kichwa uta
TRANSCRIPT
• Kichwa shimipika mana tantalla ishkay uyarikunawan killkanachu kanchik
• Ashtawankarin, kay killkakunawanmi killkana. Shina:
ai aicha aychaia tamia tamyaau auca awkaua huata wataiu apiu apyuui tucui tukuy
• Sarun killka kunan killka• g cunga - kunka • c k shuncu - shunku• q quihua - kiwa
Shimiki kuchuriyWakra wak – raChakra chak – ra Wayra way – raTamya tam – yaMuskuy mus – kuy Apyu ap – yu Rikchay rik – chay
• Shuk wawa• Ishkay intikuna• kimsa kamukuna• Chusku antawakuna• Pichka rumpakuna• Sukta muchikukuna• Kanchis tiyarinakuna• Pusak sisakuna • Iskun killakuna • Chunka killkanakaspikuna
• Yaya• Mama • Churi• Ushushi• Wawki• Pani• Ñaña• Turi• Hachun• Hachi• Hatuku• Kuncha• Layaya• Lamama• Llullu• Masha• Ipay• Kusa• Warmi
Sumak ayllumari kanki
Alli shunkumari kanki
Kikin warmita kuyanki
Kikin wawata kuyanki
• Hatun yaya• Alli mama • Sumak churi• Kushilla ushushi• Alli shunku wawki• Uchilla pani• Ñukapa ñaña• Hatun turi• Mushuk hachun• Piña hachi• Ruku hatuku• Paypa layaya• Kanpa lamama• Sumak llullu wawa• Hatun masha
• ARAWI• Sumak warmi• Alli shunku• Puka wirpa• Mishki mucha
• Mawka shuk• Sinchi ishkay• Yurak kimsa• Uki chusku• Pusu pichka• Hawalla sukta• Lluru kanchis• Hantsi pusak
Iskunchunka
TAKINATA YACHASUNCHIK• ÑUKA SHUNKULLA• Ñuka shunkulla• llakillamari• Mana ashtawan• Shuyay tukuni.
• Pachakamak rikukukpi• Ñami rikrini• Yukuy kawsay, tukuy yuyay.• Ñuka shunkulla• Llakillamari• //Mana ashtawan• Shuyay tukuni//
TAWKAYACHIKMANTA YACHASHUNCHIK• SAPALLA TAWKA SAPALLA TAWKA• RUNA RUNAKUNA MASHI MASHIKUNA
• YURA YURAKUNA SHUNKU SHUNKUKUNA• SISA SISAKUNA CHURI CHURIKUNA• URPI URPIKUNA KAMU KAMUKUNA• ANKIYARI ANKIYARIKUNA MARKA MARKAKUNA• KUYLLUR KUYLLURKUNA KILLKAYUPAYMA KILLKAYUPAYMAKUNA
Wasi Wasikuna
warmiwarmikuna
TRABALENGUAS• Parangacutirimicuarocutirimi• Otorrinolaringología• Tres tristes tigres trillan trigo en un trigal• Ven perrito que yo te descorazonaré• Ven perijilito que yo te desperijilaré• Pablito clavó un clavito que clase de clavo
clavó Pablito.• El dicho que he dicho no está bien dicho.
SHIMI WATARIKUNA1. Ishkay irki pikimi ishkay irki pikipi tiyakun
2. Tik, tak, tik, tak muyuntintak, muyuntiktak, tak, tik, tak, tik.
3. Chusku chuspimi chimpata chimpakun.
4. Uchilla chitaka chuya chiri ñuñuta chuchushpa chukchukun.
5. Uchilla ukuchami uchilla hutkuta yaykusha nishpa tiyakun.
ÑUKAPA URPIKU• //Kunkashallami yuyarkanimi
• Sakishallami yuyarkanimi//• //Mana ushanichu ñuka urpiku• Shunku ukupi tiyakunkirakmi//
• //Mashikunapash tapuriwanmi
• Kunkana kanki, nishpa niwanmi//• //Ashtawankarin muskukunimi• Kuyanamari tiyakunimari//
LLAKILLA SHUNKU• Sumak warmimari kanki• Alli shunkumari kanki• Ima nishpa shitawanki• Ima nishpa kunkawanki.
• Ima nishpatak ripanki• Ima nishpatak kunkanki• Kuyaylla shunku sakinki• Llakilla shunku shitanki.
• Manarak wata chayakpi• Sapallamari sakinki• Manatak kunkarinichu• Ashtawankarin yuyakuni
• Ama sapalla ripaychu• Ñukatapash apawayri• Tukuy punchami yuyani• Tukuy tutami muskuni.
• Shamuy kutin sumak warmi• Kantamari shuyakuni• Ñuka shunkupi yaykupay• Ñuka yuyaypi yaykupay.
SHUTIKUNATA YACHASHUNCHIK
• Wasi Yachanawasi Hampinawasi atuk
• Mashi Killkayupayma Rimayrachik añas• Sisa Panka Killkanakaspi punku• Kamu Antawa Warmi wakra misi• Kawitu Shiwi Wankar rumpa
• Kuyllur Kusa Killkanapanka achik
• Katarpu Iska Karurikuy ushuta
Alli killkayupayma Yurak Sisa Hatun Warmi wakra Ishkay panka
IMALLICHIKKUNATA YACHASHUNCHIK
PACHA KUSKA IMASHÌNA KAK MASHNA
Kunan Hawa Alli Pichi
Kaya Uku Millay Asha
Kayna Hanak Lluru Achka
Sarun Chimpa Llampu Tawka
Shamuk Kaypi Ninanta
Yallishpa Chaypi Chushak
Ñaha Washa Tukuy
Chishi Ñawpa Manchanay
Tuta Kipa
Kunan Puncha
alli chishi
kaya
asha
achka
hawa
tuta
kullki
mashi
pampa
alli
llampu
Lluru
shunku
maki
rumi
runatukuy
YUYAYKI / FRASE
PUKLLA NA
ASI NA
RIMA
KUYA
YACHA
KILLKA
NA
NA
NA
NA
RI
TAKI
TULLPU
NA
NA
NA
NAMIKU MIKU
PUKLLA
ASI
RIMA
KUYA
YACHA
ÑUKA
KAN
PAY
ÑUKANCHIK
NI
NKI
N
NCHIK
NKICHIK
NKUNA
KILLKA
RI
TAKI
TAKI
NI
NKI
N
NCHIK
RIMANAKUYElena : Alli puncha mashi Rafael : Alli puncha mashiE : Imanallatak kanki R : Ñukaka allillami kani. Kikinka.E : Ñukapash allillami :kaniE : Maypitak kawsanki.R. : Ñukaka Simiatug kitillipimi kawsani. Kikinka.E. : Ñukaka Guaranda llaktapimi kawsaniR. : Mashna watata charinkiE. : Ñukaka ishkay chunka sukta watatami charini. Kikinka.R. : Ñukaka kimsa chunka shuk watatami chariniE : Maypitak llankankiR : Ñukaka Amawta Ñan Yachanawasipimi llankani. Kikinka.E. : Ñukapash Bolívar markapimi llankaniR : Mashna watata llankankiE : Ñukaka chunka watakunatami llankani. KikinkaR : Ñukaka sukta killatami llankani.E. : Kanka Amawta Ñanpika imatatak rurankiR. : Ñukaka ayllullaktakunapi tarpunata yachachishpami llankani. kikinka.E. : Ñukaka Bolivar markapika yachachishpami llankani.E. : Mashi ayllullaktakunapika imallata tarpunkiR. : ñukaka tawrita, amarantura, cebadata, kinuwatami tarpuniE. : Chay murukunataka imawantak tarpunki
Ayllullakta = comunidad
Kitilli = parroquia
Kiti = cantón
Llakta = ciudad
Marka = Provincia
Mamallakta = País
Ñukaka sumak
shllSht. R. Sht.
sisata
Ich.
hapi
Shim.
ni
Shll Sht. R. Sht. Ill Ich. Sht. Shim.
pukachay antawa kunan rantichishi nchik
mamakaÑukapa alli shunkuta pachapi tukuy. charin
.
.
.
.
.
.
-pa Kikinpakyachik posesivo
-ka kaktapakta focalizador
-ta Yallik paktachik Objeto Directo
-pi Kuskayachikc Locativo
-ni Shukniki sapalla runa kunan pacha
Primera persona singular tiempo presente
SHUTILLIKUNAHatunMishkiWayllaAlliSinchiSuniMillayKutuMushuk SumakKunukMawka
1
YURAKUNAChilka MarkuPumamakiKishuwarUkaMashuwaLlillinWantukTaniChuntaTawriTsawar
2
WIWAKUNAAmaruAnkaApankuruAñasAtukChalwaTarukaTumpikiUkuchaUrituWallinkuSullu
3
AYLLUKUNAWarmiKariKuytsaWampraKusaYayaMamaWawaChuriUshushiJachiIpay
5
IMAKUNAKaruyariAnkiyariWarichaskayKawituKarurikuyRimayrachikShiwiAksuWankarWaraPacharikunakillkayallichik
4
YACHANAWASI KillkanapankaKillkanakaspiPankaKamuPushiKillkanapirkaTullpukunaPatakuTiyarinaKillkanapatakuShuyukunawipala
6
Yuyaykikuna / frasesHatun chilcaSumak warmiAlli ankaMushuk karuyari
ÑUKAPAK KUYURIYKUNA
//Ñukaka puñuniñukaka muskuniñukaka asiniha, ha, ha, ha//
//Ñukaka puriniñukaka kallpaniñukaka pitanitak, tak, tak, tak//
//Kanmari takinkiñukami tushuniñukapak mashiwanrumpa rurani//
//Sinchi kaparishunalli rimarishunsumakta rimashunkichwa shimita//