Αλέκα Γερολύµπου

Αποσπάσµατα για την σφαγή των προξένων 1876

Από το 1856 και µετά σε ολόκληρη την Οθωµανική Αυτοκρατορία τέθηκαν σε

εφαρµογή εκτεταµένες µεταρρυθµίσεις. Πρόκειται για την γνωστή ως

περίοδο του Τανζιµάτ, οπότε το κράτος χειραφετήθηκε από την κυρίαρχη

θρησκεία (το ισλάµ) και όλοι οι υπήκοοι απέκτησαν ίσα δικαιώµατα, χωρίς

διακρίσεις θρησκειών. Οι µεταρρυθµίσεις, που εντάχθηκαν σε µια συνολική

προσπάθεια εκσυγχρονισµού (εξευρωπαΊσµού) των δοµών της Οθ.

Αυτοκρατορίας, έγιναν δεκτές µε ικανοποίηση από τους µη-µουσουλµάνους,

αλλά δηµιούργησαν µεγάλη δυσαρέσκεια σε µεγάλα στρώµατα

µουσουλµάνων.

Το µεγαλύτερο µέρος των κειµένων που ακολουθούν προέρχεται από το

βιβλίο του Π. Κ. Ενεπεκίδη, Η Θεσσαλονίκη στα χρόνια 1875-1912, εκδ.

Αφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1981.

Μέσα σ’ αυτή την ατµόσφαιρα, τον Απρίλη 1876, έλαβε χώρα ένα γεγονός

που, µε αρνητικό τρόπο, έφερε την Θεσσαλονίκη στην πρώτη γραµµή της

παγκόσµιας ειδησεογραφίας (και σε αυτό οφείλονται και παρά πολλές

λιθογραφίες και σχέδια από την πόλη). .

Στην περιφέρεια αρµοδιότητας του βαλή Θεσσαλονίκης, µια νεαρή

σλαβόφωνη χριστιανή ερωτεύθηκε έναν µουσουλµάνο και ακολούθησε τον

απαγωγέα της στην Θεσσαλονίκη µε σκοπό να ασπαστεί τον ισλαµισµό,

παρά την αντίδραση της οικογένειάς της. Όταν η γυναίκα αυτή έφθασε στη

Θεσσαλονίκη για να γίνει επίσηµα στο Διοικητήριο (κονάκι) της πόλης η

αποδοχή του Ισλάµ, έγιναν επεισόδια στο δρόµο που οδηγούσε στο

Διοικητήριο, µεταξύ χριστιανών κατοίκων και Τούρκων χωροφυλάκων

(«ζαπτιέδων») που τη συνόδευαν. Αποτέλεσµα της συµπλοκής ήταν νέα

απαγωγή της γυναίκας, αυτή τη φορά από χριστιανούς, που την οδήγησαν

στην κατοικία του Περικλή Χατζηλαζάρου, πρόξενου τότε, στην πόλη, των

Ηνωµένων Πολιτειών της Αµερικής. Αποτέλεσµα της ενέργειας αυτής ήταν να

φανατιστούν ακόµα περισσότερο οι Τούρκοι της πόλης, που

συγκεντρώθηκαν σε έξαλλη κατάσταση έξω απ’το Διοικητήριο µε

επικεφαλής το «µουφτή» Ιµπραήµ µπέη, αποφασισµένοι να πάρουν πίσω τη

γυναίκα έστω και µε βία. Μάταια ο «βαλής» Μεχµέτ Ριφαάτ πασάς

προσπάθησε να κατευνάσει το µαινόµενο πλήθος που απειλούσε τα πάντα.

Την εποµένη (6 Μαϊου), και ενώ το πλήθος των φανατισµένων Τούρκων ήταν

συγκεντρωµένο ακόµα έξω απ’ το Διοικητήριο και στο πλησίον ευρισκόµενο

«Σαατλή τζαµί»1, φάνηκαν να έρχονται προς το Διοικητήριο ο πρόξενος της

Γαλλίας Jules Moulin και ο πρόξενος της Γερµανίας Ερρίκος Άµποτ2, χωρίς

καµιά συνοδεία. Οι δυό πρόξενοι σκόπευαν να επισκεφτούν τον βαλή

Ριφαάτ πασά, για να του υποδείξουν πως πρέπει να ληφθούν µέτρα

προστασίας του χριστιανικού πληθυσµού, µια και η κατάσταση ήταν

έκρυθµη.

Η θέα και νόµο των προξένων δηµιούργησε έκρηξη στις διαθέσεις του

τουρκικού όχλου. Οι πρόξενοι πιάστηκαν απ’ το φανατισµένο πλήθος και

οδηγηθήκαν βίαια στο «Σαατλή τζαµί», όπου και κατακρεουργήθηκαν.

1 Τζαµί του Ρολογιού. Kάηκε στην πυρκαγιά του 1917 2 Γνωστή µέχρι σήµερα θεσσαλονικιώτικη οικογένεια.

Στη συνέχεια ο φανατισµένος όχλος ξεχύθηκε στους δρόµους µε κατεύθυνση

προς την κατοικία Χατζηλαζάρου. Ευτυχώς όµως έγκαιρα µαθεύτηκε στους

Τούρκους η παράδοση της γυναίκας, για την οποία σκηνοθετήθηκαν τα

γεγονότα, κι έτσι δεν υπήρξε συνέχεια στην αναταραχή.

Το γεγονός της σφαγής των προξένων δηµιούργησε µεγάλη αίσθηση στην

Ευρώπη. Οι Μεγάλες Δυνάµεις αντέδρασαν βίαια στο σουλτάνο απαιτώντας

παραδειγµατική τιµωρία των ενόχων, εξασφάλιση του χριστιανικού

πληθυσµού από έκτροπα σε βάρος του και πραγµατοποίηση της κηδείας των

προξένων στη Θεσσαλονίκη µ’ όλες τις τιµές. Μάλιστα απείλησαν πως θα

έστελναν συνασπισµένο στόλο στο λιµάνι της Θεσσαλονίκης, για να

εξασφαλίσουν συνθήκες οµαλότητας στην πόλη, αν ο σουλτάνος έδειχνε

απροθυµία υπακοής.

Και πράγµατι σύντοµο ο κόλπος της Θεσσαλονίκης γέµισε µε πολεµικά

πλοία σχεδόν όλων των εθνών… […] Οι βροντές των χαιρετιστήριων βολών

αντηχούσαν ακατάπαυστα µέσα στους δρόµους της Θεσσαλονίκης,. Από

κάθε ύψωµα είχε κανείς τη θέα του δάσους των καταρτιών, στον ανάλαφρο

ορίζοντα έβλεπε παντού το δίχτυ των καραβόσκοινων ν’ απλώνεται σε

καθαρές ανάερες σιλουέτες.

Η απαίτηση των Μεγάλων ικανοποιήθηκε µερικά απ’ τους Τούρκους. Στα 56

άτοµα που συνελήφθηκαν στη Θεσσαλονίκη, κανένας δεν ήταν απ’ τους

πραγµατικά πρωταίτιους της σφαγής. Στις 16 Μαΐου, στη σηµερινή πλατεία

Ελευθερίας, στήθηκαν έξι αγχόνες για ισάριθµους άσηµους Τούρκους απ’ το

φανατισµένο όχλο που δηµιούργησε τα επεισόδια. Ο βαλής της

Θεσσαλονίκης δεν ενοχλήθηκε σοβαρά. Εξιλαστήρια θύµατα βρέθηκαν, κι

αυτή τη φορά ανάµεσα στις άσηµες και για την ίδια τη σουλτανική Τουρκία,

λαϊκές µάζες.

Ραπόρτο του αυστριακού προξένουΦρειδερίκου Σβαν (Friedrich Schwan)

Από το βιβλίο του Π. Κ. Ενεπεκίδη, Η Θεσσαλονίκη στα χρόνια 1875-

1912, εκδ. Αφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1981, σελ. 231-232

Η κηδεία των θυµάτων

«Η νεκρώσιµη ακολουθία των δύο προξένων έγινε ταυτόχρονα και µε µεγάλη

µεγαλοπρέπεια. Πίσω από τα φέρετρα βάδιζε ο νέος βαλής εν µεγάλη στολή

ακολουθούσε το προξενικό σώµα µε τους κυβερνήτες των πολεµικών

πλοίων. Οι Γερµανοί και οι Γάλλοι είχαν στείλει από ένα τµήµα ενόπλων

ναυτών που ήσαν παρατεταγµένοι στις δύο εκκλησίες, την καθολική και την

ελληνική, ο ένας απέναντι του άλλου δεξιά κι αριστερά του φέρετρου. […]

Οι Γερµανοί ήσαν πιο λεπτοί και ψηλότεροι, οι Γάλλοι δεµένοι, µε πλατείς

ώµους, δυνατοί. Στα πρόσωπά τους ήταν απαραγνώριστο το καταπιεσµένο

πάθος, η απαγορευµένη πρόκληση. Οι Γερµανοί έδειχναν ήρεµοι. Υπόκωφοι

κανονιοβολισµοί συνόδευαν την επιβίβαση του λειψάνου του Μουλέν.

Με την πανηγυρική τελετή της κηδείας είχε εκπληρωθεί ένα µέρος της

ικανοποίησης που είχε συµφωνηθεί, ένα άλλο µε την αποζηµίωση των

χηρών. Η κυρία Μουλέν πήρε 600.000 φράγκα, η κυρία Άµποτ 300.000. Στην

περίπτωση της πρώτης έλαβαν υπ’όψη την επαγγελµατική θέση του

συζύγου, στην οποία στηρίζοντο κατά κύριο λόγο η ύπαρξη και οι

µελλοντικές προοπτικές της οικογένειας.

Δεν υπελείπετο τώρα παρά η τιµωρία των ενόχων που και µ’ αυτήν έδειξαν

µεγάλη σπουδή. Από το πλήθος που είχε συµµετάσχει στο φόνο διάλεξαν

τυχαία έξη άτοµα και τους καταδίκασαν έπειτα από µια συνοπτική

διαδικασία σε θάνατο. Οι ξένοι πρόξενοι είχαν κληθεί να παρευρεθούν στην

εκτέλεση. Όπως µου διηγήθηκε ο προϊστάµενός µου, ένας νέγρος, αφού

έκανε πρώτα χρέη δηµίου στους υπόλοιπους πέντε, έβαλε έπειτα µε όλη του

την ησυχία, όπως ολοκληρώνει κανείς µια δουλειά, ο ίδιος τη θηλειά στο

λαιµό του και κρεµάστηκε στη θέση που προοριζόταν για κείνον. Η

τελειωτική καταδίκη του πρώην βαλή, του αρχηγού της αστυνοµίας και

άλλων στελεχών σε καθαίρεση από τη θέση τους και διάφορες ποινές

στερήσεων της ελευθερίας, δεν άργησε κι αυτή να έρθει….»