Mars 2017

1

Ilvana Dedja

Irini Ceci

Evi Ormeni

Fiona Rushiti

Gerti Shehu

Uji eshte jete!

Uji është i domosdoshëm për të gjitha format e jetës në planetin Tokë e ndoshta edhe në planetët tjera.

Pa të, jeta siç e njohim ne, do të ishte e pamundur. Uji është lëngu më i përhapur në

tokë. Formula kimike e tij është H2O. Gjendet më tepër në oqeane dhe kësulat e akullta polare, por

edhe në re, lumenj, ujëra nëntokësore, liqene, etj . Në planetin tonë, uji është në lëvizje të vazhdueshme

qarkulluese duke përfshirë avullimin, reshjet dhe derdhjen në det.

Uji i përshtatshëm për t´u pirë

nga njeriu quhet ujë i pijshëm. Ujiqë nuk është i përshtatshëm përt´u pirë, por që nuk është irrezikshëm për njerëzit dhe quhetujë i sigurt. Ky burim natyror pobëhet gjithnjë e me tepër më ipakët në disa vende, dhe sigurimii tij është shqetësim i madhshoqëror dhe ekonomik.Uji duhet të jetë i lehtë dhe pak imineralizuar. Sasia e mineralevetë tretura në ujë është një treguesbazë për ujin mineral natyral,paraqitur në etiketë në formën eparametrit “Mbetje e thatë në180˚C në mg / l". Sa më e ulët tëjetë kjo vlerë, aq më i mirë ështëuji. Ujërat me mbetje të thatë nën150 mg/l konsiderohen ujëra tëlehtë apo ujëra të pijshëm.Uji në vetvete është pa shije dhepa ngjyrë por në kontakt të gjatëme ajrin lidhet me dyoksidin ekarbonit (CO2) dhe merr një shijetë athët acidi karbonik që nukështë i mirë për shëndetin epopullatës.Uji duhet të jetë i pasur nëminerale të dobishme për trupin enjeriut. Ndër mineralet edobishme përmenden: Magneziqë mbron zemrën, veshkat,sistemin muskulor dhe ndihmontretjen.Kalciumi si element integrues ikockave dhe i rëndësishëm përsistemin dentar. Bikarbonatet nësasi të konsiderueshmendihmojnë tretjen dhe janëpozitive për asimilimin e energjisënë formën e duhur, etj.Substancat që duhet të jenë

prezentë në sasi të limituara janëNatriumi i cili në sasi të mëdhapengon procesin e qarkullimit tëujit në organizëm. Nitratet që janësubstanca ndotëse dhe gjithashtuprodukti nuk duhet të shfaqëasnjë prezencë Nitritesh.Shtimi i madh i përdorimit tëujërave për nevoja të popullsisë(pije dhe higjienë personale), përujitje, industri dhe nevoja të tjeraka shkaktuar dy probleme tëmëdha për njerëzimin: mungesëne ujit dhe ndotjen e lartë të tyre.Uji në formën e tij të pastër, ështëlëng pa shije dhe pa erë dhenjihet edhe si tretësi më igjithanshëm. Duket i pangjyrë nësasi të vogla për syrin tonë,megjithëkëtë mund të shihet si ikaltër në sasi të mëdha ose mevegla shkencore. Në shkenca ujiquhet ndryshe edhe tretësiuniversal dhe është e vetmjasubstance e pastër qe gjendet nenatyre ne te tria gjendjet e lendesmateriale. Uji ka formulën kimikeH2O që domethënë se njëmolekulë uji përbëhet nga 2atome hidrogjen dhe një oksigjen.Mund të përshkruhet jonikisht siHOH, me jonin hidrogjen (H+) ilidhur me grupin hidroksid (OH−).Uji është një tretës shumë i mirëdhe tret shumë lloje substancash.Substancat qe treten mirë në ujëquhen hidrofilike, mund të themijanë mike të ujit. Substancat qenuk treten mirë në ujë quhethidrofibike mund të themi se kanëfrikë nga uji.Kur flitet për mungesën e ujit,mendohet në mungesën e ujëravetë freskët të përdorshëm sepsepër pije, për disa degë të

industrisë si dhe në bujqësi, nukmund të përdoret çdo ujë nënatyrë e aq më pak ato tëndotura.Në disa rajone të botës ku jetonpjesa më e madhe e popullsisëdhe e industrisë është bërë ndotjee madhe e ujërave sipërfaqësoredhe nëntokësorë dhe kufizimi ipërdorimit të tyre.Në ndotjen e lumenjve ndikojnëujërat hedhurinë nga industriadhe vendbanimet — ujërat fekale.Një numër i madh i fabrikave dhei vendbanimeve ujërat e ndoturdrejtpërdrejt i derdhin në lumenjdhe ndërrojnë gjendjen natyraletë tyre: përbërjen kimike dhefizike dhe shijen e ujit. Kështulumenjtë në vend që t’i tërheqinnjerëzit, ata me vetitë epërmendura i dëbojnë.Sot shkenca dhe teknika kanëzbuluar pajime për pastrimin eujërave të ndotura, por ato përshkaqe të çmimit të lartë akomapak po përdoren sa duhet në disavende. Mirëpo, gjithnjë e mëtepër po ka shembuj që njeriu poua kthen jetën lumenjve, të cilëvemë parë ua ka shuar.

2

Shkurt për ujin në Tokë.Uji është materie më e lëvizshme në Tokë. Kalimi prej një ambienti

në tjetrin (oqean-atrnosferë-Tokë-oqean) dhe prej një gjendjejeagregate në tjetrën ka rëndësi të madhe për proceset e dukuritë e

ndryshme dhe jetën në Tokë.Pjesa dërmuese e ujërave në planetin tonë gjendet në oqeanin

botëror, i cili përfshin 71% të sipërfaqes tokësore.Oqeani botëraor ndahet në oqeane (Oqeani Paqësor, Atlantik, Indiain, Jugor dhe Oqeani i Ngrirë i Veriut) dhe në afro 56 dete

(mesdhetar, skaj kontinental dhe ndërishullor).

3

Ndotja e ujrave në Shqipëri vjen si pasojë e hedhjeve të

mbeturinave në lumenj e liqene, si dhe derdhjes së ujrave tëzeza të papërpunuara. [3] Ndotja e ujit dhe përdorimi i tij kandikim të drejtpërdrejtë në shëndetin e njeriut dhe lë pasojapër kohë të gjatë. Sot në botë njihen më se dyqind sëmundje qëparaqiten si pasojë e përdorimit të ujit të ndotur. SipasOrganizatës Botërore të Shëndetësisë (WHO) nga uji i ndotur,sot në botë sëmuren mbi pesëqind milion njerëz. Nga uji ipapastër pasojnë një sërë sëmundjesh, ku, ndër më tërëndësishmet janë kolera, tifoja e zorrëve, hepatiti, tularemiaetj. Këto sëmundje shpesh kanë marrë viktima njerëzore. Neditët e sotme me zhvillimet e avancuara që po ecën bota, ështëvështirë të mendohet për një jetë në Tokë me ujë tëpastër.Krahas kësaj, mbrojtja e ujit nga ndotja mund të bëhetedhe duke ndaluar hedhjen e ndotësve në ujë, pastaj memënjanimin ose zvogëlimin e ndotësve në ujë, duke qarkulluaruji i ndotur nëpër sisteme të mbyllura, etj. Zvogëlimi i sasisë sëlirimit të materieve ndotëse në ujë është formë e rëndësishmee luftës kundër ndotjes. Kjo nënkupton vendosjen e filtravepërkatës dhe e sistemeve për fundërrim në vendet ku lirohenujërat e ndotura. Një formë e mbrojtjes së ujërave rrjedhës ngandotja është edhe mbrojtja speciale e burimeve, planifikimi ilokacionit të deponive për hedhurina, që ato të ndërtohen samë larg ujërave rrjedhëse, zvogëlimi i përdorimit të pesticidevedhe plehrave kimike në bujqësi si dhe pyllëzimi dhe ruajtja etokës nga erozioni. Me konventa ndërkombëtare ndotja eujërave është e sanksionuar, por, vështirë është të bindennjerëzit që të mos e ndotin atë. Prandaj, është me rëndësivetëdijesimi dhe edukimi i popullatës për shfrytëzim racional tëresurseve ujore.

4

Pse eshte I rendesishem uji?

5

6

7

Pastrimi i UjitEvi Ormeni

Pastrimi i ujit është procesi i heqjes së

kimikateve të padëshirueshme, ndotesvebiologjike, trupave te ngurtë dhe gazrave ngauji i ndotur.Pjesa më e madhe e ujit dezinfektohet përkonsum njerëzor (ujë të pijshëm), por pastrimi iujit mund të behet për qëllime të ndryshme tëtjera, duke përfshirë përmbushjen e kërkesavemjekësore, farmakologjike, kimike dhe aplikimeindustriale.

Pastrimi i ujit mund të reduktojë përqendrimine grimcave, duke përfshirë grimcat pezull, parazitët, bakteriet, algat, viruset, kërpudhat, sidhe duke zvogëluar sasinë e një materialit tëtretur dhe grimcave që rrjedhin nga sipërfaqetqë vijnë për shkak të shiut. Standardet përcilësinë e ujit të pijshëm janë të vendosur nëmënyrë tipike nga shteti ose nga standardetndërkombëtare. Këto standarde zakonishtpërfshijnë përqendrime minimale dhemaksimale të ndotësve.

Metodat per pastrimin e ujitJane :1.KoagulimiKoagulimiNje nga hapat e pare per procesin e pastrimit te ujit eshte shtimi i koagulanteve ne uje te cilat ndihmojnene heqjen e grimcave te panevojshme ne uje.Grimcat mund te jene inorganike sic eshte balta , ose organike sic jane algat , bakteriet viruest etj.Keto grimca kontribojne ne trazimin dhe ngjyren e ujit . Koagulantet qe shtohen ne uje mund te jene sulfatii aluminit , hekuri , kriperat e tjera te hekurit te cilat shkaktojne nderveprime kimike dhe fizike dhegrimcave.Koagulantet bashkeveprojne me papastertite ne uje dhe formojne nje precipitat dhe shtresohen ne fund teujit .SedimentimiSedimentimi është një proces i trajtimit të ujit fizike duke përdorur gravitetit për të hequr pa pastertitpezullu ne uj . Në këtë fazë të procesit të trajtimit duhet të hiqen 90% të grimcave pezull ne uj, duke përfshirë bakteret. Qëllimi i sedimentimit këtu është për të ulur përqendrimin e grimcave pezull në ujë, duke zvogëluar ngarkesën në filtra.Sedimentimit mund të ndodhë si pjesë e procesit të trajtimit, ku ai është i njohur si Parasidimendim. Parasidimentimi gjithashtu mund të quhet sedimentimi thjeshtë për shkak se procesi varet vetëm ngagraviteti dhe nuk përfshin asnjë koagulimit dhe guagulant.

Ndërsa sedimentimi pas koagulimit ka për qëllim të largojë shumicën e grimcave pezull në ujë para se uji tearrin tek filtrat ,Parasidemindimi i heq shumicen e sedimentit në ujë gjatë fazës se trajtimit.. Përveç kësaj, ne pellgje parasidimentet janë të dobishme për shkak të ujit para hyrjes në fabrikë nga një rezervar ështëzakonisht më form te vet me cilësi me te mir se sa ujë kur hyjn në fabrikë pa një pellg të tillë mbajtes.

8

Filtrimi është operacion

teknologjik, me të cilin substancae ngurtë plotësisht ndahet ngalëngu me kalimin e fluidevenëpërmjet disa materialeveporoze ose fibroze të quajturafiltera.Fluidi mund të jetë tretjeose gaz.Mirëpo, në kuptimin mëtë ngushtë me anë të filtrimitnënkuptojmë ndarjen e fazës sëngurtë nga faza e lëngët. Filtrimi , pra shërben për të pastruarlëngjet nga trupat e huaj dhe ngapapastërtitë e ndryshme , për tikthjelluar ose për ti qartësuar.Siprodukt i fundit fitohet tretja e pastër ose plotësisht e pastër, ndërsa në mediumin filtruesmbetet faza e ngurtë e fundrrinës. Kjo arrihet me lëshimin e tretjesnëpër letër filtruese të caktuarqoftë nëpërmjet të hinkavespeciale për filtrim, ose me lëshimin e tretjes nëpërmjet tëtamponave të azbestit, filtranitrocelulozë etj.Dallojmë dy tipe të filtrimit: filtrimi nëpër pogaçe, i cilipërdoret te përqendrimet relative të fluideve me 1% vëllim më tepërtë fazes së ngurtë, kur ështëqëllimi që mbi mediumin filtruestë formohet kulaqi-pogaçja e cilaparaqet mediumin plotësues përfiltrim.

Filtrimi nëpërmjet mjedisitfiltrues, i cili përdoret te fluidetme përqendrime të vogla të fazes së ngurtë nën 0.1% vëllim. Poret e mjedisit filtrues zihen para se tëformohet pogaçja. Mjedisi filtruesi tillë duhet të ndërrohet shpeshnë mënyrë që të vazhdohetfiltrimi.

Në procesin e filtrimit ndikojnëkëta faktorë:

shtypja ( e rritjen e shtypjes vjenderi te rritja e kalimit te lëngut)sipërfaqja (me rritjen e sipërfaqesrritet kalimi i lëngut)viskoziteti (kalimi është ne kundërshtim proporcionalisht me viskozitetin)trashësia (rezistenca e pogaçesështë ne funksion me trashësine e pogaçes)madhësia e grimcave (madhësia e grimcave ndikon në rrjedhjennëpër pogaçë rezistuese specifikeRendesia e ujitUji është vital për njerëzit dhe tëgjitha format e jetës. Uji mbulon71% të sipërfaqes së Tokës: 96.5 % është në oqeane, 1.7% në ujëranëntokësore, 1.7% në akull(Antarktida, Groenlanda). Vetëm2.5% e ujit të Tokës është ujë ipijshëm 98.8% e këtij uji është nëakull dhe ujëra nëntokësore. Mëpak se 0.3% e ujërave të freskëtështë në lumenj, liqene dheatmosferë. Në botë, afërsisht, 1 miliard njerëz kanë mungesë uji, 2.5 miliardë njerëz kanë mungesëkushtesh sanitare. Është llogariturqë në vitin 2025, gjysma e popullsisë së botës do të përballetme krizën e ujit të pijshëm.Pastrimi i ujit2.Sedimentimi3.Filtrimi4.Dezinfektimi

DezinfektimiNjë nga hapat më të rëndësishëmnë procesin e trajtimit të ujitështë dezinfeon një numër tëmadh orgktimi. Gjatëdezinfektimit organizmatpatogjenë që mund të ndodhennë ujë çaktivizohen. Substancatqë përdoren për këtë qëllim(dezinfektantët) janë substancaqë kanë në përbërjen e tyre klor(klor të lirë CL2, dioksid klori ClO2 dhe kloreminë), ozon ose ozon tëndërthurur me peroksidin e hidrogjenit.Metoda më e përdorur e dezinfektimit është ajo me klor tëlirë. Klori çaktivizanizmashpatogjene, mbetet në ujë për njëfarë kohe (duke bërë të mundurqë ai të mbetet i pastër ndërkohëqë shpërndahet te konsumatori) dhe është ekonomik. Nga anatjetër klori vepron me shumëpërbërje organike dhe inorganikenë ujë, duke prodhuar produktetë padëshirueshme. Gjithashtu, përdorimi në sasi të mëdha i kloritmund të shkaktojë probleme nëshijen dhe erën e ujit

Klori I gaztë hidralizon në ujë duke formuar acidin hipoklorit HOCl simë poshtë:Cl2 + H2O HOCL + H+Cl-Acidi hipoklorit shpërbëhet nëjone hidrogjeni dhe hidroklori (kurpH është midis 6.5 dhe 8.5)HOCl H+ + OCL-

9

Uji ka rëndësi jashtëzakonisht të madhe në jetënekonomike e komunale. Me një fjalë, ai është shkak dheburim i jetës. Sasi të mëdha të ujit shpenzohen nëindustri, ekonomi dhe nevoja shtëpiake. Sasi mjaft e madhe e ujit shpenzohet gjatë veprimeve të ndryshmeindustriale, p.sh. për prodhimin e avullit të ujit, përftohje, për tretje, për larje dhe operacione tjera. Gjatëfabrikimit të shumë prodhimeve, p.sh. gjatë përpunimittë metaleve dhe shumë punimeve tjera, sasia e ujit tëshpenzuar për nga pesha shumë herë e tejkalon peshëne prodhimeve finale të fituara. Një sasi e madhe e ujitshndërrohet në ujë të papastër me ndyrësira tëndryshme joorganike. Për shkak të kërkesave për sasi tëmëdha të ujit, si dhe për shkaqe tjera, fabrikat kimikezakonisht ngriten afër burimeve të ujit ose kalimevetjera të ujit. Për shkak të zhvillimit të hovshëm tëindustrisë, urbanizmit dhe kërkesave për largimin e fabrikave nga vendbanimet, gjetja e burimeve të reja tëujit gjatë kohës është duke u bërë problem serioz, si përzhvillimin e industrisë së re, ashtu edhe për zgjerimin e asaj ekzistuese. Njëkohësisht sasi gjithnjë e më tëmëdha të ujërave të papastër e ndotin tokën dheshkatërrojnë florën e faunën në lumenj e liqene.

Metodat më të shpeshta që shfrytëzohen përpërpunimin e ujitpër pije ose për nevoja të proceseve të caktuara

teknologjike janë: 1. Distilimi i ujit Filtrimi i ujit2. Deferizimi i ujit3. Deklorinimi dhe largimi i erës dhe shijes së keqe4. Zbutja e ujit Dekarbonizimi i ujit5. Denitratizimi i ujit6. Degazimi i ujit Demineralizimi i ujit7. Dezinfektimi dhe dekontaminimi i ujit Sterilizimi

UV i ujit.

Pastrimi i ujërave mund të kryhet edhe me anë të

distilimit të tyre d.m.th. me anë të avullimit të ujëravedhe kondenzimit të pastajmë. Kështu pra distilimi i ujitpërbëhet nga nxehja e ujit deri në vlim, kur ujiavullohet në pajisje speciale për këtë punë që pastaj tinënshtrohet ftohjes dhe kondenzimit. Me distilimfitohet ujë plotësisht i pastër, pa kripëra të gurit tëkazanit, d.t.th. uji lirohet nga të gjitha kripërat dhepërbërësit. Skema e aparaturës për distilimin e ujit Kjometodë mundëson përdorimin edhe të ujit të detit përfurnizim të kazanëve të anijeve, si dhe kazanëve tjerëtë instaluar në brigje të detit. Përdorimi i kësajmetode vjen në shprehje shumë herë kur nevojitet tëplotësohet humbja e ujit për shkak të mbyllësve johermetik të turbinave, lidhjeve në gypa etj. Nësistemin e nxehjes (kazaniturbina-kondenzatori-kazani). Megjithatë, metoda e distilimit zgjatë shumëkohë dhe është mjaft më e shtrenjtë se metodatkimike të pastrimit të ujit, gjegjësisht mënyrave tëzbutjes. Filtrimi i ujit Filtrimi i ujit është operacionthemelor qëllimi i të cilit është që nga uji të largohentë gjitha grimcat mekanike që gjinden në te. Pastrimi iujit nga materiet në formë të tretësirave koloidale,përkatësisht kullimi i plotë i ujit bëhet nëpërmjetkoagulimit. Largimi i grimcave koloidale të tretura nëujë bëhet zakonisht krahas me kullimin dhe mefiltrimin e grimcave të suspenduara.

Pastrimi i ujit nga materiet e suspenduara dhe

koloidale mund të jetë: a) i plotë, dhe b) i pjesshëm.Pastrimi i plotë i materieve të suspenduara dhekoloidale nënkupton largimin e tyre deri nëpërmbajtjen 2 mg/l, ndërsa pastrimi i pjesshëm ose itrashë-deri në përmbajtjen 50-100 mg/l. Pastrimi iplotë i ujit nga materiet e suspenduara dhe koloidaleështë operacion i zakonshëm i përgatitjes së ujit përpije dhe për shumë qëllime industriale. Mënyra efiltrimit zgjidhet varësisht nga lloji dhe madhësia egrimcave. Kryesisht përdoren shtëpiza të ndryshmefiltrash me filtrues adekuat të porozitetit të ndryshëm.Filtrat për filtrim të shpejtë mund të jenë të hapur apotë mbyllur.

Metodat e pastrimit te ujit

Gerti Shehu

10

Filtri i hapur, më i thjeshtë

është një rezervuar me prerjenë formë të katërkëndëshit, nëfundin e të cilit janë të vendosurgypat e drenazhit, të lidhur me gypin për largimin e ujit tëfiltruar. Në pjesën e poshtme tëfiltrit vendoset shtresa e zhavorrit dhe mbi të shtresafiltruese, zakonisht rëra e kuarcit.Trashësia e shtresësfiltruese është zakonisht 0,7 derinë 0,9 m. Uji që do të filtrohetfutet në filtër nëpërmjet xhepitdhe pastaj me ndihmën e ulluqeve shpërndahet nëmënyrë të barabartë mbisipërfaqen e shtresësfiltruese.Aftësia e filtrit përfiltrim zvogëlohet me fundërrimin e ndyrësirave mbisipërfaqen e grimcave filtruese, kështu që pas një kohe tëcaktuar të funksionimit të tijduhet të bëhet pastrimi.

Operacioni i pastrimit të filtritbëhet duke lëshuar ujin nëpërfiltër në drejtim të kundërt tëfiltrimit dhe me shpejtësi tëpërshtatshme të rrymimit. Ndërsa përdoren edhe filtruestë ndryshëm gjysmë automatikdhe automatik, të cilëtpastrohen gjatë punës, ashtu qënuk ka ndërprerje gjatëpunës.Te ujërat e ndyta shumë, mund të përdoren filtrat klasiktë rërës me mbushje silikateshumështresëshe të granulitetittë ndryshëm. Largimi kryhet me filtrim nëpër rërë të kuarcit me madhësi të kokrrizave prej 0,8 deri 3,0 mm. Uji i pastruar kalonnëpër gypin kryesor dhenëpërmjet kokës shpërndarësedel nga kolona. Për tëmirëmbajt gjendjenmikrobiologjike në rregull të ujitpër pije, uji para distribuimit në

rrjetin e ujit të qytetit duhetpatjetër të klorinohet dhe atëme një sasi pak më të madhe tëklorit, në mënyrë që ti mbahetsteriliteti shtesë. Pikërisht kjotepricë e klorit, mundet me ndikua shumë keq në vetitë e ujit për pije (erë dhe shije), ndërsa në kontakt me substancat organike mund tëformojë kompozime mjaft tërrezikshme për njeriun (disa ngato janë edhe kancerogjene).

Ky sistem më së shpeshtipërdoret për s’klorinim dhedezodorim të ujit për pije, si dhenë teknologjitë ushqimore tëcilat përdorin ujin nga rrjeti. Largimi i shijes dhe erës sëpakëndshme të ujit të pijshëmdhe ujit për nevoja të sintezës, në shumë raste është proces idomosdoshëm gjatë përgatitjessë tij për përdorim. Ky procesquhet dezodorim që nënkuptonpërmirësimin e kualitetit të ujit, gjegjësisht mënjanimin nga uji isubstancave të cilat mund tijapin shije të keqe, erë, e nëdisa raste edhe ngjyrë.

Metoda më efikase dhe më e

përhapur për largimin e shijes sëujit është metoda e përpunimittë tij me karbon aktiv nëaparatin për filtrim, në të cilinvendoset në mes të shtresës sërërës së kuarcit dhe zhavorritshtresa e karbonit aktiv. D.m.th. edhe këtu si edhe te deklorinimidhe filtrimi shfrytëzohen filtratme karbon aktiv . Karboni aktivsi absorbues i fortë që është, iabsorbon këto materie. Pas konsumimit të aftësisëabsorbuese të karbonit aizëvendësohet me të ri.Të metatkryesore të kësaj metode tëdezodorimit të ujit janë nevojapër shpëlarjen e shpeshtë tëfiltrit, ç‘aktivizimi i shpejtë i tijdhe korrozioni i pjesëvemetalike të aparaturës.

Zbutja e ujit ose procesiteknologjik i largimit të plotë tëkripërave të tretura në ujë ështënjë nga proceset më delikate nëteknologjinë e ujit, proces i cilindikon në mënyrë vendimtarenë cilësitë e ujit dhe nëpërdorimin e tij. Për zbutjen e ujit përdoren: a) metodattermike b) metodat kimike dhec) metodat e këmbimit jonik. Zbutja e ujit me metodattermike Kjo metodë bazohet nëzbërthimin e bikarbonateve tëkalciumit dhe të magneziumitnën ndikimin e nxehtësisë sipasreaksioneve të shënuara mësipër dhe me ç’rast bëhetfundërrimi i tyre në formë tëkarbonateve. Metoda termike e zbutjes së ujit është e përshtatshme për ujërat qëkanë fortësi të përkohshme tëlartë dhe fortësi të përhershmetë ulët, që janë raste të rralla. Kjo metodë është metodë e shtrenjtë dhe e ngadalshme, kështu që përdoret rrallë.

11

Zbutja e ujitMe metodatkimike

Fiona Rushiti

Metodat kimike për zbutjen e ujit janë më të përhapuranë praktikën industriale.Varësisht nga reagjentët që përdoren

, metoda kimike e zbutjes së ujit zbatohet në tri variante:a) zbutja e ujit me gëlqere,b) zbutja e ujit me baza dhec) zbutja e ujit me fosfate.

Zbutja e ujit me gëlqere Zbutja e ujit me metodën kimike, duke përdorur si reagjent gëlqeren është një nga metodat më tëpërhapura dhe më të lira të zbutjes. Si reagjent përdoret sherbeti i gëlqeres- tretësira ujore e hidroksidittë kalciumit.

b) Zbutja e ujit me baza Kjo metodë si reagjent përdorë hidroksidin e natriumit. Ashtu si edhe hidroksidi ikalciumit, hidroksidi i natriumit ndikon në veçimin e bikarbonatit të kalciumit dhe tërë sasisë sëmagneziumit. c) Zbutja e ujit me fosfate Është metoda më e përsosur e zbutjes së ujit me përdorimin e reagjentëve.

Metoda siguron largimin e fortësisë së përhershme dhe tëpërkohshme të ujit. Dekarbonizimi i ujit Dekarbonizimiështë veprim me të cilin nga ujilargohet fortësia karbonate. Bëhet fjalë për pajisjen jonkëmbyese të mbushur me masëspeciale jon këmbyese, e cilamasë jonet e kalciumit dhe tëmagneziumit të fortësisëkarbonate i zëvendëson me jonete hidrogjenit. Kështu në vend tëkripërave me fortësi karbonateformohet sasia ekuivalente e acidit karbonik, i cili nëse pengon, mund të ç’ajroset. Kripërat me fortësi jo karbonate gjatë këtijprocesi kalojnë pa ndryshime. Masa jon këmbyese pas konsumimit të kapacitetit të vet rigjenerohet me lëshimin e tretjessë dobët të acidit klorhidrik (HCl), pas të cilës përsëri është e gatshme për punë. Dekarbonizimi

i ujit është veçanërisht inevojshëm gjatë prodhimit tëpijeve freskuese të gazuara, përshkak të problemeve qëshkaktojnë kripërat e fortësisëkarbonate (gazimi i vështirësuar, zvogëlimi i thartirës për shkak tëreaksioneve me thartirë tëpemëve, zvogëlimi i ëmbëlsisë përshkak të reaksioneve me sheqerna , etj. ). Denitratizimi iujit Përmbajtja e nitratit mbikufirin e lejuar, përveç ndikimevemjaft të dëmshme në shëndetin e njeriut, më së shpeshti është njëshenjë e ndotjes së ujit me substanca organike të cilat mundtë jenë me prejardhje fekale.

Për demineralizimin e plotë të ujitpërdoren: a) metoda e këmbimitjonik, b) metoda elektrokimike c) metoda e ajrosjes dhe d) metodae distilimit. Me dezinfektim dhedekontaminim kuptojmë mbytjen

e baktereve të cilat shkaktojnësëmundje të ndryshme. Përdezinfektim dhe dekontaminim tëujit përdoren metoda tëndryshme. Metodat me reagjentpërdoren më së tepërmi nëpraktikë, prej të cilave më tërëndësishmet janë metoda e klorinimit dhe metoda e ozonimit. Klorinimi i ujit, është metoda mëe përhapur për dezinfektimin e ujit, përkatësisht për mbytjen e baktereve të ndryshme. Në fillimsi reagjent përdorej kloruri igëlqeres, kurse prej vitit 1910 përdoret edhe përpunimi i ujit me klorin e gaztë.

12

Trajtimi i ujit

Irini Rafaela Ceci

Te pajisjet termoenergjetike fortësia karbonate

shkakton shtresimin e gurit në muret e rezervuarëve, gypave dhe kazanëve, kështu që shkakton probleme të mëdha në punën e tyre. Sapunët dhe detergjentet p.sh. reagojnë me kripëra të cilat e përbëjnë fortësinë e ujit dhe i shtresojnë ato duke formuar sapunë të patretshme dhe vetëm kur të arrijnë me i tretë ato mund të fillojnë funksionin e tyre të pastrimit. Për këtë shkak te pastrimi në ujë të fortë harxhohen pa nevojë sasi të mëdha të sapunëve dhe detergjenteve. Te prodhimi i lëngjeve të pemëve, kripërat e fortësisë së ujit mund të reagojnë me thartirat e pemëve dhe kështu të prishin shijen dhe erën. Këta janë vetëm disa shembuj të zakonshëm të cilët na tregojnë për nevojën epërpunimit të ujit për përdorime të veçanta.

Për të përgatitur ujë të pastër, uji natyror i nënshtrohet distilimit ose metodavetjera të mënjanimit të kripërave të tretura ose bashkëdyzimeve organike të tretura nga ujinatyror. Kjo d.t.th. zvogëlimi i fortësisë së ujit, para përdorimit të tij te kazanët e avullitapo te aparatet tjera dhe për agregate të pajisjeve industriale sidomos për industrinëkimike, të tekstilit, ushqimore dhe pastrimi i ujit të ujësjellësit për furnizimin evendbanimeve.1.2. Përpunimi i ujit Metodat më të shpeshta që shfrytëzohen për përpunimin e ujit për pije ose përnevoja të proceseve të caktuara teknologjike janë: Distilimi i ujit Filtrimi i ujit Deferizimi i ujit Deklorinimi dhe largimi i erës dhe shijes së keqe Zbutja e ujit Dekarbonizimi i ujit Denitratizimi i ujit Degazimi i ujit Demineralizimi i ujit Dezinfektimi dhe dekontaminimi i ujit Sterilizimi UV i ujit 2004 .

13

Distilimi i ujitPastrimi i ujërave mund të kryhet

edhe me anë të distilimit të tyre d.m.th. me anëtë avullimit tëujërave dhe kondenzimit tëpastajmë. Kështu pra distilimi i ujit përbëhetnga nxehja e ujit deri nëvlim, kur uji avullohet në pajisje speciale për këtë punë qëpastaj ti nënshtrohet ftohjes dhe kondenzimit. Me distilim fitohet ujëplotësisht i pastër,pa kripëra tëgurit të kazanit, d.t.th. uji lirohet nga të gjitha kripërat dhe përbërësit. Fig.2- Skema e aparaturës për distilimin e ujit Kjo metodë mundëson përdorimin edhe të ujit të detit për furnizim tëkazanëve tëanijeve, si dhe kazanëve tjerë të instaluar në brigje të detit. Përdorimi i kësaj metodevjen në shprehje shumëherë kur nevojitet të plotësohet humbja e ujit për shkak tëmbyllësve jo hermetik të turbinave, lidhjeve në gypa etj. Në sistemin e nxehjes (kazani-turbina-kondenzatori-kazani). Megjithatë, metoda e distilimit zgjatë shumë kohëdheështë mjaft më e shtrenjtë se metodat kimike të pastrimit të ujit, gjegjësisht mënyrave tëzbutjes. 1.2.2. Filtrimi i ujit Filtrimi i ujit është operacion themelor qëllimi i

të cilit është që nga uji tëlargohen të gjitha grimcat mekanike qëgjinden në te. Pastrimi i ujit nga materiet në formë të tretësirave koloidale, përkatësisht kullimi iplotë i ujit bëhet nëpërmjet koagulimit. Për këtë qëllim tretet në ujë sulfati kristalor ialuminit (Al2(SO4)3 . 18H2O) e më rrallëedhe sulfati i hekurit (FeSO4 . 7H2O), të cilëtduke vepruar me bikarbonatet e kalciumit dhe magneziumit sipas reaksionit: 2004 .Al2(SO4)3+3(Ca,Mg)(HCO3)2=3(Ca,Mg)SO4+2Al(OH)3+6CO2formojnë tretësirën koloidale të hidroksidit të aluminit, grimcat e të cilit, pasi që janë tëngarkuara me elektricitet pozitiv, bëjnë neutralizimin e grimcave koloidale negative tëtretura në ujë dhe shkaktojnë fundërrimin e tyre. Largimi i grimcave koloidale të tretura në ujë bëhet zakonisht krahas me kullimindhe me filtrimin e grimcave të suspenduara. Pastrimi i ujit nga materiet e suspenduaradhe koloidale mund të jetë: a) i plotë, dhe b) i pjesshëm. Pastrimi i plotë i materieve të suspenduara dhe koloidale nënkupton largimin etyre deri në përmbajtjen 2 mg/l, ndërsa pastrimi i pjesshëm ose i trashë-deri

nëpërmbajtjen 50-100 mg/l. Pastrimi i plotë i ujit nga materiet e suspenduara dhe koloidale është operacion izakonshëm i përgatitjes së ujit për pije dhe për shumë qëllime industriale. Mënyra e filtrimit zgjidhet varësisht nga lloji dhe madhësia e grimcave. Kryesishtpërdoren shtëpiza të ndryshme filtrash me filtrues adekuat të porozitetit të ndryshëm. Filtrat për filtrim të shpejtë mund të jenë të hapur apo të mbyllur. Filtri i hapur,më i thjeshtë (fig. 3) është një rezervuar me prerje në formë të katërkëndëshit, në fundine të cilit janë të vendosur gypat e drenazhit, të lidhur me gypin për largimin e ujit tëfiltruar. Në pjesën e poshtme të filtrit vendoset shtresa e zhavorrit dhe mbi të shtresafiltruese, zakonisht rëra e kuarcit. Trashësia e shtresës filtruese është zakonisht 0,7 derinë 0,9 m. Fig. 3- Filtri i shpejtë i hapur 1-Hyrja e ujit për filtrim, 2-Xhepi për shpërndarjen e ujit, 3-Kanalet, 4-Shtresa fibruese, 5-Shtresa e zhavorrit, 6-Gypat e drenazhit 2004

14

Uji që do të filtrohet futet në filtër nëpërmjet xhepit(2) dhe pastaj me ndihmën eulluqeve shpërndahet në

mënyrë të barabartë mbi sipërfaqen e shtresës filtruese. Aftësiae filtrit për filtrim zvogëlohet me fundërrimin endyrësirave mbi sipërfaqen e grimcavefiltruese, kështu që pas një kohe të caktuar të funksionimit të tij duhettë bëhet pastrimi. Operacioni i pastrimit të filtrit bëhet duke lëshuar ujin nëpër filtër në drejtim tëkundërt tëfiltrimit dhe me shpejtësi të përshtatshme të rrymimit. Në stacionet për pastrimin e ujit përdoren zakonishtskemat e vazhdueshme.Lëvizja e ujit në këto skema mund të bëhet në bazë të rënies së lirë ose mund të jetëedetyrueshme

Skema teknologjike e stabilimentit për pastrimin e ujit nga grimcat e suspenduara dhe koloidale:1-Hyrja e ujit,2-Përzierësi,3-Dhoma e koagulimit,4-Fundërruesi,

5-Filtri,6-Rezervuari i ujit të pastruar,7-Ena për përgatitjen e reagjentëve

Uji që do të pastrohet, me anëtë pompës futet nëpërzierësin, ku vendos kontakt me reagjentët që vijnënga ena përpërgatitjen e tyre. Proceset fiziko-kimike tëkoagulimit të tretësirave koloidale dheaglomerimi igrimcave, bëhen në dhomën e koagulimit, prej nga ujidërgohet në filtrin erërës, në të cilin bëhet veçimi igrimcave që nuk janë fundërruar në agregatinemëparshëm. Shpejtësia e filtrimit në një stabiliment tëtillë është 5- 10 m3/h. Ndërsa përdoren edhe filtrues tëndryshëm gjysmë automatik dhe automatik, tëcilëtpastrohen gjatë punës, ashtu që nuk ka ndërprerje gjatëpunës. Te ujërat e ndytashumë, mund të përdoren filtratklasik të rërës me mbushje silikate shumështresëshetëgranulitetit të ndryshëm. Largimi kryhet me filtrimnëpër rërë të kuarcit me madhësi të kokrrizave prej0,8deri 3,0 mm. Uji i pastruar kalon nëpër gypin kryesordhe nëpërmjet kokës shpërndarësedel nga kolona.Sistemet të cilat mekanikisht e pastrojnë ujin,njëkohësisht bëjnë edhe deferizimine ujit (zvogëlimin enivelit të hekurit në ujë) dhe s’klorinimin (largimin eklorit nga uji i 2004 .

15

Principi i punës së tyre mund të jetë automatike

dhe manuale dhe është enjëjtë për këto tri veprime,ndryshon vetëm lloji i mbushjes në kolonat filtruese,(fig. 5). Fig. 5-Skema e një sistemi për filtrimmekanik, deferizim dhe sklorinim të ujit 1.2.3.Deferizimi i ujit Në shumë raste te uji me përbërjemë të madhe të hekurit paraqitet nevoja qëpërbërjae tillë të zvogëlohet në minimum. Te uji për pijepërbërja e rritur e hekurit i jepujit erë shumë të pakëndshme, e gjithashtu në te formohet dheshtresohet fero-hidroksidi, i cili nëpër gypa mund tëformon edhe probleme mikrobiologjike.Gjithashtuedhe në shumë procese prodhuese,sidomos në industrinë e tekstilit, të letrësdheushqimore, përbërja e hekurit duhet tëzvogëlohet në minimum. Deferizatorët janë pajisjeqë përbëhen nga kolonat e mbushura me masëspecialekatalitike-filtruese MnO2, e cila me anë tëkatalizës e shndërron hekurin nga formatretëse nëformë të patretshme dhe e mbanë në vehte. Hekuri ishtresuar kështu kohë paskohe zbrazet nga pajisjame larje me rrymim nga ana e kundërt, gjë që kaefikasitet tëlartë dhe shpenzime të ulëtaeksploatuese. Gjatë punës filtri nuk shfrytëzonkemikalie ndihmëse. Materiali katalitik MnO2kaqëndrueshmëri të madhe kohore dhe mund tëdezinfektohet me klor aktiv tëkoncentrimit deri në2%. 2004 .Deklorinimi i ujit dhe largimi i shijes dhe erës së keqePër të mirëmbajt gjendjen mikrobiologjike në rregulltë ujit për pije, uji paradistribuimit në rrjetin e ujit tëqytetit duhet patjetër të klorinohet dhe atë me njësasi pakmë të madhe të klorit, në mënyrë që timbahet steriliteti shtesë. Pikërisht kjo tepricë eklorit,mundet me ndikua shumë keq në vetitë e ujit përpije (erë dhe shije), ndërsa nëkontakt me substancatorganike mund të formojë kompozime mjaft tërrezikshme përnjeriun (disa nga to janë edhekancerogjene). Për s’klorinim të ujit sotkryesishtpërdoren filtrat me karbon aktiv. Ky sistemmë së shpeshti përdoret për s’klorinim dhedezodorim të ujit për pije, sidhe në teknologjitëushqimore të cilat përdorin ujin nga rrjeti. Largimi ishijes dhe erës së pakëndshme të ujit të pijshëm dheujit për nevoja tësintezës, në shumë raste ështëproces i domosdoshëm gjatë përgatitjes së tijpërpërdorim. Ky proces quhet dezodorim qënënkupton përmirësimin e kualitetit tëujit,gjegjësisht mënjanimin nga uji i substancave tëcilat mund ti japin shije të keqe, erë, e nëdisa raste

edhe ngjyrë. Metoda më efikase dhe më e përhapurpër largimin e shijes së ujit është metodaepërpunimit të tij me karbon aktiv në aparatin përfiltrim, në të cilin vendoset në mes tështresës sërërës së kuarcit dhe zhavorrit shtresa e karbonitaktiv. D.m.th. edhe këtu siedhe te deklorinimi dhefiltrimi shfrytëzohen filtrat me karbon aktivKarboniaktiv si absorbues i fortë që është, iabsorbon këto materie. Pas konsumimit tëaftësisëabsorbuese të karbonit ai zëvendësohet metë ri. Të metat kryesore të kësaj metode tëdezodorimit të ujit janë nevoja për shpëlarjen eshpeshtë të filtrit, ç‘aktivizimi i shpejtë itij dhekorrozioni i pjesëve metalike të aparaturës. 1.2.5.Zbutja e ujit Uji që përdoret për furnizimin ekazanëve të avullit duhet patjetër të zbutet.Shtresae gurit në muret e kazanëve të avullit është edëmshme për kazan, sepse pengonpërcjelljen enxehtësisë në ujë të kazanit, për çka gjatëharxhimeve të njëjta të lëndësdjegëse kazaniprodhon dukshëm sasi më të vogël të avullit. Pastajmjaft e pengon ujintë ftohë muret e kazanit, të cilatnga jashtë nxehen nga gazrat e nxehtë, prejngallamarinat nxehen së tepërmi. Kjo nxehje emadhe e llamarinave të kazanit shkaktonndryshimine dukshëm të vetive mekanike të metalit, zvogëlonafatin e qëndrueshmërisësë materialit, gjegjësishtndërrimin e shpeshtë të pjesëve të kazanit.Gjithashtu, guri i kazanit e ka edhe një veti shumë tëdëmshme që gjatë punës sëkazanit, për shkak tëkoeficientëve të ndryshëm të zgjerimit, shumë herëpëlcet. Në këtërast uji që është në kazan vjen nëkontakt me llamarinat e nxehta së tepërmi,ftohëpërnjëherë dhe në to shkakton dëmtime tëndryshme, në disa raste edhe eksplodimin ekazanit.2004 .

16