küçük mavi gezegen - türkiye İş bankası · 2020. 1. 10. · küçük mavi gezegen ... en...

Küçük Mavi GezegenYazan: Alkan ‹nal l Çizen: Zeynep Özatalay

A

00 kunye 4/26/11 5:32 PM Page i

© türkiye ifl bankas› kültür yay›nlar›, 2011Sertifika No: 11213

Genel Yay›n Numaras›: 2228ISBN 978-605-360-251-4

bask›BAfiAK MAT. TAN. H‹Z. ‹TH. ‹HR. T‹C. LTD. fiT‹.

kaz›m karabekir caddesi no:101/2-g iskitler alt›nda¤ / ankara(0312) 397 16 17

Sertifika No: 12689

TÜRK‹YE ‹fi BANKASI KÜLTÜR YAYINLARIistiklal caddesi, meflelik sokak no: 2/4 beyo¤lu 34433 istanbul

Tel. (0212) 252 39 91Fax. (0212) 252 39 95www.iskultur.com.tr

00 kunye 4/26/11 5:32 PM Page ii

DÜNYAMIZA NELER OLUYOR? GEZEGEN‹M‹Z‹N SORUNLARI VE SORULAR...

Çok de¤il, yüz-yüz elli y›l önce dünyada daha az in-san, daha az yap›, daha az tafl›t vard›. Daha çok kufl, da-ha çok böcek, daha çok bitki türü yafl›yordu. Hayvanlarve bitkiler yapay olarak genetik de¤iflikliklere u¤rat›lm›-yordu. Nükleer at›k, pet flifle, kalem pil, naylon torba,buzdolab› ve klimalarda kullan›lan CFC gaz› yoktu. De-nizler ve içme sular› daha temizdi, solunan hava kirlen-memiflti ve ozon tabakas› delinmemiflti.

Yüz elli y›l önce sanayi ürünleri flimdiki kadar h›zl›üretilmiyor, bu kadar yayg›n biçimde ve h›zla tüketilmi-yordu. Sadece en ucuza üretilen ürünler sat›l›rken birbi-riyle rekabet edebiliyordu. Bu yüzden üretimde baflta üc-retler olmak üzere bütün giderler mümkün oldu¤u kadark›s›l›yordu.

1

01 cocuk yeni 4/26/11 3:15 PM Page 1

O dönemde bafll›ca sorunlar iflçilerin çal›flma süresinink›salt›lmas›, iflyerlerinde sa¤l›k koflullar›n›n düzeltilmesive ücretlerin yaflamaya yetecek kadar yükseltilmesiydi.Üretim s›ras›nda çevreyi kirletmemek, tüketim s›ras›ndaçevreyi korumaya özen göstermek o s›rada ak›llara gel-miyordu. Ama do¤al çevrenin tahribi böyle bafllad›.

Geçen yüzy›ldan beri kentler sanayi merkezleri olarakh›zla büyüdü. K›rsal kesimde ifl bulamayan insanlar kent-lere akt›. Artan nüfus kentleri üretimin oldu¤u kadar tü-ketimin de en önemli merkezleri haline getirdi. Yerleflimbirimlerinde büyük kalabal›klar›n yaflamaya bafllamas›çevre ve kamu sa¤l›¤›n› koruman›n önemine dikkatleriçekti. Çünkü nüfus art›fl› ve kentleflme sa¤l›k, e¤itim, ula-fl›m, temizlik, su ve enerji sorunlar›n› beraberinde getiri-yordu. Temiz bir çevrede, sa¤l›kl› bireyler olarak yafla-mak elbette bütün insanlar›n hakk›yd›, ayr›ca do¤aldengeyi bozulmadan koruman›n daha ak›lc› oldu¤u ça-buk fark edildi.

Ama teknolojide ve çevre koruma bilincindeki gelifl-meye ra¤men, insano¤lu k›sa vadeli kazanç hesaplar›ylakendi türüne ve dünyaya yüklenmeye devam ediyor. Gü-nümüzde denizler ve topraklar kirletiliyor. Nükleer at›k-lar yasalara ve kurallara ayk›r› olarak uluslararas› tica-ret konusu olmay› sürdürüyor. ‹kinci kez ürün vermeyentohumlar, rafta uzun süre bozulmamas› pahas›na tats›zve kokusuz sebzeler, k›sa sürede kesilecek a¤›rl›¤a ulaflantavuklar ve danalar yetifltiriliyor. Bütün bunlar canl›la-r›n hayat›n› ve geliflimini do¤al çizgisinden sapt›r›yor,yeryüzünü giderek yaflanmaz hale getiriyor. Önü al›nma-d›¤› takdirde bu süreç, pek çok kufl, bal›k, bitki veböcekle birlikte insan›n yaflamas› için gerekli koflullar›nda ortadan kalkmas›na kadar varabilir.

2

a. inal l z. özatalay


Bilimle u¤raflan insanlar›n uyar›lar› sadece hükümet-ler, yerel yönetimler, sivil toplum kurulufllar› için de¤ildir.Al›nmas› gereken önlemler her yafltan bütün insanlar› il-gilendiriyor. Herkesin yapabilece¤i, yapmakla kendiniyükümlü hissetmesi gereken ifller yok mu? Peki, nedirbunlar? Do¤ru cevaplar› bulman›n ilk koflulu do¤ru so-ruyu sorabilecek kadar konuyu ö¤renmek.

Çevre üzerinde ne kadar etkiniz oldu¤unu biliyor mu-sunuz? Suyu gereksiz yere harcamamak için neler yap›-yorsunuz? Kullanmad›¤›n›z zaman lambalar› ve elektrik-li araçlar› kapat›yor musunuz? Kâ¤›t ve camlar› çöpe at-may›p ay›r›yor musunuz? Geri kazan›labilir olan bu at›k-lar için soka¤›n›za da ayr› toplama kutular› konulmas›için belediye yöneticilerine bir mektup yazmay› düflündü-nüz mü? Sera etkisi ve küresel ›s›nma konusunda ne bili-yorsunuz?

3

küçük mavi gezegen


PEK‹, ENERJ‹ NED‹R? NE ‹fiE YARAR? ENERJ‹ VE YEN‹LENEB‹L‹R ENERJ‹KAYNAKLARI...

Bir cismin ifl yapabilme yetene¤ine enerji denir. Is› ener-jisi, elektrik enerjisi, kimyasal enerji, nükleer enerji, man-yetik enerji gibi birçok enerji türü var. Yaflamak için ihti-yaç duydu¤umuz her fley enerji ile üretilir, kulland›¤›m›zher araç enerji tüketir. Enerji makineleri çal›flt›r›r, tafl›tlar›yürütür, yap›lar› ayd›nlat›r ve ›s›t›r. Organlar›m›z›n çal›fl-mas›n› ve beden ›s›m›z› sa¤layan da enerjidir.

Bedenimiz için gerekli enerjiyi nas›l besinlerden sa¤l›-yorsak, fabrikalardaki makineleri, tafl›tlardaki motorlar›,çeflitli ev araçlar›n› çal›flt›rmak, yap›lar› ›s›tmak ve ayd›n-latmak için de birçok farkl› kaynaktan yararlan›r›z. Bunlariçin gerekli enerji yak›tlardan, pillerden, baraj ve santral-lerden, rüzgâr, günefl ve jeotermal kaynaklardan sa¤lan›r.Çünkü enerji yoktan var edilemez, vardan yok edilemez,bir enerji türü farkl› enerjilere dönüflür.

Yak›t olarak petrol, kömür ve do¤algaz çok yayg›n bi-çimde kullan›l›r ve fosil yak›tlar› olarak adland›r›l›r. Çün-kü milyonlarca y›l önce ölen bitki ve hayvanlar›n kal›nt›la-r›ndan oluflmufltur. Bitki ve hayvan kal›nt›lar› zamanlaüzerlerini örten tabakalar›n bas›nc› alt›nda kald› ve buuzun sürecin sonucunda petrol, kömür ve do¤algaza dö-nüfltü. Fosil yak›tlar› fabrikalarda makineleri, tafl›tlardamotorlar› çal›flt›rmak için kullan›l›r, yap›larda ›s›nma ama-c›yla tüketilir. Fosil yak›tlardan termik santrallerde elek-trik üretmek için de yararlan›l›r. Ama bu yak›tlar›n kulla-n›lmas› atmosfere çok fazla karbon dioksit sal›nmas›na yolaçar, dünyam›z›n do¤al dengesini tehdit eden sera etkisininbafll›ca nedenleri aras›nda yer al›r.

4



Elektrik enerjisi ça¤dafl uygarl›¤› borçlu oldu¤umuz veen çok ihtiyaç duyulan enerji türüdür. Elektrik üretmekiçin yayg›n olarak kullan›lan bir santral türü hidroelektriksantraldir. Barajlarda biriktirilen suyun gücünden yararla-narak türbinler döndürülür, bu yolla elektrik üretilir. Za-rarl› at›¤a yol açmad›¤› için temiz enerji oldu¤u varsay›l›r.Ancak hidroelektrik santrali çal›flt›rmak için yap›lan bara-j›n arkas›nda bir göl oluflur, baraj gölü çevrenin iklim özel-liklerini etkileyerek hayvan ve bitki türlerinde de¤iflikli¤eyol açar. Bu bölgede kimi yerleflim birimleri sular alt›ndakald›¤› için insanlar›n baflka yerlere tafl›nmas› gerekir.Akarsular›n tafl›d›¤› tafl ve toprak, barajlar› yüz-yüz elli y›l-da doldurur, hidroelektrik santraller kullan›lamaz hale ge-lir. Bu yüzden yararlar› ve zararlar› tart›fl›lmaktad›r.

5



Nükleer santraller de elektrik enerjisi üretmek için ya-p›l›r. Yap›m› ve iflletilmesi için uluslararas› kurallar kon-mufltur. Bu santrallerde yak›t olarak radyoaktif bir maddeolan uranyum kullan›l›r. Nükleer tepkime yoluyla sa¤la-nan ›s› suyu buharlaflt›r›r, bas›nçl› buharla türbinler dön-dürülerek elektrik üretilir. Radyoaktif maddelerin santraletafl›nmas›, at›klar›n depolanmas› çok önemli bir sorundur.Çünkü bunlar kansere yol açar. Ayr›ca elektrik üretimi s›-ras›nda kullan›lan su ve sal›nan gazlar da zararl› at›klard›r.En büyük tehlike ise santralde olabilecek bir kazan›n atombombas› at›lmas› ile ayn› sonuçlar› do¤urmas›d›r. Bu dabütün dünyay› olumsuz biçimde etkiler.

Elektrik enerjisine duyulan küçük çapl› ve s›n›rl› ihti-yaçlar için pillerden yararlan›l›r. Piller çeflitli araçlar› çal›fl-t›rmak için ihtiyaç duydu¤umuz elektrik enerjisi depocuk-lar›d›r. Piller yap›ld›¤› maddelerin birbirini etkilemesiyleelektrik üretir. Bu maddeler çinko, karbon, kurflun, c›va,kadmiyum, nikel gibi kimyasal maddelerdir ve birço¤u ze-

6



hirlidir. Pillerin ev at›klar›ndan ayr› olarak toplanmas› ge-rekir. Çöpe at›ld›¤› takdirde içindeki maddeler d›flar› s›zar,toprak ve yeralt› sular›nda kirlenmeye yol açar.

Enerji kaynaklar› elbette bu kadar de¤il. Güneflten, rüz-gâr gücünden, do¤al s›cak su kaynaklar›ndan, okyanus dal-galar›, ak›nt›lar› ve gelgit hareketlerinden yararlanarakelektrik enerjisi üretilebiliyor. Yenilenebilir enerji ad› verilenbu kaynaklar›n teknolojik olarak daha verimli hale getiril-mesi ve yayg›nlaflt›r›lmas› için bilimsel çal›flmalar sürdürü-lüyor. Çok yak›n zamanda hidrojen gaz›n›n da tafl›tlardayak›t olarak yayg›n biçimde kullan›laca¤› düflünülüyor.

Çünkü flu anda kullan›lan ve çevreye zararl› etkileri bi-linen yak›t kaynaklar›n›n çok uzak olmayan bir gelecektetükenece¤i öngörülüyor. Bu yüzden eski kaynaklar›n yeri-ne geçecek, üstelik çevreyi kirletmeyecek temiz enerji kay-naklar›na ihtiyaç duyuluyor. Yenilenebilir enerji kaynakla-r›n›n yayg›nlaflmas›yla sera etkisinin ve küresel ›s›nman›nbir ölçüde önüne geçilece¤i umuluyor.

7



SERA ETK‹S‹ VE KÜRESEL ISINMA

Sebze, meyve ve çiçek yetifltirmek için yap›lm›fl, cam ve-ya naylon örtülerle kapl› yerlere sera denir. Seralar›n üstü-nü örten camlar veya naylon örtüler, bitkileri so¤uktan vedi¤er olumsuz hava flartlar›ndan korur. Atmosferin üst ta-bakalar›nda bulunan baz› gazlar da seran›n camlar› gibidünyan›n ›s›s›n› korumaya yarar.

Biliyorsunuz, dünyam›z güneflten gelen ›fl›nlarla ›s›n›r.Bu ›fl›nlar›n bir k›sm› atmosferde ve gezegenimizin yüze-yinde emilir, bir k›sm› yeryüzünden yans›yarak uzaya da-¤›l›r. Ama yans›yan ›fl›nlar›n bir k›sm›n› sera gazlar› ad› ve-rilen su buhar›, karbon dioksit, metan ve ozon atmosferde

8



tutar. Bu da dünyam›z›n ›s›nmas›na yol açar. Atmosferdesera gazlar›n›n art›fl› yeryüzünde ›s›n›n yükselmesine yolaçar. Buna küresel ›s›nma deniyor. Güneflte meydana gelenpatlamalarla aç›¤a ç›kan yüksek enerjinin de küresel ›s›n-maya etkisi oldu¤u düflünülüyor.

Sera gazlar›n›n art›fl›nda fosil yak›tlar›n yayg›n olarakkullan›lmas› önemli bir etkendir. Petrol, kömür ve do¤al-gaz›n yak›t olarak kullan›lmas› sonucunda atmosfereönemli miktarda karbon dioksit sal›n›r. Ormanlar›n azal-mas› ve yanarda¤ patlamalar› da sera etkisini art›ran ne-denler aras›ndad›r.

Bilimle u¤raflan insanlar yeryüzünde ›s›n›n geçen yüz-y›lda yaklafl›k olarak 0,5º C yükseldi¤ini saptad›lar. Sonelli y›lda ›s› gündelik yaflamda etkileri fark edilecek öl-çüde artt›. Is›n›n artmaya devam etmesinin yaflam üze-rinde olumsuz sonuçlara yol açaca¤› öngörülüyor. Bir-leflmifl Milletler ‹klim De¤iflikli¤i Paneli taraf›ndan 2007y›l›nda yay›mlanan rapora göre, küresel ›s›nma 2º C’aulaflt›¤› takdirde denizler yükselecek, deniz k›y›s›ndakiyerleflim birimleri ve baz› adalar sular alt›nda kalacak.Ayr›ca içme sular› azalacak, iklim de¤iflikli¤i tar›msalüretimde düflmeye yol açacak, k›tl›k bafllayacak. Sonuç-ta dünyam›zdaki canl› türlerinin yaklafl›k üçte biri orta-dan kalkacak.

Küresel ›s›nmaya karfl› al›nabilecek bafll›ca önlemlerflunlar: Sanayide, tafl›tlarda ve evlerde fosil yak›tlar› dahaaz tüketmek, rüzgâr, günefl ve hidroelektrik gibi enerji kay-naklar›na yönelmek, ormanlar› korumak ve a¤aç dikmek,daha az çöp üretmek.

9



AKILCI ÜRET‹M OLAB‹L‹R M‹?

Herhalde dikkatinizi çekmifltir, her fleyin bafl› üretim.‹nsano¤lu yaflamak için do¤an›n verdikleriyle hiçbir za-man yetinmedi. Do¤adan ayr› bir varl›k de¤il, do¤an›n ak-la sahip bir üyesi olarak onu kavramaya, etkilemeye ve de-¤ifltirmeye çal›flt›. ‹nsan kendi türünün devam›n›, güvenlikve rahatl›¤› böylece sa¤lad›. Üretim, insano¤lunun yaflam›-n› sürdürmek için ihtiyaç duydu¤u her türlü mal veya hiz-meti çal›flarak var etmesidir.

Üretim s›ras›nda çeflitli nesneler bir araya getirilir ve ifl-lenir. Kullan›lan baz› maddeler çevreye zarar verir, ayr›cabu süreçte elbette çeflitli at›klar da oluflur. Sanayi at›klar›-n›n çevreye zarar verdi¤i çok eskiden beri biliniyordu. Buat›klar›n do¤aya zarar vermeyecek flekilde ortadan kald›-r›lmas›na gerekli önem ancak son elli y›lda verilmeye bafl-land›. Zararl› maddelerin üretimde kullan›lmas›n› k›s›tla-mak konusunda ise yak›n zamanda baz› ad›mlar at›ld›.

10



Bilimle u¤raflan insanlar›n deney ve ölçümlerle ortayakoydu¤u gerçekler herkesi harekete geçmeye yöneltti. Çev-reyi koruma bilincinin yayg›nlaflmas›yla çeflitli sivil toplumkurulufllar› ortaya ç›kt›. Bu kurulufllar hükümetleri, resmikurumlar ve sanayi kurulufllar›n› etkilemeye çal›flt›lar.

Hükümetler do¤al çevrenin korunmas›n› programlar›-na ald›lar. Küresel ›s›nma ve iklim de¤iflikli¤ine karfl› iflbir-li¤i içinde mücadele etmek için uluslararas› görüflmeler ya-p›ld›. 1997 y›l›nda Japonya’n›n Kyoto flehrinde yap›lan gö-rüflmelerden sonra haz›rlanan Kyoto Protokolü bu konu-da haz›rlanm›fl en önemli belgedir. Anlaflma 1998 y›l›ndaimzaya aç›ld›. Fakat 2005 y›l›nda yürürlü¤e girebildi. Tür-kiye 2009 y›l›nda anlaflmaya kat›ld›. Belgeyi imzalayan ül-ke say›s› 2010 y›l›nda 191 ülkeye ulaflt›. Ancak pek çok ül-ke sözleflmeyi imzalamakla birlikte baz› maddelerine uy-mayacaklar›n› belirttiler.

Kyoto sözleflmesinde yer alan bafll›ca önlemler flöyle s›-ralanabilir:

Atmosfere sal›nan sera gaz› miktar› azalt›lacak.Sanayi, motorlu tafl›tlar ve ›s›tman›n yol açt›¤› sera ga-

z› miktar›n› azaltmak için yasa ve yönetmelikler yenidendüzenlenecek.

Is›nma, ulafl›m ve teknolojide daha az enerji kullanacaksistemlerin üretilmesi hedeflenecek, çöp depolamada çev-recilik temel ilke olacak.

Atmosfere b›rak›lan metan ve karbon dioksit oran›n›n dü-flürülmesi için yenilenebilir enerji kaynaklar› tercih edilecek.

Fosil yak›tlar yerine baflka yak›tlar kullan›lacak,Çimento ve demir-çelik fabrikalar› gibi yüksek enerji

tüketen iflletmelerde at›k ifllemleri yeniden düzenlenecek.Gördü¤ünüz gibi bunlar çok önemli ve yararl› önlem-

ler. Sözleflmeyi imzalamalar›na ra¤men, var olan teknolo-jileri de¤ifltirmek çok masrafl› olaca¤› için baz› maddelerekat›lmayan ülkeler sizce do¤ru davran›yorlar m›?

11



AKILCI TÜKET‹M B‹R ‹fiE YARAR MI?

Çevreyi korumak için hükümetler ve yerel yönetimlerindenetimi sürdürmesi, kurallara uymayanlar› cezaland›r-mas› yeterli mi? Kazanç u¤runa gerekli önlemleri almaktankaç›nan iflletmeleri etkilemenin baflka bir yolu daha yokmu? Üretimde çevreye zarar vermeyen maddeleri kullananve at›klar› do¤aya zarar vermeden ortadan kald›ran ifllet-meler de var. Tüketiciler onlar›n ürünlerini almay› tercihederse, öteki iflletmeler de tutumlar›n› de¤ifltirmek zorun-da kal›rlar. Çünkü üretilen mal veya hizmet sat›lmadan ka-zanç oluflmaz. Öyleyse tüketiciler ak›lc› davranarak çevre-yi korumaya katk›da bulunabilirler.

12



Besin maddelerinden giysilere, oyuncaklardan kitaplara,tafl›tlardan her türlü araç gerece kadar, kulland›¤›m›z herfley üretilirken oldu¤u gibi tüketilirken de çevreyi etkiler.

Meyve, sebze ve tah›l üretiminde kullan›lan böcek ilaç-lar› ve yapay gübreler çevreyi en çok etkileyen maddeleraras›ndad›r. Böcek ilaçlar› tar›m ürünlerini korur. Ama builaçlar birçok böcek, sinek ve ar›n›n ölümüne yol açarakçevrenin do¤al dengesini de bozar. Ürün miktar›n› art›ranyapay gübreler de bir süre sonra topra¤›n verimsizleflmesi-ne neden olur. Meyve ve sebzelerin daha güzel renkli, da-ha iri olmas›n› ve daha geç çürümesini sa¤lamak için kul-lan›lan hormonlar da zararl› maddeler aras›ndad›r. Hor-monlar›n, böcek ilaçlar› ve yapay gübrelerin besin madde-lerine sinen kal›nt›lar› insan sa¤l›¤›na zarar verir.

13



Giysi yapmak için kumafl dokumak, kumafl dokumakiçinse önce iplik üretmek gerekir. Yün ve pamuktan ipliküretirken ve bu iplikleri boyarken kullan›lan maddeler ar›-t›lmadan at›l›rsa çevreyi kirletir. Sentetik iplikten yap›langiysiler insan sa¤l›¤› için uygun say›lmaz.

Dünyada y›ll›k kâ¤›t üretimi için yaklafl›k iki milyara¤aç kesilmektedir. Yeniden a¤açland›rma çabalar›na ra¤-men yok olan ormanl›k arazi hayvan yaflam›n› olumsuzyönde etkiler. ‹klim koflullar›n›n de¤iflmesine, atmosferde-ki karbon dioksit oran›n›n artmas›na neden olur.

Ulafl›m›n önemini ve tafl›tlar›n yarar›n› herkes bilir.Ama tafl›tlarda kullan›lan fosil yak›tlar›n çevreye verdi¤izarar da ortadad›r. Fosil yak›tlar›n ›s›nmak için kullan›l-mas› da çevre kirlenmesinin bafll›ca nedenleri aras›nda yeral›r.

14



Ça¤dafl sanayinin vazgeçilmez maddeleri olan plastikve naylon da petrolden üretilir. Tafl›tlar›n, ev eflyalar›n›n,oyuncaklar›n plastik ve naylondan yap›lan pek çok parça-s› vard›r. Paket ve ambalaj yap›m›nda da bu maddelerdenbüyük ölçüde yararlan›l›r. Üretilirken de zararl› at›klaroluflturan plastik ve naylon eflyalar, çöpe at›ld›¤›nda dörtyüz y›l do¤aya kar›flmadan kal›r.

Peki, ne yapaca¤›z?Çünkü beslenmek için yemek yememiz, so¤uktan s›cak-

tan korunmak için uygun giysiler giymemiz gerek. Oku-mak yazmak için kitap ve defterlere, e¤lenmek için oyun-caklara ihtiyac›m›z var. Yap›lar› ›s›tmadan içinde oturabi-lir miyiz, tafl›tlar olmadan okula, ifle gidebilir miyiz, yolcu-luk yapabilir miyiz? Gündelik hayat›m›zda vazgeçilmez ye-ri olan buzdolab›, çamafl›r makinesi, bilgisayar ve dahapek çok araç gereci kullanmadan yaflam› sürdürmek müm-kün mü?

15



NE YAPMALI? NASIL YAPILMALI?

Önce flunu ak›lda tutmakta yarar var: Üretirken ya datüketirken çevreye hiç zarar vermese de, zararl› at›k olufl-turmasa da her ürün do¤aya bir flekilde etki eder. Çünkükulland›¤›m›z her ürün do¤an›n de¤ifltirilmifl, baflka bir bi-çime dönüfltürülmüfl bir parças›d›r. Bu yüzden afl›r› ve so-rumsuz tüketim çevreye zarar veren, do¤al dengeyi bozanbir davran›flt›r.

Gereksiz al›flverifl yapmaman›n, tutumlu olman›n, kul-lan›lan eflyalara özen göstermenin yarar› sadece kendimizede¤il. Böylece çevrenin ve do¤an›n korunmas›na, gezegeni-mizin gelece¤ine de katk›da bulunmufl oluruz.

Yaflamak için zorunlu ihtiyaçlar›m›z› karfl›larken deçevreye zarar vermeyen ürünleri almay› tercih etmeliyiz.Hangi ürünlerin çevre dostu, dönüfltürülebilir, geri kaza-

n›labilir oldu¤u üzerin-deki çeflitli iflaretlerdenanlafl›l›r. Bu iflaretleriö¤renmeliyiz. Yiyecek,giyecek, sabun, deter-jan ya da oyuncak, neal›rsak alal›m, etiketin-de bu iflaretler var m›diye bakmal›y›z. Dik-kat! Naylon torba yeri-ne kendi al›flverifl çan-tam›z› kullanmak, çev-re dostu ürünleri seç-mek kadar önemli.

16



Yiyecek üretimi ve seçimi insan ve çevre sa¤l›¤› aç›s›n-dan çok hassas bir konudur. Yiyecek bol ve ucuz olmal›d›r,ama sa¤l›kl› ve besleyici olmal›d›r, üretilirken çevreye zararverilmemelidir. Bunlar›n hepsini ayn› anda sa¤lamak ola-nakl› de¤il, ama bilim ak›lc› bir denge kurman›n yolunubulabilir. Böylece herkes eflit ve adil biçimde sa¤l›kl› besin-lere kavuflabilir.

Tah›l, sebze ve meyve üretiminde kullan›lan tar›m ilaç-lar›, hormonlar ve yapay gübrelerin çevreye ve do¤al den-geye zarar verdi¤i biliniyor. Hayvanc›l›kta da yayg›n ola-rak hormon, ilaç ve yapay yem kullan›lmas› ayn› zararl›sonuçlara yol açar. Böyle üretilen besin maddelerinin insansa¤l›¤›na da olumsuz etkileri var. Organik besinlerin üreti-mi ise daha fazla özen gerektiriyor. Sa¤l›kl› besinlerin sof-ralar›m›zda daha fazla yer alabilmesi tar›m teknolojisininçevreci bir bilinçle gelifltirilmesine ba¤l›.

17



Taze sebze ve meyveye a¤›rl›k verilmesi art›k sa¤l›kl›beslenmenin ilk flart› say›l›yor. Çünkü taze yiyecekler,dondurulmufl veya konserve ürünlerden daha besleyici-dir. Bu konuya bir de çevre aç›s›ndan bakal›m: Dondu-rulmufl ve konserve yiyecekleri üretmek için daha fazlaemek ve enerji harcan›r. K›sa sürede bozulmamas› için butür yiyeceklere koruyucu katk› maddeleri eklenir. Koru-yucu katk› maddelerinin insan sa¤l›¤›na etkileri çok tar-t›fl›lan bir konudur. Ayr›ca haz›r yiyecekler için flifle, ku-tu, torba gibi daha fazla ambalaj malzemesi gerekir. Am-balaj ve paketleme önemli olsa da, daha fazla ambalajmalzemesi daha fazla at›k anlam›na gelir.

18



fi›k giysilerin hofl görünmeye katk›s› oldu¤unu herkesbilir. Giysi modas›n›n kayna¤› da bu. Ama giyinme ihti-yac›n› as›l belirleyen toplumsal kurallar ve iklim flartlar›-d›r. Giysi insan› öncelikle so¤uktan s›caktan, ya¤murdankardan korumal› de¤il mi? Bu arada çevreyi korumay› daunutmamal›y›z. Sentetik ipliklerle üretilen dokumalar ye-rine bitki lifleri ve hayvan yünlerinden üretilen kumaflla-r› tercih etmeliyiz. Pamuklu ve yünlü kumafllar hem çev-re dostudur, hem de sa¤l›¤a daha uygundur. Bedenin ha-vayla temas›n› keserek afl›r› terlemeye ve cilt hastal›klar›-na yol açmaz. Petrol ürünlerinden elde edilen sentetik do-kumalar gibi üretim s›ras›nda çevreye zarar vermez.

19



Peki, temizlik yaparken çevre kirlili¤ine yol açabilece¤i-mizi hiç düflündünüz mü? S›v› veya toz deterjanlar›n için-deki kimi maddeler akarsular›n ve denizlerin kirlenmesineneden olur. Do¤al hayata zarar verir. Yeralt› sular›n› kirle-terek içme suyu kaynaklar›n›n kullan›lamaz hale gelmesi-ne yol açar. Sabun, flampuan, deterjan gibi temizlik mad-delerini al›rken do¤aya zarar vermeden çözünen ürünleriseçmeliyiz.

At›klar›m›z› da ayr›flt›rmakta yarar var. Piller, naylontorbalar, pet flifleler ayr›lmal›, kâ¤›tlar ve flifleler geri kaza-n›labilir at›klar ayr› bir yerde toplanmal›d›r. Tabii bunlar›bizim ay›rmam›z yeterli de¤il, belediyenin de ayr›lm›fl at›k-lar› farkl› araçlarla toplamas› gerek. Bunun için belediyebaflkan› olmay› beklemeniz gerekmez. Belki baflkana birmektup yazabilirsiniz.

20



Tafl›t araçlar›nda kullan›lan fosil yak›tlar›n neden ol-du¤u sorunlar› art›k biliyoruz. Küresel ›s›nma kadar solu-du¤umuz havan›n kirlenmesi de yaflam› ve sa¤l›¤›m›z› teh-dit ediyor. Ama elbette insanlar›n sabah okula ve ifle git-meleri, akflam eve dönmeleri gerek. Ülkemizin ve dünya-n›n farkl› yörelerini görmekten de vazgeçemeyiz. Yolculukyüzy›llard›r insano¤lunun merakla sürdürdü¤ü bir mace-ra. En iyi çözüm toplu tafl›may› tercih etmek. Yak›n mesa-felerde ise tabii ki yürünebilir. Unutmay›n yürüyüfl sa¤l›¤ayararl›d›r.

Hayat›m›z› sürdürmek için neye ihtiyaç var diye bir lis-te yapacak olursak, enerji ilk s›ralarda yer al›r. Biliyorsu-nuz, yaflamak için ihtiyaç duydu¤umuz her fley enerji ileüretilir, kulland›¤›m›z her araç enerji tüketir. Enerji elde et-mek için do¤adan yararlan›r, enerjiyi tüketirken do¤ay› et-kileriz. Demek ki bu çok dikkat etmemiz gereken bir ko-nu. Kullan›lmayan elektrikli aletler, gereksiz yere yananlambalar bofl yere enerji tüketir. Buzdolab›n›n kap›s›n› daaç›k unutmay›n. Çamafl›r ve bulafl›¤› makine ile y›kamaksu tüketimini azalt›r, ama makineleri tam dolmadan çal›fl-t›rmak da gereksiz yere su ve enerji harcamakt›r.

21



Hava çok s›cak diye hemen klimay› çal›flt›rmak yerinedaha ince bir gömlek giyebiliriz, üflüdük diye kombinin ›s›-s›n› art›rmak yerine s›rt›m›za bir kazak geçirebiliriz. Mü-hendisler ve mimarlar da yenilenebilir enerji kaynaklar›n›nkullan›ld›¤›, daha iyi yal›t›lm›fl yap›lar tasarlamak için u¤-rafl›yorlar.

Su renksiz, kokusuz, tats›z bir s›v› diye tarif edilir. Amayaflam›n en önemli kayna¤›d›r. Yaflam suda bafllad›, suylasürüyor. Suyu kullan›rken dikkatli davranmak, su kaynak-lar›n› korumak kadar önemlidir. Çevreyi korumak için ya-paca¤›m›z en önemli ifllerden biri diflimizi f›rçalarken su-yun bofl yere akmamas›na dikkat etmek, damlayan bozukbir muslu¤u anne babam›za haber vermektir. Peki, çokönemli oldu¤u halde niçin sudan söz etmeyi en sona b›rak-t›k. Akl›m›zda kals›n diye tabii.

22



fiimdi söyleyin bakal›m, bu küçük, güzel, mavi gezege-nimizde hayat›m›z› sürdürürken en büyük dostumuz kim?Kim gezegenimizde yaflam›n sürmesi için bize destek veri-yor. Rüzgârdaki güzel koku kimin? Kim soludu¤umuz ha-vay› temizliyor, ya¤mur bulutlar›na arkadafll›k ediyor?A¤açlar, ormanlar... Eskiden bir çocuk do¤du¤unda anne-si babas› bir a¤aç dikermifl. Ama art›k bu yeterli de¤il. fiim-di her çocu¤un hem bir a¤aç kardefli olmal›, hem de her ço-cuk bir a¤aç dikmeli. Bu dünyan›n gelece¤i için duydu¤u-muz sorumlulu¤un bir gere¤i.

23



A⁄AÇ NASIL D‹K‹L‹R?

Önce a¤aç dikece¤imiz yeri iyi seçmeliyiz. Kökü tafllararastlayan fidan büyüyemez, büyük a¤açlar›n gölgesindekal›rsa serpilip geliflemez. E¤er fidan› bahçemize dikmiyor-sak, çevreci kurulufllar›n a¤aç dikme etkinliklerine kat›l-mak en do¤rusudur.

Bu etkinliklerde uzman kifliler bizeyol gösterir. ‹lk olarak fidan›n dikilece-¤i yer temizlenip, bir çukur kaz›l›r. Çu-kur çok derin olmamal›, ama fidan›nkökü de d›flar›da kalmamal›d›r.

Kaz›p ç›kar›lan topra¤›n üst kat-man› çukurun alta serilir. Fidan›ntopra¤›n› koruyan torba kesilir amaç›kar›lmaz. Çukura yerlefltirilen fi-dan›n çevresi alttan ç›kan toprakladoldurulur, sonra koruyucu torbaç›kar›l›r.

Çukur iyice doldurulduktan sonrafidan›n çevresi ayakla s›k›ca bast›r›-l›r. Fidan›n etraf›nda oluflan çanakya¤mur sular›n›n burada birikmesineyarar.

Dikildikten sonra fidana su verilir.Küçük a¤ac›m›za verdi¤imiz ilk suyacan suyu denir. A¤aç dikme ifli böyle-ce tamamlan›r.

24



‹stersek fidan› korumak için çevre-sine küçük bir çit de yapabiliriz. Amaa¤ac›m›z›n köküne zarar vermemeyeçok dikkat etmeliyiz.

‹flte bir a¤aç kardeflimiz oldu.

ÇEVREN‹N KORUNMASI ‹Ç‹N ÇALIfiAN KURULUfiLAR

Art›k yaflam›n ve gezegenimizin gelece¤inden sorumluoldu¤unu fark eden insanlar bir araya gelip birlikte çal›fl›-yorlar. Bunun için etkinlikler düzenleyip, kitaplar ve bro-flürler yay›ml›yorlar. Onlar› tan›mak, bilgi birikimlerindenyararlanmak, daha temiz bir çevre, daha iyi korunan birdo¤a için bize gerekli bilgiyi sa¤l›yor.

Ülkemizde çevre koruma bilinci k›rk y›l öncesindenbafllayarak h›zla geliflti, bu amaçla çal›flmak üzere çeflitlidernek ve vak›flar kuruldu. Çevre ve do¤an›n korunmas›için birçok sivil toplum kuruluflu etkinliklerini sürdürüyor.

TEMA (Türkiye Erozyonla Müca-dele, A¤açland›rma ve Do¤al Var-l›klar› Koruma Vakf›) 1992 y›l›ndakuruldu. Amaçlar›n›n bafl›nda “do-

¤al varl›klar›n ve çevre sa¤l›¤›n korunmas›, erozyonla mü-cadele, toprak örtüsü ve topra¤›n korunmas› ve a¤açland›r-man›n önemi hakk›nda kamuoyunu e¤itmek ve bilinçlen-dirmek” geliyor. TEMA, biyolojik çeflitlilik, toprak, su vedo¤al çevrenin korunmas›na iliflkin ulusal politikalar›noluflturulmas›na katk›da bulunmak, a¤aç ve orman sevgisi-ni topluma mal etmek için u¤rafl›yor.

25



WWF-Türkiye (Do¤al Hayat› Koruma Vakf›)1996 y›l›nda Do¤al Hayat› Koruma Derne-¤i’nin öncülü¤ünde kuruldu. 2001 y›l›nda iseWWF’nin (World Wildelife Fund) Türkiyeulusal kuruluflu olarak WWF-Türkiye unvan›-

n› ald›. “Küresel iklim de¤iflikli¤i ve do¤al kaynaklar›n sür-dürülemez tüketimi gibi insan kaynakl› olan, hem do¤alyaflam alanlar›n›n hem de türlerin kayb›yla sonuçlanantehditleri durdurmay›” amaçl›yor.

Do¤a Derne¤i, Do¤al Hayat› KorumaVakf›’ndan ayr›lan bir grup genç çevrecitaraf›ndan 2002’de kuruldu. Derne¤inamac› öyle belirtiliyor: “Do¤a ve insan›

bir bütün halinde ele alarak, baflta ‘Önemli Do¤a Alanla-r›’ olmak üzere tüm Türkiye sath›nda do¤an›n yaflamas›n›sa¤lamak.” Do¤a Derne¤i, Dünya Kufllar› Koruma Kuru-mu’nun (BirdLife International) Türkiye orta¤›d›r.

Greenpeace 1971 y›l›nda çevreyi koru-mak ve bar›fl› desteklemek için kurul-du. 1995’te kurulan Greenpeace Akde-

niz, çal›flmalar›n› ‹srail, Lübnan ve Türkiye’de yürütüyor.‹stanbul’da bir bürosu var. Bafll›ca amaçlar› “Fosil yak›tla-r›n tüketimine ve nükleere karfl› ç›karak temiz enerjileridesteklemek, iklim de¤iflikli¤iyle mücadelede yenilenebilirenerji kaynaklar›n›n benimsenmesini sa¤lamak.”

DenizTemiz Derne¤i (TURMEPA) 1994 y›-l›nda kuruldu. Hopa’dan ‹skenderun’a ka-dar uzanan k›y› fleridinde denizleri yaflatmaçabalar›n› sürdürmektedir. Derne¤in amac›

“ülkemiz k›y› ve denizlerinin korunmas›n› ulusal bir öncelikhaline getirmek ve gelecek nesillere temiz denizlerin kucak-lad›¤› yaflanabilir bir Türkiye b›rakmak” olarak belirtiliyor.

26



Türkiye Çevre Koruma ve YeflillendirmeKurumu (TÜRÇEK) 1972 y›l›nda Türki-ye’nin ilk gönüllü çevre kurulufllar›ndanbiri olarak kuruldu. 1975 y›l›nda “kamu

yarar›na çal›flan dernek” statüsüne al›nd›. “Do¤a ve çev-re koruma politikalar›na bilimsel temelli ve insan› da gö-zeten bir yaklafl›mla etki etmek” amac›yla çal›flmalar›n›sürdürüyor.

Çevre Koruma ve Ambalaj At›klar› De¤er-lendirme Vakf› (ÇEVKO) 1991 y›l›nda evselnitelikli ambalaj at›klar›n›n de¤erlendiril-

mesi için kuruldu. Ülke koflullar›na uygun bir geri kazan›msistemi oluflturulmas› için “bu at›klar›n kayna¤›nda ayr›toplanmas›, geri dönüflüm sanayi ve kapasitesinin yarat›l-mas›”n› amaçl›yor.

Türkiye Çevre E¤itim Vakf› (TÜRÇEV) 1993y›l›nda Turizm Bakanl›¤›’n›n giriflimiyle MaviBayrak Program›’n›n ülkemizde de bafllat›la-bilmesi amac›yla kuruldu. Vak›f, Uluslararas›

Çevre E¤itim Vakf› (Foundation for Environmental Educa-tion) üyesidir. Amac› Akdeniz k›y›lar›nda, “sa¤l›kl› yüzmesuyu, donan›ml› plaj ve iyi bir çevre yönetimi ile çevre bi-linçlendirme etkinliklerini” sürdürüyor.

K›rsal Çevre ve Ormanc›l›k Sorunlar›Araflt›rma Derne¤i 1989 y›l›nda kuruldu.Ormanl›k alanlar› baflta olmak üzere k›r-

sal çevre sorunlar›n›n saptanmas› ve çözüm önerileriningelifltirilmesini amaçlad›. Dernek bu amaçla e¤itim çal›fl-malar› ve yay›nlar yap›yor. Toprak erozyonu, biyolojikçeflitlili¤in azalmas› ve orman alanlar›n›n daralmas› so-runlar›yla ilgileniyor.

27



Çevre Koruma ve Araflt›rma Vakf› (ÇEV-KOR) 1991 y›l›nda kuruldu. Vak›f, “do¤al,tarihi ve kültürel varl›klar›n korunmas›, ge-lifltirilmesi, yaflat›lmas›, çevre kirlili¤i mey-dana getirmeyecek sistemlerin teflvik ve ge-lifltirilmesi, toplumun her kesiminde çevre

bilincinin art›r›lmas› ve bu konuda e¤itim çal›flmalar›n›nyap›lmas›”n› amaçl›yor. Kitap ve dergiler yay›ml›yor, yazokullar› düzenliyor.

Çevre ve Kültür De¤erlerini Koruma veTan›tma Vakf› (ÇEKÜL) do¤al ve kültürelçevreyi korumak amac›yla 1990 y›l›nda

kuruldu. Vak›f “Do¤al kaynaklar›, kültürel miras› ve insa-n› bir bütün olarak” ele al›yor, ülkenin çeflitli yerlerindepek çok projeyi sürdürüyor.

Türkiye Çevre Vakf› (TÇV) 1978 y›l›ndakuruldu. Amac› “hepimizin daha temiz,daha düzenli, daha güzel bir çevrede yafla-mas›...” Vak›f bu amaçla araflt›rmalar ya-

p›yor, toplant›lar ve konferanslar düzenliyor, kitaplaryay›ml›yor.

Do¤a ile Bar›fl Derne¤i do¤ay› ve çevreyikoruma amac›yla 1992 y›l›nda kuruldu.“Baflta çevre olmak üzere tüm sorunlar›nçözümü için bilgili, bilinçli, örgütlü toplumoluflturmak” derne¤in hedefleri aras›nda

yer al›yor. Dernek, tüm canl›lara sevgi, sayg›, hoflgörü iledavranan, çevresine ve gelecek kuflaklara karfl› sorumlulukduyan kiflilerin yetifltirilmesi için etkinlikler düzenliyor.

28



‹Y‹ DE, NE OLACAK fi‹MD‹?

‹flte böyle... Bir yandan, rahat yaflamak için kimi ürün-leri üretirken, öte yandan afl›r› ve sorumsuz biçimde tüke-tirken çevreye ve do¤aya ne zararlar verildi¤ini gördük.Al›nmas› gereken önlemler ve edinilmesi gereken davran›flbiçimlerinden söz ettik. Ama en önemlisi insan yaflam›, sa¤-l›kl› çevre ve do¤al denge için herkesin birey olarak sorum-luluk duymas›. Bu bilinçle hareket eden insanlar çeflitli siviltoplum kurulufllar›nda bir araya geliyor ve mücadele edi-yorlar. Çünkü çevreye verilen zarar›n insano¤lunun yafla-mas› için gerekli do¤al ortam› giderek yok etti¤i ortada.

Gezegenimiz insan›n ona dünya ad›n› vermesinden mil-yarlarca y›l önce vard›, daha uzun bir süre de var olmayadevam edecek. Bilimin flu anki verilerine göre türümüzünyaflanabilir baflka bir gezegene yerleflmesi olas›l›¤› yok de-necek kadar zay›f. Bu olas›l›k flimdilik sadece bilimkurguromanlar›na ve filmlere konu olarak kalmaya mahkûm.Gezegenimizin var olmay› sürdürmek için insano¤luna ih-tiyac› olmad›¤›n› unutmamak gerek. Ama baflka bir geze-gende yaflama olas›l›¤› ileride gerçekleflecek olsa dahi, o za-mana kadar insano¤lunun varl›¤›n› sürdürmek için dünya-ya ihtiyac› var.

29



küçük mavi gezegen - türkiye İş bankası · 2020. 1. 10. · küçük mavi gezegen ... en...

Documents