Kasaysayan at Introduksiyon:

ARMM

(Anonymous)

Sa bandang timog ay may mga Muslim,

Na kapatid, kalahi at kababayan natin.

Ang mga Muslim na katulong mandin,

Sa panghihimagsik sa mga mapang-api

Sa bahaging ito aking natanto,

Ang mga rebeldeng nais ay pagbabago

Kaya’t ang ating gobyerno’y

Nakikipag-areglo.

Kung babaha ng dugo, paano na ang bayan ko,

Na ang sariling katoto ay ginegera nito.

Paanong uunlad ang Pilipinas,

Kung ang lahat ay gumagamit ng dahas.

O, aking kababayan, ako’y pakinggan,

Iisa an gating baying pinaglilingkuran

Ba’t di natin pairalin ang Kapayapaan.

-Ang nagsasariling Rehiyong (Autonomous Region) ng Muslim Mindanao ay

nalikha batay sa itinatadhana ng Saligang Batas, Artikulo X, Sek. 15.

Politikal na Subdibisyo:

-6 probinsiya

-1 siyudad

-106 munisipalidad

-2,469 barangay

Ang anim na probinsiya na bumubuo sa Autonomous Region of Muslim

Mindanao ay ang mga sumusunod: Lanao del Sur, Maguindanao, Shariff Kabunsuan,

Basilan, Sulu at Tawi-Tawi.

Heograpiya:

Matatagpuan ang ARMM sa may Timog-Kanlurang bahagi ng Pilipinas. Ang

rehiyon ay nahahati sa dalawang heograpikal na saklaw. Ang Mindanao Mainland at

Arkipelago ng Sulu. Kabilang ang mga probinsiya ng Lanao del Sur, Maguindanao, at

Shariff Kabunsuan sa Mindanao Mainland, samantalang ang Basilan, Sulu at Tawi-Tawi

ay nabibilang sa Arkipelago ng Sulu. Ang ARMM ay may kabuuang sukat na 12,695

kilometro kwadrado.

Wika:

Ang wikang ginagamit sa rehiyon ito ay Banguingui, Maguindanao, Maranao,

Yakan at Sama.

Klima:

Ang rehiyon ay may magandang klima na nakakatulong sa buong taon na

produksyon ng mga pananim. May katamtaman at pantay na distribusyon ng ulan sa loob

ng buong taon. Tag-ulan at Tag-araw ang karaniwang panahon at di masyadong

dinadatnan ng mga bagyo ang rehiyon.

Mapa ng ARMM:

Kasaysayan:

Ang Mindanao ay binubuo ng mga maliliit na barangay at pinamumunuan ng mga

datu. Nagkaroon na malaking pagbabago sa sosyo-politikal na antas ng pamumuno nang

dumating si Shariff Kabunsuan noong ika-15 siglo. Isa siyang misyonerong Arabo na

nagpakilala at sa kalaunan ay nagpalaganap ng relihiyong Islam. Nagbunga ito sa

pagkakabuo ng mga iba’t-ibang Islam na komunidad at di nagtagal, sa pagkakaroon ng

Sultanatong Islam, sa ilalim ng pinakamataas na konseho na naging dahilan sa pagkaka-

buklod ng Mindanao Mainland sa iba pang islang kalapit nito. Nang masakop ng mga

Espanyol ang Pilipinas, nanatiling Malaya ang mga sultanato sa Mindanao sa loob gn

mahabang panahon sa kadahilanang matagumpay nilang naipagtatanggol ang kanilang

nasasakupan. Noon na lamang katapusan ng ika-19 siglo kinilala ng Mindanao ang

soberanya ng Espanya. Di rin nagtagal ang kapangyarihan ng mga Espanyol sa Mindanao

dahil napilitan silang umalis dahil sa pagkatalo sa mga Amerikano.

Noong 1942, sa unang yugto ng digmaang Pasipiko, may mga langkay ng

Japanese Imperial Forces ang nanakop sa Mindanao, partikular sa parte ng ARMM

ngayon. Tatlong taon ang nakalipas, noong 1945, tumulong ang Estados Unidos at mga

Pilipino na malipol ang mga mananakop na Hapon.

Si pangulong Ramon Magsaysay ang nagbukas ng Mindanao sa mga dayong

Kristiyano upang manirahan, na ang karamihan ay galing mula sa Visayas. Nagdulot ito

ng pagkakaiba-iba ng mga grupo sa kultura, etnisidad, tradisyon at mga paniniwala.

Noong 1973, nagsimulang lumala ang kaguluhan sa pagitan ng MNLF ( Moro

National Liberation Front) at AFP (Armed Forces of the Philippines). Kalaunan, sa

petsang Hulyo 7, 1975, nilagdaan ni Pangulong Ferdinand Marcos ang Presidential

Decree No.742 at Letter of Instruction 290 na naglikha sa rehiyon ng Kanluran at

Gitnang Mindanao at pagtatayo ng Office of Regional Commissioner (ORC) sa parehong

rehiyon. Bagamat sa mga aksyon ito, nagpatuloy pa rin ang gulo kaya naman napilitang

makialam ang OIC o Organization of Islamic Conference na nagtungo sa paglalagda ng

Tripoli Agreement sa pagitan ng Gobyerno ng Pilipinas at MNLF sa Tripoli, Libya noong

ika-23 ng Disyembre, taong 1976. Sa pagtupad ng kasunduang Tripoli, nilagdaan ni

Pangulong Marcos ang Proclamation No. 1628 noong Marso 25, 1977 na nagsasaad ng

pagkabuo ng Autonomous Region sa katimugan ng Pilipinas. Noong ika-25 ng Hulyo

1979, naisabatas ang Batas Pambansa No.20 na naglikha sa Regional Autonomous

Government sa Kanluran at Gitnang Mindanao ngunit di pa rin nito napawi ang mga

rebolusyunaryong prinsipyo ng mga mujahideens.

Nagsagawa ng puspusang pagbibigay ng resolusyon sa lumalalang suliranin sa

Mindanao noong 1986 sa pamumuno ni Pangulong Corazon Aquino. Nagkaroon ng mga

Peace Negotiations sa paglagda ng Jeddah Accord noong Pebrero 3, 1987 ng Gobyerno

ng Pilipinas at ng MNLF. Ito’y isang kasunduan sa pagpapatuloy ng mga pag-uusap

patungkol sa implementasyon ng rehiyunal na autonomiya.

Sa di pagtatagumpay ng mga pag-uusap, sinubukan ng pamahalaan ni Pangulong

Aquino na bumuo ng Autonomous Region of Muslim Mindanao sa pamamagitan ng

pagsama nito sa Konstitusyon ng Pilipinas noong 1987. Naatasan ang Regional

Consultative Council na balangkasin ang Organic Act for Muslim Mindanao.

Nakumpleto ang Organic Act for Muslim Mindanao noong 1988 at naipasa sa Kongreso

para sa deliberasyon at pag-aapruba.

Sa araw ng Agosto 1, 1989, ang Republic Act No. 6734 na kilala rin sa Organic

Act of the Autonomous Region in Muslim Mindanao ay nalagdaan bilang batas ni

Pangulong Aquino. Noon namang ika-17 ng Nobyembre, 1989, isang plebisito ang

pinangasiwaan sa mga namungkahing lugar ng na maisama sa ARMM, ang apat na

probinsiyang kasama ay ang Maguindanao, Lanao del Sur, Tawi-Tawi at Sulu.

Ang unang grupo ng mga namuno sa ARMM ay naihalal noong February 17,

1990. Ang ARMM ay pormal ng napamunuan sa petsang July 6, 1990.

Ika-2 ng Setyembre nilagdaan ng MNLF at Gobyernong Pilipinas ang huling

Peace Agreement na nagtungo sa paghalal kay Nur Misuari (MNLF Chairman) bilang

rehiyunal na gobernador ng ARMM. Ang Peace Agreement ay nagbigay daan rin sa

pagkakalikha sa Special Zone of Peace and Development (SZOPAD) at Southern

Philippines Council for Peace and Development (SPCPD) na nalitatag sa pamamagitan

ng Executive Order No. 371 noong Oktubre 21, 1996 sa ilalim ng pamumuno ni

Pangulong Fidel Ramos.

Sa kabilang banda, patuloy pa rin ang paglaban ng MILF ( Moro Islamic

Liberation Front). Ang paghaharap ng MILF at ng military ay naging giyera sa taong

2000.

Nang maging pangulo si Gloria MAcapagal Arroyo, itinigil niya ang all-out-war

na idenaklara ni dating Pangulong Estrada at pinagpatuloy ang mga peace talks na na

nagdulot sa paglagda ng cease fire agreement noong Hunyo 22, 2001.

Upang mapanatili ang kapayapaan sa Mindanao at bilang pagsunod sa 1996

Peace Agreement sinuportahan ni Pangulong Macapagal-Arroyo ang plebisito noong

Setyembre 2001 para sa ratipikasyon ng Republic Act 9054 na nagpapalaki ng

nasasakupan ng Autonomiya. Ang ARMM ay binubuo na ngayon ng probinsiya ng

Maguindanao, Lanao del Sur, Sulu, Tawi-Tawi, Basilan at Islamic City of Marawi.

ORGANIZATIONAL STRUCTURE:

Ehekutibo

Ang rehiyon ay pinamumunuan ng Rehiyunal na Gobernador. Ang Rehiyunal na

Gobernador at Bise-Gobernador ay tuwirang inihahalal katulad ng pangkaraniwang local

na ehekutibo. Ang mga rehiyunal na ordinansa ay nilikha ng rehiyunal nakapulungan ng

mga mambabatas, na tuwiran ring inihahalal. Ang eleksiyong pang-rehiyunal ay

karaniwang ginaganap pagkalipas ng isang taon matapos ang pambansa at local na

halalan. Ang mga rehiyunal na opisyal ay may nakatakdang tatlong taon na pamumuno

na maaaring magdugtungan depende sa desisyon ng Kongreso.

Ang rehiyunal na gobernador ang chief executive ng rehiyunal na gobyerno at

may katuwang ng gabinete na binunuo ng di hihigit sa sampung miyembro. Siya ang nag-

aatas ng magiging miyembro ng gabinete na siya namang patotohanan ng Regional

Legislative Assembly. Siya rin ang may control sa lahat ng rehiyunal na ehekutibong

komisyon, mga ahensiya, boards, mga kawanihan at iba pang opisina.

Ehekutibong Konseho (Executive Council)

Ang konsehong ito ang nagbibigay payo sa rehiyunal na gobernador sa mga

usapang politikal sa autonomiyang rehiyon. Kasama ditto ang rehiyunal na gobernador,

isang bise-gobernador, tatlong deputy regional governors ( bawat isa ay kumakatawan sa

Kristiyano, Muslim, at Indigenous Cultural Communities).

Lehislatibo

Ang ARMM ay may unicameral Regional Legislative Assembly na

pinamumunuan ng isang ispiker. Binubuo ito ng tatlong miyembro na mula sa bawat

congressional district. Sa kasalukuyan ay may 24 na kasapi, na kung saan ang 6 ay mula

sa Lanao del Sur, kasama ang siyudad ng Marawi, 6 mula sa Maguindanao, 6 sa Sulu, 3

mula sa Basilan, at 3 sa Tawi-Tawi.

Ang Regional Legislative Assembly ay isang lehislatibong sangay ng gobyerno ng

ARMM. Ang mga regular na miyembro (3 miyembro bawat distrito) at sektoral na

kinatawan ay may 3 taong termino na may hangganan na 3 magkakasunod na termino.

Ganap ang lehislatibong kapangyarihan nito sa autonomiya, maliban na lamang sa mga

sumusunod: pandayuhang relasyon, pambansang seguridad, postal service, patakarang

hinggil sa pananalapi, pamamahala sa katarungan, quarantine, taripa, pagka-

mamamayan, imigrasyon at deportasyon, pangkalahatang tuusan, pambansang halalan,

maritime, land at air transportation, komunikasyon, pandayuhang kalakalan, at maaaring

lumikha ng bagay na kabilang sa sakop ng Shari’ah, ang batas na sinusunod ng mga

Muslim.

Tungkulin ng Sangay ng Pamahalaan ( Functions of the Board)

(Based on R.A. 9054)

Serve as the planning, monitoring and coordinating agency for all development

plans, programs and projects, in the ARMM

Evaluate and recommend for approval by the Regional Assembly, the annual

work programs and comprehensive development plans of the region.

Formulate a master plan for systematic, progressive, and total development plans

of the region.

Ekonomiya:

Ang ARMM ay isa sa mga pinakamahirap na rehiyon sa Pilipinas. Meron lamang

itong per capita gross regional domestic product na PhP3,433 noong 2005, ang

pinakamababa, mula sa 17 rehiyon ng bansa. Ang populayon ng rehiyon ay umabot sa 4.1

milyon noong nakaraang 2007 census. Ang kita sa buong taon ng rehiyon ay umaabot

lamang sa Php89, 000, kung saan wala pa sa 1/3 na kita ng Metro Manila.

Noong taong 2000, apat sa probinsiya ng ARMM na kinabibilangan ng Lanao del

Sur, Maguindanao, Sulu at Tawi-Tawi ang kasama sa 10 pinakamahirap na probinsiya sa

Pilipinas.

Ang ARMM ang isa sa mga rehiyong nangunguna sa mga produktong isda at iba

pang yamang-dagat, partikular na ang mga halamang dagat. Ang rehiyon ding ito ay may

pinakamalaking deposito ng mineral lalo na ng ginto, nikel, zinc,manganese at tanso.

Nabiyayaan sa masaganang lupa at magandang klima ang rehiyon kaya naman iba’t-

ibang produkto ang maaaring matanim. Pangunahin na ang mais, palay, saging, kopra,

niyog, pinya, kape, goma, bulak, mangga at durian. Mainam at malaki ang pakinabang

ang magkaroon ng negosyong pang-agrikultura. Maganda rin ang kalakaran ng turismo

dahil maraming likas at cultural na atraksyon na matatagpuan sa rehiyon. Isa sa mga

pinaka-kakaiba sa Timog-Silangan Asya.

Mga Legal na Basehan (Legal bases)

-Tripoli Agreement (Disyembre 23, 1976) – nilagdaan sa pagitan ng MNLF at

pamahalaan sa Tripoli, Libya.

-paglikha sa ARMM sa ilalim ng Art.10. Sek.15-19, 1987, Konstitusyon ng Pilipinas.

-Republic Act 6734 (Agosto 1, 1989)

-GRP-MNLF Final Peace Agreement (Sept. 2, 1996)

-Republic Act 9054 (August 14, 2002)

PETSA NG PAGTATAG AT MGA BATAS NA NAGLIKHA SA REHIYON AT

SA MGA PROBINSIYANG NASASAKUPAN

DIBISYONG POLITIKALPETSA NG

PAGTATAG

BATAS NA

NAGPAIRAL

Regional Commision July 7, 1975 P.D. 742

Regional Autonomous Government July 25, 1979 P.D. 1618

Autonomous Region in Muslim

MindanaoAugust 1, 1989 R.A. 6734

Expanded ARMM March 31, 2001 R.A. 9054

Lanao del Sur July 4, 1957 R.A. 2228

Maguindanao November 22, 1973 P.D. 341

Sulu March 10, 1917 R.A. 2711

Tawi-Tawi September 27, 1973 P.D. 302

Basilan December 27, 1973 P.D. 356

Marawi June 16, 1956 R.A. 15

MGA PROBINSIYA:

MAGUINDANAO

Ang probinsiyang ito ay nalikha ng hatiin ang Cotabato. Kasabay sa pagkakalikha

ng Maguindanao ang probinsiya ng Hilagang Cotabato at Sultan Kudarat noong ika-22 ng

Nobyembre, 1973. Taong 1989 naman nang mapasama ito sa nasasakupan ng ARMM.

Malapit ang Maguindanao sa hilagang bahagi ng Lanao del Sur, sa silangang Cotabato,

golpo ng Moro sa kanluran at Sultan Kudart naman sa timog. Ang kapatagang lupain ng

lalawigan ng Maguindanao ay may lawak na humigit kumulang sa 5,474.1 kilometrong

parisukat na katumbas ng lawak ng lupain ng Pilipinas. Matatagpuan ditto ang Polloc

Port, isa sa mga pinakamakabagong daungan sa Mindanao. May dalawampu’t dalawang

munisipalidad ang Maguindanao, isang siyudad at 488 na mga barangay. Ang kabisera ng

probinsiya ay Shariff Aguak. Walo sa mga munisipalidad ng lalawigan ay may mababang

lupain kaya tinagurian itong “Maguindanao Basin”. Ang mga munisipalidad ng

Maguindanao ay Ampatuan, Buluan, Datu Abdullah Sangki, Datu Anggal Midtimbang,

Datu Paglas, Datu Piang, Datu Saudi-Ampatuan, Datu Unsay, Gen S.K. Pendatun,

Guindulungan, Mamasapano, Mangudadatu, Pagagawan,Pagalungan, Paglat, Pandag,

Rajah Buayan, Shariff Aguak, South Upi, Lambayong, Talayan, at Talitay.

Batay sa pananaliksik, ang ibig sabihin ng Maguindanao ay “kindred settled in the

country about the lake”. Ito raw ay galing sa Mag (akin ito), Ingud (bansa) at Danao

(lawa).

Si Shariff Kabungsuwan ng Jahore ang nagpakilala sa buong kapuluan ng

paniniwalang islam noong ika-15 siglo. Siya ay nakapag-asawa ng isang prinsesa at noon

nagsimula ang paniniarahan ng mga Sultan sa Maguindanao. Ang lambak ng Cotabato ay

nakuha rin nila para pamunuan hanggang sa sila ay makarating sa Zamboanga,

Saranggani bay at Davao. Ang mga kastila ay nagtangka ring lumunsad at manakop sa

lugar na iyon subalit sila ay nabigo.

Ang mga Muslim na naninirahan sa Maguindanao ay tatlong uri: ang mga

Tiruray, Tiboli at mga Manobo. Ang mga Tiruray ay mapamahiin na siyang nagiging

dahilan ng kanilang mabagal na pag-unlad. Naniniwala sila na ang taong walang bisyo ay

pinarurusahan sa iba’t ibang pamamaraan. Maaari silang makagat ng aso o ahas, mahulog

sa bangin, mabagsakan ng nabuwal na punong kahoy, makatapak ng tinik o kaya ay basta

na lamang mamatay nang walang dahilan o maaari ring tamaan ng kidlat. Tinatawag nila

ang paniniwalang ito na bengkulen. Ayon pa rin sa kanila, ang isang dalaga ay hindi

dapat na umawit o kumanta samantalang nagluluto sapagkat siya ay makapag-aasawa ng

matandang balo. Para sa kanila masama ang pagkakaroon ng malaking bahay ng langgam

sa harap ng bahay. Kamalasan daw ang dala nito sa buong pamilya kaya’t dapat nilang

iwan ang lugar at kung di sila aalis doon ay magagalit ang mga espiritu kaya ang lahat sa

pamilya ay magkakasakit. Titigil lamang ang pagkakasakit kung may isang mamatay sa

pamilya.

Sa paniniwala pa rin nila, ang huni ng uwak sa gabi ay babala ng masamang

pangitain na may mamatay sa pamilya kaya ng akung sila ay makaririnig ng huni ng

uwak sa gabi, ang ama o ina ay kukuha ng isang puso ng mais at lalapit sa abuhan o kalan

at magsasabi ng: “ito ay para sa iyo, itatanim ko rito upang ikaw at ang mga kasama mo

ay hindi magutom.”

Ang isa pang pangkat ng mga Muslim sa Maguindanao ay ang mga Tiboli. Sila ay

naniniwala sa mabubuti at masasamang espiritu na pinagmumulan ng sakit, pagkaloko at

kamatayan. Ang kanilang mga tahanan ay yari sa nipa at kawayan na ang atip na

nakatikwas sa dalawang panig katulad ng bangkang papel na laruan ng mga bata. Iisa

lamang ang kanilang silid-tulugan, walang upuan, hapag at higaan. May mga nakabitin na

basket na sisidlan ng mga damit at bigas. Ang kanilang abuhan o kalan ay lagging may

apoy lalo na kung gabi sapagkat malamig.

Ang mga lalaki ay nagtatanim o nagsasaka samantalang ang mga babae ang

naiiwan sa bahay upang mag-alaga ng mga bata, humabi at gumawa ng iba pang gawaing

tulad ng mga kuwintas. Sa kanila ang pagtatrabaho ay tulung-tulong at pangkat-pangkat

at itinuturing na seremonya sa pamumuhay ng mga Tiboli.

Ang mga Manobo ng Maguindanao ay magagaling na mga panday. Mahuhusay

rin silang gumawa ng mga palayok. Mga tahimik sila subalit masayahin, masisipag at

may matitipunong pangangatawan. Kilala sila sa pagiging mapamaraan at sa mabuting

pagtanggap ng mga panauhin. Sila ay may mga tato na simbulo ng kanilang tribu. Sila

raw ay hindi naglilibing ng mga patay o bangkay. Ang kanilang bangkay ay inilalagay

nila sa biniyak na torso at ikinokola ng goma upang magtagal at huwag mangamoy. Ang

bangkay ay inaabot ng may dalawampung taon. Ang mga kabaong ng mga bata ay

ibinibitin sa haligi ng bahay at kung minsan ay gingawang unan samantalang ang mga

kabaong ng mga matatanda ay inilalagay sa bungad ng bahay kaya madaling makita ng

mga pumapanhik na mga panauhin. Kung sila ay lumilipat ng tirahan, ang mga ito ay

kanilang dinadala.

Ang pananamit ng mga Muslim sa MAguindanao ay tulad na rin ng mga

Maranao. Matitingkad ang kulay ng kanilang mga malong. Ang iba sa kanila ay

marunong na ring manumit tulad ng mga kababauhan sa kanluran na nagkakaroon na ng

impluwensiya ng mga taga-kanluran.

May batas pangkagandahang-asal silang sinusunod na kung tawagin nila ay

Luwaran. Isa sa pinagtutuunan at binibigyang-pansin sa probisyon ng batas na ito ay ang

panghihiram at pagkawala ng mga bagay an hiniram. Sa kanila ano mang bagay na

hiniram ay kailangang isauli agad at kung sakaling hindi ito maisauli, ito ay

ipinagpapalagay na ninakaw. Ang sinumang hindi magsauli ng hiniram ay dapat na

maparusahan.

Lubhang mahalaga sa mga muslim ng Maguindanao ang pangako at

panunumpa. Ang sinumang hindi tumupad sa pangako o panunumpang binibitiwan ay

magbibigay o maglalagay sa kanya sa panganib. Sa kanila ang kasunduan ng mga

magulang sa pag-aasawa ay karaniwan. Naniniwala sila na ang ganitong uri ng pag-

aasawa ang siyang nagiging maligaya, matagumpay at may matibay na pundasyon upang

tumagal ang relasyon ng mag-asawa.

Ipinagmamalaki ng Maguindanao ang magagansa nitong “beaches” tulad ng

Dinaig beach, Tapian beach, Buel beach, Linic beach, Kusyong beach at Dimpatoy

beach. Matatagpuan din dito ang rehiyunal na museo, Shariff Kabunsuan Cultural

Center, Cotabato City hall, simbahan ng Tamontoka na itinayo noong 1872 ng mga

Kastila at iba pang mga atraksyon para sa mga turista.

Bisaya ang tawag sa mga taong naninirahan dito na nagsasalita bg Bisayang

Ilonggo, Bisayang Cebuano at Maguindanao. Ang pangunahing ikinabubuhay at

pinagkakakitaan ng mga tao rito ang pagsasaka, pangingisda, pagtotroso at

paghahayupan. Ang industriya ng pagtotroso ay matatagpuan sa mga bayan ng Buldon at

Upi sa Timog.

Ang ‘takik’ ay isang sayaw ng mga tribu sa Maguindanao. Isa itong sayaw

pangkasal an kung saan ang ibinibigay ng babae ang kanyang ‘shawl’ sa kanyang

manliligaw. Ang pagbibigay ay ginagawa sa paraang pasayaw sa saliw ng musika at

paghampas ng ‘gong’. Ang sayaw ay ginagawa kung ang dalawang nag-iibigan ay

malapit ng ikasal.

SULU:

Ang Sulu ay nasa pagitan ng Basilan at Tawi-Tawi sa dakong timog ng

Mindanao. Ito ay napapaligiran ng dagat ng Sulu pahilaga at kanluran. Ang dagat naman

ng Mindanao sa silagan at dagat ng Celebes sa timog.

Jolo ang kabisera ng Sulu. Ang lupain nito ay may sukat na humigit kumulang sa

1,600.4 kilometrong parisukat, binubuo ng ng labimsiyam na munisipalidad: ang Hadji

Panglima Tahil, Indanan, Jolo, Kalingalan Caluang, Lugus, Luuk, Maimbung, Old

Panamao, Omar, Pandami, Panglima Estino, Pangutaran, Parang, Pata, Patikul, Siasi,

Talipao, Tapul at Tongkil.

Ang mga grupong etnikong naninirahan dito ay ang mga Tausog, Samal at mga

Badjao.

Ang mga muslim na nainirahan sa Jolo ay mga Tausug. Sila ang grupo ng mga

Muslim na naging makapangyarihan sa loob ng maraming panahon sapagkat sila ay

matatapang. Nakikipagkalakalan sila sa Borneo, Sumatra, Java at pati na sa China at

Japan bago pa man dumating sa Pilipinas ang mga Kastila. Ang ibig sabihin ng Tausug

ay “treacherous waters” o mapanganib na tubig. Ibinigay daw sa kanila ang katawagang

ito dahil sa ang kanilang lupain ay lumulutang sa tubig. Tinatawag rin ang mga Tausug

na ‘people of the current’ dahil ang uri ng kanilang pamumuhay ay malapit sa dagat.

Ang mga bahay ng mga Tausug ay yari sa mga local na materyales. Kahoy mula

sa punong Joti ang ginagamit nilang poste o haligi ng kanilang mga bahay at dahon ng

Sani ang ginagamit na dingding at Digpi, balat ng isang natatanging kahoy ang ginagamit

sa pagkakabit ng dingding sa mga poste. Malalaki ang tahanan ng mga Tausug subalit ito

ay walang dibisyon. Karaniwan nang may balkonahe sa harap. Ang kusina ay

nakahiwalay sa kabahayan upang hindi pumasok ang usok sa loob ng kabahayan. May

paniniwala sila na ang hagdan ng bahay ay dapat nakaharap sa sikatan ng araw upang

umaga pa lamang ay pumasok na ang swerte sa bahay.

Ang pananamit ng mga lalaking Tausug ay mahigpit na pantaloon at ‘shirt’ sa

itaas. Naglalagay sila ng ‘sash’ sa baywang at nagsusuot sila ng turban. Ang mga babaing

Tausug ay nagsusuot ng mga sarong tulad ng mga Malay. Gumagamit sila ng mga ‘brass’

na maaaring nakakabit sa kanilang mga blusa o kaya ay kuwintas o mga ‘bracelet’.

Ang pag-aasawa ng mga Tausug ay usapang magulang. Ang isang dalaga at

binata ay maaaring magkapangasawahan kahit hindi sila gaanong magkakilala.

Nagbibigay ng ‘dowry’ ang magulang ng lalaki sa pamilya ng dalaga-maaaring lupain,

pera, mga ani at iba pang bagay na maibibigay nila. Mahalaga sa mga tausug ang

katapatan nila. Mabuti silang kaibigan subalit masamang kaaway.

May kakaibang kaugalian ang mga Tausug sa paglilibing ng kanilang mga patay.

Pinaliliguan nila ang bangkay bago gaganapin ang isang seremonyang ang pinakatampok

na bahagi ay ang pagbabasa ng mga banal na teksto sa Koran, bibliya ng mga Muslim.

Naniniwala sila na ang awit mula sa Koran ay nagpapagaan sa kaluluwa ng namatay.

Ang mga Muslim ay madasalin. Sa umagang-umaga pa lang ay naliligo na sila sa

ilog bilang paghahanda sa gagawing pagdarasal sa Mosque. Pagkatapos ng pagdarasal sa

Mosque, magsisimula sila sa kanilang mga gawain tulad ng pagbubungkal ng lupa,

pangingisda at pagtitinda sa mga palengke. Nagdarasal uli sa tanghali, sa ikatlo ng hapon,

sa dapit-hapon at bago matulog sa gabi.

Sa islang matatagpuan sa pagitan ng Sulu at Zamboanga ay naninirahan naman

ang mga Samal, isa pang uri ng mga muslim sa Sulu. Sila ay mahuhusay sa paggawa ng

mga vinta at iba pang sasakyang-dagat. Magagalang sila at matatapang na mandaragat.

Mga Badjao naman ang mga Muslim na naninirahan sa Timog Sulu.

Makasaysayan ang Jolo, Sulu, dito matatagpuan ang ‘Four Gates’ na nagsisilbing ‘Watch

Towers’ at ‘General Mounds’ na ginawang libingan ng mga sundalong Kastila at

Amerikano na pinatay ng mga gererong Muslim. Narito rin ang American Cavalry

Monument na magpahanggang ngayo’y nag-iisang Museo sa Sulu.

Maipagmamalaki sa mga turista ang ‘Pearl Farm’, Maubo Beach, tandu Beach,

Tadjung Beach, Tulya Mosque, at iba pang magagandang tanawin.

TAWI-TAWI:

Ang Tawi-Tawi ay nasa Timog-kanluran ng Mindanao. Sa kabila ng karagatan ay

bansang Sabah sa silangan Malaysia. Ang Tawi-Tawi ay nasa nasasakupan ng Sulu Sea

pahilaga at kanluran gayon din ang Celebes Sea pasilangan at timog.

Ang lalawigan ay binubuo ng tatlong grupo ng malalaki at maliliit na isla na may

kabuuang bilang na 107. Ito ay may sampung munisipalidad-Bongao, Languyan, Mapun,

Sapa-Sapa, Sibutu, Simunul, Sitangkai, South Ubian, Tandubas, Turtle Island. Mayroon

itong 203 na mga barangay.

Ang Tawi-Tawi ay binubuo ng kapatagan, bulubundukin at luntiang kagubatan.

Ang maliliit na pulo ay napapaligiran ng mga malalaking batong-dagat. Ang Bongao na

siyang kabisera nito ay may malalim na daungan.

Ang lupain ay may sukat na humigit kumulang sa 1,807 kilometrong parisukat.

Ang kapitolyo ng probinsiya ay Bongao.

Ang salitang Tawi-Tawi ay nanggaling daw sa salitang “Jaui” na ang ibig sabihin

ay “Far” o malayo. Ang mga sinaunang manlalakbay ay paulit-ulit na sinasabing “Jaui-

Jaui” na ang ibig ay “Very far” o malayung-malayo.

Isang misyonerong Arabe, si Sheil Karimul makdum ang nagpakilala ng Islam sa

probinsiya noong 1380. maraming mga Arabe ang nagsisunod sa yapak ni makdum ang

nagpunta sa Sulu sa pamamagitan ng pakikipag-kaibigan sa mga katutubo.

Noong ika-15 siglo, ang Sulu ay nagsimula sa sistemang Sultanatong Muslim

base sa Jolo sa panunungkulan ni Rajah Baguinda. Noong 1450 aydumating ditto si

Sayyid Abubakar, mas kilala sa tawag na Shariff Ul-hashim at napangasawa niya si

Paramisuli, anak na dalaga ni Baguinda at doon nagsimula ang Islam bilang relihiyon

nang siya ang namuno sa Sulu.

Ang pananakop ng mga Kastila ay nagbigay ng pagbabago sa mga katutubo.

Nagkaroon din ng mga pagbabago sa pananakop ng mga Amerikano at iyon ay nangyari

lamang matapos ang napakaraming madugong pakikidigma. Noong 1915, ang mga

Sultan ay nagbalik sa dati nilang simpleng pamumuhay. Doon nagsimulang pawalan ng

bisa ang panunungkulan ng mga Sultan. Noong 1960’s ibinalik sa kapangyarihan ang

mga Sultan sa Sulu n gating pamahalaan at naghain na maangkin ang Sabah na inupahan

ni Sultan Jamalul Alam sa mga British noong 1878.

Ang Tawi-Tawi ay humiwalay sa Sulu noong Setyembre 11, 1973 sa

kapangyarihan ng Presidential Decree No.302. Sa ngayon ang tawi-Tawi ay bahagi na ng

Autonomous Region ng Muslim Mindanao.

Halos karamihan ng 90% na naninirahan ditto ay mga Muslim. Ilan dito ay mga

Badjao, Jam-Mapun at Tausug. Ang mga Samal ang kauna-unahang naninirahan dito.

Ang kahulugan ng salitang Badjao ay mangingisda. Ang kanilang pamumuhay ay

hindi mahihiwalay sa tubig kaya sila’y binansagan na “Sea Gypsy”. Palibut-libot sila sa

dagat kung saan dito sila kumukuha ng kanilang ikinabubuhay. Ang tirahan ng mga

Badjao ay nasa Tapul Group sa Sulu, ang iba’y nasa Celebes Sea, Borneo at mga isla sa

Tawi-Tawi, Sibutu at Sitangkai. Ang kanilang mga ninuno ay galing sa Jahore. Bagama’t

kung sila ay naninirahan sa karagatan, kung sila ay namamatay, sila ay inililibing din sa

lupa.

Ang mga katutubong Jama-Mapun ng Cagayan de Tawi-Tawi ay isa sa mga

unang nanirahan dito. Ang kanilang hanapbuhay ay pangingisda at pagsasaka. Sila ay

kumikilala sa mga paniniwala’t ritwal ng mga Muslim. Ang kanilang seremonya sa

pagpapakasal ay buong gabing awitan at sayawan na tinatawag nilang Lunsay.

Ang mga Tausug na naninirahan dito ay nagmula sa Malayan at Indonesian stock.

Kinikilala itong pinakamatapang na tribu at hindi naipalam sa sinong conquistadores sa

loob ng 300 taon. Sila ay naging Muslim noong ika-13 dantaon dahil sa mga

misyonerong taga-Arabia. Nakikipagkalakalan sila sa Borneo at marunong magsalita ng

Bahasa Malayo. Sila ay nabubuhay sa pangingisda, pagtatanim ng palay at mga bungang

kahoy tulad ng langka, manggosteen, durian, lanzones, madangs at mangga. Kumikita rin

sila sa paninisid ng mga perlas sa karagatan.

Ang mga atraksiyong maipagmamalaki ng Tawi-TAwi ay ang Sibuter island,

Qurong reef, Bongao peak, Tubig indangan, Musa island, Tabing-tabing beach, at

Mosque sa Simunul.

LANAO DEL SUR:

Ang Lanao del Sur ay matatagpuan sa kanlurang bahagi ng malawak na kapatagan

ng Hilagang Sentrral Mindanao. Ang lalawigan ay may hangganang nasa hilagang-

kanluran ng Lanao del Norte sa silangan ng kapatagang lalawigan ng Bukidnon, sa

timog-kanluran ng Maguindanao at Hilagang Cotabato at sa timog-kanluran ng Illana

bay.

Sa kalagitnaan ng lalawigan ng Lanao del Sur ay matatagpuan ang Lawa ng

Lanao, ang pinaka-malaking lawa sa Mindanao at ang pangalawang pinakamalaki sa

Pilipinas. Ang mga bundok na makikita ng nakahanay sa lalawigan o ang tinatawag na

“Mountain Ranges” ay siyang nagsisilbing likas na hangganang naghihiwalay sa Lanao

del Sur, Maguindanao at Hilagang Cotabato.

Ang lalawigan ay may malawak na lupain na humigit kumulang sa 3,872.9

kilometrong parisukat na katumbas ng 3.8% ng kabuuang lawak ng lupain ng Mindanao

at 1.3% ng kabuuang lawak ng lupain ng Pilipinas.

Ang lalawigan ay binubuo ng 37 na munisipalidad at ito ay ang mga sumusunod:

Bacolod-Kalawi, Balabagan, Balindong, Bayang, Binidayan, Buadiposo-Buntong,

Bubong, Bumbaran, Butig, Calanogas, Ditsaan-Ramain, Ganassi, Kapai, Kapatagan,

Lumba-Bayabao, Lumbaca-Unayan, Lumbatan, Lumbayanague, Madalum,

Madamba,Maguing, Malabang, Marantao, Marogong,Masiu, Mulondo, Pagayawan,

Piagapo, Poona Bayabao, Pualas, Saguiaran, Sultan Dumalondong, Picong, Tagoloan

Li,Tamparan, Taraka, Tubaran, Tugayan, Wao. May 1,155 na barangay ang Lanao del

Sur, at Marawi city ang kabisera.

Mga Maranao na nagmula sa lahi ni Rajah Indarapatra ang naninirahan dito sa

lanao del Sur. Ang ibig sabihin ng Maranao ay “tao ng lawa”. Ang salitang ugat na Ranao

ay nangangahulugan ng lawa. Ang dayalektong sinasalita ng mga Maranao ay tinatawag

ding Maranao.

Ang Lanao del Sur ay madalas na dalawin ng lindol kung kaya’t ang mga bahay

dito ay hindi nakabaon sa lupa ang mga haligi. Ang haligi ng mga tahanan ay yari sa

malalaking troso na nakasalalay sa malalaking batumbahay kaya nakalutang at ano mang

oras ay maaaring igulong sakaling may lindol na dumaan. Ang kanilang malalaking

bahay ay nahahti sa mga silid-tulugan at bawat silid-tulugan ay akupado ng isang

pamilya. Ang silid-tulugan ay nagsisilbi na ring silid-kainan. Ang kanilang habihan ay

narito na rin at ito na rin ang nagsisilbing tanggapan ng mga bisita o panauhin. Sila ay

mayroon ding Antique Royal House na kung tawagin niya ay Torogan. Ito ay may mataas

na bubong na sinusuportahan ng dalawang malalaking troso na nagsisilbing haligi.

Karaniwan na ang Torogan ay walang dibisyon dahil para sa kanila ang pangunahing

gamit nito ay lugar na pagtitipun-tipon tulad ng pagdaraos ng salu-salo kung may

nagdaraos ng kaarawan o kasalan at iba pang uri ng kasayahan. Ang bubong ng Torogan

ay napapalamutian ng mga lilok (carvings) na kung tawagin nila ay Okir. Kung titingnan

sa malayo ang Torogan, ito ay mistulang barko. Sa malalaking bahay ng mga Maranao ay

karaniwang magkakaroon ng mga karagdagang kwarto na tinatawag nilang lamin, bilik o

gibon. Dito naman naninirahan ang mga kababaihang wala pang asawa. Ang bilik o

gihon ay maaaring nasa ibabaw o gilid ng Torogan.

Ang kanilang pananampalataya ay Islam, bagamat naimpluwensiyahan na rin sila

ng Kristiyanismo. Ang mga Maranao ang pinakamalaking grupo ng mga Islam dito sa

Pilipinas. Sa ngayon marami na rin sa kanila ang nagsasalita ng Cebuano, tagalong,

Arabic at Ingles.

Ang mga kababaihang Maranao ay makikilala sa suot nilang mga malong. Ito ay

parang isang sako na kasuotang isinusuot mula ula hanggang sakong. Ang malong ay

maraming gamit. Bukod sa maaari itong gawing palda, bestida o blusa at gown, ang

malong ay nagagamit ding duyan ng mga sanggol at banig. Ang kombong naman ay

isang telang may isang metro ang haba na nakasuklob sa ulo ng mga kababaihang

Maranao na hindi pa naiimpluwensiyahan ng mga kultura ng mga taga-kanluran. Ang

mga kalalakihang Maranao ay gumagamit ng Kopia (sombrero) at tubao. Ang tubao ay

ginagamit ng mga lalaking nagsasagawa ng hadji (paglalakbay patungong Mecca).

Gumagamit din sila ng ‘sash’ na itinatali sa kanilang baywang na may katernong turban.

Kilala ang mga maranao sa pagsasaka at sa kahusayan nila sa paggawa ng mga

gong, kulintang at plorera na yari sa brass.

Ang impluwensiya ng mga Hindus at pananampalatayang Islam ay nababaks sa

mga lilok na makikita sa mga medya-agua ng kanilang mga tahanan at sa arko ng

kanilang vinta. Ang sarimanok ay impluwensiya rin ng mga Hindu sa kanilang kultura.

Ang mga Maranao ay mapamahiin. Naniniwala sila sa kapangyarihan ng anting-

anting. Ang mga bagay na isinusuot nila sa kanilang leeg at ang mga inilalagay nila sa

kanilang mga braso at binti ay pinaniniwalaan nilang nagdadala sa kanila ng swerte sa

pang-araw-araw nilang pamumuhay.

Mahirap ligawan ang isang dalagang Maranao. Ang binatang manliligaw ay

kailnangang ang pinakamasipag at matiyaga sa kanilang lugar. Kailangan magkaroon ng

tulay (mediator) na siyang mag-uugnay sa mga magulang ng dalaga at magulang ng

binata. Ang medyeytor ang magsasabi sa magulang ng dalaga ng pagnanais ng binata na

makasal sa kanilang anak. Ang magulang ng dalaga ay hihingi ng dote o ‘dowry’ sa

binata at pagkatapos na mapagkasunduan ang mga bagay-bagay ay saka idinaraos ang

masaya at mala-fiestang kasalan ng dalaga at binata.

Para sa mga Maranao, ang pagpapakasal ay isang kabanalan. Naniniwala sila na

ang nagpapakasal ay yumayaman at nagiging makapangyarihan sapagkat pinagpapala.

Sa tradisyunal na pamilya ng mga Maranaao, ang ama ang siyang nangangalaga

sa pamilya upang manatili itong buo. Ang nanay naman ang siyang namamahala sa

tahanan. Sa kanya rin nakaatang ang pagtuturo ng kagandahang-asal sa kanyang mga

anak kaya kung anong asal ang nakikita sa mga anak ay laging naiiugnay ito sa inang

nagpalaki.

Ang Adat ay isang batas pangkaugalian na tumutulong sa paghutok ng pagkatao

ng mga Maranao. Ito ay isang batas na pinagtibay batay sa “Islamic Code”. Ang

pagpapataw ng mga multa at iba pang legal na pagbabawal ay saklaw naman ng korte ng

Agama na pinamamatnugutan ng mga Sultan. Ang korteng ito ang naghahatol sa mga

kasong sibil at kriminal.

Ang mga Maranao ay may isang tradisyunal na paraan sa paghuli ng mga

magnanakaw. Halimbawa, sa isang bahay ay may nawalang isang bagay, ang unang

gagawin ng nawalan ay tatawag ng isang paririmar o isang ‘wiseman’. Ang taong ito ay

lagging may dalang librong tinatawag na rimaran. Respetado ng mga Maranao ang mga

paririmar. Ang isa pa nilang paraan ng panghuhuli ng magnanakaw ay sa pamamagitan

ng paghuhulog ng isang barya (coin) sa isang kalderong may kumukulong tubig. Ang

lahat ng mga suspek ay inaatasang ilubog ang kanilang kamay sa kumukulong tubig

upang kunin ang barya. Kung sino ang tatangging gumawa nito, siya ang sinasabing

magnanakaw at pipiliting magsauli ng ninakaw na gamit. Sa iba naman, itlog ang

kanilang ginagamit upang parusahan ang magnanakaw. Kung may nawawalang bagay,

ang may-ari ng bagay na nawawala ay kukuha ng itlog at bibigkas ng bulong habang

iniinit ang itlog. Kapag nabasag ang itlog ay pinaniniwalaang mabubulag ang

magnanakaw. Sa ngayon ay bihira na ang gumagawa ng kaparusahang ito sapagkat

napagtanto rin nila na masyadong malupit ang kaparusahang ito.

Kung sila ay namamatayan, ang bawat bahay sa buong nayon ay nagtatali sa

hagdan ng bandilang puti. Sila ay hindi gumagamit ng kabaong pagkat ayon sa kanilang

paniniwala ang tao ay isinilang ng hubad kaya’t dapat lang kung siya ay pumanaw ay

walang kasamang anuman ang katawan.

Ipinagmamalaki ng Lanao del Su rang Aga Khan Museum na katatagpuan ng

koleksyon ng malalaking ‘indegenous arts’ mga tugtuging etniko, mga sayaw at mga

katutubong kagamitan at mga armas. Ang lahat ng mga ito ay makikita sa Main Campus

ng Mindanao State University sa Lanao del Sur.

SHARIFF KABUNSUAN:

Kamakailan lamang, sa bisa ng Muslim Mindanao Autonomy Act No. 201,

nasama ang probinsiya ng Shariff kabunsuan sa nasasakupan ng Autonomous Region of

Muslim Mindanao. Ito ay may labing-isang munisipalidad na kinabibilangan ng mga

sumusunod- Barira, Buldon, Matanog, Parang, Sultan Mastura, Sultan Kudarat, Datu

Blah Sinsuat, Datu Odin Sinsuat, Kabuntalan, Northern Kabuntalan, Upi. Sa

pagkakalikha ng Shariff Kabunsuan, ika-walumpu itong probinsiya sa Pilipinas at ika-

anim naman para sa ARMM. Ito ang pinaka-unang probinsiyang nalikha ng hindi

sumasailalim sa kongreso ngunit sa pagpapatupad sa nasasakupang kapangyarihan ng

Republic Act No. 9054 o ng Expanded ARMM law. Nabuo ang Shariff Kabunsuan noong

Oktubre 29, 2006 sa pagratipika nito sa pamamagitan ng botohan. 285,372 ang sang-ayon

(mayorya) at 8,802 ang di naman sang-ayon sa naganap na botohan sa plebisito.

Ang probinsiya ng Shariff Kabunsuan ay ipinangalan mula kay Shariff

Mohammad Kabungsuwan, isang Arabong- Malay na nagpalaganap ng Islam sa gitnang

Mindanao noong ika-15 siglo.

Datu Odin Sinsuat ang kapitolyo ng probinsiyang ito. Binubuo ito ng 209 na

barangay at isang kongresyunal na distrito. Iranon at Maguindanao ang wikang sinasalita

dito.

BASILAN:

Ang siyudad ng Isabela ang kapitolyo ng probinsiya ng Basilan. Ang Basilan ay

matatagpuan sa katimugang baybayain ng peninsula ng Zamboanga. Ang Basilan ang

pinakamalaki at nasa pinakahilaga sa mga isla ng archipelago ng Sulu. Nasa pagitan ito

ng malaking isla ng Mindanao at ng Borneo na binubuo ng 400 isla. Ang Basilan

lamang ang kaisa-isang probinsiya sa ARMM na hindi kasama sa sampung

pinakamahirap na probinsiya sa buong bansa.

Sinasabing ang pangalan ng Basilan ay nagmula sa salitang “Bantilan” (lugar), na

sa kalaunan ay naging Basilan dahil sa maling pagbigkas ng mga dayuhan lalo na ng mga

kastila. Sagana rin ang Basilan sa mga iron ores na sa salitang tausug ay ‘basih’, kaya

naman nabansagan ang probinsiya na ‘Basilan’ dahil ito yung lugar na dapat puntahan

kung maghahanap ng mineral na ito. May mga nagsasabi rin na ipinangalan ito sa isang

datu na nagngangalang Datu Bantilan ang ikadalawampung sultan ng Sulu na nagpatayo

ng isang naval base sa timog-kanlurang bahagi ng isla.

Tatlong grupo na may pinakamalalaking impluwensiya sa probinsiya ay ang mga

Yakan, Tausug at mga Chavacano. Ang mga Yakan at Tausug ay mga Muslim

samantalang ang mga Chavacano naman ay mga Kristiyano. Ang mga iba pang grupo na

matatagpuan sa probinsiyang ito ay ang mga Bisaya, Samal Bangingi, Ilokano, Ilonggo at

mga Maranao. Halos lahat ng mga resident eng lugar ay nagsasalita sa wikang

Chavacano, sunod na pinakakilala at maraming nagsasalita ay sa wikang Tausug, lalo na

sa mga lugar na karamihan ng naninirahan ay Muslim. Sunod na maraming gumagamit

ay ang wikang Bisaya, sunod ay Yakan at maliit na porsiyento lamang ang nagsasalita ng

Samal Bangingi.

Agrikultura ang pangunahing pinagkakakitaan ng mga taong nakatira sa

probinsiyang ito. Ang mga pangunahin nilang produkto ay niyog, kopra, goma, kape,

paminta, palay, mais, cacao at cassava. Marami ring yamang dagat na makikita dito.