Kiiltiir Evreni-Un;verse C11lt11re-M11p Kvnbmvpbl I Yil-Year-I'oo 2017 I Sqy1-N11mber3/11cno 32

KiJL TUR EVRENi UNIVERSE CULTURE -MHP KYJihTYPhl

Babar/Spring/BecHa 2017 • Yd I Year I ro.n 9 • Say1 I Number I tIHcno 32 U<;: AYDA BiR YAYIMLANAN ULUSLARARASI HAKEMLi DERGi

[balk bilimi-dil bilimi-mtizik-edebiyat-Tilrklilk bilimi-mitoloji] QUARTERLY INTERNATIONAL PEER-REVIEWED JOURNAL

[folklore-linguistics- music-litera_ture-Turcology -mythology] PECl>EP.HPYEMl>IH E)l(EICBAPTAJILHbIH )l(Y.PHAJI

[ <PonbKJIOpa- H3hlKOBe,neHIDI-M}'3hlKM-JIHTepal)'pbl- TIOpKOJlOfJIH- MH<Pononrn] ISSN: 1308-6197

Sahibi I Owner I Xo311m1 Hayrettin ivGiN

KUltUr Ajaos Tamtun ve Organizasyoo Ltd. $ti. - Koour Sokak 66/7 Bakanltklar-ANKARA Tel: 0090.312 4259353 - kulturevreni@gmllil.com

Sorumlu Yan isleri MdJ Associate Editor OrneTcrnenn&1ii cekJ>CTilpb

Editorler Kurulu/ Editorial Board PyicouoanTen& pa6oTbt

Hayrettin IVGtN Erhan IVGiN Prof. Dr. Erdogan AL TINKA YNAK

Gene! Koordinator I Director / llnpei.."Top Erhan IVGiN

Redaktor/Redacteur/Penai.01111 Osman BA$ - Ay~e tK1Z

Yavm Kurulu I Editorial Board I PenKonnenJR Prof. Dr. Tuncer GOLENSOY •Dr. Y~ar KALAF AT• Prof. Dr. Mehman MUSA00LU

Prof. Dr. Taciser ONUK •Prof. Dr. ismail PARl.A TIR • Prof. Dr. Saim SAKAOGLU Nail TAN • Prof. Dr. Fikret TOR.KMEN

Yazisma Adresi I Correspondaoce Adres I Anpec m11aTeJJ&CToa KUltur Ajans Ltd. $ti.

Konur Sokak No: 6617 Bakaohklar/ANKARA-TORK!YE Tel.: 0090.312 425 93 53 (PBX)- Fax: 0090.312 419 44 43

E-mail: kulturevrenidergisi@gmail.com

Fiyan I Price I CTonMoCTb

20 TL (Yurt ic;i I Domestic)

www .kulturevreni.com

CTonMOCTb nopn11c1m A bone Bedell I Subsciption Price

80 TL (Yurt ic;i I Domestic) 20 $ / 15 Euro (Yurt d1~1 I Abroad) 80 $ I 60 Euro (Yurt dt~1 / Abroad)

Basia Tarihi/ Press Date 25 Kasun2016

Basia I Pres I Tunoroalb11R Atalay Matbaas1

Kapak Resmi: Hakkari (fii.rkiye) Kilimi

Kiiltiir Evreni-Umverse Culture-Mup KVRbllZVpbz I Yzl-Year-I'oo 2017 I Savz-Number.r{uCRo 32

GURCiSTAN'DA YUNUS EMRE iLE iLGiLi BiLiMSEL <;ALI~MALARI

oz

THE SCIENTIFIC RESEARCHS ABOUT YUNUS EMRE IN GEORGIA

HAY11Hl>IE IICCJIE,ll;OBAHH IIPO IOHYCA lll\'IPE B rPY31111

Do~. Dr. Mzisa BUSKivADZE"

Ti.irk edebiyatlil1Il olaganiistii temsilcisi ozan Yunus Emre'nin eserleri ve haya­tI hakkmda saylSlz bilimsel eserler yaz1lrru~tlf. Tiirkiye, Azerbaycan, Rusya, Al­manya, ingiltere ve diger iilkelerden gelen bilim adamlannm eserleri ile birli.1'te, Gtircii bilim adamlan bu konunun incelenmesine onemli katk1larda bulunmu~tur ve onlann degerlendirrneleri ve analizleri de olduks;a onemlidir. Gtircistan'da s;ok say1da bilimsel makaleye ek olarak biri edebiyat alanmda ve digeri dil alanmda iki monografi yaz1lrru~nr. Elizbar Javelidze'nin "Tiirk Edebiyatmm Koklerinde. Yu­nus Ernre" 9ab~mas1 ~airin ya~arru ve sanati iiZerine saglam bir eserdir. Diger onemli konularla birlikte Elizbar Javelidze; "kozmoloji\ "tann"," insanlar", "ha­yat", "Oliim" gibi konularla ilgileniyor ancak ozellikle ~airin dervi~ane diinya gorii­~iine ve tasavvuf etkisine dikkat s:ekiyor.

i:kinci monografinin yazan ise Shalva Gabeskiria'drr. "Yunus Emre Sanatmm Sozliigu" adh eserinde o, "Ttirks;e sozler konusunu, kar~1t anlaml1, e~ anlaml1, ~iir yaima ·sanati ve Kelime olu~umunun analizi ile ilgili aynnt11I analizler yapmakta­drr. Bilim adamt, tasavvuf sozliigiinii analiz etmek is:in ise ayn bir boliim ayrrrru~­trr.

Anahtar Kelimeler: Yunus Emre, Gtircistan, Tiirk edebiyat1, bilimsel s;ab~malar.

* Tiflis Dev let Dniversitesi Ogretim Uyesi. Tiflis/GDR.CiST AN (mzisa7@yaboo.com)

117

Kiiltiir Evreni-Umverse Culture-Mup Ky11b111vpbt I Y1l-Year-I'oo 2017 I Sav1-Number-T.f11C110 32

Abstract

There are written numerous scientific works about life and poetry of Yunus ' Emre, the outstarn;ling representative of Turkish literature. Together wit!i the works of scientists from Turkey, Azerbaijan, Russia, Germany, England and either countries, those of Georgian scientists make significant contribution to study of this issue and their assessment and analysis is of importance as well. In addition to numerous scientific articles in Georgia, there are written two monographs, one - in the sphere of literature and the other - in the sphere of language. Work by Elizbar Javelidze "At the Origins of Turkish Literature. Yunus Emre" is a solid work about poet's "life and art. Together with the· other significant issues, Elizbar Javelidze deals with such issues as cosmology, god, humans, live, death but particular attention is paid to the poet's dervish worldview and the issue of Sufism influence.

Author of the second monograph is Shalva Gabeskiria. In his work "Lexicon of Yunus Emre' s Art" he provides detailed analysis of word-formation, versification', synonyms, antonyms, issues of Turkish lexicon. The scientist has dedicated. separate .chapter to analysis of Sufism vocabulary.

Keywords: Yunus Emre, Georgia, Turkish literature, scientific studies.

Pe3IOMe . 0.l(HHM H3 BH,l{H])IX npe,u,CTaBHTeneIDi zype~KoH: JIHTeparypbI paHHoro nepHo,u,a

srsJUieTCH IOeyc 3Mpe TBopqeCTo KOToporo OKCl3ano 60.lll>moe BJIIDIHHe Ha pa3BHTHe zyperu<oH: IiapoJUIOH amyrcKoii H ,u,epBHIDCKOM no33IDJ. CBH3H >KH3HH M

. TBopqecTBO TI03Ta cymecTByeT MHOro HayqHMX pa6o'r cpe,ZU1' KOTOpE.IX 3acey>KeHHoe MeCTO 3aHJIMaeT MOHOrpacpl{lleCKHe pa60Tbl rpy3MHCKHX yqeHID>IX. B MOHOrpBcpHH "Y HCTOKOB Typeru<OM llirreparypbl II. lOHYC .3Mpe" 3.,[(. ,!VKaBeJIH.l(3e paccMOTpeHE.1 npo6neMI>I xy.uo>KeCTBeHHoro M.bIIlIJiemrn ,n;epBimICOH Il033HH II03Ta, B HCTOpITTeCKOM KOIITeI<CTe H3yqaeT OCHOBHHe BOIIpOCbI TBOpqecTa 3Mpe. B pa6o:re paccMOTpHBeTCH 3rroxa H >KH3m., Borrpoc1>1 CTpYKTYPI>I CTHX.a, CeMaHTMI<a ' BOIIpOC.bl MOpOB033pemrn II03Til.

Brnpoii MOHorpacpl{qeCKH Tpy,u, rrpeHa,u,Jie)KH"f TYPKOJIOry lll.B. fa6ecK.HpIDI. B pa60Te "Jie1<cMI<a Ilp03Be.ueIDi IOeyca 3Mpe" aBTOp MCCJie,l(HBaeT rypKCKJ'IO JieKCHKY .l(aeT o6myro xapaKTepHCTHI<y neKCHl<.li Il03Ta paCCMOTpHBeT c110Boo6pa:mBaTeJI.bH)'lO CHCTeMY H 6oJI.bmoe BHHMaHHe y,u,emrer Ha cycpIDicKj'IO TepMHHOJIOrm-0.

KmoqeBLie cnoBa: I0HYC 3Mpe, fpy:nrn, TYPem<rur IDITeparypa, Hayqm.1e HCCJie.l(OBamrn.

118 '

Kiiltiir Evreni-Umverse Culture-Mup Kv11bmvpb1 I Yzl-Year-I'oo 2017 I Say1-Number-t/uCJ10 32

Giri~

<;agda$ kiiltiir ulkelerin edebiyati iki temel unsurundan ibarettir. Birincisi her­hangi bir ulkede yaz1hm$ edebi eseridir, ikincisi ise bir edebiyatmdan diger edebi­yata girmi$ edebi eseridir. Bilindigi gibi herhangi bir edebiyatm edebi eseri ba$ka, edebiyatma girince az da .olsa o edebiyatma ait olur. Bir edebiyatma sadece o .ulke­nin toplumsal hayatlill, du$iincelerini, edebi durumu iyi yans1tan edebi eseri ait olabiliyor. Yakm dogunun edebiyat dunyas1 her zaman ilgimizi 9ekmekteydi. ilgi 9ektigimizin en az iki nedeni vardrr. ilk once dogu edebiyatin estetik fenomen ola­rak algilanmas1 9ok ilgin9ti. Bunun buyiik tarihsel ve kiiltiirel onemi vardi. ikincisi ise, ulkemizin kiiltiirel ve ruhsal hayatm geli§mesinde dogu ulkelerin rolu buyiiktii. Bu yiizden estetik ya da edebi du§iincelerin geli$me i§inde birbirlerine benzer mo­deller, olaylar kar$1ID1Za 9lkmaktadir. Kom$U ulkelerin sosyal-kiiltiirel hayatm iyice bilmesi kendi ulkemizin zengin kiiltiir mirasm bilim ara$tlrma i$lerinde 6nemli yer almaktadrr. Tiirk9e-Giircuce edebi ili$kilerin tarihi 9ok eskilere gitmiyor. Milletle­rimiz arasmda taribi, kiiltiirel ili$kiler her zaman vardi. Aynca, halklarumz arasm­da kiiltiirel, edebi ili$kilerin peki$tirilmesinde Tiflis Devlet Universitesindeki Tiir­koloji boliimiinun katklSl buyWctur. Giircistan' da TUrkoloji 'nin temelleri Sergi Cikia tarafindan atilm1$tlf. Cikia istanbul Universitesinde 1927-28 y11Iannda Fuat Kopriilu'niin ogrenciligini yapilll§tl. <;ah$malanru daha sonra Petersburg'daki Tiir­koloji Boliimunde siirdurmu$tiir. Dondiikten sonra Gurcistan'da Tiirkoloji Bolii.­munun a91lmasmda buyiik rol oynam1$trr. 1945 yilmdan itibaren Tiirkoloji Bolii­munde Tiirk edebiyati, taribi , Dili, kiiltiirii ile ilgili bilimsel 9ah§malar yogun $e­kilde siirdiirmektedir. Sergi Cikia'IllD ogrencisi olan Elizbar Cavelidze Giircis­tan'da Turk Edebiyati alarunda akademik 9ah$malan ba$latan ve profesorluge ka­dar uzanan siire9te 9ah$malanm Klasik Turk Edebiyat1 alanmda siirdiiren .ilk ku$ak Giircu Tiirkologlarmdandrr. Elizbar Cavelide Mevlana Celaleddin Rumi, Ruhl Bagdadi, Yunus Eµrre hakkmda monografi 9ah$malarm sahibidir. Bu tiir 9ah$mala­nn degi§ik a9ilarmdan onemi var. Orta 9ag edebiyat1 felsefe, du$iince tarz1, felsefi­dini akrmlan iizerine geni$ bilgi verilmektedir. Aynca donemin Giircii Edebiyatm­da benzer felsefi-dini aklmlarm mevcut oldugunu yakm dogu ulkeleriyle kiiltiirel temasrnda olmasmm belirticidir.

Tiirk edebiyatm en buyiik $airlerinden biri olan Yunus Emre'nin eserleri, sanat1 ve dili iizerine saysiz 9ah$ma yap1hm$tlf. Tlirk, Azeri, Rus, Alman, ingiliz ve diger ulkelerin bilim adamlannm yam sira Yunus Emre hakkmda Giircii bilim adamlan-. nm, Tiirkologlann, biliinsel 9ah$malan da degerlendirmeye deger. Bilimsel maka­leler dt$mda iki temel monografik 9ah$mas1 mevcut: birisi. edebiyat alamna ait, digeri ise dil alaruna ait. Bu monografiierin ikisi de Rus dilinde. Edebiyat alanmda 9ah$ma yapan bilim adailll Tiirkolog Elizabar Cavelidzedir monografinin ad1: Tiirk Edebiyat1 Ba§langis: Devri II. Yunus Emre. Elizbar Cavelidze kitabmda $airin edebi ki$iligi ve edebi eserindeki temel noktalan iizerinde durmaktadrr. Adi ge9en temel noktalar $U $ekilde tasnif edebiliriz:

a) Yunus Emre'nin ya$ad1g1 donero ve hayat1 (Cavelidze §airin edebi eserleri­ne dayanarak hayati iizerine kendi tespitleri ortaya koyroaya 9ah§ID1$tlf);

119

Kiiltiir Evreni-Umverse Culture-Mup Kw1&riw&1IYil-Year-I'oo2017 I Sqy1-Number-I.f11CJ10 32

b) Yunus Emre'nin §iir yap1si(§iir §ekilleri, kulland1gi vezin ve kafiye, alite- -rasyon ve kafiye, imgeler sistemi tahlil ederek donem.in edebi di.i§ilncesi bakkmda · geni§ bilgi vermektedir);

c) Yunus Emre'nin dtinya gorii§ii.

Bu temel noktalann it;:inde alt noktalar mevcut: Tann, kosmoloji, insan, oli.im, a§k, ahlak anlayt§I bakkmda geni§ kapsamlt inceleme mevcut. E.Cavelidze Yunus Emre'nin edebi eserleri incelenirken §airin dayandtgi dervi§lik dtinya· gori.i§ii i.ize­rinde ozellikle durmaktadrr. Aynca Sufizmin roltini.in etkin oldug-tma altmI i;:izmek­tedir. E. Cavelidze §airin hem balk edebiyatmdan hem de divan edebiyatrndan fay­da!and1guu ifade ederek §airin bu ti.ir ozelligi onu diger §airlerden ayn tutugunu soylemektedir. Aynca Elizbar Cavelid.ze Yunus Emre'nin ve genel olarak orta i;:ag edebi eserlerinln incelemesinde donemin estetik kanunlan goze alarak ara§hrma yapmak gerektigini vurgulamaktadrr.

Elizabar Cavelid.ze agirltklt §ek.ilde $airin dtinya gorii~i.i i.izerine durmaktadrr. Donemin ki.ilti.irel, sosyal, dini -felsefi durumu hakkrnda geni§ bilgi vermektedir. .

$airin bayatt ve edebi eserleri Tiirk a~tk ve dervi§lik edebiyatm derin §ekllde incelemesinin bir anahtandrr. Bilindigi gibi Yunus'un ya§ad1g1 donemde Bilim dallannda, edebiyatta Fars ve Arap dilleri kullan1lmaktaydi. Tiirk Dili ise sadece konu§ma dil olarak kullanarak edebiyat alarunda aymma ugratllml§tt. Bu durumu o donemin tinlii §airi A§tk Pa§a'run sozleri gi.izelce ifade etmektedir "Tiirk diline kise bakmaz idi ... "mevcut olan dillerle yaratliml§ edebiyat Tiirk halla.n gonli.ileri ai;:a­mazd1. A§tk Pa§anm sozleri iki anlamda onem ta§imaktadrr. Birincisi - Tiirk ger9ekiliginde milliyet duygusu uyandirmaktadrr, ikincisi - Tiirk Dilinde eserlerin

· yaranlmas1, o donemde me§hur olan sufizm fik:irlerinin Hal.ka tarutilmas1 9ok onemliyd1. Bilindigi gibi sufizmm ortaya i;:tlcrnas1 ve geli§mesi toplumun sosyal ve ekonomi ac;:1smdao agrr ve zor durumda olduguna bagliy~.

Kendine degi§ik felsefi ve dini doktrinleri kapsayan sufizm, donemin sosyal, felse:fi ve dini. sorunlan inceliyordu. Sufizm ak.umn geni~ligi ve eklektiligi degi§ik sosyal ve felse:fi-dini gruplann dayanagi olup dtinya gori.i§leri olu§turmasmda onemli rol oynad1. Donemin s1yaset ve ki.ilti.irel bayatinda sufizmin begemon gorev aldtgiru soylemi§ olursak abartib olmayacaktlr. Boyle ~artlar arasmda edebiyatm "diinya gori.isii sistemin "olu~turmas1 sufizm fikirleriyle besleniyordu. Sufizmin geli§me i§inde i.ki farkll yolu vardi. Bir taraftan neoplatonik felsefesi benimseyen "~alsik" sufizm temell~tiriyordu. Bu a1a.mm takipt;:ileri felsefi ve dini sorunlann rasyonel dii§iinceleriyle incelemesinden vaz gei;:meyerek onci.ilgu i9e doni.ik gori.i­§iine ve sezgiye veriyorlardi. Bu ak.tmin di.inya gori.i§ii orta i;:agm felsefi ve dini dll§iinceleri ilgilendiren sorunlan hemen hemen kapsamaktadrr. Adi gei;:en akimm bagnnda formu ve is:erigi ai;:1smdan Ti.irk milli baglanna uzak duran, fars ve arap ki.iti.irel alarunda onemli yer alan, geoel islam ideoloji ifade eden Ti.irk Divan Ede­biyati ortaya 9tkti. Bu akumn en onemli temsilcisi Mevalna Celaleddin Rumidir. Diger taraftao keodi bilim doktrinleriyla degi§ik dervi§ gruplan da mevcuttu. Der­vi~ fikirlerin diinya gori.i§ii sistemi hem ezoterizm hem ekzoterizm di.i§iinceye da­yaruyordum, ama bu bilim.in temelli ezoterizm doktrinidir. Bu aktm farkll ~erin

120 '

Kiiltiir Evreni-Umverse Culture-Mup Kw1bmvpb1 I Yzl-Year-I'oo 2017 I Sqy1-Nwnber3.fuCJ10 32 ·

unsurlan benimseyerek belli bir diinya gorii§iine· sahip oldu. Ortaya 91kan sorunla­nn basit §ekilde c;oziilmesi, zor olmayan mecazi dti§iinme tarziyla, herkesin kolay anlayabildigi ifade §ekleriyle, ahlak-etik yoniinti altiru c;izmesiyle balk arasmda daha c;abuk yaymlanch. Sufizm ala.nun bu yoniiniin fikirieri yerli halk edebiyatrna ula§IDI§h. Bu §ekilde Milli Edebiyahyla st.lo etkile§im olan A§ik Dervi§ Halk ede­biyah meydana gelmektedir. Bu edebiyahn ba§rnda ise iinlti §air Yunus Emre dur­maktachr. Yunus Emre, Ah.med Yesevi ile Dervi§ yani "teke "Edebiyahnrn kurucu­lanchr. Yunus Emre'nin edebi eserlerine klasik divan edebiyahnrn etkisi varch. $airin §iirlerinde Mevlana Celaleddin RUDll 'mn edebi ve 'felsefi dti§iincelerin etkisi btiytikttir. Bu normal bir siirec;ti, 9iinkti ba§lang19ta sufizmdeki bu iki dti§iince ala.­fill yan yana·geli§mekteydi.

Yunus Emre'nin edebi eserleri Ttirk balk ede~iyah ve klasik edebiyah birbirle­riyle baglayan estetik bir sistemdir. Yunus Emre dini gorii§lerini dile getirmek ic;in §iir kullanmaktadrr. Donemin diger §airier gibi Emre'nin §iir teknigi kullanmas1 iki as;1dan inceleyebiliriz.

ilk once 0 zamanlarda §iir s;ok me§hurdu bu ise §iirlerin bir propaganda arac1 olarak kullanmay1 saghyordu. ikincisi - Halk arasrnda yaygm dti§iinceye gore §air Tanndan ilfill alarak yaziyordu, yam §airin diliyle Tann konu§uyordu sanki. Uc;tin­ci.isti - Mistiklere gore mistiklerin doktrini hakkrnda sadece dolayh §ekilde, simge­leri kullanarak konu§mak laz1md1. Sufilerin fikirleri ve bakt§ ac;Ilannrn ifade etme-sinin en gtizel yolu §iirdi. -·

Yunus Emre'nin ya§ach~ donemnde Anadolu'da dervi§lik c;ok yaygmd1. $airi.n ruhsal arlCada§lan dervi§lerdi. Bu )ri.izden Emre'nin diinya gorii§ti sistemin temelli dervi§lik doktrine dayanrr. Bilindigi gibi dervi§ diinya nimetlerinden vazge9erek ger9eklige ula§mak i9in spirittializm yoluna ba§vurur. Dervi§lerin ezoterik doktrin­leri 9ok radi.kal oldugu ic;in Ortodoks islama kar§I C(Ikiyordu. Dervi§lik hem dini hem sosyal yontiyle muhalefet C)zelligi ta§1yordu.

Yunus Emre'ye gore dervi§ diinyamn efendisidir dervi§lik ise - insam yetkin­ligin doruguna ula§trran gerc;ek yoludur. $air dervi§in ruh temizligi altiru c;izmekte­dir. Dervi§lik bir a§amachr bu a§amaya ula~an ki§iye ebedi ya§am gerekmektedir, ebedi ya§am ise Tannyla birle§me yolu ile miimkiindtir. Yunus Emre'ye gore der­vi§lik rasyonel dti§tiome olmayip co§kun goriinti§iin alemidir. $airin dedigi gibi: "Dervi§lik esriklik is;inde esrikiligidir". Bu ak.umn temel amac1 insamn ahlaksal ve etiksel as;1srndan mtikemmel olmas1ydi. Sadece ruhu ve kalbi temiz olan insan Ta~-

. ny1 gorme ve ebediye birle§me a§amasrna ula§abilirdi. . . .

Cavelidze'nin belirttigi gibi, Orta s:agda felsefi dti§iincenin temelinde iki onem­li unsur vard1. Tann ve insan: Tann ye insan arasmdaki ili§kileri biitiin ontoloji ve gnoseoloji sorunlan C(oziimleme zemini olu§turuyordu. Dervi§lik ezoterik sistemin­de bu iki kavramrn dialektik diizeyde koymas1 her ikisinin ayllll diizeyde kavrama­s1ru saghyordu. Arasmdaki fark ise Tannnm his; ispatlamadan var olmas1drr, yani Tann btitiin gerctekligin ol9iisiidiir insan relatif degerlere sahip olaugu ic;in onun olumlu ozellikleri hakkmda sadece Tannyla kar§1la§trrmas1yla miimkiin olabiliyor. Aylill zamanda a§k objesi olarak Tanrmrn kavray1§1 insanlarrn kabiliyetlerine bag-

121

Kiiltiir Evreni-Umverse Culture-Mup KynMIVQbl I Yrl-Year-I'oo 2017 I Sqy1-N11mber-CJuCJio 32

hdlf. Ontoloji bala~ as;1smdan Tann mutlak bir ger9ek, · iyilik ve glizellik ise gnoseoloji as;1srndan insan yaratlc1ltgm biitiin bu niteligi algtlayan bir varltlctrr. Tann ve insan kavrarm birbirlerine bagh olup onarlrn kavray1~1 sadece biitiinli.ikle mtimkiin. Tanri ve insamn bu ~ekilde algtlayi~1 dervi~lik dtinya gorii~tinde bu fikri­nin olu§turmasmda neden oldu" 0 bi.itiin ger9ektir 0 suz hi9bir ger9egi yok''.

Orta 9aglarda Tannrun ifade ~ekleri ve simgesel anlarnlan 9oktu. Dini tarihinde Tannrun iki metotla ifade edilmesi yer ahyordu. Birincisi - olumlu ( cataphatic ), ikincisi ise olumsuz (aphopatic). Bu metodlann bir amac1 vardt .Tannmn mtikemmeligi gostermek.' Aralannda sadece belirtme as;1smdan fark vard1. Olumlu metodu uygulanarak Tannrun insanlarm taraftnd.~m goriilmesi ve fiziksel algtlay1~1 degi~ik varlt.k ve doga nimetlerinde miimkiln: (omegin Giine~, s1Dlrs1z giice sahip olao padi§ah ve ba~ak), olumsuz metotla gore Tann o kadar yticedir ki onun her­hangi bir simge ve sozlerle ifade edilmesi mtimkiin degil. Eflatunun sozlerine gore "Onun hakkmda bir ~ey iddia etmek dogu degildir, Ona herhangi bir ad koymas1 da olmaz sadece Onuil varhgi hakkmda soz etmek laznn" (,LVKaBeillr;:(3e,l985:206).

· Dervi~lik edebiyatmda a~k objesinin belirtmesi biraz zor oluyor. $airin kull~n­d1gi s1fatlari hem Ma~uk hem de Tann i9in kullanrm§ olabilir. Bu ~ekilde bu iki kavraIIllll birle~tirmesi soz konusudur. Yunus Emre Tann hakkmda konu~urken onun SlilITSlZ giince odaklamr. $airin dedigi gibi btitiin dtinya Onun elinde, Tann her ik.i dtinyarun yarataru ve hiikiimdandrr.

Yue.us Emre'nin ~iirlerinde Tannnm hem olumsuz hem de olurnlu metotla ifa­de etmesi soz konusudur. "Ben Onun ozelligi iizerine bin yil konu§sam da onun bir atomu bile tasvir edemem". (L(:>KaBe.JIJm3e,1985:212) $air ahlak<;:1drr 0 insanm ruhsal a91smdan geli~tirmesine btiyiik i:inem vermektedir. Bu yiizden Em.re ontoloji sorunlanyla me~gul oluyor. Ontoloji sorunlann <;:i:iztirnlemesi ahlak ve estetik so­runlann <;:i:izme yoludur. Yunus Emre Tann s1fatlanmasrndan daba <;:ok insanm Onunla birle§mesi hakkmda soz etmektedir. Bu yiizden $airin edebi hayatmda ontoloji sorunlan arka plana <;:ekerek dikkati gnoseoloji sorunlanna 9ekmektedir.1

Dervi§lik dti~tincesinde insanm yaratlh~1 i:inernli yer almaktadrr. Yunus Ernre ~iirlerinde insall1Il gortinti~ dtinyaya gelmeden once nerede oldugunu sormaktadrr ." Eger bana benim nerede oldugumu sorarsa01Z Tannyla oldugumu derim'? (}:VI<aBeJIH,!(3e,1985:215). Bu sozlerinde insanlarm varbgi soyut ~ekilde verilmi~tir daha dogrusu bu sozlerinde Tannrun ve insarun bir hi.itiinliik ~ekilde varhgrni ifade edilmektedir.

Yunus Emre'nin kosmoloJinde merkezi yer insan almaktadtr. insarun trajedi Tanndan aymnakla ba~l!yor yeniden Tannya ve ebedilige birle~mek i9in zor ve engellerle dolu yolu ge9mek laz1m. Yunus Emre'nin dtinya gorii~ii insan tarafi.ndan

1 Tannnm degi~ik stfatlanyla ifade edilmesi ve D.Unya yaratan tek geryek varbgi olarak: algtlayi~1 Giircistan Edebiyatmda da mevcut konudur. Yunus Emre'nin ve Giircil $airin $ota Rustaveli'nin dUnya gorii~leri araswda biiyiik bir benzerlik soz konusudur. "Kaplan postlu $ovalye" adli destanmda ilk giinahtan dolay insanm Tanndan aynb~1, biitiin yabayla Tannrun arayi~1 ve Ona yeniden birle~me­si Destani::i ana fikridir.

122 '

Kiiltilr Evreni-Umverse Culture-Mup Kvn&mvp&z I Yil-Year-I'oo 2017 I Savi-Number-t/uCJio 32

Tannrun aramas1, gurbete 9tkmas1, mecazi a9k yasmas1 o donemin dervi~lik akurun tizerine bilgilerin edinmesi i9inde onemli rol oynamaktaqrr.

Diger monografik 9ah~mas1-Ttirkolog ~alva Gabeskiria'ya ait. Yunus Emre'nin Yap1tlannda Sozvarhg1 adh kitabmda ~- Gabeskiria Yunus Emre'nin edebi eserle­rinde a~ag1daki konulan tizerinde durmaktadrr:

a) Kelime ve hece yaplSl;

b) E9 anlamh kelimeler;

c) Zit anlam11 kelimeler;

d) Sufizm ile ilgili terimleri;

e) Kelime yaplSl;

f) Ttirk dillerinin soz varhg1;

g) Arap ve Fars kelimeler;

~- Gabeskiria agrrhkh 9ekilde Sufi terii:;nleri ve Ttirk dillerin soz varhg1 hak­kmda derin tahlil yapmaktadrr. Bilini adanu ~airin eserlerindeki kelimeleri ve te­rimleri incelenirken 9airin kulland1g1 dili hakkmda belli bir sonuca varmi~trr: Yu­nus Emre hem klasik edebi eserleri anlayacak olan okuyucu ic;in hem dervi9lik ideolojisini balk arasmda yaymlanmas1 iyin Arap ve fars kelimeleriu yam srra Ttirk kelimeleri kullanarak aym donemde ya~ayari 9airlerden ziyade halka daha yak.in olmu9tur. '

SONU<;

Yunus Emre ile ilgili ad1 gec;en bilimsel 9ah9malar ~airill, ya9ad1g1 donemin, edebi ki§iligi, eserleri, dili hakkmda 9ok verimli tahlil ve tespitler iyermektedir. Orta 9ag donemin edebiyahrun .edebi eserlerinin dogru alg1lamas1 aym donemin Gtircii edebi eserlerinin dogru algtlama i~inde onemli rol oynamaktadm Estetik sistemin ve kanunlarm aym oldugunu yakm dogu iilkeleriyle yoguu ~ekilde mevcut olan kiilttirel ili~kilerin bir gostergesidir.

·KAYNAK<;A

1. .[VI<aseJIH,U3e 3.)J;. Y HCTOKOB Typem<oii JlHTeparypbI . IOeyc 3Mpe.ToIDIHCH 1985.

2. ra6ecKHpIDI Ill. B. JleKCHKa IlpOH3Be,rceHHe IOeyca 3Mpe. T6HJIBCJI 1983.

3. Ustiinyer i. Gtircistan'da Ttirk Edebiyati (:ah~malan, Erzurum, 2013.

123