kirolak
DESCRIPTION
ÂTRANSCRIPT
KIROLAK
F U T B O L A
A M E R I K A R F U T B O L A
S A S K I B A L O I A
E S K U B A L O I A
AURKIBIDEA
FUTBOLA ........................................................................................................................................ 3
Futbol partida ............................................................................................................................ 3
Futbol zelaia .............................................................................................................................. 3
Zelaiaren ezaugarriak ................................................................................................................ 4
Jokoaren arauak ........................................................................................................................ 5
Jokalarien funtzioak .................................................................................................................. 6
AMERIKAR FUTBOLA ..................................................................................................................... 8
Futbol amerikarreko baloia. ...................................................................................................... 8
Zelaiko zenbakiak gertuen dagoen gol-eremura distantzia da yardetan. ................................. 9
SASKIBALOIA ................................................................................................................................ 11
Saskibaloi partida AEBetan ...................................................................................................... 11
Saski arautua ........................................................................................................................... 13
Saskibaloiko baloia .................................................................................................................. 13
Jokazaina: ................................................................................................................................ 14
Hauek dira arauen hutsegite komunenak: .............................................................................. 15
Kanpo atzera. .......................................................................................................................... 15
ESKUBALOIA ................................................................................................................................ 16
ZER DA? ................................................................................................................................... 16
Nazioartekoak ......................................................................................................................... 16
FC Barcelona 2008an. .............................................................................................................. 17
Frantzia .................................................................................................................................... 18
Antzeko kirolak ........................................................................................................................ 18
Futbol partida
utbola taldekako kirol bat da, hamaikana jokalariko bi talderen
artean baloi esferiko batekin jokatua. Munduko kirolik
hedatuena da;[1][2][3] eta diru gehien mugitzen duen kirola
ere, saskibaloiarekin, 1 Formularekin eta golfarekin batera.
Futboleko jokalariei futbolari deritze.
Munduan osoan, FIFA erakundeak kudeatzen du futbola, eta sei
konfederaziotan banatuta dago: AFC, CAF, CONCACAF,
CONMEBOL, OFC eta UEFA.
Futbol zelaia okorako lekua 45 eta 90 metro
bitarteko zabalera eta 90 eta 120
metro bitarteko luzera duen
belarrezko zelaia izaten da. Area
bakoitzean hiru zutoinek osatutako ate
bat egoten da. Zelaia bi zatitan
banatzen da eta ateen aurrean bina
area egoten dira: area txikiak atezaina inork oztopatu ezin duen
gunea da, eta area handia atezainak baloia eskuaz jokatu
dezakeena eta defentsak ari den taldeak egiten duen falta penalti
bezala adierazten dena.
F
J
FUTBOLA
Zelaiaren ezaugarriak ndorengo arau hauek kontuan izan behar dira ere:
Neurriak: 90-110m luze eta 45-90 zabaleko laukizuzena
izan behar da.
Markatzeko modua: Zelaia <12cm-ko
zabalera duen marra nabariarekin
markatu behar da. Ertz bakoitzean poste
bat kokatzen da, >1.5m neurtzen zuena
eta banderatxo bat zuena gainean. Zelaia
erditik banantzen da marra batez.
Zelaiaren erdian puntu bat dago, eta
puntua zentroa izanik, 9.15m-ko erradioa
duen zirkunferentzia bat dago.
Ate marra: Bi marra ate marratik
perpendikularki, ate zutoin bakoitzaren
barrualdetik 5.5m urrunduta eta zelaiaren
barrualderantz 5.5m sartuta. Bi marra
horiek, ate marraren paraleloa den beste
marra batekin elkartuko dira.
Area penala: Bi lerro perpendikular markatuko diote ate lerroari
16,5m-tara. Ate zutoin bakoitzaren barruko partearen, 16,5m
sakondu. Eta lerro paralelo batekin elkartuko dute helburuaren
lerroa zelaian. Penalaren area bakoitzean penal puntu bat
marraztuko da zutoinen arteko erdi marraren 11m-ko distantzian.
Area penal bakoitzaren kanpoaldetik erdi-zirkulu bat marraztuko da,
penal puntua zentrua izanik 9.15m-ko erradioaren distantziara.
Izkinako area: Izkinaren bandera bakoitzetik 1m-ko erradioa duen
zirkunferentzia zatia marrazten da zelaiko lau ertzetan.
Atezaindegiak: Ate marra bakoitzaren erdian atezaindegiak jarriko
dituzte, 2 zutoin bertikalez egongo dira osatuta, izkinaren banderen
O
distantzia 7.32m izanik eta langaluze horizontal batez elkartuta,
langaluzearen eta lurraren arteko distantzia 2.44m izanik. Ateak
lurrera finkatuta egon beharko dira, arriskurik ez egoteko.
Atezaindegiak zuriak izaten dira normalean.
Jokoaren arauak7 utbol partida baten 10 jokalari eta atezain batek osatutako bi
taldek jokatzen dute. Talde batek gola lortu duela esaten da
baloia arerioaren atean sartzea lortzen duenean. Jokoaren
helburua arerioak baino gol gehiago lortzea da.
Baloia eskuekin hartu dezakeen bakarra atezaina da, beti ere area
handiaren barruan. Talde bereko jokalari batek atezainari baloia
eman eta gero eskuarekin hartzen badu, falta da.
Jokalari batek baloia alboko marratik kanpora botatzen badu, alboko
sakea egiten du aurkako taldeak,
bere zelaiko hondoko marratik kanpora
badoa kornerra eta beste taldearen
zelaiko hondoko marratik kanpora
ateko sakea.
Epaileak jokalariak ohartarazi egin
ditzake arauz kontrako ekintzaren
bat eginez gero. Futbolean ohartarazpenak txartel horia eta txartel
gorria erakutsiz egiten dira, ekintzaren arabera. Bi txartel hori edo
gorri bat ikusten dituen jokalariak zelaia utzi behar du, egotzita.
Epaileak talde bereko 5 jokalari egozten baditu, partida amaitutzat
ematen da, talde honek galtzen duelarik.
Partida batek 45 minutuko bi zati izaten ditu, 15 minutuko
atsedenarekin tartean. Jokoan zehar izandako geldiuneak direla-eta,
epaileak minutu batzuk luzatu dezake zati bakoitza. Denbora tarte
honi deskontu-denbora deritzo.
F
Jokoaren 90 minutuaren igarotakoan, berdinketarekin amaituz gero,
luzapena jokatu daiteke partidak derrigorrezko irabazle bat izan
behar badu; adibidez, kanporaketetan. Luzapen hau 15 minutuko bi
zatik osatzen dute. Hala eta guztiz ere berdinketak jarraitzen badu,
penalti jaurtiketak egiten dira irabazlea erabaki arte. Penalti gehien
sartzen dituenak irabazten du norgehiagoka.
Jokalarien funtzioak tezaina:Futbolean, atezaina aurrekariak golik ez sartzeko
funtzioa duen jokalaria da, horretarako eskuez baliatu ahal
delarik (beti bere area barruan aurkitzen bada). Oso posizio
espezializatua da eta taldeetan arruntena atezain bakarra edukitzea
izaten da. Bizkarrean izaten duen zenbaki ohikoena 1, 13 edo 25
izaten da.
Atzelaria: taldearen jokalari atzeratuenak dira, hauek, kontrako
taldea gola ez sartzearen funtzioa dute. Atzelarien dortsal ohikoenak
2tik 6ra izaten dira. Normalean, jokalri indartsuenak eta handienak
atzelariak izaten dira eta ia beti futbol partidu bateko talde batek lau
atzelariekin jolasten du, bi zentral eta bi lateral osotuta.
Erdilaria: Erdilaria futbolean zelaiaren
erdian jolasten duen pertsona da.
Posiziorik ospetsuena da kirol honetan,
hauek bai defentsa lanetan eta baita
eraso lanetan murgiltzen direlako. Beste
gauza batzuen artean, baloiak
berreskuratzea, erasoetarako jokaldiak
egitea edota baloiaren jabetza
mantentzea da beraien lana.
Euskal Herrian badaude erdilari ospetsu asko, ospetsuenak Xabi
Alonso, Mikel Arteta eta Raul Garcia dira.
Aurrekariak: Aurrelaria futbolean jokatzen duen jokalari bat da,
eraso posizioetan ibiltzen delarik, hots, aurkariaren atetik hurbil,
taldearen aldeko gol gehientsuenak eginez.
A
Posizio hain aurreratu honekin defentsa lan gutxiago egiten du
baina taldeko gol zenbateko handienak dakar.
Bizkarreko zenbaki ohikoenak 7, 9 eta 11 izaten dira, eskuin
hegalean, erdian edo ezker hegalean badabil.
Munduko aurrelari ospetsuenak, Cristiano Ronaldo, Messi, ribery
etb... dira.
.
AMERIKAR FUTBOLA
Futbol amerikarreko baloia. Amerikar futbola Estatu Batuetan eta Kanadan oso hedatua den
errugbitik eratorritako taldekako kirola da. Kirol honetan
ezinbestekoa da indar fisiko handia eta estrategia eraginkorra izatea
tantoa egiteko beste taldearen tanto-eremuan (end zone). Tantoak
egiteko hainbat modu dago. Lehenik, baloia eskuekin tanto-eremura
eramanez. Bigarrenik, beste taldearen tanto-eremuan dagoen
taldekide bati baloia pasatuz. Hirugarrenik, baloia oinez jaurtikiz eta
beste taldearen atearen gainetik pasatuz. Laugarrenik eta azkenik,
beste taldeko jokalari bat bere tanto-eremu propioan sarraraziz.
Amerikar futbola, jatorriz, errugbitik eratorritako kirola da. Aldi
berean, errugbiak eta amerikar futbolak Erresuma Batuan XIX.
mendean jokatzen zen futbolean
dute beren jatorria, non baloia ate
barrura jaurtitzen zen edota marra
jakin baten gainetik igaro behar
zen. XIX. mendeko amaieran
Walter Campek jokoa arautu zuen.
Bi taldeen arteko partidua da eta
puntu gehien lortzen duen taldea
irabazlea da.
Zelaiko zenbakiak gertuen dagoen
gol-eremura distantzia da yardetan. Amerikar futbola 360 oin luze den (120 yarda/109,7 m) eta 160 oin
zabal den (53,3 yarda/48,8 m) zelaian jokatzen da. Esan bezala,
zelaia guztira 120 yarda luze da, horietan barne bi tanto-eremu
daude bakoitza 10 yardakoa; han talde bakoitzak bestearen
eremuan tantoa egin behar du.
Talde bakoitzak 11 futbolari izan behar ditu zelaian. Taldeek nahi
duten jokalari aldaketak egin dezakete, baina bakarrik entsegu
artean denbora baldin bada. Horrexegatik, taldeari erasotzea
dagokionean erasoko 11 jokalari zelairatzen dituzte eta
defendatzean berriz, 11 defentsa.
Partidua lau laurdenetan jokatzen da, bakoitza 15 minutukoa (12
minutukoa bigarren hezkuntzako futbol partiduetan), eta bigarren
laurdenaren amaieran atsedenaldia egiten da. Horrez gain, jokoa
etenda dagoenean jokozainak kronometroa gelditzen du. Laugarren
laurdena berdinketarekin amaituz gero, aparteko laurden bat
jokatzen da eta bertan berriz berdintzen bada, tantoa egiten duen
lehenengo taldeak irabazten du. Beraz, amerikar futbolean
berdinketak ez du balio, eta hura hautsi behar da.
Offensive line (OL)
Quarterback (QB)
Running backs (RB)
Halfback (HB) edo tailback (TB)
Fullback (FB)
Wide receivers (WR)
Tight ends (TE)
Defensive line
Linebackers (LB)
Cornerbacks (CB)
Safeties (FS edo SS)
Futbolarien zenbakiak tarteka jartzen dira, erregela honi jarraituz:
1–9: Quarterbacks, kickers eta punters
10–19: Quarterbacks, kickers, punters eta wide receivers
20–49: Running backs eta defensive backs
50–59: Centers eta linebackers
60–79: Offensive linemen eta defensive linemen
80–89: Wide receivers eta tight ends
90–99: Defensive linemen eta linebackers
Euskal Herrian XX. mendeko bukaeran hasi ziren amerikar
futbolean jokatzen. Egun apenas ez daude ez taldeak (Biarrizko
Atlantes eta Santurtziko Coyotes izan ezik) ezta jokalari
profesionalak ere (bakarra NFLen aritutako Richard Tardits
biarriztarra izanik).
SASKIBALOIA
Saskibaloi partida AEBetan Saskibaloia baloi bat sare bat zintzilik duen saski batean sartzean
datzan kirola da. Funtsean, bost jokalarik osatutako bi taldek
jokatzen dute aurrez aurre, 10 minutuko iraupena duten lau zati edo
laurdenetan. Bigarren laurdenaren ondoren, 10 minutu inguruko
atsedena egiten da. AEBetako liga nagusian, NBAn, laurden
bakoitzak 12 minutuko iraupena du.
1891eko urtean, James Naismith
kanadiarrak, AEBetako Springfield-
eko YMCA unibertsitateko irakasleak,
asmatu zuen.
James Naismithek diseinatu zuen
hamahiru arauko multzoa:
Pilota norabide guztietara bota
dezakezu esku batekin edo bi
eskuekin.
Pilota kolpekatu dezakezu norabide
guztietara esku batekin edo bi
eskuekin, baina ez ukabilekin.
Jokalariak ezin du korri egin
baloiarekin. Jokalariak pilota hartu
duen lekutik bota behar du.
Pilota eskuekin heldu behar da. Besoak edo gorputza ezin dira
erabili pilota heltzeko.
Ezin da onartu besoarekin kargatzea, heltzea, bultzatzea,
kolpekatzea edo zangotrabatzea aurkariari. Lehenengo arau-
hausteak arau honi edozein pertsonan kontatuko du falta bat bezala,
bigarrenak deskalifikatuko du saski bat lortu arte edo badago
bistako intentziorik lesio ekarri batean. Ezingo da jokalari hau
ordezkatu.
Falta bat kontuan hartzen da pilota ukabilekin kolpekatzea, hiru eta
lau arauak hausteak eta bosgarren arauan deskribatzean.
Talde batek hiru falta egiten baditu segidan aurkariak falta bat ez
eginez denboraldi horretan, aurkarientzako puntu bat kontatuko da.
Puntuak lortuko dira pilota jaurtitzen edo kolpekatzen badute
zelaitik, erortzen da saskiaren barruan eta hor gelditzen bada.
Baloia ertzean gelditzen bada eta aurkari batek saskia mugitzen
badu, puntu bat kontatuko du aurkarientzat.
Pilota bandatik ateratzen denean, zelaiaren barrura jaurtiko da eta
jokatua lehenengo tokatzen duena. Zalantza badago, jokazainak
pilota botako du lerro zuzenean zelai aldera. Ateratzen duena bost
segundo ditu. Gehiago luzatzen bada aurkariak aterako du.
Jokazain laguntzaileak jokalariak zigortuko ditu eta faltak idatziko
ditu, ohartaraziko du refereeri noiz talde batek hiru falta jarraian
egiten dituenean. Berak botako ditu kalera jokalariak ados
bosgarren arauarekin.
Jokazain nagusiak baloia jokatuko du eta erabaki noiz dagoen
jokoan, zelaiaren barruan edo kanpoan, nori dagokion, eta denbora
eramango du. Erabakiko du noiz lortzen den puntu bat, markagailua
eramango du eta edozein beste gauza jokazain batek egiten duena.
Denbora bi zatiko hamabost minutukoa eta bost minutuko
atsedenaldikoa izango da bien artean.
Puntu gehiago lortzen duen taldeak irabaziko du.
Saski arautua Iraupena: Ez profesionaleko saskibaloiko partidu batean (NCAA)
hogei minutu irauten ditu zati bakoitzak eta hamar minutu daude
atsedenaldirako; partidu profesionaletan lau zati daude, eta zati
bakoitzak hamar minutu (FIBAn) edo hamabi minutu (NBAn) irauten
ditu. Berdinketa gertatzen bada, bost minutuko luzapena izango da,
talde batek irabazi arte.
Partidaren hasiera: Talde bakoitzeko jokalari bat erdiko zirkuluaren
barruan kokatu behar da oin bat marraren ondoan jarrita eta marra
honek zelaia bi zatitan banatzen du, talde bakoitza zelaiaren alde
banatan jartzen da. Beste jokalari guztiak zirkuluaren kanpoan egon
behar dira. Jokazainak baloia gorantz bidaltzen du zirkuluaren
erditik eta bi jokalariek bertikalki jauzi egiten dute pilota
desbideratzeko, hartu gabe, bere taldeko kide baten aldera.
Jokalariak: Saskibaloiko talde baten hamabi jokalari daude, bost
jolasten eta zazpi aulkian, entrenatzaileak nahi dituen aldaketak
egin ditzake.
Saskibaloiko baloia Pilota: Saskibaloiko pilota esferikoa da eta seiehun gramotik
seiehun berrogeita hamarrera arte pisatu
dezake, hirurogeita hamabostik hirurogeita
hemezortzira arteko diametroko
zirkunferentzia, goma zurizko edo
beltzezkoa.
Puntuazioa: Saskibaloiko partidu batean
gerta daiteke saskian puntu bateko, biko edo
hiruko sartzea. Puntu bat bada tiro askez
botatzen da. Bi puntu badira sei koma hogeita bost distantzia gutxira
egon behar da. Hiru puntu badira sei koma hogeita bostik gora
botatzen baduzu.
Jokazaina:
Bi jokazain zelaian egoten dira, eta
bat mahaian, oharrak hartzen.
Zelaia: Saskibaloiko zelai bat azal
gogorduna, laua, angeluzuzena eta
oztoporik gabekoa izan behar da.
Hamabost metroko zabalera eta
hogeita zortziko luzera. Zelaiaren
perimetroan oztoporik gabeko bi metro
egon behar dira.
Pausoak: Hau gertatzen da jokalariak
hiru pauso baino gehiago egiten
baditu botea egin gabe, pasoak ere
gertatzen dira oin bat berriro jartzen
baduzu.
Dobleak: Hau gertatzen da jokalariak pilota bi eskuekin botatzen
badu, ere bai jokalariak pilota esku batekin botatzen badu.
3”: jokalari batek aurkariaren aldean geratzen bada.
5”: denbora maximoa jokalariak pilota eskuan eduki
dezakeena.
8”: denbora maximoa talde batek aurkariaren aldera joateko.
24”: denbora maximoa talde batek saskira botatzeko.
Zelai atzera: Hau gertatzen da jokalari batek pilota aurkariaren
zelaira botatzea eta gero bere zelaira bueltatzean.
Arauen hutsegiteak
Saskibaloian jokatzen ari garen bitartean, hauetako hutsegite bat
egiten dugunean, beste taldeak aterako zuen baloia, hutsegitea egin
den leku urbilenetik, banda edo fondotik.
Hauek dira arauen hutsegite
komunenak: Urratsak.
Dobleak.
Oina.
3 segundo zona barruan.
Banda edo fondo sakea.
24 segundo.
Kanpo atzera. Partidua irabazteko helburu duten ekintzei taktika edo estrategia
deitzen da. Saskibaloiko jokalariak espezializatuta daude garaiera,
trebetasuna, taktika eta teknikaren arabera mota askotako jokalariak
daude, beraien desberdintasunen arabera posizio desberdinetan
jokatzen dute eta halakoak izan daitezke:
Oinarria: Boteak ematen trebeena da, pasean eta tiroan,
pilota bere zelaitatik atera eta jokaldia hasteko arduraduna da.
Eskolta: Oinarria estaltzen duen eta hegalekoak bikoizten
duen arduraduna da, oinarriaren ezaugarri berdinak dauzka.
ESKUBALOIA
ZER DA? Eskubaloia baloia eskuaz jokatzean oinarritzen den taldeko kirola
da. Zazpi jokalarik osatutako bi taldek jokatzen dituzte partiduak
(zelaiko 6 + atezaina) eta baloia arerioaren atean sartzea dute
helburu.
Normalean zazpi jokalarirekin eta luzeran 40 m eta zabaleran 20 m
duten kantxetan jokatzen da, 30
minututako bi zatitan.. Ateek 3 m
zabaleran eta 2 m altueran izaten
dituzte. Hala eta guztiz ere, badago
ere hamaika jokalarik jokatzen duten
eskubaloiaren aldaera bat, hain
ezaguna ez dena. Botea egitea
bearreskoa da bestela falta pitatzen
dizute.Teknika: Botea: pilota azkarra
mugitzen duzu bat deslokatzen duzu
eta horrekin bote bat egiten duzu eta
botazen duzu.
Nazioartekoak Munduko Eskubaloi Txapelketa IHF ("International Handball
Federation") erakundeak antolatzen du bi urtetik behin 1993tik eta
aurretik lau urtetik behin 1970etik. Lehenengo edizioa 1938an izan
zen, eta ondorengoak 1954, 1958, 1961, 1964 eta 1967an. 2011
arte Suediako eskubaloi selekzio nazionala da domina guztira eta
urrezko gehien lortu duen taldea (4 urrezkoak, 3 zilarrezkoak eta 4
brontzezkoak), bigarrena Frantzia da (4 urrezkoak, 1 zilarrezkoa eta
3 brontzezkoak) eta hirugarrena Errumania da (4 urrezkoak eta 2
brontzezkoak).
Bestela, Europako Eskubaloi Txapelketa 1994tik antolatzen da, eta
Suedia ere da titulu gehien lortu duen selekzioa (4). Klubei
dagokienez, EHF Txapeldunen Liga eta EHF Kopa txapelketa
nagusien artean ditugu.
Estatu barrukoa
FC Barcelona 2008an. Espainiar estatuan txapelketa nagusiak ASOBAL Liga eta Errege
Kopa dira, FC Barcelona izanda titulu gehien dituena (2010 arte, 9),
baita txapeldunorde sarrien gelditu den taldea izan ere. Are gehiago,
"División de Honor" zelakoa eta gaur egungo Liga kontuan hartura
ere titulu gehien duen taldea da (17 txapelketa eta 15
txapelketaorde). BM Granollers bigarrena da historia osoko
zerrendan 10 titulurekin, eta Atlético de Madrid hirugarrena da 7
txapelketarekin.
Bestela, Portland San Antonio talde nafarrak 2002 eta 2005ean
titulua irabazi zuen, eta
1998, 2000 eta 2007an
bigarren postua eskuratu
zuten. Halaber, Bidasoa
Kirol Kluba 1995ean
txapelduna izan zen,
aurreko urtean
txapeldunordea eta 1987an
(Ligak ASOBAL izena eduki
baino lehen) txapelduna ere
bai, eta Salleko talde gipuzkoarra 1964 eta 1965ean txapeldunordea
izan zen Liga zaharrean.
Azkenik, emakumezkoen txapelketei dagokienez Itxako nafarrak
ABF Liga hiru aldiz irabazi du (2009, 2010 eta 2010 ), eta Erregina
Kopa birritan (2010 eta 2011). Bestela, Akaba Bera Bera
gipuzkoarrak Erregina Kopa eskuratu du birritan (2007 eta 2009an).
Frantzia Frantziako Eskubaloi Liga (gaur egun "Division 1") 1952an
lehendabiziko aldiz antolatu zuten, 2010 arte Montpellier HB izanda
txapelketa gehien lortu duen kluba (12), hurrengoak zerrendan US
Ivry (8) eta Stella Saint-Maur (6) izanda.
Antzeko kirolak Txekiako eskubaloia, Frisiakoa (keatsen), Amerikakoa, Australiakoa
(four square) eta Txinakoa (New Yorken jokatutakoa) antzeko
kirolak dira. Eskubaloi gaelikoa squashen antzekoa da, baina
erraketen ordez eskua erabiltzen dute. Azkenik, hondartz-
eskubaloia bestelako lur mota batean egindakoa dugu.