım ve yararına sunulmasıdır. Dolaylı tahsis ise kanuni, idari ve benzeri bir işlem sonucu bir devlet malının kamu hizmetine veya yararına sunulmasını ifade eder. Tahsisler, amacı bakımından kamu hizmetine tahsis ve kamunun kullanımına tahsis olmak üzere ikiye ayrılır. Kamu hizmetine tahsis, devletin özel malının veya bir kamu malının bir kamu hizmetine sunularak kamu malı haline dönüşmesidir. Doğrudan yapılan tahsislerle kanunla yapılan tahsislerde herhangi bir işleme gerek yoktur.

BEDELSİz TERKEşya hukukuna göre terkin tapulu bir taşınmaz üzerindeki mevcut ayni hakkın sona erdirilmesi ama-

cına yönelik bir tapu sicili işlemidir. Eşya hukukundaki terkin işlemi devlet malları açısından, devletin özel mallarının kamu yararına tapu sicilinden kaydının silinerek bu malın kamunun kullanımına terkini ifade etmektedir.

Terk yöntemi, tahsis gibi kamu hizmetlerinin ve yararının gerektirdiği zorunluluktan kaynaklanır. Terk yöntemi, Osmanlı hukuk sisteminde “metruk mallar” olarak ortaya çıkan uygulamanın günümüze yan-sımasıdır. Terk, satıştan farklı olarak bedelsiz bir yöntemdir ve ayrıca satıştan bir diğer farkı mülkiyet başka birine devredilmemekte, tapu kayıtlarından terkin edilerek devletin özel malı, kamu orta malı hali-ne dönüşmektedir. Bu yöntem, daha çok belediyelerin imar uygulamalarından kaynaklanmaktadır. Terk uygulaması ile kamunun kullanım ve yararına terkedilen devletin özel taşınmaz malları tür değiştirilerek devletin kamu taşınmaz malı haline gelmektedir.

BEDELSİz DEVİRTürk hukuk sistemine göre devletin taşınır ve taşınmaz malları, başka bir kişi veya kuruluşa devredi-

lebilmektedir. Devir ve kayıt işlemlerine ilişkin usul ve esaslar Maliye Bakanlığı’nca belirlenir.Devlet mallarının bedelsiz devri, kamu tüzel kişileri ile özel hukuk gerçek ve tüzel kişilerine yapılabilir.

KAMU MALLARININ İzLENMESİDevlet mallarının izlenmesi bu malların kayıt, envanter ve muhasebesi, bakım, onarım koruma ve

denetimi ile gerçekleştirilmektedir.KAYIT, ENVANTER, MUHASEBEDevletin kamu mallarının kayıt ve envanteri özel mülkiyete benzer bir kayıt ve envanter değildir. Kamu

malları, devletin hüküm ve tasarrufunda olup, özel mülkiyet rejimi ile irtibatlandırılamazlar. Kamu taşınmaz mallarının kayıt ve envanteri konusunda genel olarak Kadastro Kanunu’nda hükümler bulunmaktadır.

Mal muhasebesi devletin taşınır ve taşınmaz mallarının satın alınması veya benzeri yollarla edi-nilmesi, sürekli kullanım sırasında veya sonraki kullanım için saklanması, satış, kaybolma, yok olma sonucu elden çıkarılması, değer kaybetmesi gibi olguların, bir muhasebe düzeni içinde kayıtlarının tu-tulmasını, bu mal varlığının fiziksel ve parasal değerlerinin izlenmesini amaçlar.

BAKIM, ONARIM, KORUMAKamu mallarından hizmet mallarının bakım ve onarımını, yararına tahsis yapılan kamu kurum ve

kuruluşları gerçekleştirmektedir. Sahipsiz ve orta mallarının bakım ve onarımını ise bunların yönetimleri ile görevli kurum ve kuruluşlar yapmaktadır. Devletin özel mallarının bakım ve onarımını, söz konusu mallara sahip olan kurum ve kuruluşlar gerçekleştirmektedir. Diğer bir ifade ile genel bütçeli kuruluşlar adına, Hazine tüzel kişiliğini temsil eden Maliye Bakanlığı, Hazine mallarının, özel bütçeli kuruluşlar ise kendi tüzel kişilikleri adına kayıtlı malların, bağımsız bütçeli kuruluşlarda kendi tüzel kişilikleri adına kayıtlı malların bakım ve onarımını yapmak veya yaptırmak durumundadırlar.

DENETİMDevlet mallarının denetimini içeren genel bir kanun yoktur. Devlet mallarının denetimine ilişkin özel

kanunlarda da belirgin hükümler bulunmamaktadır. Bu nedenlerle devlet mallarının denetimi, genel ola-rak kamusal mali denetim çerçevesinde ele alınmaktadır. Kamusal mali denetim ise gelir ve gider dene-timleri ile birlikte mal denetimini de içermektedir.

73

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

AÇIKLAMALI SORULAR

1. Kamu tüzel kişilerinin kamu yararına tah-sis edilmiş mallarına ne ad verilir?

A) Kamu mallarıB) Kamu özel mallarıC) Yarı kamusal mallarD) Erdemli mallarE) Kulüp mallar

AÇIKLAMASoruda kamu malları tanımlanmıştır. Bir malın ka-mu malı sayılabilmesi için öncelikle kamu tüzel ki-şilerinin (devletin, mahalli idarelerin veya kamu ku-rumlarının) mülkiyetinde olması ve sonra bu mal-ların kamu yararına tahsis edilmiş olması gerek-mektedir.

YANIT: A

2. Osmanlı döneminde yollar, nehirler, göl-ler, meralar, otlaklar gibi halkın ortak kul-lanımına bırakılmış yerlere ne ad veril-mekteydi?

A) Miri toprakB) Arazi-i mevatC) Arazi-i metrukeD) Arazi-i mevkufeE) Arazi-i memluke

AÇIKLAMAOsmanlı döneminde yollar, nehirler, göller, mera-lar, otlaklar gibi halkın ortak kullanımına bırakılmış yerlere arazi-i metruke adı verilmekteydi.

YANIT: C

3. Günümüzde köprü, meydanlar, mezarlık-lar gibi kamusal mallara ne ad verilmek-tedir?

A) Serbest mallarB) Yarı kamusal mallarC) Sahipsiz mallarD) Orta mallarE) Hizmet malları

AÇIKLAMAOrta mallar; halkın doğrudan doğruya kullanımına sunulmuş, yollar, köprüler, meydanlar, Pazar yer-leri, mezarlıklar gibi mallardır.

YANIT: D

4. Aşağıdakilerden hangisi kamu mallarının özelliklerinden biri değildir?

A) Özel mülkiyete konu olamazlar.B) İlgili kamu kurum ya da kuruluşu adına

tapu kütüğüne kaydedilirlerC) KamulaştırılamazlarD) Ayrıcalıklı korumaya tabidirlerE) Kamu malları ile ilgili uyuşmazlıklarda

idari yargı yetkilidir.

AÇIKLAMAKamu malları tapuya tescil edilemezler. Bunun tek istisnası ormanlardır. Türkiye’de ormanlar tapuya tescil edildiği halde kamu malı sayılır.

YANIT: B

5. Aşağıdaki kamu mallarından hangisi bir hizmet malıdır?

A) Denizler B) OrmanlarC) Yollar ve köprülerD) Tarıma elverişli olmayan kayalıklarE) Hastane binaları

AÇIKLAMAHastane binaları gibi kamu hizmetlerine, hizmetin bir parçası olarak özgülenmiş olan mallar, hizmet malları olarak adlandırılır.

YANIT: E

6. Aşağıdakilerden hangisi devletin taşınır malları ile ilgili yanlıştır?

A) Devletin taşınır mallarının devlete veya bir kamu kurum ya da kuruluşuna ait ol-ması gerekir.

B) Taşınır mallarda mülkiyetin karinesi zil-yetliktir.

C) Zilyetliği elinde bulunduran kurum taşını-rın sahibi sayılır.

D) Motorlu kara taşıtları trafik siciline, uçak-lar uçak siciline, gemiler ise gemi siciline kaydedilir.

E) Kamu mallarının haczedilmezlik ilkesi bunlar için geçerli değildir.

AÇIKLAMATaşınır mallar devlet malı sayılır ve bir takım ay-rıcalıklı hükümlerden yararlanabilirler. Bu neden-le de kamu mallarının haczedilmezlik ilkesi bunlar için de geçerlidir.

YANIT: E


74

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

7. Kamu kesiminin çeşitli iktisadi nitelikte-ki kuruluşlarda mevcut sermaye payları-na ne ad verilir?

A) Kamu malıB) Kamu payıC) TeşebbüsD) Katkı payıE) Girişim pirimi

AÇIKLAMAKamu payı; kamu kesiminin çeşitli iktisadi nitelikte-ki kuruluşlarda mevcut sermaye paylarıdır. Bu pay sahipliği kamu iktisadi teşebbüslerinde de olabile-ceği gibi özel kesimin ağırlıklı olduğu kuruluşlar-da da olabilir.

YANIT: B

8. Kamu iktisadi teşebbüsleri dışında kalan özel şirketlerde kamuya ait bulunan ser-maye payları aşağıdakilerden hangisi ta-rafından yönetilmektedir?

A) Kamu Ortaklığı İdaresiB) Milli Emlak Genel MüdürlüğüC) Maliye BakanlığıD) Devlet Planlama TeşkilatıE) Sanayi Bakanlığı

AÇIKLAMAKamu iktisadi teşebbüsleri dışında kalan özel şir-ketlerde kamuya ait bulunan sermaye payları Ka-mu Ortaklığı İdaresi tarafından temsil edilmekte ve yönetilmektedir.

YANIT: A

9. Hazinenin hissedar bulunduğu taşınma-zın ortaklığının giderilmesi yoluyla yapıla-cak satışına dahil edilmesi yoluyla tefer-ruğuna ne ad verilir?

A) Satış B) KiraC) Ecri misil D) İzale-i şuyuE) Bedelsiz terk

AÇIKLAMAHazinenin hissedar bulunduğu taşınmazın ortak-lığının giderilmesi yoluyla yapılacak satışına da-hil edilmesi yoluyla teferruğu, izale-i şuyu olarak adlandırılır.

YANIT: D

10. Aşağıdakilerden hangisi devletin malla-rını kullanan kamu kurum ve kuruluşları-na dolaylı olarak mali destek sağlayan de-ğerlendirme yöntemlerinden biridir?

A) Kiraya vermeB) SatışC) Bedelsiz terkD) İrtifak hakkı tesisiE) Ecri misil

AÇIKLAMAKamu kurum ve kuruluşlarına dolaylı olarak mali destek sağlayan devletin mallarını değerlendirme yöntemleri tahsis, bedelsiz devir ve bedelsiz terk-tir. Tahsis ve bedelsiz terk yöntemleri sadece dev-letin taşınmaz malları için söz konusudur.

YANIT: C

11. Bir malın sahibinin rızası dışında ve onun bu malı kullanmakla bir zarara uğrayıp uğ-ramayacağı söz konusu edilmeksizin bu maldan işgal, tasarruf veya her ne şekilde olursa olsun yararlanılması nedeniyle fu-zuli şagil tarafından ödenen veya idarece talep edilen tazminata ne ad verilir?

A) SatışB) KiraC) Ecri misilD) İzaley-i şuyuE) Bedelsiz terk

AÇIKLAMASoruda ecri misil tanımlanmıştır. Devletin kamu malları ile Hazine mallarının fuzuli işgali durumun-da önce işgal edilen taşınmaz mallar tespit edi-lir. Ardından ecri misil tespit ve takdiri yapıldıktan sonra ecri misil ihbarnamesi tebliğ edilerek tahsi-lat yapılır.

YANIT: C

75

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

12. Aşağıdakilerden hangisi devletin taşınır veya taşınmaz mallarının bedelsiz devri ile ilgili yanlış bir ifadedir?

A) Devletin taşınır veya taşınmaz malları başka bir kişi veya kuruluşa devredilebi-lir.

B) Bedelsiz devir, 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrolü Kanununda Düzen-lenmiştir

C) Devir kayıt işlemlerine ilişkin usul ve esaslar maliye bakanlığınca belirlenir.

D) Devlet mallarının bedelsiz devri sadece kamu tüzel kişilerine yapılabilir.

E) Mülkiyetinde kamu malı bulunan her kamu kuruluşu bunları kanunun öngör-düğü kişi ve kurumlara devredebilir.

AÇIKLAMADevlet mallarının bedelsiz devri, buna izin veren kanunla kamu tüzel kişileri dışında özel hukuk ger-çek kişileri ve tüzel kişilerine de yapılabilmektedir.

YANIT: D

13. Aşağıdakilerden hangisi bedelsiz terk ile ilgili doğru bir ifade değildir?

A) Terk yöntemi, kamu hizmetlerinin ve ya-rarının gerektirdiği zorunluluktan kaynak-lanır.

B) Terk işleminde satışta olduğu gibi mülki-yet başka birine devredilir.

C) Osmanlı hukuk sistemindeki “metruk mal” uygulamasının günümüze yansıma-sıdır.

D) Daha çok belediyelerin imar uygulamala-rından kaynaklanan bir yöntemdir.

E) Terk uygulaması ile devletin özel malları kamu taşınmaz malı haline gelir

AÇIKLAMATerk işleminde satıştan farklı olarak mülkiyet baş-ka birine devredilmez, tapu kayıtlarından terkin edilerek kamu orta malı haline dönüştürülür. Bu yöntemin satıştan diğer bir farkı da bedelsiz olma-sıdır.

YANIT: B

14. Kamu hizmeti niteliği taşıyan özel teşeb-büslerin kamu yararının zorunlu kıldığı hallerde kamu mülkiyetine geçirilmesine ne ad verilir?

A) Satın alma B) TrampaC) KiralamaD) KamulaştırmaE) Devletleştirme

AÇIKLAMASoruda devletleştirme işlemi tanımlanmıştır. Ülke-mizde devletleştirmenin usul ve esasları 3082 Sa-yılı Kamu Yararının Zorunlu Kıldığı Hallerde Kamu Hizmeti Niteliği Taşıyan Özel Teşebbüsün Devlet-leştirilebilmesi Usul ve Esasları Hakkında Kanun-da düzenlenmiştir.

YANIT: E

15. Hazine mallarının bakım ve onarımını yap-mak veya yaptırmak aşağıdakilerden han-gisinin sorumluluğundadır?

A) Maliye BakanlığıB) Kalkınma Bakanlığı C) Milli Emlak Genel MüdürlüğüD) Hazine MüsteşarlığıE) Bakanlar Kurulu

AÇIKLAMAHazine mallarının bakım ve onarımın Maliye Ba-kanlığı yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür. Özel bütçeli kuruluşlar ise kendi tüzel kişilikleri üzerine kayıtlı malların bakım ve onarımını üstle-nirler.

YANIT: A


76

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI


1. Osmanlı döneminde kuru mülkiyeti devle-te ait olan ancak ekilip dikilmeleri amacıy-la çiftçiye bırakılmış topraklara ne ad ve-rilmekteydi?

A) Miri toprakB) Arazi-i mevatC) Arazi-i metrukeD) Arazi-i mevkufeE) Arazi-i memluke

2. Aşağıdakilerden hangisi sahipsiz mallara örnek değildir?

A) TepelerB) DağlarC) YollarD) DenizlerE) Doğal zenginlikler

3. Aşağıdakilerden hangisi kamu mallarının maddi içeriklerine göre yapılan sınıflan-dırmasına dahil edilemez?

A) Kara kamu mallarıB) Hava kamu mallarıC) Deniz kamu mallarıD) Su kamu mallarıE) Doğal kamu malları

4. “Kamu mallarından yararlanmak genel ola-rak ücretsizdir.” Aşağıdakilerden hangisi bunun bir istisnasıdır?

A) Sahipsiz mallarB) Orta mallarC) Serbest mallarD) Hizmet mallarıE) Doğal kamu malları

5. Aşağıdakilerden hangisi devletin özel mallarının özellikleriyle ilgili yanlış bir ifa-dedir?

A) HaczedilebilirlerB) Uyuşmazlıklarında idari yargı yetkilidirC) Karşılıksız devredilemezlerD) Yönetimleri özel kurallara tabidirE) İlgili kamu kurum ve kuruluşları adına ta-

puya tescil edilirler

6. Devlet mallarının yönetimi esas itibariyle aşağıdakilerden hangisi aracılığı ile yürü-tülmektedir?

A) Kamu Ortaklığı İdaresiB) Milli Emlak Genel MüdürlüğüC) Hazine MüsteşarlığıD) Devlet Planlama TeşkilatıE) Sanayi Bakanlığı

7. Aşağıdakilerden hangisi devletin mal edinme yöntemleri arasında yer almaz?

A) Ecri misliB) KamulaştırmaC) TeferuğD) İstimvalE) İzale-i şuyu

8. Kamu yararının gerektirdiği hallerde ger-çek ve özel hukuk tüzel kişilerinin mülki-yetinde bulunan taşınmazların, kaynakla-rın ve irtifak haklarının bedeli peşin veya taksitle ödenmek yoluyla belli usuller çer-çevesinde anlaşarak ya da zorla alınması-na ne ad verilir?

A) Satın almaB) DevletleştirmeC) KamulaştırmaD) TeferruğE) İstimval

77

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

9. Satın alınan bir taşınmazın tapuda devir işleminin yapılmasına ne ad verilir?

A) Satın almaB) DevletleştirmeC) KamulaştırmaD) TefevvüzE) Teferruğ

10. Aşağıdakilerden hangisi devletin malları-nı değerlendirmesi yollarından biri değil-dir?

A) SatışB) KiraC) EcrimisliD) İzale-i şuyuE) Bedelsiz terk

11. Devletin özel mallarını, kamu malından ayırt etmek için kullanılan en önemli ölçüt aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kamu mülkiyetinde olup olmamasıB) Kamu hizmetine tahsis edilip edilmemesiC) Tapu sicili olup olmamasıD) Kamulaştırmaya tabi olup olmamasıE) Satılabilir olup olmaması

12. Aşağıdakilerden hangisi devletin malları-nı doğrudan mali amaç taşımayan değer-lendirme yollarından biridir?

A) Tahsis B) İrtifak hakkıC) Ecri misliD) Kiraya vermeE) Satış

13. Aşağıdakilerden hangisi hazinenin satıla-mayacak malları arasında sayılamaz?

A) Tahsisli taşınmaz mallarB) Orman sahaları içindeki taşınmaz mallarC) Maliye bakanlığının veya genel bütçeli

kuruluşların gelecekteki ihtiyaçları için gerekli taşınmaz mallar

D) Askeri yasak bölgeler kapsamında kalan yerler

E) Kamu mülkiyetindeki özel mallar

14. Türkiye’de devlet mallarının en önem-li kısmı aşağıdakilerin hangisinin yöneti-mindedir?

A) BaşbakanlıkB) Genel bütçeli kuruluşlarC) Özel bütçeli kuruluşlarD) Düzenleyici ve denetleyici kuruluşlarE) Kamu iktisadi teşebbüsleri

15. Devletin özel malını kamunun hizmetine veya kullanımına sunan kamu malını bir türden diğerine dönüştüren idari işlemle-re ne ad verilir?

A) Satış işlemiB) Satın alma işlemiC) Tahsis işlemiD) İrtifak hakkı tesisiE) Ecrimisil


78

M

URAT

YA

YINLA

RI


1. A Soruda miri topraklar tanımlanmıştır. Bu toprakların mülkiyet hakkı devlete, intifa hakkı çiftçiye aittir. Çiftçiler kullanım kar-şılığı tımar veya zeamet sahibine bir pa-ra öderler.

2. C Sahipsiz mallar; doğal nitelikleri gere-ği herkesin doğrudan ve ortak kullanımı-na açık mallardır. (Dağlar, tepeler, deniz-ler, göller, nehirler, doğal kaynaklar gibi). Yollar ise orta mallara örnek verilebilir.

3. E Kamusal mallar maddi içeriklerine göre;• Kara kamu malları• Hava kamu malları• Deniz kamu malları• Su kamu malları olarak sınıflandırılır. Doğal ve yapay ka-

mu malları ayrımı ise kamu mallarının oluşum tarzına göre yapılan sınıflandır-masıdır.

4. D Genel kural olarak kamu mallarından, sa-hipsiz yerlerden herkes serbestçe yarar-lanabilir. Bu konuda sadece hizmet mal-larında özel bir durum vardır. Bu mallar kamu hizmetinin nesnel bir vasıtası oldu-ğu için az da olsa resim veya harç adı al-tında bir ücret ödemesi söz konusudur.

5. B Kamu malları ile ilgili uyuşmazlıklar idari yargıda çözüldüğü halde kamu özel mal-ları ile ilgili uyuşmazlıklarda adli mahke-meler yetkilidir.

6. B 5018 sayılı kanuna göre genel bütçeli ku-rumlara ait taşınmaz mallar hazine adına tescil edilir ve Maliye Bakanlığınca yöne-tilir. Maliye Bakanlığı ise devlet malları-nın yönetimini Milli Emlak Genel Müdür-lüğü aracılığı ile yürütür.

7. A Ecri misli kamunun mal edinme yolların-dan değil devletin mallarını değerlendiril-mesi yollarındandır.

8. C Soruda kamulaştırma ya da diğer adıyla istimlak tanımlanmıştır. Kamulaştırmanın usul ve esasları 2942 sayılı Kamulaştır-ma Kanunu ile düzenlenmiştir.

9. E Teferruğ; satın alınan bir taşınmazın ta-puda devir işleminin yapılmasıdır. Devle-tin mal edinme yollarından biridir.

10. D İzale-i şuyu, devletin mallarını değerlen-dirme yolu değil, mal edinme yollarından-dır.

11. B Devletin özel mallarını kamu mallarından ayırt edebilmek için en önemli ölçüt, özel malların kamu hizmetine tahsis edilme-miş olmasıdır. Böyle bir tahsis varsa söz konusu mal tapuya tescilli bile olsa kamu malı sayılır.

12. A Devlet mallarını doğrudan mali amaç ta-şıyan değerlendirme yolları; satış, kiraya verme, irtifak hakkı tesisi ve ecrimisildir. Tahsis ise dolaylı olarak mali destek sağ-layan değerlendirme yöntemlerindendir.

13. E Devletin kamu malları nitelikleri gereği satılamaz. Satış, çoğunlukla özel mallar için söz konusudur. Hazinenin satılama-yacak malları ise şu şekilde sıralanabilir:

• Tahsisli taşınmaz mallar• Orman sahaları içindeki taşınmaz mallar• Maliye bakanlığının veya genel bütçe-

li kuruluşların gelecekteki ihtiyaçları için gerekli taşınmaz mallar

• Askeri yasak bölgeler kapsamında kalan yerler

• Kamu mülkiyetindeki özel mallar• Korunması gerekli taşınmaz kültür ve ta-

biat varlıkları• Yol, otopark, yeşil alan, çocuk bahçesi

gibi belediyelere terki gereken taşınmaz-lar

14. B Türkiye’de devlet mallarının en önem-li kısmı Genel bütçeli kuruluşların yöneti-mindedir. Hazine tüzel kişiliğini oluşturan bu kurumlar kamu mallarının yönetimini üstlenir ve hazine mallarını idare ederler.

15. C Türk hukuk sisteminde tanımlanmamış olmakla beraber yetkili makamın onayı ile kira aranmaksızın devletin özel malını kamunun hizmetine veya kullanımına su-nan kamu malını bir türden diğerine dö-nüştüren idari işlemlere tahsis işlemi adı verilir.

79

ÜNİTE

M

URAT

YA

YINLA

RI KAMU MALİ DENETİMİ 8Öğretmen Diyor ki! Bu ünitede; özellikle idari denetim türlerinden olan iç ve dış denetim konularına ağırlık verilmeli, sayıştay ve sayışta-yın görevleri iyi öğrenilmelidir.



– 3

KAMU MALİ YÖNETİMİNDE DENETİMDenetim, kamu yönetiminin sağlıklı işleyişinde önemli bir yere sahip olan, yönetimin temel ve vaz-

geçilmez işlevlerinden birisidir. Denetim, amaçlara verimli olarak ve zamanında ulaşıp ulaşmadığımızı belirleyen bir araçtır. Denetim kamu kurum ve kuruluşlarında hataların önlenmesine yardımcı olmak, çalışanların ve kuruluşların gelişmesine, yönetim ve kontrol sistemlerinin geçerli, güvenilir ve tutarlı hale gelmesine rehberlik etmek amacıyla, hizmetlerin süreç ve sonuçlarını mevzuata, önceden belirlenmiş amaç ve hedeflere, performans ölçütlerine ve kalite standartlarına göre; tarafsız olarak analiz etmek, karşılaştırmak ve ölçmek, kanıtlara dayalı olarak değerlendirmek, elde edilen sonuçları rapor haline getirerek ilgililere duyurmak şeklindeki aşamaları kapsamaktadır.

Denetim ayrıca kişi ve kurumların gelişmesine, mali yönetim ve kontrol sistemlerinin geçerli, güve-nilir ve tutarlı hale gelmesine rehberlik etmek ve elde edilen sonuç ve bulguları ilgililere duyurmak için uygulanan sistemli bir süreçtir.

Denetimin üç ana ögesi bulunmaktadır. Bunlar: ➣ Kurumun ana amaçlarının önceden belirlenmiş olması ➣ Verimlilik ➣ Zaman

Denetimin genel ilkeleri ise şunlardır: ➣ Bağımsızlık ➣ Yasallık ➣ Nesnellik ➣ Dürüstlük

Denetim sırasında denetçinin bağımsız olarak hareket etmesi oldukça önemli bir konudur. Bağım-sızlık içinde öncelikle tarafsızlık sonra dürüstlük gereklidir.

Denetimde yasallık ya da hukukilik, yasallığın denetlenmesi ve denetimin hukuka uygun yürütülmesi olmak üzere iki şekilde ele alınabilir. Nesnellik ise denetçinin denetleme yaparken olanı dikkate alması ve olması gerekenle karşılaştırarak sonuca varmasıdır. Denetçinin değerlendirmede sahip olduğu takdir yetkisinin dışına çıkması, görevini yerine getirirken taraf tutmaması, etki altında kalmaması, duyguları-na kapılmadan karar vermesi gerekmektedir. Denetçilerin de görevlerini yerine getirirken objektif dav-ranmaları, denetim faaliyetini, yasallık, etkinlik, verimlilik, yerindelik ve benzeri noktaları dikkate alarak gerçekleştirmeleri gerekmektedir.



80

Mali Yönetim ve Kontrol Süreci

Stratejik Plan

Faaliyet Raporu

İdare Bütçesi

TBMM/Yerel Meclis

Performans Programı

Denetim veDeğerlendirme

Uygulama

• Misyon• Vizyon• Stratejik amaçlar• Stratejik hedefler

• Faaliyet/proje sonuçları• Performans hedef ve gerçeklesmeleri• Sapmalar ve nedenleri• Öneriler ve tedbirler

• Harcama birikimleri• Kaynak tahsisi• Temel performans göstergeleri

• Kesin hesap• Hesap verme sorumlulugu

• Öncelikler• Performans hedefleri• Faaliyet/projeler• Kaynak ihtiyacı• Performans göstergeleri

• Iç ve dıs denetim• Degerlendirme

KAMU MALİ YÖNETİMİNDE SİYASİ DENETİMBütçe hakkının bir gereği olarak yasama organının, bütçe uygulaması sırasında ve uygulamadan

sonra yaptığı denetimdir. Yasama organı bu denetimi gerçekleştirirken gerek genel denetim araçlarını (soru, gensoru, meclis araştırması gibi) gerekse de bütçeye ilişkin özel mekanizmaları (Sayıştay dene-timi, kesin hesap kanunları, bütçe kanun tasarıları) işletir. Siyasal iktidarın kararlarının uygulama aracı olan idareyi, denetleme görevi halk temsilcilerinden oluşan meclise verilmiştir. Yürütme organı olan Ba-kanlar Kurulu, hem toplu olarak, hem de üyeleri yönünden ayrı ayrı meclise karşı siyasi olarak sorumlu bulunmaktadır.

Türk kamu yönetim denetimi TBMM’ye doğrudan görev ve yetki olarak verilen denetim araç-ları şunlardır:

➣ Soru, ➣ Meclis Araştırması, ➣ Genel Görüşme, ➣ Gensoru, ➣ Meclis soruşturması

Soru: Bakanlar kurulu adına, sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere başbakan veya ba-kanlardan bilgi istenmesidir.

Genel görüşme: Toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun TBMM genel kuru-lunda görüşülmesidir. Genel görüşmenin nasıl yapılacağına ilişkin düzenlemeler TBMM içtüzüğünde düzenlenmiştir.

Meclis araştırması: Meclisin, belli bir konuda bilgi edinmek için milletvekillerinden oluşturduğu bir komisyon tarafından yapılan incelemelerdir.

Gensoru: bir siyasi parti grubu veya en az 20 milletvekili tarafından verilen ve bakanlar kurulunun veya bir bakanın düşürülmesini amaçlayan önergedir. Başbakan ve bakanlar hakkında meclis soruştur-ması açılması, TBMM üye tamsayısının en az onda birinin vereceği bir önerge ile istenebilir.

KAMU MALİ YÖNETİMİNDE YARGI DENETİMİYargı denetimi, kamu bürokrasisi üzerinde uygulanan kurumsal denetim araçlarından biridir. Yargı-

sal denetim, devletin tüm organ ve otoritelerinin faaliyetlerinin, hukuka uygun olup olmadığının, bağım-sız bir yargı organı tarafından denetlenmesidir.

Yargısal denetim, yönetim üzerinde uygulanan ve yönetimin dışında yer alan en etkili denetim olarak kabul edilmektedir.

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

81

İdari denetim iç ve dış denetim olarak ikiye ayrılır. İç denetim kamu yönetimi sistemi herhangi bir kurum veya kuruluşun hiyerarşik olarak veya oluşturduğu denetim organları aracılığıyla kendi birimleri üzerinde denetimde bulunmasıdır. Dış denetim ise genel kamu yönetimi sistemi içinde yer alan ancak denetlenen kuruluş dışında örgütlenmiş birimlerce yapılan denetimdir.

İç KONTROLKontrol, yönetimin en temel faaliyetidir. İç kontrol, denetimi de kapsayan daha geniş kapsamlı bir

kavramdır.Kamu kurumların başlıca dört hedefi olduğu söylenebilir. Bunlar:

➣ Faaliyetlerin etkin ve verimli olması ➣ Mali raporların güvenilirliği ➣ Yürürlükteki mevzuata uyum ➣ Varlıkların korunmasıdır.

İç kontrol, kamu kurumlarının bu hedeflerine ulaşması ve görevlerini gerçekleştirmesi için belirsizlik-lerin en aza indirilmesi amacıyla uygulanan süreçlerdir.

Ülkemizde iç kontrol sisteminin esasları 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununda düzenlenmiştir.

İç Kontrol idarenin amaçlarına, belirlenmiş politikalara ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesini, varlık ve kaynakların korunmasını, muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulmasını, malî bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilme-sini sağlamak üzere idare tarafından oluşturulan organizasyon, yöntem ve süreçle iç denetimi kapsayan malî ve diğer kontroller bütünüdür. İç kontrol, aynı zamanda yönetim kontrolü olarak da adlandırılmak-tadır ve iç kontrol sistem yönetim sorumluluğu çerçevesinde sürekli ve sistematik birşekilde yürütülmek-tedir. İç kontrol idarenin bütün görevlilerini kapsar.

Kamu idarelerinin malî yönetim ve kontrol sistemleri; harcama birimleri, muhasebe ve malî hizmetler ile ön malî kontrol ve iç denetimden oluşmaktadır.

Ön mali kontrol, harcama birimlerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılan kontroller ile mali hizmetler birimi tarafından yapılan kontrolleri kapsar. Mali işlemlerin sonuçlandırılmasından önce yürütülen tüm kontrol faaliyetleridir. Önleyici kontrol olarak da adlandırılmaktadır. Dolayısıyla mali yöne-tim sisteminde herhangi bir işlemin gerçekleştirilmesine kadar geçen süreçte yapılan her türlü kontrol, ön mali kontrolün kapsam alanına girmektedir.

Tüm kamu idarelerinde tutarlı, kapsamlı ve standart bir iç kontrol sisteminin kurulmasını ve uygulan-masını sağlamak için kamu idarelerin, iç kontrol sistemlerinin oluşturulmasında, izlenmesinde ve değer-lendirilmesinde dikkate almaları gereken temel yönetim kurallarına Kamu İç Kontrol Standartları denir.

İç Kontrol Bileşenleri ve Standartları

KontrolFaaliyetleri İzlemeRisk

Değerlendirme Bilgi ve İletişimKontrol Ortamı

Kontrolstratejileri veyöntemleri

İç kontrolündeğerlendirilmesi

Planlama veProgramlama Bilgi ve iletişimEtik değerler ve

dürüstlük

Görevler ayrılığıKayıt ve

dosyalamasistemi

Personelinyeterliliği veperformansı

Faaliyetlerinsürekliliği

Prosedürlerinbelirlenmesi vebelgelenmesi

İç denetimRisklerin

belirlenmesi vedeğerlendirilmesi

RaporlamaMisyon,

organizasyon yapısıve değerler

Hiyerarşikkontroller

Hata usulsüzlükve yoksulların

bildirilmesiYetki devri

Bilgi sistemlerikontrolleri

MUR

AT

YAYIN

LARI

M

URAT

YA

YINLA

RI


82

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

Bir kamu kurumunda iç kontrol sisteminin uygulanmasında rol alan ve sorumluluk üstlenen aktörler şu şekilde sıralanabilir:

➣ Üst Yönetici: İç kontrol sisteminin sahibi üst yöneticidir. Üst yönetici, genel olarak izleme görevi-ni üstlenmekle birlikte kurumun hedefleri doğrultusunda faaliyetlerini yürütmesinden ve iç kontrol sisteminin düzgün biçimde işleyişinin sağlanmasından sorumludur.

➣ Birim yöneticileri (harcama yetkilileri): Birimlerinde etkili bir iç kontrol sistemi oluşturmak, uy-gulanmasını sağlamak ve izlemek, zayıf yönleri geliştirmekle sorumludurlar.

➣ Strateji Geliştirme Birimi Yöneticileri: İç kontrol sisteminin harcama birimlerinde oluşturulması, uygulanması ve geliştirilmesi çalışmalarında koordinasyonu sağlamak, eğitim ve rehberlik hizme-ti sağlamaktan sorumludurlar.

➣ Personel: İç kontrol tüm personelin görevinin bir parçasıdır. ➣ İç Denetim Birimi: İç kontrol sisteminin tasarım ve işleyişini sürekli olarak incelemek, yoluyla iç kontrol sisteminin geliştirilmesine katkıda bulunurlar.

➣ Mali Yönetim ve Kontrol Merkezi Uyumlaştırma Birimi (Maliye Bakanlığı): İç kontrol süreçle-rine ilişkin standartlar ve yöntemler belirlemekten sorumludurlar.

➣ Kurum dışındakiler (hizmetten yararlananlar, paydaşlar vb.): Kurum dışındaki kişiler kuru-mun hedeflerini gerçekleştirmesine katkıda bulunabilecek yararlı bilgiler sağlayabilirler.

➣ Sayıştay: Sayıştay dış denetim organı olarak yapacağı düzenlilik denetimlerinde kamu idaresi-nin iç kontrol sisteminin düzgün biçimde işleyip işlemediğini değerlendirmektedir.

İç kontrolün etkinliğinde en büyük rolü yönetim üstlenir. İç denetim raporları, kurumların üst yönetici ve birim yöneticilerinin verdikleri iç kontrol güvence beyanını destekleyen en önemli araçlardan birisidir.

İç DENETİMİç denetim, iç kontrol sisteminin bir parçasıdır. İç denetim, iç kontrol sistemini değerlendirmek ve

sisteme yönelik öneri, önlem ve tavsiyeleri üst yönetime iletmekle görevli bir danışmanlık faaliyetidir.İç denetim, örgüt faaliyetlerinin ve uygulayıcılarının yaptıkları işlem ve işlerin uygunluk ve etkinli-

ğinin, üretilmiş her türlü bilginin güvenirliğinin mevzuat, finans, muhasebe ve diğer tüm yönlerden, iç denetçi adı verilen kişilerce araştırılıp, incelenip üst yönetime rapor edilmesidir.

İç Denetimin temel faaliyet alanına şu konular girmektedir: ➣ İç kontrol süreçlerinin denetimi, ➣ Kurum içinde üretilen bilgi ve raporların tamlığı, doğruluğu ve güvenilirliği, ➣ Operasyonların etkinliği ve verimliliği, ➣ Mevzuata uygunluk, ➣ Kurum varlıklarının korunması, ➣ Risk yönetimi süreçlerinin denetimi, ➣ Yönetsel süreçlerin denetimi.

İç denetim faaliyetleri özellikle üç temel unsur etrafında toplanmaktadır. Bunlar;• Kontrol süreçlerini değerlendirmek• Risk yönetim süreçlerini değerlendirmek• Yönetim süreçlerini değerlendirmek

İç denetimde kamu kuruluşu kendi kendisini denetlemektedir. Bu da ya hiyerarşik denetim ya da teftiş kurulları yoluyla olmaktadır. Bir kuruluşta üstün, ast üzerindeki denetimine hiyerarşik denetim adı verilmektedir. Teftiş kurulları yoluyla yapılan denetimde ise özel denetim görevlileri (müfettişler) kulla-nılmaktadır. İç denetim faaliyeti iç denetçiler tarafından gerçekleştirilmektedir. İç denetçiler, denetim görevleri sırasında, mevcut kontrollerin etkililiğini değerlendirmekte ve kontrollerin çalışıp çalışmadığı yönünde ortaya konulan bilgiler ve sonrasında geliştirilen düzeltici önerilerle kontrol süreçlerinin iyileşti-rilmesine katkı sağlamaktadırlar.

83

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

Kamu idarelerinin yıllık iç denetim porgramı iç denetçiler tarafından hazırlanıp üst yönetici ta-rafından onaylanır. 5018 Sayılı Kanunu’na göre iç denetçilerin görevleri şunlardır:

➣ Nesnel risk analizlerine dayanarak kamu idarelerinin yönetim ve kontrol yapılarını değerlendir-mek.

➣ Kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılması bakımından incelemeler yapmak ve öneriler-de bulunmak.

➣ Harcama sonrasında yasal uygunluk denetimi yapmak. ➣ İdarenin harcamalarının, malî işlemlere ilişkin karar ve tasarruflarının, amaç ve politikalara, kal-kınma planına, programlara, uygunluğunu denetlemek ve değerlendirmek.

➣ Malî yönetim ve kontrol süreçlerinin sistem denetimini yapmak ve önerilerde bulunmak. ➣ Denetim sonuçları çerçevesinde iyileştirmelere yönelik önerilerde bulunmak. ➣ Denetim sırasında veya denetim sonuçlarına göre soruşturma açılmasını gerektirecek bir duru-ma rastlandığında, ilgili idarenin en üst amirine bildirmek.

İç denetçi, görevinde bağımsızdır ve iç denetçiye asli görevi dışında hiçbir görev verilemez. İç de-netçiler raporlarını doğrudan üst yöneticiye sunarlar. Üst yönetici ise bu raporları en geç iki ay içinde İç Denetim Koordinasyon Kuruluna gönderir.

İç denetçilerin nitelikleri ve atanması ile ilgili hükümler ise şunlardır: ➣ İç Denetim Koordinasyon Kurulu tarafından belirlenen alanlarda en az dört yıllık yükseköğrenim görmüş olmak.

➣ Kamu idarelerinde denetim elemanı olarak en az beş yıl veya İç Denetim Koordinasyon Kurulun-ca belirlenen alanlarda en az sekiz yıl çalışmış olmak.

➣ Mesleğin gerektirdiği bilgi, ehliyet ve temsil yeteneğine sahip olmak. ➣ İç Denetim Koordinasyon Kurulunca gerekli görülen diğer şartları taşımak.

İç Denetim Koordinasyon Kurulu Maliye Bakanlığına bağlıdır. Kurul yedi üyeden oluşmaktadır. Üye-lerden biri Başbakanın, biri Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakanın, biri Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakanın, biri İçişleri Bakanının, başkanı dâhil üçü Maliye Bakanının önerisi üzerine beş yıl süre ile Bakanlar Kurulu tarafından atanmaktadır.

İç Denetim Koordinasyon Kurulunun görevleri şunlardır: ➣ İç denetime ilişkin denetim ve raporlama standartlarını belirlemek. ➣ Uluslararası uygulamalar ve denetim standartlarıyla uyumlu risk değerlendirme yöntemlerini ge-liştirmek.

➣ Kamu idarelerinin denetim birimleri ile işbirliğini sağlamak. ➣ Yolsuzluk veya usulsüzlüklerin ortadan kaldırılması için gerekli önlemlerin alınması amacıyla önerilerde bulunmak.

➣ Risk içeren alanlarda iç denetçilere program dışı özel denetim yaptırılması için kamu idarelerine önerilerde bulunmak.

➣ İç denetçilerin eğitim programlarını düzenlemek. ➣ İç denetçiler ile üst yöneticiler arasında görüş ayrılığı bulunması halinde anlaşmazlığın gideril-mesine yardımcı olmak.

➣ İç denetim raporlarını değerlendirmek. Yıllık rapor halinde Maliye Bakanına sunmak. ➣ İdareler ile ilçe ve belde belediyeleri için iç denetçi atanıp atanmayacağına karar vermek. ➣ İç denetçilerin atanmasına ilişkin diğer usulleri belirlemek. ➣ İç denetçilerin uyacakları etik kuralları belirlemek. ➣ Kalite güvence ve geliştirme programını düzenlemek.

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI


84

İç denetçilerin yapacağı iç denetimler şu başlıklar altında toplanır: ➣ Uygunluk denetimi: Kamu idarelerinin faaliyet ve işlemlerinin ilgili kanun, tüzük, yönetmelik ve diğer mevzuata uygunluğunun incelenmesidir.

➣ Performans denetimi: Yönetimin bütün kademelerinde gerçekleştirilen faaliyet ve işlemlerin et-kililiğinin, ekonomikliğinin ve verimliliğinin incelenmesi ve değerlendirilmesidir.

➣ Mali denetim: Gelir, gider, varlık ve yükümlülüklere ilişkin hesap ve işlemlerin doğruluğunun; güvenilirliğinin incelenmesidir.

➣ Bilgi teknolojisi denetimi: Denetlenen birimin elektronik bilgi sistemlerinin sürekliliğinin ve gü-venilirliğinin incelenmesidir.

➣ Sistem denetimi: Denetlenen birimin faaliyetlerinin ve iç kontrol sisteminin; organizasyon ya-pısına katkı sağlayıcı bir yaklaşımla analiz edilmesi, yöntemlerin yeterliliğinin ölçülmesi yoluyla incelenmesidir.

DIŞ DENETİMDış denetim; kurumun kurumsal hiyerarşisi ile ilgisi olmayan, kendi örgüt yapısının dışında yer alan,

bağımsız denetim elemanlarınca yapılan bir denetimdir. Dolayısıyla dış denetimin temel ögesi bağım-sızlık ve objektifliktir.

Ülkemizde 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile Sayıştay tek dış denetim organı olarak belirlenmiştir. Sayıştay, kurumsal ve işlevsel bağımsızlığa sahiptir. Kamu mali yönetim ve kontrol sisteminin kurumsal olarak ve makro düzeyde öngörüldüğü şekliyle ve etkin bir şekilde işlemesi, hesap verilebilirliğin güçlendirilmesi ve sistemin geliştirilmesi konusunda gerek Parlamentoya, gerekse de di-ğer kurum ve aktörler ile kamuoyuna güvence verecek bir yüksek denetim otoritesidir.

Sayıştay tarafından yapılan dış denetim, mali denetim, uygunluk denetimi, düzenlilik denetimi ve performans denetiminden oluşmaktadır. Sayıştay tarafından yerindelik denetimi yapılmamakta, idarenin takdir yetkisini sınırlayacak ve ortadan kaldıracak kararlar alınmamaktadır.

6085 sayılı Sayıştay Kanununa göre Sayıştay’ın görevleri şunlardır: ➣ Kamu idarelerinin mali faaliyet, karar ve işlemlerini hesap verme sorumluluğu çerçevesinde de-netlemek ve sonuçları hakkında TBMM’ye doğru, yeterli, zamanlı bilgi ve raporlar sunmak.

➣ Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin; gelir, gider ve mallarına ilişkin hesap ve işlemle-rinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığını denetlemek, sorumluların hesap ve işlemlerinden kamu zararına yol açan hususları kesin hükme bağlamak.

➣ Genel uygunluk bildirimini TBMM’ye sunmak. ➣ Kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmak.

Sayıştay’ın denetimleri sonucunda hazırladığı raporlar; dış denetim genel değerlendirme raporu, faaliyet genel değerlendirme raporu, mali istatistikleri değerlendirme raporu, genel uygunluk bildirimidir.

85

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

AÇIKLAMALI SORULAR

1. Kamu mali yönetiminde denetimin rolü ve önemine ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Denetim, yönetimin temel ve vazgeçil-mez işlevlerinden biridir.

B) Denetim, amaçlara verimli olarak ve za-manında ulaşıp ulaşmadığımızı belirle-yen bir araçtır.

C) Denetim kamu kurum ve kuruluşlarında hataların önlenmesine yardımcı olur.

D) Denetim, yönetim ve kontrol sistemlerinin geçerli güvenilir ve tutarlı hale gelmesine rehberlik eder.

E) Denetimin rolü, yönetimin çıktıları değil girdileri üzerinde faaliyet gösterilmesidir.

AÇIKLAMAYeni kamu mali yönetiminde denetimin rolü; yö-netimin girdilerinden (kaynaklarından) çok çıktı-ları (performansı) üzerinde faaliyet gösterilmesi-ni kapsar.

YANIT: E

2. I. Önceden belli amaçlar II. Verimlilik III. Zaman Yukarıdakilerden hangisi ya da hangileri

denetimin ana öğeleri olarak kabul edilir?

A) Yalnız IB) I ve IIC) I, II ve IIID) II ve IIIE) I ve III

AÇIKLAMADenetimin 3 ana öğesi vardır. Bunlar:• Önceden belli amaçlar• Verimlilik• Zamanolarak sıralanabilir.

YANIT: C

3. Mali yönetim ve kontrol süreci içinde aşa-ğıdakilerden hangisi stratejik plan hazırla-manın unsurları arasında sayılamaz?

A) Stratejik amaçlarB) Performans hedefleriC) Stratejik hedeflerD) MisyonE) Vizyon

AÇIKLAMAPerformans hedefleri belirleme mali yönetim ve kontrol sürecinde stratejik plan hazırlamanın değil performans programı geliştirmenin temel unsurları arasında sayılabilir.

YANIT: B

4. Aşağıdaki denetim ilkelerinden hangisi denetçinin denetimini yaparken olanı dik-kate alması ve olması gerekenle karşılaş-tırarak sonuca varması gerektiğini açık-lar?

A) NesnellikB) BağımsızlıkC) YasallıkD) Dürüstlük E) İşlevsellik

AÇIKLAMASoruda denetim faaliyetlerinde uyulması gereken ilkelerden biri olan nesnellik tanımlanmıştır. Nes-nellik; denetçinin denetimini yaparken olanı dikka-te alması ve olması gerekenle karşılaştırarak so-nuca varmasıdır.

YANIT: A

5. Bir siyasi parti grubu veya en az 20 mil-letvekili tarafından verilen ve bakanlar ku-rulunun veya bir bakanın düşürülmesini amaçlayan önergeye ne ad verilir?

A) SoruB) Meclis araştırmasıC) Genel görüşmeD) GensoruE) Meclis soruşturması

AÇIKLAMAGensoru; bir siyasi parti grubu veya en az 20 mil-letvekili tarafından verilen ve bakanlar kurulunun veya bir bakanın düşürülmesini amaçlayan öner-gedir.

YANIT: D


86

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

6. Aşağıdakilerden hangisi Türk kamu yö-netiminin denetimi için doğrudan görev ve yetki olarak TBMM’ye verilen denetim araçlarından biri değildir?

A) SoruB) Meclis araştırmasıC) Genel görüşmeD) GensoruE) İç kontrol

AÇIKLAMATBMM, kamu mali yönetiminde siyasi denetimi gerçekleştirir. Bunun için de elinde çok çeşitli araç-lar vardır. Doğrudan TBMM’nin görev ve yetkisin-de olan bu denetim araçları şunlardır:• Soru• Meclis araştırması• Genel görüşme• Gensoru• Meclis soruşturmasıİç kontrol ise her idarenin üst yöneticisinin sorum-luluğundadır.

YANIT: E

7. Aşağıdaki denetim türlerinden hangisi ay-nı zamanda “yönetim kontrolü” olarak da adlandırılır?

A) İç KontrolB) Dış DenetimC) Siyasi DenetimD) Yargı DenetimiE) Meclis Araştırması

AÇIKLAMAİç kontrol aynı zamanda “yönetim kontrolü olarak da adlandırılır. Çünkü iç kontrol, yönetim sorumlu-luğu çerçevesinde sürekli ve sistematik olarak yü-rütülür ve idarenin bütün görevlerini kapsar.

YANIT: A

8. Aşağıdakilerden hangisi iç kontrol siste-minin sahibi olarak adlandırılır?

A) Harcama yetkilisiB) Strateji geliştirme birimi yöneticileriC) Üst yöneticiD) Birim yöneticileriE) Yetkili personel

AÇIKLAMAİç kontrol sisteminin sahibi üst yöneticidir. Üst yö-netici, hem izleme görevini üstlenir hem de kuru-mun hedeflerine uygun olarak faaliyetlerini yürüt-mesinden ve iç kontrol sisteminin düzgün çalışma-sından sorumludur.

YANIT: C

9. Aşağıdakilerden hangisi iç denetimin fa-aliyet alanına giren temel konular arasın-da sayılamaz?

A) İç kontrol süreçlerinin denetimiB) Mevzuata uygunlukC) Kurum varlıklarının korunmasıD) Kurumsal hiyerarşi dışında kalan kontrol-

lerE) Yönetsel süreçler

AÇIKLAMAİç denetimin faaliyet alanına giren konular temel olarak şu başlıklar altında toplanabilir:• İç kontrol süreçlerinin denetimi• Mevzuata uygunluk• Kurum varlıklarının korunması• Yönetsel süreçler• Kurum içinde üretilen bilgi ve raporların güve-

nilirliği ve doğruluğu• Operasyonların etkinliği ve verimliliği• Risk yönetimi süreçlerinin denetimi

YANIT: D

87

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

10. Aşağıdakilerden hangisi iç kontrol süreç-lerine ilişkin standartlar ve yöntemler be-lirlemekle sorumludur?

A) İç Denetim BirimiB) Mali Yönetim ve Kontrol Merkezi Uyum-

laştırma BirimiC) Strateji Geliştirme BirimiD) Üst YöneticiE) Sayıştay

AÇIKLAMAMali Yönetim ve Kontrol Merkezi Uyumlaştırma Bi-rimi (Maliye Bakanlığı); iç kontrol süreçlerine ilişkin standartlar ve yöntemler belirlemek, geliştirmek ve koordinasyon sağlayarak idarelere rehberlik et-mekten sorumludur.

YANIT: B

11. Aşağıdakilerden hangisi iç denetçinin gö-revleri arasında sayılamaz?

A) İç denetime ilişkin denetim ve raporlama standartları belirlemek, denetim rehberi hazırlamak ve geliştirmek.

B) Harcama sonrasında yasal uygunluk de-netimi yapmak.

C) Kaynakların ekonomik etkili ve verimli kullanımı açısından önerilerde bulun-mak.

D) Denetim sonuçları çerçevesinde iyileştir-meye yönelik önerilerde bulunmak.

E) Mali kontrol ve yönetim süreçlerinin sis-tem denetimini yapmak

AÇIKLAMAİç denetime ilişkin denetim ve raporlama standart-ları belirlemek, denetim rehberi hazırlamak ve ge-liştirmek, iç denetçinin değil İç Denetim Koordinas-yon Kurulunun görev ve yetkilerindendir.

YANIT: A

12. Aşağıdakilerden hangisi iç denetçinin ya-pacağı iç denetim türleri arasında sayıla-maz?

A) Uygunluk denetimiB) Performans denetimiC) Yargı denetimiD) Mali denetimE) Sistem denetimi

AÇIKLAMAİç denetçilerin yapacakları iç denetim türleri şun-lardır:• Uygunluk denetimi• Performans denetimi• Bilgi teknolojisi denetimi• Mali denetim• Sistem denetimiYargısal denetim ise, devletin tüm organ ve faali-yetlerinin hukuka uygun olup olmadığının bağım-sız bir yargı organı tarafından denetlenmesidir.

YANIT: C

13. Aşağıdaki denetim türlerinden hangisi ge-lir, gider, varlık ve yükümlülere ilişkin he-sap ve işlemlerin incelenmesidir?

A) Uygunluk denetimiB) Performans denetimiC) Bilgi teknolojisi denetimiD) Mali denetimE) Sistem denetimi

AÇIKLAMAMali denetim; gelir, gider, varlık ve yükümlülere ilişkin hesap ve işlemlerin doğruluğunun, güveni-lirliğinin incelenmesi ve değerlendirilmesidir.

YANIT: D


88

14. Bir kamu kurumunun kurumsal hiyerar-şisi ile ilgili olmayan, kendi örgüt yapısı-nın dışında yer alan bağımsız denetim ele-manları tarafından yürütülen denetim aşa-ğıdakilerden hangisidir?

A) İç denetimB) Uygunluk denetimiC) Yasal denetimD) Performans denetimiE) Dış denetim

AÇIKLAMADış denetim; bir kamu kurumunun kurumsal hiye-rarşisi ile ilgili olmayan, kendi örgüt yapısının dı-şında yer alan bağımsız denetim elemanları ta-rafından yürütülen denetimdir. İç ve dış denetim arasındaki en temel fark denetçinin statüsü ile il-gilidir. Dış denetimde denetçi iç denetimden fark-lı olarak, denetlenen kurumun dışından bağımsız bir denetçidir.

YANIT: E

15. Aşağıdakilerden hangisi Sayıştay tarafın-dan yapılan dış denetimin unsurlarından biri değildir?

A) Mali denetimB) Uygunluk denetimiC) Düzenlilik denetimiD) Performans denetimiE) Yerindelik denetimi

AÇIKLAMASayıştay, yerindelik denetimi yapmamakta, idare-nin takdir yetkisini sınırlayacak veya ortadan kaldı-racak kararlar almamaktadır.

YANIT: E


1. Kişi ve kuruluşların gelişmesine, mali yö-netim ve kontrol sistemlerinin geçerli, gü-venilir ve tutarlı hale gelmesine rehberlik etmek ve elde edilen sonuç ve bulguları il-gililere duyurmak için uygulanan sistemli sürece ne ad verilir?

A) DenetimB) YönetimC) MuhasebeD) BilişimE) Kontrol

2. Aşağıdakilerden hangisi denetimin genel ilkelerinden değildir?

A) Bağımsızlık B) YasallıkC) ZamanlamaD) NesnellikE) Dürüstlük

3. Aşağıdakilerden hangisi mali yönetim kontrol süreci içinde faaliyet raporlarında yer alması gereken unsurlardan biri değil-dir?

A) Faaliyet sonuçlarıB) Performans hedef ve gerçekleşmeleriC) Hedeflerden sapmalar ve nedenleriD) Kaynak ihtiyacıE) Öneriler ve tedbirler

4. Yasama organının mali yönetim üzerinde yaptığı denetim aşağıdakilerden hangisi-dir?

A) Yargı denetimi B) İdari denetimC) İç denetim D) Bilişim teknolojisi denetimiE) Siyasi denetim

MUR

AT

YAYIN

LARI

M

URAT

YA

YINLA

RI

89

5. Toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendi-ren belli bir konunun TBMM genel kuru-lunda görüşülmesine ne ad verilir?

A) SoruB) GensoruC) Genel görüşmeD) Meclis görüşmesiE) Meclis toplantısı

6. Aşağıdakilerden hangisi kamu mali yöne-timinde idari denetim mekanizmalarından biridir?

A) GensoruB) İç denetimC) Yapısal denetimD) Hukuki denetimE) Meclis soruşturması

7. Aşağıdakilerden hangisi harcama birim-lerinde işlemlerin gerçekleştirilmesi aşa-masında yapılan kontroller ile mali hiz-metler birimi tarafından yapılan kontrolle-ri kapsar?

A) Ön mali kontrolB) Dış denetimC) Uygunluk denetimiD) Son işlem kontrolüE) Personel denetimi

8. Aşağıdakilerden hangisi iç kontrol bile-şenlerinden olan kontrol faaliyetleri ara-sında yer almaz?

A) Kontrol sistemleri ve yöntemleriB) Prosedürlerin belirlenmesi ve belgelen-

mesiC) Görevler ayrılığıD) Hiyerarşik kontrollerE) Risklerin belirlenmesi

9. İç kontrol sisteminin uygulanmasında rol alan aktörlerden hangisi harcama yetkili-sidir?

A) Üst yöneticiB) PersonelC) İç denetçiD) Birim yöneticileriE) Sayıştay

10. Örgüt faaliyetlerinin ve uygulayıcılarının yaptıkları işlem ve işlerin uygunluk ve et-kinliğinin, üretilmiş her türlü bilginin gü-venilirliğinin, mevzuat, finans, muhase-be ve diğer tüm yönlerden iç denetçilerce araştırılıp, üst yönetime rapor edilmesine ne ad verilir?

A) Dış denetimB) İç kontrolC) İç denetimD) Yargı denetimiE) Siyasi denetim

11. Üst yöneticiler, iç denetim raporunu en geç kaç ay içinde İç Denetim Koordinas-yon Kuruluna göndermek zorundadırlar?

A) 1B) 2C) 3D) 4E) 5

12. Aşağıdakilerden hangisi iç denetçilerin sahip olması gereken nitelikleri ve atan-maları ile ilgili koşullar arasında sayıla-maz?

A) İç Denetim Koordinasyon Kurulu tara-fından belirlenen alanlarda en az 4 yıllık yüksek öğrenim görmüş olmak

B) Kamu idarelerinde denetim elemanı ola-rak en az 8 yıl çalışmış olmak

C) Mesleğin gerektirdiği bilgi, ehliyet ve tem-sil yeteneğine sahip olmak

D) İç Denetim Koordinasyon Kurulunca ge-rekli görülen şartları taşımak

E) İç Denetim Koordinasyon Kurulunca be-lirtilen alanlarda en az 8 yıl çalışmış ol-mak

MUR

AT

YAYIN

LARI

M

URAT

YA

YINLA

RI


90

13. Aşağıdakilerden hangisi İç Denetim Koor-dinasyon Kurulunun yürüttüğü görev ve sorumluluklar arasında sayılamaz?

A) İç denetime ilişkin denetim ve raporlama standartlarını belirlemek.

B) Risk içeren alanlarda özel denetim yap-tırılması için kamu idarelerine önerilerde bulunmak.

C) İdarelerin iç denetim raporlarını değerlen-dirmek ve yıllık rapor halinde Sayıştay’a sunmak.

D) Kalite güvence ve geliştirme programı düzenlemek.

E) İç denetçilerin eğitim programlarını dü-zenlemek.

14. Aşağıdakilerden hangisi Sayıştay’ın gö-revleri arasında yer almaz?

A) Kamu idarelerinin mali faaliyet, karar ve işlemlerini hesap verme sorumluluğu çer-çevesinde denetlemek.

B) Genel uygunluk bildirimini TBMM’ye sun-mak.

C) Kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işleri yapmak.

D) Genel yönetim kapsamındaki kamu ida-relerinin gelir, gider ve mallarına ilişkin hesaplarını denetlemek.

E) Mali yönetim ve kontrol süreçlerinin sis-tem denetimini yapmak ve bu konularda önerilerde bulunmak

15. Aşağıdakilerden hangisi Sayıştay’ın ha-zırladığı raporlardan biri değildir?

A) Dış denetim genel değerlendirme raporuB) Faaliyet genel değerlendirme raporuC) Mali istatistikleri değerlendirme raporuD) Kesin hesap kanun tasarısıE) Genel uygunluk bildirimi


1. A Soruda denetim kavramı tanımlanmıştır. Bu tanım bağlamında denetim, amaçlara verimli olarak zamanında ulaşıp ulaşma-dığımızı belirleyen bir araçtır.

2. C Denetim her yerde genel olarak uyulma-sı gereken temel ilkeler şu şekilde sırala-nabilir:

• Bağımsızlık • Yasallık• Nesnellik• Dürüstlük Zamanlama ise denetimin ilkeleri arasın-

da değil, ana öğeleri arasında yer alır.

3. D Kaynak ihtiyacı faaliyet raporunda değil performans programında yer alması ge-reken unsurlardandır.

4. E Kamu yönetiminde siyasi denetim, bütçe hakkının bir gereği olarak yasama orga-nının, bütçe uygulaması sırasında ve uy-gulamadan sonra yaptığı denetimdir. Ya-ni siyasi iktidarın kararlarının uygulayıcısı olan idareyi denetleme yetkisi halk tem-silcilerinden oluşan parlamentoya (mec-lise) verilmiştir.

5. C Genel görüşme; toplumu ve devlet faa-liyetlerini ilgilendiren belli bir konunun TBMM genel kurulunda görüşülmesidir. Genel görüşmenin nasıl yapılacağına ilişkin düzenlemeler TBMM iç tüzüğünde yer almaktadır.

6. B İdari denetim iç ve dış denetim olarak 2’ye ayrılır. Kamu kurum ve kuruluşları-nın kendi birimleri üzerinde denetimde bulunmasıdır. Dış denetim ise, denetle-nen kuruluş dışında örgütlenmiş birimler-ce yapılan denetimdir.

MUR

AT

YAYIN

LARI

M

URAT

YA

YINLA

RI

91

7. A Ön mali kontrol, harcama birimlerinde iş-lemlerin gerçekleştirilmesi aşamasında yapılan kontroller ile mali hizmetler birimi tarafından yapılan kontrolleri kapsar. Ma-li işlemlerin sonuçlandırılmasından sonra yürütülen tüm kontrol faaliyetleridir.

8. E Kamu iç kontrol rehberine göre kontrol faaliyetleri şu şekilde sıralanmıştır:

• Kontrol stratejileri• Prosedürlerin belirlenmesi ve belgelen-

mesi• Görevler ayrılığı• Hiyerarşik kontrol• Faaliyetlerin sürekliliği• Bilgi sistemleri kontrolleri Risklerin belirlenmesi ise kontrol faaliyet-

lerinin değil risk değerlendirme sürecinin bileşenlerinden biridir.

9. D Harcama yetkilileri birim yöneticileridir. Bunların her biri kendi birimlerinde etki-li bir iç kontrol sistemi oluşturmak ve bu-nun uygulanmasını sağlamakla sorumlu-dur.

10. C Soruda iç denetim tanımlanmıştır. İç de-netim, aslında iç kontrol sisteminin bir parçasıdır. İç kontrol sistemini izleyip de-ğerlendirebilmek için iç denetime ihtiyaç duyulmaktadır.

11. B İç denetim raporu iç denetçiler tarafından hazırlanır ve üst yöneticiye sunulur. Üst yöneticiler bu raporu değerlendirdikten sonra en geç 2 ay içinde İç Denetim Ko-ordinasyon Kuruluna göndermek zorun-dadır.

12. B 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununa göre iç denetçi olarak atanacakların ka-mu idarelerinde denetim elemanı olarak en az 5 yıl görev yapması veya İç De-netim Koordinasyon Kurulunun belirledi-ği alanlarda en az 8 yıl çalışmış olması gerekmektedir.

13. C İç Denetim Koordinasyon Kurulu, idare-lerin iç denetim raporlarını değerlendirir ve sonuçlarını konsolide etmek suretiyle yıllık raporlar halinde Maliye Bakanlığına sunar. Ardından da kamu oyuna açıklar.

14. E Mali yönetim ve kontrol süreçlerinin sis-tem denetimini yapmak ve bu konularda önerilerde bulunmak Sayıştay’ın değil iç denetçilerin görevidir. Sayıştay iç dene-tim sürecinden çok kamu idarelerinin dış denetimini gerçekleştirir.

15. D Sayıştay’ın denetimleri sonucu hazırladı-ğı raporlar şunlardır:

• Dış denetim genel değerlendirme raporu• Faaliyet genel değerlendirme raporu• Mali istatistikleri değerlendirme raporu• Genel uygunluk bildirimi Kesin Hesap Kanun Tasarısı ise geçen

yılın bütçe gerçekleşmelerinden oluşan ve Maliye Bakanlığı tarafından hazırla-narak Bakanlar Kuruluna sunulan bir ra-pordur.

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI


92

DÖNEM SONUDENEME SINAVI - 1

1. Aşağıdakilerden hangisi kamu hizmetleri-nin kamu yönetimi çerçevesinde gerçek-leştirildiği temel ilkelerden biri değildir?

A) Süreklilik ilkesiB) Eşitlik ilkesiC) Tarafsızlık ilkesiD) Değişkenlik ilkesiE) İstikrar ilkesi

2. Aşağıdakilerden hangisi geleneksel kamu yönetiminin özelliklerinden biri değildir?

A) Tek aktörlüdür.B) Geçmişe odaklıdır.C) Hizmet düzenleyicidir.D) Katıdır.E) Öngörülebilir değildir.

3. Aşağıdakilerden hangisi uzun vadeli ma-li öngörülerini yıllık bütçesi ile birlikte su-nan ülkelerden biri değildir?

A) Norveç B) İsveçC) İngiltere D) DanimarkaE) ABD

4. Aşağıdakilerden hangisi çok yıllı bütçele-me yaklaşımının zayıflıkları arasında sayı-lamaz?

A) Bütçeyi bir önceki yıldan bağımsızlaştıra-rak orta ve uzun vadeli plan oluşumunu zorlaştırır.

B) İleriye yönelik tahminlere aşırı güvenme, atalet ve esneksizlikle sonuçlanır

C) Aşırı iyimser tahminler, gereksiz kamu hizmetlerinin sürdürülmesine neden ola-bilir.

D) İdari açıdan daha karmaşık ve maliyetli bir araçtır.

E) Enflasyonist dönemlerde harcamalar ar-tıp, mali disiplin sorunu ortaya çıkabilir.

5. Stratejik planlamanın ilk teorik temellerini aşağıdakilerden hangisi atmıştır?

A) Ansoff B) DruckerC) Chandler D) KaldorE) Stiglitz

6. Stratejik planlama sürecinin ilk adımı aşa-ğıdakilerden hangisidir?

A) Kuruluş analiziB) Misyon belirlemeC) Vizyon belirlemeD) Çevre analiziE) Durum analizi

7. Aşağıdaki yaklaşımlardan hangisine göre politik süreç içinde yer alan aktörler ka-mu harcamalarının artmasına neden ol-muştur?

A) Klasik Maliye YaklaşımıB) Keynesyen YaklaşımC) Rasyonalite YaklaşımıD) Arz Yanlı YaklaşımE) Kamusal Tercihler Kuramı

8. Hükümetin yapısının ve işlevlerinin uy-gulayacağı maliye politikası konusunda-ki niyetlerinin, kamu kesimi hesaplarının ve mali hedeflerinin kamuya açık olması-nı ifade eder?

A) Mali anestezi B) Mali yanılsamaC) Mali saydamlık D) Mali sürüklenmeE) Mali olay

9. Aşağıdaki kavramların hangisi kamuya ait tüm gelirlerin toplanması, harcamaların yapılması ve bu işlemlerin TCMB’deki Ha-zine hesapları ile ilişkilendirilmesini ifade eder?

A) Devlet BütçesiB) Fiyat İstikrarı Ve Destekleme FonuC) Hazine Nakit Akım TablosuD) Tek Hazine HesabıE) Devlet Bilançosu

10. 5018 sayılı kanuna ekli hangi sayılı cetvel-lerde yer alan kamu idarelerinin nakit ta-lepleri “nakit talep aktarım sitemi” üzerinden alınmaktadır?

A) I Sayılı cetvele tabi idarelerB) II Sayılı cetvele tabi idarelerC) I ve II Sayılı cetvele tabi idarelerD) I, II ve IV Sayılı cetvele tabi idarelerE) I, II ve III Sayılı cetvele tabi idareler

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

93

11. Aşağıdakilerden hangisi kamu yükümlü-lüklerinin en etkin şekilde ve doğru za-manda, doğru yerde karşılanmasını ifade etmektedir?A) Bütçe dengesiB) Nakit yönetimiC) Borç yönetimiD) Kamu malları yönetimiE) Siyasi denetim

12. Devlet iç borçlanma senedi sahiplerinin, teklif olunan yeni senetlerle eski senetle-rin değiştirilmesini kabul etmek ya da red-detmek arasında seçim yapmasına ola-nak sağlayan konversiyon türü aşağıdaki-lerden hangisidir?A) İhtiyari konversiyonB) Cebri konversiyonC) Zorlayıcı konversiyonD) Başabaştan konversiyonE) Yarı cebri konversiyon

13. Hazine garantileri nedeniyle lehine garan-ti verilen tarafından verilecek her garanti için bir defaya mahsus olmak üzere alınan ücrete ne ad verilir?A) Teminat B) Ayni ücretC) Reel ücret D) Getiri oranı fiyatıE) Garanti ücreti

14. Borç ofisi içinde aşağıdaki birimlerden hangisinin ana görevi, kamu borç yöneti-minin maliyet ve risk stratejisini oluştur-maktır?A) Ön ofis B) Risk masasıC) Orta ofis D) Arka ofisE) İstatistik ofisi

15. Osmanlı döneminde kullanılan “Arazi-i Mevkufe” kavramı aşağıdakilerden hangi-sini ifade etmektedir?A) Özel mülklerB) Vakıf mallarıC) Hazine-i Hassa’ya ait mallarD) Halkın ortak kullanımındaki mallarE) Padişah ve ailesinin şahsi malları

16. Bir ihalede bir taşınmazın belli bir bedel karşılığında bir kimsenin üzerinde kalma-sına ne ad verilir?A) Trampa B) BağışC) Tefevvüz D) TeferruğE) İstimval

17. Aşağıdakilerden hangisi yapay kamu mal-larıdır?

A) Denizler B) GöllerC) Madenler D) KöprülerE) Akarsular

18. TBMM’nin aşağıdaki denetim görevlerin-den hangisi Bakanlar Kurulu adına sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üze-re başbakan veya bakanlardan bilgi isten-mesidir?

A) SoruB) Genel görüşmeC) GensoruD) Meclis araştırmasıE) Meclis soruşturması

19. İç denetçiler tarafından yapılan denetim-ler arasında hangisi denetlenen birimin faaliyetlerinin iç kontrol sisteminin; orga-nizasyon yapısına katkı sağlayıcı bir yak-laşımla analiz edilmesini ve yöntemlerin etkinliğinin ölçülmesi yoluyla incelenme-sini ifade etmektedir?

A) Uygunluk denetimiB) Performans denetimiC) Mali denetimD) Bilgi teknolojisi denetimiE) Sistem denetimi

20. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Ka-nunu ile tek dış denetim organı olarak be-lirlenmiştir?

A) TBMMB) DanıştayC) SayıştayD) Bakanlar KuruluE) İç Denetim Koordinasyon Kurulu

1. E2. C3. D4. A5. B

6. E7. E8. C9. D

10. D

11. B12. A13. E14. C15. B

16. C17. D18. A19. E20. C

YANITLAR

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI


94

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

DÖNEM SONUDENEME SINAVI - 2

1. Aşağıdakilerden hangisi kamu mali yöne-timinin kapsadığı konular arasında yer al-maz?

A) Gelirlerin yönetimiB) Siyasi seçimlerin düzenlenmesiC) Devlet taşınmazlarının yönetimiD) Giderlerin yönetimiE) Ekonomik ve mali politikaların belirlen-

mesi

2. Devletin politika oluşturma, uygulama ve denetleme sürecine vatandaşların ve sivil toplum örgütlerinin dahil olmasına ne ad verilir?

A) Liberalleşme B) AktifleştirmeC) KatılımcılıkD) SaydamlıkE) Etkinlik

3. Hükümetlerin öncelikleri ve yapısal re-formları da esas alınarak mali hedefleri belirten ve gelir-gider tahminlerini ortaya koyan bütçeleme anlayışı aşağıdakiler-den hangisidir?

A) Torba Bütçeleme AnlayışıB) Tek Yıllı Bütçeleme AnlayışıC) Yatay Bütçeleme AnlayışıD) Tavandan Tabana Bütçeleme AnlayışıE) Yapısal Bütçeleme Anlayışı

4. Sadece genel büyüklükler düzeyindeki tahminleri gösteren plana ne ad verilir?

A) Orta Vadeli Mali ÇerçeveB) Orta Vadeli Bütçe ÇerçevesiC) Orta Vadeli ProgramD) Kesin Hesap Kanun TasarısıE) Yapısal Uyum Programı

5. Aşağıdakilerden hangisi bir organizas-yonun ne olduğunu, ne yaptığını ve bu-nu niçin yaptığını şekillendiren ve bu sü-rece rehberlik eden temel karar ve eylem-leri üreten disiplinli çalışma olarak tanım-lanır?

A) Stratejik yönetimB) Faaliyet raporuC) Performans planlamasıD) Mali denetim raporuE) Stratejik planlama

6. Aşağıdakilerden hangisi çıktı bütçeleme-nin temel unsurları arasında yer almaz?


B) Hedef bazında mevcut programların çık-tılarının analizi

C) Ödül ve cezalarla ilişkilendirilmiş hesap verme

D) Genel giderleri içeren tam maliyetlendir-me

E) Etkinliği ölçmek için gerçekleşen çıktılar-la karşılaştırma

7. Aşağıdakilerden hangisi IMF’nin mali say-damlığı ölçmek için geliştirdiği Mali Say-damlık İyi Uygulamalar Tüzüğünde belir-lenen standartlar ile ilgili yanlış bir ifade-dir?

A) Rollerin ve sorumlulukların açık olmasıB) Mali bilgilerin dış denetime tabi tutulma-

masıC) Bütçe sürecinin açık olmasıD) Bilginin kamuya açık olmasıE) Denetimin ve istatistiki veri yayınlarının

bağımsız olması

95

M

URAT

YA

YINLA

RI

MUR

AT

YAYIN

LARI

8. Mali saydamlığın değerlendirilmesine yö-nelik olarak bütçe uygulamaları ve prose-dürlerine yönelik olarak uygulanan anket sonuçları ile analiz yapan uluslararası ku-ruluş aşağıdakilerden hangisidir?

A) IMFB) OECDC) UNCTADD) IBRDE) AHİM

9. Türkiye’de 2007’de “Tek Hazine Cari Hesa-bına İlişkin Protokol” aşağıdakilerden han-gisi arasında imzalanmıştır?

A) Hazine, TCMB ve Maliye BakanlığıB) Hazine, TCMB ve Kalkınma BakanlığıC) Başbakanlık, İç İşleri ve Maliye BakanlığıD) Cumhurbaşkanı, Hazine ve Sanayi Ba-

kanlığıE) Cumhurbaşkanı, Başbakan, Maliye Ba-

kanı

10. Aşağıdakilerden hangisi kamu kurum ve kuruluşlarının bankalardaki varlık ve yü-kümlülüklerini izleyen bilgi sistemidir?

A) Nakit yönetimi bilgi sistemiB) Elektronik ödeme sistemiC) Bütçe yönetim ve enformasyon sistemiD) Kamu haznedarlığı bilgi sistemiE) Nakit talep aktarım sistemi

11. Aşağıdakilerden hangisi iyi bir kamu na-kit yönetiminin sahip olması gereken te-mel özelliklerden biri değildir?

A) Hazine nakit rezervindeki nakit akımla-rının dengelenmesi için atıl rezervlerin arttırılması

B) Nakit ve borç yönetiminin uyumlaştırıl-ması

C) Kurumsal ilişkilerin güçlendirilmesiD) Ödemelerin zamanında ve etkin şekilde

yapılmasıE) İşlem maliyetinin azaltılması

12. Aşağıdaki kavramlardan hangisi devletin amacına en etkin düzeyde ulaşabilmesi için hangi büyüklükte borçlanması gerek-tiğini ve bununla ilgili düzenlemeleri ifa-de eder?

A) Nakit yönetimiB) Borç servisi oranıC) Borçları çevirebilme oranıD) Borçların bileşimiE) Borçların miktarı

13. Devletin tek taraflı bir kararla borcun ta-mamını veya bir kısmını ortadan kaldırdı-ğını ilan etmesine ne ad verilir?

A) MorotoryumB) KonkordatoC) Borcun reddiD) Borcun itfasıE) Borcun amortismanı


96

M

URAT

YA

YINLA

RI

14. Aşağıdaki risk türlerinden hangisi hazine işlemleri için gerekli finansmana erişimde sıkıntı yaşanmasıdır?

A) Kredi riskiB) Operasyonel riskC) İşlemsel riskD) Likidite riskiE) Piyasa riski

15. Hak sahibine sahip olduğu eşyayı kullan-ma, ondan faydalanma ve tasarrufta bu-lunma yetkilerini veren sınırsız bir ayni haktır?

A) İntifa hakkıB) Mülkiyet hakkıC) İrtifak hakkıD) Terkin hakkıE) Şahsi hak

16. Belli bir malın mülkiyetinin başkasına ait bir malın mülkiyeti ile değiştirilmesine ne ad verilir?

A) TrampaB) BağışC) TefevvüzD) TeferruğE) İstimval

17. Osmanlı döneminde padişahın kendisinin ve ailesinin şahsi malları hangi adla ad-landırılmaktaydı?

A) Miri topraklarB) Arazi-i metrukeC) Arazi-i mevatD) Arazi-i mevkufeE) Hazineyi hassa malları

YARARLANILAN KAYNAKLAR

Y Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Kamu Mali Yönetimi ders kitabı.

18. Aşağıdakilerden hangisi meclisin belli bir konuda bilgi edinmek için milletvekillerin-den oluşturduğu bir komisyon tarafından yapılan incelemedir?

A) SoruB) Genel görüşmeC) GensoruD) Meclis araştırmasıE) Meclis soruşturması

19. Aşağıdakilerden hangisi önleyici kontrol olarak da adlandırılmaktadır?

A) İç kontrolB) Dış kontrolC) Ön mali kontrolD) Son mali kontrolE) Stratejik kontrol

20. Aşağıdaki iç denetim türlerinden hangisi kamu idarelerinin faaliyet ve işlemlerinin ilgili kanun, tüzük, yönetmelik ve diğer mevzuata uygunluğunun incelenmesidir?

A) Uygunluk denetimiB) Performans denetimiC) Mali denetimD) Bilgi teknolojisi denetimiE) Sistem denetimi

1. B2. C3. D4. A5. E

6. C7. B8. B9. A

10. D

11. A12. E13. C14. D15. B

16. A17. E18. D19. C20. A

YANITLAR

kamu malİ yÖnetİmİ · saydamlığın unsurları: a)kişilerin resmi bilgi ve belgelere erişme...

Documents