katedra immunologii · 2014. 10. 2. · rozwój nefro i/lub retinopatii [rask-madsen c 2013]....
TRANSCRIPT
AUTOREFERAT
DR MONIKA EWA RYBA-STANISŁAWOWSKA
ZAKŁAD IMMUNOLOGII
KATEDRA IMMUNOLOGII
GDAŃSKI UNIWERSYTET MEDYCZNY
GDAŃSK, 2014
2
1. DANE OSOBOWE
Imię i nazwisko: Monika Ewa Ryba-Stanisławowska
2. WYKSZTAŁCENIE
W 2005 roku uzyskałam tytuł magistra biotechnologii na Międzyuczelnianym Wydziale
Biotechnologii UG-AMG na podstawie pracy pt. ‘Analiza jakościowa i ilościowa aktywności
telomerazy w stymulowanych i spoczynkowych ludzkich komórkach NK’
23 czerwca 2010 roku uchwałą Rady Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii UG-
GUMed uzyskałam tytuł doktora nauk biologicznych w zakresie biochemii. Tytuł rozprawy
:‘Limfocyty T regulatorowe jako cel terapii w leczeniu cukrzycy typu 1’
3. ZATRUDNIENIE
Październik 2009 - Grudzień 2010 – Zakład Immunologii, Katedra Histologii i Immunologii
GUMed – ASYSTENT
Styczeń 2011 – obecnie – Zakład Immunologii. Katedra Immunologii GUMed - ADIUNKT
4. WYKAZ PUBLIKACJI STANOWIĄCYCH OSIĄGNIĘCIE NAUKOWE,
O KTÓRYM MOWA W ART. 16 UST. 2 USTAWY
4.1. Tytuł osiągnięcia naukowego
Zaburzenia Regulacji Odpowiedzi Zapalnej w Cukrzycy Typu 1
4.2. Publikacje wchodzące w skład osiągnięcia naukowego
1. Ryba M, Marek N, Hak Ł, Rybarczyk-Kapturska K, Myśliwiec M, Trzonkowski P,
Myśliwska J. „Anti-TNF rescue CD4+Foxp3+ regulatory T cells in patients with type
1 diabetes from effects mediated by TNF” Cytokine. 2011;55(3):353-61. IF: 3.019;
MNiSzW: 25. Praca oryginalna, cytowana 11 razy .
3
Mój wkład w powstanie tej publikacji polegał na stworzeniu koncepcji pracy, organizacji
i realizacji części etapów laboratoryjnych pracy, analizie i interpretacji danych
klinicznych i laboratoryjnych, zebraniu i przeglądzie piśmiennictwa, a także
przygotowaniu manuskryptu. Mój udział procentowy szacuję na 70%.
2. Ryba M, Malinowska E, Rybarczyk-Kapturska K, Brandt A, Myśliwiec M,
Myśliwska J. „The association of the IVS1-397T>C estrogen receptor α
polymorphism with the regulatory conditions in longstanding type 1 diabetic girls.”
Mol Immunol. 2011;49(1-2):324-8. IF: 2.897; MNiSzW: 25. Praca oryginalna,
cytowana 2 razy.
Mój wkład w powstanie tej publikacji polegał na stworzeniu koncepcji pracy, organizacji
i realizacji części etapów laboratoryjnych pracy, analizie i interpretacji danych
klinicznych i laboratoryjnych, zebraniu i przeglądzie piśmiennictwa, a także
przygotowaniu manuskryptu. Mój udział procentowy szacuję na 70%.
3. Ryba-Stanisławowska M, Skrzypkowska M, Myśliwiec M, Myśliwska J. „The serum
IL-6 profile and Treg/Th17 peripheral cell populations in patients with type 1
diabetes.” Mediators Inflamm. 2013;2013:205284. IF: 3.882; MNiSzW: 25. Praca
oryginalna, cytowana 7 razy.
Mój wkład w powstanie tej publikacji polegał na stworzeniu koncepcji pracy, organizacji i
realizacji części etapów laboratoryjnych pracy, analizie i interpretacji danych klinicznych
i laboratoryjnych, zebraniu i przeglądzie piśmiennictwa, a także przygotowaniu
manuskryptu. Mój udział procentowy szacuję na 80%.
4. Ryba-Stanisławowska M, Rybarczyk-Kapturska K, Brandt A, Myśliwiec M,
Myśliwska J. „IVS1-397T>C estrogen receptor α polymorphism is associated with
low-grade systemic inflammatory response in type 1 diabetic girls” Mediators
4
Inflamm. 2014;2014:839585 IF: 3.882; MNiSzW: 30. Praca oryginalna, jeszcze nie
była cytowana.
Mój wkład w powstanie tej publikacji polegał na stworzeniu koncepcji pracy, analizie i
interpretacji danych klinicznych i laboratoryjnych, zebraniu i przeglądzie piśmiennictwa,
a także przygotowaniu manuskryptu. Mój udział procentowy szacuję na 70%.
Mój wkład w powstanie tej publikacji polegał na stworzeniu koncepcji pracy, organizacji
i realizacji części etapów laboratoryjnych pracy, analizie i interpretacji danych klinicznych i
laboratoryjnych, zebraniu i przeglądzie piśmiennictwa, a także przygotowaniu manuskryptu.
Mój udział procentowy szacuję na 80%.
Sumaryczny IF publikacji tworzących osiągnięcie naukowe: 13.680; MNiSzW: 110
4.3. Omówienie celu naukowego ww. prac i osiągniętych wyników wraz z omówieniem
ich ewentualnego wykorzystania
4.3.1. Cukrzyca typu 1 jako przewlekła choroba zapalna
Według danych instytutu NIDDK (National Institute of Diabetes and Digestive and
Kidney Diseases) około 215000 młodych ludzi poniżej 20 roku życia choruje na cukrzycę
typu 1 (DM1, Diabetes Mellitus 1). W populacjach europejskich, takich jak Polska, Niemcy
czy Francja ten odsetek jest największy, a ryzyko zachorowania wynosi około 3 - 9%. W
2005 roku w Europie stwierdzono 15 000 nowych przypadków cukrzycy typu 1 u dzieci
w wieku od 0 do 14 lat. Przypuszcza się, że liczba przypadków cukrzycy typu 1 u dzieci
5
poniżej piętnastego roku życia wzrośnie z 94 000 w 2005 roku do 24 400 w 2020 roku
[Patterson CC 2009].
Nowe przypadki cukrzycy typu 1 wśród dzieci w wieku od 0 do 14 lat. Dane na rok 2011
(liczba zachorowań na 100 000 przypadków)
Wg. International Diabetes Federation
http://www.idf.org/diabetesatlas/5e/diabetes-in-the-young
Cukrzyca typu 1 jest chorobą zapalną, o charakterze postępującym, którą cechuje
obecność licznych biomarkerów stanu zapalnego [Jialal I 2012; Devaraj S 2007; Schramm
MT 2003]. Wśród tych markerów można wymienić między innymi: białko C-reaktywne
(CRP, C-reactive Protein), IL-1, czynnik martwicy nowotworu (TNF, Tumor Necrosis
Factor), IL-6, IL-12 czy naczyniowo-śródbłonkowy czynnik wzrostu (VEGF, Vascular
Endothelial Growth Factor ) [Goldberg RB 2009]. Związek niektórych cytokin prozapalnych
z cukrzycą typu 1 przedstawia tabela.
6
Cytokina Komentarz Źródło
TNF
podwyższony poziom w surowicy; koreluje z poziomem
CRP i VEGF; IL-6
koreluje z poziomem wyrównania metabolicznego;
predyktor rozwoju powikłań naczyniowych
Schramm MT 2003;
Gustavsson C 2008; Yoo SA
2005; Myśliwiec M 2005.
IL-6
podwyższony surowiczy poziom; koreluje z poziomem
CRP i TNF; indukuje ekspresję VEGF; łączony z
rozwojem retino- i nefropatii
Targer G 2001; Schölin A
2004; Galassetti PR 2006;
Shelbaya S 2012
VEGF indukuje produkcję IL-6 I TNF, stymuluje
neowaskularyzację w przebiegu nefro- i retinopatii
Aiello LP 2000; Schrijvers
BF 2004; Yoo SA 2005
IL-18
podwyższony poziom w surowicy; koreluje z sICAM ;
wzrasta wraz z progresją cukrzycy; indukuje produkcję
IFN-γ; rola w patofizjologii późnych powikłań
Mirończuk K 2005; Nicoletti
F 2001; Mahmoud, R.A
2004; Katakami N 2007;
IL-12
podwyższony poziom w surowicy i cieczy wodnistej;
indukuje produkcję IFN-γ; wzrasta wraz z progresją
cukrzycy; udział w rozwoju retinopatii
synergizes in action with IL-18 and TNF
increases along with the disease progression
linked to retinopathy development
Blazhev A 2006; Gverović
Antunica A 2012
TNF, tumor necrosis factor; CRP, c-reactive protein; VEGF, vascular endothelial growth factor; IL, interleukin;
sICAM, soluble intercellular adhesion molecule; IFN-γ, interferon-γ.
Wykazano, że pacjenci z cukrzycą typu 1 mają znacznie wyższy poziom białka CRP
w porównaniu do osób zdrowych [Picardi MG 2007], co wiąże się ze zwiększoną produkcją
cytokin o charakterze prozapalnym [Goldberg RB 2009]. Podobnie wygląda produkcja TNF
i IL-6 [Goldberg RB 2009, Myśliwiec M 2008, Wiśniewski P 2005], które mają zdolność do
indukcji ekspresji VEGF [Aiello LP]. VEGF, będąc regulatorem neowaskularyzacji, zwiększa
przepuszczalność naczyń, wzmaga chemotaksję monocytów, makrofagów i komórek
śródbłonka. Poza tym, VEGF zwrotnie indukuje monocyty do produkcji IL-6 i TNF [Yoo SA
2005]. Konsekwencją nadmiernej produkcji czynników prowadzących do nasilenia lokalnych
reakcji zapalnych może być uszkodzenie naczyń, a dalej rozwój późnych powikłań
cukrzycowych, które stanowią duże zagrożenie dla zdrowia i życia [King GL 2008].
7
Głównym powodem znacznie obniżonej długości życia u pacjentów z cukrzycą typu 1 jest
rozwój nefro i/lub retinopatii [Rask-Madsen C 2013].
Dlatego tak ważne są próby modulacji stanu zapalnego w cukrzycy typu 1, by móc
efektywnie zapobiegać rozwojowi i progresji późnych powikłań cukrzycowych - retinopatii,
nefropatii, neuropatii oraz chorób układu sercowo-naczyniowego.
4.3.2. Limfocyty regulatorowe Treg vs efektorowe Th17 i regulacja odpowiedzi zapalnej
Utrzymanie homeostazy w układzie odpornościowym jest warunkiem niezbędnym do
jego prawidłowego funkcjonowania. Wszelkie zaburzenia tej zdolności mogą prowadzić do
rozwoju chorób – od autoimmunizacyjnych do tych o podłożu nowotworowym [Crimeen-
Irwin B 2005]. Układ odpornościowy musi dysponować prawidłowymi mechanizmami
regulacji odpowiedzi immunologicznej, które powinny być dostosowane do warunków
aktualnie panujących w ustroju.
Limfocyty T zdolne do hamowania odpowiedzi immunologicznej opisano po raz
pierwszy w 1970 roku. [Gershon RK 1970, 1971]. Uznano je wówczas
za wyspecjalizowaną subpopulację komórek, która poprzez produkcję odpowiednich
czynników jest zdolna do immunosupresji. Z racji tego, że nie udało się zidentyfikować
czynników odpowiedzialnych za funkcje tych komórek, badania na tym polu ustały na
początku lat 80. W połowie lat 90. Sakaguchi i wsp. wykazali istnienie subpopulacji komórek
stanowiącej około 10% wszystkich limfocytów CD4+, która charakteryzowała się ekspresją
podjednostki α receptora dla IL-2 (CD25), i była zdolna kontrolować aktywność
autoreaktywnych limfocytów T w warunkach in vivo [Sakaguchi S 1995]. Okazało się, że
opisane wówczas limfocyty T regulatorowe (Tregs, Regulatory T cells) są niezbędne
w utrzymaniu prawidłowej odpowiedzi immunologicznej.
8
Badania na zwierzętach pokazały, że adoptywny transfer limfocytów
T regulatorowych może zapobiegać lub nawet leczyć wiele chorób autoimmunizacyjnych,
alergie, czy reakcje nadwrażliwości. Może także przyczyniać się do wykształcenia
i utrzymania tolerancji dla przeszczepionej tkanki lub komórek oraz zapobiega reakcji
przeszczep przeciwko gospodarzowi (GvH, Graft versus Host). Niedobór limfocytów T
regulatorowych jest natomiast związany z zaburzeniami na tle autoimmunizacyjnym
[Bluestone JA 2005]. Ich obecność wiąże się z występowaniem tolerancji, natomiast
nadmierna aktywność jest odpowiedzialna za zwiększoną wrażliwość na rozwój nowotworów
i infekcji [Cools N 2007].
Limfocyty Treg są odpowiedzialne za hamowanie nadmiernej zdolności wielu typów
komórek do proliferacji i/lub produkcji cytokin prozapalnych [Fehérvari Z 2004; Prado C
2013]. Charakteryzują się ko-ekspresją cząsteczek CD4, CD25 i czynnika transkrypcyjnego
Foxp3, który odpowiada za ich aktywność immunosupresyjną [Baecher-Allan C 2001; Miyara
M 2011]. Defekty w populacji limfocytów Treg zaobserwowano u pacjentów z niektórymi
chorobami zapalnymi i/lub autoimmunizacyjnymi, jak młodzieńcze zapalenie stawów [de
Kleer 2004], przewlekłe zapalenie wątroby typu C [Boyer O 2004], autoimmunologiczne
zapalenie wątroby [Longhi MS 2004], toczeń układowy [Liu MF 2004; Bonelli M 2008],
i inne [Liu MF 2008; Furuno K 2004]. Niekiedy niski odsetek tych komórek korelował
z cięższym przebiegiem choroby, bądź gorszymi rokowaniami. Badania pacjentów z cukrzycą
typu 1 w naszym ośrodku potwierdziły wyniki uzyskane przez innych, że w cukrzycy typu 1
dochodzi do zaburzeń ilościowych i/lub jakościowych w populacji Treg [Kukreja A 2002;
Brusko TM 2005; Lindley S 2005; Ryba M 2009; 2010; 2011; ] Wart odnotowania jest
również fakt, że w takich chorobach autoimmunizacyjnych jak reumatoidalne zapalenie
stawów, stwardnienie rozsiane czy cukrzyca myszy NOD (non obese diabetic) stwierdzono,
że stan zapalny manifestujący się wysokim poziomem TNF upośledza populację limfocytów
9
Treg pod względem jakościowym i/lub ilościowym [Zhang Q 2013; Ehrenstein MR 2004;
Valencia X 2006; Viglietta V 2004; Wu AJ 2002].
Jak się okazuje regulacja odpowiedzi zapalnej i autoimmunizacyjnej nie zależy tylko
od limfocytów Treg, ale również od związanej z nią populacji komórek Th17. Opisane zostały
po raz pierwszy w 2000 roku jako limfocyty wchodzące w interakcje z neutrofilami podczas
infekcji bakteryjnych i grzybiczych [Infante-Duarte C 2000]. Analiza ich funkcji efektorowej
wykazała, że stanowią odrębną populację efektorowych limfocytów T pomocniczych
o silnych właściwościach prozapalnych [Harrington LE 2005]. Posiadają słabe właściwości
proliferacyjne i cytotoksyczne, produkują wiele cytokin, z których najważniejszą jest IL-17
[Harrington LE 2005]. Bierze ona udział w promowaniu odpowiedzi zapalnej poprzez
indukcję produkcji cytokin i chemokin tej odpowiedzi, takich jak TNF, IL-1, IL-6, IL-22,
CXCL1 czy CXCL8 i innych [Cook A 2006; Korn T 2007]. Nadmierna aktywność
limfocytów Th17 wiąże się z patogenezą chorób zapalnych i autoimmunizacyjnych [Cook A
2006; Cobb D 2012; Zhang L 2012; Wilke CM 2011; Montes M 2009], a zaburzenie
równowagi Th17/Treg zostało już opisane w wielu chorobach [Marwaha AK 2010; Alunno A
2012; Shao XS 2009; Cheng X 2008], w tym w świeżej cukrzycy typu 1 [Honkanen J 2010].
Ciekawe wnioski uzyskano z badań na mysim modelu cukrzycy, kiedy to zaobserwowano
wysokie stężenia transkryptu genu kodującego IL-17 u tych myszy, co wiązało się
z przyspieszeniem procesu chorobowego [Emamaullee JA 2009]. Z kolei badania Jain R et al
wykazały, że terapia myszy NOD sekwencją 206-220 peptydu GAD (glutamic acid
decarboxylase) – GAD2 skoniugowanego z cząsteczką immunoglobuliny – Ig-GAD2, chroni
przed rozwojem cukrzycy i wiąże się ze obniżeniem odsetka komórek Th17 [Jain R 2008].
Jak już wspomniano istnieje powiązanie pomiędzy limfocytami Treg a Th17. Czynnik
transkrypcyjny Foxp3 może działać jako represor lub aktywator wielu genów [Li B 2008].
Badania na myszach pokazały, że wiązanie Foxp3 do genu kodującego czynnik
10
transkrypcyjny Stat3, kluczowy w inicjowaniu różnicowania linii Th17, znacznie ogranicza
odpowiedź zależną od tych komórek [Chaudhry A 2009]. W innym badaniu pokazano, że
nadprodukcja Foxp3 skutkuje silnym obniżeniem ekspresji genu il17a [Ichiyama K 2008].
Foxp3 nie wiąże się bezpośrednio z promotorem genu il17a, ale działa w wyniku wiązania do
czynnika transkrypcyjnego RORγt, który jest niezbędny do aktywacji transkrypcji il17a
[Ichiyama K 2008]. Powiązanie pomiędzy limfocytami Treg i Th17 w warunkach in vivo
zostało potwierdzone przez wielu autorów. Wykazano, że w środowisku zapalnym aktywność
immunosupresyjna limfocytów Treg może zostać utracona, a te komórki zaczynają
produkować IL-17 [Kuchroo VK 2012; Beriou G 2009; Croxford AL. 2012; Lee Y 2012]. Z
drugiej strony, limfocyty Th17 mają zdolność różnicowania w kierunku tzw.
‘regulatorowych’ Th17, które kontrolują przebieg reakcji zapalnej [Marwaha AK 2012;
Sallusto F 2012; Lee Y 2012]. Wykazano, że IL-17 jest produkowana we wczesnych etapach
odpowiedzi na stymulację antygenową, natomiast później gdy włączane są mechanizmy
antyzapalne, jej produkcja ulega zahamowaniu [Sallusto F 2012].
4.3.3. Cel pracy
Celem pracy była analiza właściwości dwóch subpopulacji limfocytów
T pomocniczych: regulatorowych Treg i efektorowych Th17, odpowiedzialnych za regulację
przebiegu odpowiedzi immunologicznej w aspekcie zapobiegania rozwoju powikłań
naczyniowych związanych z przewlekłym stanem zapalnym towarzyszącym cukrzycy typu 1.
Limfocyty regulatorowe Treg kontrolują komórki zapalne i nadreaktywne, zatem
zaburzenia równowagi pomiędzy Treg a prozapalnymi Th17 na korzyść Th17 jest być może
jednym z czynników, który przyczynia się do rozwoju późnych powikłań cukrzycowych.
Badania populacji limfocytów regulujących odpowiedź immunologiczną i biorących udział
11
w patogenezie chorób zapalnych i autoimmunizacyjnych mogłyby pomóc w opracowaniu
modelu modulacji aktywności komórek zapalnych/patogennych w celu jego zastosowania
w profilaktyce i terapii ewentualnych powikłań cukrzycowych.
Badania były realizowane w ramach pracy statutowej ST-28 Zakładu Immunologii, Katedry
Immunologii GUMed oraz grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego pt. „Limfocyty
T regulatorowe CD4+CD25+ jako cel terapii w leczeniu cukrzycy typu 1” (nr N N402 0975
33). Projekty badawcze uzyskały pozytywną opinię Niezależnej Komisji Bioetycznej ds.
Badań Naukowych przy Gdańskim Uniwersytecie Medycznym.
Współautorzy wszystkich publikacji wyrazili zgodę na ich wykorzystanie w niniejszej
rozprawie i określili swój wkład w powstanie poszczególnych prac.
4.3.3.4. Grupy badane
Badaniami objęto chorych leczonych na Oddziale Diabetologii Dziecięcej Kliniki
Pediatrii, Hematologii, Onkologii i Endokrynologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego
oraz pozostających pod opieką Przyklinicznej Poradni Diabetologicznej dla Dzieci
i Młodzieży Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego, u których rozpoznano cukrzycę typu 1
na podstawie kryteriów American Diabetes Association [American Diabetes Association,
Diabetes Care 2008].
Grupę kontrolną stanowili zdrowi ochotnicy zakwalifikowani według wieku i płci, bez
objawów zaburzeń immunologicznych, bez cech klinicznych obecnego procesu zapalnego
czy nowotworowego w dniu badania oraz z negatywnym wywiadem rodzinnym
w kierunku cukrzycy typu 1.
12
Wszyscy pacjenci i ich opiekunowie prawni (rodzice) zostali poinformowani o celach
i przebiegu badań oraz wyrazili pisemną zgodę na udział w projekcie (rodzice oraz dzieci
powyżej 16. roku życia).
Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę Niezależnej Komisji Bioetycznej
do Spraw Badań Naukowych Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.
13
Istotną przyczyną zaburzeń limfocytów Treg u chorych na cukrzycę typu 1 jest
zaburzenie reaktywności na prozapalną cytokinę TNF. - Ryba M, Marek N, Hak
Ł, Rybarczyk-Kapturska K, Myśliwiec M, Trzonkowski P, Myśliwska J. „Anti-TNF rescue
CD4+Foxp3+ regulatory T cells in patients with type 1 diabetes from effects mediated by
TNF” Cytokine. 2011;55(3):353-61. IF: 3.019;MNiSzW: 25. Praca oryginalna, cytowana 11
razy
TNF jest wielofunkcyjną cytokiną prozapalną wpływającą na wzrost, różnicowanie
oraz metabolizm wielu typów komórek. Jest produkowany głównie przez aktywowane
monocyty i makrofagi i jest zaangażowany w regulację aktywności komórek układu
odpornościowego. Zwiększone wytwarzanie TNF odgrywa rolę w patogenezie przewlekłych
chorób zapalnych, takich jak RZS (Reumatoidalne Zapalnie Stawów) czy choroba Crohna
[Bradley JR 2008], a terapia tych chorób z użyciem przeciwciał anty-TNF przynosi istotną
poprawę w zakresie dolegliwości i objawów [Feldmann M 2002; Haraoui B 2005;
Nurmohamed MT 2005]. Badania różnych grup wykazały, że limfocyty T regulatorowe
charakteryzują się ekspresją receptora dla TNF – TNFR2 (tumor necrosis factor receptor type
2), co sugeruje że TNF w sposób bezpośredni może albo promować, albo przeciwnie
hamować aktywność tych komórek [Annunziato FL 2002; Chen X 2010]. Zwiększony
odsetek limfocytów T regulatorowych z ekspresją receptora TNFR2 wykazano już u
pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów [Valencia X 2006], a także we krwi
pacjentów z cukrzycą typu 1 badanych w naszym ośrodku [Ryba M 2011]. Dodatkowo,
neutralizacja TNF u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów przywracała
funkcjonalność limfocytów Treg [Bayry J 2007; Ehrenstein MR 2002], jak również
redukowała ich spontaniczną apoptozę [Toubi E 2005]. Inne badania w warunkach in vitro na
ludzkich komórkach CD4+CD25
+ również wykazały, że TNF wpływa hamująco na
14
supresyjne właściwości Treg [Valencia X 2006]. Było to efektem sygnalizacji przez receptor
TNFR2 i związane z obniżeniem ekspresji genu foxp3 [Valencia X 2006]. Dodatkowo,
potwierdzono, że receptor TNFR2 ulega konstytutywnej ekspresji właśnie na komórkach Treg
CD4+CD25
+, ale nie na krążących limfocytach efektorowych CD4
+CD25
- [Valencia X 2006].
Ponadto, podanie Infliximabu – chimerycznego, ludzko-mysiego przeciwciała anty-TNF –
dzieciom z aktywną chorobą Crohna prowadziło do wzrostu odsetka limfocytów T
regulatorowych u tych dzieci [Ricciardelli I 2008].
Celem naszych badań było więc określenie czy TNF będący jednym z głównych
markerów toczącego się procesu zapalnego w przebiegu cukrzycy typu 1 [Schramm MT
2003; Gustavsson C 2008] ma niekorzystny wpływ na populację limfocytów T
regulatorowych CD4+Foxp3
+ oraz czy neutralizacja tej cytokiny przynosi jakieś wymierne
efekty.
W związku z tym w warunkach in vitro przebadaliśmy wpływ TNF i jego przeciwciała
na odsetek limfocytów T regulatorowych CD4+Foxp3
+, CD4
+Foxp3
+TNFR2
+, a także poziom
ekspresji czynnika transkrypcyjnego Foxp3 w tych komórkach u pacjentów
z cukrzycą typu 1. Poza tym określiliśmy wpływ przeciwciała anty-TNF na zdolność
limfocytów Treg do hamowania produkcji IFN-γ w hodowlach mieszanych z limfocytami
efektorowymi.
Wyniki naszych badań wykazały, że pacjenci z cukrzycą typu 1 mieli niższy odsetek
limfocytów T CD4+Foxp3
+ i wyższy odsetek CD4
+Foxp3
+TNFR2
+ w porównaniu do
zdrowych ochotników z grupy kontrolnej. Ponadto limfocyty Treg CD4+Foxp3
+ pacjentów
z DM1 charakteryzowały się niższą ekspresją czynnika transkrypcyjnego Foxp3
w porównaniu do komórek Treg osób zdrowych. Dodanie przeciwciał anty-TNF do hodowli
in vitro korygowało zaburzony fenotyp Treg i podwyższało odsetek komórek wykazujących
ekspresję czynnika transkrypcyjnego Foxp3.
15
Poziom ekspresji Foxp3 może być wyznacznikiem aktywności supresorowej Treg
[Kretschmer K 2005], dlatego przeprowadziliśmy analizę zależności między poziomem jego
ekspresji a zdolnością limfocytów Treg do hamowania produkcji IFNγ w hodowlach
mieszanych z limfocytami efektorowymi. Okazało się, że im wyższa ekspresja czynnika
transkrypcyjnego Foxp3 wyrażona jako średnia intensywność fluorescencji (MFI, mean
fluorescence intensity), tym mniej IFNγ produkują komórki efektorowe. Ponad to w grupie
pacjentów z cukrzycą typu 1 stwierdziliśmy ujemną korelację pomiędzy surowiczym
poziomem TNF a odsetkiem limfocytów T CD4+Foxp3
+. Podobną korelację
zaobserwowaliśmy między poziomem ekspresji czynnika Foxp3 a surowiczym poziomem
TNF.
Wyniki naszych badań pokazały, że modulacja poziomu TNF może znaleźć
zastosowanie w terapii pacjentów z cukrzycą typu 1.
Według naszej wiedzy (PubMed 2011), ocena fenotypu i funkcji Treg po modulacji
anty-TNF/TNF zostało wykonane po raz pierwszy u chorych z cukrzycą typu 1, a wyniki
powyższej pracy przyczyniły się do opracowania metody wykorzystania namnożonych in
vitro limfocytów T regulatorowych w doświadczalnej terapii dzieci ze świeżo wykrytą
cukrzycą typu 1 [Marek-Trzonkowska 2012].
16
U pacjentów z cukrzycą typu 1 występuje zaburzenie równowagi w populacji
limfocytów Treg/Th17, na co może częściowo mieć wpływ nadmierna
produkcja IL-6. - Ryba-Stanisławowska M, Skrzypkowska M, Myśliwiec M, Myśliwska
J. „The serum IL-6 profile and Treg/Th17 peripheral cell populations in patients with type 1
diabetes.” Mediators Inflamm. 2013;2013:205284. IF: 3.882; MNiSzW: 25. Praca
oryginalna, cytowana 7 razy.
Biorąc pod uwagę dane literaturowe wskazujące, że w wielu chorobach
z towarzyszącym stanem zapalnym i/lub autoimmunizacyjnych równowaga w populacji
regulatorowych limfocytów Treg i efektorowych limfocytów Th17 jest zaburzona [Marwaha
AK 2010; Alunno A 2012; Shao XS 2009; Cheng X 2008], postawiono pytanie czy cukrzycy
typu 1 towarzyszy zmniejszenie ilości limfocytów Treg i nadmierna odpowiedź limfocytów
Th17 oraz czy ma to związek z produkcją IL-6.
W tym celu metodą cytometrii przepływowej określono status limfocytów Treg
CD4+Foxp3
+ oraz Th17 CD4
+IL17A
+ w hodowlach jednojądrzastych komórek krwi
obwodowej - PBMC (peripheral blood mononuclear cells) odpowiednio spoczynkowych
i aktywowanych. Dodatkowo określono poziom ekspresji czynnika transkrypcyjnego Foxp3
i interleukiny 17A wyrażony jako średnia intensywność fluorescencji MFI odpowiednio
w komórkach Treg i Th17.
Analiza cytometryczna wykazała, że pacjenci z cukrzycą typu 1 wykazują niedobór
limfocytów Treg i nadmiar limfocytów Th17 w porównaniu do zdrowych ochotników z grupy
kontrolnej. Analizując stopień powiązania pomiędzy komórkami Treg a Th17 okazało się, że
istnieje statystycznie istotna, ujemna korelacja pomiędzy tymi dwoma populacjami. Podobnej
zależności nie zaobserwowano u osób zdrowych z grupy kontrolnej [Ryba-Stanisławowska
2013]. Dodatkowo wykazano odwrotną, statystycznie istotną korelację między poziomem
17
ekspresji czynnika transkrypcyjnego Foxp3 a poziomem ekspresji IL-17A [Ryba-
Stanisławowska 2013]. Jak wspomniano we wstępie, czynnik transkrypcyjny Foxp3 może
działać jako represor transkrypcji genu kodującego białko RORγt odpowiedzialne za indukcję
produkcji interleukiny 17A [Ichiyama K 2008]. Jeśli nadprodukcja Foxp3 hamuje zależną od
RORγt syntezę IL-17A, to zbyt niska ekspresja Foxp3 być może nie jest w stanie utrzymać
równowagi Treg/Th17. Można więc przypuszczać, że zaburzenia poziomu ekspresji czynnika
transkrypcyjnego Foxp3 w komórkach Treg pacjentów z cukrzycą typu 1 mogą prowadzić do
niewystarczającej kontroli nad aktywnością limfocytów Th17. Nie wiadomo dlaczego poziom
ekspresji Foxp3 w limfocytach Treg pacjentów z cukrzycą typu 1 ulega obniżeniu. Być może
wpływ na to ma przewlekły stan zapalny. Ekspresja Foxp3 jest hamowana, więc czynnik
transkrypcyjny RORγt indukuje różnicowanie komórek CD4+IL17A
+. Równowaga Treg/Th17
zostaje przesunięta w kierunku komórek Th17. Można więc przypuszczać, że w warunkach
toczącej się przewlekłej reakcji zapalnej, tak jak ma to miejsce w cukrzycy typu 1, nie
dochodzi do supresji aktywności limfocytów Th17. Co więcej, następuje ich ekspansja i
różnicowanie.
W utrzymaniu równowagi między regulatorowymi limfocytami Treg a efektorowymi,
prozapalnymi limfocytami Th17 ważną rolę odgrywa IL-6. [Kimura A 2010]. Hamuje ona
różnicowanie limfocytów Treg, a razem z TGF-β reguluje prawidłowy wzrost komórek Th17
[Gao W 2009]. Poza tym IL-6 wywiera niekorzystny wpływ na populację Treg, co jest
związane z jej zdolnością do obniżenia ekspresji czynnika transkrypcyjnego Foxp3 [Bettini M
2009].
Biorąc pod uwagę fakt, że pacjenci z cukrzycą typu 1 mają podwyższony poziom IL-6
oraz udział tej cytokiny w regulacji równowagi pomiędzy Treg a Th17, sprawdzono
ewentualną zależność między produkcją IL-6 a zaburzeniami w populacjach limfocytów Treg
i Th17 u pacjentów z cukrzycą typu 1.
18
Wszystkim badanym oznaczono surowiczy poziom IL-6 i wykazano, że u pacjentów
z cukrzycą był on prawie pięć razy wyższy niż u zdrowych ochotników z grupy kontrolnej.
Analiza związku pomiędzy poziomem IL-6 a statusem limfocytów Treg i Th17 we krwi
obwodowej pacjentów z cukrzycą typu 1 wykazała statystycznie istotną ujemną korelację
między ilością wyprodukowanej IL-6 a odsetkiem komórek CD4+Foxp3
+. Podobny wynik
uzyskano zestawiając ilość wyprodukowanej IL-6 z poziomem ekspresji czynnika
transkrypcyjnego Foxp3 w komórkach CD4+Foxp3
+. W przypadku limfocytów Th17
wykazano odwrotną zależność, z tym że znamienność statystyczną uzyskano jedynie
w przypadku wewnątrzkomórkowego poziomu ekspresji IL-17A w komórkach CD4+IL17A
+.
Limfocyty Th17 pacjentów z cukrzycą typu 1, którzy mieli wyższy surowiczy poziom IL-6
produkowały więcej IL-17A. Interleukina 17 jest silnie prozapalną cytokiną, która wiążąc się
ze swoimi receptorami występującymi między innymi na monocytach, komórkach śródbłonka
naczyniowego czy limfocytach T indukuje produkcję cytokin prozapalnych, wśród których
jest IL-6. Przeprowadzone badania potwierdziły regulacyjny wpływ IL-6 na populacje Treg
i Th17. IL-6 oddziałuje na komórki poprzez jedną z dwóch form receptora – błonową lub
rozpuszczalną. Klasyczna sygnalizacja z udziałem IL-6 polega na wiązaniu się tej cytokiny do
komórek posiadających na swojej powierzchni receptor IL-6R. Z drugiej strony IL-6 może
aktywować komórki bez ekspresji IL-6R wtedy, gdy zwiąże się ona z naturalnie występującą
formą rozpuszczalną receptora (sIL-6R) w procesie zwanym trans-sygnalizacją IL-6 [Rose-
John S 2006]. Już wcześniej wykazano, że dodanie dużych dawek IL-6 do medium
hodowlanego skutkuje częściowym zahamowaniem ekspresji Foxp3, natomiast trans-
sygnalizacja IL-6 hamuje zupełnie komórki Treg [Oberg HH 2006; Dominitzki S 2007].
Podsumowując, można przypuszczać, że u pacjentów z cukrzycą typu 1,
z podwyższonym poziomem IL-6 dochodzi do przesunięcie równowagi w populacji
limfocytów Th w kierunku prozapalnych komórek Th17, co jednocześnie wpływa na
19
osłabienie mechanizmów immunosupresyjnych. Wyższa produkcja IL-6 może z kolei wiązać
się ze wzmożoną reakcją zapalną i większą produkcją TNF. Poziom IL-6 u pacjentów
z cukrzycą typu 1 koreluje z poziomem TNF, co już wcześniej zostało wykazane przez nasz
zespół [Myśliwiec M 2005; Wiśniewski P 2005]. Zwrotna produkcja TNF, indukowana
również pod wpływem IL-17, nasila reakcję zapalną i przyśpiesza rozwój powikłań
naczyniowych. Może też zaburzać ilościowe i/lub jakościowe właściwości limfocytów T
regulatorowych. Omawiana praca sugeruje konieczność dalszych badań nad blokowaniem
szlaku sygnalizacjnego IL-6. Mogłyby to przyczynić się do opracowania rozwiązań
terapeutycznych poprzez indukcję niefunkcjonalnych Treg lub/i zahamowania
nadreaktywnych komórek Th17.
Zaburzenia w regulacji odpowiedzi zapalnej u dziewcząt z cukrzycą typu
1mogą być związane z polimorfizmem genu kodującego receptor estrogenowy
α - Ryba M, Malinowska E, Rybarczyk-Kapturska K, Brandt A, Myśliwiec M, Myśliwska J.
„The association of the IVS1-397T>C estrogen receptor α polymorphism with the regulatory
conditions in longstanding type 1 diabetic girls.” Mol Immunol. 2011;49(1-2):324-8. IF:
2.897; MNiSzW: 25. Praca oryginalna, cytowana 2 razy.
-Ryba-Stanisławowska M, Rybarczyk-Kapturska K, Brandt A, Myśliwiec M, Myśliwska J.
„IVS1-397T>C estrogen receptor α polymorphism is associated with low-grade systemic
inflammatory response in type 1 diabetic girls.” Mediators Inflamm. 2014;2014:839585 IF:
3.882; MNiSzW:30. Praca oryginalna, jeszcze nie była cytowana.
20
Jednym z ważniejszych czynników mających wpływ na rozwój reakcji
autoimmunizacyjnej jest polimorfizm genetyczny. Występowanie określonych wariantów
danego genu może się wiązać ze zwiększonym lub zmniejszonym ryzykiem rozwoju choroby
autoimmunizacyjnej [Tang L 2013]. Kolejnym ważnym czynnikiem, który wydaje się mieć
związek z rozwojem chorób autoimmunizacyjnych jest płeć. Świadczy o tym większa
podatność kobiet na ten rodzaj chorób [Quintero OL 2012; Nussinovitch U 2012; Rubtsov AV
2010; Gleicher N 2007]. Większa skłonność kobiet do zapadania na choroby
autoimmunizacyjne może, przynajmniej częściowo, zależeć od ścisłego związku układu
hormonalnego z układem odpornościowym [Rubtsov AV 2010; González DA 2010].
Wiadomo, że podczas ciąży, gdy poziom estrogenów jest wyższy, dochodzi do wyciszenia
reakcji autoimmunizacyjnych w przebiegu niektórych chorób na tym podłożu [Rubtsov AV
2010; González DA 2010]. Estrogeny są zdolne do indukowania ekspansji supresorowych
limfocytów T regulatorowych i czynnika transkrypcyjnego Foxp3 [Bebo BF 2001; Polanczyk
MJ 2004; Arruvito L 2007]. Poza tym receptory dla estrogenów występują na monocytach
i makrofagach, a jak wiadomo, komórki te stają się bardziej efektywne w stanach niedoboru
estrogenów. Badania in vitro wykazały, że estrogeny wpływają na uwalnianie cytokin
prozapalnych poprzez hamowanie czynnika transkrypcyjnego NF-kB (nuclear factor kappa-
light-chain-enhancer of activated B cells) [Kalaitzidis D 2005]. Estrogeny działają poprzez
dwa typy receptorów, które należą do tzw. hormonalnych receptorów jądrowych: ER-α i ER-
β. Mimo, że wiążą podobne ligandy, ich stężenie i rozmieszczenie w organizmie jest różne.
Opisano dwa polimorfizmy genu kodującego receptor estrogenowy α, tj. XbaI i PvuII
i badano w kontekście ich związku z występowaniem wielu chorób, np. choroby
niedokrwiennej serca [Herrington DM 2002a; 2002b; Myśliwska J 2009], osteoporozy
[Albagha OM 2001;Gonnelli S 2000], nowotworów [Haiman CA 1999; Weiderpass E 2000],
a także cukrzycy typu 2 i otyłości [Speer G 2001].
21
W związku z tym, że pacjenci z cukrzycą typu 1 są zróżnicowani pod względem
poziomu wyrównania metabolicznego i stopnia nasilenia ogólnoustrojowej reakcji zapalnej,
celem prezentowanych prac była próba odpowiedzi na pytanie czy jest to związane
z występowaniem określonego wariantu genu ER-α oraz czy i jaki wpływ ma to na regulację
odpowiedzi immunologicznej u tych pacjentów.
Grupę badaną stanowiły regularnie miesiączkujące dziewczęta ze zdiagnozowaną
cukrzycą typu 1 oraz zdrowe dziewczęta z grupy kontrolnej. Krew od wszystkich badanych
była pobierana w fazie folikularnej (między 2 a 4 dniem) cyklu miesiączkowego.
U wszystkich dziewczynek oznaczono polimorfizm receptora estrogenowego alfa
(IVS1-397T>C, rs2234693), poziom cytokin (IL-6, IL-10, VEGF, TNF) w surowicy krwi, a
także poziom estradiolu.
Ponadto, określono status limfocytów Treg CD4+Foxp3
+ oraz Th17 CD4
+IL17A
+
w hodowlach PBMC odpowiednio spoczynkowych i aktywowanych. Dodatkowo określono
poziom ekspresji czynnika transkrypcyjnego Foxp3 i interleukiny 17A wyrażony jako średnia
intensywność fluorescencji MFI odpowiednio w komórkach Treg i Th17.
Analiza parametrów klinicznych pacjentów w zależności od posiadanego wariantu
polimorficznego genu ERα wykazała, że dziewczynki z cukrzycą typu 1 i genotypem CC
charakteryzowały się statystycznie znamiennie niższym poziomem białka CRP w porównaniu
do dziewcząt z genotypem CT i TT. Poziom estradiolu w surowicy krwi był najwyższy
w grupie z genotypem CC, a najniższy w grupie z genotypem TT. Analiza krokowej regresji
wielorakiej wykazała, że allel -397T istotnie wpływa na obniżenie poziomu estradiolu. Wiek
pacjenta i czas trwania cukrzycy nie mają wpływu na poziom estradiolu w surowicy krwi.
Dodatkowo, stwierdzono, że genotyp TT występuje częściej u dziewcząt z cukrzycą
typu 1 i retinopatią w porównaniu do dziewczynek z DM1, bez retinopatii. Podobnie
22
u pacjentów z DM1 i nefropatią zaobserwowano wyższy odsetek genotypu TT w porównaniu
do grupy z cukrzycą, bez nefropatii.
Kolejnym etapem była analiza stężenia cytokin prozapalnych: TNF, IL-6, VEGF oraz
anty-zapalnej IL-10 w surowicy krwi dziewcząt z cukrzycą typu 1. W porównaniu do grupy
kontrolnej dziewczęta z cukrzycą typu 1, zarówno ze współistniejącymi powikłaniami, jak i
bez, produkowały więcej TNF, IL-6, VEGF oraz mniej IL-10. Gdy przeanalizowano poziom
cytokin w zależności od posiadanego genotypu, okazało się, że dziewczynki z cukrzycą typu
1 i genotypem TT miały wyższy poziom IL-6, TNF i VEGF w porównaniu do dziewcząt
z genotypem CT lub CC. Analiza krokowej regresji wielorakiej wykazała, że allel -397T
istotnie wpływa na zwiększenie produkcji tych cytokin. W przypadku IL-10 zaobserwowano
odwrotną zależność. Allel -397T istotnie wpływał na obniżenie stężenia tej cytokiny.
Analiza statusu limfocytów regulatorowych CD4+Foxp3
+ oraz efektorowych
CD4+IL17A
+ w grupie dziewcząt z cukrzycą typu 1 w kontekście posiadanego wariantu genu
ER-α wykazała istotną różnicę w ilości tych komórek pomiędzy dziewczętami
z genotypem CC a pacjentkami z genotypem TT. Nosicielki genotypu CC charakteryzowały
się wyższym odsetkiem limfocytów CD4+Foxp3
+ w porównaniu do dziewcząt z genotypem
TT. Podobny wynik uzyskano w przypadku poziomu ekspresji czynnika transkrypcyjnego
Foxp3 w komórkach CD4+Foxp3
+. W przypadku prozapalnych, efektorowych limfocytów
Th17 zależność ta była odwrotna. Większy odsetek komórek CD4+IL17A
+ zaobserwowano
u dziewcząt z genotypem TT.
Kontynuując i rozszerzając nasze badania, dokonano analizy zależności poziomu
badanych cytokin, estradiolu i ilościowego statusu komórek Th17. Stwierdzono odwrotną
korelację pomiędzy poziomem estradiolu a odsetkiem komórek CD4+IL17A
+. Podobne
wyniki uzyskano korelując stężenie IL-6, TNF i VEGF z poziomem estradiolu. Odsetek
23
limfocytów Th17 pozostawał natomiast w dodatniej korelacji z poziomem IL-6, TNF i VEGF,
a stężenie IL-10 we krwi dziewcząt z cukrzycą typu 1 odwrotnie korelowało zarówno
z odsetkiem komórek CD4+IL17A
+, jak i poziomem estradiolu.
W prezentowanych pracach określono związek między występowaniem konkretnego
wariantu genu kodującego receptor estrogenowy α a odpowiedzią zapalną i jej regulacją
u dziewcząt z cukrzycą typu 1. Wykazano, że genotyp TT wiąże się ze wzmożoną
odpowiedzią zapalną. Podobne wyniki uzyskano u kobiet z niedokrwienną chorobą serca
[Herrington DM 2002a; 2002b; Myśliwska J 2009]. Badania Herrington et al. wykazały, że
nosiciele genotypu CC IVS1 -397C>T [rs2234693] mogą wiązać estrogen znacznie silniej niż
posiadacze genotypu TT. Dzieje się tak dlatego, że allel C, ale nie allel T, zawiera miejsce
wiązania czynnika transkrypcyjnego B-myb, który może wpływać na zwiększenie ekspresji
genu kodującego receptor estrogenowy α [Herrington DM 2002a, 2002b]. Obniżenie poziomu
transkrypcji genu prowadzące do kilkukrotnego zmniejszenia poziomu ekspresji receptora
może mieć znaczenie podczas sygnalizacji, która ulega zaburzeniu i przez to może osłabiać
antyzapalne działanie estrogenów. Jest to w zgodzie z wynikami badań sugerującymi, że
niższe stężenie estrogenów jest związane ze zwiększoną produkcją cytokin o charakterze
prozapalnym [Sukovich DA 1998; Pfeilschifter J 2002; Rachoń D 2006]. Badana grupa
dziewczynek z cukrzycą typu 1 i genotypem TT produkowała większe ilości prozapalnych
cytokin (TNF, IL-6, VEGF) niż grupy z genotypem CT i CC. Ponadto, stężenie tych cytokin
pozostawało w odwrotnej korelacji z poziomem estradiolu.
IL-6 i TNF są aktywatorami ścieżki sygnalizacyjnej czynnika transkrypcyjnego
NF-κB, która ma znaczenie w rozwoju powikłań mikronaczyniowych [Schalkwijk CG 2005 ].
Poza tym wpływają na zwiększenie poziomu ekspresji VEGF, który to okazał się odgrywać
rolę w patogenezie retino- i nefropatii [Aiello LP 2000; Schrijvers BF 2004]. Z kolei, VEGF
indukuje produkcję IL-6 i TNF [Yoo SA 2005]. Ciągła produkcja prozapalnych cytokin
24
inicjuje pozytywne sprzężenie zwrotne prowadzące do rozwoju i dalszej progresji
mikroangiopatii [Targher G 2005; Navarro-González JF 2008; Goldberg RB 2009; Lim AK
2012]. Przewlekły stan zapalny zależny od występowania wariantu TT polimorfizmu IVS1 -
397T>C jest tym bardziej prawdopodobny, gdyż dziewczynki z cukrzycą typu 1 i genotypem
TT produkowały mniej antyzapalnej cytokiny IL-10 niż ich odpowiedniczki z genotypem CT
czy CC. Jest to zgodne z badaniami Verthelyi et al., które pokazały, że odsetek komórek
produkujących IL-10 wzrasta pod wpływem estrogenów [Verthelyi D 2001].
Kolejną istotną obserwacją w prezentowanych pracach było potwierdzenie
występowania zaburzonej równowagi Treg/Th17. Dziewczynki z cukrzycą typu 1
i genotypem TT charakteryzowały się odpowiednio niższym i wyższym odsetkiem komórek
CD4+Foxp3
+ oraz CD4
+IL17A
+ niż dziewczynki z dwóch pozostałych grup genotypowych.
Są dane świadczące o pozytywnym wpływie estrogenów na populację limfocytów T
regulatorowych [Polanczyk MJ 2004; Arruvito L 2007]. Obserwacja, że dziewczynki
z genotypem CC produkują najwięcej estradiolu pozwala nam przypuszczać, że ich komórki
regulatorowe są w lepszej kondycji niż te od dziewcząt z genotypem CT lub CC. Im większy
poziom estrogenów, tym mniej TNF i lepsza regulacja odpowiedzi immunologicznej.
W związku z tym możemy spodziewać się, że u pacjentek z cukrzycą typu 1 będących
nosicielkami allelu C dojdzie do rozwoju późnych powikłań znacznie później, niż miałoby to
miejsce w przypadku nosicielek allelu T. U pacjentek z genotypem TT zbyt silny stan zapalny
może negatywnie wpływać na populację Treg i prowadzić do szybszej progresji późnych
powikłań.
Co więcej, pacjentki z cukrzycą typu 1 i genotypem TT charakteryzowała przewaga
ilościowa limfocytów Th17, która dodatkowo dodatnio korelowała z poziomem IL-6, TNF
i VEGF . Co ciekawe, wykazano związek między tymi prozapalnymi cytokinami a populacją
25
efektorowych limfocytów T CD4+IL17A
+. IL-6, jako cytokina związana z progresją powikłań
cukrzycowych [Shelbaya S 2012], również odpowiada za różnicowanie komórek Th17
[Kimura A 2010]. Im większa produkcja TNF, tym bardziej prawdopodobne jest zaburzenie
równowagi Treg/Th17 w kierunku Th17. Dodatkowo, limfocyty Th17 mają zdolność do
produkcji TNF [Miossec P 2009]. W przypadku VEGF, odsetek limfocytów Th17 koreluje
z poziomem tej cytokiny u pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym [Robak E
2013]. Poza tym badania Chung et al. na mysim modelu białaczki pokazały, że podanie
myszom przeciwciał anty-IL17A prowadzi do obniżenia produkcji VEGF [Chung AS 2013].
Podsumowując, zaburzenia równowagi immunologicznej u dziewcząt z cukrzycą typu
1 i genotypem TT polimorfizmu IVS1 -397T>C receptora estrogenowego α indukują
nadmierną reakcję zapalną, która przechodząc w stan przewlekły, prowadzi do rozwoju
i progresji późnych powikłań naczyniowych. Genotyp TT polimorfizmu IVS1 -397T>C
receptora estrogenowego α może być dodatkowym czynnikiem prognostycznym rozwoju
powikłań mikronaczyniowych cukrzycy typu 1, a różne warianty genu kodującego receptor
estrogenowy α mogą stać się dodatkowymi czynnikami genetycznymi, od których zależy
regulacja odpowiedzi zapalnej u kobiet z cukrzycą typu 1.
LITERATURA
Adorini L. Interleukin 12 and autoimmune diabetes. Nat Genet. 2001;27(2):131-2.
Aiello LP, Wong JS. Role of vascular endothelial growth factor in diabetic vascular complications.
Kidney Int Suppl. 2000;77:S113-9.
Albagha OM, McGuigan FE, Reid DM, Ralstom SH. Estrogen receptor alpha gene polymorphisms
and bone mineral density: haplotype analysis in women from the United Kingdom. J. Bone
Mineral. Res. 2001;16:128–134.
26
Alleva DG, Pavlovich RP, Grant C, Kaser SB, Beller DI. Aberrant macrophage cytokine production
is a conserved feature among autoimmune-prone mouse strains: elevated interleukin (IL)-12
and an imbalance in tumor necrosis factor-alpha and IL-10 define a unique cytokine profile in
macrophages from young nonobese diabetic mice. Diabetes 2000, 49, 7: 1106-1115.
Altinova AE, Yetkin I, Akbay E, Bukan N, Arslan M. Serum IL-18 levels in patients with type 1
diabetes: relations to metabolic control and microvascular complications. Cytokine.
2008;42(2):217-21.
Annunziato FL, Cosmi L, Liotta F, Lazzeri E, Manetti R, Vanini V, Romagnani P, Maggi E,
Romagnani S: Phenotype, localization, and mechanism of suppression of CD4+CD25+
human thymocytes. J Exp Med 2002;196:379-387.
Arruvito L, Sanz M, Banham AH, Fainboim L. Expansion of CD4+CD25+and FOXP3+ regulatory T
cells during the follicular phase of the menstrual cycle: implications for human reproduction.
J Immunol. 2007;178:2572-8.
Baecher-Allan C, Brown JA, Freeman GJ, Hafler DA. CD4+CD25high regulatory cells in human
peripheral blood. J Immunol. 2001;167(3):1245-53.
Bayry J, Sibéril S, Triebel F, Tough DF, Kaveri SV: Rescuing CD4+CD25+ regulatory T-cell
functions in rheumatoid arthritis by cytokine-targeted monoclonal antibody therapy. Drug
Discov Today 2007;12(13-14):548-552.
Bebo BF, Fyfe-Johnson A, Adlard K, Beam AG, Vandenbark AA, Offner H. Low-dose estrogen
therapy ameliorates experimental autoimmune encephalomyelitis in two different inbred
mouse strains. J. Immunol. 2001;166:2080-2089.
Beriou G, Constantino CM, Ashley CW, Yang L, Kuchroo VK, Baecher-Allan C, Hafler DA. IL-17–
producing human peripheral regulatory T cells retain suppressive function. Blood.
2009;113(18):4240-9.
Bettini M, Vignali DA: Regulatory T cells and inhibitory cytokines in autoimmunity Curr Opin
Immunol 2009; 21(6):612-618.
Blazhev A, Nicoloff G, Petrova Ch, Jordanova-Laleva P. Serum Levels of Interleukin 12 and
Interleukin 18 in Diabetic Children. Diabetologia Croatica 2006, 35, 1: 3-6.
27
Bonelli M, Savitskaya A, von Dalwigk K, Steiner CW, Aletaha D, Smolen JS, Scheinecker C:
Quantitative and qualitative deficiencies of regulatory T cells in patients with systemic lupus
erythematosus (SLE). Int Immunol 2008;20(7):861-868.
Boraschi D, Dinarello CA. IL-18 in autoimmunity: review. European Cytokine Network 2006, 17, 4:
224-252.
Boyer O, Saadoun D, Abriol J, Dodille M, Piette JC, Cacoub P, Klatzmann D: CD4+CD25+
regulatory T-cell deficiency in patients with hepatitis C-mixed cryoglobulinemia vasculitis.
Blood 2004; 103:3428–3430.
Bradley JR. TNF-mediated inflammatory disease. J Pathol. 2008;214(2):149-60.
Brusko TM, Wasserfall CH, Clare-Salzler MJ, Schatz DA, Atkinson MA. Functional defects and the
influence of age on the frequency of CD4+ CD25+ T-cells in type 1 diabetes. Diabetes.
2005;54(5):1407-14.
Carroll RG, Carpenito C, Shan X, Danet-Desnoyers G, Liu R, Jiang S, Albelda SM, Golovina T,
Coukos G, Riley JL, Jonak ZL, June CH. Distinct effects of IL-18 on the engraftment and
function of human effector CD8 T cells and regulatory T cells. PLoS One. 2008;3(9):e3289.
Chaudhry A, Rudra D, Treuting P, Samstein RM, Liang Y, Kas A, Rudensky AY. CD4+ regulatory T
cells control TH17 responses in a Stat3-dependent manner. Science 2009;326(5955):986-91.
Chen X, Subleski JJ, Hamano R, Howard OM, Wiltrout RH, Oppenheim JJ. Co-expression of
TNFR2 and CD25 identifies more of the functional CD4+FOXP3+ regulatory T cells in
human peripheral blood. Eur J Immunol. 2010;40(4):1099-106.
Cheung CM, Vania M, Ang M, Chee SP, Li J. Comparison of aqueous humor cytokine and
chemokine levels in diabetic patients with and without retinopathy. Mol Vis. 2012;18:830-7.
Chung AS, Wu X, Zhuang G, Ngu H, Kasman I, Zhang J, Vernes JM, Jiang Z, Meng YG, Peale FV,
Ouyang W, Ferrara N. An interleukin-17-mediated paracrine network promotes tumor
resistance to anti-angiogenic therapy. Nat Med. 2013; doi: 10.1038/nm.3291.
Cobb D, Smeltz RB. Regulation of Proinflammatory Th17 Responses during Trypanosoma cruzi
Infection by IL-12 Family Cytokines. J Immunol 2012; 188(8):3766-73.
Cook A. Th17 cells in inflammatory conditions. Rev Diabet Stud 2006;3(2):72-5.
28
Cools N, Ponsaerts P, Van Tendeloo VF, Berneman ZN. Regulatory T cells and human disease. Clin
Dev Immunol. 2007;2007:89195.
Crimeen-Irwin B, Scalzo K, Gloster S, Mottram PL, Plebanski M. Failure of immune homeostasis --
the consequences of under and over reactivity. Curr Drug Targets Immune Endocr Metabol
Disord. 2005;5(4):413-22.
Croxford AL, Mair F, Becher B. IL-23: one cytokine in control of autoimmunity. Eur J Immunol.
2012;42(9): :2263-73.
de Kleer IM, Wedderburn LR, Taams LS Patel A, Varsani H, Klein M, de Jager W, Pugayung G,
Giannoni F, Rijkers G, Albani S, Kuis W, Prakken B: CD4+CD25bright regulatory T cells
actively regulate inflammation in the joints of patients with the remitting form of juvenile
idiopathic arthritis. J Immunol 2004; 172:6435–6443.
de la Rosa M, Rutz S, Dorminger H, Scheffold A: Interleukin 2 is essential for CD4+CD25+
regulatory T cell function. Eur J Immunol 2004; 34:2480-2488.
Devaraj S, Cheung AT, Jialal I, Griffen SC, Nguyen D, Glaser N, Aoki T. Evidence of increased
inflammation and microcirculatory abnormalitie in patients with type 1 diabetes and their role
in microvascular complications. Diabetes. 2007;56(11):2790-6.
Devaraj S, Jialal I. C-reactive protein polarizes human macrophages to an M1 phenotype and inhibits
transformation to the M2 phenotype. Arterioscler Thromb Vasc Biol. 2011 Jun;31(6):1397-
402.
Diagnosis and classification of diabetes mellitus. American Diabetes Association. Diabetes Care.
2008;Suppl.I:S55-S60.
Dominitzki S, Fantini MC, Neufert C, Nikolaev A, Galle PR, Scheller J, Monteleone G, Rose-John
S,Neurath MF, Becker C: Trans-Signaling via the Soluble IL-6R Abrogates the Induction of
FoxP3 in Naive CD4+CD25
- T Cells. J Immunol 2007; 179:2041–2045.
Ehrenstein MR, Evan JG, Singh A, Moore S, Warnes G, Isenberg DA, Mauri C: Compromised
function of regulatory T cells in rheumatoid arthritis and reversal by anti-TNFα therapy. J Exp
Med 2004; 200:277–285.
Emamaullee JA, Davis J, Merani S, Toso C, Elliott JF, Thiesen A, Shapiro AMJ: Inhibition of Th17
Cells Regulates Autoimmune Diabetes in NOD Mice. Diabetes. 2009; 58(6): 1302-1311.
29
Esposito K, Nappo F, Giugliano F, Di Palo C, Ciotola M, Barbieri M, Paolisso G, Giugliano D.
Cytokine milieu tends toward inflammation in type 2 diabetes. Diabetes Care.
2003;26(5):1647.
Fehérvari Z, Sakaguchi S. CD4+ Tregs and immune control. Journal of Clinical Investigation
2004;114:1209-17.
Feldmann M. Development of anti-TNF therapy for rheumatoid arthritis. Nat Rev Immunol.
2002;2(5):364-71.
Feng T, Cao AT, Weaver CT, Elson CO, Cong Y. Interleukin-12 converts Foxp3+ regulatory T cells
to interferon-gamma-producing Foxp3+ T cells that inhibit colitis. Gastroenterology.
2001;140: 2031–2043.
Furuno K, Yuge T, Kusuhara K, Takada H, Nishio H, Khajoee V, Ohno T, Hara T: CD25+CD4+
regulatory T cells in patients with Kawasaki disease. J Pediatr 2004; 145:385–390.
Galassetti PR, Iwanaga K, Pontello AM, Zaldivar FP, Flores RL, Larson JK. Effect of prior
hyperglycemia on IL-6 responses to exercise in children with type 1 diabetes. Am J Physiol
Endocrinol Metab 2006;290(5):E833–9.
Gao W, Thompson L, Zhou Q, Putheti P, Fahmy TM, Strom TB, Metcalfe SM. Treg versus Th17
lymphocyte lineages are cross-regulated by LIF versus IL-6. Cell Cycle. 2009;8(9):1444-50.
Gershon RK, Kondo K. Cell interactions in the induction of tolerance:
the role of thymic lymphocytes. Immunology 1970; 18:723–735.
Gershon RK, Kondo K. Infectious immunological tolerance. Immunology 1971; 21:903–914.
Gleicher N, Barad DH. Gender as risk factor for autoimmune diseases. J Autoimmun. 2007;28:1–6.
Goldberg RB. Cytokine and cytokine-like inflammation markers, endothelial dysfunction, and
imbalanced coagulation in development of diabetes and its complications. J Clin Endocrinol
Metab. 2009;94(9):3171-82.
Gonnelli S, Fiorelli G, Becherini L, Gennari L, Masi L, Mansani R, Massart F, Morelli A, Falchetti
A, Tanini A. Evidence of a linkage disequilibrium between polymorphisms in the human
estrogen receptor alpha gene and their relationship to bone mass variation in postmenopausal
Italian women. Hum. Mol. Gen. 2000;9:2043–2050.
30
González DA, Díaz BB, Rodríguez Pérez Mdel C, Hernández AG, Chico BN, de León AC. Sex
hormones and autoimmunity. Immunol Lett. 2010;133:6-13.
Gustavsson C, Agardh E, Bengtsson B, Agardh CD. TNF-alpha is an independent serum marker for
proliferative retinopathy in type 1 diabetic patients. J Diabetes Complications.
2008;22(5):309-16.
Gverović Antunica A, Karaman K, Znaor L, Sapunar A, Buško V, Puzović V. IL-12 concentrations
in the aqueous humor and serum of diabetic retinopathy patients. Graefe's Archive for Clinical
and Experimental Ophthalmology 2012;250,6: 815-21.
Haiman CA, Hankinson SE, Spiegelman D, Colditz GA, Willett WC, Speizer FE, Kelsey KT, Hunter
DJ. The relationship between a polymorphism in CYP17 with plasma hormone levels and
breast cancer. Cancer Res. 1999;59:1015–1020.
Haraoui B. Differentiating the efficacy of the tumor necrosis factor inhibitors. Semin Arthritis
Rheum. 2005;34(5 Suppl1):7-11.
Harrington LE, Hatton RD, Mangan PR, Turner H, Murphy TL, Murphy KM, Weaver CT:
Interleukin 17-producing CD4+ effector T cells develop via a lineage distinct from the T
helper type 1 and 2 lineages. Nat Immunol 2005; 6:1123-1132.
Herrington DM, Howard TD, Hawkins GA, Reboussin DM, Xu J, Zheng SL, Brosnihan KB, Meyers
DA, Bleecker ER. Estrogen-receptor polymorphisms and effects of estrogen replacement on
high-density lipoprotein cholesterol in women with coronary disease. N Engl J Med.
2002a;346:967-74.
Herrington DM, Howard TD, Brosnihan KB, McDonnell DP, Li X, Hawkins GA, Reboussin DM, Xu
J, Zheng SL, Meyers DA, Bleecker ER. Common estrogen receptor polymorphism augments
effects of hormone replacement therapy on Eselectin but not C-reactive protein. Circulation.
2002b 105:1879-82.
Hölscher C. The power of combinatorial immunology: IL-12 and IL-12-related dimeric cytokines
in infectious diseases. Med Microbiol Immunol. 2004; 193(1):1-17.
Honkanen J, Nieminen JK, Gao R, Luopajarvi K, Salo HM, Ilonen J, Knip M, Otonkoski T, Vaarala
O. IL-17 immunity in human type 1 diabetes. J Immunol 2010 ;185(3):1959-67.
Ichiyama K, Yoshida H, Wakabayashi Y, Chinen T, Saeki K, Nakaya M, Takaesu G, Hori S,
Yoshimura A, Kobayashi T. Foxp3 inhibits RORgammat-mediated IL-17A mRNA
31
transcription through direct interaction with RORgammat. J Biol Chem 2008;283(25):17003-
8.
Ide A, Kawasaki E, Abiru N, Sun F, Kobayashi M, Fukushima T, Takahashi R, Kuwahara H, Kita A,
Oshima K, Uotani S, Yamasaki H, Yamaguchi Y, Eguchi K.Association between IL-18 gene
promoter polymorphisms and CTLA-4 gene 49A/G polymorphism in Japanese patients with
type 1 diabetes. J Autoimmun 2004; 22: 73–78.
Infante-Duarte C, Horton H F, Byrne M C, Kamradt T. Microbial lipopeptides induce the production
of IL-17 in Th cells. J. Immunol. 2000;165:6107–6115.
Jain R, Tartar DM, Gregg RK, Divekar RD, Bell JJ, Lee HH, Yu P, Ellis JS, Hoeman CM, Franklin
CL, Zaghouani H: Innocuous IFNγ induced by adjuvant-free antigen restores normoglycemia
in NOD mice through inhibition of IL-17 production. The Journal of Experimental Medicine.
2008; 205(1): 207-218.
Jana M, Dasgupta S, Saha RN, Liu X, Pahan K. Induction of tumor necrosis factor-alpha (TNF-
alpha) by interleukin-12 p40 monomer and homodimer in microglia and macrophages. J
Neurochem. 2003;86(2):519-28.
Jialal I, Devaraj S. Circulating versus cellular biomarkers of inflammation in Type 1 diabetes: the
superiority of C-reactive protein. Cytokine. 2012;60(1):318-20.
Kalaitzidis D, Gilmore TD. Transcription factor cross-talk: the estrogen receptor and NF-kappaB.
Trends in Endocrinology & Metabolism 2005;16(2): 46-52.
Kanai T, Watanabe M, Okazawa A, Sato T, Hibi T. Interleukin-18 and Crohn's disease. Digestion
2001;63, Suppl 1: 37-42.
Katakami N, Kaneto H, Matsuhisa M, Yoshiuchi K, Kato K, Yamamoto K, Umayahara Y, Kosugi K,
Hori M, Yamasaki Y. Serum interleukin-18 levels are increased and closely associated with
various soluble adhesion molecule levels in type 1 diabetic patients. Diabetes Care. 2007;
30(1):159-61.
Kawayama T, Okamoto M, Imaoka H, Kato S, Young HA, Hoshino T. Interleukin-18 in pulmonary
inflammatory diseases. J Interferon Cytokine Res. 2012;32(10):443-9.
Kimura A, Kishimoto T. IL-6: regulator of Treg/Th17 balance. Eur J Immunol. 2010;40(7):1830-5.
32
King IL, Segal BM. Cutting edge: IL-12 induces CD4+CD25- T cell activation in the presence of T
regulatory cells. J Immunol. 2005;175: 641–645.
King GL. The role of inflammatory cytokines in diabetes and its complications. Journal of
Periodontology 2008;79:1527-34.
Korn T, Oukka M, Kuchroo V, Bettelli E. Th17 cells: effector T cells with inflammatory properties.
Semin Immunol 2007;19(6): 362-71.
Kretowski A, Mironczuk K, Karpinska A, Bojaryn U, Kinalski M, Puchalski Z, Kinalska I.
Interleukin-18 promoter polymorphisms in type 1 diabetes. Diabetes. 2002;51, 11: 3347-3349.
Kretschmer K, Apostolou I, Hawiger D, Khazaie K, Nussenzweig MC, von Boehmer H. Inducing
and expanding regulatory T cell populations by foreign antigen. Nat. Immunol. 2005;6:1219–
27.
Kuchroo VK, Awasthi A. Emerging new roles of Th17 cells. Eur J Immunol. 2012;42(9):2211-4.
Kukreja A, Cost G, Marker J, Zhang C, Sun Z, Lin-Su K, et al. Multiple immunoregulatory defects in
type-1 diabetes. J. Clin. Invest. 2002;109:131–40.
Lee Y, Awasthi A, Yosef N, Quintana FJ, Xiao S, Peters A, Wu C, Kleinewietfeld M, Kunder S,
Hafler DA, Sobel RA, Regev A, Kuchroo VK. Induction and molecular signature of
pathogenic TH17 cells. Nat Immunol. 2012 (10):991-9.2011;2011:645643.
Li B, Greene MI. Special regulatory T-cell review: FOXP3 biochemistry in regulatory T cells-how
diverse signals regulate suppression. Immunology 2008;123(1):17-9.
Lim AK, Tesch GH. Inflammation in diabetic nephropathy. Mediators Inflamm. 2012;2012:146154.
Lindley S, Dayan CM, Bishop A, Roep BO, Peakman M, Tree TIM. Defective suppressor function in
CD4(+)CD25(+) T-cells from patients with type 1 diabetes. Diabetes. 2005 Jan;54(1):92-9.
Liu MF, Lin LH, Weng CT, Weng MY. Decreased CD4+CD25+bright T cells
in peripheral blood of patients with primary Sjogren's syndrome.
Lupus 2008; 17(1):34-39.
Liu MF, Wang CR, Fung LL, Wu CR: Decreased CD4+CD25+ T cells in peripheral blood of patients
with systemic lupus erythematosus. Scand J Immunol 2004; 59:198–202.
33
Liu Z, Wang H, Xiao W, Wang C, Liu G, Hong T. Thyrocyte interleukin-18 expression is up-
regulated by interferon-γ and may contribute to thyroid destruction in Hashimoto's thyroiditis.
International Journal of Experimental Pathology 2010;91(5): 420-425.
Longhi MS, Ma Y, Bogdanos DP, Cheeseman P, Mieli-Vergani G, Vergani D: Impairment of
CD4+CD25+ regulatory T-cells in autoimmune liver disease. J Hepatol 2004; 41:31–37.
Magram J, Connaughton SE, Warrier RR, Carvajal DM, Wu CY, Ferrante J, Stewart C, Sarmiento U,
Faherty DA, Gately MK.IL-12 deficient mice are defective in IFN-gamma production and
type 1 cytokine responses. Immunity 1996; 4: 471–482.
Mahmoud RA, el-Ezz SA, Hegazy AS. Increased serum levels of interleukin-18 in patients with
diabetic nephropathy. The Italian Journal of Biochemistry 2004;53(2): 73-81.
Marek-Trzonkowska N, Myśliwiec M, Dobyszuk A, Grabowska M, Techmańska I, Juścińska J,
Wujtewicz MA, Witkowski P, Młynarski W, Balcerska A, Myśliwska J, Trzonkowski P.
Administration of CD4+CD25highCD127- Regulatory T Cells Preserves β-Cell Function in
Type 1 Diabetes in Children. Diabetes Care. 2012, 35(9):1817-20.
Marwaha AK, Leung NJ, McMurchy AN, Levings MK. TH17 Cells in Autoimmunity and
Immunodeficiency: Protective or Pathogenic? Front Immunol. 2012;3:129.
Miossec P. IL-17 and Th17 cells in human inflammatory diseases. Microbes Infect. 2009;5:625-30.
Mirończuk K, Okruszko A, Wawrusiewicz-Kurylonek N, Kretowski A, Kinalska I, Górska M.
Interleukin 18 and sICAM-1 serum levels in families with type 1 diabetes mellitus. Rocz
Akad Med Bialymst. 2005;50:151-4.
Mitsuyama K, Sata M, Rose-John S. Interleukin-6 trans-signaling in inflammatory bowel disease.
Cytokine Growth Factor Rev 2006;17(6):451–61.
Miyara M, Gorochov G, Ehrenstein M, Musset L, Sakaguchi S, Amoura Z. Human FoxP3+
regulatory T cells in systemic autoimmune diseases. Autoimmun Rev. 2011;10(12):744-55.
Mojtahedi Z, Naeimi S, Farjadian S, Omrani GR, Ghaderi A. Association of IL-18 promoter
polymorphisms with predisposition to type 1 diabetes. Diabet Med 2006;23:235–239.
Montes M, Zhang X, Berthelot L, Laplaud DA, Brouard S, Jin J, Rogan S, Armao D, Jewells V,
Soulillou JP. Oligoclonal myelin-reactive T-cell infiltrates derived from multiple sclerosis
lesions are enriched in Th17 cells. Clin Immunol 2009;130(2):133-44.
34
Morrow MP, Pankhong P, Laddy DJ, Schoenly KA, Yan J, Cisper N, Weiner DB. Comparative
ability of IL-12 and IL-28B to regulate Treg populations and enhance adaptive cellular
immunity.Blood. 2009;113(23):5868-77.
Myhr CB, Hulme MA, Wasserfall CH, Hong PJ, Lakshmi PS, Schatz DA, Haller MJ, Brusko TM,
Atkinson MA. The autoimmune disease-associated SNP rs917997 of IL18RAP controls IFNγ
production by PBMC. J Autoimmun. 2013;44:8-12.
Myśliwiec M, Balcerska A, Zorena K, Kamińska H, Nowacka M, Sibińska Ż, Wiśniewski P,
Myśliwska J: Relationship between the level of TNF-α, IL-6 and risk of renal proximal
tubules damage in children with newly diagnosed diabetes mellitus type 1. PJES 2005;
Vol.14, Sup II:292-295.
Myśliwiec M, Balcerska A, Zorena K, Myśliwska J, Lipowski P, Raczyńska K. The role of vascular
endothelial growth factor, tumor necrosis factor alpha and interleukin-6 in pathogenesis of
diabetic retinopathy. Diabetes Research and Clinical Practice 2008; 79(1):141-146.
Myśliwska J, Rutkowska A, Hak L, Siebert J, Szyndler K, Rachoń D. Inflammatory response of
coronary artery disease postmenopausal women is associated with the IVS1-397T > C
estrogen receptor alpha polymorphism. Clin Immunol. 2009;130:355-64.
Navarro-González JF, Mora-Fernández C. The role of inflammatory cytokines in diabetic
nephropathy. J Am Soc Nephrol. 2008;19:433-42.
Nicoletti F, Conget I, Di Marco R, Speciale AM, Morìnigo R, Bendtzen K, Gomis R. Serum levels of
the interferon-γ-inducing cytokine interleukin-18 are increased in individuals at high risk of
developing type I diabetes. Diabetologia 2001; 44:309–11.
Nurmohamed MT, Dijkmans BA. Efficacy, tolerability and cost effectiveness of disease-modifying
antirheumatic drugs and biologic agents in rheumatoid arthritis. Drugs. 2005;65(5):661-94.
Nussinovitch U, Shoenfeld Y. The role of gender and organ specific autoimmunity. Autoimmun Rev.
2012;11(6-7):A377-85
Oberg HH, Wesch D, Grussel S, Rose-John S, Kabelitz D. Differential expression
of CD126 and CD130 mediates different STAT-3 phosphorylation in CD4+CD25- and
CD25high regulatory T cells. Int Immunol 2006; 18:555-563.
Oldenhove G, Bouladoux N, Wohlfert EA, Hall JA, Chou D, Dos Santos L, O'Brien S, Blank R,
Lamb E, Natarajan S, Kastenmayer R, Hunter C, Grigg ME, Belkaid Y. Decrease of Foxp3+
35
Treg cell number and acquisition of effector cell phenotype during lethal infection. Immunity.
2009;31: 772–786.
Patanella AK, Zinno M, Quaranta D, Nociti V, Frisullo G, Gainotti G, Tonali PA, Batocchi AP,
Marra C. Correlations between peripheral blood mononuclear cell production of BDNF, TNF-
alpha, IL-6, IL-10 and cognitive performances in multiple sclerosis patients. J Neurosci Res
2010;88(5):1106–12.
Patterson CC, Dahlquist GG, Gyürüs E, Green A, Soltész G: Incidence trends for childhood type 1
diabetes in Europe during 1989-2003 and predicted new cases 2005-20: a multicentre
prospective registration study. Lancet 2009; 13;373(9680):2027-2033.
Pfeilschifter J, Koditz R, Pfohl M, Schatz H. Changes in proinflammatory cytokine activity after
menopause. Endocr Rev. 2002;23:90-119.
Picardi A, Valorani MG, Vespasiani Gentilucci U, Manfrini S, Ciofini O, Cappa M, Guglielmi C,
Pozzilli P. Raised C-reactive protein levels in patients with recent onset type 1 diabetes.
Diabetes Metab Res Rev 2007; 23: 211-4.
Polanczyk MJ, Carson BD, Subramanian S, Afentoulis M, Vandenbark AA, Ziegler SF, Offner H.
Cutting edge: estrogen drives expansion of the CD4+CD25+ regulatory T cell compartment. J
Immunol. 2004;173:2227-30.
Prado C, de Paz B, López P, Gómez J, Rodríguez-Carrio J, Suárez A. Relationship between FOXP3
positive populations and cytokine production in systemic lupus erythematosus. Cytokine.
2013;61(1):90-6.
Quintero OL, Amador-Patarroyo MJ, Montoya-Ortiz G, Rojas-Villarraga A, Anaya JM. Autoimmune
disease and gender: plausible mechanisms for the female predominance of autoimmunity. J
Autoimmun. 2012;38:J109-19.
Rich RR. Clinical Immunology : Principles and Practice 3e, Chapter 10, p. 145-146. 2008.
Rachoń D, Suchecka-Rachoń K, L. Hak L, Myśliwska J. Effects of intranasal 17beta-estradiol
administration on serum bioactive interleukin-6 and C-reactive protein levels in healthy
postmenopausal women, Menopause 2006;5:840–5.
Rask-Madsen C, King GL. Vascular complications of diabetes: mechanisms of injury and protective
factors. Cell Metab. 2013;17(1):20-33.
36
Renard E. Monitoring glycemic control: the importance of self-monitoring of blood glucose. Am J
Med. 2005;118(Suppl 9A):12S-19S.
Ricciardelli I, Lindley KJ, Londei M, Quaratino S: Anti tumour necrosis-α therapy increases the
number of FOXP3+ regulatory T cells in children affected by Crohn’s disease. Immunology
2008; 125:178-183.
Robak E, Kulczycka-Siennicka L, Gerlicz Z, Kierstan M, Korycka-Wolowiec A, Sysa-Jedrzejowska
A. Correlations between concentrations of interleukin (IL)-17A, IL-17B and IL-17F, and
endothelial cells and proangiogenic cytokines in systemic lupus erythematosus patients. Eur
Cytokine Netw. 2013;24:60-8.
Rose-John S, Scheller J, Elson G, Jones SA. Interleukin-6 biology is coordinated by membrane-
bound and soluble receptors: role in inflammation and cancer. J Leukocyte Biol 2006; 80:227-
236.
Rubtsov AV, Rubtsova K, Kappler JW, Marrack P. Genetic and hormonal factors in female-biased
autoimmunity. Autoimmun Rev. 2010;9:494-8.
Ryba M, Hak Ł, Zorena K, Myśliwiec M, Myśliwska J. CD4+Foxp3+ regulatory T expressing
CD62L in patients with long-standing diabetes type 1. CEJI 2009;34:90–4.
Ryba M, Hak Ł, Zorena K, Myśliwiec M, Myśliwska J. Regulatory T lymphocytes expressing L-
selectin in children and adolescents with type 1 diabetes mellitus. Pediatr Endocrinol Diabetes
Metab. 2010;16(1):12-6.
Ryba M, Rybarczyk-Kapturska K, Zorena K, Myśliwiec M, Myśliwska J. Lower frequency of
CD62L(high) and higher frequency of TNFR2(+) Tregs are associated with inflammatory
conditions in type 1 diabetic patients. Mediators Inflamm. 2011;2011:645643.
Ryba-Stanisławowska M, Skrzypkowska M, Myśliwiec M, Myśliwska J. Loss of the balance
between CD4(+)Foxp3(+) regulatory T cells and CD4(+)IL17A(+) Th17 cells in patients with
type 1 diabetes. Hum Immunol. 2013;74(6):701-7.
Sakaguchi S, Sakaguchi N, Asano M, Itoh M, Toda M: Immunologic self-tolerance maintained by
activated T cells expressing IL-2 receptor α-chain. J Immunol 1995; 155:1151-1164.
Sallusto F, Zielinski CE, Lanzavecchia A. Human Th17 subsets. Eur J Immunol. 2012;42(9):2215-
20.
37
Sawada M, Kawayama T, Imaoka H, Sakazaki Y, Oda H, Takenaka S, Kaku Y, Azuma K, Tajiri M,
Edakuni N, Okamoto M, Kato S, Hoshino T. IL-18 induces airway hyperresponsiveness and
pulmonary inflammation via CD4+ T cell and IL-13. PLoS One. 2013;8(1):e54623.
Schalkwijk CG, Stehouwer CD. Vascular complications in diabetes mellitus: the role of endothelial
dysfunction. Clin Sci (Lond). 2005;109:143-59
Schölin A, Siegbahn A, Lind L, Berne C, Sundkvist G, Björk E, Karlsson FA; Diabetes Incidence
Study in Sweden group. CRP and IL-6 concentrations are associated with poor glycemic
control despite preserved beta-cell function during the first year after diagnosis of type 1
diabetes. Diabetes Metab Res Rev. 2004; 20(3):205-10.
Schramm MT, Chaturvedi N, Schalkwijk C, Giorgino F, Ebeling P, Fuller JH, Stehouwer CD, the
EURODIAB Prospective Complications Study Group: Vascular risk factors and markers of
endothelial function as determinants of inflammatory markers in type 1 diabetes. Diabetes
Care 2003;26:2165–2173.
Schrijvers BF, Flyvbjerg A, De Vriese AS. The role of vascular endothelial growth factor (VEGF) in
renal pathophysiology. Kidney Int. 2004;65(6):2003-17.
Sheetz MJ, King GL, Molecular understanding of hyperglycemia´s adverse effects for diabetic
complications. JAMA 2002; 288:2579-2588.
Shelbaya S, Amer H, Seddik S, Allah AA, Sabry IM, Mohamed T, El Mosely M. Study of the role of
interleukin-6 and highly sensitive C-reactive protein in diabetic nephropathy in type 1 diabetic
patients. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2012;16(2):176-82.
Speer, G., Cseh, K., Winkler, G., Vargha, P., Braun, E., Takacs, I., Lakatos, P. Vitamin D and
estrogen receptor gene polymorphisms in type 2 diabetes mellitus and in android type obesity.
Eur. J. Endocrinol. 2001;144, 385–389.
Sukovich DA, Kauser K, Shirley FD, DelVecchio V, Halks-Miller M, Rubanyi GM. Expression of
interleukin-6 in atherosclerotic lesions of male ApoE-knockout mice: inhibition by 17beta-
estradiol. Arterioscler Thromb Vasc Biol. 1998;18:1498-1505.
Szeszko JS, Howson JM, Cooper JD, Walker NM, Twells RC, Stevens HE, Nutland SL, Todd JA.
Analysis of polymorphisms of the interleukin-18 gene in type 1 diabetes and Hardy–
Weinberg equilibrium testing. Diabetes 2006; 55: 559–562.
38
Tang L, Wang L, Liao Q, Wang Q, Xu L, Bu S, Huang Y, Zhang C, Ye H, Xu X, Liu Q, Ye M, Mai
Y, Duan S. Genetic associations with diabetes: meta-analyses of 10 candidate polymorphisms.
PLoS One. 2013;8:e70301.
Targer G, Zenari L, Bertolini L, Muggeo M, Zoppini G. Elevated levels of interleukin-6 in young
adults with type 1 diabetes without clinical evidence of microvascular and macrovascular
complications. Diabetes Care 2001; 24: 956-7.
Tatoń J. Pathophysiological Background for „shared" diabetological and opthalmological care- what
opthalmologist may expect from diabetologist? Medycyna Metab. 2007; 3.
Toubi E, Kessel A, Mahmudov Z, Hallas K, Rozenbaum M, Rosner I Increased spontaneous
apoptosis of CD4+CD25+ T cells in patients with active rheumatoid arthritis is reduced by
infliximab. Ann NY Acad Sci 2005; 1051:506-514.
Tsuji NM, Nowak B. IL-18 and antigen-specific CD4(+) regulatory T cells in Peyer's patches. Ann N
Y Acad Sci. 2004;1029:413-5.
Valencia X, Stephens G, Goldbach-Mansky R, Wilson M, Shevach EM, Lipsky PE: TNF down-
modulates the function of human CD4+ CD25
hi T regulatory cells. Blood 2006; 108: 253-261.
Verthelyi D. Sex hormones as immunomodulators in health and disease. International
Immunopharmacology 2001;1: 983-93.
Viglietta V, Baecher-Allan C, Weiner HL, Hafler DA: Loss of functional suppression by
CD4+CD25+ regulatory T cells in patients with multiple sclerosis. J Exp Med 2004; 199:971–
979.
Vogl-Willis CA, Edwards IJ: High glucose induced alterations in subendothelial matrix perlecan
leads to increases monocyte binding. Artherioscler Thromb Vasc Biol 2004; 24:858-863.
Voo KS, Wang YH, Santori FR, Boggiano C, Wang YH, Arima K, Bover L, Hanabuchi S, Khalili J,
Marinova E, Zheng B, Littman DR, Liu YJ. Identification of IL-17-producing FOXP3+
regulatory T cells in humans. Proc Natl Acad Sci U S A. 2009;106(12):4793-8.
Weiderpass E, Person I, Melhus H, Wedren S, Kindmark, A, Baron, JA. Estrogen receptor alpha gene
polymorphisms and endometrial cancer risk. Carcinogenesis. 2000;21, 623–627.
Wilke CM, Wang L, Wei S, Kryczek I, Huang E, Kao J, Lin Y, Fang J, Zou W. Endogenous
interleukin-10 constrains Th17 cells in patients with inflammatory bowel disease. J Transl
Med 2011;9:217.
39
Wiśniewski P, Myśliwska J. Relationship between the level of TNF-α, IL-6 and risk of renal
proximal tubules damage in children with newly diagnosed diabetes mellitus type 1. PJES
2005; Vol.14, Sup II:292-295.
Wong CK, Ho CY, Ko FW, Chan CH, Ho AS, Hui DS, Lam CW. Proinflammatory cytokines (IL-17,
IL-6, IL-18 and IL-12) and Th cytokines (IFN-gamma, IL-4, IL-10 and IL-13) in patients with
allergic asthma. Clin Exp Immunol 2001;125(2):177–83.
Wu AJ, Hua H, Munson SH, McDevitt HO: Tumor necrosis factor-α regulation
of CD4+CD25+ T cell levels in NOD mice. Proc Natl Acad Sci 2002; 99:12287-12292.
Wu HP, Chen CH, Hsieh HC, Liu YC. Effects of insulin and glucose on cytokine production from
peripheral blood mononuclear cells. Chang Gung Medical Journal 2008, 31, 3: 253-259.
Yoo SA, Bae DG, Ryoo JW, Kim HR, Park GS, Cho CS, Chae CB, Kim WU. Arginine-rich anti-
vascular endothelial growth factor (anti-VEGF) hexapeptide inhibits collagen-induced
arthritis and VEGF-stimulated productions of TNF-alpha and IL-6 by human monocytes. J
Immunol. 2005;174(9):5846-55.
Yoo SA, Bae DG, Ryoo JW, Kim HR, Park GS, Cho CS, Chae CB, Kim WU. Arginine-rich anti-
vascular endothelial growth factor (anti-VEGF) hexapeptide inhibits collagen-induced
arthritis and VEGF-stimulated productions of TNF-alpha and IL-6 by human monocytes. J
Immunol. 2005;174(9):5846-55.
Yue C, You X, Zhao L, Wang H, Tang F, Zhang F, et al. The effects of adalimumab and
methotrexate treatment on peripheral Th17 cells and IL-17/IL-6 secretion in rheumatoid
arthritis patients. Rheumatol Int 2010;30(12):1553–7.
Zeiser R, Zambricki EA, Leveson-Gower D, Kambham N, Beilhack A, Negrin RS. Host-derived
interleukin-18 differentially impacts regulatory and conventional T cell expansion during
acute graft-versus-host disease. Biol Blood Marrow Transplant. 2007;13(12):1427-38.
Zhang L, Li YG, Li YH, Qi L, Liu XG, Yuan CZ, Hu NW, Ma DX, Li ZF, Yang Q, Li W, Li JM.
Increased Frequencies of Th22 Cells as well as Th17 Cells in the Peripheral Blood of Patients
with Ankylosing Spondylitis and Rheumatoid Arthritis. PLoS One 2012;7(4):e31000.
Zhang Q, Cui F, Fang L, Hong J, Zheng B, Zhang JZ. TNF-α impairs differentiation and function of
TGF-β-induced Treg cells in autoimmune diseases through Akt and Smad3 signaling
pathway. J Mol Cell Biol. 2013;5(2):85-98.
40
Zhang W, Cong XL, Qin YH, He ZW, He DY, Dai SM. 14. IL-18 upregulates the production of key
regulators of osteoclastogenesis from fibroblast-like synoviocytes in rheumatoid arthritis.
Inflammation. 2013;36(1):103-9.
Zhao J, Zhao J, Perlman S. Differential effects of IL-12 on Tregs and non-Treg T cells: roles of IFN-
γ, IL-2 and IL-2R. PLoS One. 2012;7(9):e46241.
Zhao Z, Yu S, Fitzgerald DC, Elbehi M, Ciric B, Rostami AM, Zhang GX. IL-12R beta 2 promotes
the development of CD4+CD25+ regulatory T cells. J Immunol. 2008 Sep 15;181(6):3870-6.
5. OMÓWIENIE POZOSTAŁYCH OSIĄGNIĘĆ NAUKOWO-BADAWCZYCH
5.1. Publikacje
Jestem autorem publikacji o łącznej wartości IF 31.605; MNiSzW: 271.
Liczba cytowań wg bazy Web of Science – 29
Indeks Hirsha wg bazy Web of Science - 4
Liczba cytowań wg bazy Scopus – 42
Indeks Hirsha wg bazy Scopus – 5
Liczba cytowań wg bazy Google Scholar Citations – 75
Indeks Hirsha wg bazy Google Scholar Citations – 5
LISTA PUBLIKACJI NIE WCHODZĄCYCH W SKŁAD OSIĄGNIĘCIA W
ROZUMIENIU ART. 16 UST. 2 USTAWY Z DNIA 14 MARCA 2003 R. O
STOPNIACH NAUKOWYCH I TYTULE NAUKOWYM ORAZ O STOPNIACH I
TYTULE W ZAKRESIE SZTUKI (DZ. U. NR 65, POZ.595 ZE ZM.)
1. J Myśliwska, M Ryba-Stanisławowska, M Smardzewski, B Słomiński, M Myśliwiec,
J Siebert. Enhanced apoptosis of monocytes from complication-free juvenile-onset
41
diabetes mellitus type 1 may be ameliorated by TNF-α inhibitors.Mediators of
Inflammation. 2014; 2014:946209. IF: 3.882; MNiSzW: 30. Praca oryginalna,
jeszcze nie była cytowana.
2. M Ryba-Stanisławowska, K Rybarczyk-Kapturska, M Myśliwiec, J Myśliwska.
Elevated Levels of Serum IL-12 and IL-18 are Associated with Lower Frequencies of
CD4+CD25highFOXP3+ Regulatory T cells in Young Patients with Type 1 Diabetes
Inflammation 2014 [Epub ahead of print] DOI: 10.1007/s10753-014-9878-1 IF:
2.457; MNiSzW: 20. Praca oryginalna, jeszcze nie była cytowana.
3. M Ryba-Stanisławowska, M Stanisławowski, J Myśliwska. Effector and regulatory
T cell subsets in diabetes-associated inflammation. Is there a connection with ST2/IL-
33 axis? Perspective. Autoimmunity. 2014, [Epub ahead of print] DOI:
10.3109/08916934.2014.886198. IF: 2.767; MNiSzW: 20. Praca przeglądowa,
jeszcze nie była cytowana.
4. M Ryba-Stanisławowska, M Skrzypkowska, M Myśliwiec, J Myśliwska. Loss of the
balance between CD4(+)Foxp3(+) regulatory T cells and CD4(+)IL17A(+) Th17 cells
in patients with type 1 diabetes. Hum Immunol. 2013;74(6):701-7. IF: 2.298;
MNiSzW: 25. Praca oryginalna, cytowana 7 razy.
5. M Ryba, K Rybarczyk-Kapturska, K Zorena, M Myśliwiec, J Myśliwska. Lower
frequency of CD62Lhigh
and higher frequency of TNFR2+ Tregs are associated with
inflammatory conditions in type 1 diabetic patients. Mediat. Inflamm. 2011, 2011. nr
645643. IF: 3.263; MNiSzW: 20. Praca orginalna, cytowana 7 razy.
6. M Ryba, Ł Hak, K Zorena, M Myśliwiec, J Myśliwska. Limfocyty T regulatorowe z
ekspresją L-selektyny u dzieci i młodzieży z przerwlekłą cukrzycą typu 1. Regulatory
T lymphocytes expressing L-selectin in children and adolescents with type 1 diabetes
mellitus. Pediatr. Endocrinol. Diabet. Metab. 2010; vol. 16, nr 1, s. 12-16. ; MNiSzW:
9. Praca orginalna, cytowana 2 razy.
7. M Ryba, J Myśliwska. Limfocyty T CD4+CD25+Foxp3+ : naturalnie występujące
limfocyty T regulatorowe. CD4+CD25+Foxp3+ T lumphocytes : naturally occuring
regulatory T cells. Pediatr. Endocrinol. Diabet. Metab. 2010; vol. 16, nr 4, s. 289-294.
MNiSzW: 9. Praca przeglądowa, cytowana 3 razy.
8. M Ryba, J Myśliwska. TNF-α, cukrzyca typu 1 i limfocyty T regulatorowe. TNF-α,
diabetes type 1 and regulatory T cells. Pediatr. Endocrinol. Diabet. Metab. 2010; vol.
16, nr 4, s. 295-300. MNiSzW: 9. Praca przeglądowa, nie była cytowana.
42
9. M Ryba, Ł Hak, K Zorena, M Myśliwiec, J Myśliwska. CD4+Foxp3+ regulatory T
lymphocytes expressing CD62L in patients with long-standing diabetes type 1. Centr.
Eur. J. Immunol. 2009; vol. 34, nr 2, s. 90-93. MNiSzW: 6. Praca orginalna, cytowana
4 razy.
10. L Kaszubowska, A Detlaff-Pokora, Ł Hak, M Szaryńska, M Ryba, J Myśliwska, A
Myśliwski. Successful ageing of nonagenarians is related to the sensitivity of NK cells
to activation. J. Physiol. Pharmacol. 2008; vol. 59, supp. 9, s. 187-199. IF: 2.631;
MNiSzW: 24. Praca orginalna, cytowana 5 razy.
11. Ł Hak, J Więckiewicz, J Myśliwska, M Ryba, M Myśliwiec, K Zorena. The
CD3+CD8+CD28- and CD3+CD8+CD57+ regulatory T lymphocytes in patients with
type 1 diabetes. Pol. J. Environ. Stud. 2007; vol. 16, nr 6D, s. 212-215. IF: 0.627;
MNiSzW: 10. Praca orginalna, cytowana 1 raz.
12. M Ryba, J Myśliwska. Biologia naturalnych limfocytów regulatorowych
CD4+CD25
+. Biology of naturally arising CD4
+ CD25
+regulatory T cells. Post. Biol.
Kom. 2006; t. 33, nr 3, s. 427-436. MNiSzW: 5. Praca przeglądowa, cytowana 2 razy.
5.2. Udział w konferencjach krajowych i międzynarodowych
Łączna liczba doniesień zjazdowych: 34 ( w tym po uzyskaniu stopnia doktora: 15), w tym:
• międzynarodowe: 3.
• krajowe: 31.
5.2.1.Wygłoszone wykłady i referaty:
Konferencje międzynarodowe:
1. M Ryba, Ł Hak, K Zorena, M Myśliwiec, J Myśliwska. Anti-TNF treatment
influences the frequencies of CD4+FOXP3
+ regulatory T cell subsets in patients with
long standing diabetes type 1. Immunity for Life. Immunology for Health. 2nd
European Congress of Immunology, Berlin, Niemcy, 2009.
Konferencje krajowe:
43
1. M Ryba. Limfocyty T regulatorowe a stan zapalny towarzyszący cukrzycy typu 1. VII
Konferencja Naukowa "Aktualne problemy immunologii doświadczalnej i klinicznej",
Olsztyn, 2012.
2. M Ryba, K Rybarczyk-Kapturska, K Zorena, M Myśliwiec, J Myśliwska. Lower
frequency of CD62Lhigh and higher frequency of TNFR2+ Tregs are associated with
inflammatory conditions in type 1 diabetic patients. XIV Congress of the Polish
Society of Experimental and Clinical Immunology, Gdańsk, Polska 2011.
3. M Ryba, Ł Hak, K Zorena, M Myśliwiec, J Myśliwska. Aktywność supresorowa
komórek CD4+CD25
+ pacjentów z przewlekłą cukrzycą typu 1 po stymulacji
przeciwciałem anty-TNF. XII Konferencja Cukrzycy Typu 1, Gdańsk, Polska 2010.
4. M Ryba, Ł Hak, K Zorena, J Myśliwska. Changes in expression of Foxp3 protein in
CD4+Foxp3+ cells from patients with long standing type 1 diabetes after in vitro
anti-TNF treatment. XIII Congress of Polish Society of Experimental and Clinical
Immunology, Kraków, Polska 2008.
5. M Ryba, L Kaszubowska, M Młotkowska, A Myśliwski. Estimation of telomerase
activity level in human stimulated and non-stimulated NK cells. 13th International
Students` Scientific Conference for Students and Young Doctors, Gdańsk, Polska
2005.
5.2.2. Doniesienia zjazdowe
44
1. B Słomiński, U Juhas, K. Rybarczyk-Kapturska, J Myśliwska, M Myśliwiec, K
Raczyńska, M Skrzypkowska, M Ryba, A Małkiewicz. Polimorfizm genu VEGF u
chorych z cukrzycą typu 1. VIII Konferencja Naukowa "Aktualne problemy biologii
medycznej", Kazimierz Dolny, 2013.
2. M Ryba-Stanisławowska, M Skrzypkowska, B Słomiński, M Myśliwiec, J
Myśliwska. Wpływ IL-6 na populację limfocytów Treg i Th17 u pacjentów z cukrzycą
typu 1. VIII Konferencja Naukowa "Aktualne problemy biologii medycznej",
Kazimierz Dolny, 2013.
3. M. Skrzypkowska, B Słomiński, T Szmuda, M Ryba, M Kowalewska-Celejewska, J
Siebert, P Słoniewski, J Myśliwska. Wpływ nadciśnienia tętniczego na wybrane
populacje komórek krwi oraz produkcję tlenku azotu. VIII Konferencja Naukowa
"Aktualne problemy biologii medycznej", Kazimierz Dolny, 2013.
4. Ryba-Stanisławowska, M Skrzypkowska, M Myśliwiec, J Myśliwska. Zaburzenie
równowagi pomiędzy limfocytami Treg i Th17 w cukrzycy typu 1. VIII Konferencja
Naukowa "Aktualne problemy biologii medycznej", Kazimierz Dolny, 2013.
5. K Rybarczyk-Kapturska, J Myśliwska, B Słomiński, E Malinowska, M Ryba, M.
Skrzypkowska, M Smardzewski, M Myśliwiec, A Brandt, K Raczyńska. Stan zapalny
i nadciśnienie a ryzyko rozwoju retinopatii u dzieci i młodzieży z długotrwałą cukrzycą
typu 1. IV Naukowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Kardiodiabetologicznego,
Kardiodiabetologia XXI wieku, Poznań, 2012.
6. M Ryba, E Malinowska, K Rybarczyk-Kapturska, , A Brandt, M Myśliwiec, J
Myśliwska. Wpływ polimorfizmu receptora estrogenowego α na populację limfocytów
T regulatorowych CD4+FOXP3+ u dziewcząt z cukrzycą typu 1. VII Konferencja
Naukowa "Aktualne problemy immunologii doświadczalnej i klinicznej", Olsztyn,
2012.
45
7. K Rybarczyk-Kapturska, E. Malinowska, M Ryba, J Myśliwska, K Zorena, A Brandt,
M Myśliwiec, K Raczyńska, B Słomiński, M. Skrzypkowska. Związek polimorfizmu
genu receptora estrogenowego α IVS1-397T/C z poziomem chemokin u dziewczynek z
długotrwałą cukrzycą typu 1. VII Konferencja Naukowa "Aktualne problemy
immunologii doświadczalnej i klinicznej", Olsztyn, 2012.
8. P Nowakowska, A Moszczyńska, M Ryba, J Myśliwska. The frequencies of
CD4+Foxp3+ regulatory T cells and CD4+IL17A+ Th17 cells may be associated
with inflammatory conditions in type 1 diabetic patients. 16. Leipziger Workshop
Cytomics in LIFE. Incorporating: 9th International Workshop, Slide-Based
Cytometry, Leipzig, 2011.
9. A Moszczyńska, P Nowakowska, M Ryba, J Myśliwska. Th 17 response in type 1
diabetes. 16. Leipziger Workshop Cytomics in LIFE. Incorporating: 9th International
Workshop, Slide-Based Cytometry, Leipzig, 2011.
10. E Malinowska, K Rybarczyk-Kapturska, M Ryba, A Brandt, M Myśliwiec, K Zorena,
K Raczyńska, J Myśliwska. The association of IL-6 gene polymorphism C-174G with
levels of cytokines and adhesion molecules in children with diabetes type 1. XIV
Congress of the Polish Society of Experimental and Clinical Immunology, Gdańsk,
2011.
11. E. Malinowska, K Rybarczyk-Kapturska, M Ryba, A Brandt, K Zorena, M Myśliwiec
, K Raczyńska, J Myśliwska. The ATA/ATA Interleukin-10 genotype is protective from
retinopathy and nephropathy in juvenile onset type 1 diabetes mellitus. XIV Congress
of the Polish Society of Experimental and Clinical Immunology, Gdańsk, 2011.
12. B Słomiński, K Rybarczyk-Kapturska, J Myśliwska, E Malinowska, M Ryba, M
Myśliwiec. Relationship between excess body weight and the development of vascular
46
complications in children with juvenile onset type 1 diabetes mellitus. XIV Congress
of the Polish Society of Experimental and Clinical Immunology, Gdańsk, 2011.
13. M Ryba, P. Nowakowska, A. Moszczyńska, K Rybarczyk-Kapturska, M Myśliwska,
J Myśliwska. The Th17/Treg imbalance in patients with long-standing diabetes type 1.
XIV Congress of the Polish Society of Experimental and Clinical Immunology,
Gdańsk, 2011.
14. M Ryba, Ł. Hak, K Zorena, M Myśliwiec, J Myśliwska. Ekspresja czynnika
transkrypcyjnego Foxp3 w komórkach CD4+Foxp3
+ u chorych z przewlekłą cukrzycą
typu 1 po stymulacji przeciwciałem anty-TNF w warunkach in vitro. XII Konferencja
Cukrzycy Typu 1, Gdańsk, 2010.
15. M Ryba, Ł. Hak, K Zorena, M Myśliwiec, J Myśliwska. Limfocyty regulatorowe
CD4+CD25HIGH
z ekspresją L-selektyny we krwi obwodowej dzieci i młodzieży z
przewlekłą cukrzycą typu 1. XII Konferencja Cukrzycy Typu 1, Gdańsk, 2010.
16. M Ryba, Ł. Hak, K Zorena, M Myśliwiec, J Myśliwska. Limfocyty regulatorowe z
ekspresją TNFR2 u dzieci i młodzieży z przewlekłą cukrzycą typu 1. XII Konferencja
Cukrzycy Typu 1, Gdańsk, 2010.
17. M Ryba, E Malinowska, M Myśliwiec, A Brandt, K. Zorena, J Myśliwska.
Polimorfizm IVS1-397T/C genu receptora estrogenowego α a ekspresja czynnika
transkrypcyjnego Foxp3 u dziewcząt z cukrzycą typu 1. XII Konferencja Cukrzycy
Typu 1, Gdańsk, 2010.
18. M Ryba, Ł. Hak, K Zorena, M Myśliwiec, J Myśliwska. Aktywność supresorowa
komórek CD4+CD25
+ pacjentów z przewlekłą cukrzycą typu 1 po stymulacji
przeciwciałem anty-TNF. VI Konferencja Naukowo-Szkoleniowa, Aktualne problemy
profilaktyki, diagnostyki i terapii chorób zapalnych, infekcyjnych i nowotworowych,
Jurata, 2010.
47
19. J Myśliwska, Ł Hak, M Ryba, K Zorena, M Myśliwiec. Cukrzyca typu 1 jako
zagrożenie cywilizacyjne. Czy immunoterapia w cukrzycy typu 1 może być skuteczna?
V Konferencja Naukowo-Szkoleniowa : "Wpływ ksenobiotyków i zagrożeń
cywilizacyjnych na mechanizmy odporności i angiogenezy oraz możliwości
zapobiegania", Jurata, 2009.
20. M Ryba, Ł. Hak, K Zorena, M Myśliwiec, J Myśliwska. Limfocyty T regulatorowe
CD4+Foxp3+ CD62L+ u pacjentów z przewlekłą cukrzycą typu 1. V Konferencja
Naukowo-Szkoleniowa : "Wpływ ksenobiotyków i zagrożeń cywilizacyjnych na
mechanizmy odporności i angiogenezy oraz możliwości zapobiegania", Jurata, 2009.
21. L Kaszubowska, A Dettlaff-Pokora, Ł Hak, M Szaryńska, M Ryba, J Myśliwska, A
Myśliwski. Activation ability of NK cells seems to contribute to successful ageing of
nonagenarians. XIII Congress of Polish Society of Experimental and Clinical
Immunology, Kraków, 2008.
22. L Kaszubowska, A Dettlaff-Pokora, Ł Hak, M Szaryńska, M Młotkowska, M Ryba,
A. Rogowska, A Myśliwski. Ocena zależności pomiędzy długością telomerów,
aktywnością telomerazy i aktywnością biologiczną komórek NK w procesie starzenia
układu immunologicznego. XLI Sympozjum Polskiego Towarzystwa Histochemików i
Cytochemików, Stare Jabłonki,2006.
23. L Kaszubowska, Ł Hak, M Stolarek, M Ryba, A Myśliwski. Biological
characterization of natural killer cells in the process of human immunosenescence. IX
Konferencja Biologii Komórki, Łódź, 2005.
24. M. Stolarek, L Kaszubowska, M Ryba, A Myśliwski. Analysis of telomere length and
cytotoxic activity in human NK cells. 12th
International Students' Scientific Conference
for Students and Young Doctors, Gdańsk, 2004.
48
25. L Kaszubowska, M Stolarek, M Ryba, A Myśliwski. Wpływ długości telomerów na
aktywność cytotoksyczną komórek NK w procesie starzenia układu immunologicznego.
XL Sympozjum Polskiego Towarzystwa Histo- i Cytochemików, Białystok, 2004.
5.3. Udział w projektach badawczych
1. Charakterystyka osi ST2/IL-33 w przebiegu cukrzycy typu 1. wniosek o grant do
Narodowego Centrum Nauki w przygotowaniu. Rozpoczęły się już wstępne badania.
Charakter udziału w projekcie: Kierownik (przyznano zgodę Niezależnej Komisji
Bioetycznej GUMed na realizację projektu).
2. Aktywność progenitorowa komórek śródbłonka u osób z nadciśnieniem tętniczym.
Grant Narodowego Centrum Nauki o numerze 2011/01/B/NZ5/00345. Lata realizacji:
2011-2014. Charakter udziału w projekcie: Wykonawca
3. Mechanizmy molekularne związane z ekspresją rozpuszczalnej (sTNF) i błonowej
(tmTNF) formy TNFα a rozwój retinopatii w cukrzycy typu 1. Opracowanie modelu
modulacji aktywności TNFα w celu zastosowania w profilaktyce i terapii retinopatii
cukrzycowej u dzieci. Grant Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego o numerze N
N407 1730 34. Lata realizacji:2008-2011. Charakter udziału w projekcie:
Wykonawca
4. Limfocyty T regulatorowe CD4+ CD25+ jako cel terapii w leczeniu cukrzycy typu 1.
Grant Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego o numerze N N402 0975 33. Lata
realizacji: 2007-2010. Charakter udziału w projekcie: Główny Wykonawca
5.4. Krajowe i międzynarodowe nagrody za działalność naukową
49
1. Nagroda Naukowa I-go Stopnia Rektora Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego za
cykl prac pt. Charakterystyka zaburzeń regulacji odpowiedzi immunologicznej
w cukrzycy typu 1. Gdańsk, 2012.
2. Nagroda za pracę: Aktywność supresorowa komórek CD4+CD25
+ pacjentów z
przewlekłą cukrzycą typu 1 po stymulacji przeciwciałem anty-TNF prezentowaną
podczas XII Konferencji Cukrzycy Typu 1, Gdańsk, 2010.
3. Nagroda firmy Novo Nordisk –ScanBalt Master Scholarship in biotechnology and
pharmaceutical sciences –Kopenhaga, 2005.
5.5. Członkostwo w towarzystwach naukowych
Od 2008 roku jestem członkiem Polskiego Towarzystwa Immunologii Klinicznej i
Doświadczalnej.
5.6. Recenzowanie projektów badawczych
W 2013 roku zostałam zaproszona do zrecenzowania wniosku w II etapie konkursu Opus
Narodowego Centrum Nauki.
5.7. Recenzowanie publikacji w czasopismach międzynarodowych
1. Endocrine – IF 2.250
2. Clinical and Developmental Immunology – IF 3.064
3. Human Immunology – IF 2.298
4. Cytokine – IF 2.518
5.8. Kursy i szkolenia
1. 16. Leipziger Workshop Cytomics in LIFE. Incorporating: 9th International
Workshop, Slide-Based Cytometry, Leipzig. 2011.
50
2. VIII Szkoła Cytometrii Przepływowej Becton Dickinson pt.”Odkrywamy na nowo
program FACSDiva’, Serock. 2009.
3. Kurs „Medycyna Molekularna w diagnostyce i leczeniu cukrzycy” organizowany
przez Studium Medycyny Molekularnej i Klinikę Chorób Dzieci Uniwersytetu
Medycznego w Łodzi, Łódź. 2007.
5.9. Działalność dydaktyczna i organizacyjna
Od 2008 roku prowadzę zajęcia dydaktyczne dla studentów czterech kierunków: Lekarskiego
oraz English Division na Wydziale Lekarskim GUMed, Analityki Medycznej na Wydziale
Farmaceutycznym GUMed oraz Biotechnologii na Międzyuczelnianym Wydziale
Biotechnologii UG-GUMed. Dodatkowo zajmuję się opracowywaniem planów nauczania
(sylabusów) dla przedmiotów prowadzonych przez Zakład Immunologii GUMed, tj.
‘Podstawy Immunologii’, ‘Podstawy Immunologii Medycznej’, ‘Immunologia’
‘Immunology’ oraz ‘Basic Immunology’. Jestem także odpowiedzialna za przedmioty:
‘Immunologia’ dla studentów Wydziału Lekarskiego GUMed, ‘Immunology’ dla studentów
English Division Wydziału Lekarskiego GUMed oraz ‘Podstawy Immunologii Medycznej’
dla studentów Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii UG-GUMed. Do zakresu
moich obowiązków należy opracowywanie i umieszczanie w systemie extranet pomocy
naukowych z wyżej wymienionych przedmiotów. Opracowując program nauczania dla
studentów Międzyuczelnianego Wydziału Biotechnologii, wydałam pomoc naukową
w postaci skryptu: „Immunologia Molekularna. Skrypt dla studentów biotechnologii”
(Akademia Medyczna w Gdańsku 2008. ISBN 978-83-602534-5-8). Publikacja w sposób
przystępny i rzeczowy przedstawia podstawowe zagadnienia dotyczące immunologii ze
szczególnym uwzględnieniem poszczególnych grup komórek w ujęciu współczesnej
biotechnologii. Opiera się na najnowszych doniesieniach w tej dziedzinie, zamieszczonych