kapİtalİzmİn (İktİsadin)ÜÇ sorunuyunus.hacettepe.edu.tr/~ozel/analiz_cerceve.pdfkapitalizm...
TRANSCRIPT
KAPİTALİZMİN (İKTİSADIN)ÜÇ SORUNU:
1. Ekonomik “Koordinasyon Sorunu”:
Kaynak Dağıtımı ve Sermaye Birikimi;
2. Etik Sorun:
Bireysel Özgürlüğün Korunması;
3. Toplumsal “Düzen” Sorunu:
Bir sosyal teori biçimi olarak “Görünmez El”.
1
Ekonomik Sorun: Kaynak Dağılımında Etkinlik
İktisat, kıt kaynakların alternatif kullanım alanları arasındaki dağılımı
ile ilgilenir.
1. KITLIK: İnsanların ihtiyac ya da istekleri sınırsızdır, ancak bu
istekleri yerine getirmekte kullanılan kaynaklar sınırlıdır.
2. KAYNAK: insanlara fayda (tatmin) sağlayan herşey.
3. SEÇİM: Herhangi bir kaynağı kullanmak için mutlaka alternatif
kullanım alanları arasında bir seçim yapmak zorundayız.
2
Ekonomik Sorun: Kaynak Dağılımında Etkinlik
4. FIRSAT MALİYETİ: Seçim yaptığımız anda kaynağı
kullanabileceğimiz öteki fırsatları kaçırmış oluruz. Bu da kaynak
kullanmanın maliyetidir.
5. FİYAT: Herhangi bir kaynağı kullanmak, alternatif maliyet
anlamında bedel ödemeyi gerektirir. Bedel ödemeden hiçbir kaynak
kullanılamaz.
6. RASYONELLİK: İsteklerimize ulaşmaya çalışırken, mümkün olan en
düşük bedelle en yüksek kazancı elde etmeye yöneliriz.
3
Ekonomik Sorun: Kaynak Dağılımında Etkinlik
Insan doğasına yönelik varsayımlar:
1. Hazcılık (hedonism) / faydacılık (utililtarianism): İnsanlar doymak
bilmeyen, bütün amacı tatmin olan varlıklardır. İsteklerinin hiçbir
sınırı yoktur. “Doğa insanı iki efendinin yönetimi altına
yerleştirmiştir: zevk ve acı”, “Tatmin olmuş bir domuz ile tatmin
olmuş bir insan arasında hiçbir fark yoktur”. (Jeremy Bentham).
2. Bireycilik: İnsanlar kendilerini öncelikle bir birey olarak görürler.
Önemli olan kendi öz çıkarlarıdır. Amaçları her zaman kendi
çıkarlarını gerçekleştirmektir.
4
Ekonomik Sorun: Kaynak Dağılımında Etkinlik
3. Kıtlık: Insanlar hiçbir biçimde doymak bilmez. Onların
istekleri önündeki tek sınır,, kullanabileceği kaynakların
kıtlığıdır.
4. Rasyonellik: İnsanlar amaçları için ellerindeki araçları
(kaynakları) en iyi biçimde (minimum maliyet, maksimum
kazanç getirecek biçimde kullanır).
5
Kapitalizm insan doğasına en uygun sistem midir?
Herhangi bir mal aldığımda, bu malın üretimi için toplumsal bakımdan
değerli olan bir kaynaktan (emek, sermaye, toprak vs.) yararlanıyorum
demektir. Benim bu malı tüketmem yoluyla kaynakların gereğinden fazla
kullanılmasını engelleyen tek şey, o mal için ödemek zorunda olduğum
fiyattır, çünkü bu fiyatı ancak, bu malı tüketmemin benim için değeri, bu
mala ödeyeceğim fiyattan daha fazla ise ödemeye istekli olurum. Bu
durumda insanların kendi isteklerini en iyi biçimde (kendilerine en çok
tatmini sağlayacak biçimde) gerçekleştirmelerinin en iyi yolu, piyasaların
varolmasıdır.
6
Ekonomik Sorun: Kaynak Dağılımında Etkinlik
Rekabetin iyi işlediği piyasalarda malların fiyatları üretim maliyetlerine (kârı
da içerecek biçimde tanımlanan) eşit olacağından, bunun anlamı sözkonusu
malı ancak, onun benim için değeri, o malın üretiminde kullanılacak
kaynakların toplumsal maliyetinden daha fazlaysa, ya da en azından bu
maliyete eşitse, tüketecek olmamdır. Yani, piyasa mekanizması, benim o
malı ancak “gerektiği kadar” almamı sağlamaktadır, çünkü benim
ödeyeceğim fiyat tam da kaynakları kullanmanın toplumsal maliyeti kadar
olmaktadır. Dolayısıyla iyi işleyen, yani fiyatların kaynakların göreli kıtlığını
yansıttığı piyasalardan oluşan bir ekonomik sistemde etkin kaynak dağılımı
kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.
7
Bireysel Özgürlük Sorunu
Modern Kapitalist Bireyin“Kimlik” Özellikleri
1.Eşitlik ideali: Yasa önünde eşitlik,
2.Özgürlük, kişisel özerklik ve bağımsızlık,
dünyayı dönüştürebilme gücü – Üretken
mekanizmanın gücü
3. Kişisel Gelişim ve Kendi kendini gerçekleştirme
8
*Görünmez El*
Liberal yaklaşımın piyasa sisteminin işleyişine ilişkin bakış açısına
göre, toplumdaki herkes kendi çıkarına yönelik davrandığında,
bireyler fayda ya da kazançlarını artırmak için birbirleriyle değiş
tokuş ilişkisine girecekler, bu da onları, değiş tokuş öncesinden daha
iyi (daha çok fayda ve kazanç sağlayabildiği) bir duruma getirecektir.
Toplumdaki her birey bu biçimde davrandığında, etkin bir kaynak
dağılımı kendiliğinden ortaya çıkacaktır; hiç kimse böyle bir şeyi
beklemese ya da istemese bile.
9
*Görünmez El*
Smith’e göre, kendi çıkarı peşinde koşan birey, “görünmez bir el
tarafından, hiçbir biçimde kendi niyetlenmediği bir hedefe doğru
yönlendirilir”. Değiş tokuş ilişkisinin temelinde “bana istediğim şeyi
ver; sen de senin istediğin şeyi benden alacaksın” anlayışı yer alır;
“yemeğimizi kasabın, biracının ya da fırıncının merhametine değil,
onların kendi çıkarlarını gözetmelerine borçluyuz. Onların
insanlığına değil, kendilerini sevmelerine sesleniriz; onların
gereksinimlerinden değil, elde edecekleri avantajdan sözederiz”.
Herkes kendi çıkarını gözeterek davrandığında, sonuçta herkesin
hoşnut olacağı, genel bir mutluluk düzeyi ortaya çıkacaktır.
10
*Görünmez El*
Değiş-tokuş güdüsü ve işbölümü, ahlaki bakımdan da istenir niteliktedir:
“Senin tahılın bugün olgunlaştı; benimki de yarın olgunlaşacak. Bugün
benim sana yardım etmem, yarın da senin bana yardım etmen ikimiz için
de karlı. Sana karşı nazik olmak değil amacım; senin de bana karşı
olmadığını biliyorum. Bu yüzden senin hesabına acı çekecek değilim; senin
için, bir karşılık bekleyerek emeğimi ortaya koysaydım, düşkırıklığına
uğrayacağımı biliyorum, dolayısıyla senden bana minnet duymanı boşuna
bekleyeceğimi de. O yüzden seni kendi emeğinle başbaşa bırakıyorum. Sen
de bana karşı aynı biçimde davranıyorsun. Mevsimler değişiyor; her ikimiz
de birbirimizden karşılıklı güven ve emniyet beklediğimizden ürünümüzü
kaybediyoruz.” (David Hume)
11
Analiz Birimi: Düşünce Okulu
Every school of thought is like a man who has
talked to himself for a hundred years and is
delighted with his own mind, however stupid it
may be.
(J.W. Goethe, 1817, Principles of Natural Science
http://homepage.newschool.edu/~het/
10.03.2014 HÜSEYİN ÖZEL 15
“Belirli bir Çin Ansiklopedisi”ne göre Hayvanların Sınıflanması: (Borges)
a) İmparatora ait olan,
b) Mumyalanmış,
c) Evcil,
d) Domuz kanı emen,
e) Deniz kızları,
f) Efsanevi,
g) Sokak köpekleri,
h) Mevcut sınıflandırmada yer alanlar,
i) Öfkeli,
j) Sayısız,
k) Çok ince deve kılı fırça ile resmi yapılanlar,
l) Ve saire,
m) Su testisini az önce kırmış olanlar,
n) Sineklere yakından uzaktan benzemeyenler
SENKRONİK DİYAKRONİK DİNAMİK/
EVRİMCİ
ANALİZ
ÇERÇEVESİ
Statik Karşılaştırmalı
Statik
Dinamik
DENGE
KAVRAYIŞI
Statik Denge
(“Dinlenme”
Durumu)
“Kayan Denge”
“Geçici Denge”
Yapısal Değişme
Yokluğu
YÖNTEM Mekanik Mekanik Organik/Evrimsel
DEĞİŞMENİN
KAYNAĞI
Sistem Dışı
Sistem Dışı
(“Kaydırma”
Değişkenleri)
İçsel/Yapısal
(“Yaratıcı Yıkım”)
DÜZEN Görünmez El/
(İstikrarlı)
Görünmez El
(İstikrarsız)
Kaybolan
(Dissipative)
(İstikrarsız)
Üç Koordinasyon Çerçevesi
“TEKLEMEYEN”
(HITCHLESS)
“TEKLEYEN”
(HITCHBOUND)
ANALİZ ÇERÇEVESİ Senkronik ve “Diyakronik” “Dinamik Düzen”
KURAMSAL YAPI Kapalı Açık
YÖNTEM Statik/Karşılaştırmalı Statik Karşılaştırmalı
Statik/Dinamik
DÜZEN Kendiliğinden (Etkin) Evrimsel (Etkin olmayan)
DENGE “Dinlenme
Durumu”(Newtoncu)
“Yapısal Değişmenin
Yokluğu”(Boltzmancı)
İSTİKRARSIZLIK
KAYNAĞI Dışsal İçsel
Piyasa Sistemine Yönelik Analitik Modeller
KLASİK/MARKSİST VE NEOKLASİK İKTİSADİ DÜŞÜNCE OKULLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
NEOKLASİK
KEYNESCİ
KLASİK/
MARKSİST/
SCHUMPETER
ANALİZ
Teklemeyen Tekleme Eğilimi
gösteren
Tekleyen
DENGE “Dinlenme
Durumu”
“Kayan Denge”
“Çekim Merkezi
(Center of
Gravity)”
KOORDİNASYON
VE DÜZEN
Mekanik
Mekanik
Mekanik/
Dinamik
İSTİKRARSIZLIK
KAYNAĞI
Hükümet /
Merkez Bankası
Para ve Finans
Sistemi
(Belirsizlik)
Birikim
Bıçak Sırtı
(Knife-edge)
Birikim
(Kriz)
Finansal Sistem
ÜÇ KAPİTALİZM VİZYONU
Senkronik Diyakronik Dinamik Teklemeyen Tekleyen Düzen
Klasik-
Marksist
√ √ √ √ Görünmez
Ters El/
Evrimci El?
Neoklasik √ √ Görünmez El
Keynes I √ √ Görünmez
Ters El
Keynes II √ √ √ Evrimci El?
Avusturya √ √ Görünmez El
“Evrimci” √ √ Evrimci El
İktisadi Okullar ve Analiz Çerçeveler
NEOKLASİK
İKTİSAT
KLASİK-
MARKSİST
İKTİSAT
AVUSTURYA
İKTİSADI
KEYNESCİ İKTİSAT SCHUMPETER
/EVRİMCİ
İKTİSAT
SİSTEM Kapalı Açık Açık Kapalı (Keynes I)
Açık (Keynes II)
Açık
DENGE
(KAPALILIK)
Newtoncu
Güçler Eşitliği
“Çekim
Merkezi”
“Optimal
Planlararası
Uyum”
“Kayan/Geçici
Denge”
“Dengedışı”
EVRİM &
DÜZEN
Mekanik Mekanik Potansiyel olarak
Evrimci,
Mekanik (Keynes I)
Evrimci (Keynes II),
Evrimci
DÜZEN Görünmez El Görünmez Ters
El,
Görünmez El Görünmez Ters El “Evrimci El”
İSTİKRAR-
SIZLIK
KAYNAĞI
Dışsal:
(Hükümet,
Merkez
Bankası,
Oligopolistik
Yapılar, vs.)
İçsel:
Sermaye
Birikimi ve Kriz
Financial
System
Dışsal
(Hükümet,
Merkez Bankasa,
Oligopolistik
Yapılar, vs
İçsel:
Finansal Sistem
(Say’s Law)
Sermaye Birikim
(Bıçak Sırtı Denge)
İçsel:
Finansal
Sistem ve
Yaratıcı Yıkım
İktisadi Düşünce Okullarının Analitik Özellikleri