KIRIKHAN’IN TOPLUMSAL KİMLİĞİ

HASAN AYPARLAR

12 MART 2010

ESKİ YILLARDA

“ANTAKYA–MARAŞ” ve “İSKENDERUN-HALEP

YOLLARININ

DELİBEKİRLİÇAYI ÜZERİNDE KESİŞTİĞİ

NOKTADA YER ALAN

BİR KONAKLAMA YERİDİR.

KAZA MERKEZİ OLUŞU !

Birinci Dünya Savaşı bittikten ve Fransız işgalikesinleştikten sonra ;

- 1920-21 yıllarında Kırıkhan’a çok sayıdaermeni getirilip yerleştirildi.

- İskenderun-Halep yolu trafiği yoğunlaştı.

- 1922 yılı sonu 1923 yılı başlarında ilçe merkezi Belen’den Kırıkhan’a nakledildi.

KAZA MERKEZİ OLMADAN ÖNCE

“Kazamız bulunan Kırıkhan kasabasının bidayet ahvaliottan ve kamıştan ve kerkez yuvası gibi çör çöptenhıştan yapılmış birkaç tane haymadan ve huğdan

ve ahalisi dahi bir takım muhacir fukara biçaregandan ibaret olduğu halde ; şose yolu münasebetiyle gelip geçen yolculardan metelik ve dörtlükgibi toplayıp biriktirdikleri paralarla geçindikleri halde,

üçyüzotuzyedi sene-i rumiyesi (1921) iptidalarındaidi: gerek yerlilerden gerek her biri bir taraftan çekilip gelen insanlar, yeryerin çalışarak az bir vakitte büyük bir kasaba haline getirdiklerine dairYazdığım…..”

Hacı Hakkı Konyalıoğlu

İSMİNİ NEREDEN ALDI ?

İKİ GÖRÜŞ ;

1- KIRIK- HAN

2- KIRK - HAN

KARACAOĞLAN’DA KIRIKHAN

17. yy.da bir yayla göçünü anlatan şiirinde

Kırıkhan’dan yüklediler göçünüMor sümbülle donattılar saçınıAla gözlüm ayrı çekmiş göçünüBizim elden bir tomurcuk gül gitti

Karacaoğlan der o yiğit karıPeteği bal eder ustadır arıSana derim sana Beyler çınarıNe tarfatan ince belli yar gitti

KIRIKHAN TARİHİ BAKIMINDANÖNEMLİ BİR OLAY

DERVİŞ PAŞA İSKANI

(1865)

DERVİŞ PAŞA İSKANI

NEDEN ÖNEMLİDİR 1- İskandan önce yörede halk hayvancılıkla uğraşmakta; yarı yerleşik bir

yaşam sürmekteydi. Kışın Amuk Ovasında kışlayan topluluklar, yazın uzun yaylaya yada yöredeki yaylalara göçerlerdi.

Yaz aylarında Amuk Ovası; kavurucu sıcak, sivrisinek ve sıtma demekti.

2- O tarihte Yörede Antakya, İskenderun ve Belen dışında önemli bir yerleşim merkezi yoktur.

3- Reyhanlı, Hassa, İslahiye, Osmaniye, Dörtyol ve Erzin iskan sırasında kurulmuştur.

4- İskan yerleşik düzene geçiş bakımından tarihi bir dönüm noktasıdır. Kırıkhan’a bağlı köyler bu iskanda kurulmuştur.

5- Amuk Ovasının önemli bir tarım merkezi konumuna gelmesinde iskanın önemi büyüktür

İSKAN SIRASINDA

YÖREDE YAŞAMAKTA OLAN TOPLULUKLAR

1-REYHANLI AŞİRETİ -AMUK OVASINDA2-ÇOBANOĞULLARI -HACILAR-TİYEK-AKBEZ3-KARAFAKILI AŞİRETİ -GAVURDAĞLARI4-ŞEYHANLI AŞİRETİ -KÜRT DAĞI5-AMİKİ AŞİRETİ -KÜRT DAĞI6-OKÇU İZZETTİNLİ -KÜRT GDAĞLARI7-DELİKANLI AŞİRETİ -DUMDUM OVASI 8-ÇELİKANLI AŞİRETİ - DUMDUM OVASI9-ULAŞLI AŞİRETİ -GAVURDAĞLARI10-ALİBEKİROĞULLARI –PAYAS

İSKAN SIRASINDA YÖREDE YAŞAMAKTA OLAN TOPLULUKLAR

REYHANLI AŞİRETİNİN 13 KOLU

1- MÜRSELLİ -(İKİ KOL) 2- BAHADIRLI -(İKİ KOL) 3- SARICALI -(İKİ KOL) 4- KODALLI 5- ÇOŞLU -(CORSLU) 6- TORUNLU 7- LÖKLÜ -(LEKLİ)8- YİRDİNLİ ,9- KARAAHMETLİ 10-TÖKELLİ -(TEVEKKELLİ)

REYHANLI AŞİRETİNİN KIRIKHAN YÖRESİNDE YAŞAYAN KOLLARI

1 - KODALLI,

2 - ÇOŞLU,

3 - TORUN,

4 - SARICALI,

5 - ŞEYHANLI

6 -FONKSİYONER AİLELER

REYHANLI AŞİRETİNİN KIRIKHAN YÖRESİNDE YAŞAYAN KOLLARI

İSKANDA KURULAN ŞEHİR VE KÖYLER

KAZA MERKEZLERİ

1- REYHANLI KAZASI2- HASSA KAZASI3- İSLAHİYE KAZASI4- OKÇU İZZETTİNLİ KAZASI5- OSMANİYE LİVASI

KÖYLER

1- SARICALU ; (KIZILKAYA)2- TORUN,3- HALALI ; (HALALAR)4- COŞLU ; ARPALI BÖLGESİ5- KODALLI,6- KÖSEYANLI-KÖSELER,

CAMIZKIŞLASI7- KABAKLAR (ABALAKLI)8- HALİLAĞA PERAKENDESİ

-ÇAMSARI’YA BAĞLI 7 KÖY

İSKANDA KURULAN ŞEHİR VE KÖYLER

İSKANDA KIRIKHAN VE BELEN’E YERLEŞTİRİLEN AİLELER-1

AbacızadeAbdullahbeyzadeAhrazoğluAltıkulaçzadeArslanağazadeArslanzadeBehramzadeBektaşlıoğluBeşkazakzadeCiğersizoğluCembeloğluÇinçinzade

Çobanbeyoğlu,DelibeyzadeDokuzoğlu,Emrahzade,Halaçoğlu,Halefzade,Hamamcıoğlu,Hayrettinzade,İmamzade,Kandillioğlu,Karabacakoğlu,Karamürselzade,

İSKANDA KIRIKHAN VE BELEN’E YERLEŞTİRİLEN AİLELER-2

Karlıoğlu,KellecioğluKılıçalizade,Kocaoğlanoğlu,Kökçüoğlu,Küllükçüoğlu,Lök (Lek) oğlu,Maraşlıoğlu ( ermeni)Mataracızade,Mustafapaşaoğlu,Müftüzade,Ömerkahyazade,

Perdeloğlu,Perderoğlu,Sakallıoğlu,Soytarıoğlu,Şefikbeyzade,Tekeoğlu,Toklucuoğlu,Yaylaoğlu,Yelkenzade,Velibeyzade

YÖRE BAKIMINDAN ÖNEMLİ BİR MERKEZ

BEYAZID BESTAMİ-ZİYARET İRAN’IN BİSTAM KENTİNDEN. ÖLÜM TARİHİ 874.

19. YÜZYIL SONLARINDA REYHANLI AŞİRETİ BOYBEYİ MUSTAFA ŞEVKİ PAŞA, BEYAZID-I BESTAMİ MAKAMININ, DARB-I SAK KALESİNDE OLDUĞUNU ÖĞRENİR. 1888 YILINDA, BURAYI İMAR EDER. BİR MESCİT VE ALIŞ VERİŞ MERKEZLERİ YAPTIRIR.

1894 YILINDA KENDİSİ DE İKAMETİNİ BURAYA ALIR.

1922 YILINA KADAR YÖRE HALKI, CUMA NAMAZLARINI BURADA KILAR. PAZAR İHTİYAÇLARINI DA BURADAN KARŞILAR.

ZİYARET, HALEN, BİR VAKIF ARACILIĞIYLA MURSALOĞULLARI’NIN HİMAYESİNDEDİR.

FRANSIZ İŞGALİ VE 20 YILLIK ESARET(1918-1938)

1918 SONLARINDA BAŞLAYAN İŞGAL,1921 YILINDA FRANSIZLARLA YAPILAN ANKARA ANLAŞMASIYLAKESİNLEŞİR VE 20 YIL SÜRER.

YÖNETİM FRANSIZLARDA, İDARE YERLİ MEMURLARDA (AĞIRLIK ERMENİLERDE) HALK, YOKSUL VE PERİŞAN; ARAZİ SAHİPLERİ BORÇ

BATAĞINDA, ERMENİLER BORÇLANDIRARAK BATIRMA POLİTİKASI

UYGULAMAKTA (MAKTUA SİSTEMİ) BU POLİTİKA SONUCU “SOĞUKSU-ÇATALTEPE- KAMBERLİ-

ÖZ KIZILKAYA ve YASTIYURT KÖYLER” İHALE YOLUYLA ERMENİLERİN ELİNE GEÇER

İŞGALİN ACISI

Fransız dönemi işgal acılarını,yöre doğumlu şair Ali Yüce, şudizelerle yansıtır:

Ben küçüktüm;Atatürk’ü bilmiyordum, daha.Türk olduğumu bilmiyordum.Anımsarım sılanın gurbet olduğu günleri;Üç frank vergi için, babamaYüz kırbaç attı, Fransız tahsildarı.

KURTULUŞ VE KALKINMA DÖNEMİ (1939-1965)

1- KIRIKHAN, 1939 YILINDA, HATAY’LA BİRLİKTE KURTLUR VE ANA VATANA KATILIR .

2-ERMENİLERİN KIRIKHANI TOPLU OLARAK TERK EDERLER-SOĞUKSU KÖYÜNDEN 37 HANE ERMENİ BİR GÜNDE BEYRUTA GÖÇ EDER

3-HALK ŞEHİRE YERLEŞMEYE BAŞLAR

3-ŞEHİR VE KÖYLERE OKULLAR AÇILMAYA BAŞLANIR

4-KÖYLERE YOL YAPIMLARI BAŞLAR

4- TARIMIN MAKİNALAŞMASI VE PAMUK TARIMININ BAŞLAMASI İLE YÖREDE ZENGİNLEŞME BAŞLAR

İLK KURULAN MAHALLERİ -TAŞIDIKLARI ANLAM BAKIMINDAN -

1 - CUMHURİYET

2 - KURTULUŞ

ALDIĞI GÖÇ VE İSKANLAR

KIRIKHAN, FARKLI TARİHLERDE İSKAN VE MÜNFERİTYERLEŞİM BİÇİMİYLE OLDUKÇA FAZLAGÖÇ ALMIŞTIR. BUNLAR:

ACEMLİ İSKANI (1934 YILINDA 160 HANE) KARADENİZLİ İSKANI (1965 YILINDA 408 HANE) AYDINLI İSKANI AHISKA TÜRKLERİNİN İSKANI ÇEVRE KÖYLERİN İSKANI KİLİS YÖRESİNDEN YERLEŞİMLER YAYLADAĞI YÖRESİNDEN YERLEŞİMLER DOĞUANADOLU BÖLGESİNDEN YERLEŞİMLER

KARADENİZLİLER İSKANI – 1965

Tarbzon’un Çaykara ilçesi zaman zaman sel felaketine maruz kalır. Bu felaketlerden birisi 1950’li yılların sonunda olur.

İskan çalışmalarında, Çaykara’nın Zeno, Fotinos ve Şur köyleri halkına Kırıkhan‘a yerleşmeleri teklif edilir. Kabul ederler.

1960 yılında başlanan mesken inşaatları 1964 yılında tamamlanır.

1964 yılında tarla ve meskenlerin kuraları çekilir.

1965 yılının sonunda Trabzon’dan Kırıkhan’a göç gerçekleşir.

NÜFUS HAREKETİ

YILI BİRİMİ TOPLAM ŞEHİR BUCAK KÖY

       

1940 Kırıkhan 20.524 7.133 13.391

1945 Kırıkhan 17.916 3.690 14.226

1950 Kırıkhan 26.032 5.907 20.125

1955 Kırıkhan 29.584 9.519 20.065

1960 Kırıkhan 37.878 15.219 22.659

1965 Kırıkhan 52.292 23.405 28.887

1970 Kırıkhan 60.709 32.050 28.659

1980 Kırıkhan 73.622 49.891 34.529

1990 Kırıkhan 103.075 68.601 34.474

2000 Kırıkhan 98.530 63.615 34.915

2009 Kırıkhan 102.424 70.543 31.881

KIRIKHANDA NÜFUS HAREKETİ

7.133

3.690

5.907

9.519

15.219

23.405

32.050

70.543

63.615

68.601

49.891

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1980 1990 2000 2009

Kırıkhan'nın Nüfus Hareketi

BELEDİYE BAŞKANLARI

1-Kemal FALAY :1939-1950

2-Sabri KILIÇOĞLU 1950-1960

3-A.İhsan YILDIRIM:1960-1963

4-Hamdi IŞIKLI ; 1963-1963

5-Ahmet KAHRAMAN ; 1963-1968

6-Sabri KILIÇOĞLU ;1968-1973

7-Oğuz FALAY ; 1973-1977

8-Aydın FALAY; 1977-1981

9-A.Kadir GÜZELOĞLU 1981-1983

10-İnayet SAYDAM; (1983-1984)

11-Arif AKBULUT : (1984-1984)

12-Mehmet SAKMAN;1984-1989

13-H.Veli KILIÇOĞLU, 1989-1994

14-Mehmet BİLİR ; 1994-1999

15-Nusuret TIRPANCI;1999-1999

16-İsmail TURAN, 1999-2008

17-Murat Sakman -2008-….

MİLLETVEKİLLERİ

CUMHURİYET SENATÖRÜ1- Kemal KILIÇOĞLU,

-1973

MİLLETVEKİLLERİ

1- Ömer Fevzi REŞA,-1954

2- Talat KÖSEOĞLU, -1965

3- Talat KÖSEOĞLU, -1969

4- Mehmet Sait REŞA

-1969

5- Mehmet Sait REŞA, - 1973

6- Mehmet Sait REŞA, -1977

7- Haydar DEMİRTAŞ, -1977

8- Mehmet PÜRDELOĞLU,-1987

9- Turan HIRFANOĞLU, -1987

10-Bestami TEKE, -1991

11-Mehmet ŞANDIR, -1999

12-Fuat GEÇEN, - 2002

TARİHİ YERLERİ

DARB-I SAK KALESİ Helenestik döneminden kalmıştır. Beyazd-ıBestami türbesi bu kalededir.

DAN’AHMETLİ KÖPRÜSÜ Karasu Nehri üzerinde 16. yüzyıla aitOlduğu sanılmaktadır. Taş Köprü adıyla bilinir.

MURATPAŞA KÖPRÜLERİ 200 metre aralıkla yapılmış 2 köprübütünüdür. Büyük olan köprü 16 gözlüdür. Kuyucu Murat paşa tarafından1607’da yaptırılmıştır

BEŞ KARDEŞLER VE SÜTLÜ MAĞARA: Ceylanlı Köyü yakınındadır. Halk arasında buraya Sütlü Mağara denmektedir. Çevredeki yazılardan "Vakfettimburası bir vezir mahallidir...“İbaresi okunmaktadır.

HÜYÜKLER VE TEPELER : Hellenistik dönemden kalmadır. Askerlerin düşmanınıngelişini haber vermesi için yapılmış işaret tepeleridir.

FENK KALESİ Kurtlusarımazı köyü yanındadır. Bizans döneminde kaldığısaptanmıştır. Günümüzde bir harabe halindedir.

TEŞEKKÜRLER