Kimlik Belirleyen Derslerde

Kanıt Temelli ÖğrenmeEditör: Yücel KABAPINAR

Editör: Prof. Dr. Yücel KABAPINAR

KİMLİK BELİRLEYEN DERSLERDE KANIT TEMELLİ ÖĞRENME

ISBN 978-605-241-707-2DOI 10.14527/9786052417072

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2019, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. A.Ş.'ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektro-nik, fotokopi, manyetik kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu ki-tap T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olma-yan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye'de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda fark-lı yazarlara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Eylül 2019, Ankara

Yayın-Proje: Şehriban TürlüdürDizgi-Grafik Tasarım: Tuğba KaplanKapak Tasarımı: Pegem Akademi

Baskı: Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık Reklam San Tic. Ltd. Şti.İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı 48/48 İskitler - Ankara

(0312 341 36 67)

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 25931

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

WhatsApp Hattı: 0538 594 92 40

Audiatur et altera pars

Diğer tarafı da dinleyelim

ÖN SÖZ1995 yılında doktora eğitimi için Yüksek Öğretim Kurulu tarafından yollan-

dığım İngiltere’deki ortaokul ve lise tarih ders kitaplarını incelediğimde tanıştım “Kanıt Temelli Öğrenme” (KTÖ) yaklaşımı ile. Yıllardan beri “tarih derslerinde ezberin olmadığı, öğrencilerin zihinsel işlem yapabildiği bir yapı nasıl kurulabilir” sorusunun yanıtını bulmaya çabalıyordum o zamanlarda. Bu sorunun yanıtının somut halini Kanıt Temelli Öğrenme yaklaşımı ile İngiliz tarih ders kitaplarında görmüştüm. O günden bu yana benim için ülkemdeki Sosyal Bilgiler ve Tarih eği-timi için temel nitelik ölçütü olmuştur bu yaklaşım. Bu anlamda sık sık bir temen-ni olarak, “ölmeden önce, ülkemdeki Sosyal Bilgiler ve Tarih ders kitaplarının “iyi niyetli bir şekilde” Kanıt Temelli Öğrenme yaklaşımına göre yazıldığını görürsem gözüm arkada gitmez” demekteyim. Yine bu anlayışı tanımamın ardından, gönül rahatlığı ile ifade ettiğim bir başka boyut da, “Dünyada adı ezber ile anılabilecek son dersler Tarih/Sosyal Bilgiler dersleridir; yeter ki sistem/rejim/hükümetler ez-beri istemesin” olmuştur.

Çok kısaca, benim için anlamını ifade etmem gerekirse, KTÖ yaklaşımı, “ya-şasın ile kahrolsun arasında gidip gelen” anlayışın ötesinde güncel ya da tarih-sel olaylara ve durumlara “derece ile bakmaktır” ya da “dengeli bakmaktır”. Hazır ve toptancı yaklaşımlarla “tüm suç onlarda, bizim hiç yanlışımız yok” reçetele-ri yazmaksızın geçmişe ve güncel sorunlara bakabilmenin ‘vicdani’ adıdır da bu yaklaşım benim için. Zıtlıkları, çelişkileri, farklı bakış açılarını bir arada vererek düşünsel ve duyuşsal anlamda öğrencileri sorunun içinde var etmenin yolunu da öğretmene ve öğrenciye sunmaktadır. İddiam ve inancım odur ki, KTÖ ruhu temelinde yazılmış ders kitapları kullanılarak, usta ve iyi niyetli bir öğretmenin elinde (müfredatı yetiştirme ve sınav baskısı olmaksızın) işlenecek bir Tarih ya da Sosyal Bilgiler dersi sınıf ortamı, kendiliğinden ve doğal olarak demokratik bir ya-pıyı bünyesinde barındıracaktır. Bu sınıfta ayrıca demokrasi tanımını yapmanıza ya da yaptırmanıza gerek yoktur artık. Çünkü böylesi bir yapı, kendiliğinden sınıf ortamında öğrencilerin görüş açıklama sürecini ve beraberinde onların “Bence”-leri ve “Bana göre”lerini gündeme getirecektir. Doğası gereği de, “Bence” ve “Bana göre”ler dünyanın en demokratik sözcüklerindendir; ‘bu benim görüşüm ama or-taya çıkabilecek farklı fikirleri de duymaya hazırım’ alt mesajını da bünyesinde barındırarak.

Pek çok diğer paydaşları olsa da, bence, eğitimin iki temel paydaşı vardır; bunlar sistem/rejim ile öğrencidir. Hangisini önceleyeceğiniz eğitimin akış yönü-nü ve niteliğini de derinden etkilemektedir. Sistem/rejim merkezli bir bakış ön-celiğiniz, sizi “vatandaşlık aktarımı” ekseninde klasik tarih eğitimi yaklaşımına götürecektir; tüm sıkıntıları ve sınırlılıkları ile birlikte. Bu sistemin son durağı da kaçınılmaz olarak “ezber” ile bitecektir. Bunun tersine, Kanıt Temelli Öğrenme yaklaşımını ön plana alırsanız, öğrenciyi de tüm öğretme ve öğrenme sürecinin merkezine oturtuyorsunuz demektir. Çünkü Kanıt Temelli Öğrenmede öğrenci-

vÖn Söz

nin bilişsel, duyuşsal ve psiko-motor becerilerinin gelişimi ön plandadır. Böyle-si bir yaklaşımın içtenlikle uygulandığı bir sistemde de devlet-vatandaş ilişkileri vatandaş/birey ön plana alınarak düzenlenmektedir demektir. Bu yapı içerisinde, güncel ya da tarihsel konularda, öğrencinin ders kitapları aracılığıyla önüne geti-rilecek tekil/biricik “makbul bilgiler” yoktur; ya da önünden kaçırılacak “tehlikeli ya da onaylanmamış bilgiler” de. Bu sistemde devlet için vatandaşının ortaya ko-yacağı farklı, sıradışı ve yaratıcı fikirler tehlike oluşturmamaktadır; tam tersine sisteme/devlete güç katmaktadır.

Kanıt Temelli Öğrenme noktasındaki tüm bu samimi ve hatta görece duy-gusal bakış açıma karşılık, bunun ülkemin koşullarındaki uygulamasının hiç de kolay olmadığının farkındayım. Politik iklimden, okul yöneticileri, öğretmenlerin, velilerin ve hatta öğrencilerin hazır olup olmamasına, müfredat yoğunluğundan, sınav sistemine dek uygulamanın önünde set oluşturan pek çok sıkıntı vardır. Buna karşılık kanıt temelli öğrenmenin amaç ve işlevine inanmış öğretmenlerin, olanca müfredat programı yoğunluğuna karşılık, bazı derslerinde 4-5 kanıttan oluşan çalışma yapraklarını öğrencilere sunması çok da zor olmasa gerektir. Bu anlamda öğrencilerin, kanıt kavramı ile karşılaşmaları, kanıtların sosyal ya da ta-rihsel bilginin temel harcı olduğunu görmeleri, farklı bakış açıları ile tanışmaları, kanıt temelinde yorum yapabildiklerini fark etmeleri, tarih ya da sosyal bilgiler derslerinin ezber olmadan da gerçekleşebileceğini görmeleri adına önemlidir.

Kanıt Temelli Öğrenmenin tarihsel öyküsü incelendiğinde, Tarih derslerini merkeze aldığı görülmektedir. Yaklaşım sonradan yapılan çalışmalarla, Sosyal Bilgiler dersi ve ders kitaplarını da kapsamıştır. Buna karşılık bu kitabın temel misyonlarından biri de kanıt temelli öğrenmenin çok farklı derslerde işe koşu-labileceğini ortaya koymaktır. Bu anlamda, kitabın adında da ifadesini bulduğu gibi, temel amaç, “kimlik belirleyen derslerin” tümü olmuştur. Bu çerçevede Tarih, Sosyal Bilgiler, Hayat Bilgisi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Coğrafya, İnkılap Ta-rihi gibi derslerin tamamı kitabın ilgi alanı içerisindedir. Kapsam salt bununla da sınırlı kalmamış ve Sosyal Bilimlerin ötesinde Fen Bilimleri ile ilgili derslerde de işlevsel olup olmayacağı irdelenmiştir. Bu anlamda Kimya dersinde kanıt temelli öğrenmeye ilişkin bir uygulama örneğine de kitap kapsamı içerisinde yer veril-miştir.

Bu kitabın var olmasına yazıları ile katkıda bulunan tüm meslektaşlarıma saygılarımı sunuyorum. Maddi bir kaygı olmadan zamanlarını, bilgileri ve emek-lerini verdiler. Editör olarak, olanaklı olduğunca, onların yazı bütünlüğüne karış-mamaya özen gösterdim. Bu arada Önsöz’de ve benim yazdığım bölümlerde ifade edilen görüşlerim, editör olarak tamamen beni bağlamaktadır. Kanıt Temelli Öğ-renme’nin amaç, işlev ve öğrenciye katabilecekleri noktasında meslektaşlarımın benden farklı düşündüklerini de biliyor ve saygı duyuyorum.

Süreçte Filiz Hanımın ve oğlum Yankı’nın zamanından da çalmak zorunday-dım çünkü akademisyenliğin doğası gereği başka türlü olamıyor. Şu Önsöz yazı-

vi Kimlik Belirleyen Derslerde Kanıt Temelli Öğrenme

lırken bile oğlum Yankı “Haydi baba gel artık” dedi biraz da oflayarak. Bu anlamda Filiz Hanıma ve Yankı’ya teşekkürlerimi sunuyorum. Bir başka teşekkür de eğitim çalışmalarında bir marka haline gelen PegemA ailesine. Başta bu yayınevinin sa-hibi Servet Bey olmak üzere, Tuğba Kaplan, Tual Şekercigil, Şehriban Türlüdür ve Elif Demirel Hanımlara dizgi ve basım süreçlerindeki sabır ve emekleri için teşek-kürlerimi sunuyorum. Ayrıca meslektaşlarım Gül Tuncel, Çiğdem Baki ve Faruk Malbeleği’ne görüşleri ve cesaretlendirmeleri için şükran borçluyum.

Kitap, kitap bölümü, makale, bildiri noktasında görece çok denebilecek ya-yınlarım var ama uzun yıllardır bu kitabın yayınlanmasını hedeflemekteydim; bunun nedenlerini de yukarıda açıkladığımı düşünüyorum. Umarım bu kitap, öğ-retmen adayları ve öğretmenler üzerinden sınıf içine ve öğrencilere katkılar sağ-lar. Sorulan sorulara, öğrencilerin “Öğretmenim benden ne dememi/söylememi istiyor acaba” diye düşünmeksizin sınıflarda kendilerini tüm yalınlıkları ile duygu ve düşünceleri ile var edebildikleri öğrenme ortamlarının sayısının hızla artması dileklerimle …

6 Temmuz 2019 Yücel KABAPINAR

Kadıköy-İstanbul

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

Editör: Prof. Dr. Yücel KABAPINAR

1. KISIM: KANIT VE KANIT TEMELLİ ÖĞRENMEYE BAKMAK: TANIM,

KAPSAM VE YAKLAŞIMLAR

1. BÖLÜM: Tarih Öğretiminde Üçüncü Yol Olanaklı mıdır?: Cumhuriyet Dönemi Tarih Ders Kitaplarında Abdülhamit’in ‘Pozisyonuna’ Bakmak Prof. Dr. Yücel KABAPINAR, Marmara Üniversitesi

2. BÖLÜM: Tarih, Tarihçi, Tarihyazımı ve “Kanıt”: Teorik Bir Sorgulama Sibel YALI, İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet ŞİMŞEK, İstanbul Üniversitesi- Cerrahpaşa

3. BÖLÜM: Kanıt Temelli Öğrenme; Tanım, Kapsam, Yaklaşımlar Prof. Dr. Yücel KABAPINAR, Marmara Üniversitesi

2. KISIM: ÖĞRETİM PROGRAMLARINDA KANIT TEMELLİ

ÖĞRENMEYİ ARAMAK

4. BÖLÜM: Güncel Sosyal Bilgiler Öğretim Programı ve Ders Kitaplarında Kanıt Temelli Öğretim Doç. Dr. Banu ÇULHA ÖZBAŞ, Dokuz Eylül Üniversitesi

5. BÖLÜM: Güncel Tarih Öğretim Programı Ve Ders Kitaplarında Kanıt Temelli Öğretim: “Türk Usulü Bir Yaklaşım Mı?” Doç. Dr. Fatih YAZICI, Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi

viii Kimlik Belirleyen Derslerde Kanıt Temelli Öğrenme

3. KISIM: FARKLI DERSLERDE KANIT TEMELLİ ÖĞRENME

UYGULAMALARINA BAKMAK

6. BÖLÜM: Kanıt Temelli Öğrenme Perspektifinden Mübadeleye Bir Bakış: “Küçük Tarihçiler”Olarak Ortaokul Öğrencileri Prof. Dr. Yücel KABAPINAR, Marmara Üniversitesi Yasemin YABANSU, Milli Eğitim Bakanlığı

7. BÖLÜM: Din Kültürü Ahlak Bilgisi (Dkab) Derslerine Kanıt Temelli Öğrenmeyi Eklemlemek Ne Derece Olanaklıdır?: “Kurban” ve “Oruç” Temelinde Uygulamalar Zülfiye DÜLGER, Milli Eğitim Bakanlığı Prof. Dr. Yücel KABAPINAR, Marmara Üniversitesi

8. BÖLÜM: Hayat Bilgisi Dersinde Kanıt Temelli Öğrenmeyi “Evde Güvenlik” Konusu Temelinde Uygulamak: Üçüncü Sınıf Öğrencileri İle Olur mu? Prof. Dr. Yücel KABAPINAR, Marmara Üniversitesi

9. BÖLÜM: Kanıt Temelli Öğrenme Temelinde Sosyal Bilgiler Derslerinde Güncel Tartışmalı Konulara Bakmak: Tehlikeli Konular Güvenli Sınırlar Çiğdem BAKİ PALA, Marmara Üniversitesi

10. BÖLÜM: Tarih Derslerinde Tartışmalı Konular ve Kanıt Temelli Tarih Öğretimi Yaklaşımı Arş. Gör. Dr. Hasan GÜNAL, Balıkesir Üniversitesi

11. BÖLÜM: Argümantasyon Yöntemi İle Kanıt Kullanma Becerisinin Geliştirilmesi Dr. Öğr. Üyesi Fatma TORUN, Adıyaman Üniversitesi

12. BÖLÜM: Kimya ve Fen Derslerine Kanıt Temelli Öğrenmeyi Eklemlemek Olanaklı mıdır?: Uygulamalı Bir Çalışma Prof. Dr. Filiz KABAPINAR, Marmara Üniversitesi

ixİçindekiler

4. KISIM: DİĞER KONU ALANLARI VE KANIT TEMELLİ ÖĞRENME

13. BÖLÜM: Kanıt Temelli Öğrenmeyle İlişkisi Bağlamında Sözlü Tarihe Bakmak Dr. Öğr. Üyesi İlker DERE, Necmettin Erbakan Üniversitesi

14. BÖLÜM: Üstün Zekâlı ve Yetenekli Öğrenciler İçin Kanıt Temelli Sosyal Bilgiler Öğretimi Doç. Dr. Nihat Gürel KAHVECİ, İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa

15. BÖLÜM: Kanıt Temelli Öğrenme Temelinde Bir Öğretmen Adayı Eğitimi Programının Öyküsüne Bakmak Doç. Dr. Gül TUNCEL, Marmara Üniversitesi

16. BÖLÜM: Kanıt Temelli Tarih/Sosyal Bilgiler Öğretiminde İnternet Kaynaklarını Kullanmak: Öğretmenler İçin Olanaklar Nelerdir? Doç. Dr. Ş. Gülin KARABAĞ, Gazi Üniversitesi

17. BÖLÜM: Sosyal Bilgiler Öğretiminde Kullanılabilecek Öğretim Materyalleri: Kanıt Temelli Çalışma Yaprakları Prof. Dr. Selahattin KAYMAKCI, Kastamonu Üniversitesi

İÇİNDEKİLERÖn Söz .....................................................................................................................................iv Bölümler ve Yazarları .......................................................................................................... vii

1. KISIMKANIT VE KANIT TEMELLİ ÖĞRENMEYE BAKMAK: TANIM,

KAPSAM VE YAKLAŞIMLAR

1. BÖLÜMTARİH ÖĞRETİMİNDE ÜÇÜNCÜ YOL OLANAKLI MIDIR?:

CUMHURİYET DÖNEMİ TARİH DERS KİTAPLARINDA ABDÜLHAMİT’İN ‘POZİSYONUNA’ BAKMAK

Giriş ..........................................................................................................................................31. Ders Kitaplarında ‘Hedef ’ Abdülhamit Dönemi ...........................................................52. Ders Kitaplarında ‘Diriliş’ Abdülhamit Dönemi ............................................................9Sonuç Üzerine: Bir Durum Saptaması ve Kanıt Temelli Öğretime Olan Gereksinim .................................................................................................16Kaynakça................................................................................................................................18

2. BÖLÜMTARİH, TARİHÇİ, TARİHYAZIMI VE “KANIT”:

TEORİK BİR SORGULAMATarih: Bilim mi, Sanat mı, Zanaat mı, İdeoloji mi? .........................................................19Kaynak ve Kanıt: Yazı mı? Söz mü? Subje mi? Obje mi? .................................................22Tarihçilikten Kanıt Temelli Öğrenmeye ..........................................................................25Kaynakça................................................................................................................................27

3. BÖLÜMKANIT TEMELLİ ÖĞRENME; TANIM, KAPSAM, YAKLAŞIMLAR

Giriş .......................................................................................................................................29Yaklaşım 1: Kişisel Tarih Anlatımı Oluşturma .................................................................36

Kanıtlarla çalışma ...........................................................................................................36Ana fikri tanımlama ......................................................................................................37Soru sormayı öğrenme ..................................................................................................37Derinlemesine inceleme ................................................................................................38Alıştırma ..........................................................................................................................39

xiİçindekiler

Bakış açılarının farkına varma .....................................................................................39Bakış açılarının tanımlanmasının öğretilmesi ...........................................................39Kanıtları bağdaştırmak ..................................................................................................40Alıştırma ..........................................................................................................................41

Yaklaşım 2: Yedi Aşamalı Sorgulama Yaklaşımı ...............................................................41Yaklaşım 3: Kavrama-Analiz-Değerlendirme Stratejisi ...................................................44Yaklaşım 4: Tarihsel Düşünme Stratejileri Modeli ...........................................................46

Birinci aşama: Kanıt inceleme ......................................................................................46İkinci aşama: Detayları Karşılaştırma .........................................................................46Üçüncü aşama: Her kanıttan güvenilir olanları not etme.........................................47

Yaklaşım 5: Üç Aşamalı Tarihsel Düşünme Stratejisi ......................................................472005 Yılı Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Kanıt Kullanımı ..................................48Yaklaşımlara İlişkin Değerlendirme ..................................................................................50Bitirirken: KTÖ İçin Sosyal Bilimlerin Yöntemi Merkezli Sınıfiçi İletişim Jargon Önerileri ......................................................................................................52Kaynakça................................................................................................................................54

2. KISIMÖĞRETİM PROGRAMLARINDA KANIT TEMELLİ

ÖĞRENMEYİ ARAMAK

4. BÖLÜMGÜNCEL SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİM PROGRAMI VE DERS

KİTAPLARINDA KANIT TEMELLİ ÖĞRETİMGiriş ........................................................................................................................................57

Güncel Sosyal Bilgiler Programlarında Kanıt Temelli Öğrenme .............................58 2005 ve 2017 Öğretim Programlarında Kanıt Temelli Öğrenmeyle Desteklenebilecek Kazanımların İncelenmesi ...........................................................60Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında (2005) Kanıt Temelli Öğrenme ...........................65

Sonuç ......................................................................................................................................71Kaynakça................................................................................................................................73

xii Kimlik Belirleyen Derslerde Kanıt Temelli Öğrenme

5. BÖLÜMGÜNCEL TARİH ÖĞRETİM PROGRAMI VE DERS KİTAPLARINDA KANIT TEMELLİ ÖĞRETİM: “TÜRK USULÜ BİR YAKLAŞIM MI?”

Giriş ........................................................................................................................................75Tarih Öğretim Programlarında Kanıt Temelli Öğrenme ................................................76Tarih Ders Kitaplarında Kanıt Temelli Öğrenme .............................................................83

Dresden’in Bombalanması ............................................................................................96Bombalama savunulabilir mi? ......................................................................................97Yönerge ............................................................................................................................98

Sonuç ......................................................................................................................................99Kaynakça............................................................................................................................. 100

3. KISIMFARKLI DERSLERDE KANIT TEMELLİ ÖĞRENME

UYGULAMALARINA BAKMAK

6. BÖLÜMKANIT TEMELLİ ÖĞRENME PERSPEKTİFİNDEN MÜBADELEYE

BİR BAKIŞ: “KÜÇÜK TARİHÇİLER”OLARAK ORTAOKUL ÖĞRENCİLERİ

Giriş ..................................................................................................................................... 105Kanıt Temelli Uygulamanın Öyküsü .............................................................................. 108Kanıt Temelliyi Sınıfta İşlemek ........................................................................................ 114Sonuç ve Tartışma ............................................................................................................. 126Kaynakça............................................................................................................................. 128

7. BÖLÜMDİN KÜLTÜRÜ AHLAK BİLGİSİ (DKAB) DERSLERİNE KANIT

TEMELLİ ÖĞRENMEYİ EKLEMLEMEK NE DERECE OLANAKLIDIR?: “KURBAN” VE “ORUÇ”

TEMELİNDE UYGULAMALARGiriş: Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi, dinin anlaşılmasında farklı bakış açıları geliştirir mi? ....................................................................................................................... 129DKAB Dersinde Kanıt Temelli Uygulamanın Öyküsü: ............................................... 134Kurban Kesmek İbadet midir Gelenek midir? .............................................................. 1351) “Kurban Kesmek İbadet midir, Gelenek midir?” Etkinliğine Dair Bulgular ........ 1362) Oruç Tutarak Aç Kalmak İnsanın Nefsini Terbiye Eder mi? .................................. 144

xiiiİçindekiler

Oruç İbadeti Üzerine Zıt Panel Etkinliği: ................................................................... 145“Oruç Tutarak Aç Kalmak İnsanın Nefsini Terbiye Eder mi?” Etkinliğine İlişkin Bulgular .............................................................................................. 145Kanıt Temelli Öğrenme Sürecine ilişkin, Akademisyen, DKAB öğretmenleri ve Araştırmacı görüşleri ........................................................................... 147Bitirirken ............................................................................................................................ 152Kaynakça............................................................................................................................. 153Ek 1. Kurban Kesmek İbadet midir, Gelenek midir? .................................................... 153Ek 2. Oruç Tutarak Aç Kalmak İnsanın Nefsini Terbiye Eder mi? ............................. 159

8. BÖLÜMHAYAT BİLGİSİ DERSİNDE KANIT

TEMELLİ ÖĞRENMEYİ “EVDE GÜVENLİK” KONUSU TEMELİNDE UYGULAMAK: ÜÇÜNCÜ SINIF ÖĞRENCİLERİ İLE OLUR MU?

Giriş ..................................................................................................................................... 165İşlem Yolu ........................................................................................................................... 165

Evde Biz Çocukları Neler Bekliyor?: Çözüm Peşindeyiz ....................................... 166Bulgular ........................................................................................................................ 172

Uygulamaya İlişkin Sonuçlar ........................................................................................... 185

9. BÖLÜMKANIT TEMELLİ ÖĞRENME

TEMELİNDE SOSYAL BİLGİLER DERSLERİNDE GÜNCEL TARTIŞ-MALI KONULARA BAKMAK: TEHLİKELİ

KONULAR GÜVENLİ SINIRLARÖzet ..................................................................................................................................... 187Giriş ..................................................................................................................................... 188Kanıt Temelli Ders Uygulama Örneği ............................................................................ 196

Toplumsal Cinsiyet Rollerine Bakmak: Kabil’de Kız Doğmakla Oslo’da Kız Doğmak Aynı Şey midir? ....................................................................... 197

Değerlendirme ................................................................................................................... 202Uygulayıcının Gözünden: Nasıl geliştirildi, organize edildi ve nasıl bir yol izlendi? 209Sonuç: “Bırakın Sınıf Düşünsel Olarak Dağınık Kalsın!” ............................................ 212Suriyeli Göçmen Sorununda Çözüm: Kimin Sorunu? Kimin Sorumluluğu? ......... 214Kaynakça............................................................................................................................. 220

xiv Kimlik Belirleyen Derslerde Kanıt Temelli Öğrenme

10. BÖLÜMTARİH DERSLERİNDE TARTIŞMALI

KONULAR VE KANIT TEMELLİ TARİH ÖĞRETİMİ YAKLAŞIMIÖzet ..................................................................................................................................... 221Giriş .................................................................................................................................... 2221. Tartışmalı Konular ve Kanıt Temelli Tarih Öğretimi Yaklaşımı:

‘Bir Elmanın İki Yarısı Gibi’ ......................................................................................... 2232. Tartışmalı Bir Konu Kanıt Temelli Tarih Öğretimi Yaklaşımı ile

Nasıl Ele Alınmalıdır? ................................................................................................... 2243. Sarıkamış Harekâtı’nın Kanıt Temelli Tarih Öğretimi

Yaklaşımı ile Ele Alınması ............................................................................................ 227Sonuca Dair ........................................................................................................................ 236Kaynakça............................................................................................................................. 238

11. BÖLÜMARGÜMANTASYON YÖNTEMİ İLE KANIT KULLANMA

BECERİSİNİN GELİŞTİRİLMESİGiriş ..................................................................................................................................... 241Argüman ve Argümantasyon Nedir? .............................................................................. 242Argümantasyon ve Kanıt İlişkisi ..................................................................................... 245Kanıt Kullanma Becerisinin Geliştirilmesinde Argümantasyon Yönteminin Kullanımı ...................................................................................................... 247Kanıt Kullanımını Geliştirmek İçin Kullanılabilecek Argümantasyon Etkinlik Örneği ve Uygulama Süreci .............................................................................. 249Uygulama Süreci ................................................................................................................ 252Argümanların Analiz Süreci ............................................................................................ 253Sonuç ................................................................................................................................... 257Kaynakça............................................................................................................................. 257

12. BÖLÜMKİMYA VE FEN DERSLERİNE KANIT TEMELLİ ÖĞRENMEYİ

EKLEMLEMEK OLANAKLI MIDIR?: UYGULAMALI BİR ÇALIŞMAGiriş ..................................................................................................................................... 259Fen Bilimlerinde Kanıt Temelli Öğrenme ...................................................................... 262Fen Bilimlerinde Kanıt Temelli Uygulamanın Öyküsü ................................................ 265

Kanıt temelli etkinliğin tasarlanması ........................................................................ 265Kanıt temelli etkinliğin uygulanması ....................................................................... 272Fen bilimlerinde kanıt temelli uygulamanın değerlendirilmesi ........................... 272

xvİçindekiler

Öğrencilerin kanıt temelli öğrenme sürecine ilişkin deneyimleri ........................ 273Öğrencilerin paslanma kavramına ilişkin düşüncelerindeki değişim .................. 276Öğretmenlerin kanıt temelli uygulamaya ilişkin düşünceleri .............................. 281

Sonuca Dair: Fen Bilimlerinde Kanıt Temelli Uygulamanın Düşündürdükleri ...... 283Kanıt Temelli Öğrenmeye İlişkin Diğer Örnekler ........................................................ 284Kaynakça............................................................................................................................. 289

4. KISIMDİĞER KONU ALANLARI VE KANIT TEMELLİ ÖĞRENME

13. BÖLÜMKANIT TEMELLİ ÖĞRENMEYLE İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA SÖZLÜ

TARİHE BAKMAKGiriş ..................................................................................................................................... 293Eğitim Uygulamalarında Sözlü Tarihin Kullanımı ....................................................... 294Sosyal Bilgiler Öğretiminde Sözlü Tarih ........................................................................ 294Sözlü Tarihin Öğrencilere Pedagojik Katkıları .............................................................. 295Sözlü Tarih ve Kanıt İlişkisi ............................................................................................. 296Tüm Basamaklarıyla Kanıt Temelli Sözlü Tarih Uygulama Örneği ........................... 298Sonuç ................................................................................................................................... 311Kaynakça............................................................................................................................. 312

14. BÖLÜMÜSTÜN ZEKÂLI VE YETENEKLİ ÖĞRENCİLER İÇİN KANIT

TEMELLİ SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİGiriş ..................................................................................................................................... 313Üstün Zekâlı ve Yetenekli Öğrenciler: Tanım ve Özellikler ......................................... 314Tanım .................................................................................................................................. 314Özellikler ............................................................................................................................ 316Üstün Zekâlı Yetenekli Öğrenciler İçin Sosyal Bilgiler Öğretimi ............................... 319Üstün Zekâlı ve Yetenekli Öğrenciler ve Kanıt Temelli Sosyal Bilgiler Öğretimi ..... 321Sonuç ................................................................................................................................... 330Kaynakça............................................................................................................................. 331

xvi Kimlik Belirleyen Derslerde Kanıt Temelli Öğrenme

15. BÖLÜMKANIT TEMELLİ ÖĞRENME TEMELİNDE BİR ÖĞRETMEN ADAYI

EĞİTİMİ PROGRAMININ ÖYKÜSÜNE BAKMAKGiriş ..................................................................................................................................... 333İşlem Yolu ........................................................................................................................... 335

Kavram oluşturma basamağı: ................................................................................... 336Örnek uygulama basamağı: ...................................................................................... 338Bağımsız uygulama basamağı: .................................................................................. 340Ürün değerlendirme basamağı: ................................................................................ 342Okul Deneyimi basamağı: ......................................................................................... 344Uygulanabilirliğini tartışma ....................................................................................... 348

Öğretmene notlar .............................................................................................................. 349Öğretmen yetiştirenlere notlar ........................................................................................ 350Araştırmacılara notlar....................................................................................................... 351Sonuç Hakkında ................................................................................................................ 352Kaynakça............................................................................................................................. 353

16. BÖLÜMKANIT TEMELLİ TARİH/SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNDE

İNTERNET KAYNAKLARINI KULLANMAK: ÖĞRETMENLER İÇİN OLANAKLAR NELERDİR?

Giriş ..................................................................................................................................... 355Türkiye’deki İnternet Siteleri ............................................................................................ 358 T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı http://www.devletarsivleri.gov.tr/ .................................................................................... 358Milli Kütüphane http://www.mkutup.gov.tr/tr/Sayfalar/default.aspx 359Vakıflar Genel Müdürlüğü http://www.vgm.gov.tr/ ................................................. 361 Türkiye Büyük Millet Meclisi https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tbmmşinternet.anasayfa .............................. 362Türk Tarih Kurumu http://www.ttk.gov.tr/ .................................................................. 362 Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Başkanlığı http://www.atam.gov.tr/turkiye-cumhuriyeti-tarihi-veri-tabani ................................ 363 Koç Üniversitesi Suna Kıraç Kütüphanesi/Dijital Koleksiyonları http://digitalcollections.library.ku.edu.tr/ ...................................................................... 363 Türk Silahlı Kuvvetleri Genel Kurmay Başkanlığı ATASE (Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı) Arşivi https://www.tsk.tr/Sayfalar?viewName=Yayinlar.......................................................... 364Anıtkabir Müzesi http://www.anitkabir.tsk.tr/index.html ........................................ 365Atatürk Sitesi http://www.ata.tsk.tr ................................................................................ 365

xviiİçindekiler

Milli Savunma Üniversitesi Kara Harp Okulu http://www.kho.edu.tr/hakkinda/harbiyelişataturk/nutuk/nutuk.htm ...................... 365Taha Toros Arşivi http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/handle/11498/139 ............. 366IRCICA Kütüphanesi https://library.ircica.org............................................................ 366 Hakkı Tarık Us Koleksiyonu http://www.tufs.ac.jp/common/fs/asw/tur/htu/index.html ......................................... 367Türkiye Akademik Arşivi https://arsiv.ulakbim.gov.tr/index ................................... 367DergiPark http://dergipark.org.tr ................................................................................. 368 SALT Araştırma Koleksiyonları http://saltresearch.org/primoşlibrary/libweb/action/search.do?vid=salt .................. 369 Türkiye Anne, Çocuk ve Ergen Sağlığı Enstitüsü (TAÇESE) https://www.tuseb.gov.tr/enstitu/tacese/tarih-eler ........................................................ 369Ek: İnternet Kaynaklarından Yararlanarak Tasarlanmış Kanıt Temelli Öğrenme Etkinliği Örneği ............................................................................................... 369Kaynakça............................................................................................................................. 376

17. BÖLÜMSOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİNDE KULLANILABİLECEK ÖĞRETİM

MATERYALLERİ: KANIT TEMELLİ ÇALIŞMA YAPRAKLARIGiriş ..................................................................................................................................... 3771. Çalışma Yaprakları ve Sosyal Bilgiler ......................................................................... 3782. Çalışma Yaprakları ve Kanıt Temelli Sosyal Bilgiler Öğretimi ................................ 3793. Kanıt Temelli Sosyal Bilgiler Öğretiminde Çalışma Yaprakları Hazırlanırken Soru Sorma ............................................................................................... 3804. Kanıt Temelli Sosyal Bilgiler Öğretiminde Çalışma Yaprakları Hazırlanırken Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ....................................................... 3835. Kanıt Temelli Sosyal Bilgiler Öğretiminde Çalışma Yapraklarının Hazırlanma Aşamaları ...................................................................................................... 385Ek: Kanıtlardan Melikşah Dönemi Bilim Anlayışını Öğreniyorum ........................... 389Kaynakça............................................................................................................................. 392

1. KISIM

KANIT VE KANIT TEMELLİ ÖĞRENMEYE BAKMAK: TANIM,

KAPSAM VE YAKLAŞIMLAR

Giriş

Türkiye’deki tarih öğretiminde ve tarih ders kitaplarında yeteri miktarda kah-ramanlar ve hainler vardır; ya da bir başka ifadeyle, eğitim sisteminin tartışılması-na müsaade etmediği çok sayıda ‘tartışmalı tarih konusu’ vardır. Hatta o kadar ki, tarih ders kitaplarının bıraktığı bu boşluğu gazetecilerin hazırladığı belgeseller ya da televizyon dizileri almıştır. Bir diğer deyişle, toplumun tarih algısını, öyle ya da böyle, doğru ya da yanlış biçimde belgesel ve diziler belirlemektedir. Bu arada ga-zetecilerin ya da senaristlerin de tarihsel algılarını belgesel ya da diziler üzerinden aktarmaya hakkı olduğu da ifade edilmelidir. Buradaki sıkıntı, ortaokul, lise ya da üniversite düzeyindeki tarih derslerinin tek yönlü ve tek boyutlu olacak şekilde empoze temelli kalmış olmasıdır.

Televizyon dizilerinin gün ışığına çıkardığı ya da kışkırttığı tartışmalı konu-lardan biri de, “kardeş katli”nin bir versiyonu olarak Muhteşem Yüzyıl dizisindeki baba Sultan Süleyman’ın oğlu Şehzade Mustafa’yı boğdurtma sahnesidir. 1990’lı yıllarda Yüksel Turhal’ın lise tarih kitabında “belki bir iki kişi boğduruldu ama devlet nizamı sağlandı” şeklinde bir ifadeyi okuyan kişiler Muhteşem Yüzyıl ve Muhteşem Yüzyıl Kösem’de bunların reel halini görünce bambaşka duygular içine girebilmişlerdir. Örneğin, Bursa’da yaşayan Hasan Köz adlı vatandaşımız ‘Muh-teşem Yüzyıl’ dizisinden etkilenerek Kanuni Sultan Süleyman, Hürrem Sultan ve Rüstem Paşa hakkında Şehzade Mustafa’yı öldürmekten ötürü Bursa Savcılığı-

1. BÖLÜM

TARİH ÖĞRETİMİNDE ÜÇÜNCÜ YOL OLANAKLI MIDIR?:

CUMHURİYET DÖNEMİ TARİH DERS KİTAPLARINDA ABDÜLHAMİT’İN

‘POZİSYONUNA’ BAKMAK

Prof. Dr. Yücel KABAPINAR Marmara Üniversitesi

na yaptığı suç duyurusuyla ilgili kovuşturmaya yer olmadığına karar verilmiştir (Hürriyet, 18 Şubat, 2014; Akşam, 4 Mart 2014; Milliyet, 5 Mart 2014). Şehzade Mustafa’nın televizyonda dakikalarca süren boğdurulma sahnesini izleyen Bursalı Hasan Köz, olasıdır ki tarihsel empati yapmış ve daha sonra tarih ders kitaplarında adı çok da geçmeyen Şehzade Mustafa’nın Bursa’daki türbesine giderek beyaz gül bırakmıştır.

Benzer şekilde Can Dündar’ın senaryosunu yazdığı Mustafa belgeseli de bu kez daha farklı toplumsal kesimlerde şikâyet ve serzenişlere yol açmıştır. Kemalist/Atatürkçü kesim, zihinlerindeki Mustafa Kemal’e ya da Atatürk’e uymadığı gerek-çesiyle o dönem Can Dündar’a yoğun eleştirilerde bulunmuştur. İnternet üzerin-den gazete arşivlerinin kısa bir incelenmesi bu belgesel ile ilgili tartışmaları da gün ışığına çıkarabilir. Çünkü Türkiye’de her siyasal kesimin kendi dokunulmasını istemediği tarihsel kutsalları vardır; ama öteki cephenin tarihsel kutsallarına da yoğun bir dokunma isteği ile birlikte.

Bizim ülke olarak çok sayıda tartışmalı kişi ve konularımız vardır; tarih ders kitaplarında tartışmayıp, tarih halısının altına süpürdüğümüz. Bunlardan sadece bazıları arasında, “Vahdettin Hain mi Değil miydi”, “Mustafa Kemal’i Samsun’a Kim Gönderdi”, “Çerkez Ethem Olayı”, “İstiklal Mahkemeleri, Harf İnkılabı Gerekli miydi”, “Köy Enstitüleri Aydınlanma Ocakları mıydı, Komünist Yuvaları mıydı”, “Varlık Vergisi Adil miydi” sayılabilir. Lozan’ı, Mustafa Kemal’in diktatör olup olmamasını, Şeyh Sait Olayını, Doğu’daki isyanların bastırılmasını daha gün-deme bile getirmeden. Bunların tamamı aslında başka gazetecilerin belgesel ya da senaristlerin televizyon dizisi yapabileceği konulardan sadece bazılarıdır; şayet tarih ders kitaplarında gündeme getirilip tartışılmazsa.

Yine tarihte en önemli klişe konu ya da şahsiyetlerden biri de tartışmasız Sul-tan Abdülhamit’tir. Olası bir anket yapılacak olsa ‘Türk tarihinde en aşırı tartış-malı 3 tarihsel olay hangisidir’ temalı, bu olaylardan birisi mutlaka Abdülhamit olacaktır. Kendisine verilen unvanlar da bu zıtlığı içerir; “kızıl” ya da “ulu” ol-mak üzere. Seven çok sever, sevmeyen de çok. Türkiye Büyük Millet Meclisi eski Başkanlarından İsmail Kahraman başkanlık yaptığı dönemde Abdülhamit’i şöy-le betimlemiştir; “Mavzerde bir kurşun, siperde bir çığlık, secdede bir dua olan, cennetmekân ulu hakan Sultan II. Abdülhamid Han …” (Taha Akyol, Hürriyet, 25 Aralık 2017). Günümüzde de TRT’deki televizyon dizisinde oldukça makbul bir kişiliktir kendisi. Bu arada belediyeler, üniversiteler arka arkaya Abdülhamit temalı sayısız sempozyum, kongre, konferans ve panel düzenlemekte ve kitaplar basmaktadır. Bir bakıma Abdülhamit medyada ve bilim dünyasında zamanın ru-huna uygun şekilde keşfedilmekte hatta doğru bir ifade ile ‘icat edilmektedir’.

4 Kimlik Belirleyen Derslerde Kanıt Temelli Öğrenme