kargroup - opieka geriatryczna i społeczna dla seniorów
TRANSCRIPT
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
Materiał Dydaktyczny
Opieka geriatryczna i społeczna dla seniorów.
Podejście i działalność jednostek opieki geriatrycznej koncentruje się na
realizacji następujących zadań:
Wyżej wymienione zadania realizuje się wg przyjętych zasad opieki geriatrycznej:
1) zasada powszechności - zapewnienie jednakowego dostępu do świadczeń
ochrony zdrowia na równych prawach wszystkim ludziom starszym,
2) zasada jakości – gwarantuje opiekę z zastosowaniem fachowej wiedzy ze
szczególnym uwzględnieniem etyki,
3) zasada dostępności - zakłada bliskość placówek ochrony zdrowia od miejsca
zamieszkania i gwarantuje bezpłatne świadczenia w jej obrębie,
4) zasada kompleksowości – opieranie się na całościowym rozwiązywaniu
problemów społecznych i medycznych,
5) zasada długotrwałości – obowiązek zagwarantowania ciągłości opieki wynikającej
z długofalowości procesu starzenia i przewlekłości chorób.
Działania realizowane w ramach pomocy społecznej regulowane są przez:
ustawę o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004r., rozporządzenie Ministra Polityki
Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych, a
także rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w
sprawie domów pomocy społecznej. Jej celem jest stwarzanie warunków
odpowiadających godności człowieka oraz wspieranie jednostek i rodzin, które znalazły
się w trudnych sytuacjach życiowych.
1
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
Udzielana pomoc obejmuje: wypłacanie świadczeń pieniężnych, organizowanie
infrastruktury socjalnej, pracę socjalną, diagnozowanie, analizowanie sytuacji i
realizowanie konkretnej pomocy, rozwijanie i doskonalenie nowych form pomocy
społecznej i samopomocy. Realizacja programów opieki nad seniorami i osobami
dotkniętymi niepełnosprawnością koncentruje się na działaniach zmierzających do:
zagwarantowania wymienionym osobom niezbędnej opieki,
maksymalnego wydłużenia okresu sprawności psychofizycznej,
umożliwienia pełnienia ról społecznych osobom starszym.
Zintegrowany program pomocy dla osób starszych i niepełnosprawnych
Polityka zdrowotna (realizowana w obszarze pomocy geriatrycznej) i społeczna
wobec osób starszych wzajemnie się przenikają i uzupełniają, bowiem celem polityki
zdrowotnej jest poprawa jakości życia ludzi starszych wiekiem, a polityki społecznej –
pomoc w zachowaniu samodzielności i kontaktu ze środowiskiem osobom starszym i
niepełnosprawnym, adekwatnie do ich możliwości i potrzeb.
Gwarantowane prawa osób starszych i niepełnosprawnych.
Zapisy o godnym życiu osób w podeszłym wieku i niepełnosprawnych można
znaleźć m.in. w takich dokumentach jak:
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ,
Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy,
zalecenia Rady UE z 27.07.1992 r. w zakresie ochrony socjalnej i deklaracja z
okazji Europejskiego Roku Starszych Ludzi,
Konstytucja Rzeczypospolitej Polski z 1997 r.
2
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998r. oraz
ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17
grudnia 1998 r. (z późn. zmianami),
ustawa o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r.,
ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2013 r, poz 182 j.t.)
ustawa o kombatantach i ofiarach represji wojennych i okresu powojennego z
dnia 24 stycznia 1991 r.,
ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn.
zm.).
Podstawowe prawa seniorów i ludzi niepełnosprawnych wg Organizacji Narodów
Zjednoczonych to:
– Niezależność,
– Uczestnictwo,
– Opieka,
– Samorealizacja,
– Godność.
Główne formy opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi.
Zinstytucjonalizowana formy opieki w systemie opieki zdrowotnej
Obejmuje wszelkie działania realizowane w:
oddziałach szpitalnych dla przewlekle chorych, które zapewniają całodobową
opiekę lekarską i pielęgniarską dla tych seniorów i niepełnosprawnych, którzy nie
wymagają już intensywnego leczenia, ale stan zdrowia jest przeciwwskazaniem do
wypisu do domu. Pobyt w tego typu placówkach jest bezpłatny;
3
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
zakładach Opiekuńczo-Leczniczych (ZOL) – znajdują tu miejsce ludzie, którzy fazę
leczenia szpitalnego mają już za sobą. Pobyt, w zależności od stanu zdrowia, trwa
maksymalnie do 6 miesięcy, częściowo finansowany przez państwo;
Zakładach Pielęgnacyjno-Opiekuńczych (ZOP) – są przeznaczone dla seniorów i
niepełnosprawnych, których stan nie wymaga stałego nadzoru lekarskiego, ale
potrzebują oni długotrwałych zabiegów pielęgniarskich, których nie można wykonywać
w warunkach opieki domowej. Koszty świadczeń w ramach tych form opieki są
finansowane przez NFZ i częściowo pacjenta, ewentualnie gminę (koszty
zakwaterowania i wyżywienia pokrywa osoba zainteresowana tą formą opieki).
Opieka paliatywna
Przeznaczona jest dla nieuleczalnie chorych, w końcowym stadium choroby i
ostatnim okresie życia oraz ich opiekunów i rodzin. Opieka paliatywna obejmuje
zwalczanie bólu trudnego do opanowania i innych objawów somatycznych. Ponadto
nastawiona jest na łagodzenie cierpień psychicznych, duchowych i wspomaganie rodziny
chorych, nie tylko w czasie trwania choroby, ale i po ich śmierci. Aby otoczyć seniora i
osobę niepełnosprawną opieką paliatywną wymagane są:
Opieka paliatywna prowadzona jest przez:
hospicja stacjonarne - dla pacjentów wymagających stałej specjalistycznej opieki
medycznej, kierowanych tu przez lekarzy ubezpieczenia zdrowotnego. Wyodrębnione są
hospicja dla dzieci i dorosłych.
hospicja domowe - zazwyczaj z wypożyczalnią specjalistycznego sprzętu. Zajmują
się szkoleniem rodziny w pielęgnacji i postępowaniu z chorym. Przeznaczone dla
chorych, którzy otrzymali skierowanie od lekarzy ubezpieczenia zdrowotnego,
pracowników socjalnych, zgłaszani są przez rodzinę lub inne osoby. W tej formie opieki
również wyodrębnia się hospicja dla dzieci i hospicja przeznaczone dla dorosłych;
4
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
poradnie medycyny paliatywnej - przeznaczone są dla pacjentów chorujących na
choroby nowotworowe z zakończonym leczeniem przyczynowym, których należy objąć
leczeniem przeciwbólowym i wsparciem. Poradnie udzielają wskazówek dotyczących
ordynacji leków (w tym leków przeciwbólowych), gwarantują badania z katalogu lekarza
podstawowej opieki zdrowotnej, wydawanie zaleceń i wykonywanie zabiegów
leczniczych, orzecznictwo i opiniowanie o stanie zdrowia pacjenta. itp.
oddziały medycyny paliatywnej przy szpitalach
Poniżej przedstawiono rozmieszczenie ośrodków opieki paliatywnej dziennej oraz
zespołów wsparcia (za: K. Pietruk, M. Pankowska, Opieka nad osobami
niepełnosprawnymi i niesamodzielnymi, Fundacja Hospicjum Onkologiczne im. Św.
Krzysztofa, s. 33).
5
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
Opieka domowa w systemie opieki zdrowotnej
Obejmuje ona:
świadczenia lekarza podstawowej opieki zdrowotnej, które są kluczowe w opiece
nad osobami starszymi i z niepełnosprawnością. Lekarze pomagają ludziom z tej grupy
społecznej w przychodniach, gabinetach, lub na wizytach domowych;
świadczenia pielęgniarek środowiskowych podstawowej opieki zdrowotnej –
zwykle obejmują kompleksową opiekę pielęgniarską nad zadeklarowanymi
potrzebującymi, którzy wymagają udzielania systematycznych świadczeń pielęgniarskich
realizowanych w warunkach domowych i nie są objęci długoterminową domową opieką
pielęgniarską. Pielęgniarki otaczają opieką mieszkańców domu pomocy społecznej w
zakresie:
długoterminową domową opiekę lekarską nad przewlekle chorymi seniorami i
niepełnosprawnymi przebywającymi w domu, wymagającymi systematycznej,
intensywnej opieki pielęgnacyjnej udzielanej w warunkach domowych. Realizowana jest
ona we współpracy z lekarzem rodzinnym i pielęgniarką rodzinną/środowiskową. Zakres
świadczeń oferowanych w tego typu opiece obejmuje: edukację zdrowotną osób
objętych opieką oraz członków ich rodzin, pomoc w rozwiązywaniu problemów
zdrowotnych łącznie z pozyskiwaniem sprzętu medycznego i rehabilitacyjnego
niezbędnego do egzystowania chorego seniora;
opiekę nad seniorami z niewydolnością oddechową, którzy wymagają stosowania
inwazyjnej, prowadzonej przy pomocy respiratora bądź nieinwazyjnej ciągłej lub
okresowej terapii oddechowej. Zapewnia ona odpowiednie warunki domowe razem ze
szkoleniem rodziny (opiekunów) w zakresie obsługi aparatury medycznej i udzielania
pierwszej pomocy w sposób zapewniający bezpieczeństwo pacjenta podczas terapii oraz
fachową pomoc profesjonalnej pielęgniarki.
6
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
Instytucjonalna opieka w systemie pomocy społecznej
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j.: Dz. U. z 2013 r. poz. 182
j.t.) wymienia w swoich zadaniach wspieranie osób i rodzin w wysiłkach zmierzających
do zaspakajania potrzeb i umożliwiania godnego życia oraz poprawy jego jakości, ale
obowiązek ten w przypadku wieku lub niepełnosprawności scedowany jest na rodzinie, a
dopiero później na pomocy społecznej. Te formy opieki obejmują:
pobyt w Domach Pomocy Społecznej – jest on całodobowy, przeznaczony dla
osób starszych które z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności nie mogą
samodzielnie egzystować w codziennym życiu i nie mogą liczyć na pomoc ze strony
rodziny. Opiekę w DPS- ach sprawują zespoły terapeutyczne, które gwarantują:
rehabilitację, pielęgnację, usługi opiekuńcze, terapię zajęciową, psychoterapię.
Domy Opieki Społecznej zapewniają: całodniowe wyżywienie, miejsce zamieszkania,
odzież i obuwie, utrzymanie czystości, pomoc w podstawowych czynnościach życiowych,
pielęgnację, pomoc w utrzymaniu higieny osobistej, pranie odzieży, środki czystości i
higieny osobistej mieszkańcom, zaspokajanie potrzeb religijnych, opiekę lekarską;
specjalistyczne usługi opiekuńcze lub posiłek, świadczone w: środowiskowych
domach samopomocy, dziennych domach pomocy, schroniskach i domach dla
bezdomnych;
rodzinnych domach pomocy świadczonych całodobowo przez osobę w jej miejscu
zamieszkania.
Domowa opieka nad świadczona w systemie pomocy społecznej
Sprawowana jest przez wykwalifikowanych opiekunów. Może przyjąć formę:
usług opiekuńczych – obowiązkowa pomoc świadczona w miejscu zamieszkania,
której celem jest umożliwienie osobom starszym i niepełnosprawnym prawidłowe
funkcjonowanie w środowisku zamieszkania. Zakres tych usług ma charakter
gospodarczy i pielęgnacyjny.
7
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi -
obejmują czynności polegające na uczeniu i rozwijaniu umiejętności niezbędnych do
samodzielnej egzystencji.
Opiekun prawny i faktyczny dla osoby starszej i niepełnosprawnej.
Całościowa Ocena Geriatryczna.
Całościowa Ocena Geriatryczna (COG) przeprowadzana jest przez zespół
terapeutyczny złożony z: lekarza, pielęgniarki, psychologa, rehabilitanta, pracownika
socjalnego, we współpracy z rodziną pacjenta. To złożony proces diagnostyczny, w
którym ocenia się sytuację biologiczną, psychiczną i społeczną seniora, pod kątem stanu
czynnościowego, zdrowia fizycznego, poziomu funkcji umysłowych i sytuacji socjalno-
środowiskowej. Pozwala ona dobrać optymalną formę opieki dla seniora.
Całościowa Ocena Geriatryczna pozwala na wykrycie wszelkich zaburzeń,
odchyleń od normy i może być prowadzona u seniora, niezależnie od miejsca
sprawowania opieki. Jest standardowym narzędziem w podejściu geriatrycznym do
starszego pacjenta. Oprócz ustalenia zakresu zaburzeń zdrowia, pomaga wskazać
priorytety, potrzeby i możliwości zapewnienia dalszego leczenia, pielęgnacji, rehabilitacji
i opieki, by zapewnić optymalną jakość życia seniorom.
COG stosuje się na etapie rozpoznania, a następnie powtarza systematycznie, by
określić postęp zmian w czasie i ocenić ryzyko zagrożenia brakiem samodzielności osoby
starszej. Ocenę tę powinno się zastosować także w odniesieniu do opiekuna seniora.
Całościowa Ocena Geriatryczna w odniesieniu do osoby starszej obejmuje:Uzupełnia się ją o badanie wiedzy i umiejętności pacjenta w zakresie samoopieki.
Całościowa Ocena Geriatryczna w odniesieniu do opiekuna obejmuje:
8
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
Ocena przeprowadzana u opiekuna pozwala określić wydolność opiekuna i możliwości
realizacji zadań c
POSTĘPOWANIE Z PODOPIECZNYMI W CHOROBACH UKŁADUNERWOWEGO I ZABURZENIACH PSYCHICZNYCH.
Postępowanie w chorobach układu nerwowego
Udar mózgu
Najpoważniejszą chorobą naczyniową jest udar mózgu. W Europie każdego roku
występuje milion nowych zachorowań na udar, z czego większość dotyka osób po 70-ym
roku życia. Udar mózgu prowadzi do zaburzenia czynności mózgu, które utrzymują się
dłużej niż 24 godziny i nie mających innej przyczyny niż naczyniowa.
Następstwa wystąpienia udarów to najczęściej:
Postępowanie z chorym po udarze mózgu wymaga odpowiednich umiejętności
pielęgnacyjnych w zakresie:
prawidłowego układania chorego,
zapobiegania infekcjom dróg moczowych, powikłaniom oddechowym,
profilaktyki odleżyn i odparzeń,
zapobiegania powstawaniu przykurczów i zakrzepów.
Opiekun osoby po udarze powinien jej zapewnić regularną zmianę pozycji ciała,
dostęp do łóżka, szafki, krzesła, przemieszczanie się z wykorzystaniem wózka, balkoniku,
lub innego urządzenia wspomagającego, aktywizować do samodzielnego utrzymania
higieny ciała, ubierania się, spożywania posiłków, zadbać o udzielenie jej niezbędnej
pomocy w tym zakresie.
Udar bardzo często powoduje zaburzenia w komunikacji werbalnej, dlatego opiekun
powinien w miarę możliwości pojąć sposób komunikowania się podopiecznego, lub
9
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
wypracować własny. Wskazane jest również, by nawiązywał i podtrzymywał kontakt z
chorym i podejmował działania aktywizujące go do nawiązywania kontaktu.
Zespoły otępienne
Definiuje się je jako trwałe pogorszenie uprzedniego poziomu intelektualnego, z
towarzyszącymi zaburzeniami w sferze emocjonalnej, komunikacji i ruchowej. Otępienie
ma charakter przewlekły i zazwyczaj postępuje. Najczęstsze jego postaci to choroba
Alzheimera, otępienie w chorobie Parkinsona, otępienie naczyniopochodne, otępienie z
ciałami Lewego.
Początek choroby wiąże się zwykle z – często niepozornym - upośledzeniem
pamięci wydarzeń bieżących, za to z doskonale zachowaną pamięcią zdarzeń odległych.
Postępując choroba prowadzi do zaburzeń w procesach postrzegania, językowych,
planowania i myślenia abstrakcyjnego. W zaawansowanych stadiach spotkać się można z
zaburzeniami zachowania, a także agresją, brakiem apetytu, zaburzeniami zwieraczy,
iluzorycznymi wytworami, zaburzenia w chodzeniu, aż do całkowitego unieruchomienia.
Postępowanie z podopiecznym z zespołem otępiennym wymaga:
Choroba Parkinsona charakteryzuje się triadą objawów:
– sztywność mięśniowa,
– spowolnienie ruchowe,
– drżenie.
Postępowanie pielęgnacyjne w tej chorobie opiera się przede wszystkim na
systematycznym podawaniu leków i ćwiczeniach usprawniających, zsynchronizowanych
z potrzebami chorego.
Choroba Huntingtona, czyli pląsawica jest uwarunkowana genetycznie.
Charakteryzuje się nasilonymi, mimowolnymi ruchami i postępującym otępieniem. Z
czasem objawy nasilają się, prowadząc do nader częstych upadków, zaburzeń połykania i
mowy.
10
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
Zadania pielęgnacyjno-opiekuńcze, jakich wymagają zespoły otępienne sprowadzają
się do:
dostosowania zakresu opieki w zależności od stopnia zaawansowania zespołu,
niesprawności podopiecznego i współtowarzyszących objawów i innych chorób,
wypracowania sposobów postępowania w przypadku nagłych agresywnych i
psychotycznych zachowań i zaburzeń snu.
Postępowanie w zaburzeniach psychicznych
Majaczenie
To jedno z najczęściej spotykanych powikłań psychiatrycznych u osób w wieku
starszym. Jest to stan zaburzonej świadomości i towarzyszących mu zmian w zakresie
percepcji. Rozwija się w dość krótkim okresie czasu, a typowymi objawami są:
Majaczenia mogą być spowodowane czynnikami organicznymi typu:
zaburzenia wodno-elektrolitowymi,
infekcje – głównie neuroinfekcje,
niewydolność wątroby lub nerek,
urazy czaszkowo-mózgowe.
Majaczenia mogą trwać kilka godzin lub dni i dość szybko ustępują po usunięciu czynnika
wywołującego, ale w wieku podeszłym wiążą się ze zwiększoną śmiertelnością.
Najczęściej u seniorów wywołane są: urazami ośrodkowego układu nerwowego,
udarami, alkoholizmem, współistniejącymi chorobami przewlekłymi, np.
nowotworowymi, cukrzycą, niedożywieniem, przyjmowanymi lekami, zakażeniami,
wysoką gorączką, chorobami niedokrwiennymi i zawałem serca, zapaleniem płuc lub
trzustki, otępieniem.
Majaczenia w otępieniu zazwyczaj objawiają się:
11
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
– prostymi „szablonami ruchowymi” np. niespokojnymi ruchami rąk, ucieczkami,
agresją,
– zaburzeniami językowymi,
– zanikami pamięci,
– zmianami rytmów dobowych.
Majaczenie alkoholowe u seniorów pojawia się zwykle w 1-4 dniu od zaprzestania
picia, ze szczytem w trzeciej dobie, a objawami sugerującymi jego występowanie są:
Wyróżnia się cztery podgrupy majaczenia:
majaczenie ze zwiększoną aktywnością,
majaczenie mieszane,
majaczenie niezmienione,
majaczenie zmniejszone.
Wystąpieniu majaczenia sprzyjają także pewne leki, np. antyhistaminowe,
przeciwbólowe, steroidy.
Depresja
Jest reakcją jednostki na różnorodne sytuacje społeczne oraz relacje interpersonalne,
która nacechowana jest emocjonalnie i psychologicznie. Depresja charakteryzuje się:
Gdy dochodzi do ich nasilenia lub zwiększenia częstości występowania tych objawów,
następuje upośledzenie funkcjonowania pacjenta. Zaburzenia o podłożu depresyjnym
dotykają około 15% populacji osób powyżej 65 roku życia. Czynniki wywołujące ryzyko
wystąpienia depresji:
Wiek XX przyniósł gwałtowny wzrost zachorowań na depresję, co tłumaczy się życiem w
narastającym stresie, uwarunkowaniami kulturowymi, podziałami społecznymi,
niewłaściwą dietą, przewlekłymi chorobami, uzależnieniami od alkoholu, narkotyków,
wstrząsami politycznymi.
12
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
Wśród osób starszych depresja może mieć postać depresji agitowanej, która
wiąże się z przeżywaniem silnego lęku i niepokojem psychoruchowym oraz z dużym
ryzykiem samobójstwa. Seniorzy cierpiący na depresję często zgłaszają objawy
somatyczne typu: uporczywe bóle brzucha, głowy, przewlekłe objawy bólowe.
Jeżeli u seniora lub osoby niepełnosprawnej opiekun zauważa:
– częste albo codzienne obniżenie nastroju z poczuciem smutku lub pustki,
– utratę zainteresowań lub brak przyjemności z wykonywania jakichkolwiek
czynności,
– niemal codzienne zaburzenia snu – zwykle bezsenność,
– wzrost lub spadek masy ciała bez stosowania diet,
– pobudzenie lub obniżenie napędu, niepokój,
– częste uczucie zmęczenia lub utraty energii,
– obniżone poczucia własnej wartości, sprawności myślenia, koncentracji lub
podejmowania decyzji,
– nawracające myśli o śmierci lub myśli samobójcze związane z planami lub
próbami,
powinien zgłosić je lekarzowi, członkom rodziny, opiekunowi prawnemu. Do
rozpoznania depresji dużej konieczne jest stwierdzenie obecności objawu 1 i/lub 2 i
przynajmniej czterech spośród pozostałych objawów. Epizod dużej depresji może trwać
sześć miesięcy lub dłużej, z nawrotami lub przewlekłym przebiegiem.
Depresja mała (subdepresja, depresja subkliniczna lub podprogowa) różni się od
dużej
nasileniem oraz liczbą objawów i częściej występuje w populacji osób starszych.
Czynnikami przyśpieszającymi rozwój depresji jest przede wszystkim stres i pogorszenie
stanu zdrowia fizycznego. Depresja może upośledzać odpowiedź immunologiczną, co
zwiększa ryzyko zgonu osób dotkniętych tym schorzeniem. Depresja często
13
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
współwystępuje z otępieniem, co utrudnia właściwą diagnozę i podjęcie skutecznego
leczenia.
REHABILITACJA RUCHOWA OSÓB W PODESZŁYM WIEKU
Tendencja do starzenia się społeczeństwa pociąga za sobą wzrastającą
niepełnosprawność ludzi, dlatego wszelkie działania zmierzające do promocji zdrowia i
profilaktyki mają ogromne znaczenie dla utrzymania i podnoszenia sprawności osób
starszych. Odpowiednie programy fizjoterapeutyczne, terapie w środowisku wodnym,
mogą przyczynić się do zmniejszenia ograniczeń funkcjonalnych wśród seniorów.
Prowadzenie bardziej aktywnego trybu życia, czy regularne uprawianie wszelkich
form aktywności fizycznej, w tym ćwiczeń aerobowych i oporowych, zdecydowanie
usprawnia pracę układu oddechowego, krążenia i układu mięśniowo - szkieletowego i
optymalizuje samopoczucie seniorów.
Motoryka osób starszych.
Jedną z najbardziej widocznych i przykrych konsekwencji starości jest obniżenie
zdolności do poruszania się i rosnące z wiekiem trudności w nabywaniu nowych
umiejętności ruchowych. Taka sytuacja często prowadzi do zwiększonego ryzyka
upadków.
Starzejące się osoby, które zachowują dość aktywny tryb i nie są dotknięte
żadnymi poważnymi schorzeniami, wykazują większą zdolność do wykonywania zadań
ruchowych na poziomie wyższym, aniżeli ich schorowani rówieśnicy.
Na aktywność fizyczną osób starszych wpływają:
14
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
Podeszły wiek bardzo różnicuje motoryczność osób w tej grupie społecznej – od
tych obłożnie chorych, po osoby reprezentujące tak wysoki poziom sprawności fizycznej,
że startują w zawodach w różnych konkurencjach sportowych
Znacznej poprawie uległa sytuacja starszych kobiet, a to za sprawą hormonalnej
terapii zastępczej, która opóźnia procesy starzenia się i podnosi ich sprawność fizyczną,
która zdecydowanie częściej utrzymuje się na wysokim poziomie aż do późnej starości.
Kobiety są bardziej aktywne i to na tyle, że poziom ich sprawności przewyższa
niejednokrotnie sprawność mężczyzn.
Ogólne ćwiczenia ruchowe dla seniorów.
Proces starzenia organizmu wpływa na obniżenie zdolności motorycznych, wzrost
niepewności, a niekiedy nieprzewidywalności w wykonywaniu ruchów. W rzeczywistości
pogorszeniu ulegają praktycznie wszystkie zdolności motoryczne i gibkość. Niezwykle
istotne w przypadku utrzymania i przywracania sprawności motorycznej jest jak
najwcześniejsze jej rozpoczęcie, systematyczność i powtarzalność w jak najdłuższym
czasie.
Podejmując jakąkolwiek aktywność ruchową, osoby starsze powinny dokładnie:
Ogólny stan psychomotoryczny osób starszych określa się za pomocą
różnorakich testów oceniających, szczegółowo sprawdzających:
równowagę ciała,
ryzyko upadków i podatność na urazy narządów ruchu
chód seniora,
zdolności do wykonywania prostych czynności.
Mając wszystkie te dane, można ustalić indywidualny program ćwiczeń i zajęć
ruchowych, nie zaprzestając w trakcie całego procesu usprawniania monitorować stan
15
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
seniora, a w razie jakichkolwiek niekorzystnych zmian w organizmie – modyfikacji
procesu.
Udział w zajęciach ruchowych, ich dobór, uzależnia się od:
Rodzaj oraz wielkość obciążeń wysiłkiem fizycznym uzależnia się od:
Rozpoczynając i prowadząc rehabilitację ruchową seniorów, należy pamiętać o
stopniowym dawkowaniu wysiłku – osoby prowadzące siedzący tryb życia rozpoczynają
od krótkich serii ćwiczeń, przechodząc stopniowo do dłuższych i bardziej wysiłkowych.
Rehabilitację tej grupy wiekowej powinno się prowadzić wielopłaszczyznowo -
skupiać się na głównym problemie, by jak najszybciej przywrócić optymalną sprawność
w zakresie podstawowych czynności życiowych, a następnie kolejno przywracać
sprawność w zakresie czynności bardziej złożonych.
Dużą popularnością cieszą się ćwiczenia dla seniorów z elementami jogi, tańca,
gimnastyki. To właśnie gimnastyka jest jedną z najbardziej wszechstronnych form
ćwiczeń, która znacząco może przyczynić się do poprawy gibkości i równowagi ciała.
Gimnastyka seniorów obejmują ćwiczenia, która wzmacniają zarówno kości
(osteoporoza), jak i mięśnie (np. dna miednicy dla kobiet borykających się z
nietrzymaniem moczu).
Obserwuje się także wzrost zainteresowania ćwiczeniami, które oddziałują na
zasadzie umysł – ciało i podkreślają świadomą kontrolę ruchów ciała. Sprzyja to
zwiększeniu elastyczności, wytrzymałości oraz wzmocnieniu mięśni. Takie formy ruchu
poprawiają stan zdrowia osób starszych bez ryzyka pogłębienia istniejących już
zaburzeń, a ponadto pozytywnie wpływają na funkcje poznawcze osób starszych.
Rehabilitacja ruchowa seniorów zasadza się na 3 podstawowych rodzajach
ćwiczeń:
16
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
Ćwiczenia siłowe spowalniają tempo utraty masy i siły mięśni, ale nie zatrzymują
tego procesu, który postępuje stopniowo wraz z wiekiem. Często wykorzystuje się je w
utrzymywaniu wysokiej sprawności w zdrowych seniorów. Trening siłowy polega na
wykonywaniu ruchu przeciwko oporowi, który wywierany jest przez przeciwdziałającą
siłę, a przykładem jest podnoszenie ciężarów. Do tego typu treningu należy podchodzić z
dużą ostrożnością i dopuszczać seniorów, u których nie stwierdzono przeciwwskazań do
tego typu aktywności. Seniorzy powinni ćwiczyć 2–3 razy w tygodniu po 20 minut, a po
każdej sesji zalecany jest jeden dzień odpoczynku. Ludziom starszym zaleca się treningi
składające się z 8 rodzajów ćwiczeń, przede wszystkim na mięśnie barków, ramion, nóg,
ud i kręgosłupa.
Trening wytrzymałościowy zwiększa zdolność do wykonywania długotrwałych
wysiłków dynamicznych i najchętniej jest realizowany w postaci:
marszu i nordic walkingu,
pływania.
Cały czas intensywność wysiłku należy monitorować za pomocą pomiaru częstości
skurczów serca. Tego rodzaju ćwiczenia wytrzymałościowe można prowadzić codziennie
(osoby zdrowe), lub nie częściej niż co drugi dzień (osoby o obniżonej wydolności
fizycznej).
Korzyści z regularnych treningów wytrzymałościowych:
Ćwiczenia aerobowe i siłowe są najbardziej wymagające i nie mogą podejmować ich
seniorzy z ograniczoną motorycznością.
Ćwiczenia rozciągające, tzw. stretching i gimnastyka tego typu, powinny być
prowadzone codziennie przez ok. 5–10 minut i zawsze należy poprzedzić je rozgrzewką,
która w przypadku osób starszych powinna być dłuższa i bardziej stopniowana.
Korzyści oraz przeciwwskazania do podejmowania ćwiczeń ruchowych
17
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
Regularna i długotrwała aktywność fizyczna:
Dużo lepsze efekty profilaktyczne i rehabilitacyjne regularnej aktywności fizycznej
uzyskują ci seniorzy, którzy zapoczątkowali aktywność już w okresie dzieciństwa, a nie
dopiero w wieku podeszłym. Zaniechanie regularnej rehabilitacji i udziału w zajęciach
ruchowych prowadzi do utraty zdobytych sprawności i korzyści.
Ćwiczenia ruchowe w najczęstszych problemach osób starszych.
Najbardziej dokuczliwe dolegliwość u osób w starszym wieku to: zwyrodnienia
stawów (kolanowych, biodrowych, kręgosłupa), nadciśnienie tętnicze, osteoporoza,
zaburzenia równowagi, choroba niedokrwienna serca. W zależności od stopnia nasilenia
i rodzaju dolegliwości dobiera się odpowiednie ćwiczenia ruchowe.
Choroba zwyrodnieniowa stawów obniża sprawność ruchową, utrudnia
funkcjonowanie w życiu codziennym. Głównym objawem choroby zwyrodnieniowej
stawów jest ból, który zwykle pojawia się na początku ruchu, a ustępuje w chwilach
spoczynku. Rozwój choroby wiąże się z ciągłym bólem, a stany zaawansowane prowadzą
do zniekształceń w obrębie stawów. Celem podejmowanej aktywności ruchowej jest
zminimalizowanie bólu, zwiększenie zakresu ruchu w stawach oraz zapobieganie
powstawaniu zniekształceń.
Wskazane jest, by przy tej dolegliwości rozpocząć od ćwiczeń redukujących masę ciała –
w celu odciążenia stawów oraz ćwiczeń zwiększających zakres ruchu w stawach.
Kolejnym problemem wieku podeszłego jest osteoporoza. Powoduje one znaczne
ubytki w gęstości tkanki kostnej, zwiększając ich kruchość, co przyczynia się do
szczególnej podatności na złamania, a w najgorszym wypadku do inwalidztwa.
18
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
Innymi dolegliwościami podeszłego wieku są choroba niedokrwienna serca i
nadciśnienie tętnicze. Wraz z wiekiem pojawiają się również zaburzenia w zakresie
działania układu ruchu oraz choroby układu nerwowego, które wywołują zaburzenia
równowagi ciała. Jest to o tyle niebezpieczne, że konsekwencją tego mogą być upadki.
Udowodniono, że regularna aktywność ruchowa obejmująca: ćwiczenia oddechowe,
równoważne, kształtujące, rozciągające, prowadzi do poprawy równowagi i polepszenia
jakości chodu.
Ćwiczenia ruchowe dla seniorów w wodzie.
Środowisko wodne stwarza korzystne warunki wszechstronnego oddziaływania
na organizm człowieka, dlatego regularny wodny trening zapewnia zdrowie, kondycję,
odporność immunologiczną. Terapeutyczne oddziaływanie wody na organizm człowieka
wynika ze specyficznych właściwości tego środowiska. Jednym z nich jest ciśnienie wody,
które wzmacnia wydech i wzmaga pracę mięśni, zwiększając elastyczność głównie
przepony. W wyniku rozciągnięcia przykurczonych mięśni wydechowych wzrasta
pojemność życiowa.
Kolejnym specyficznym czynnikiem wody jest jej lepkość, która pozytywnie stymuluje
receptory, odpowiedzialne za napięcie nerwowo-mięśniowe. Aktywność w wodzie działa
niemal jak drenaż limfatyczny –pozwala szybciej usuwać szkodliwe produkty przemiany
materii.
Biorąc pod uwagę czynnik termiczny wody, należy pamiętać, że ciepła woda:
Dla odmiany zimna woda:
Metody fizjoterapeutyczne bez udziału wody powodują szybsze zmęczenie i
znaczne dolegliwości bólowe, nie mówiąc o zniecierpliwieniu ćwiczeniami W przypadku
prowadzenia aktywności ruchowej w warunkach wodnych u osób starszych nie zaleca
19
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
się wykonywania określonej grupy ćwiczeń. W rehabilitacji seniorów w wodzie należy
unikać:
ćwiczeń ze zbyt częstą zmianą pozycji w szybkim tempie,
ruchów zbyt zamaszystych,
prostowania głowy przez duże odgięcie w tył,
ćwiczeń wymagających długotrwałego unoszeniem kończyn górnych ponad
głową,
ćwiczeń opartych na długotrwałym wstrzymywaniu oddechu.
O ile nie ma przeciwwskazań do aktywności ruchowej w wodzie, to jest znakomity
sposób na redukowanie powstałych zaburzeń, odzyskiwania równowagi psychofizycznej
organizmu i droga do odnowy biologicznej oraz redukcji stresu ludzi w podeszłym wieku.
Najczęstsze problemy związane z aktywnością osób starszych w wodzie
Rozpoczynając aktywność ruchową w wodzie starsze osoby potrzebują przede
wszystkim oswojenia psychicznego, tak, aby przebywanie w środowisku wodnym
stanowiło dla nich przyjemność. Należy również pamiętać, że nawet niewielki wysiłek
może stanowić zagrożenie życia, dlatego należy odpowiednio dobrać rodzaj i wielkość
wysiłku fizycznego.
W wodzie problem osobom w podeszłym wieku mogą sprawiać:
Uwzględniając lęki i obawy seniorów, należy im okazać cierpliwość, zrozumienie,
uważnie ich słuchać i nie robić niczego wbrew woli podopiecznego. Ponadto osoby w
starszym wieku należy odpowiednio motywować do ćwiczeń, mówiąc o faktycznych
korzyściach z podjęcia tego typu aktywności, akcentując np. poprawę lub zachowanie
optymalnego poziomu sprawności fizycznej, wzrost siły mięśniowej stabilizującej stawy,
poprawę samopoczucia.
20
Dodatek szkoleniowy / opieka nad starszymi
Ćwiczenia w wodzie w najczęstszych dolegliwościach wieku podeszłego
U ludzi w podeszłym wieku częstymi przyczynami niepełnosprawności są
zaburzenia równowagi, zaburzenia funkcji chodu i upadanie, których konsekwencją są
poważne złamanie, które niejednokrotnie wymusza reżim łóżkowy i związane z tym
obniżenie sprawności fizycznej. Ważnym problemem wynikającym z upadku, to uczucie
lęku i obawa przed samodzielnym poruszaniem się (tzw. zespół poupadkowy), który
może stać się powodem zmian funkcjonalnych i izolacji społecznej osoby starszej.
Głównym celem aktywności ruchowej osób starszych w wodzie jest:
zmniejszenie nasilenia bólu,
zmniejszenie aktywności stanów zapalnych,
zapobieganie deformacjom stawów,
zapobieganie przykurczom mięśni,
zwiększenie siły mięśniowe,
poprawa zakresu ruchów w stawach.
Terapia w środowisku wodnym wykazuje kojące działanie przeciwbólowe i
relaksujące w poszczególnych dolegliwościach wieku podeszłego.
Ćwiczenia ruchowe w wodzie nie wymagają umiejętności pływania, a praca w grupie z
innymi seniorami sprzyja:
współpracy w sytuacji zadaniowej,
zachowaniu samodzielności
poprawie zdolność koncentracji i zapamiętywaniu,
zachowaniu sprawności manualnej i koordynacji ruchowej,
obniżeniu poziomu stresu w organizmie.
Dziękujemy za uwagę
Firma Szkoleniowa Kar-Group
21