kelimede anlam ben

04/10/2304/10/23 TDE Öğrt. Süleyman YENİPINARTDE Öğrt. Süleyman YENİPINAR 11

KELİMEDE KELİMEDE

ANLAMANLAM

KELİMEDE ANLAMKELİMEDE ANLAMKelime (sözcük)Kelime (sözcük)

Cümlenin anlamlı en küçük birimlerine ya da tek başına anlamı Cümlenin anlamlı en küçük birimlerine ya da tek başına anlamı olmadığı hâlde cümle içinde anlam kazanan anlatım birimlerine olmadığı hâlde cümle içinde anlam kazanan anlatım birimlerine kelime denir. Kelime, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan dilin kelime denir. Kelime, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan dilin anlamlı en küçük parçasıdır. Kelimelerin belirli bir düzen içerisinde anlamlı en küçük parçasıdır. Kelimelerin belirli bir düzen içerisinde bir araya getirilmesiyle anlaşma sağlanır.bir araya getirilmesiyle anlaşma sağlanır.

KELİMEDE ANLAMKELİMEDE ANLAM Kelimeler de dil gibi canlı varlıklardır. Sahip oldukları anlamların Kelimeler de dil gibi canlı varlıklardır. Sahip oldukları anlamların dışında zamanla yeni anlamlar kazanabildikleri gibi bir anlamda dışında zamanla yeni anlamlar kazanabildikleri gibi bir anlamda birkaç kelime de kullanılabilir. Bu özellikler hem kelimenin birkaç kelime de kullanılabilir. Bu özellikler hem kelimenin kendisine ait olabilir, hem de diğer kelimelerle olan anlam ilişkisini kendisine ait olabilir, hem de diğer kelimelerle olan anlam ilişkisini gösterebilir. Burada kelimelerin anlam özelliklerinin yanı sıra gösterebilir. Burada kelimelerin anlam özelliklerinin yanı sıra kelimeler arasındaki anlam ilişkileri de karşımıza çıkmaktadır. kelimeler arasındaki anlam ilişkileri de karşımıza çıkmaktadır. Kelimeler tek başlarına anlamlı olabildikleri gibi cümlede veya söz Kelimeler tek başlarına anlamlı olabildikleri gibi cümlede veya söz içinde kullanılışlarına göre yeni anlamlar da kazanabilirler, içinde kullanılışlarına göre yeni anlamlar da kazanabilirler, aralarında anlamdaşlık sesteşlik gibi ilişkiler de barındırabilirler.aralarında anlamdaşlık sesteşlik gibi ilişkiler de barındırabilirler.Anlam bakımından kelimeler ve kelimeler arasındaki anlam Anlam bakımından kelimeler ve kelimeler arasındaki anlam ilişkileri şunlardır:ilişkileri şunlardır:


A. ANLAM BAKIMINDAN KELİMELERA. ANLAM BAKIMINDAN KELİMELER

Kelimelerin taşıdıkları anlamları maddeler Kelimelerin taşıdıkları anlamları maddeler hâlinde sıralayalım.hâlinde sıralayalım.

1. GERÇEK ANLAM (TEMEL ANLAM)1. GERÇEK ANLAM (TEMEL ANLAM)

Kelimelerin taşıdıkları ilk ve genel Kelimelerin taşıdıkları ilk ve genel anlama gerçek anlam denir. Kelimelerin anlama gerçek anlam denir. Kelimelerin sözlükteki ilk anlamıdır. Kelimenin gerçek sözlükteki ilk anlamıdır. Kelimenin gerçek anlamı, herkesçe bilinen yaygın anlamı, herkesçe bilinen yaygın anlamıdır. Buna "temel anlam" da denir.anlamıdır. Buna "temel anlam" da denir.

Meselâ, Meselâ, “ağız” dendiğinde akla ilk gelen, “ağız” dendiğinde akla ilk gelen, organ adıdır. “göz” kelimesi de öyle.organ adıdır. “göz” kelimesi de öyle.


ÖRNEKLER:ÖRNEKLER:• Soğuktan su boruları patlamış.Soğuktan su boruları patlamış.• Ayağında eski bir spor ayakkabı var.Ayağında eski bir spor ayakkabı var.• Biraz sonra toprak bir yola girdik.Biraz sonra toprak bir yola girdik.• Kanadı kırık bir martı gördüm.Kanadı kırık bir martı gördüm.• Soğuk sudan boğazı şişmişti.Soğuk sudan boğazı şişmişti.• Yataktan kalkarken başımı duvara çarptım.Yataktan kalkarken başımı duvara çarptım.• Dün gece erken yattım.Dün gece erken yattım.• Sıcak çorbayı içince rahatladım.Sıcak çorbayı içince rahatladım.• Dolaptan temiz elbiselerini çıkardı.Dolaptan temiz elbiselerini çıkardı.• Ahmet’in burnu iyi koku alır.Ahmet’in burnu iyi koku alır.• Ağzında yaralar oluşmuştu.Ağzında yaralar oluşmuştu.• Elini hırsla masaya vurdu.Elini hırsla masaya vurdu.• İri hantal gövdesini zorlukla sürüklüyor gibiydi.İri hantal gövdesini zorlukla sürüklüyor gibiydi.• Gölün kıyılarını yapraksız, bodur ağaçlar Gölün kıyılarını yapraksız, bodur ağaçlar

kuşatmıştı kuşatmıştı


2. YAN ANLAM2. YAN ANLAMTemel anlamıyla bağlantılı olarak zamanla ortaya Temel anlamıyla bağlantılı olarak zamanla ortaya

çıkan değişik anlamlara yan anlam denir. çıkan değişik anlamlara yan anlam denir. Sözcüğün gerçek anlamının dışında, ancak Sözcüğün gerçek anlamının dışında, ancak gerçek anlamıyla az çok yakınlık taşıyan yeni gerçek anlamıyla az çok yakınlık taşıyan yeni anlamlar kazanması yan anlamı oluşturur. Bir anlamlar kazanması yan anlamı oluşturur. Bir sözcüğün yan anlam kazanmasında genellikle sözcüğün yan anlam kazanmasında genellikle yakıştırma ve benzerlik ilgisi etkili olmaktadır.yakıştırma ve benzerlik ilgisi etkili olmaktadır.

• Meselâ Meselâ “göz”“göz” dendiğinde akla ilk gelen, dendiğinde akla ilk gelen, kelimenin temel anlamı olan organ adıdır. Ama kelimenin temel anlamı olan organ adıdır. Ama “iğnenin gözü”, “çantanın gözü”, masanın “iğnenin gözü”, “çantanın gözü”, masanın gözü” tamlamalarındaki anlamlar benzetme gözü” tamlamalarındaki anlamlar benzetme yoluyla kazandırılmış yeni anlamlardır. Bunlara yoluyla kazandırılmış yeni anlamlardır. Bunlara da yan anlam denir.da yan anlam denir.

• Meselâ, Meselâ, “düşmek”“düşmek” kelimesi kelimesi “Meyveler tek tek “Meyveler tek tek yere düştü”yere düştü” cümlesinde temel anlamda; cümlesinde temel anlamda; “Çocuğun pantolonu düşüyordu”, “Bu yılın ilk “Çocuğun pantolonu düşüyordu”, “Bu yılın ilk karı düştü”karı düştü” ve ve “Kavakların gölgesi yola düştü”“Kavakların gölgesi yola düştü” cümlelerinde yan anlamdadır.cümlelerinde yan anlamdadır.


ÖRNEKLERÖRNEKLER•Beşiktaş sırtlarına ağaç dikiyorlar. Beşiktaş sırtlarına ağaç dikiyorlar. (arka taraf)(arka taraf)•Gülün tomurcukları sabahleyin patlamış.Gülün tomurcukları sabahleyin patlamış.•Uçağın kanadı havada parçalanmış.Uçağın kanadı havada parçalanmış.•Başı kırık bir çiviyi sökmeye uğraşıyor.Başı kırık bir çiviyi sökmeye uğraşıyor.•Bu dalda başarılı olabileceğimi sanıyorum.Bu dalda başarılı olabileceğimi sanıyorum.•Köprünün ayağına bomba koymuşlar.Köprünün ayağına bomba koymuşlar.•Şişeyi boğazına kadar doldurdu.Şişeyi boğazına kadar doldurdu.•Kapının kolunu kırınca babamdan azar Kapının kolunu kırınca babamdan azar

işittim.işittim.•Benim yetiştirdiğim öğrenciler daha Benim yetiştirdiğim öğrenciler daha

başarılı.başarılı.•Yokuşun başına kadar koştuk Yokuşun başına kadar koştuk


SOMUTLAŞTIRMA-SOMUTLAŞTIRMA-SOYUTLAŞTIRMASOYUTLAŞTIRMA• Somutlaşma ve soyutlaşma:Somutlaşma ve soyutlaşma: Dilimizde Dilimizde

kelimeler sadece bir anlamda kullanılamaz. kelimeler sadece bir anlamda kullanılamaz. Yani bir kelime birden fazla yerde ve çok Yani bir kelime birden fazla yerde ve çok farklı anlamlarda kullanılabilir. Onun için farklı anlamlarda kullanılabilir. Onun için somutlaşma ve soyutlaşma, dilimizdeki somutlaşma ve soyutlaşma, dilimizdeki kelimeler için her zaman mümkündür. kelimeler için her zaman mümkündür. Somut anlamıyla “geçilen yer” demek olan Somut anlamıyla “geçilen yer” demek olan “yol”“yol” kelimesi “ kelimesi “yöntem, metotyöntem, metot” anlamına ” anlamına gelerek soyutlaşmıştır.gelerek soyutlaşmıştır.

• Yakıştırmaca:Yakıştırmaca: Kendi adı olmayan ya da adı Kendi adı olmayan ya da adı olduğu hâlde bilinmeyen varlıklar çeşitli olduğu hâlde bilinmeyen varlıklar çeşitli özellikleri nedeniyle uygun olan kelimelerle özellikleri nedeniyle uygun olan kelimelerle adlandırılır. Buna yakıştırmaca denir. Uçağın adlandırılır. Buna yakıştırmaca denir. Uçağın kanadı, masanın gözü, ayakkabının burnu vbkanadı, masanın gözü, ayakkabının burnu vb


ÖRNEKÖRNEK•→→Somutlaştırma:Somutlaştırma: Dildeki soyut Dildeki soyut

kavramları somut kavramlardan kavramları somut kavramlardan yararlanarak anlatma olayıdır.yararlanarak anlatma olayıdır.

•Çiğnendi yine yeminler Çiğnendi yine yeminler

•Onu bir gün görmesem içim yanar.Onu bir gün görmesem içim yanar.

•→→Soyutlaştırma:Soyutlaştırma: Somut anlamlı Somut anlamlı sözcüğün soyut anlamda sözcüğün soyut anlamda kullanılmasıdır. kullanılmasıdır.

•O gün dünyam alt üst oldu. O gün dünyam alt üst oldu.

• Kafa yok ki anlasın. Kafa yok ki anlasın.


3. MECAZ ANLAM3. MECAZ ANLAM

•Bir sözcüğün gerçek anlamından Bir sözcüğün gerçek anlamından bütünüyle uzaklaşarak kazandığı yeni bütünüyle uzaklaşarak kazandığı yeni anlama anlama mecaz anlammecaz anlam denir. denir.

•Başka bir deyişle bir kelimenin, gerçek Başka bir deyişle bir kelimenin, gerçek anlamı dışında, başka bir kelimenin anlamı dışında, başka bir kelimenin yerine kullanılması sonucu ortaya çıkan yerine kullanılması sonucu ortaya çıkan anlamdır. anlamdır.

•Bu kullanımda anlatımı renklendirmek Bu kullanımda anlatımı renklendirmek ve kuvvetlendirmek esastır. Mecaz ve kuvvetlendirmek esastır. Mecaz anlamda iki kelime bir yönüyle benzerlik anlamda iki kelime bir yönüyle benzerlik ilgisi kurularak birbirine benzetilmiştir.ilgisi kurularak birbirine benzetilmiştir.


ÖRNEKLERÖRNEKLER•Bu konuyu bir daha Bu konuyu bir daha

açmayacağım.açmayacağım.

•Derdim çoktur, hangisine Derdim çoktur, hangisine yanayım.yanayım.

•Doktora boş gözlerle bakıyordu.Doktora boş gözlerle bakıyordu.

•Bu şarkıya bayılıyorum.Bu şarkıya bayılıyorum.

•Tatlı sözlerle babasının gönlünü Tatlı sözlerle babasının gönlünü aldı.aldı.

•Yakında savaş patlayacak.Yakında savaş patlayacak.


→→Ad Aktarması Ad Aktarması (Ad değişimi, Düz Değişmece, Mecaz-ı Mürsel)(Ad değişimi, Düz Değişmece, Mecaz-ı Mürsel)• Bir sözün benzetme amacı gütmeden başka bir sözün yerine Bir sözün benzetme amacı gütmeden başka bir sözün yerine

kullanılmasıdır.kullanılmasıdır.

• İÇ DIŞ İLİŞKİSİİÇ DIŞ İLİŞKİSİ: Kazan kaynayınca ateşten indirin.: Kazan kaynayınca ateşten indirin. Ayran şişesini bir dikişte içti.Ayran şişesini bir dikişte içti.

• PARÇA BÜTÜN İLİŞ.PARÇA BÜTÜN İLİŞ. : Bir hilal uğruna Ya Rab ne güneşler : Bir hilal uğruna Ya Rab ne güneşler batıyor. / Gemimiz nihayet Marmaris’e yanaştı. batıyor. / Gemimiz nihayet Marmaris’e yanaştı.

• NEDEN-SONUÇ İLİŞ.NEDEN-SONUÇ İLİŞ. : Rahmet yağmazsa ürünler iyi : Rahmet yağmazsa ürünler iyi yetişemez. / yetişemez. /

• SANATÇI ESER İLİŞ.SANATÇI ESER İLİŞ. : Bizler Yahya Kemal’i okuyarak yetiştik. : Bizler Yahya Kemal’i okuyarak yetiştik. Şimdi de biraz Yunus’u okuyalım.Şimdi de biraz Yunus’u okuyalım.

• YER-YÖN, BÖLGE, ÇAĞ, İNSAN İLİŞ. :YER-YÖN, BÖLGE, ÇAĞ, İNSAN İLİŞ. : • Dünya uyanıkken uyumak maskaralıktır. / Törende bütün Dünya uyanıkken uyumak maskaralıktır. / Törende bütün

kasaba toplanmıştı. / Çevremizi temiz tutup yeşili korumalıyız. kasaba toplanmıştı. / Çevremizi temiz tutup yeşili korumalıyız.

• SOMUT-SOYUT İLİŞ.SOMUT-SOYUT İLİŞ. : Gençlik; kafası ve yüreğiyle bizimledir. : Gençlik; kafası ve yüreğiyle bizimledir.


ÖRNEKLERÖRNEKLER•Dalgalan sen de şafaklar gibi Dalgalan sen de şafaklar gibi

ey nazlı hilâley nazlı hilâl

•Bereket yağıyor; çiftçinin yüzü Bereket yağıyor; çiftçinin yüzü gülecek.gülecek.

•Ayağını çıkarmadan girebilirsin.Ayağını çıkarmadan girebilirsin.

•Bu olaylara Ankara sessiz Bu olaylara Ankara sessiz kalıyor.kalıyor.

•Orhan Veli’yi okur musun?Orhan Veli’yi okur musun?


4. DEYİMLER4. DEYİMLER

•Deyim, en az iki kelimenin Deyim, en az iki kelimenin kalıplaşarak yeni bir anlam kalıplaşarak yeni bir anlam kazanmasıyla oluşan kazanmasıyla oluşan mecazlı sözlerdir. mecazlı sözlerdir. Kelimelerden biri veya her Kelimelerden biri veya her ikisi anlam kaybına uğrar.ikisi anlam kaybına uğrar.


ÖRNEKLERÖRNEKLER• Bu sözlerle Bu sözlerle gönlümü almışgönlümü almış mı oldun? mı oldun?• Kendi düşüncelerinde Kendi düşüncelerinde ayak diriyordu.ayak diriyordu.• Korktuğu başına gelmişKorktuğu başına gelmiş, arabası bozulmuştu., arabası bozulmuştu.• Her gördüğüne Her gördüğüne dudak büküyordududak büküyordu..• Senin yaptığın Senin yaptığın pire için yorgan yakmak.pire için yorgan yakmak.• İki genç adam İki genç adam boğaz boğaza geldi.boğaz boğaza geldi.• Olur olmaz konularla baş ağrıtmayı seversin.Olur olmaz konularla baş ağrıtmayı seversin.• Bu şekilde anlatırsanız Bu şekilde anlatırsanız aklı yatar.aklı yatar.• Matematiği Matematiği aklım almıyoraklım almıyor....• Öğrenciler, beni Öğrenciler, beni can kulağı ile dinliyordu.can kulağı ile dinliyordu.• Hiçbir işte Hiçbir işte dikiş tutturamamıştı.dikiş tutturamamıştı.• Bizimkinin iyice Bizimkinin iyice çenesi düştü.çenesi düştü.• Göze girmekGöze girmek için her şeyi yapıyor. için her şeyi yapıyor.• İşin ağırlığın İşin ağırlığın gözümüzü korkutmuştugözümüzü korkutmuştu..• Bu soruya Bu soruya kafa yormanıkafa yormanı istemiştim. istemiştim.• Çocuk Çocuk eli uzun birieli uzun biri, cüzdanımı almış., cüzdanımı almış.• Burası çok Burası çok ayak altıayak altı, şurada duralım., şurada duralım.


Deyimlerin özellikleri:Deyimlerin özellikleri:a)a) Deyimler kalıplaşmış sözlerdir. Deyimler kalıplaşmış sözlerdir. b)b) Sözcüklerin yerleri değiştirilemez, Sözcüklerin yerleri değiştirilemez,

herhangi biri atılamaz, yerlerine herhangi biri atılamaz, yerlerine başka kelimeler konulamaz.başka kelimeler konulamaz.

Meselâ Meselâ "yüzün ak olsun" yerine "yüzün ak olsun" yerine "yüzün beyaz olsun" denilemez,"yüzün beyaz olsun" denilemez,

"ocağına incir ağacı dikmek" yerine "ocağına incir ağacı dikmek" yerine "ocağına çam ağacı dikmek" "ocağına çam ağacı dikmek" denilemez,denilemez,

"ayıkla pirincin taşını" yerine "ayıkla "ayıkla pirincin taşını" yerine "ayıkla bulgurun taşını" denilemez,bulgurun taşını" denilemez,


c)c) Deyimler kısa ve özlü anlatımlardır. Deyimler kısa ve özlü anlatımlardır.

Az sözle çok şey anlatırlar: Az sözle çok şey anlatırlar:

““Çam sakızı çoban armağanı”, “dili Çam sakızı çoban armağanı”, “dili çözül-”, “dilinde tüy bit-”, “dilini yut-”çözül-”, “dilinde tüy bit-”, “dilini yut-”

d)d) Deyimler en az iki sözcükten oluşurlar. Deyimler en az iki sözcükten oluşurlar.

ağzı açık, kulağı delik,ağzı açık, kulağı delik,

eli uzun, kaşla göz arasında,eli uzun, kaşla göz arasında,

bulanık suda balık avla-, dikiş tutturama-,bulanık suda balık avla-, dikiş tutturama-,

can kulağı ile dinle-, köprüleri at-,can kulağı ile dinle-, köprüleri at-,

pire için yorgan yak-, pişmiş aşa su kat pire için yorgan yak-, pişmiş aşa su kat


e)e) Deyimler özel anlamlı sözlerdir. Deyimler özel anlamlı sözlerdir. Deyimler genel yargı bildirmezlerDeyimler genel yargı bildirmezler.. Deyimler bir kavramı belirtmek için Deyimler bir kavramı belirtmek için bulunmuş sözlerdir. Öğütte bulunmazlar. bulunmuş sözlerdir. Öğütte bulunmazlar.

• Atasözleri ise genel anlamlı sözlerdir. Atasözleri ise genel anlamlı sözlerdir. Ders vermek, öğütte bulunmak için Ders vermek, öğütte bulunmak için ortaya konulmuşlardır. Deyimle ortaya konulmuşlardır. Deyimle atasözünü ayıran en önemli nitelik budur. atasözünü ayıran en önemli nitelik budur.

Meselâ:Meselâ: "İşleyen demir ışıldar" atasözüdür. "İşleyen demir ışıldar" atasözüdür. Çalışmanın önemini anlatmaktadır. Bu Çalışmanın önemini anlatmaktadır. Bu yargı dünyanın her yerindeki insan için yargı dünyanın her yerindeki insan için geçerlidir.geçerlidir.


f)f) Deyimlerin çoğunda kelimeler gerçek Deyimlerin çoğunda kelimeler gerçek anlamından çıkarak mecaz anlam anlamından çıkarak mecaz anlam kazanmışlardır. kazanmışlardır.

Çantada keklik, ağzı açık, kulağı delik, abayı Çantada keklik, ağzı açık, kulağı delik, abayı yakmak, devede kulak, hapı yutmak, fol yakmak, devede kulak, hapı yutmak, fol yok yumurta yok, hem nalına hem mıhına, yok yumurta yok, hem nalına hem mıhına, ne şiş yansın ne kebap, ben diyorum ne şiş yansın ne kebap, ben diyorum hadımım, o soruyor kaç çocuğun var?hadımım, o soruyor kaç çocuğun var?

Bazı deyimler ise anlamlarından Bazı deyimler ise anlamlarından çıkmamışlardır:çıkmamışlardır: Çoğu gitti azı kaldı, ismi Çoğu gitti azı kaldı, ismi var cismi yok, adet yerini bulsun, Allah var cismi yok, adet yerini bulsun, Allah bana ben de sana, yükte hafif pahada ağır, bana ben de sana, yükte hafif pahada ağır, özrü kabahatinden büyük, dosta düşmana özrü kabahatinden büyük, dosta düşmana karşı, iyi gün dostu, canı sağ olsun ..karşı, iyi gün dostu, canı sağ olsun ..


5. TERİM ANLAM5. TERİM ANLAMBir bilim, sanat ya da meslek dalıyla ilgili Bir bilim, sanat ya da meslek dalıyla ilgili

bir kavramı karşılayan kelimelere terim bir kavramı karşılayan kelimelere terim denir. Terimlerin anlamları dar ve denir. Terimlerin anlamları dar ve sınırlıdır.sınırlıdır.

Örnek:Örnek: "Ekvator" kelimesi tek bir anlama "Ekvator" kelimesi tek bir anlama gelir ve tek bir nesneyi karşılar.gelir ve tek bir nesneyi karşılar.

Örnek:Örnek: kök, mısra, muson. kök, mısra, muson.““yüklem, özne, kök, zarf”, dil bilgisi yüklem, özne, kök, zarf”, dil bilgisi

terimleri; “üçgen, daire, çap”, kelimeleri terimleri; “üçgen, daire, çap”, kelimeleri de geometri terimleridir.de geometri terimleridir.

Terimler halkın söz varlığında yer almaz, Terimler halkın söz varlığında yer almaz, ama halk ağzında kullanılıp da sonradan ama halk ağzında kullanılıp da sonradan terim özelliği kazanmış kelimeler vardır.terim özelliği kazanmış kelimeler vardır.


ÖRNEKLERÖRNEKLER

•Boğaz’ı geçip Karadeniz’e Boğaz’ı geçip Karadeniz’e ulaştık.ulaştık.

•Ayağı olmayan göllerde tuz Ayağı olmayan göllerde tuz oranı yüksek olur.oranı yüksek olur.

•Ağacın kökleri çok derinde.Ağacın kökleri çok derinde.

•Üçgenin iç açıları toplamı Üçgenin iç açıları toplamı 180’dir.180’dir.


6. ARGO ANLAM6. ARGO ANLAMSadece belli bir topluluk ya da meslek tarafından Sadece belli bir topluluk ya da meslek tarafından

kullanılan özel sözcüklerden oluşan dile argo kullanılan özel sözcüklerden oluşan dile argo denir.denir.

• Argo, dil içinde bir dil gibidir.Argo, dil içinde bir dil gibidir.• Külhanbeylerinin anlaşma vasıtası da denebilir. Külhanbeylerinin anlaşma vasıtası da denebilir.

Küfürle karıştırılmamalıdır.Küfürle karıştırılmamalıdır.• Argonun varlık sebebi kolay ve çekici anlatımı Argonun varlık sebebi kolay ve çekici anlatımı

yakalama isteğidir.yakalama isteğidir.• Şekil ev anlamda ölçüsüzlük ve mübalâğa Şekil ev anlamda ölçüsüzlük ve mübalâğa

esastır.esastır.• Bağımsız ve sorumsuz yaşayışın dilidir de Bağımsız ve sorumsuz yaşayışın dilidir de

denebilir.denebilir.• Her şeye küfür kelimeleri kullanmadan Her şeye küfür kelimeleri kullanmadan

küfredilir.küfredilir.• ““Canına yandığımın dünyası” gibiCanına yandığımın dünyası” gibi


ÖRNEKLERÖRNEKLER•aklına tükürmek: birinin düşüncesini aklına tükürmek: birinin düşüncesini

beğenmemekbeğenmemek

•mektep çocuğu: acemi, toymektep çocuğu: acemi, toy

•zokayı yutmak: aldatılıp zarara zokayı yutmak: aldatılıp zarara sokulmaksokulmak

•yutmak: iyice eksiksiz olarak yutmak: iyice eksiksiz olarak öğrenmeköğrenmek

•arakçı: hırsızarakçı: hırsız

•bal kabağı: aptal, beyinsizbal kabağı: aptal, beyinsiz

•çakmak: sınıfta kalmakçakmak: sınıfta kalmak


7. SOYUT ANLAM7. SOYUT ANLAM

•Beş duyu organından biriyle Beş duyu organından biriyle algılanamayan, maddesi algılanamayan, maddesi olmayan, varlıkları inançla ve his olmayan, varlıkları inançla ve his ile bilinen kavram ve varlıkları ile bilinen kavram ve varlıkları karşılayan kelimelere soyut karşılayan kelimelere soyut kelimeler denir; bu kelimelerin kelimeler denir; bu kelimelerin gösterdiği anlam özelliklerine de gösterdiği anlam özelliklerine de soyut anlam denir.soyut anlam denir.

•Hayal, rüya, düşünce, menfaat, Hayal, rüya, düşünce, menfaat, sevgi, korku, güzellik...sevgi, korku, güzellik...


8. SOMUT ANLAM8. SOMUT ANLAM

• Beş duyu organında biriyle algılanabilen, Beş duyu organında biriyle algılanabilen, maddesi olan kavram ve varlıkları maddesi olan kavram ve varlıkları karşılayan kelimelere somut kelimeler karşılayan kelimelere somut kelimeler denir; bu kelimelerin gösterdiği anlam denir; bu kelimelerin gösterdiği anlam özelliklerine de somut anlam denir.özelliklerine de somut anlam denir.

• Ağaç, taş, ev, mavi, soğuk, su, masa, yol, Ağaç, taş, ev, mavi, soğuk, su, masa, yol, yürümek, koşmak...yürümek, koşmak...

• Soyut anlamlı kelimeler mecazlı Soyut anlamlı kelimeler mecazlı kullanılarak somuta aktarılabilir.kullanılarak somuta aktarılabilir.

• ““Yazınızda kuru bir anlatım görüyorum.”Yazınızda kuru bir anlatım görüyorum.”

• ““Adam yıldızlara basa basa yürüyordu.”Adam yıldızlara basa basa yürüyordu.”


B. KELİMELER ARASINDAKİ ANLAM İLİŞKİLERİB. KELİMELER ARASINDAKİ ANLAM İLİŞKİLERİ

1. EŞ ANLAMLI KELİMELER1. EŞ ANLAMLI KELİMELER• Yazılış ve okunuş bakımından farklı fakat anlamca aynı olan Yazılış ve okunuş bakımından farklı fakat anlamca aynı olan

kelimelerdir. Bu tür kelimeler birbirlerinin yerini tutabilir. kelimelerdir. Bu tür kelimeler birbirlerinin yerini tutabilir. Anlamdaş kelimelerin birisi genelde yabancı kökenlidir.Anlamdaş kelimelerin birisi genelde yabancı kökenlidir.

• kıymet-değer, cevap-yanıt, sene-yıl, medeniyet-uygarlık, kıymet-değer, cevap-yanıt, sene-yıl, medeniyet-uygarlık, imkân-olanak, acele-ivedi, zelzele-deprem, yoksul-fakir, imkân-olanak, acele-ivedi, zelzele-deprem, yoksul-fakir, misafir-konuk, sınav-imtihan, yöntem-metot, mesele-sorun, misafir-konuk, sınav-imtihan, yöntem-metot, mesele-sorun, fiil-eylem, kelime-sözcük, vasıta-araç...fiil-eylem, kelime-sözcük, vasıta-araç...

• Fakat bazı durumlarda anlamdaş kelimeler birbirinin yerini Fakat bazı durumlarda anlamdaş kelimeler birbirinin yerini tutamaz: “kara bahtlı” kelime grubunda “kara” kelimesinin tutamaz: “kara bahtlı” kelime grubunda “kara” kelimesinin yerine “siyah” kelimesini kullanamazsınız. Çünkü iki yerine “siyah” kelimesini kullanamazsınız. Çünkü iki kelimenin (kökeni ne olursa olsun) anlamdaş veya yakın kelimenin (kökeni ne olursa olsun) anlamdaş veya yakın anlamlı olabilmesi için aynı anlam özelliğini taşımaları anlamlı olabilmesi için aynı anlam özelliğini taşımaları gerekir.gerekir.

• Türkçe kelimeler arasında da eş anlamlılık olabilir:Türkçe kelimeler arasında da eş anlamlılık olabilir:

• deprem-yer sarsıntısı-zelzele,deprem-yer sarsıntısı-zelzele,

• kimi zaman-ara sıra-zaman zaman-arada bir-bazenkimi zaman-ara sıra-zaman zaman-arada bir-bazen


•2. YAKIN ANLAMLI 2. YAKIN ANLAMLI KELİMELERKELİMELER

•Yazılışı ve okunuşu farklı olan, Yazılışı ve okunuşu farklı olan, anlamdaş gibi göründüğü anlamdaş gibi göründüğü hâlde birbirinin yerini hâlde birbirinin yerini tamamen tutamayan, yani tamamen tutamayan, yani aralarında anlam ayrıntısı aralarında anlam ayrıntısı bulunan kelimelerdir. Bunlar bulunan kelimelerdir. Bunlar çoğunlukla Türkçe çoğunlukla Türkçe kelimelerdir.kelimelerdir.


ÖRNEKLERÖRNEKLER• göndermek-yollamak, bezmek-bıkmak-usanmak, göndermek-yollamak, bezmek-bıkmak-usanmak,

dilemek-istemek, çevirmek-döndürmek, söylemek-dilemek-istemek, çevirmek-döndürmek, söylemek-demek-konuşmak, eş-dost, hısım-akraba, bakmak-demek-konuşmak, eş-dost, hısım-akraba, bakmak-seyretmek,seyretmek,

• Kardeşim sana küsmüş.Kardeşim sana küsmüş.• Kardeşim sana kırılmış.Kardeşim sana kırılmış.• Kardeşim sana gücenmiş.Kardeşim sana gücenmiş.• Kardeşim sana darılmış.Kardeşim sana darılmış.• Birinci cümlede bir "kesinlik ve aşırılık" anlamı, ikinci Birinci cümlede bir "kesinlik ve aşırılık" anlamı, ikinci

cümlede bir "esneklik, hatta hoşgörü" anlamı, üçüncü cümlede bir "esneklik, hatta hoşgörü" anlamı, üçüncü cümlede "üzülmek" anlamı, dördüncü cümlede cümlede "üzülmek" anlamı, dördüncü cümlede "gücenip görüşmez olmak" anlamı vardır."gücenip görüşmez olmak" anlamı vardır.

• Ben her sorunla başa çıkarım. (baş etmek)Ben her sorunla başa çıkarım. (baş etmek)• Bu kadar yürekten çağırma beni. (candan)Bu kadar yürekten çağırma beni. (candan)• Davranışları hiçbir zaman içtenlikli değildi. (yürekten, Davranışları hiçbir zaman içtenlikli değildi. (yürekten,

candan)candan)• Yaptığı işi önemsemiyordu. (özen göstermiyordu.)Yaptığı işi önemsemiyordu. (özen göstermiyordu.)


3. ZIT ANLAMLI KELİMELER3. ZIT ANLAMLI KELİMELERAnlamca birbirinin karşıtı olan Anlamca birbirinin karşıtı olan

kelimelerdir.kelimelerdir.Siyah-beyaz, uzun-kısa, aşağı-Siyah-beyaz, uzun-kısa, aşağı-

yukarı, ileri-geri, var-yok, gelmek-yukarı, ileri-geri, var-yok, gelmek-gitmek,gitmek,

Tüm kelimelerin zıt anlamlısı Tüm kelimelerin zıt anlamlısı yoktur. Eylemlerde de durum yoktur. Eylemlerde de durum aynıdır. Bir eylemin olumsuzu o aynıdır. Bir eylemin olumsuzu o eylemin karşıtı satılmaz.eylemin karşıtı satılmaz.

““sevinmek” karşıtı “sevinmemek” sevinmek” karşıtı “sevinmemek” değil “değil “üzülmek”tir.üzülmek”tir.


• 4. EŞ SESLİ KELİMELER4. EŞ SESLİ KELİMELER

•Yazılışı ve okunuşu aynı olduğu Yazılışı ve okunuşu aynı olduğu hâlde anlamları farklı olan hâlde anlamları farklı olan kelimelerdir. Bunlar yalın hâlde kelimelerdir. Bunlar yalın hâlde olabildikleri gibi ek almış hâlde olabildikleri gibi ek almış hâlde de olabilirler. Şiirde cinas olarak de olabilirler. Şiirde cinas olarak kullanılır ve cinaslı kafiye yapılır.kullanılır ve cinaslı kafiye yapılır.


ÖRNEKLER:ÖRNEKLER:

•Gül:Gül: 1. çiçek, 2. 1. çiçek, 2. gülmekten emirgülmekten emir

•Kır:Kır: 1. kırsal alan, 2. 1. kırsal alan, 2. kırmaktan emir, 3. beyazkırmaktan emir, 3. beyaz

•Yazma:Yazma: 1. baş örtüsü, 2. 1. baş örtüsü, 2. yazmaktan olumsuz emir, yazmaktan olumsuz emir, 3. yazma işi3. yazma işi

kelimede anlam ben

Education