Tom 10

Klastry-badania warunków funkcjonowania i możliwości

rozwoju w województwie opolskim.

Benchmerking i podsumowanie

Raport końcowy

Projekt Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu

„Klastry - badania warunków funkcjonowania i możliwości rozwoju w woj. opolskim”

nr II/POKL/8.1.2/25/2010 Projekt realizowany w ramach Priorytetu VIII Regionalne Kadry Gospodarki, Działanie 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie, Poddziałanie 8.1.2 Wsparcie procesów adaptacyjnych i modernizacyjnych w regionie,

współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki i budżetu państwa

Wstęp

Dziesiąty tom w serii wydawniczej „Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie

opolskim”, jak dziewięć poprzednio wydanych, jest efektem realizacji projektu „Klastry –

badania warunków funkcjonowania i możliwości rozwoju w województwie opolskim”. Ta

publikacja zamyka całość ogłoszonych drukiem prac badawczych nad projektem, który

zrealizowano w Opolskim Centrum Badań Regionalnych przy Wyższej Szkole Zarządzania i

Administracji w Opolu. Projekt trwał 12 miesięcy, tj. od sierpnia 2010 do sierpnia 2011 r. i

sfinansowano go ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu

Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007–2013.

Wykształcenie się swoistej tkanki instytucjonalno-organizacyjnej w postaci klastra

warunkuje we współczesnej gospodarce osiągnięcie i utrzymanie przewagi konkurencyjnej,

zwłaszcza na szczeblu międzynarodowym. W literaturze przedmiotu klastry są uważane za

najbardziej dojrzałe formy organizacji produkcji z punktu widzenia zdolności do

podtrzymywania rozwoju1. Według M.E. Portera klaster to „[...] geograficzne skupisko

wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących

usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (na przykład

uniwersytetów, jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeń branżowych) w poszczególnych

dziedzinach, konkurujących ze sobą, ale również współpracujących”2. Przedsięwzięcia

gospodarcze, takie jak klastry i inicjatywy klastrowe, skupiające określoną liczbę firm i

instytucji towarzyszących oraz osiągające sukcesy w swojej działalności są cechą gospodarek

o strukturze sieciowej, charakterystycznej dla krajów gospodarczo rozwiniętych.

„Gospodarka jako całość składa się z wielu milionów podmiotów gospodarczych i

gospodarstw domowych, przedsiębiorstw oraz jednostek organizacyjnych aparatu państwa,

tak na szczeblu centralnym, jak i lokalnym. Ich indywidualne decyzje wyznaczają łącznie

wydatki całkowite w gospodarce, dochód całkowity i ogólną wielkość produkcji dóbr i

usług”3.

Stan gospodarki jest wynikiem działalności przedsiębiorstw. Podmioty gospodarcze,

przede wszystkim ich liczba i dynamika działania, a zwłaszcza ich kondycja finansowa, a

także pozycja rynkowa i konkurencyjność stanowią najważniejszy potencjał danego obszaru

(kraju, regionu) i świadczą o aktywności gospodarczej i przedsiębiorczości społeczności, jak

1 Polityka wspierania klastrów. Najlepsze praktyki. Rekomendacje dla Polski, Instytut Badań nad Gospodarką

Rynkową, Gdańsk 2004. 2 M.E. P o r t e r, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s. 246.

3 D. B e g g, S. F i s c h e r, R. D o r n b u s c h, Ekonomia, PWE, Warszawa 1996, s. 21.

również pośrednio o warunkach do prowadzenia tejże działalności. Można bowiem założyć,

że im lepsze warunki prowadzenia działalności gospodarczej na danym obszarze, tym więcej

podmiotów, zaś im więcej podmiotów, tym wyższy poziom rozwoju społeczno-

gospodarczego. O sile rozwoju obszaru przesądza zatem jego potencjał i zdolność do

odtwarzania i pomnażania tegoż potencjału. Szczególnie istotne w rozwoju społeczno-

gospodarczym są dwa jego elementy: potencjał ludzki i gospodarczy. Wynikiem „kondycji”

tychże potencjałów jest m.in. sytuacja na rynku pracy, zarówno od strony popytowej, jak i

podaży pracy.

Działalnością gospodarczą, tak jak ją określa ustawodawca4, jest działalność

wytwórcza, budowlana, handlowa i usługowa prowadzona w celach zarobkowych, w sposób

zorganizowany i ciągły, i na własny rachunek podmiotu prowadzącego taką działalność. Na

kondycję pojedynczego podmiotu w gospodarce mają wpływ tak jego własne efekty

gospodarowania i zarządzania finansami, jak i warunki makroekonomiczne wynikające z

bilansów płatniczych, kursów walut oraz zagranicznych obrotów kapitałowych, w tym

inwestycji i systemów pieniężno-kredytowych.

Gdy podejmowano decyzję o zainicjowaniu badań nad problematyką klastrów,

istotnym ograniczeniem był brak wiedzy, zwłaszcza w zakresie prognoz i planów

rozwojowych przedsiębiorstw, a w konsekwencji brak informacji o potrzebach gospodarki i

ścieżkach jej rozwoju, szczególnie w obszarze współpracy i kooperacji firm z innymi

podmiotami, co jest kluczową sprawą w tworzeniu klastrów. Nie do końca znana była także

aktualna struktura przestrzenna rozmieszczenia działalności gospodarczej w regionie, w tym

zwłaszcza skupisk przemysłowych i usługowych, które są warunkiem koniecznym do

powstawania i rozwoju klastrów. Liczba podmiotów gospodarczych w regionie rośnie

bowiem w tempie około 1,5–2% rocznie i są to bardzo różne podmioty pod względem

wielkości, branży, kapitału itd.5. Filarami w strukturze gospodarki regionu są przemysł i

usługi, które wytwarzają odpowiednio: 28 i 61% WDB, a więc najwięcej spośród wszystkich

sektorów. Opierający się na zasobach naturalnych i nowoczesnych zdobyczach techniki

przemysł jest bazą, wokół której kumuluje się działalność wspomagająca i usługowa w

tradycyjnych i nowoczesnych branżach. Z czasem wzrost nowoczesnych usług – poprzez

stymulację działalności innowacyjnej i zwiększenie poziomu technologicznego środków

produkcji, tak technicznych, jak i kompetencji zasobów pracy – prowadzi do rozwoju

przemysłu. Z drugiej strony sytuacja w gospodarce ulega ciągłym przemianom: bieżącym –

4 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (DzU 2007, nr 155, poz. 1095, z póź.

zm.). 5 J. Ż u r a w s k a, Gospodarka i rynek pracy w województwie opolskim w zarysie, [w:] Wybrane aspekty

współczesnej gospodarki i rynku pracy, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji, Opole 2009, s. 18–20.

spowodowanym następowaniem cyklów koniunkturalnych, oraz cywilizacyjnym –

związanym z procesami globalizacji i rozwojem społeczeństwa informacyjnego. Wobec tych

zmian gospodarka wymaga ciągłej obserwacji.

Realizacja projektu jest odpowiedzią na potrzebę kompleksowej eksploracji w

podstawowych sektorach gospodarki, tj. przemyśle i usługach, ale także propozycją

odpowiedzi na wszystkie zidentyfikowane w fazie planowania projektu deficyty badawcze

dotyczące uwarunkowań i możliwości rozwoju oraz perspektyw funkcjonowania klastrów i

inicjatyw klastrowych w województwie opolskim. Proces badawczy w projekcie podzielono

na pięć faz: inwentaryzacyjną, analityczną, badawczą, projekcyjną i rekomendacyjną.

Dziesięciotomowa opublikowana seria z wynikami prac badawczych, przeznaczona do

szerokiej dystrybucji, oraz przygotowanie map działalności gospodarczej z uwzględnieniem

branż, tj. sekcji/działów PKD w województwie opolskim i udostępnienie ich na stronie

WWW projektu użytkownikom zewnętrznym, ponadto promocja klastrów i samej idei

współpracy i kooperacji – to wartość dodana projektu, niemożliwa do osiągnięcia bez

wsparcia Europejskiego Funduszu Społecznego.

Niniejszy tom ma charakter podsumowujący i składa się z dwóch części. Pierwsza to

rezultat badań z wykorzystaniem metody benchmarkingu autorstwa dr. Roberta Goleja z

Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu; druga, której autorami są dr Wojciech Duczmal

i dr Witold Potwora z Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu, obejmuje

wnioski i rekomendacje wynikające z realizacji wszystkich badań przeprowadzonych w

ramach projektu „Klastry – badania warunków funkcjonowania i możliwości rozwoju w

województwie opolskim”. Publikację zamyka krótkie podsumowanie projektu, autorstwa

Joanny Żurawskiej, która w Opolskiem Centrum Badań Regionalnych przy Wyższej Szkole

Zarządzania i Administracji w Opolu nadzorowała jego realizację.

Życzymy dużo pożytku z lektury.

Tadeusz Pokusa

Joanna Żurawska

Klastry- kompleksowe badania warunków funkcjonowania i

możliwości rozwoju w woj. opolskim. Benchmarking klastrów

województwa Opolskiego

Robert Golej

Opole 2011

SPIS TREŚCI

Spis treści

1.Wprowadzenie ......................................................................................................................... 9

2. Cele, zakres i metoda badania porównawczego klastrów i inicjatyw klastrowych w

Województwie Opolskim ......................................................................................................... 10

2.1. Cele badawcze .............................................................................................................. 10

2.2. Metodyka benchmarkingu-opracowanie koncepcji badawczej .............................. 19

2.2.2 Podstawy teoretyczne benchmarkingu .................................................................... 19

2.2.3 Przykład zastosowania techniki benchmarkingowej do badania klastrów .............. 38

2.2.4 Ustalenie metodologii badania benchmarkingowego klastrów województwa

opolskiego ........................................................................................................................ 49

3. Klastry .................................................................................................................................. 61

3.1 Klastry – idea ................................................................................................................ 61

3.2 Klastry innowacyjne .................................................................................................... 74

3.3 Inicjatywy klastrowe .................................................................................................... 76

3.4 Uwarunkowania powstania i trwałości klastrów ....................................................... 78

4. Uwarunkowania działalności klastrów w województwie opolskim..................................... 82

4.1. Klastry i polityka klastrowa w województwie opolskim .......................................... 82

4.2. Syntetyczne wyniki badań uwarunkowań funkcjonowania klastrów .................... 90

4.2.1 Badania statystyczne ............................................................................................... 90

4.2.2 Badania eksperckie ................................................................................................ 101

4.2.4 Badania zewnętrzne potencjału inwestycyjnego województwa opolskiego ......... 113

5. Benchmarking klastrów i inicjatyw klastrowych w województwie opolskim. .................. 115

5.1. Przegląd klastrów i inicjatyw klastrowych w województwie opolskim ................ 115

5.2. Wstępne porównanie uwarunkowań rozwoju klastrów w województwie opolskim

............................................................................................................................................ 118

5.3. Dobre praktyki .......................................................................................................... 131

5.3.1 Finasowanie działalności klastrów ........................................................................ 131

5.3.2 Wizerunek, Promocja, Marketing ......................................................................... 131

5.3.3 Działania klastrów w obszarze rozwoju zasobów ludzkich oraz transferu wiedzy

........................................................................................................................................ 134

5.3.4 Rozwój inicjatyw klastrowych, organizacja, strategia .......................................... 138

5.3.5 Korzyści uczestników klastra ................................................................................ 141

5.4. Inicjatywa klastrowa branży drzewnej – Śląski Klaster Drzewny ....................... 145

5.5 Inicjatywa klastrowa w obszarze turystyki – „Kraina Mlekiem i Miodem Płynąca”

............................................................................................................................................ 151

5.6 Inicjatywa klastrowa w obszarze energii odnawialnych – „Ekoenergia

Opolszczyzny” ................................................................................................................... 161

5.7 Opolski Klaster Informatyczny – OPINFO ............................................................. 168

5.8 Inicjatywa klastrowa w obszarze przemysłu chemicznego – „Innowacyjna

Chemia” ............................................................................................................................. 174

5.9 Opolski Klaster Przetwórstwa Spożywczego „Zielona Dolina” ............................. 180

5.10 Inicjatywa klastrowa w obszarze budownictwa energooszczędnego – Klaster

„Termomax” ..................................................................................................................... 182

5.11 Opolski Klaster Medyczny ...................................................................................... 183

5.12. Klaster podmiotów z branży szkoleniowej i doradczej – „Konsorcjum Człowiek”

............................................................................................................................................ 184

5.13. Śląski Klaster Przedsiębiorstw Dorzecza Górnej i Środkowej Odry ................. 185

5.14. Wielobranżowy Klaster Rzemieślniczy – „Opolski E-Rzemieślnik” .................. 186

5.15 Klaster rekreacyjno-ruchowy ................................................................................. 187

5. Wnioski i rekomendacje ..................................................................................................... 188

BIBLIOGRAFIA .................................................................................................................... 192

Spis Tabel ............................................................................................................................... 197

Spis Rysunków ....................................................................................................................... 198

.

1.Wprowadzenie

Benchmarking klastrów województwa opolskiego jest badaniem przeprowadzonym w ramach

X etapu projektu „Klastry- badania warunków funkcjonowania i możliwości rozwoju w woj.

opolskim. Projekt badawczy prowadzony jest przez Opolskie Centrum Badań Regionalnych

przy Wyższej Szkole Zarządzania i Administracji w Opolu. Celem prowadzonych badań

benchmarkingowych jest ustalenie potencjału rozwoju klastrów w województwie opolskim

oraz benchmarking podejmowanych działań w klastrach na tle najlepszych

zidentyfikowanych praktyk. Prowadzone badanie powinno dostarczyć informacji o

najlepszych praktykach stosowanych w inicjowaniu i rozwoju klastrów pozwalając tym

samym podejmować w klastrach takie działania, które w sposób istotny przyczynią się do ich

rozwoju.

2. Cele, zakres i metoda badania porównawczego klastrów i inicjatyw klastrowych w

Województwie Opolskim

2.1. Cele badawcze

Podstawowym zadaniem postawionym przed projektem „Klastry – badania warunków

funkcjonowania i możliwości rozwoju w województwie opolskim” jest przegląd i ocena

możliwości rozwoju klastrów w województwie opolskim. Zgodnie z ideą projektu, polegającą

na prowadzeniu kompleksowych badań uwarunkowań funkcjonowania i perspektyw rozwoju

klastrów i inicjatyw klastrowych w województwie opolskim6, kolejny już dziesiąty etap

projektu ma doprowadzić do ustalenia najlepszych praktyk stosowanych w klastrach i

rekomendacji działań jakie można podjąć by jak najpełniej wykorzystać potencjał tkwiący w

województwie opolskim. Zagadnienie związane z inkubacją i rozwojem klastrów jest tym

ważniejsze o ile znaczenie istnienia struktur sieciowych dla pozycji konkurencyjnej

przedsiębiorstwa, siły regionu czy ostatecznie pozycji gospodarczej państwa jest większe.

Wykształcenie swoistej sieci wsparcia, której uczestnikami są podmioty gospodarcze,

instytucje administracyjne, jednostki badawcze i naukowe oraz instytucje otoczenia biznesu

warunkuje tempo rozwoju regionalnego. Nie można bowiem zaprzeczyć, że rozwój klastrów

może wpłynąć nie tylko na poprawę sytuacji i rozwój firm, ale również rozwój regionów w

jakich działają. Podobne stanowisko prezentuje Komisja Europejska, która 7 w dokumencie z

dnia 17 października 2008 podkreśliła znaczenie budowy i rozwoju sieci klastrów w Europie.

W zaktualizowanej polityce ramowej UE dotyczącej środków pomocowych przewiduje się

konieczność wydatkowania środków publicznych na rozwój klastrów ze względu na ich

użyteczność dla polityki gospodarczej Unii. Komisja przyznaje również, że polityka

klastrowa odgrywa niezmiernie istotną rolę jako element wsparcia regionalnych systemów

innowacji i tworzenia międzynarodowych powiązań gospodarczych. Zdaniem Komisji silne

klastry oferują unikalne połączenie dynamiki przedsiębiorców z najwyższymi osiągnięciami

nauki i techniki, tworzą synergiczne powiązania pomiędzy podmiotami innowacji, a tym

samym przyczyniają się do budowy gospodarki opartej na wiedzy i wpisują się w założenia

partnerstwa lizbońskiego na rzecz wzrostu i zatrudnienia oraz nowej strategii Wspólnoty

Europejskiej „Europa 2020”. Skoro powszechnie uznaje się, że związki kooperacyjne

6 http://klastry.wszia.opole.pl/?page_id=116

7 Komunikat Komisji z dnia 17 października 2008 r. W kierunku światowej klasy klastrów w Unii Europejskiej:

Wdrażanie szeroko zakrojonej strategii innowacyjnej, zamieszczony w Benchmarking klastrów w Polsce – 2010.

Raport z badania. PARP, Warszawa 2010, (COM/2008/0652)

podmiotów warunkują we współczesnej gospodarce osiągnięcie i utrzymanie przewagi

konkurencyjnej, to tym większej wagi nabiera właściwy dobór stymulatorów ich powstawania

oraz podtrzymywania ich funkcjonowania. Uzasadnia to konieczność prowadzenia refleksji

nad wyłonieniem optymalnych metod działania podobnych struktur klastrowych. Metodą

badawczą zastosowaną w celu wyłonienia najlepszych praktyk jest benchmarking.

Dla osiągniecia jak najwyższego tempa rozwoju regionu wymagane jest by samorząd lokalny

podejmował działania aktywizujące rozwój klastrów w województwie oraz by działania te

były racjonalne w perspektywie wykorzystania wewnętrznego potencjału regionu.

Wykorzystanie potencjału rozwoju tkwiącego w zasobach naturalnych, ale i w zasobach

społecznych wymaga podjęcia działań, które zasoby te „wprawią w ruch”. Nie chodzi tu

jednak o jakieś działania pozorne lub mało efektywne, chodzi raczej o dobór takich praktyk,

które pozwolą optymalnie (np. wg zasad zrównoważonego rozwoju) wykorzystać zasoby

wewnętrzne regionu oraz przedsiębiorczość osobistą jej mieszkańców. Jednym z

najprostszych działań wpływających znacząco na wykorzystanie tego endogenicznego

potencjału wzrostu jest rozwój klastrów. E.Karaś pisze, że „badania empiryczne dotyczące

niektórych klastrów gospodarczych wskazują, że są one najlepszym środkiem do

stymulowania innowacyjności i konkurencyjności sieci przedsiębiorstw, a także dobrym

narzędziem lokalnego i regionalnego rozwoju. Struktura typu klastrowego uznawana jest

obecnie za najbardziej dojrzałą formę organizacji gospodarczej8”. Właściwe wykorzystanie

wewnętrznego potencjału może dalej skutkować przyciąganiem inwestycji zewnętrznych.

Posiadając wiedzę dotyczącą potencjału regionu, należy postawić szereg pytań dotyczących

sposobów jego wykorzystania z udziałem efektywnych rozwiązań sieciowych, w tym

klastrowych jako dojrzałej formy organizacyjnej.

W poprzednich etapach projektu przeprowadzono szczegółowe badania statystyczne,

kwestionariuszowe i eksperckie prowadzone z wykorzystaniem różnych technik badawczych,

przybliżające złożoną i niezwykle delikatną problematykę struktur klastrowych.

Uzasadnieniem dla tak pogłębionego podejścia jest, po pierwsze interdyscyplinarny charakter

problematyki klastrów, związany z szeroko pojętą ekonomią i zarządzaniem, naukami

społecznymi czy naukami technicznymi, a po drugie próba poznania morfologii procesów

powstania i rozwoju klastrów, które pojawiają się jako wynik złożonych procesów i relacji

występujących pomiędzy przedsiębiorstwami, jednostkami sektora B+R oraz organami

administracji. Klastry i inicjatywy klastrowe pojawiają się jako odpowiedź na pojawiające się

trudności (np. intensyfikacja konkurencji, wysokie nakłady inwestycyjne na rozwój, wysokie

8 E.Karaś, Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim, Tom 1. Wydawnictwo Instytut Śląski, Opole

2010

koszty prac badawczo-rozwojowych, wysokie koszty działań informacyjno-promocyjnych)

lub jako wynik poszukiwania rozwiązań optymalizujących stan istniejący, poprawiających

sytuację wszystkich członków sieci. Czynnikiem spajającym sieć i gwarantującym jego

trwałość jest przekonanie jej uczestników, że uzyskanie korzyści jest możliwe tylko na drodze

podjęcia wspólnych działań. Kluczowym zatem zagadnieniem w inspirowaniu i rozwoju

klastrów jest odnalezienie owych korzyści i to takich które przewyższą obawy, lęk związane z

uczestnictwem w sieci. W badaniach prowadzonych w wielu ośrodkach badawczych

wykazano, że główną barierą rozwoju klastrów jest brak wzajemnego zaufania

przedsiębiorców9, który znacząco utrudnia wzajemne partnerskie relacje biznesowe. Jednym z

poważnych zagrożeń przed jakimi stoją polskie przedsiębiorstwa, w tym te zlokalizowane w

województwie opolskim jest wzrost konkurencji bezpośrednio wynikający z integracji Polski

z Unią Europejską. Firma, aby utrzymać przewagę konkurencyjną na rynku europejskim musi

posiadać bardzo silne atuty10

. Przedsiębiorstwa „unijne” w większości posiadają wieloletnie

doświadczenia w działaniu w warunkach presji konkurencyjnej właściwej gospodarce

rynkowej. Przedsiębiorstwa polskie, chociaż przeszły już etap funkcjonowania w warunkach

gospodarki rynkowej, w znacznej części nie posiadają jeszcze umiejętności działania w

warunkach silnej międzynarodowej konkurencji11

. To tak istotne zagrożenie może stać się

kluczowym czynnikiem determinującym podejmowanie wspólnych działań przez

przedsiębiorstwa. Po zaobserwowaniu przez organizacje korzyści płynących ze

współdziałania (kooperacja, ale i koopetycja) w dalszej kolejności możliwe jest utrwalanie

współpracy i budowa struktur sieciowych. Silna presja konkurencyjna wymusza potrzebę

ciągłego poszukiwania optymalnych rozwiązań prowadzenia działalności gospodarczej. W

poszukiwaniach tych często wykorzystuje się doświadczenia podmiotów, które skutecznie

poradziły sobie w warunkach intensywnej konkurencji. Poszukiwanie najlepszych rozwiązań

ich adaptacja i wprowadzenie do warunków konkretnego przedsiębiorstwa, klastra, branży

określane jest jako benchmarking. Narządzie to stosowane w sposób ciągły pozwala

przedsiębiorstwom utrzymywać nieustanny kontakt z najlepszymi organizacjami na rynku.

Patrząc na to zjawisko z drugiej strony benchmarking jest formą zabezpieczenia przed

powstaniem nadmiernego dystansu pomiędzy podmiotem stosującym to narzędzie, a

najlepszymi w branży. Odpowiednio stosowany benchmarking jest narzędziem pozwalającym

na utrzymywanie pozycji konkurencyjnej, a nawet jej poprawy.

9 B.Plawgo, M.Klimczuk, M.Citkowski; Klastry Jako potencjał rozwoju – województwo podlaskie, Białostocka

Fundacja Kształcenia Kadr w Białymstoku, Białystok 2011 10

A. Zorska, Ku gloablizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i gospodarce światowej, Warszawa;

1998 11

Luka konkurencyjna na poziomie przedsiębiorstwa a przystąpienie Polski do UE, (red.) M. Gorynia, Poznań

2002

Właściwe rozpoznanie procesów związanych z tworzeniem i rozwojem powiązań

kooperacyjnych pozwoli na koncentrację wysiłków, w tym administracyjnych, zmierzających

do inspirowania powstania i rozwoju struktur klastrowych w województwie opolskim w tych

branżach, w których rozwój i sukces klastra jest dalece uprawdopodobniony. Wielce pomocne

w procesie poznawczym są wyniki rozległego i złożonego procesu badawczego

prowadzonego w projekcie „Klastry – badania warunków funkcjonowania i możliwości

rozwoju w województwie opolskim”.

Rozwój klastrów w Polsce to przykład głębokiej zmiany w procesach gospodarczych i

relacjach społeczno-ekonomicznych. Zagadnienia związane z budowaniem sieci współpracy,

kooperacji, koopetycji, klastrów itp., które są wynikiem złożonych procesów społeczno-

gospodarczych są przedmiotem zainteresowania wielu badaczy reprezentujących różne

dziedziny nauki. Znaczenie klastrów (szeroko rozumianych sieci współpracy) na pozycję

gospodarczą, państw i regionów, zachęca do szukania odpowiedzi na podstawowe pytanie:

jakie czynniki warunkują ich powstanie? A jeśli to wiemy to możemy stawiać kolejne

pytania: czy znajdują się na określonym obszarze warunki dla powstania klastrów? jak

zainspirować ich powstanie? jak utrzymać trwałość współpracy? jak poprawiać sprawność,

skuteczność i efektywność ich działania? Różnorodność stawianych pytań w kontekście

klastrów rodzi przestrzeń dla rozległych badań stosujących rozmaite, czasem bardzo

wyszukane metody badawcze. W niniejszej pracy podjęto próbę odpowiedzi na pytanie

dotyczące poprawy efektywności funkcjonowania klastrów i inicjatyw klastrowych

działających w województwie opolskim. Podstawowym problemem badawczym opracowania

jest poszukiwanie takich rozwiązań funkcjonowania klastrów, których zastosowanie może

spowodować, że obecny stan klastrów zlokalizowanych w województwie opolskim ulegnie

poprawie.

Narzędziem badawczym, którego celem jest poprawa efektywności funkcjonowania

organizacji jest benchmarking. Benchmarking jest również jednym z powszechnie

stosowanych narzędzi polityki klastrowej, czy też polityki opartej na klastrach. Metoda ta

ostatecznie sprowadza się do porównania stosowanych metod przez organizację wzorcową do

stosowanej przez określoną organizację. W wyniku tego zastawienia uzyskujemy obraz tych

obszarów, które należałoby poprawić i jednocześnie uzyskujemy wgląd w to jak to robią

najlepsi. Odpowiednie dostosowanie i wdrożenie rozwiązań stosowanych przez organizacje

wzorcowe prowadzi prosto do poprawy sprawności i efektywności funkcjonowania

organizacji, prowadzącej proces optymalizacji oparty na benchmarkingu. Jednym z

ważniejszych rezultatów badania, w zamierzeniu autora, jest próba wskazania korzyści jakie

eksponowane są w klastrach wzorcowych, które stanowią podstawowy budulec więzi

pomiędzy parterami w klastrze.

Do podstawowych uwarunkowań prowadzonego badania benchmarkingowego klastrów w

województwie opolskim należą:

różnorodnośd klastrów,

niewielka liczba oraz mała aktywnośd klastrów.

Duże zróżnicowanie branżowe klastrów i inicjatyw klastrowych działających na obszarze

województwa opolskiego powoduje, że przeprowadzanie jakichkolwiek badań

porównawczych jest bardzo utrudnione. Naczelną zasadą prowadzenia badań o charakterze

porównawczym, a takim badaniem jest benchmarking jest utrzymanie porównywalności

podmiotów podlegających porównaniu. W praktyce oznacza to, że działania które przyniosły

pożądane efekty w budowie i rozwoju klastrów w branży turystycznej nie mogą być wprost

przeniesione do klastrów branży stoczniowej, bowiem korzyści uczestników powiązania

wynikające z koopetycji mają inne źródło. Zatem i narzędzia wydobycia tych korzyści muszą

być inne. Oczywiście są i takie działania prowadzone przez struktury klastrowe, które mają

charakter uniwersalny i z powodzeniem mogą być zastosowane w różnych branżach bez

większych korekt.

Niewielka liczba oraz mała aktywność klastrów zlokalizowanych w województwie opolskim

powoduje, że wyniki badania benchmarkingowego opartego na porównaniu kilku mało

aktywnych inicjatyw klastrowych nie będzie prowadziło do oczekiwanych rezultatów i

zaproponowane najlepsze praktyki ustalone na tej bazie mogą nie dać oczekiwanych efektów

praktycznych. Podobnie jak mała ilość klastrów tak i ich jakość wyrażona ich relatywnie

niewielką aktywnością skutkuje tym, że brak jest bazy porównań koniecznej do prowadzenia

skutecznego benchmarkingu klastrów województwa opolskiego. Konieczne jest zatem

zaproponowanie autorskiego rozwiązania prowadzenia badań benchmarkingowych klastrów

zlokalizowanych w województwie opolskim tak by ostatecznie doprowadzić do realizacji

założonych celów badania.

Tajemnicą powodzenia klastra jest wystąpienie korzyści dla jego uczestników. Można

zaryzykować stwierdzenie, że im bardziej „namacelne” efekty uczestnictwa organizacji w

strukturze klastrowej, tym większa trwałość tego powiązania. Kontynuując tę myśl można

powiedzieć, że ważnym celem badań benchmarkingowych klastrów jest wskazanie metod

wydobywania tej wartości stosowanych w klastrach, które odniosły sukces rynkowy.

Rozważenie takie jest o tyle istotne, że propozycje badań benchmarkingowych klastrów i

inicjatyw klastrowych są najczęściej bardzo wszechstronne i przekrojowe. Skupiają się na

szczegółowych rozwiązaniach, pozostawiając często najważniejsze problemy związane z

tworzeniem łańcucha wartości, czy sposobów wydobywania korzyści na dalszym planie.

Można powiedzieć, że u podstaw badań tego typu leży założenie, że model biznesowy

klastrów jest prawidłowy i wystarczy jedynie poprawa pewnych szczegółów jego

funkcjonowania. Założenie takie może być prawdą dla klastrów rozwiniętych o

ustrukturyzowanej strategii i jasno określonym modelu biznesowym. Jednak w przypadku

inicjatyw klastrowych, czy klastrów w początkowej fazie rozwoju konieczne jest raczej

określenie wzorca modelu biznesowego, wskazanie różnorodnych korzyści jakie uzyskują

uczestnicy klastra (w tym korzyści wyrażane w pieniądzu). Trudności w określeniu

przestrzeni współpracy i wystąpienia korzyści mierzalnych skutkuje tym, że wiele klastrów za

cele swojego działania przyjmują cele „miękkie”, powiedzmy neutralne, a więc takie które na

pewno nie zaszkodzą jego uczestnikom, zapewnią im poczucie bezpieczeństwa, a w pewnych

okolicznościach mogą pomóc. Z badań przeprowadzonych przez PARP wynika, że

podstawowymi celami klastrów jest: promocja branży, większe możliwości projektowe,

wymiana wiedzy i doświadczeń/wzrost współpracy . Wydaje się, że są to najprostsze formy

współpracy, które powinny dalej prowadzić do transferu technologii, tworzenia wspólnych

produktów, złożonych usług, wspólnego realizowania pewnych funkcji (PR, marketing,

zaopatrzenie) czy usprawnienia przepływu materiałowego pomiędzy podmiotami. Coraz

częściej obserwujemy również rozpad klastrów, które powstały zadaniowo, które nie

zapewniły długofalowych korzyści jego członkom. Różnorodność branżowa klastrów i

inicjatyw klastrowych, ich niewielka liczba oraz niewielka aktywność znacząco utrudnia

prowadzenie badań porównawczych i wymaga sięgnięcia do rozwiązań stosowanych w

klastrach i inicjatywach klastrowych w Polsce i poza jej granicami. Niestety ograniczona

formuła prowadzonego badania wyklucza możliwość przeprowadzenia tak szerokiego

badania w ramach tego opracowania. Wniosek ten powinien być inspiracją do dalszych

poszukiwań i badań.

Prowadzone badanie powinno przyczynić się do: po pierwsze pogłębienia wiedzy w

przedmiocie stanu klastrów w województwie opolskim, po drugie poszerzenia wiedzy w

zakresie stosowanych praktyk w klastrach zapewniających trwałość ich działalności.

Celem projektu badawczego jest przygotowanie syntetycznej informacji prezentującej

najlepsze praktyki stosowane przez wybrane klastry w Polsce i przez wybrane klastry

zagraniczne, a które mogą znaleźć swoje zastosowanie w klastrach i inicjatywach klastrowych

istniejących w województwie opolskim. Chodzi zatem o wyselekcjonowanie takich praktyk,

które mogą zostać wprowadzone w konkretnym specyficznym przypadku klastra.

Zastosowanie klasycznego benchmarkingu polegającego na porównaniu klastrów

zlokalizowanych w województwie opolskim i wyselekcjonowanie najlepszych praktyk nie

miałoby większego sensu ponieważ większość z nich to dopiero inicjatywy klastrowe, bądź

pewne formy, których nie można nazwać klastrami bowiem nie realizują jakiejkolwiek

aktywnej formy współpracy. Prowadzone badanie benchmarkingowe opierać się będzie na

pytaniach: co można zrobić by klastry w województwie opolskim się wyodrębniły; jakie są

najlepsze praktyki w tym zakresie; jakie korzyści może uzyskać przedsiębiorstwo z

uczestnictwa w klastrze. W ramach całego projektu w poprzednich etapach

zinwentaryzowano i zanalizowano potencjał regionu, wskazano kierunki jego spodziewanego

rozwoju i możliwych obszarów działalności, w których może pojawić się potrzeba utworzenia

struktur klastrowych. Prowadzone badania benchmarkingowe mają ujawnić, korzyści jakie

mogą uzyskać przedsiębiorstwa z uczestnictwa w specyficznym klastrze i jak te korzyści są

eksplorowane przez klastery wzorcowe.

Główny cel badania benchmarkingu klastrów w województwie opolskim można rozbić na

cele szczegółowe, wśród których można wyróżnić:

Pogłębienie wiedzy o stanie rozwoju klastrów w województwie opolskim oraz

procesach w nich zachodzących

Zaprezentowanie najlepszych praktyk, stosowanych w wybranych polskich i

zagranicznych klastrach, zbliżonych profilem działalności do klastrów województwa

opolskiego. Badanie porównawcze powinno doprowadzić do ujawnienia działań

klastrów, które mogą zostać uznane za wzorcowe.

Rekomendację dla polityki wspierania klastrów z perspektywy regionalnej (polityka

władz samorządowych). Podejmowane przez samorząd działania powinny

intensyfikować wzajemne relacje pomiędzy przedsiębiorstwami obszarem nauki,

badań i rozwoju oraz organami władzy szczególnie w obszarach uznanych za ważne i

perspektywiczne dla rozwoju regionu.

Rekomendacje dla instytucjami wspierającymi działalność klastrów w województwie

opolskim. W szczególności mówimy tu propozycji działań jakie mogą podjęć te

instytucje w celu intensyfikacji przepływu wiedzy.

Cele to mogą zostać osiągnięte z uwagi na samą istotę badań benchmarkingowych

pozwalających określić pozycję konkurencyjną, wyznaczyć cele, oraz wskazać poprzez

analizę aktywności innych „graczy” przyszłe trendy i kierunki rozwoju.

W związku z tym że głównym podmiotem badań są klastry i inicjatywy klastrowe

metodologicznie wymagane jest zdefiniowania pojęcia klastry i inicjatywy klastrowe.

Rozważania te są przedmiotem rozdziału trzeciego. W związku z koniecznością poznania

wewnętrznych uwarunkowań powstania oraz rozwoju klastrów w rozdziale tym,

wyselekcjonowano te z nich, które powszechnie uznawane są za kluczowe. Kolejnym etapem

koniecznym dla realizacji postawionego celu badania jest określenie podstaw metodycznych

procesu banchmarkingu. W tej części pracy przeprowadzono badania literaturowe różnych

koncepcji benchmarkingu, w sposób szczególny przedstawiono koncepcję benchmarkingu

klastrów. W kolejnym etapie badawczym określono założenia metodyczne oraz sposób

realizacji badania porównawczego klastrów. Rozdział czwarty i piąty poświęcono realizacji

ustalonej procedury badawczej, przeanalizowano istniejące klastry i inicjatywy klastrowe w

województwie opolskim, zaprezentowano je na tle podobnych rozwiązań klastrowych w

Polsce i Europie. Wyniki posłużyły do określenia możliwych do podjęcia działań (różnego

typu) w celu intensyfikacji wymiany (intensywność kontaktów w różnych płaszczyznach)

pomiędzy uczestnikami powiązań koopetycyjnych. Raport został zwieńczony wnioskami i

rekomendacjami.

W ramach prowadzonych badań porównawczych posłużono się metodą Desk Research. Desk

Reserch – to metoda badań oparta na informacjach pochodzących ze źródeł wtórnych (ang.

Desk Research – badanie gabinetowe, badanie przy biurku). Metoda ta pozwala na

wykorzystanie informacji wtórnych pochodzących z różnych źródeł przy rozwiązywaniu

postawionego przed badaczem problemu. Informacje wtórne to materiał badawczy już

zgromadzony i opracowany, którego zawartość merytoryczna może zostać w całości bądź w

części wykorzystana przy rozwiązywaniu postawionych problemów badawczych. Badanie

Desk Research wymaga umiejętnej selekcji informacji i wyboru tych, które są istotne dla

procesu badawczego.

W badaniu wykorzystano następujące źródła danych wtórnych:

Benchmarking klastrów w Polsce – 2010. Raport z badania, Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa 2010

E.Karaś, Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim, Tom 1.

Wydawnictwo Instytut Śląski, Opole 2010

K.Szczygielski, O.Gwiżdż, G.Sikora, Analiza przestrzenna struktury gospodarki w

województwie opolskim. Tendencje zmian oraz liczba i rozmieszczenie podmiotów

sektora przemysłu i usług jako pole obserwacji procesu powstawania klastrów, Seria:

Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim, Tom 2 Opole 2010.

S. Olko, L. Hawrysz, K.Polek-Duraj, Analiza możliwości rozwoju klastrów w

województwie opolskim. Wyniki badao panelowych wśród ekspertów. Seria: Klastry i

inicjatywy klastrowe w województwie opolskim, Tom 4, Opole 2011.

M. Szewczyk, A. Tłuczak, B. Ruszczak, Projekcja inicjatyw klastrowych w

województwie opolskim, Working Paper, 2011.

T. Sołdra – Gwiżdż, A. Bereś, Sektor B+R i otoczenia biznesu, a rozwój klastrów w

województwie opolskim. Badania FGI, Working Paper, Opole 2011.

A. Lisowska, Sz. Rubisz, Sektor instytucji publicznych a rozwój klastrów w

województwie opolskim. Studium przypadku, Working Paper, Opole 2011

Promoting Cluster Excellence, Measuring and Benchmarking the Quality of Cluster

Organisations and Performance of Clusters (red.) G. Meier zu Köcker, J. Rosted ,

VDI/VDE Innovation + Technik GmbH, FORA 2010.

Informacje w wymaganym badaniem zakresie o krajowych i zagranicznych klastrach

pozyskano głównie w drodze badań Desk Research oraz szczegółowym badaniu danych

źródłowych pochodzących ze stron internetowych klastrów.

2.2. Metodyka benchmarkingu-opracowanie koncepcji badawczej

2.2.2 Podstawy teoretyczne benchmarkingu

Rozpoczynając rozważania prowadzące do ustalenia procedury benchmarkingu klastrów

województwa opolskiego należy rozpoznać następujące zagadnienia: benchmarking, cele

benchmarkingu, obszary benchmarkingu, benchmarking jako metoda badawcza, proces

badania benchmarkingowego, zasady poprawnego prowadzenia badań benchmarkingowych.

W dalszej kolejności w rozdziale drugim przeprowadzono przegląd dostępnych publicznie

wyników badań benchmarkingowych prowadzonych w obszarze klastrów lub w dziedzinach

pokrewnych. Po ustaleniu przebiegu prowadzonych wcześniej badań benchmarkingowych

oraz uwzględniając szczególne uwarunkowania regionalne ustalono proces przebiegu badania

benchmarkingowego dla klastrów zlokalizowanych na obszarze województwa opolskiego.

Przyjęta procedura badawcza pozwoli w dalszej kolejności prowadzić proces badawczy i

doprowadzi do określenia najlepszych praktyk w obszarach objętych badaniem.

Rozwój Benchmarkingu

Jednym ze sposobów przybliżenia koncepcji benchmarkingu jest przyjrzenie się historii

rozwoju tego pojęcia. Rozwój procesu bennchmarkingu jako narzędzia poprawy efektywności

działania obejmował12

:

• Turystyka gospodarcza – stosowana przez firmy z dalekiego wschodu, głównie z

Japonii już w latach 40 dwudziestego wieku. Polegała ona na poszukiwaniu szans

rynkowych i inspiracji. Przykładem może być firma SONY, ale również firma

NISSAN.

• Analiza towarów konkurencyjnych –porównanie produktów pod względem:

charakterystyki technicznej, funkcjonalności i wymogów stawianych przez

konkurentów.

• Benchmarking konkurencyjny – jej przykładem jest wzorcowe zastosowanie w firmie

Xerox, rozszerzenie koncepcji na obszar kosztów, czy proces ustalania cen. Zaczęto

porównywać sposoby działania (procesy) w poszczególnych obszarach. Próbowano

odpowiedzieć na pytanie nie tylko jak się różni, ale dlaczego te różnice występują i

12

R.Keegan, E.O`Kelly,P. McCarron, Benchmarking: best practice for SME owner/managers, Irish Best

Practice Forum, Dublin; Benchmarking. 2006, s. 5

co możemy zrobić by w naszym przedsiębiorstwie działało tak jak u najleprszych w

branży.

• Benchmarkingu międzysektorowy – (benchmarking out of the box). Ten typ

benchmarkingu próbuje odnaleźć najlepsze sposoby funkcjonowania nie tylko w

samej branży w której działa organizacja ale szuka ich poza nią. Przykładem może

być zastosowanie rozwiązań logistycznych stosowanych w jednej branży i

przeniesienie ich do innej.

• Benchmarking strategiczny – dotyczy budowania strategii przedsiębiorstwa w

kontekście i z inspiracją strategii przyjmowanej przez firmy konkurencyjne.

Poszukiwanie poprawy wyników poprzez zrozumienie i zaadoptowanie strategii

sukcesu partnerów benchmarkingu . Benchmarking zdecydowanie rozleglejszy i

głębszy.

• Benchmarking ścieżki rozwoju – podobnie jak w przypadku benchmarkingu

strategicznego odwołujemy się do strategii przyjętej przez przedsiębiorstwa w

branży. Na podstawie zebranych strategii określamy przyczyny dla których firmy

przyjęły taką a nie inną strategię. Mogą zaistnieć sytuacje, w których firmy które nie

odnoszą sukcesu przyjmują właściwą ocenę i możliwości rozwoju rynku, ale inne

czynniki nie pozwalają tej strategii zrealizować lub po prostu kadra zarządzając nie

jest w stanie jej zrealizować. Analiza ścieżek rozwoju powinna zatem uwzględniać

wszystkie, a nie tylko najlepsze strategie. Ujawnia się tu pewna niedoskonałość

benchmarkingu opartego na zasadzie równaj do najlepszych, tylko że równaj do tych

którzy są najlepsi w danej chwili. Analiza ścieżek rozwoju pozwala wyjść poza to co

się stała i postawić pytanie, czy przy określonych uwarunkowaniach strategie

konkurentów mogłyby odnieść sukces i czy najlepsi byliby wówczas najlepsi.

Wychodzimy zatem z perspektyw „dziś” i stajemy w perspektywie „jutro” wiedząc

jakie warunki i jak wypływają na realizację strategii. Możemy zatem kreować

strategię jako reakcję na dzisiejsze i przyszłe warunki funkcjonowania firmy.

• Benchmarking globalny – jest to kolejna koncepcja benchmarkingu, w której analizuje

się również różnice kulturowe pomiędzy firmami w układzie światowym. Zwraca

również uwagę na warunki otoczenia biznesu (prawne, administracyjne, system

edukacji, polityka socjalna itp.), które wpływają na jego lokalizację13

.

Definicja Benchmarkingu

13

Por. J.Kuczewska, Europejska procedura benchmarkingu. Programy i działania, Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa. 2007

Kolejnym etapem przybliżającym pojęcie benchmarkingu jest zaprezentowanie różnych

definicji benchmarkingu. Poniżej w tabeli przedstawiono główne definicje benchmarkingu.

Tabela 1 Definicje benchmarkingu.

Źródło Definicja

Webster Dictionary14

Benchmarking oznacza poziom odchylenia wokół punktu

odniesienia. W kontekście biznesu (zarządzania) oznacza poziom

wyniku, który jest uznawany jako doskonały lub najlepszy w klasie

(best in class), który staje się punktem odniesienia dla porównania

R.Keegan 15

Benchmarking jest częścią koncepcji zarządzania jakością. Jest

procesem, metodą analizy praktyk, doświadczeń w różnych

obszarach, płaszczyznach działalności firmy i porównania ich z

działaniami w innych przedsiębiorstwach, niekoniecznie z tej samej

branży. Benchmarking porównuje i analizuje wszystkie elementy

zarządzania strategicznego w różnych układach, np. sektorowych,

regionalnych.

Ch.E. Bogan, M. J. English 16

Benchmarking (badania porównawcze lub analiza porównawcza) –

praktyka stosowana w zarządzaniu, polegająca na porównywaniu

procesów i praktyk stosowanych przez własne przedsiębiorstwo, ze

stosowanymi w przedsiębiorstwach uważanych za najlepsze w

analizowanej dziedzinie. Wynik takiej analizy służy jako podstawa

doskonalenia. Jest to praktyczna realizacją przysłowia: "trzeba się

uczyć na błędach, ale lepiej uczyć się na cudzych błędach, niż na

swoich".

Australian Quality Council

Limited17

Benchmarking to proces poszukiwania, adaptowania i wprowadzania

praktyk zewnętrznych, które prowadzą do osiągnięcia najlepszych

wyników. Jest dobrze zaplanowanym, systematycznym procesem

uczenia się (odkrywania). Jasne cele i mechanizmy pomiaru

wyników są precyzyjnie zdefiniowane na początku badania. Cele te

muszą być nierozerwalnie związane z misją i wizją przedsiębiorstwa

J Bramham 18. Benchmarking nie jest zwykłym naśladownictwem, nie polega na

podpatrzeniu sposobu pracy innych, aby tak samo postępować u

siebie. To wykrywanie czynników, które sprawiają, że analizowany

proces jest wykonywany efektywnie, a następnie wskazanie

podobnych możliwości we własnym przedsiębiorstwie. To uczenie

się i twórcze adaptowanie najlepszych praktyk (the best practices).

Benchmarking stosuje się także w sferze polityki publicznej.

M.E.Porter19

Benchmarking jest narzędziem używanym przy dążeniu do uzyskania

14

Webster Dictionary, Lexicon Publications, Inc. New York, 1988.s.90 15

Benchmarking facts. A European Perspective, R.Keegan (red), European Company Benchmarking Forum,

Forbairt, Ireland, 1998 16

E.CH.Bogan, J.M.English, Benchmarking jako klucz do najlepszych praktyk wyd. One Press Exclusive.2006

por. 17

Materiały źródłowe; http://www.aqc.org/bencwhat.htm 18

Por. J Bramham, Benchmarking w zarządzaniu zasobami ludzkimi, wyd. Wolters Kluwer Polska-OFICYNA,

2004. Oraz STRATEGOR. Zarządzanie firmą. Strategie, struktury, decyzje, tożsamość, Warszawa: Państwowe

Wydawnictwo Ekonomiczne, 1996. 19

M.E.Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa, 2001

możliwie najlepszej pozycji konkurencyjnej w długim okresie.

Ciągłość sprzyja doskonaleniu poszczególnych czynności i

wzajemnemu ich dostosowaniu, co umożliwia firmom zdobycie

wyjątkowych zdolności i umiejętności dopasowanych do ich strategii.

Ciągłość wzmacnia tożsamość firmy – dlatego benchmarking jest

narzędziem umożliwiającym w ciągły sposób analizowanie

konkurencyjnych czynności wykonywanych przez rywali.

G. Dessler20

Benchmarking to proces, za pomocą którego firma uczy się, jak być

najlepszym w wielu obszarach działalności poprzez analizę i

porównanie praktyk innych firm działających w tych obszar.

S.Codling 21

Benchmarking jest:

• trwającym procesem dla kontynuowania poprawy zarządzania,

• identyfikowaniem obszarów, gdzie zmiany spowodują najbardziej

widoczną różnicę pomiędzy stanem wyjściowym a stanem po

wykorzystaniu najlepszej praktyki, w kluczowych obszarach

zarządzania i relacji z klientem,

• tworzeniem standardów dla obszarów, które zostaną uznane za

najlepszą praktykę,

• szukaniem odpowiedzi, jak najlepsze firmy wykorzystują te

standardy,

• adaptacją i uczeniem się podejścia wykorzystywanego przez

najlepszych,

• ustaleniem, co tworzy różnicę w oczach klienta, pomiędzy

standardami i działaniami danego przedsiębiorstwa a

przedsiębiorstwa najlepszego.

P. Kotler22

Benchmarking to sztuka odkrywania, jak i dlaczego niektóre

przedsiębiorstwa funkcjonują sprawniej niż inne, a następnie jako

twórcze naśladowanie najlepszych, podpatrzonych w ten sposób

praktyk.

J. Czekaj, D. Dziedzic, T.

Kafel i Z. Martyniak23

Benchmarking to uczenie się od najlepszych poprzez porównywanie

z najlepszymi, oraz jako ...metodę poszukiwania wzorcowych

sposobów postępowania umożliwiających osiąganie najlepszych

wyników poprzez uczenie się od innych i wykorzystanie ich

doświadczenia.

K. Bilińska-Reformat 24

Benchmarking polega na poszukiwaniu przez przedsiębiorstwo

najlepszych, istniejących w praktyce rozwiązań, które wiodą do

uzyskania przewagi na rynku w stosunku do określonych

konkurentów oraz ...jest to stałe porównywanie swojego

przedsiębiorstwa z wzorcowym konkurentem w obszarze kluczowych

czynników sukcesu firmy.

W. Grudzewski, A. Rudzińska

i M. Sawicki 25

Benchmarking konkurencyjny to praktyka studiowania przez

przedsiębiorstwo „najlepszych” procesów produkcyjnych, technik

20

G.Dessler, Management. Principles and Practices for Tomorrow’s Leaders, Pearson Prentice Hall, New

Jersey 2004 21

S. Codling, Benchmarking, London. 1998 22

P.Kotler P., Marketing. Analiza, planowanie, wdrażanie, kontrola, Gebethner &Ska, Warszawa 1994 23

J.Czekaj, D.Dziedzic, T.Kafel, Z.Martyniak, Benchmarking – nowa metoda doskonalenia organizacji,

Organizacja i Kierowanie, nr 1, 1996, s.39 24

K.Bilińska-Reformat, Benchmarking w przemyśle piwowarskim, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa,

nr 8, 2000, s.21

zarządzania i działań marketingowych, które stosowane są przez

bezpośrednich konkurentów i przedsiębiorstwa o pokrewnej

działalności.

G. Peters

26 Benchmarking nie jest tylko zwykłym kopiowaniem, jest czymś

więcej niż proste naśladownictwo, jest drogą do osiągnięcia innej,

większej wartości.

I. Durlik 27

Benchmarking określony został jako metoda pozwalająca na

osadzenie firmy w realiach konkurencyjnego rynku. Benchmarking

polega na wyborze przez firmę wzorcowego konkurenta, który staje

się układem odniesienia, przy ocenie pozycji firmy na rynku obecnie

i w przyszłości. Celem benchmarkingu zaś jest porównanie

podobnych procesów i produktów oferowanych przez konkurentów,

aby osiągnąć przewagę konkurencyjną.

I. Penc-Pietrzak 28

Benchmarking to ciągły, systematyczny proces porównywania

własnych wyrobów, usług, funkcji, procedur i procesów z

organizacjami, które stosują tzw. najlepsze praktyki, czyli pewne

wzorcowe, godne zaadoptowania metody i rozwiązania.

J.Kuczewska 29

Benchmarking jest trwającym procesem szukania najlepszej praktyki,

uczenia się i zastosowania tej praktyki w celu osiągnięcia najlepszych

wyników i uzyskania trwałej przewagi konkurencyjnej. Jest metodą

„równaj do najlepszych” .

Benchmarking klastrów w

Polsce30

.

Benchmarking – to metoda naśladowania innych. Technika ta

pozwala (dzięki obserwacji) poznać najlepsze w swojej klasie

rozwiązania i wdrożyć je. Zatem benchmarking to pozytywne

naśladownictwo, sposób uczenia się i adaptacji obarczony małym

ryzykiem popełnienia błędu.

J.Czekaj, D.Dziedzic,

T.Kafel., Z.Martyniak 31

Benchmarking charakteryzuje się systematycznością i

profesjonalnością w poszukiwaniu najlepszych, racjonalnych

sposobów postępowania. Nie jest metodą poszukiwania

pojedynczych innowacji, lecz procesem szukania sposobów

prowadzących do idealnych rozwiązań.

W.Grudzewsk, A.Rudzińska,

M.Sawicki 32

Benchmarking jest strategią trudną i drogą. Koszty stosowania

benchmarkingu wiążą się z zakupem patentów i opracowań od

przedsiębiorstw konkurencyjnych, wydatkami na badania rynkowe,

pomiary i analizy, a także kosztami zmian organizacyjnych, które są

następstwem nowych rozwiązań.

25

W.Grudzewski, A.Rudzińska, M.Sawicki, Benchmarking w strategii rozwojowej firmy, czyli orientacja na

najlepszych, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, nr 2, 1998, s.15 26

W biznesie każdy jest podglądaczem, rozmowa z Glenem Petersem, Rzeczpospolita nr 275, 26.11.1997 27

I.Durlik, Benchmarking, czyli metoda porównań z najlepszymi, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, nr

9, 1998, s.14 28

I.Penc-Pietrzak, Rodzaje benchmarkingu, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, nr 4, 2001, s.18 29

J.Kuczewska, Europejska procedura benchmarkingu. Programy i działania, Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa2007. 30

Benchmarking klastrów w Polsce – 2010. Raport z badania, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,

Warszawa 2010 31

Na ten temat patrz: Czekaj J., Dziedzic D., Kafel T., Martyniak Z. …… 32

W.Grudzewski, A.Rudzińska, M.Sawicki, Benchmarking w strategii rozwojowej firmy, czyli orientacja na

najlepszych, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, nr 2, 1998.

B.Andersen 33

Benchmarking jest procesem porównywania czegoś lub kogoś z

najlepszą praktyką. Benchmarking nie ogranicza analizy do

najbliższych konkurentów, jest również sposobem na uczenie się od

innych niekonkurencyjnych organizacji stosowania najlepszych

praktyk, najefektywniejszych rozwiązań. Stąd niektórzy autorzy

określają benchmarking mianem benchlearning

Strategor34

Metoda ta polega na analizowaniu osiągnięć przedsiębiorstwa w

zakresie danego czynnika sukcesu i poszukiwaniu takiej podstawy

odniesienia, która umożliwiłaby mu znaczne ich poprawienie.

Benchmarking umożliwia opracowanie prawdziwej tablicy

strategicznej, uwzględniającej zarówno kryteria pomiaru (handlowe i

finansowe), jak i zmienne pozwalające interpretować osiągane

wyniki w celu zrozumienia i zidentyfikowania czynników

warunkujących stabilność pozycji konkurencyjnej.

W.Grudzewski, S.Jaguszyn-

Grochowska, L.Zużewicz 35

Benchmarking to:

• zidentyfikowanie silnych i słabych stron przedsiębiorstwa w

wyniku konfrontacji,

• zmiana dotychczasowego ukierunkowania zainteresowań,

• zmiana praktyki działania organizacji,

• rozwój umiejętności organizacji – benchmarking, porównując

do najlepszych, inicjuje proces uczenia się.

Źródło: Opracowanie własne.

Większość z zacytowanych definicji jest bardzo zbliżona i zasadniczo nie różni się w

zawartości merytorycznej przekazu. Podsumowując dla celów niniejszego opracowania

przyjęto, że benchmarking jest procesem poszukiwania i adoptowania najlepszych praktyk

(produkty, procesy, sposoby działania) stosowanych przez inne wzorcowe przedsiębiorstwa

działające w tej samej lub innej branży. Benchmarking jest zatem twórczym pozytywnym

procesem naśladowania innych kierowany zasadą „równaj do najlepszych. Benchmarking

łączy działania badawcze z działaniami wdrożeniowymi. Benchmarking jest zarówno

trwającym, systematycznym badaniem porównawczym działań podejmowanych przez

przedsiębiorstwo z aktywnością podejmowaną przez najlepsze przedsiębiorstwa w

kluczowych obszarach, jak i procesem adoptowania zidentyfikowanych praktyk do

przedsiębiorstwa. Tym samym benchmarking wymaga nie tylko badania objawów (wzrost

obrotów, wzrost udziału w rynku, poprawa rentowności itp.), ale poznania przyczyn, które

spowodowały ich wystąpienie (dobre praktyki).

Benchmrking to również narzędzie ograniczenia ryzyka niepowodzenia występującego przy

wprowadzeniu nowych rozwiązań do organizacji. Obniżenie ryzyka wynika z adaptacji

33

B.Andersen B., The basis on benchmarking: what, when, why and how?, w: Proceedings. Pacific Conference

on Manufacturing, Indonesia 1994 oraz B.Andersen, R.C.Camp, Current Position and Future Development of

Benchmarking, The TQM Magazine, MCB University Press, vol. 7, no 5, 1995. 34

Strategor. Zarządzanie firmą. Strategie, struktury, decyzje, tożsamość,PWE, Warszawa 1996. 35

W.Grudzewski, S.Jaguszyn-Grochowska, L.Zużewicz, Benchmarking – istota i zastosowanie, Ekonomika i

Organizacja Przedsiębiorstwa, nr 7, 1999.

praktyk odpowiednio wyselekcjonowanych i z sukcesem stosowanych przez liderów

rynkowych. W procesie selekcji benchmarking pozwala uczyć się nie tylko na sukcesach, ale

również na porażkach innych przedsiębiorstw i w ten sposób świadomie unikać zagrożeń. W

tym sensie benchmarking pozwala „nauczyć się, jak się uczyć”.

Nierozłączenie z pojęciem benchmarkingu związane jest pojęcie dobrych praktyk.

Pojęcie dobrych praktyk jest pochodną benchmarkingu jako narzędzia zarządzania

organizacją. Ogólnie ujmując, dobre praktyki można zdefiniować jako „procesy lub metody,

które zrealizowane z powodzeniem, prowadzą do zwiększonej wydajności”. Dobre praktyki

nie są nowymi rozwiązaniami, są to działania sprawdzone w praktyce, wcześniej zastosowane

w innych organizacjach. Ich wdrażanie ma na celu poprawę wyników działania organizacji i

podniesienie jej wydajności36

.

Znaczenie benchmarkingu

Zmieniające się otoczenie funkcjonowania przedsiębiorstw powoduje, że pozycja

przedsiębiorstwa ulega ciągłej zmianie. Sytuacja taka powoduje konieczność ciągłej

weryfikacji strategii przedsiębiorstwa, wymaga ciągłych korekt i dostosowań. W tym

zmiennym środowisku poszukiwane są takie rozwiązania metodyczne, które będą w stanie

antycypować przyszłe warunki i z wyprzedzeniem wprowadzać wymagane zmiany.

Najczęściej wykorzystywanym narzędziem w takim przypadku jest technika benchmarkingu,

czyli procesu uczenia się od innych nie tylko na ich błędach ale na ich sukcesach. Ta cecha

benchmarkingu pozwala utrzymywać ciągły kontakt z rynkiem i prowadzić ciągły proces

doskonalenia funkcjonowania przedsiębiorstwa. Narzędzie to spełnia również warunek

poszukiwania przez przedsiębiorstwa elastyczności w dostosowywaniu się do zmieniających

się warunków konkurowania. Prowadzenie zatem procesu benchmarkingu nie jest „kaprysem

czy nową modą”, ale koniecznością i ciągłym testowaniem, czy w pewnych obszarach nie

odbiegamy od konkurencji. Można kolokwialnie powiedzieć, że benchmarking to ciągłe

trzymanie „ręki na pulsie” rynkowych zmian. Jeżeli przedsiębiorstwo chce osiągnąć rynkowy

sukces musi dostarczać klientom większą wartość niż konkurencja lub zapewniać

uzyskiwanie przez nich wartości porównywalnej ale przy niższym koszcie. Sukces zapewnia

również zachowanie tych dwóch zasad jednocześnie. Różnice pomiędzy przedsiębiorstwami

występują pod względem kosztów, cen oraz dostarczanej klientom wartości. Wynikają one z

ogromnej liczby czynności niezbędnych do opracowania, wyprodukowania, sprzedania i

36

Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, (red.) K. B. Matusiak, Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa 2008

dostarczania wyrobów37

. Rodzi to szeroką przestrzeń do podejmowania działań

optymalizujących. Wyłonienie zaś działań które przyczynią się do poprawy pozycji

konkurencyjnej i jednocześnie będą obarczone niskim ryzykiem popełnienia błędu wymagają

od przedsiębiorstwa przede wszystkim zbadania, co i w jaki sposób robią liderzy rynków. W

tym celu stosują najczęściej metodę benchmarkingu. Benchmarking umożliwia firmie przede

wszystkim zdobycie wiedzy i wdrożenie najlepszych wzorów postępowania. Zdobyta zaś

wiedza daje możliwości dalszego rozwoju przedsiębiorstwa. Z procesem benchmarkingu

wiąże się również zaangażowanie pracowników w proces doskonalenia i poszukiwania zmian,

które mogą poprawić sytuację firmy. Jest to dość rewolucyjne bowiem uwaga nie jest

skoncentrowana na zmianie (strach przed zmianą) ale na celu jakiemu ta zmiana ma służyć.

Dobrze prowadzony proces benchmarkingu zmusi wykonawców poszczególnych działań do

obserwacji swoich zachować i wyjścia z propozycją zmian. Zmienia się wówczas źródło

zmiany z zewnętrznego na wewnętrzny, co rewolucjonizuje sposób patrzenia na zmianę, a

dalej prowadzi do szybszego jej wtopienia w organizację.

Efekty benchmarkingu można podzielić na grupy:

organizacyjne - przeprojektowane są procesy, funkcje;

motywacyjne - następuje zmiana postaw i zachowania pracowników, którzy muszą

wykazać się kreatywnością;

ekonomiczno-finansowe - poprawa wskaźników.

Jeżeli firmie uda się we właściwy sposób przeprowadzić proces benchmarkingu to może ona

osiągnąć między innymi korzyści takie, jak:

1) wzrost produktywności,

2) poprawę efektywności działania,

3) redukcję zapasów,

4) poprawę jakości planu strategicznego,

5) podniesienie pozycji konkurencyjnej,

6) poprawę wewnętrznej logistyki,

7) obniżenie poziomu kosztów, itp.

Mówiąc o znaczeniu i korzyściach benchmarkingu, nie można nie wspomnieć o

ograniczeniach i przeszkodach jego prowadzenia. Można do nich zaliczyć:

1) traktowanie benchmarkingu jako narzędzia pozwalającego jedynie zminimalizować

dystans do najsilniejszych konkurentów poprzez naśladowanie ich działań, nie

prowadzi do uzyskania przewagi konkurencyjnej oraz powoduje ograniczenie

innowacyjności pracowników,

2) ograniczanie benchmarkingu do rozwiązań operacyjnych, bez uwzględniania aspektów

strategicznych, co spowoduje, że uzyskana przewaga nie utrzyma się,

37

M.E.Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa, 2001.

3) istnienie poważnych trudności w uzyskaniu niezbędnych do benchmarkingu

informacji,

4) zebranie informacji wymaga znaczącego wysiłku, pieniędzy i czasu,

5) wysoki koszt stosowania benchmarkingu związany głównie z zakupem patentów i

opracowań od przedsiębiorstw konkurencyjnych, wydatkami na badania

marketingowe, pomiary i analizy, a także kosztami zmian organizacyjnych i

technologicznych, które są następstwem adaptacji nowych rozwiązań,

6) konkurenci wybrani jako podmioty do porównywania mogą być niechętni do

współpracy i udzielania potrzebnych danych,

7) istnienie etycznych i prawnych zastrzeżeń, co do niektórych sposobów gromadzenia

informacji o porównywanych konkurentach i liderach rynkowych; dlatego ważne jest

definiowanie i przestrzeganie kodeksu etycznego benchmarkingu,

8) ogromne trudności w przygotowaniu i wdrożeniu programu zmian zmierzających do

osiągnięcia wytyczonych celów.

Typologie benchmarkingu:

Ważnym zagadnieniem porządkującym i opisującym złożoność i różnorodność problematyki

badań benchmarkingowych jest jego systematyka. J.Kuczewska38

wprowadziła wyczerpującą

klasyfikację benchmarkingu opartą na odpowiednio dobranych cechach tego badania.

Typologie benchmarkingu zostały utworzone:

1) według kryterium lokalizacji wzorca porównań:

• wewnętrzny,

• zewnętrzny, w tym:

− konkurencyjny – kiedy firmę porównuje się z jej konkurentami w sektorze;

− horyzontalny – gdy porównanie odnosi się do firmy spoza sektora działalności;

− relacyjny – kiedy benchmarkiem jest stały partner, np. dostawca czy odbiorca;

2) według kryterium przedmiotu benchmarkingu:

• całościowy – porównanie wszystkich aspektów funkcjonowania firmy;

• funkcjonalny – porównanie wybranej funkcji

• procesowy

• marketingowy,

• metod zarządzania,

3) według kryterium etapu dokonywania pomiaru:

• sposobu realizacji (benchmarking procesów),

• wyników.

Etapy procesu benchmarkingu: 38

J.Kuczewska, Europejska procedura benchmarkingu. Programy i działania, Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa 2007. Por. również: W.Grudzewski, S.Jaguszyn-Grochowska, L.Zużewicz,

Benchmarking – istota i zastosowanie, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, nr 7 1999, oraz J.Czekaj,

D.Dziedzic, T.Kafel, Z.Martyniak, Benchmarking – nowa metoda doskonalenia organizacji, Organizacja i

Kierowanie, nr 1, 1996.

Podstawowa zasada prowadzenia badań naukowych mówi o zależności uzyskiwanych

wyników od przyjętej metody badawczej. Usystematyzowane podejście do prowadzenia

analizy podyktowane jest względami natury metodycznej, przesądza o wynikach i

poprawności merytorycznej rezultatów badań i ich wartości aplikacyjnej. W celu zapewnienia

wynikom jakiejkolwiek analizy ekonomicznej (w tym benchmarkingowej) wysokiej wartości

poznawczej i dużej użyteczności należy przestrzegać kolejności podejmowanych działań

badawczych. Zapewnienie prawidłowości procesu badania benchmarkingowego wymaga

sprecyzowania jego modelowego przebiegu. W tym celu przeprowadzono badania

literaturowe dotyczące przebiegu procesu badań benchmarkingowych. Natomiast w rozdziale

2.2.3. zobrazowano przebiegu tego procesu na przykładzie przeprowadzonych badań

benchmarkingowych klastrów.

Typowe fazy procesu benchmarkingu wg J.Brilmana obejmują:

1) wybieranie procesu, który zostanie poddany benchmarkingowi,

2) poznanie i szczegółowe opisanie dotychczasowego procesu,

3) utworzenie zespołu składającego się z pracowników włączonych w realizacje danego

procesu,

4) wybranie partnera, z którym będzie się dokonywać porównania39

.

Strategor wskazuje , że benchmarking składa się z pięciu następujących etapów:

1) zidentyfikowanie porównywanych zmiennych; są nimi dobrze i szczegółowo

określone umiejętności , które wchodzą w skład wcześniej omawianych źródeł

przewagi konkurencyjnej,

2) zidentyfikowanie firm wzorcowych,

3) zebranie informacji. Faza ta wymaga dogłębnych badań oraz dużej otwartości

intelektualnej,

4) określenie luki efektywności i pożądanego poziomu osiągnięć,

5) określenie celów i planu działalności oraz techniki pomiaru postępów.40

Natomiast w Benchmarkingu klastrów w Polsce czytamy, że Benchmarking składa się z

czterech podstawowych elementów:

1) identyfikacji przedmiotu,

2) analizy danych i informacji,

3) projektowania zmian,

4) wdrażania najlepszych rozwiązań41

.

39

J.Brilman, Nowoczesne metody i koncepcje zarządzania, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

2002. 40

Strategor, Zarządzanie firmą. Strategie, struktury, decyzje, tożsamość, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo

Ekonomiczne, 1996. 41

Benchmarking klastrów w Polsce – 2010. Raport z badania, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,

Warszawa 2010

R.Camp jeden z najważniejszych teoretyków benchmarkingu i jednocześnie praktyk

uczestniczący w procesie legendarnego już procesu benchmarkingu firmy Xerox

zaproponował czteroetapowy model przebiegu procesu benchmarkingu. Proces

benchmarkingu wg R.Campa obejmuje42

:

I Planowanie

1) identyfikacja przedmiotu badań,

2) identyfikacji organizacji do porównań,

3) wybór technik zbierania informacji :

-bezpośrednie (raporty wew., prasowe , kontakty osobiste),

-pośrednie (biura doradcze, izby przemysłowo-handlowe, stowarzyszenia

zawodowe),

II Analiza

4) ustalenie odchyleń w obszarach poddanych analizie,

5) określenie celów – ustalenia poziomu oczekiwanych wyników (czy realne jest

przeniesienie rozwiązań stosowanych w innych organizacjach ),

III Integracja

6) komunikowanie wyników porównań i stymulowanie ich akceptacji,

7) ustalenie celów funkcjonalnych – operacjonalizacja wyników benchmarkingu w

system planów przedsiębiorstwa. Na tym etapie definiujemy do czego organizacja

chce doprowadzić, czyli określone są wyniki jakie organizacja chce osiągnąć,

IV Wdrożenie

8) przygotowanie planu wdrożeniowego odpowiadającego na pytania Kto? Jak?

Kiedy? (zasoby, czas, sposoby),

9) realizacja działań wdrożeniowych - zabezpieczenie ich realizacji,

10) określenie nowych benchmarków – realizacja postulatu ciągłego doskonalenia.

Z. Martyniak podobnie jak R.Camp wprowadza podział procesu badania benchmarkingowego

na cztery etapy. Zaproponowaną przez Z.Martyniaka strukturę procesu benchmarkingu

prezentuje poniższa tabela.

Tabela 2 Etapy benchmarkingu

Etap

benchmarkingu

Zakres realizowanych prac

Planowanie

• Określenie przedmiotu badań

• Identyfikacja szkół, nauczycieli, koncepcji metodycznych itp. do

porównań

• Wybór metody zbierania danych – metody pośrednie oraz bezpośrednie

Analiza

• Przeprowadzenie porównania/badania

• Ustalenie odchyleń w zakresie efektywności

• Określenie poziomów przyszłych wyników

Integracja

• Komunikowanie wyników benchmarkingu

• Ustalenie celów dalszego postępowania

42

R.C. Camp, Business Process Benchmarking: Finding and Implementing Best Practices. Milwaukee, WI:

ASQC Quality Press, 1995.

Wdrożenie

• Opracowanie planu wdrożenia

• Uruchomienie konkretnych działań wdrożeniowych

• Kontrola wdrożenia

Źródło: opracowanie własne na podstawie Z. Martyniak

W propozycjach R.Campa i Z. Martyniaka nie można dopatrzeć się większych różnic.

J.Kuczewska nieco inaczej strukturyzuje proces benchmrkingu. Ujmuje go w 7 etapowy

proces, obejmujący następujące etapy:

1) określenie przedmiotu ( czym będziemy się zajmowad ),

2) określenie najistotniejszych zmiennych , które będą badane,

3) określenie najlepszych w swojej klasie przedsiębiorstw,

4) ocena sprawności funkcjonowania tych przedsiębiorstw,

5) ocena własnej sprawności funkcjonowania,

6) określenie programów i działao w celu zniwelowania luki,

7) wdrażanie i monitorowanie rezultatów43.

Literatura i praktyka benchmarkingu proponuje również wiele innych bardziej szczegółowych

lub syntetycznych modeli przebiegu procesu benchmarkingu. Syntetyzując te podejścia

można zaproponować proces benchmarkingu obejmujący:

1) wybór zagadnieo do porównania,

2) opracowanie planu analizy i wybór metod gromadzenia danych,

3) zidentyfikowanie firm wzorcowych,

4) zbieranie danych,

5) porównanie danych, analiza, przygotowanie zaleceo,

6) opracowanie planu wprowadzenia zmian,

7) wprowadzenie zmian,

8) utrwalenie zmian, wprowadzenie zmian w kod organizacji,

9) powtórzenie tego procesu po uwzględnieniu zmian.

W celu przybliżenia charakteru działań podejmowanych w poszczególnych etapach analizy

benchmarkingowej poniżej opisano podstawowe zasady oraz zakres prowadzonych działań w

poszczególnych etapach procesu badawczego. Opis przebiegu procesu benchmarkingu oparto

na siedmioetapowym modelu. Model procesu składa się z następujących etapów:

1) ustalenie przedmiotu benchmarkingu,

2) badanie procesów w organizacji,

3) identyfikacja partnerów benchmarkingu,

4) zebranie informacji,

5) analizowanie informacji, formułowanie zaleceń,

6) wdrożenie w życie zidentyfikowanych dobrych praktyk,

7) monitorowanie wyników i w razie potrzeby podejmowanie dalszych działań.

43

J.Kuczewska, Europejska procedura benchmarkingu. Programy i działania, Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa. 2007

Krok pierwszy: Ustalenie przedmiotem benchmarku.

Pierwszym krokiem procesu benchmarkingu jest zdefiniowanie obszarów, które mają

podlegać badaniu. W tym celu organizacja musi określić swoją pozycję, musi określić stan w

jakim się znajduje. Najczęściej w tym celu wykorzystuje się analizę SWOT. W ten sposób

przedsiębiorstwo uzyskuje informacje dotyczące potencjalnych szans rozwoju oraz

problemów, które trzeba rozwiązać. W ten sposób określona zostaje dziedzina lub kilka

dziedzin działania firmy, w których istnieje potrzeba porównania się do najlepszych. Z

wybranych dziedzin identyfikowane są procesy, podprocesy i funkcje, które mają największe

znaczenie i powinny zostać udoskonalone. Benchmarking nie jest ani prosty, ani tani. Dlatego

konieczne jest by wysiłki w procesie benchmarkingu zostały skoncentrowane na kwestiach

istotnych i ważnych, a nie drugorzędnych i w rzeczywistości bez znaczenia dla poprawy

pozycji konkurencyjnej organizacji.

Przy podejmowaniu decyzji co do przedmiotu benchmarkingu należy wziąć pod uwagę:

Gdzie w działaniach firmy występują wąskie gardła?

Gdzie pojawiają się częste reklamacje lub uwagi?

Gdzie zatory są najbardziej rozpowszechnione – utrudnienia w prowadzeniu spraw

„do przodu”?

Co najbardziej przyczynia się do kształtowania pozytywnego lub negatywnego

wizerunku firmy?

Jakie działania są najbardziej cenione przez klientów lub interesariuszy firmy?

Jakie działania będą miały największy wpływ na realizacji celów strategicznych?

W jakich obszarach działań firmy znajdują się największe szanse na znaczną poprawę?

Jakie działania zużywają największą część zasobów organizacji?

Benchmarking należy prowadzić w tych dziedzinach, które są potencjalnie źródłem

największych korzyści dla organizacji. Poszukiwanie obszarów porównań można rozpocząć

od czynników tworzących wartość (łańcuch wartości), podkreślając w szczególności

pożądane cechy i właściwości organizacji, produktów, usług. Dzięki takiemu podejściu,

właściwe staje się pytanie, "Co należy poprawić w naszej działalności w celu uzyskania

optymalnej wartości dla klientów?" Działania takie prowadzą do ustalenia stanu obecnego,

stanu postulowanego oraz w konsekwencji wskazania różnic. Obszary, w których różnice są

najbardziej znaczące i jednocześnie są ważne dla pozycji przedsiębiorstwa, uznać należy za

właściwy przedmiot benchmarkingu. Kolejnym etapem jest wskazanie przyczyn tych różnic i

jeśli to możliwe ich eliminacja. Zaczynamy zatem od wyników działalności, a następnie

zaczynamy badać ich przyczynowo-skutkowe mechanizmy.

Sztuką jest wybrać zakres benchmarkingu, który jest ważny dla przedsiębiorstwa, ale

jednocześnie nie jest zbyt szeroki, i tym samym trudny czy wręcz niemożliwy do

metodycznego zbadania i zrozumienia. Takie złożone oceny benchmarkingowe są często

mało zrozumiałe, pełne uproszczeń i szacunków, a ich wyniki są w rzeczywistości mało

przydatne. Złożony charakter przedmiotu badań znaczono zmniejsza komunikatywności

uzyskanych wyników, nawet przy zastosowaniu wysublimowanych metod prezentacji

danych. W przypadku większości użytecznych i profesjonalnych ocen benchmarkingowych

podejmujących szeroko zagadnienia badawcze po wstępnym przeglądzie pozyskanych

informacji selekcjonuje się te obszary, które mają znaczący wpływ na pozycję organizacji.

Przy czym spora część informacji nie jest analizowana szczegółowo. Badacze koncentrują się

wówczas na ograniczonych aspektach funkcjonowania organizacji, ale na takich które realnie

kształtują wyniki działalności firmy.

Często w badaniach prowadzonych metodą benchmarkingu hołduje się zasadzie „im więcej

tym lepiej”. W takim przypadku punktem wyjścia jest myślenie polegające na uznaniu

zasady, że im szerszy zakres badania, tym proces wnioskowania przyczynowo-skutkowego

jest ułatwiany. Zazwyczaj jest jednak odwrotnie, i to projekty o mniejszym zakresie

zebranego materiału badawczego są bardziej przydatne praktycznie. Mniejszy zakres danych

pozwala formułować bardziej komunikatywne i poparte jednoznaczną analizą przyczynowo-

skutkową wnioski. Pozwalają skupić wysiłki badaczy na problemach ważnych, ale i

organizacje prowadzące proces doskonalenia skupiają się w pierwszej kolejności na sprawach

fundamentalnych i gdy te mają już uporządkowane mogą przejść do doskonalenia pozostałych

obszarów swojej działalność. Próba ujęcia wszystkiego naraz i jednoczesna próba poprawy

wszystkiego naraz powoduje, że wyniki są słąbe i co gorsza nie zachęcają do dalszego

prowadzenia aktywnych badań benchmarkingowych.

W literaturze benchmarkingu pojawia się stwierdzenie44

, że zespoły, które próbują dokonać

porównania rozległych obiektów równie dobrze mogą spróbować „ugotować ocean”. Udany

projekt benchmarkingu zwykle zaczyna się od właściwego ukierunkowana celów projekt w

ten sposób cel główny kształtuje działania podejmowane w zarządzaniu obszarami

szczegółowymi benchmarkingu.

Po wyborze obszarów poddanych benchmarkingowi definiuje się kryterium oceny

zachowania zjawiska lub procesu oraz określa miary najlepiej opisujące przyjęte kryteria.

Przy wyborze miernika oceny zjawiska należy wybrać takie jego aspekty, który w znaczący

sposób odbiegają swoim poziomem od najlepszych w branży. W takim doborze kryterium

44

Understanding Benchmarking: The Search for Best Practice, American Society for Training and

Development, InfoLine , Alexandria, VA: ASTD, July 1992

oraz miernika oceny chodzi o jak najsilniejsze uwypuklenie braków organizacji. Różnica w

wartości miernika w organizacji badanej, a wartością tego miernika w organizacji wzorcowej

określana jest jako “performance gap” (luka dokonań). W tym kontekście celem

benchmarkingu jest zidentyfikowanie przyczyn różnic likwidacja zidentyfikowanej luki

poprzez adaptację dobrych praktyk stosowanych przez liderów rynku.

Krok drugi: Badanie procesów w organizacji.

Podstawowym czynnikiem zapewniającym dobre wyniki benchmarkingu jest poznanie

procesów zachodzących we własnej organizacji. Dogłębne zrozumienie własnej działalności

jest ważne z kilku powodów. Po pierwsze, trudno jest skutecznie przyjąć doświadczenia

innych nie posiadając wiedzy o obecnie stosowanej praktyce w firmie. Po drugie,

prowadzenie procesu benchmarkingu wymaga często wymiany informacji pomiędzy

podmiotami. Profesjonalizm wymaga posiadania wiedzy wszystkich stron w zakresie objętym

benchmarkingiem. Obniża to ryzyko zerwania porozumień z partnerami

benchmarkingowymi. Po trzecie, wiarygodność benchmarkingu zależy od właściwej

samooceny i jej parametryzacji. Ponadto, samoocena prowadzi do:

identyfikacji oczywistych obszarów kwalifikujących się do optymalizacji, w tym

praktyk i procesów, które mogą być poprawione bez formalnej analizy porównawczej,

wykazania swojego zaangażowania wobec partnerów benchmarkingu,

otwarcia kanałów komunikacji pomiędzy działami, zespołami, projektami, co pozwala

im uczyć się od siebie i dzielić rozwiązaniami wspólnych problemów,

generowania tempa i akceptacji potrzeby zmian,

zrozumienia unikalnych cech organizacyjnych, które nie mogą być zmienione.

Krok trzeci: Identyfikacja partnerów benchmarkingu.

Po zdefiniowaniu obszarów, przedsiębiorstwo musi znaleźć i zachęcić do współpracy

odpowiedniego partnera; lidera w danej dziedzinie. Problem polega na namówieniu go do

współpracy. Czasami firma może znaleźć kilku różnych partnerów, każdego w innej

dziedzinie. Potencjalnych partnerów benchmarkingu, z wyjątkową reputacją, selekcjonuje się

w oparciu o wyniki uzyskiwane w obszarze objętym benchmarkingiem. Podmioty mogą

pochodzić z sektora publicznego lub sektora prywatnego. Główne źródła informacji o

potencjalnych partnerach benchmarkingu to: stowarzyszenia zawodowe, renomowani

praktycy, konsultantanci, wykładowcy uczelni, artykuły z literatury fachowej, konkursy

biznesu, konkursy na najlepszy produkt.

Krok czwarty: Zebranie informacji.

Na tym etapie wybierane są metody zbierania danych o organizacji wzorcowej. Informacje te

są następnie analizowane przez przedsiębiorstwo. Wnioski płynące z tej analizy są podstawą

do tworzenia konkretnych rozwiązań.

Analiza zebranych informacji w celu określenia odchyleń - polega na:

1) uporządkowaniu wszystkich informacji z weryfikacją tych, które nie dają się

porównać,

2) rozpoznaniu tych różnic, które dzielą osiągane przez firmę rezultaty od wyników

uzyskiwanych przez wzorzec,

3) zidentyfikowaniu przyczyn powstawania odchyleń.

Dane do benchmarkingu mogą być zbierane poprzez publikacje i informacje archiwalne,

wywiady telefoniczne, wizyty w terenie, badaniai lub kwestionariuszowe.

Krok piąty: Analiza informacji.

Zbieranie danych jest tylko częścią procesu benchmarkingu. Przypuszcza się, że co najmniej

60 procent czasu realizacji projektu benchmarkingu należy przeznaczyć na analizę danych,

wnioskowanie i komunikowanie wyników. Kluczowa dla efektów benchmarkingu jest analiza

zakresu różnic parametrów oceny i oszacowanie korzyści, które mogą pojawić się z chwilą

wprowadzenia zmian. Jeżeli przewidywane wyniki wdrożenia zmian są zadowalające

prowadzone jest dalsze badanie wyjaśniające przyczynę różnic. W celu znalezienia

wyjaśnienia zidentyfikowanej różnicy prowadzi się wnikliwą analizę przyczynowo-skutkową.

Prowadzona jest analiza procesu, który jest źródłem występującej przewagi. Analiza prowadzi

zatem do odpowiedzi : Dlaczego? Zadaniem analizy na tym etapie jest zbadanie kluczowych

procesów działalności partnerów benchmarkingu.

Pomocne przy analizie informacji jest postawienie następujących pytań:

Jakie zmiany mogą być najbardziej ekonomicznie?

Jakie zmiany mają szanse przynieść najbardziej spektakularne wyniki?

Jakie zmiany byłyby najmniej uciążliwe dla organizacji?

Jakie zmiany, mogą wywołać najszybszą poprawę wyników?

Jaka zmiana napotka najmniejszy opór?

Które ze zmian mają ograniczoną wykonalność w zakresie: ochrony środowiska,

prawa, finansów, ipt.)

Na tym etapie wyznaczane są cele, jakie powinna osiągnąć organizacja, a które doprowadzą

do zmniejszenia różnic pomiędzy firmą a wzorcem. Po ustaleniu celów określa się sposoby

ich realizacji. Cele powinny być tak zdefiniowane, by zapewnić osiągnięcie rezultatów

lepszych od wzorca. Określanie celów powinno pociągać za sobą przebudowę stosowanych

dotychczas w przedsiębiorstwie rozwiązań. Konieczne jest, by projektowane zmiany zostały

włączone do planu przedsiębiorstwa. Sprawność procesu wprowadzania zmian wymaga

również opracować plan działań. Aby osiągnąć sukces, należy pamiętać, że nowe rozwiązania

będą miały wpływ na wszystkie szczeble zarządzania. Dlatego ważna jest akceptacja zmian

przez pracowników, co może się odbyć poprzez ich włączenie w proces benchmarkingu.

Krok szósty: Wdrożenie.

W szóstym etapie procesu benchmarkingu, ustalany jest szczegółowy plan wdrożenia dobrych

praktyk. Plan określa szczegółowo pracę zespołu benchmarkingu i w szczególności obejmuje:

konkretne działania (zadania szczegółowe), odpowiedzialność i terminy realizacji.

Bardzo rzadko możliwe jest bezpośrednie i pełne przeniesienie rozwiązań stosowanych przez

„najlepszych w swojej klasie" do przedsiębiorstwa. Najczęściej wdrożenie zidentyfikowanych

„dobrych praktyk” wiąże się z koniecznością ich adaptacji do warunków konkretnego

przedsiębiorstwa. Dobre wdrożenie wymaga często uzupełnienia zasobów organizacji o nową

wiedzę, sprzęt, kanały komunikacji itp.

Krok siódmy: Monitorowanie wyników.

Prawdopodobieństwo pomyślnej realizacji planu wdrożenia „dobrych praktyk” w dużym

stopniu zależy od staranności monitorowania całego procesu i jego wyników. Monitorowanie

pozwala w razie potrzeby na podjęcie odpowiednio dobranych działań korygujących.

Niewątpliwe znaczenie monitoringu dla ostatecznych efektów benchmarkingu uzasadnia

uwzględnienie tego etapu w procesie benchmarkingu. Kontrola realizacji planu wdrożenia

zmian wynikający z analizy benchmarkingowej polega na ocenie postępu realizacji

(realizacja w zadań w czasie). W trakcie monitoringu można również stawiać szereg pytań

dotyczących relacji uzyskiwanych i oczekiwanych efektów wprowadzonych zmian.

Klucze do sukcesu w procesie benchmarkingu

Niestety, nie ma sposobu, aby zagwarantować sukces projektowi benchmarkingu. Jednak

warto podjąć kilka działań które, zwiększą prawdopodobieństwo skuteczności

benchmarkingu. Wielu autorów za najważniejsze dla skuteczności benchmarkingu uznaje:

posiadanie wiedzy na temat idei benchmarkingu,

postawę liderów i wsparcie przez kadrę najwyższego szczebla,

posiadanie dogłębnej wiedzy o własnych procesach,

pozytywne nastawienie do dzielenia się wiedzą tak wewnątrz jak i na zewnątrz firmy.

Na zlecenie Rządu Stanu Alberta w Kanadzie liderzy branży doradczej ustalili zasady

warunkujące skuteczność benchmarkingu45

. Należą do nich w szczególności:

Klucz 1. Zasada znajomości procesu analizy porównawczej i stosowania się do jej

podstawowych zasad. Każdy krok w procesie benchmarkingu jest celowy. W związku z tym,

że proces benchmarkingu jest żmudny i pracochłonny przed badaczami rodzi się pokusa by

proces ten nieco skrócić. Czasami takie uproszczenie może doprowadzić do złych wniosków

lub daleko idących uproszczeń. Przeskakiwanie kroku, który wymaga gruntownej analizy

własnych działań i przejście bezpośrednio do zbierania danych, może spowodować, że

eksperci będą źle przygotowani i będą zadawać nieistotne pytania. Oznacza to że ekspert nie

dotarł w swoich rozważaniach do sedna rozważań a jego pracę można określić jak szyderczo

mówią eksperci jako "turystykę przemysłową".

Klucz 2. Zasada zaangażowania właściwych ludzi od początku do końca procesu

benchmarkingu. Zaangażowanie na wczesnym etapie pracowników z działalności operacyjnej

(kompetentnych i znających istotę problemu) jest korzystne w całym projekcie

benchmarkingu. Wyniki i wnioski z projektów badawczych i analiz zostaną wzmocnione

przez ich cenne spostrzeżenia. Sukcesu wdrożenia zmian będzie wzmocniony poprzez ich

wiarygodność i zaangażowanie.

Klucz 3. Zasada zaangażowania najwyższego szczebla zarządzania. Uczestnictwo

najwyższego szczebla kierowania zapewnia szybkie podejmowanie często trudnych decyzji.

Klucz 4. Zasada pozyskania mentora projektu. Uczestnictwo w projekcie wysokiego rangą

menedżera, który wykazuje chęć realizacji strategii doskonalenia, rozumie i uznaje wartość

benchamrkingu jest ważne dla utrzymywania zainteresowania zespołu benchmarkingu.

Mentor pełni również rolę komunikacyjną informując najwyższe kierownictwo o postępach w

procesie benchmarkingu. Mentor zabezpiecza zespół w odpowiednie zasoby niezbędne do

realizacji projektu. Nie jest konieczne, aby taki mentor był członkiem zespołu

benchmarkingu.

Klucz 5. Zasada Zapewnienia wystarczających zasobów kadrowych w projekcie. Wiele

organizacji zatrudnia konsultantów, aby uczestniczyli w projektach benchmarkingu. Taka

decyzja często ma sens, o ile organizacja procesu benchmarkingu, może wydawać się nieco

trudna. Wiedza konsultantów może być szczególnie pomocna w identyfikowaniu partnerów

benchmarkingu, podejmowaniu decyzji oraz zbieraniu odpowiednich informacji.

Jednocześnie należy uważać, by współpraca z konsultantami nie spowodowała eliminacji z

projektu osób, które posiadają głęboką wiedzę o zachodzących procesach w organizacji.

45

Benchmarking Best, Practices, An Overview for Workshop Participants, Government Of Alberta,

http://www.finance.alberta.ca/publications/measuring/results_oriented/module2_overview.pdf

Obecność konsultantów w projekcie zapewnia bezstronność, dostęp do szerokiej wiedzy

najczęściej z wielu branż.

Powyższe wskazówki zasadniczo dotyczą zespołu realizującego proces benchmarkingu.

Wynika z nich, że prawidłowo prowadzony proces benchmarkingu wymaga szerokiego

zespołu łączącego bogate kompetencje konsultantów, doświadczenie strategiczne kadry

kierowniczej oraz osób będących na „pierwszej linii” w analizowanym obszarze. Dopiero

kompletny i szeroki zespół posiada odpowiednio szerokie perspektywy postrzegania

rzeczywistości i rozpoznawanie kluczowych związków przyczynowo-skutkowych w

analizowanych obszarach.

2.2.3 Przykład zastosowania techniki benchmarkingowej do badania klastrów

Klastry w Polsce, jako stosunkowo młode organizacje, poszukują optymalnych rozwiązań,

zapewniającym im stabilny wzrost i konkurencyjność. Dzięki współpracy i wymianie

doświadczeń przedsiębiorstwa w klastrze podnoszą standardy oferowanych produktów i

usług. Najlepsze rozwiązania organizacyjne wprowadzone z powodzeniem w jednym klastrze

można zaadaptować w innym. Dlatego uzasadnione jest zastosowanie benchmarkingu.

Metoda ta pozostaje popularnym instrumentem doskonalenia funkcjonowania klastrów oraz

podnoszenia ich efektywności. Złożoność struktur klastrowych i ich specyfika powoduje, że

prowadzenie benchmarkingu klastrów i inicjatyw klastrowych jest zadaniem trudnym.

Zadaniem, które wymaga zastosowania złożonych nieszablonowych, często bardzo

oryginalnych metod badawczych. Złożoność procesu badawczego klastrów wymaga

przyjrzenia się dotychczas przeprowadzonym badaniom benchmarkingowym klastrów. Na tej

podstawie, z jednoczesnym uwzględnieniem specyficznych uwarunkowań i ograniczeń,

zaproponowano metodę badawczą wykorzystaną w raporcie.

Przykłady badań benchmarkingowych prowadzonych dla struktur klastrowych, bądź do nich

zbliżonych:

Benchmarking parków technologicznych w Polsce. Wyniki badania, PARP, Warszawa

2008 – badanie zbliżone do badań klastrów z uwagi na koordynacyjno-integracyjną

rolę parków technologicznych

Cluster Benchmarking Report, IKT Grenland, G. Meier zu Köcker, Institute for

Innovation and Technology, VDI/VDE Innovation + Technik GmbH, Berlin 2009

Benchmarking klastrów w Polsce – 2010. Raport z badania, Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa 2010

A. Benchmarking parków technologicznych w Polsce46

. Wyniki badania, PARP,

Warszawa 2008

Badanie benchmarkingowe składało się z następujących etapów:

1) zebrania wszystkich dostępnych danych o parkach technologicznych w Polsce, 2) badao terenowych i bezpośrednich wywiadów indywidualnych przeprowadzonych 3) w instytucjach zarządzających parkiem, 4) badao firm zlokalizowanych w parkach (zarówno w formie wywiadów prowadzonych

na 5) podstawie kwestionariusza ankietowego, jak i ankiet mailowych i wywiadów

telefonicznych), 6) analiz SWOT przeprowadzonych dla każdego parku przez panel ekspertów, 7) opracowania rankingu polskich parków technologicznych,

46

Opis badania w całości zaczerpnięty z : Benchmarking parków technologicznych w Polsce . Wyniki badania,

PARP, Warszawa 2008

8) zidentyfikowania najlepszych praktyk krajowych i zagranicznych.

Na wszystkich 3 etapach, badanie dotyczyło 8 obszarów funkcjonowania parków

technologicznych:

1) organizacja i zarządzanie,

2) infrastruktura i zasoby,

3) lokatorzy parku,

4) oferta parku,

5) transfer i komercjalizacja technologii,

6) efektywność działania,

7) promocja i komunikacja,

8) otoczenie, oddziaływanie na region i współpraca z innymi podmiotami.

Punktem wyjścia do stworzenia listy rankingowej parku było 45 wskaźników pogrupowanych

w 8 obszarach funkcjonowania parków.

Tabela 3 Kryteria i mierniki w badaniu parków technologicznych w Polsce

Obszar Mierniki

Organizacja i

zarządzanie

Horyzont czasowy strategii (liczba lat)

Strategia współpracy z naukowcami (wskaźnik binarny)

Wdrożone normy i procedury zarządzania jakością (wskaźnik binarny)

Jakość zarządzania (średnia z ocen wystawionych przez firmy zlokalizowane w

parku)

Wskaźniki monitorowania realizacji celów (wskaźnik binarny)

Liczba partnerów parku

Infrastruktura i zasoby,

zasoby finansowe

Stosunek wartości pomocy publicznej do przychodów ogółem

Udział dochodów z tytułu wynajmu powierzchni biurowej w całkowitych

dochodach parku

Udział wydatków na działalność B+R w wydatkach ogółem

Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem

zasoby ludzkie

Udział pracowników z wykształceniem wyższym technicznym w ogólnej

liczbie zatrudnionych

Udział pracowników z tytułem naukowym doktora i wyżej w ogólnej liczbie

zatrudnionych

Udział pracowników parku będących jednocześnie pracownikami uczelni

wyższych w ogólnej liczbie zatrudnionych

Dynamika zatrudnienia w latach

infrastruktura

Stosunek powierzchni obecnie wykorzystywanej do całkowitej powierzchni

parku

Stosunek powierzchni gotowej do użytkowania do powierzchni całkowitej

parku

Obecność inkubatora (wskaźnik binarny)

Istnienie laboratoriów (wskaźnik binarny)

Eksperymentatoria lub inne centra kreatywności dla dzieci i młodzieży w

parku

Lokatorzy parku

Udział firm innowacyjnych w całkowitej liczbie firm zlokalizowanych w parku

Udział firm spin-off w liczbie firm zlokalizowanych w parku ogółem

Udział firm prowadzących działalność B+R w liczbie firm zlokalizowanych w

parku ogółem

Wielkość firm funkcjonujących w parku (średnia liczba pracowników)

Pochodzenie firm funkcjonujących w parku (stosunek firm pochodzących z

regionu do firm pochodzących spoza regionu i zagranicznych)

Oferta parku

Liczba typów usług oferowanych przez park

Udział usług oferowanych bezpłatnie lub częściowo odpłatnie w ogólnej

liczbie usług oferowanych w parku

Dynamika liczby szkoleń oferowanych przez park

Transfer i

komercjalizacja

technologii

Obecność funkcji proinnowacyjnych np. funkcje centrum transferu technologii

oferowane przez park lub jednostkę na terenie parku (wskaźnik binarny)

Liczba godzin szkoleń z zakresu transferu technologii itp. dla lokatorów i

potencjalnych lokatorów zrealizowanych w ciągu roku

Liczba zgłoszeń znaków towarowych dokonanych przez przedsiębiorstwa i

instytucje zlokalizowane w parku (w wyniku współpracy z parkiem)

Liczba zgłoszeń patentowych dokonanych przez przedsiębiorstwa i instytucje

zlokalizowane w parku w wyniku współpracy z parkiem w Urzędzie

Patentowym RP, EPO (Europejskim Urzędzie Patentowym) oraz w USPTO (w

Stanach Zjednoczonych)

Efektywność działania

Stosunek wartości środków pozyskanych z Unii Europejskiej (lub jako granty z

innych organizacji międzynarodowych) do przychodów ogółem

Udział środków pozyskanych na rozwój infrastruktury technicznej w ostatnich

3 latach w wydatkach inwestycyjnych z ostatnich 3 lat ogółem

Dynamika nowych zgłoszeń do parku w latach 2004-2007

Dynamika zatrudnienia w firmach zlokalizowanych w parku w latach 2004-

2007

Promocja i

komunikacja

Liczba wyników wyszukiwania stron internetowych, na których pojawia się

nazwa parku

Strona internetowa parku (istnienie bądź brak, ocena ekspertów)

Liczba odwiedzin stron WWW parku

Katalogi promocyjne i inne materiały (ocena przez ekspertów)

Liczba pracowników odpowiedzialnych za promocję parku (liczba pełnych

etatów)

Otoczenie,

oddziaływanie na

region i współpraca z

innymi podmiotami

Liczba sieci i organizacji branżowych, do których przynależy park

Liczba organizacji eksperckich współpracujących z parkiem (uniwersytety,

instytucje badawcze, politechniki, instytucje edukacyjne, firmy konsultingowe,

agencje rozwoju, itd.)

Średnia liczba partnerów uczestniczących w projektach realizowanych przez

park

Liczba projektów realizowanych przez park technologiczny w partnerstwie z

innymi instytucjami

Liczba uczestników szkoleń i konferencji organizowanych przez park

Źródło: Benchmarking parków technologicznych w Polsce . Wyniki badania, PARP, Warszawa 2008

Ocena stron internetowych

W ramach badania przeanalizowano również strony interentowe parków, które są często

pierwszym i podstawowym źródłem informacji o organizacji. Strony oceniano wg czterech

kryteriów:

1. Informacje dla potencjalnych lokatorów – przede wszystkim dostępne pomieszczenia,

zaplecze techniczne, korzyści płynące z działalności w parku.

2. Oferta parku na zewnątrz – możliwość uzyskania informacji o dostępnych salach

konferencyjnych, szkoleniach i innych usługach dla podmiotów zewnętrznych wraz z

cennikiem.

3. Materiały do pobrania, newsletter – możliwość pobrania różnego rodzaju publikacji,

raportów, wniosków, ofert, materiałów promocyjnych.

4. Informacje o lokatorach parku – informacje takie jak nazwa firmy, dane kontaktowe,

branża, link do strony firmy itp.

Punkty dla tych kategorii przyznawano według skali trzystopniowej:

1 pkt – gdy na stronie pojawiała się wzmianka na dany temat,

3 pkt – jeśli znaleźć można było ogólne informacje,

5 pkt – w przypadku szczegółowych informacji.

Ponadto w badaniu uwzględniono takie elementy, jak aktualność strony, liczba odwiedzin. Na

tych stronach, gdzie nie podawano ostatniej aktualizacji uwzględniona została data ostatniej

publikacji w Aktualnościach. Dodatkowym wskaźnikiem była liczba linków do stron

traktujących o poszczególnych parkach technologicznych.

B. Cluster Benchmarking Report, IKT Grenland, G. Meier zu Köcker, Institute for

Innovation and Technology, VDI/VDE Innovation + Technik GmbH, Berlin 200947

Z zagranicznych projektów benchmarkingowych warto zwrócić uwagę na Benchmarking

Klastra IKT Grenland obejmujący badanie klastrów w sektorze ICT. Badanie zostało

przeprowadzone w 2009 roku. W jego ramach przeprowadzono analizę porównawczą klastra

IKT Grenland z Norwegii z klastrami z branży ICT z Niemiec i Danii. Badanie obejmowało

następujące dziedziny funkcjonowania klastrów:

struktura klastra,

finansowanie klastra,

zarządzanie klastrem,

aktywność rynkowa,

procesy w klastrze,

internacjonalizacja klastra,

osiągnięcia i wyniki.

Badacze każdą dziedzinę poddaną badaniu opisali poprzez jej rozkład na szczegółowe

obszary. Następnie każdemu obszarowi nadano szczegółowe kryteria i mierniki oceny. W

sposób szczególnie wnikliwy zbadano dziedzinę aktywności rynkowej klastra. Można stąd

wnioskować, że właśnie ta dziedzina decyduje o rozwoju i trwałości klastra, czy inaczej jego

atrakcyjności dla potencjalnych uczestników. Przyjęto tu metodę, która opisuje z jednej strony

różnorodność podejmowanych działań przez koordynatora klastra, z drugiej analizowano

intensywność tych działań. Uzyskano zatem pełny obraz tak dotyczący zróżnicowania

prowadzonej działalności na rzecz członków klastra jak i ich intensywności.

W prezentowanym badaniu interesujące jest również to, że nie zmarginalizowano czynników

decydujące o trwałości klastra. Dotyczy to informacji o: strukturze klastra, łańcuchu wartości

47

Cluster Benchmarking Report, IKT Grenland, G. Meier zu Köcker, Institute for Innovation and Technology,

VDI/VDE Innovation + Technik GmbH, Berlin 2009

realizowanym w klastrze, zaangażowaniu finansowym uczestników klastra, kształtowaniu

wartości dodanej wynikającej z uczestnictwa w klastrze. Przytoczone badanie pozwala na

zidentyfikowanie obszarów w jakich klastry z badanego sektora wykazują wzmożoną

aktywność. A to prowadzi do identyfikacji miejsc, w których tworzone są korzyści dla

uczestników klastra. Korzyści te jednocześnie stanowią podstawowy czynnik spajający

klaster. Wyniki badań dojrzałych klastrów z określonych sektorów mogą znacznie ułatwić

proces organizacji klastra i skoncentrować aktywność jego koordynatorów na tych

działaniach, które niosą realne i ważne korzyści jego uczestnikom.

Tabela 4 Organizacja mierników w badaniu benchmarkingowym IKT Grenland.

Dziedzina Obszary badań

Dane strukturalne Wiek

Liczba członków założycieli

Aktualna liczba członków

Aktualna intensywność prac B+R

Dynamika wzrostu

Liczba zagranicznych partnerów

Forma prawna

Liczba pracowników organizacji klastra

Doświadczenie kierownika klastra

Koncentracja MŚP

Wykorzystanie potencjału regionalnego członkiem

Zakończenie łańcucha wartości (kompletność łańcucha wartości)

Finansowanie Udział prywatnego finansowania klastrów w chwili uruchomienia klastra

Obecny udział środków prywatnych organizacji klastra

Rozwój udziału środków prywatnych organizacji klastra

Budżet na jednego członka

Zrównoważony rozwój finansowania organizacji klastra

Zarządzanie klastrem Historia powstania (top-down, bottom-up)

Zarządzanie klastrem (koordynacja współpracy, u inicjatora, koordynatora, rozproszona)

Rola organizacji klastra (koordynator spośród aktywnych członków, wyznaczony przez

uczestników, zewnętrzny nadany)

Podział zadań / jasności zadań

Cele wartości dodanej

Zbieżności celów z wartością dodaną

Aktywność klastra Różnorodność działań w obszarze - public relations

Różnorodność działań w obszarze - informacje wewnętrzne / wymiana doświadczeń

Różnorodność działań w obszarze – Współpraca z B+R/Transfer Technologii

Różnorodność działań w obszarze - Współpraca międzynarodowa

Różnorodność działań w obszarze - pozyskiwanie funduszy

Różnorodność działań w obszarze - wsparcie przedsiębiorczości

Różnorodność działań w obszarze - rekrutacja edukacja i szkolenia / pracowników

Intensywność działań

(pomiar aktywności

Intensywność działań w obszarze - public relations

Intensywność działań w obszarze - informacje wewnętrzne / wymiana doświadczeń

klastra w ujęciu jej

intensywności działań)

Intensywność działań w obszarze - współpracy Współpraca z B+R/Transfer Technologii

Intensywność działań w obszarze - Współpraca międzynarodowa

Intensywność działań w obszarze – pozyskiwanie funduszy

Intensywność działań w obszarze - wsparcie przedsiębiorczości

Intensywność działań w obszarze - Edukacja i szkolenia / rekrutacja

Umiędzynarodowienie Eksport orientacji MŚP

Umiędzynarodowienie współpracy członków

Odpowiedzialność za internacjonalizacji

Osiągnięcia i wyniki,

samoocena klastra

Wizerunek w sektorze na poziomie ponadregionalnym

Wizerunek w sektorze na poziomie regionalnym

Osiągnięte wartości dodanej związanych z działalnością klastra

Konwergencja ocen wewnętrznych i zewnętrznych

Ogólna sprawność

C. Benchmarking klastrów w Polsce – 2010. Raport z badania, Polska Agencja

Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 201048

Metodyka benchmarkingu klastrów wykorzystana prze badaczy została stworzona w 2008

roku przez grupę ekspertów z dziedziny benchmarkingu i teorii klastrów49

. Bardzo istotny jest

fakt, że twórcy metodyki uwzględnili warunki polskie. Metodyka ta pozwala na prawidłowe

przeprowadzenie benchmarkingu klastrów w Polsce. Koncepcja badania w formie

benchmarkingu klastrów w Polsce została podzielona na dwie integralne części:

• Część A. Charakterystyka klastra - obszary charakterystyki badania to: sektor działania

klastra, struktura zarządzania, region zakorzenienia, typy i fazy rozwoju, struktura, projekty

zewnętrzne oraz cele działania.

• Część B. Benchmarking klastrów – zorientowany na porównanie stanu rozwoju klastrów w

różnych sferach funkcjonowania, a w konsekwencji poprawienie ich pozycji na rynku,

wyszukanie najlepiej działających klastrów w Polsce oraz pokazanie dobrych rozwiązań i

przykładów ich funkcjonowania.

Do celów badawczych wybrano 5 kluczowych obszarów benchmarkingu:

zasoby klastra,

procesy w klastrze,

wyniki klastra,

potencjał wzrostu klastra,

strategia klastra.

W ramach 5 kluczowych obszarów badacze wyodrębnili 18 obszarów szczegółowych

(podobszarów). Metoda badawcza zaproponowana przez zespół ekspertów zasadniczo odnosi

się zasobów, uwarunkowań klastra oraz jego aktywności. Wydaje się że w propozycji

48

Opis procedury badawczej zaczerpnięty z: Benchmarking klastrów w Polsce – 2010. Raport z badania, Polska

Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2010 49

Benchmarking Klastrów, cz I. Opracowanie i opis metodyki benchmarkingu klastrów w Polsce, A.

Nowakowska, Z. Przygodzki, M. Sokołowicz, J. Chądzyński, K. Matusiak, M. Klepka, Łódź 2008

metodycznej brak ważnego elementu dotyczącego kompletności łańcucha wartości w klastrze.

Większy nacisk położono na badanie klastra jako organizacji integrującej zakupy,

koordynującej sprzedaż czy jako firmy usługowej wobec klastra (klaster jako

świadczeniodawca, usług doradczych, PR). Wielu badaczy jednoznacznie podkreśla istotną

rolę łańcucha wartości na istnienie klastra. Firmy w łańcuchu wartości dbają o siebie szukając

wzajemnego wzmocnienia i ułatwień prowadzenia działalności, budowy nowych produktów

aktywizujących zasoby firm w klastrze itp. Kolejnym elementem odróżniającym to badanie

od benchmarkingu opracowanego dla ITK Grenland jest ocena nie tylko samej aktywności

klastra i czynników spajających klaster, ale również uwarunkowań lokalnych jego

działalności oraz potencjału jego uczestników.

Tabela 5 Organizacja mierników w badaniu benchmarkingowym – Benchmarking klastrów w Polsce 2010

Obszar I. Zasoby klastra

I.1. Zasoby ludzkie i

„know how” klastra

I.1.1. Łączne zatrudnienie w podmiotach funkcjonujących w klastrze (w nawiasie

skala miary: liczba)

I.1.2. Liczba osób prowadzących klaster -obsługa administracyjna klastra (liczba)

I.1.3. Liczba podmiotów uczestniczących w klastrze - przedsiębiorstwa, sektor B+R, instytucje

wsparcia (liczba)

I.1.4. Liczba zatrudnionych w działalności B+R w klastrze (liczba)

I.1.5. Odsetek zatrudnionych z wykształceniem wyższym w klastrze (udział w %)

I.1.6. Liczba wspólnie realizowanych projektów w klastrze w okresie ostatnich 2 lat (liczba)

I.2. Zasoby finansowe I.2.1. Środki finansowe na realizację wspólnych projektów w okresie ostatnich 2 lat –

współfinansowanie projektów klastrowych (wartość w zł)

I.2.2. Zewnętrzne środki finansowe pozyskane na projekty klastrowe w okresie ostatnich 2 lat

(wartość w zł)

I.2.3. Wartość inwestycji ogółem dokonanych w okresie ostatnich 2 lat w podmiotach

działających w klastrze (wartość w zł)40

I.3. Zasoby

infrastrukturalne

(rzeczowe)

I.3.1. Powierzchnia biur i sal konferencyjnych wykorzystywanych na potrzeby klastra

(wielkość w m2)

I.3.2. Powierzchnia laboratoriów dostępnych dla członków klastra (wielkość w m2)

I.3.3. Odsetek członków klastra wykorzystujących wspólną sieć wewnętrzną (udział w %)

I.3.4. Wartość dostępnej dla członków klastra infrastruktury laboratoryjnej (wartość w zł)41

Obszar II. Procesy w klastrze (skala porządkowa dla każdego podpunktu od 0 do 10)

II.1. Aktywność rynkowa II.1.1. Wspólne zaopatrzenie – wspólne zamówienia

II.1.2. Wspólne kanały dystrybucji

II.1.3. Wspólna oferta przygotowana przez klaster dla odbiorców z zewnątrz

II.1.4. Wymiana informacji rynkowych wśród członków klastra

II.2. Marketing i PR II.2.1. Wspólne działania w zakresie reklamy klastra (ulotki, foldery, reklama w mediach)

II.2.2. Wspólna działalność targowo-wystawiennicza klastra

II.2.3. Wspólne lobby wobec władz

II.2.4. Wspólne strony WWW klastra

II.2.5. System identyfikacji wizualnej klastra (m.in. wspólne logo, kolorystyka, papier

firmowy)

II.2.6. Kontakty i obecność klastra w mass mediach

II.3. Komunikacja w

klastrze

II.3.1. Regularne spotkania podmiotów w klastrze

II.3.2. Wspólne imprezy integracyjne

II.3.3. Wspólna platforma komunikacyjna (m.in. Intranet)

II.3.4. Wewnętrzna prasa (w tym newsletters)

II.4. Kreowanie wiedzy i

innowacji

II.4.1. Wspólne prace nad nowymi produktami i technologiami

II.4.2. Wspólnie wprowadzane innowacje (organizacyjne, marketingowe,w usługach)

II.4.3. Wspólne szkolenia, warsztaty, konferencje i wizyty studialne (edukacja pracowników)

II.4.4. Wspólne bazy danych

II.4.5. Wymiana wiedzy i doświadczeń (nieformalnych) między członkami klastra

II.4.6. Transfer technologii

Obszar III. Wyniki klastra

III.1. Rozwój zasobów

ludzkich

III.1.1. Przyrost zatrudnienia w podmiotach funkcjonujących w klastrze w ostatnich 2 latach

(udział w %)

III.1.2. Liczba uczestników szkoleń zorganizowanych w klastrze (na potrzeby klastra) w

ostatnich 2 latach (liczba)

III.1.3. Liczba wspólnych szkoleń organizowanych w klastrze w ostatnich 2 latach (liczba)

III.1.4. Odsetek zatrudnionych doskonalących kwalifikacje zawodowe w ostatnich

III.2. Poprawa pozycji

konkurencyjnej klastra

III.2.1. Udział sprzedaży produktów / usług klastra w rynku krajowym (udział w %)

III.2.2. Udział sprzedaży produktów / usług klastra w rynku zagranicznym (udział w %)

III.2.3. Liczba nowych uczestników klastra w ciągu ostatnich 2 lat – podmioty przyciągnięte do

klastra (liczba)

III.2.4. Liczba start-ups w klastrze (liczba)

III.3. Poprawa

innowacyjności klastra

III.3.1. Przyrost zatrudnionych (bezpośrednio) w działalności innowacyjnej w klastrze (udział

w %)

III.3.2. Liczba innowacji wprowadzonych w ostatnich 2 latach przez podmioty funkcjonujące w

ramach klastra np. nowych produktów, usług, pomysłów racjonalizatorskich, itp. (liczba)

III.3.3. Liczba innowacji objętych ochroną prawną wprowadzonych w klastrze w ostatnich 2

latach (liczba)

III.3.4. Udział wydatków na B+R w wydatkach na działalność innowacyjną w ciągu ostatnich 2

lat (udział w %)

III.3.5. Liczba wspólnych projektów realizowanych (złożonych) współfinansowanych ze

środków UE, w których uczestniczył klaster w ostatnich 2 latach (liczba)

III.3.6. Liczba wspólnych projektów badawczych międzynarodowych, finansowanych z innych

źródeł zewnętrznych niż budżet UE, w których klaster uczestniczył w ostatnich 2 latach

(liczba)

III.4.Internacjonalizacja

klastra

III.4.1. Liczba rynków zagranicznych, na których obecne są przedsiębiorstwa

III.4.2. Udział eksportu w strukturze sprzedaży produktów klastra (udział w %)

III.4.3. Liczba umów formalnych o współpracę klastra z podmiotami zagranicznymi (liczba)

III.4.4. Liczba uczestnictwa w targach, wystawach międzynarodowych, misjach handlowych

klastra w ostatnich 2 latach (liczba)

III.4.5. Liczba publikacji w języku obcym np. materiały branżowe, prasa w ostatnich 2 latach

(liczba)

Obszar IV. Potencjał wzrostu klastra (skala porządkowa dla każdego podpunktu od 0 do 10)

IV.1.Uwarunkowania

regionalne

IV.1.1. Potencjał i tradycje gospodarcze lokalnego środowiska

IV.1.2. Dostępność i mobilność pracowników wysoko wykwalifikowanych

IV.1.3. Atrakcyjność inwestycyjna regionu (uzbrojone tereny, oferty inwestycyjne,

infrastruktura komunalna)

IV.1.4. Otwartość środowiska przedsiębiorców na współpracę

IV.1.5. Dostępność do zasobów naturalnych (w tym surowców)

IV.2. Polityka władz

publicznych na rzecz

rozwoju klastra

IV.2.1. Promocja klastra przez władze publiczne

IV.2.2. Wspieranie finansowe rozwoju klastra przez władze publiczne

IV.2.3. Pomoc szkoleniowo-edukacyjna i organizacyjna dla klastra

IV.2.4. Oddziaływanie regionalnej polityki innowacyjnej (poprzez RSI) na rozwój klastra

IV.2.5. Współpraca klastra z władzami publicznymi (samorządowymi i rządowymi)

IV.2.6. Dostosowywanie zmian w systemie edukacji do potrzeb klastra

IV.3. Otoczenie

instytucjonalne

IV.3.1. Dostępność i jakość badań dla potrzeb klastra

IV.3.2. Jakość i dostępność usług doradczo-szkoleniowo-informacyjnych

IV.3.3. Gotowość i otwartość instytucji około-biznesowych i naukowo-badawczych do

współpracy

IV.3.4. Organizacja transferu technologii (w kraju i z zagranicy)

IV.3.5. Dostępność funduszy finansowych wspierających rozwój klastra (np. fundusze

pożyczkowo – poręczeniowe, venture capital, seed capital, itp.)

IV.3.6. Dostępność rynkowej infrastruktury otoczenia biznesu (m.in. banki, leasing, itp.)

IV.4. Przywództwo w

klastrze

IV.4.1. Siła i pozycja koordynatora w klastrze (m.in. w zakresie motywowania do wspólnych

przedsięwzięć, realizowania wspólnej wizji, tworzenia wspólnej strategii)

IV.4.2. Siła i pozycja innych członków klastra w animowaniu wspólnej działalności klastra

IV.4.3. Siła i pozycja klastra względem otoczenia (umiejętności pozyskania środków

finansowych, lobbowania na rzecz klastra, tworzenia „dobrej prasy”, itp.)

IV.4.4. Umiejętności koordynatora w zakresie animacji współpracy (wewnętrznej i

zewnętrznej)

Obszar V. Strategia klastra (skala porządkowa dla każdego podpunktu od 0 do 10)

V.1. Korzyści skali V.1.1. Możliwość uzyskiwania środków finansowych dla klastra

V.1.2. Zwiększenie siły przetargowej wobec dostawców

V.1.3. Koordynacja rynku nabywców

V.1.4. Możliwość lobbowania na rzecz działania klastra (branży)

V.1.5. Zwiększenie przewagi konkurencyjnej klastra

V.2. Tworzenie sieci

wiedzy i innowacji

V.2.1. Zwiększenie możliwości badań rynku

V.2.2. Rozwój kompetencji poprzez kształcenie ustawiczne (m.in. szkolenia, studia, itp.)

V.2.3. Przepływ wiedzy i dyfuzja innowacji poprzez kontakty nieformalne

V.2.4. Dyfuzja technologii w ramach klastra

V.2.5. Wspólne tworzenie rozwiązań innowacyjnych

V.2.6. Ustanowienie wspólnych standardów technicznych

V.3. Oddziaływanie na

środowisko

przedsiębiorczości

V.3.1. Poprawa międzynarodowej konkurencyjności klastra

V.3.2. Przyciągnięcie, pozyskanie nowych kooperantów (krajowych i zagranicznych)

V.3.3. Przyciąganie nowych „talentów” (ekspertów, specjalistów, itp.) do regionu

V.3.4. Wzrost znaczenia rynkowego marki klastra i marki regionu

V.3.5. Wzrost pozycji klastra jako partnera wobec otoczenia (np. wobec władz publicznych,

wobec instytucji otoczenia rynkowego)

Źródło: Benchmarking klastrów w Polsce – 2010. Raport z badania, Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa 2010

Kolejnym etapem badania benchmarkingowego klastrów było wskazanie przez grono

ekspertów najlepszych praktyk w kluczowych obszarach warunkujących efektywność ich

funkcjonowania. Dobre praktyki zostały zidentyfikowane w obszarach50

:

1. Rozwój zasobów ludzkich

2. Finansowanie działania klastra

3. Tworzenie infrastruktury klastra

4. Aktywność rynkowa klastra

5. Marketing i PR klastra

6. Komunikacja (wymiana informacji) w klastrze

7. Kreowanie wiedzy i innowacji w klastrze

8. Uwarunkowania regionalne rozwoju klastra

9. Polityka władz publicznych na rzecz rozwoju klastra

10. Otoczenie instytucjonalne klastra

11. Przywództwo w klastrze

12. Podejście do działań strategicznych i rozwojowych.

50

Benchmarking klastrów w Polsce – 2010. Raport z badania, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,

Warszawa 2010

Proces wyboru najlepszych praktyk obejmował:

• I etap – badacze wyselekcjonowani 5 klastrów, które osiągnęły najlepsze wyniki ilościowe.

• II etap – badacze zweryfikowali klastry wybrane w I etapie.

• III etap - Konsultanci ocenili wybrane klastry wraz z obszarami dobrych praktyk i dokonali

ostatecznego wyboru najlepszych praktyk.

Badacze przyjęli następujące kryteria zastosowane do wyboru najlepszych praktyk:

• Systemowość i trwałość rozwiązań zastosowanych w klastrze

• Innowacyjność (nowatorstwo) zastosowanego rozwiązania

• Efektywność (skuteczność) zastosowanego rozwiązania

• Możliwość zaaplikowania (wykorzystania) rozwiązania przez

inny klaster51

D Inicjatywa Komisji Europejskiej – Model Doskonałości Biznesu

„Modelu Doskonałości Biznesu” wykorzystany jest przy opracowaniu studiów przypadku i

dostarcza modelowych rozwiązań podobnym organizacjom działającym w przestrzeni

europejskiej. Opiera się na metodologii procesu benchmarkingu. „Modelu Doskonałości

Biznesu” składa się z następujących etapów52

:

A. Kontekst, przyczyny wprowadzenia zmian;

B. Kluczowe obszary sukcesu – wskazanie również na zagrożenia i

wyzwania;

C. Rezultaty - określenie uzyskanych wyników;

D. Wnioski.

ETAP A

A1 – kontekst, który dostarcza informacji o badanej organizacji, takich jak: sektor

działalności, rozwój rynku, pozycja i rozwój organizacji, obrót, liczba zatrudnienia itp.

Główne elementy uwagi to: organizacja oraz sektor działalności i charakterystyka rynku

(otoczenia);

A2 – konieczność wprowadzania zmian; w tym etapie określa się podłoże i przyczyny

wprowadzenia zmian53

,

A3 – cele zarządzania jakością, których analiza może być bardzo szeroka54

. Uwaga skupia się

w tym miejscu na opisie celów oraz określenia ich związku z opisem sytuacji wyjściowej.

ETAP B

W etapie drugim B określane są kluczowe elementy sukcesu firmy, uwzględniając ich

historyczne znaczenie dla organizacji oraz potencjalne zagrożenia/wyzwania, które analizuje

się w podziale na 4 kategorie:

51

Benchmarking klastrów w Polsce – 2010. Raport z badania, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,

Warszawa 2010 52

Op.cit. J.Kuczewska, Europejska procedura benchmarkingu. Programy i działania, Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa 2007. na podstawie : T.W.Hardjono, S. ten Have, W.D.ten Have, The European

Way to Excellence. How 35 European manufacturing, public and service organisations make use of quality

management, European Commission, DG-III Industry, Brussels, 1996 53

Na przykład: słaba pozycja konkurencyjna, potrzeba redukcji kosztów, poprawa wydajności, zagrożenie ze

strony nowych konkurentów czy pogarszające się zadowolenie klienta. 54

Na przykład: przetrwanie, doganianie, reorganizacja, zmiana kulturowa, lub bardzo specyficzna, np.:

wprowadzenie w ciągu 5 lat certyfikatu jakości serii ISO, redukcja kosztów o 15%.

B1 – Przywództwo: określenie roli kadry zarządzającej, określenia roli zarządzania na

szczeblu niższym, relacje pomiędzy kadrą zarządzającą wyższego i niższego szczebla oraz

przywództwo i kultura organizacyjna w przeszłości i obecnie;

B2 – Procesy/działania: ocena czterech najważniejszych procesów, takich jak: polityki i

strategii organizacji, zarządzania zasobami ludzkimi, zarządzania zasobami i

procesy/działania biznesowe; określenie zależności i wpływu poszczególnych działań, rozwój

polityki, określenie reguł i procedur, ustalenie celów wdrażania zmian oraz monitoring;

B3 – Struktura organizacyjna: określenie struktury organizacyjnej, jej poziomów i

hierarchii; określenie wertykalnych i horyzontalnych powiązań oraz określenie relacji

pomiędzy strukturą organizacyjną a strukturą otoczenia;

B4 – Techniki i modele: określenie techniki i modeli wykorzystywanych w zarządzaniu

jakością oraz ustalenie ich efektów i implikacji;

B5 – Wdrażanie i zarządzanie zmianą: określenie aspektów implementacji; określenie

sposobu zarządzania zmianą, rozwój polityki oraz określenie tzw. miękkich wskaźników,

takich jak kultura czy wizerunek.

ETAP C

W etapie trzecim C określane są rezultaty oraz relacje pomiędzy rezultatami a zarządzaniem

jakością55

. Określanie rezultatów oraz relacji między nimi dokonywane jest na dwóch

poziomach:

C1 – określanie rezultatów ilościowych;

C2 – określanie rezultatów jakościowych.

ETAP D

W etapie czwartym D określane są wnioski z przeprowadzenia procesu benchmarkingu.

Dokonywana jest:

D1 – pozytywna i negatywna ocena zdobytej umiejętności,

D2 – ocena czynników krytycznych.”

Procedura Modelu Doskonałości Biznesu może być szczególnie przydatna dla poprawy

działań realizowanych w klastrze. Procedura ta może być samodzielnie stosowana przez

koordynatora klastra.

55

Rezultaty działania dotyczą głównie obszarów: wyników biznesu satysfakcji klienta, , satysfakcji

pracowników oraz wpływu na społeczeństwo, poprawa jakości usług, oszczędności, skrócenie cyklu produkcji,

poprawa identyfikacji potrzeb klienta, poprawa kondycji finansowej, zmiana mentalności, uzyskane certyfikaty,

uzyskane nagrody, lepsza komunikacja, lepszy produkt, wzrost sprzedaży, przywództwo rynkowe, lepsze

zrozumienie działania organizacji, zmiany sposobów zarządzania

2.2.4 Ustalenie metodologii badania benchmarkingowego klastrów województwa

opolskiego

Jedną z ważnych metod wykorzystywanych przez organizację w celu poprawy swojego

funkcjonowania jest metoda benchmarkingu. Pozwala ona zobaczyć stan w jakim jest

organizacja w świetle doświadczeń innych podmiotów, najlepiej takich, które odnoszą w

danej dziedzinie sukcesy, stąd hasło „równaj do najlepszych”. Porównanie takie prowadzi do

refleksji i odpowiedzi na pytanie jak działają podmioty podobne, jakie praktyki stosują i które

z nich mogą zostać adoptowane na gruncie lokalnym.

Przyjęta metodyka badań benchmarkingu klastrów i inicjatyw klastrowych została oparta na

dotychczasowych doświadczeniach badawczych, w tym zakresie, a opisanych w rozdziale

2.2.3.

Koncepcja badania benchmarkingowego klastrów i inicjatyw klastrowych zlokalizowanych w

województwie opolskim wymaga uwzględnienia specyfiki podmiotów badania. Ze wstępnych

analiz oraz po przestudiowaniu wyników badań prowadzonych w projekcie, którego częścią

jest ten raport, stwierdzono, że w obszarze badawczym (teren województwa opolskiego)

trudno odnaleźć jest wzorcowe struktury klastrowe będące kluczowym elementem badania

benchmarkingowego. W województwie opolskim spotykamy najczęściej w inicjatywy

klastrowe lub bardzo wczesnymi struktury klastrowe, które nie wypracowały jeszcze

rozwiniętej sieci współpracy. Zachowanie zatem benchmarkingowej zasady „równaj do

najlepszych” jest praktycznie nie do spełnienia prowadząc benchmarking wyłącznie w

oparciu o lokalne klastry i inicjatywy klastrowe. Zgodnie z przyjętymi celami prowadzonego

badania procedura badawcza ma doprowadzić do ustalenia syntetycznej informacji

prezentującej najlepsze praktyki stosowane przez wybrane klastry w Polsce i przez wybrane

klastry zagraniczne. Ograniczenia wynikające ze specyfiki inicjatyw klastrowych w

województwie opolskim o których mowa była wcześniej skutkują konicznością przyjęcia

specyficznej metody prowadzenia badania.

Jak napisano w rozdziale 2.1. naczelną zasadą prowadzenia badań o charakterze

porównawczym, a takim badaniem jest benchmarking jest utrzymanie porównywalności

podmiotów podlegających analizie. Zasada porównywalności obowiązuje w całej gamie

metod porównawczych. Zachowanie zatem zasady porównywalności wymaga wykorzystania

do porównań klastrów z tej samej lub podobnej branży. Oczywiście występują takie obszary

aktywności firm, które można porównywać z innymi branżami, występują jednak i takie

dziedziny, które trudno jest porównać w perspektywie międzybranżowej, np. aktywność

reklamowa (branża spożywcza będzie wymagała innej drogi rozwoju niż klaster chemiczny

czy klaster ekoenergetyczny), uczestnictwo reprezentantów całego procesu łańcucha wartości

(zawsze będzie to nieco inny układ podmiotów ze względu na konstrukcję produktu,

złożoność procesu produkcyjnego czy usługi, inaczej zatem będzie działał klaster przemysłu

elektroniki użytkowej we Wrocławiu, a inaczej klaster turystyczny czy metalowy), orientacja

na PR i lobbing (to działanie wymaga zupełnie innego podejścia z perspektywy klastra

spożywczego, a innego w obszarze energetyki odnawialnej) itp. Oznacza to konieczność

podjęcia poszukiwania porównywalnych organizacji na potrzeby realizacji założonych celów.

Niestety w obszarze województwa opolskiego nie występuje kilka klastrów tej samej branży,

dodatkowo inicjatywy klastrowe często nie wykazują żadnej widocznej zewnętrznie

aktywności. Sytuacja taka rodzi potrzebę wyjścia z perspektywy tylko lokalnej i podjęcie

próby poszukiwania najlepszych praktyk w perspektywie krajowej i zagranicznej ze

szczególnym naciskiem położonym na reprezentację branżową.

Kolejnym uwarunkowaniem kształtującym prowadzone badanie są wyniki uzyskane w

badaniu klastrów w Polsce56

oraz wnioski jakie na ich podstawie wyprowadzono. W

badaniach tych jednoznacznie wykazano, że najmniejsza wartość benchmarku oraz wartość

średnia została odnotowana w obszarze dotyczącym wyników klastra. W praktyce oznacza to,

że Polskie klastry wykazują bardzo niską aktywność w obszarach, które decydują, o tym czy

klaster jest czy go nie ma. Bowiem to rzeczywista współpraca podmiotów decyduje, o tym

czy możemy mówić o klastrze, czy nie. Sama bowiem ilość podmiotów nawet ich zebranie

pod wspólnym „szyldem” nie stanowi o tym czy pomiędzy tymi podmiotami występuje i czy

wystąpi twórcza współpraca. Z badań tych wynika, że … działania podejmowane przez

klastry oraz zasoby, którymi dysponują nie zawsze przekładają się na poprawę ich wyników.

Członkostwo w klastrze nie prowadzi do poprawy pozycji konkurencyjnej firm, sprzyja

natomiast (choć w ograniczonym zakresie) poprawie innowacyjności. Nominalne wyniki, jakie

odniosły klastry w tym obszarze są niskie, ale warto zauważyć, że przewyższają średnie wyniki

charakteryzujące polskie przedsiębiorstwa57

. Należy jednak zauważyć, że klastry są

powoływane przez liczące się firmy w ważnych branżach, co wprost przekłada się na to, że

związki tych firm będą wykazywały lepsze wyniki od średnich. Badacze stwierdzają, że w

tym kontekście można więc zaryzykować stwierdzenie, że obecność firm w klastrze prowadzi

do poprawy ich innowacyjności, choć w małym stopniu. Mimo, iż 1/3 badanych klastrów

działa w wysoce innowacyjnych branżach, jedynie w niewielkim zakresie są przez nie

podejmowane działania związane z obejmowaniem ochroną prawną innowacji

56

Benchmarking klastrów w Polsce – 2010. Raport z badania, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,

Warszawa 2010. 57

Ibidem

wprowadzonych w klastrze. Członkowie klastra przeznaczają niewielkie środki na badania i

rozwój. Jest to szczególnie istotna sprawa biorąc pod uwagę rosnące znaczenie

innowacyjności w polityce gospodarczej państwa58

. Różne są tego przyczyny ale zasadniczą

jest chyba brak tradycji współpracy z instytucjami B+R, biurokracja, trudności rozliczeń, czas

trwania badań, wątpliwe efekty. Podmioty uczestniczące w klastrach pomimo

podejmowanych szczątkowych działań …w zakresie wspólnej oferty, dystrybucji czy jednego

sztandarowego produktu klastra – w ograniczonym stopniu wpływają na poprawę pozycji

konkurencyjnej. Nawet wspólne działania w zakresie marketingu mają na celu raczej

promować klaster niż bezpośrednio wpływać na poprawę sytuacji jego członków. Zatem

niskie wyniki z zakresu poprawy pozycji konkurencyjnej są efektem niewielkiej liczby

inicjatyw podejmowanych w tym zakresie. Przyciąganie nowych uczestników do klastra jest

ograniczone. Główny wpływ ma na to niskie poczucie korzyści przez obecnych i potencjalnych

członków klastra. Deklarowane korzyści dotyczą bardziej współpracy czy rozwoju zasobów

ludzkich niż poprawy wyników przedsiębiorstw. W tej sytuacji trwałość, przynajmniej

niektórych struktur klastrowych, może być zagrożona59

.

W badaniach tych zauważono bardzo ważną kwestię ..wycofywania się uczestników z klastra,

gdy przekonali się oni, że uzyskanie wymiernych korzyści wymaga własnego wkładu

(czasowego i finansowego). Głównym czynnikiem motywującym, zwiększającym siłę

przyciągania nowych członków, byłaby poprawa pozycji konkurencyjnej obecnych

uczestników klastra. … Najważniejszym czynnikiem budującym potencjał polskich klastrów są

aktywni koordynatorzy, którzy stawiają sobie za cel zwiększenie przewagi konkurencyjnej

klastrów (uczestników klastra60

). W badaniu prowadzonym na rzecz IKT Grenland jednym z

ważnych obszarów badania było zaangażowanie finansowe uczestników klastra w

funkcjonowanie klastra.

Wyniki tych badań, potwierdzają wyniki badań literaturowych (przeprowadzonych w

rozdziale 3) wskazujących na to, że podstawową siłą łączącą podmioty klastra są zauważalne

mierzalne korzyści, czyli wzrost sprzedaży, poprawa wizerunku, poprawa pozycji

konkurencyjnej, poprawa wiedzy pracowników która przekłada się ostatecznie na wyniki

uzyskiwane przez uczestników klastra itp. Jeżeli tego „kleju” nie ma to prędzej czy później

dojdzie do rozpadu klastra. Co to oznacza dla prowadzonych badań? Po pierwsze badanie

zasobów klastra jest bardzo ważne jednak jak się okazuje, na podstawie przytoczonych badań,

nie zawsze decyduje to wynikach uzyskiwanych przez podmioty uczestniczące w klastrze. Po

drugie badania te wskazują, że bardzo ważnym wynikiem aktywności badawczej

58

Ibidem 59

Ibidem 60

Ibidem

benchmarkingu klastrów powinno być poszukiwanie dobrych praktyk w zakresie korzyści

jakie może przynieść uczestnictwo w klastrze. Pozostałe elementy, czyli odpowiedź jak

realizować te ujawnione korzyści są wtórne wobec samego pomysłu na korzyści klastra. Za

sukces klastra należy zatem uznać jego wysoką aktywność w zakresie realizacji założonych

celów, a przede wszystkim aktywizację współpracy i wzrost interakcji w klastrze i co chyba

najistotniejsze przynoszenie realnych korzyści uczestnikom klastra. Najważniejszym

wynikiem przeprowadzonego badania jest wskazanie aktywności podejmowanych przez

podobne klastry działające w Polsce i zagranicą? Ale co istotniejsze próbowano wskazać te

obszary ich aktywności, które są rdzenną siłą integrującą podmioty w klastrze.

W przytaczanym badaniu klastrów w Polsce-2010 rekomenduje się prowadzenie badań

benchmarkingowych klastrów w oparciu o zmniejszoną liczbę badanych wskaźników

(badanie opierało się na 85 wskaźnikach). 61

Oznacza to, że ze względu na praktyczną

przydatność badania ilość przestrzeni podlegających porównaniu powinna zostać ograniczona

podobnie jak ilość mierników opisujących wyselekcjonowane obszary podlegające ocenie

benchmarkingowej klastrów.

Z drugiej strony wprowadzenie zasady praktycznej przydatności może spowodować, że

zastosowane mierniki, mogą posłużyć do opomiarowania celów stawianych klastrom, tak w

planowaniu ich działalności jak i w rozliczaniu koordynatora klastra z jego aktywności

(kontrola). Sam jednak dobór odpowiednich wskaźników może zostać uznany za dobry i

wystarczająco szeroki obszar dla odrębnych badańbadań. Zastosowanie nawet uproszczonej

sprawozdawczości, opartej na takich miernikach, z aktywności klastra na potrzeby np.

konkursów lokalnych może być dobrym stymulatorem ich aktywności.

Przedstawione wyżej uwarunkowania prowadzonego badania benchmarkingowego w tym

również uwarunkowania budżetowe i krótki czas realizacji zmuszają do zaproponowania

metody opartej na wtórnych źródłach informacji o klastrach i inicjatywach klastrowych, które

mogą stać się inspiracją do dalszych badań benchmarkingowych opartych na źródłach

pierwotnych. Prowadzenie badania klastrów, opartego na źródłach pierwotnych, w

poszczególnych branżach w kraju i zagranicą wymaga badań ankietowych oraz często

wyjazdów studialnych w celu lepszego rozpoznania badanego zjawiska. Jak wykazano

wcześniej przy braku bazy porównawczej w województwie opolskim badania muszą mieć,

choć ograniczony, zakres krajowy i zagraniczny. Uwarunkowania te ograniczają zakres

prowadzonych badań porównawczych do tych obszarów, o których możliwe jest pozyskanie

wiedzy ze źródeł wtórnych oraz jednocześnie najbardziej istotnych dla rozwoju klastra. Dane

do badania benchmarkingowego zostały pozyskane głównie w drodze badań wtórnych oraz z

61

Ibidem s.208

wykorzystaniem internetu. Oznacza to, że w selekcji klastrów uwzględnianych w badaniach,

poza klastrami i inicjatywami klastrowymi z województwa opolskiego, brano pod uwagę:

informacje o klastrach dostępne na ich stronach internetowych i innych dostępnych publicznie

źródłach (opis i materiały źródłowe), aktywność podejmowaną przez klaster oraz ich

intensywności, aktualność informacji o klastrze, liczbę podmiotów uczestniczących w

powiązaniu. Wykaz klastrów poddanych wstępnej analizie prezentuje tabela nr 6.

W chwili obecnej ważnym problemem w perspektywie lokalnej jest wskazanie potencjalnych

obszarów aktywności klastrów, nie jest to jednak działanie sensu stricte benchmarkingowe

jednak ważne z punktu widzenia potencjału regionu i rozmieszczenia zasobów

przeznaczonych na rozwój struktur sieciowych. Badanie to ma charakter analizy

porównawczej, które w pewnym szerokim sensie spełnia jest elementem badań

benchmarkingowych. Na podstawie przeprowadzonych wcześniej badań potencjału regionu,

oczekiwań ekspertów, potencjału przemysłu, potencjału ludzkiego, analiz SWOT

poszczególnych branż przeprowadzono badania porównawcze odpowiadające na pytanie:

jakie branże mają największy potencjał tworzenia powiązań sieciowych? Informacja ta może

pomóc przy podejmowaniu decyzji o wspieraniu poszczególnych inicjatyw klastrowych przez

instytucje samorządowe.

Badanie klastrów w województwie opolskim oparte na metodzie benchmarkingu zostało

podzielone na dwa etapy:

Część pierwsza badania benchmarkingowego obejmuje analizę uwarunkowań lokalnych

oraz wsparcia udzielanego klastrom przez władze lokalne. Ta część badania opiera sią na

wynikach wcześniej przeprowadzonych badań w ramach projektu. W badaniach tych badano

uwarunkowania obejmujące potencjał ludzki i przemysłowy regiony, potencjał zasobów

naturalnych, wsparcie otoczenia biznesu, sfery B+R oraz władz lokalnych. Rozważania te

prowadzone są w ramach rozdziału 4. Dalsza prezentacja tej części część badania prowadzona

jest w rozdziale 5.1. i 5.2. W rozdziałach tych dokonano syntezy pozyskanych danych ich

systematyzacji i porówania potencjału rozwoju zidentyfikowanych klastrów i inicjatyw

klastrowych w województwie opolskim. Część pierwsza badania została przeprowadzona wg

klucza 9 klastrów i inicjatyw klastrowych podjętych w województwie opolskim.

1 Klaster Drzewny

2 Klaster Turystyczny

3 Klaster Chemiczny - Zielona Chemia

4 Klaster Ekoenergia Opolszczyny

5 Klaster Przetwórstwa Spożywczego

6 Klaster Termomax

7 Klaster Medyczny

8 Klaster OpInfo

9 Klaster Doradczo-Szkoleniowy

O pozostałych klastrach czyli o : Śląski Klaster Przedsiębiorstw Dorzecza Górnej i Środkowej

Odry, Wielobranżowy Klaster Rzemieślniczy – „Opolski E-Rzemieślnik”, Klaster

rekreacyjno-ruchowy niewiele wiadomo, nie odnaleziono żadnych informacji o ich bieżącej

działalności.

W ramach prowadzonego badania w rozdziale 4.1, który został poświęcony polityce

klastrowej i współpracy biznesu ze sferą B+R, zaprezentowano dobre praktyki stosowane w

tym zakresie.

Część druga badania obejmuje – prezentację specyfiki klastra/inicjatywy klastrowej, na

który składa się, sektor działania klastra, struktura organizacyjna, struktura uczestników

klastra, faza rozwoju, cele działalności oraz aktywność klastra. W celach informacyjnych

zaprezentowano również strukturę klastrów działających w Polsce w tej samej branży. W tej

części badania wskazano na dobre praktyki stosowane przez krajowe i zagraniczne klastry.

Dobre praktyki podzielono na dwa obszary. Pierwszy obszar obejmuje dobre praktyki

stosowane przez klastry niezależnie od branży. Drugi obszar obejmuje dobre praktyki

specyficzne dla określonych branż, zapewniono tym samym porównywalność branżową. Ta

część badania jest przedmiotem rozdziałów 5.3-5.15.

W celu ustalenia dobrych praktyk stosowanych w klastrach polskich i zagranicznych

przeprowadzono przegląd ich aktywności w oparciu o materiał prezentowany na stronach

internetowych (badane strony zawiera tabela 6.). Na podstawie tych badań w rozdziale 5.3

wskazano najczęściej stosowane rozwiązania przez klastry obszarze:

-finansowania działalności klastrów,

-wizerunku, promocji marketingu,

-rozwoju zasobów ludzkich i transfer wiedzy,

-rozwoju inicjatywy klastrowej, organizacji oraz strategii,

-korzyści uczestników klastra ze szczególnym naciskiem położonym na korzyści pieniężne.

Ze względu na specyfikę branżową klastrów po przeprowadzeniu oceny wyników klastrów

zaprezentowano zidentyfikowane i wykorzystywane w nich dobre praktyki. Ocena wyników

klastrów oparta była na ocenie aktywności klastra oraz ilości podmiotów skupionych w

powiązaniu. Dobre praktyki zostały określone dla sześciu wiodących inicjatyw klastrowych.

Dobre praktyki dla branż zostały zaprezentowane w rozdziałach 5.4-5.9. Pozostałe inicjatywy

klastrowe wymagają opracowania case study, wyprowadzenia w oparciu o te badania modelu

biznesowego oraz strategii.

Zaproponowana metoda jest obarczona wieloma niedoskonałościami, jednak specyficzne

uwarunkowania rozwoju klastrów w województwie opolskim zmuszają do przyjęcia takiej

formuły badawczej, w której na pierwszy plan wysunięto możliwość wyłonienia klastrów z

istniejących inicjatyw klastrowych oraz zaprezentowano dobre praktyki stosowane w

klastrach działających w określonych branżach w Polsce i za granicą. Podejście takie

pozwoliło ostatecznie doprowadzić do realizacji postawionego celu raportu.

Tabela 6 Zestawienie podmiotów poddanych analizie benchmarkingowej

Lp. Nazwa Klastry Zagraniczne Główne Krajowe Klastry Branżowe

1 Wielobranżowy Klaster Rzemieślniczy –

„Opolski E-Rzemieślnik”62

Regionalna Izba Rzemiosła

63 Grono Targowe Kielce – Izba Gospodarcza

64

Klaster budowlany-Izba65

2 Inicjatywa klastrowa branży drzewnej –

Śląski Klaster Drzewny66

The Slovenian Wood Industry Cluster

67

Bau.Energie.Umwelt Cluster Niederösterreich

68

FH Kärnten69

Holzbaulehrstuhl (Universität Innsbruck)70

Holztechnikum Kuchl71

Holzcluster Salzburg72

Holzcluster Steiermark GmbH73

Institut für Holzforschung (BOKU Wien)74

Mag. Kollar GmbH75

Klaster Meblarski88

Stowarzyszenie Klaster Meble-Elbląg89

Lubawski Klaster Meblowy90

Północno-Wschodni Innowacyjny Klaster Drzewny91

Stowarzyszenie Lubelskie Drewno – Regionalny Klaster w Lublinie

92

Klaster Drzewno-Meblarski93

62

e-rzemieslnik.pl/wydarzenia 63

www.ozs.si 64

www.gronotargowe.pl 65

www.siph.com.pl 66

www.igsilesia.pl/# 67

grozd.sloles.com/en/index.php 68

www.bauenergieumwelt.at/ecoplus/cluster/beuc/ 69

www.fh-kaernten.at/ 70

www.uibk.ac.at/holzbau/ 71

www.holztechnikum.at/ 72

www.holzcluster.at/html/start/index.html 73

www.holzcluster-steiermark.at/desktopdefault.aspx 74

www.map.boku.ac.at/holzforschung.html 75

www.kollar.info/

Möbel- und Holzbau-Cluster Oberösterreich76

Standortagentur Tirol77

Cluster Forst und Holz in Bayern78

Cluster Forst & Holz Rheinland-Pfalz79

Clusterinitiative Forst und Holz Baden-Württemberg

80

Cluster Holz & Technik (TIS innovation park)81

Landesberufsschule Ch. J. Tschuggmall82

LVH Bildung & Service GmbH83

Unternehmerverband Südtirol84

Architektur, Holz und Bau (Berner Fachhochschule)

85

Graubünden Holz86

Scottish Forest and Timber Technologies87

3 Inicjatywa klastrowa w obszarze turystyki

– „Kraina Mlekiem i Miodem Płynąca”94

Enjoy Bornholm

95 Północno-Wschodni Innowacyjny Klaster Turystyczny

88

www.warp.pl 89

www.meble-elblag.eu 90

www.cech.lubawa.pl 91

www.park.suwalki.pl 92

www.lubelskiedrewno.pl 93

www.drewno.rsi.org.pl 76

www.holz-cluster.at/ 77

www.zukunftsstiftung.at/page.cfm?vpath=index 78

www.cluster-forstholzbayern.de/ 79

www.holzbau-cluster.de/home/index.htm 80

www.cluster-forstholz-bw.de/ 81

www.tis.bz.it/bereiche/alpine-technologien/holz-technik/ 82

www.tschuggmall.berufsschule.it/ 83

www.lvh.it/ 84

www.mondoimprese.info/ 85

www.ahb.bfh.ch/ahb/de/home 86

www.graubuendenholz.ch/ 87

www.forestryscotland.com/

Innowacyjny Klaster Turystyki Górskiej w Norwegii

„Kryształ Europy”96

Klaster Restauratorów i Hotelarzy

Lokalna Organizacja Turystyczna „Kraina Lassowych Wąwozów”

97

Klaster Turystyki i Rozwoju Regionalnego „Słooca Regionu”

98

4 Inicjatywa klastrowa w obszarze

przemysłu chemicznego – „Innowacyjna

Chemia”99

North East Process Industry Cluster100

ChemSite101

Kokkola Region Centre of Expertise102

Pomorski Klaster BioEkoChemiczny103

Bydgoski Klaster Chemiczny104

Zachodniopomorski Klaster Chemiczny „Zielona Chemia”

105

5 Inicjatywa klastrowa w obszarze energii

odnawialnych – „Ekoenergia

Opolszczyzny”106

Sardegna Ricerche107

CLEO-Cluster Erneuerbare Energien Odenwald ist eine Runde weite

108r

Stowarzyszenie Clusters Erneuerbare Energien Hamburg

109

W dniu 29 Września 2010 przedstawicieli

biznesu i nauki założył z 57 członków

CEESA – Cluster für erneuerbare Energien

Dolnośląskiego Klastra Energii Odnawialnej118

Bałtycki Klaster Ekoenergetyczny119

Małopolsko-Podkarpacki Klaster Czystej Energii120

Wielkopolski Klaster Energii Odnawialnej121

Nadwiślaoski Klaster Energii Odnawialnej122

Dolnośląski Klaster Ekkoenergetyczny EEI123

Klaster Bioenergia dla Regionu124

Klaster Energetyczny125

94

www.stodola.e-kolot.pl/index 95

www.enjoybornholm.dk/ 96

www.park.suwalki.pl 97

www.kraina.pl 98

www.slonceregionu.pl 99

Brak informacji dostępnych publicznie, klaster mało aktywny po roku 2009 100

www.nepic.co.uk 101

www.chemsite.de/en/chemsite/angebot.php?navid=2 102

www.ketek.fi 103

www.biobaltica.pl 104

www.klaster.bydgoszcz.pl 105

www.chemia.rsi.org.pl 106

www.ekoenergiaopolszczyzny.pl 107

www.sardegnaricerche.it 108

www.odenwald-cleo.de/ 109

www.erneuerbare-energien-hamburg.de/

Sachsen-Anhalt 110

Erneuerbare Energien Tirol 111

Observ’ER112

Kompetenznetzwerk Dezentrale Energietechnologien

113

ECO WORLD STYRIA Umwelttechnik-Netzwerkbetriebs GmbH

114

Envirocluster, UK CEED, Eco Innovation Centre

Peterscourt115

,

Energycluster 116

Ökoenergie-Clusters117

Mazowiecki Sojusz Energetyczny126

Lubelski Klaster Ekoenergetyczny127

Klaster technologii Energooszczędnych Euro-Centrum

128

6 Opolski Klaster Przetwórstwa

Spożywczego „Zielona Dolina” Der Lebensmittel-Cluster Oberösterreich

129

Lebensmittel Cluster Niederösterreich130

Agricultural and food district of Marsica131

ŁódzkoMazowiecki Klaster OwocowoWarzywny

133

Klaster Mleczarski134

118

www.dkeo.pl/ 119

www.imp.gda.pl/projekty/bkee/struktura/ 120

www.klaster.agh.edu.pl 121

www.wielkopolskieklastry.pl/klaster-energii odnawialnej 122

www.klasteroze.pl 123

www.cedres.pl 124

www.bioenergiadlaregionu.eu 125

www.klaster-energetyczny.pl 110

www.ceesa-org.de/ 111

www.standort-tirol.at/page.cfm?vpath=cluster/erneuerbare_energien_tirol 112

www.energies-renouvelables.org 113

www.deenet.org/ 114

www.eco.at 115

www.envirocluster.net 116

www.energycluster.it 117

www.oec.at 126

www.mse.mazowsze.pl 127

www.fundacja.lublin.pl 128

www.euro-centrum.com.pl 129

www.lebensmittelcluster.at/startseite/lebensmittel_cluster.html 130

www.ecoplus.at/en/ecoplus/cluster/food/about-us

Gourmet Bornholm 132

Stowarzyszenie Klaster Spożywczy „Naturalnie z Podlasia”

135

Klaster „Dolina Ekologicznej Żywności”136

Klaster Nutribiomed137

Lubuski szlak wina i miodu138

Klaster Bioprodukt

Klaster Browarów Regionalnych

Klaster Żywnośd Z Pomorza 7 Inicjatywa klastrowa w obszarze

budownictwa energooszczędnego –

Klaster „Termomax”139

Green Building Cluster of Lower Austria140

Luxembourg EcoInnovation Cluster141

Slovenski Gradbeni Grozd142

Gdaoski Klaster Budowlany143

Side-Cluster144

Budownictwo Polski Centralnej 145

Klaster Innowacji Budowlanych 146

Klaster Zrównoważona Infrastruktura147

8 Opolski Klaster Informatyczny – OPINFO Karlstad IT Cluster (SE)

148

Mobile Communication Cluster149

TIMES Cluster150

ICT Pomorze Zachodnie 154

Pomorski Klaster ICT 155

ICT Pomerania Klaster 156

131

www.pattoterritorialemarsica.it/ 133

www.sig.skierniewice.com.pl 134

www.uwm.edu.pl 132

www.gourmetbornholm.com/ 135

www.naturalniezpodlasia.pl 136

www.ekolubelszczyzna.pl 137

www.nutribiomed.pl 138

www.winiarze.zgora.pl 139

www.termomax.pl 140

www.ecoplus.at/en/ecoplus/cluster/green-building 141

www.ecoinnovationcluster.lu/ 142

www.sgg.si/index.php?Obmocje=Predstavitev 143

gkb.idhost.pl/ 144

www.side-cluster.pl 145

centruminnowacji.org/klaster 146

www.klasterbudowlany.eu 147

www.zrownowazonainfrastruktura.pl 148

www.compare.se 149

www.mobileregionkarlsruhe.de 150

www.cyberforum.de

Karlsruhe IT-Security Initiative151

Lyon Games – Digital Entertainment (F)152

IT cluster 153

ICT COPERNICUS157

Klaster Informatyczny Trident Sp ZOO

Małopolski Klaster Technologii Informacyjnych158

Klaster Multimediów i Systemów Informacyjnych159

Mazowiecki Klaster Technologii Informacyjnych i Komunikacyjnych ICT

160

Alternatywny Klaster Informatyczny

Mazowiecki Klaster IT161

Podkarpacki Klaster Informatyczny162

Klaster Iteligence Technology

9 Klaster podmiotów z branży szkoleniowej

i doradczej – „Konsorcjum Człowiek” Learning light

163 EduKlaster – Nowe Media w Edukacji

164

10 Opolski Klaster Medyczny Medicen Paris Region165

MedCluster166

Źródło: Opracowanie własne

154

www.klaster.it 155

www.pomorski-klaster-ict.pl 156

www.ictpomerania.pl 151

www.ka-it-si.de 152

http://www.aderly.com/lyon/contents/industrie-jeu-video-game-france/digital-entertainment-video-game-industry-france-europe.jsp?lang=2 153

www.itcluster.cz/ 157

www.ictcopernicus.pl 158

www.klaster.krakow.pl 159

www.multiklaster.pl 160

www.klasterict.pl 161

www.klaster-it.pl 162

www.informatykapodkarpacka.pl 163

www.learninglight.com/show/1 164

www.eduklaster.pl 165

www.medicen.org/ 166

www.MedCluster.pl

3. Klastry

3.1 Klastry – idea

Pierwszym etapem prowadzonych badań jest określenie podmiotu badań. W tym celu

dokonano przeglądu różnych koncepcji klastrów i inicjatyw klastrowych oraz określono

pojęcie klastra i inicjatywy klastrowej. W tej części opracowania wskazano czynniki, które

decydują o powodzeniu działań zmierzających do powstania klastrów oraz trwałości jego

wewnętrznych powiązań. Znajomość tych czynników pozwoli na ustalenie przestrzeni

porównań dokonywanych w części benchmarkingowej klastrów. Dalej prowadzić to będzie

do określenia najlepszych praktyk jakie można zastosować przy inspirowaniu, budowie i

rozwoju klastrów.

Termin klaster, wywodzi się z angielskiego i pochodzi od słowa cluster, czyli „grono”, „kiść”.

Pojęciem tym określa się grupy współpracujących przedsiębiorstw (w tym konkurujących ze

sobą), które są wyspecjalizowane, a ich działania opierają się na współpracy. Ważnymi

uczestnikami klastra są podmioty naukowo-badawcze, które zapewniają ułatwienia w dyfuzji

technologii ze sfery badawczo-naukowej do przemysłu.

Jednym z głównych propagatorów idei klastrów jest M.Porter. Zaproponował on definicję

klastra, według której klaster to: „geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm,

wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w

pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (uniwersytetami, jednostkami

branżowymi, normalizacjami) w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą,

ale również współpracujących167

”.

Przytoczony termin koncentruje się na uczestnikach klastrów, wskazując że w ich skład

wchodzą zarówno dostawcy surowców, jak i ich nabywcy oraz eksporterzy, a także instytucje

rządowe, stowarzyszenia biznesowe, dostawcy usług, agencje wspierające przedsiębiorstwa w

dziedzinie rozwoju produktu, poprawy procesu produkcyjnego czy technologii. Po Porterze

zaproponowano jeszcze wiele definicji i typologii klastrów. Według Simmie i Sennet,

innowacyjny klaster tworzy duża liczba powiązanych ze sobą przedsiębiorstw przemysłowych

lub usługowych, współpracujących ze sobą poprzez uczestnictwo w jednym łańcuchu

167

M. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001 s.245

produkcyjnym i działających w tych samych warunkach rynkowych 168

. P. Maskell uważa, że

podstawą istnienia klastrów jest możliwość ograniczenia przez firmy kosztów związanych z

produkcją, usługami czy transferem wiedzy169

. D. Jacobs i A. P. De Man proponują szersze

podejście do tematu, wyróżniając trzy definicje klastra, zauważając za każdym razem inny

jego wymiar:

• jako skoncentrowana regionalnie forma działalności ekonomicznej firm

pochodzących z pokrewnych i uzupełniających się sektorów, często związana z

istnieniem jednostek naukowo-badawczych,

• jako pionowy łaocuch produkcyjny, dotyczący wąsko zdefiniowanych

sektorów, w którym firmy odpowiedzialne są za kolejne ogniwa łaocucha,

• jako całe, zagregowane branże i sektory170.

W latach 90. XX tematyką tą, a w szczególności polityką wsparcia inicjatyw klastrowych,

zainteresowała się Komisja Europejska. Według jej definicji, klaster jest sposobem

organizacji systemu produkcyjnego, powodowany przez geograficzną koncentracje

podmiotów gospodarczych i innych organizacji wyspecjalizowanych w tych samych

obszarach działalności, rozwijających wzajemnie relacje rynkowe i pozarynkowe,

przyczyniających się wspólnie do rozwoju innowacji i konkurencyjności uczestników klastra i

ich obszaru działania171

. Bardziej regionalny wymiar klastrów podkreśla definicja stworzona

przez Organizację Narodów Zjednoczonych do Spraw Rozwoju Przemysłowego UNIDO.

Zgodnie z nią klastry to regionalne i terytorialne koncentracje firm produkujących i

sprzedających podobne lub komplementarne produkty, a przez to zmuszonych do

przezwyciężania podobnych problemów i wyzwań. Taka koncentracja może przyczynić się do

powstania wyspecjalizowanych dostawców maszyn i surowców lub do rozwoju

wyspecjalizowanych umiejętności i przyspieszyć rozwój w zakresie usług finansowych,

zarządzania i technicznych172

.

Kluczowe dla zrozumienia fenomenu klastra jest uwzględnienie roli i interakcji pomiędzy

takimi czynnikami jak:

• koncentracja przestrzenna,

168

J.Simmie, J.Sennet, Innovative Clusters and Competitive Cities in the UK and Europe, Oxford Brookers

School of Planning Working Paper 182, 1999. s.51 169

Maskell P., Towards Knowledge-based Theory of Geographical Clusters, Industrial and Corporate Change,

Volume 10, Number 4, 2001. s.926 170

D.Jacobs, A.P.De Man, Clusters, Industrial Policy and Firm Strategy: a menu approach, technology Analysis

and strategic Management, Strategic Management Jurnal vol. 8, no. 4, 1996. 171

European Trend Chart on Innovation, Thematic Report Cluster Policies, Covering period up to March 2003,

European Commission Enterprise Directorate General. s 4. 172

Developmant of clusters and networks of SMEs, The UNIDO Programme, Vienna 2001 s.9

• systemowy charakter (rozbudowana sieć powiązań),

• jednoczesne konkurowanie i kooperowanie (koopetycja) oraz wspólna

trajektoria rozwoju.

Wymienione powyżej cechy klastra nie opisują w pełni cech warunkujących fenomen klastra.

Oprócz nich należałoby wymienić takie cechy jak: często wielowiekowe tradycje,

zagnieżdżenie w regionie, atrakcyjny rynek wyspecjalizowanej siły roboczej, występowanie i

efektywna dyfuzja wiedzy ukrytej, wysoki kapitał społeczny (zaufanie, efektywna współpraca

w układzie potrójnej helisy – tj. między przedsiębiorcami, sektorem badawczo-rozwojowym

oraz władzami samorządowymi). Klastry są fenomenem globalnym tzn. nie ograniczają się

wyłącznie do grupy krajów wysokorozwiniętych.

Należy podkreślić, że klaster pomimo dość jednoznacznego zdefiniowania nie powstaje z

chwilą deklaracji, podpisania dokumentów, czy zgłoszenia formalnego uczestnictwa w sieci.

Budowa klastra jest procesem długotrwałym opartym na zaufaniu, dokonuje się ona

samoistnie z chwilą spostrzeżenia przez organizację korzyści płynących z uczestnictwa w

klastrze. Korzyści te muszą być na tyle silne, by ograniczyć nieufność podmiotów wynikającą

z ich bezpośredniego konkurowania. Zatem korzyści wynikające ze współpracy muszą

przewyższać potencjalne zagrożenia wynikające z konkurowania. Należy również zauważyć,

że klastry podnoszą znaczenie człowieka w organizacji, im bowiem więcej współpracy, tym

jest ona bardziej efektywna, tym więcej innowacji i konkurencyjności.

Korzyści z uczestnictwa w klastrze

Wyższą efektywność organizacyjną uczestników klastra w porównaniu z przedsiębiorstwami

działającymi samodzielnie zauważył w swoich badaniach J.H.Dyer stwierdzając, że

przedsiębiorstwa branży samochodowej w USA skupione w klastrach osiągają znacznie

lepsze wyniki od podmiotów działających autonomicznie173

.

Prowadzi to do wskazania i usystematyzowania korzyści występujących w klastrze.

T.Brodzicki podaje kilka najważniejszych skutków wynikających z uczestnictwa w

klastrze174

:

• wzrost produktywności lokalnych przedsiębiorstw ze względu na dostęp do

relatywnie tanich, wyspecjalizowanych czynników produkcji oraz

różnorodnych nakładów wykorzystywanych w działalności produkcyjnej,

173

J.H.Dyer, Specialized Supplier Networks as a Source of Competitive Advantage: Evidence from the Auto

Industry, Strategic Management Jurnal, 1996, No.17, s.271-291. 174

T.Brodzicki, S.Szultka, Koncepcja klastrów a konkurencyjność przedsiębiorstw, Organizacja i Kierowanie, nr

4 (110), Warszawa, 2002.

• poprawa stymulacji i wsparcia dla innowacyjności przedsiębiorstw

działających w sieci ze względu na przestrzenną bliskość podmiotów

gospodarczych,

• wzrost liczby narodzin nowych przedsiębiorstw, co przekłada się na kreowanie

nowych miejsc pracy,

• poprawa dostępności do specjalistycznych usług okołobiznesowych, inwestycji

w infrastrukturę, a także do zwiększenia dochodów ludności pracującej w

klastrze.

Inny bardzo usystematyzowanym i wyczerpującym podziałem potencjalnych korzyści

wynikających z uczestnictwa w klastrze podaje B. Plawgo, M. Klimczuk. Wymieniają oni

następujące korzyści płynące z uczestnictwa w klastrze:

Współdziałanie gospodarcze:

• koordynowanie zakupów/łączenie zakupów,

• redukcja konkurencji w klastrze,

• możliwość stworzenia joint venture z innymi regionalnymi

przedsiębiorstwami,

• dostępność do wysokiej jakości usług,

• możliwość korzystania z umiejętności i doświadczenia partnera,

• możliwość obniżenia kosztów produkcji,

• uzyskanie korzyści specjalizacji i/lub zwiększonej skali produkcji,

• wzmocnienie pozycji wobec dostawców i obniżenie przez to kosztów dostaw,

• wzmocnienie swojej pozycji wobec odbiorców.

Innowacje i technologie:

• dostarczanie innowacji, nowych technologii,

• dyfuzja technologii w ramach klastra,

• ustanowienie wspólnych standardów technicznych,

• analiza trendów rozwoju technologii,

• łatwiejsze wprowadzanie nowych rozwiązań technicznych,

• łączenie środków finansowych na inwestycje.

Polityka władz:

• lepsza współpraca z władzami lokalnymi,

• lobbing celem rozwoju infrastruktury,

• poprawa regulacji prawnych,

• lobbing na rzecz dotacji publicznych,

• lobbing na rzecz pozyskania funduszy UE,

• lobbing rządu na rzecz finansowania inicjatyw klastrowych.

Ekspansja klastra:

• kreowanie marki regionu

• powstawanie spółek w ramach firm klastra

• możliwość wspólnej promocji produktów firm klastra

• łatwiejsze wprowadzanie produktów na rynek krajowy i międzynarodowy

• promowanie eksportu firm klastra

• promowanie ekspansji firm klastra na rynek krajowy

• prezentacja firm klastra na wystawach i targach

• prowadzenie badań potencjalnych rynków eksportowych

• napływ nowych firm kooperacyjnych i specjalistów do regionu

• napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich do regionu

Badania i tworzenie sieci

• rozwijanie sieci międzyludzkich

• rozwijanie sieci między firmami

• poprawa świadomości firm w zakresie udziału w klastrze

• przedstawianie raportów na temat klastra

• badania i analizy klastra

Współdziałanie z instytucjami

• dostęp do ośrodków badawczych

• lepsza współpraca z konsultantami, ekspertami

• dostęp do informacji o rozwoju rynku

• dostęp do usług oferowanych przez centra technologii

• dostarczanie wsparcia z zakresu prowadzenia firmy

• dostęp do ośrodków badawczych

• lepsza współpraca z konsultantami, ekspertami

• dostęp do informacji o rozwoju rynku

• dostęp do usług oferowanych przez centra technologii

Edukacja i szkolenia

• dostęp do specjalistycznych szkoleń z zakresu technologii

• dostęp do szkoleń z zakresu zarządzania

• dostęp do wysoko wykwalifikowanego personelu

• dostosowanie systemu edukacji do potrzeb firm klastra175

.

Najważniejszymi korzyściami jakie deklarują przyłączające się do sieci podmioty, są:

• promocja branży ,

• lepszy dostęp do informacji o technologiach i rynku,

• lepszy dostęp do nowych technologii,

• niższy koszt dostępu do informacji,

• szybszy rozwój firmy,

• obniżka kosztów operacyjnych oraz wzrost zaufania w biznesie 176

.

Inne korzyści z funkcjonowania sieci wymienia Cygler 177

:

175

B.Plawgo, M.Klimczuk, Przesłanki rozwoju klastrów w sektorach tradycyjnych, [w:] Juchniewicz M. (red.),

Czynniki i źródła przewagi konkurencyjnej, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn, 2009 176

Wnioski te znajdują potwierdzenie w globalnych badaniach klastrów za: B.Mikołajczak, A.Kurczewska,

J.Fila, Klastry na świecie. Studia przypadków, Difin, Warszawa 2009.s.133

• redukcja niepewności – działania rynkowe realizowane są w sytuacji

niepewności, powiązania kooperacyjne stwarzają warunki wzajemnej

solidarności i zaufania w zmieniającym się otoczeniu,

• zwiększenie elastyczności – praktyka gospodarcza wskazuje, iż kluczowym

czynnikiem sukcesu jest zdolność dopasowania do zmieniającego się

otoczenia; struktury sieciowe dają możliwości na szybką realokację zasobów i

poniesienie znacznie niższych kosztów,

• możliwość pozyskania nowych zdolności rozwojowych – wielostronne alianse

pozwalają przedsiębiorstwom na znaczne zwiększenie zdolności

produkcyjnych poprzez m.in. wykorzystanie wolnych mocy kilku partnerów w

układzie; w efekcie struktury sieciowe sprzyjają racjonalizacji wykorzystania

tych zdolności poprzez integrację działań partnerów i koordynację realizacji

projektów,

• możliwość ułatwionego dostępu do deficytowych zasobów i umiejętności –

często w ramach grupy powiązań kooperacyjnych występuje

komplementarność zasobów i umiejętności partnerów; struktury sieciowe

sprzyjają ich wzajemnej wymianie pomiędzy stronami oraz wspólnego ich

nabywania (np. poprzez efekty wspólnego uczenia się lub scentralizowanych

zakupów), co znacznie obniża koszty pozyskiwania aktywów w porównaniu z

organizacjami niezrzeszonymi; ponadto istnieje możliwość korzystania z

doświadczeń w zakresie zarządzania poszczególnymi zasobami, którymi mogą

podzielić się partnerzy z danej grupy powiązań,

• nabywanie szybkości działania – zdolność szybkiego reagowania staje się

kluczowym czynnikiem sukcesu w okresie globalizacji; czas reakcji na sygnały

z otoczenia oraz szybkość realizacji projektów są podstawowym źródłem

przewag konkurencyjnych; powiązania sieciowe dają możliwość szybkiej

mobilizacji oraz możliwości (czynniki materialne i niematerialne) realizacji

określonych projektów,

• podmioty wielostronnych aliansów strategicznych – osiągają korzyści skali i

zasięgu (zarówno w aspektach geograficznych, sektorowych, jak i

poszczególnych segmentów rynku),

• pozyskiwanie informacji – informacja może być pozyskana w ramach jej

przepływu między partnerami układu lub też wspólnie z nimi zdobywana z

otoczenia; możliwość wspólnego pozyskiwania informacji znacznie obniża

koszty jej zdobywania; korzyści te są szczególnie istotne w tzw. sektorach

zaawansowanych technologii, gdzie pozyskiwana informacja (techniczna,

organizacyjna, rynkowa) szybko podlega dezaktualizacji.

177

J.Cygler, Współpraca niemieckich inwestorów z polskimi podwykonawcami – tworzenie nowych powiązań

sieciowych, referat zaprezentowany podczas konferencji pt. Deutschland und Polen als strategische Partner.

Netzwerke im erweiterten Europa, Warszawa,12-13 Czerwca 2003 w Wyższej Szkole Przedsiębiorczości i

Zarządzania im. Leona Koźmińskiego w Warszawie.

Definicja i systematyka klastrów

Nie ma ujednoliconej metodyki w zakresie identyfikacji i oceny klastrów. Mnogość definicji

klastra, ich pojemność i wieloznaczność wynika z faktu, iż każda z nich kładzie nacisk na

inne czynniki warunkujące istnienie tej formy. W ich skład można zaliczyć: rodzaj innowacji,

powiązania w ramach łańcuchów produkcyjnych, uwarunkowania geograficzne,

infrastruktura, przepływ wiedzy i technologii oraz siła robocza.

Pierwszą stałą cechą klastra jest niewątpliwie koncentracja na określonym obszarze

współzależnych przedsiębiorstw działających, w tym samym bądź pokrewnych sektorach

przemysłu i usług. Firmy muszą się znajdować w wystarczającej bliskości, aby mogły dzielić

się zasobami oraz by pojawiły się pozytywne efekty rozprzestrzeniania się wiedzy, tzw.

spillover effect. Nacisk na przestrzenne uwarunkowanie funkcjonowania klastra jest ważny,

ponieważ, mimo postępującego procesu globalizacji, lokalizacja wciąż odgrywa bardzo duże

znaczenie, szczególnie dla lokalnych gospodarek, stanowiąc jedno ze źródeł

konkurencyjności przedsiębiorstw 178

. Dugą ważną cechą klastra są interakcje i funkcjonalne

powiązania pomiędzy firmami, które powinny przy tym służyć realizacji wspólnych celów.

Bliskość i podejmowanie komplementarnych inicjatyw nie są jednak wystarczające. Aby

wystąpiły pozytywne efekty istnienia klastra, musi istnieć pewien poziom aktywnych

interakcji między podmiotami funkcjonującymi w jego ramach. Aby interakcje miały

znaczący wpływ na działanie przedsiębiorstw, ich liczba musi przekroczyć odpowiednią masę

krytyczną179

. Występowanie dużego skupiania przedsiębiorstw określonej branży na obszarze

zapewniającym bliskość kontaktów osobistych oraz zapewniających łatwość przemieszczania

materiałów, surowców, półproduktów i produktów nie musi oznaczać, powstania klastra.

Klaster pojawi się wówczas, gdy przedsiębiorstwa zaczynają ze sobą współpracować

(nieistotne nawet na jakim polu) gdy dostrzegają korzyści płynące ze współpracy. Pojawia się

wówczas taka ilość wzajemnych interakcji i zależności, że uczestniczy powiązania zaczynają

dostrzegać możliwości współpracy dla ograniczenia kosztów, wzmocnienia pozycji

przetargowej, szybszej ekspansji itp. Muszą zaistnieć interakcje, a następnie współpraca

pomiędzy podmiotami180

. Wówczas możemy powiedzieć, że powstał klaster. Zgodnie z

koncepcją sieci społecznych, wszelkie interakcje (wzajemne relacje), formalne i nieformalne

stanowią kluczowe mechanizmy, dzięki którym gospodarki korzystnie wpływają na lokalne

178

Innowacyjność 2006, Stan Innowacyjności, metody wspierania, programy badawcze, Raport PARP,

Warszawa 2006.s.78 179

Ch.Ketels, European Clusters, [w:] Structural Change in Europe 3 – Innovative City and Business Regions,

Hagbarth publication, 2004.s.1. 180

E.M.Bergman, E.J.Feser, Industrial and regional clusters: concepts and comparative aplications, Regional

Research Institute, West Virginia University, 1999.

firmy, które ostatecznie odpowiadają za powstawanie, rozwój i sukces klastra. Nowością w

koncepcji sieci społecznych jest próba modelowania i empirycznego pomiaru wszystkich

efektów sieci uznawanych za istotę dobrze funkcjonującego klastra. Trudno stwierdzić, czy

podejście skupiające się na sieci społecznej stanowi dopiero metodę, czy już nowe ramy

teoretyczne, wzrasta jednak liczba opracowań stosujących podejście „sieciowe” do badania

innowacyjności klastrów181

.

Wcześniejsze definicje klastra wskazywały na konieczność bliskości terytorialnej podmiotów

uczestniczących w klastrze jako warunek konieczny powstania klastra. Sytuacja taka

umożliwiała intensywną komunikację przez osobisty kontakt. W ten sposób łatwiej zapadały

decyzje o współpracy, łatwiej było zweryfikować partnerów biznesowych i im zaufać. Z

drugiej strony jednak bliskość terytorialna oznacza bezpośrednie odczuwanie walki

konkurencyjnej, co często hamuje rozwój inicjatyw klastrowych. Dziś w dobie szybkiego

Internetu, komunikacji audio-video rozwoju sieci transportowej, bliskość geograficzna nie

stanowi już ostatecznego uwarunkowania budowania klastrów. Dalej należy powiedzieć, że

istnieją już całe gałęzie przemysłu, które nie wymagają bezpośredniego kontaktu osobistego,

ani fizycznego przepływu dóbr. A odległość geograficzna podmiotów konkurujących w

klastrze obniża odczuwaną presję konkurencyjną, co ułatwia zawiązanie współpracy. Mogą

zatem pojawiać się klastry działające na zasadzie sieci wirtualnych. Wtedy pojawia się

pytanie czy są to już klastry czy organizacje wirtualne. Czy pod określonymi warunkami

pomiędzy tymi definicjami będziemy mogli postawić równość, a pewną różnorodność

definicyjną klastra będziemy musieli uznać za rzecz normlaną. Oczywiście powstanie

klastrów w produkcji przemysłowej, usług związanych z miejscem (budowlana, hotelarska,

medyczna, turystyczna) zawsze będzie związana z koniecznością występowania bliskości

terytorialnej.

Różnorodność i wieloaspektowość definicji przekłada się również na mnogość ich

klasyfikacji. Można je podzielić ze względu na stadium rozwoju, zdolność do kreowania

miejsc pracy, zasięg terytorialny, liczbę stadiów łańcucha produkcyjnego, czy ich pozycję

konkurencyjną.

W teorii wyróżnia się dwie główne klasyfikacje klastrów. Pierwszy podział zgodny jest z

teorią cyklicznego rozwoju klastra. Biorąc pod uwagę to kryterium, wyróżnić można :

• klastry zalążkowe (ang. embryonic clusters), będące we wczesnej fazie

wzrostu,

181

S.Breschi, F.Malebra, Clusters, Networks and Innovation, Oxford University Press 2007.

• klastry wzrostowe (ang. established clusters), postrzegane jako posiadające

potencjał wzrostowy,

• klastry dojrzałe (ang. mature clusters), stabilne lub stojące przed trudnościami

na drodze do dalszego rozwoju,

• klastry schyłkowe (ang. declining clusters), czyli klastry, które osiągnęły już

szczyt rozwoju, a ich siła obecnie słabnie182

.

Druga klasyfikacja klastrów, została przedstawiona przez A. Markusen na łamach „Economic

Geography” w 1996r. i wyróżnia cztery podstawowe modele rozwoju klastra :

• klaster sieciowy, zwany marshallowskim, złożony z wielu małych firm

działających w tym samym lub powiązanym przemyśle.

• klaster typu hub and spoke, zdominowany przez jedną lub kilka dużych firm

otoczonych przez mniejszych dostawców lub firmy świadczące powiązane

usługi.

• klaster satelitarny, zdominowany przez oddziały firm, których centrale

znajdują się poza klastrem.

• klastry instytucjonalne, zdominowane przez instytucje publiczne i typu non

profit183

.

Kolejnym podziałem klastrów jest podział oparty na genezie powstania klastra. Inicjatorem

powstania klastra mogą być:

• instytucje rządowe i samorządowe, klaster powoływany jest przez „brokera

sieciowego” – instytucja wspierania biznesu (model duński),

• firmy sektora, najczęściej duży podmiot ogniskujący i koordynujący proces

produkcji, (model włoski),

• instytucje rządowe wraz z ośrodkami naukowymi, orientacja klastrów na

innowacje (model holenderski.

Ze względu na zasięg terytorialny klastry możemy podzielić na sieci współpracy o zasięgu:

• lokalnym,

• regionalnym,

• krajowym,

• ponadnarodowym.

Ze względu na powiązania międzysektorowe (horyzotalne) klastry możemy podzielić na

klastry wąskie (skoncentrowane w sektorze) oraz szerokie (sieć współpracy obejmuje kilka

sektorów np. klastry przemysłowe, chemiczne).

Ze względu na zdolność do tworzenia miejsc pracy klastry dzielimy na:

• rosnące - ilość miejsc pracy rośnie,

182

A Practical Guide to Cluster Development A Report to the Department of Trade and Industry and the English

RDAs by Ecotec Research & Consulting, England’s regional Development Agencies, London 2004.s.11 183

A.Markusen, Sticky places in slippery space: A typology of industrial districts, Economic Geography no 3,

July 1996, s. 293-313.

• stabilne - ilość miejsc pracy nie ulega dużym zmianom,

• malejące - zatrudnienie spada.

Ważnym kryterium podziału klastrów jest również ich pozycja konkurencyjna. Możemy tutaj

wymienić liderów światowych, krajowych, ale również klastry o słabej pozycji

konkurencyjnej.

Kolejnym ważnym podziałem klastrów, jest podział wypływający z ich wewnętrznej struktury

i objęcia przez uczestników klastra łańcucha produkcyjnego czy łańcucha wartości.

Wymienimy tu klastry głębokie – wszystkie etapy łańcucha oraz klastry płytkie – jeden lub

kilka etapów.

Struktura klastra

W bezpośrednim związku z podziałem klastrów opartym na genezie ich powstania jest

ustrukturyzowanie klastrów ze względu na rodzaj inicjatywy. Odpowiada zatem na pytanie

kto w pierwszej kolejności odpowiedział na propozycję utworzenia klastra. Możemy tu

wydzielić trzy główne ścieżki rozwoju w których dominującą pozycję osiągają:

• przedsiębiorstwa,

• organizacje rządowe i non-profit,

• istnieje równowaga pomiędzy podmiotami instytucjonalnymi, a

przedsiębiorstwami.

Istotnym elementem wpływającym na trwałość klastra jest jego struktura wewnętrzna.

Uczestników klastra można podzielić na cztery główne grupy [www.clusternavigators.com]:

• podmioty tworzące rdzeń klastra (core),

• podmioty wspierające (supporting firms),

• podmioty tworzące infrastrukturę twardą ((hard infrastrukture),

• podmioty tworzące infrastrukturę miękką (soft infrastrukture).

Zgodnie z przedstawionym podziałem rdzeń klastra stanowią przedsiębiorstwa należące do tej

samej branży lub branży pokrewnej. Kolejną grupę stanowią firmy współpracujące z

podmiotami klastra są to podmioty takie jak: doradcy prawni, podmioty finansujące, agencje

reklamowe itp. Grupę podmiotów zapewniających budynki, hale, centrale telefoniczne,

lotniska, maszyny i urządzenia itp. określa się mianem infrastruktury twardej klastra.

Natomiast infrastrukturą miękką określa się podmioty, od których w znacznym stopniu zależy

rozwój klastra. Do tej grupy zaliczamy: organizacje samorządu gospodarczego, ośrodki

badawcze i rozwojowe, uczelnie i szkoły, itp. Zgodnie z modelem helisy do najczęściej

wymienianych grup uczestniczących w klastrze zaliczyć można: jednostki biznesowe,

jednostki wspierające, jednostki sfery badawczo-rozwojowej. Częstym wyznacznikiem

możliwości powołania klastra jest uczestnictwo jego potencjalnych członków, w tym samym

łańcuchu wartości.

Rozwój klastra

Ważne jest również wskazanie jakie są etapy budowania klastra jeszcze zanim wejdzie on w

fazę dojrzałości. Etapy rozwoju klastra można podzielić na pięć etapów [ Innowacyjne

systemy 2008, s.98]:

Etap pierwszy – identyfikacja i edukacja, etap obejmuje: działania zmierzające do określenia

przestrzeni współpracy, spotkania z liderami, ekspertami na których prezentowane są

oczekiwane korzyści płynące z uczestnictwa w klastrze.

Etap drugi – poznawanie się, tworzenie bliższych relacji partnerskich, organizuje się

spotkania na których identyfikowane są problemy mogące stanowić przyczynek do dalszej

współpracy, jednocześnie w trakcie spotkań przedstawiciele firm coraz lepiej się poznają.

Etap trzeci – pierwsze wspólne projekty biznesowe, wzrost poziomu zaufania, projekty

dotyczą najczęściej obszarów o jednoznacznie mierzalnych efektach np. obniżenie kosztów

reklamy - wspólna reklama. Współpraca zostaje sformalizowana poprzez powołanie

organizacji koordynującej działania sieci

Etap czwarty – pojawiają się pozytywne efekty zewnętrzne, relacje pomiędzy uczestnikami

klastra zostają wzmocnione i dotyczą nie tylko planów, ale również działalności bieżącej.

Wzrasta poziom zaufania, co pozwala na tworzenie nowych produktów, budowanie

wspólnego wizerunku, podejmowanie inicjatyw, dla których indywidualne kompetencje firm

są niewystarczające.

Etap piąty – klaster przechodzi w system innowacyjny oparty zasadniczo na transferze wiedzy

w wyniku bezpośrednich kontaktów ludzi. Poziom zaufania dorównuje poziomowi wiedzy.

Prowadzone badanie obejmuje nie tylko „dojrzałe” klastry zlokalizowane w województwie

opolskim, ale również organizujących się dopiero środowiska gospodarcze nie wykazujące

jeszcze cech charakterystycznych dla klastrów. Środowiska takie określane są terminem

inicjatyw klastrowych. Przytoczone wcześniej definicje domagają się podsumowania i

zaproponowania definicji klastra.

Zgodnie z powszechnie akceptowanymi definicjami klastrów na potrzeby badania klaster

identyfikowano jako: „geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm,

wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w

pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (na przykład uniwersytetów, jednostek

normalizujących, stowarzyszeń branżowych, instytucji wspierających) w poszczególnych

dziedzinach, konkurujących między sobą, ale również współpracujących. Klaster jest ściśle

związany z terytorium, na którym działa, jest zakorzeniony regionalnie. Klastry stanowią

specyficzną formę organizacji produkcji, polegającą na koncentracji w bliskiej przestrzeni

elastycznych przedsiębiorstw prowadzących komplementarną działalność gospodarczą.

Podmioty te równocześnie współpracują i konkurują między sobą, posiadają także relacje z

innymi instytucjami działającymi w danej sferze. Podstawą powstania klastra są kooperacyjne

powiązania występujące pomiędzy podmiotami, generujące procesy powstawania

specyficznej wiedzy oraz zwiększające zdolności adaptacyjne184

.”

Wyznacznikami występowania klastrów będą zatem zarówno koncentracja przestrzenna oraz

bliskość geograficzna (których identyfikacja jest przedmiotem niniejszej analizy), jak i kapitał

społeczno-kulturowy obecny w tym wyodrębnionym obszarze, na który składają się m.in.

postawy prokooperacyjne, zaufanie oraz zdolność uczenia się, a także atmosfera współpracy

pomiędzy przedsiębiorcami a instytucjami administracji na szczeblu regionalnym i lokalnym.

W przypadku klastrów innowacyjnych (ICT lub high-tech) elementy te muszą być dodatkowo

wzbogacone o współpracę z sektorem B+R, skutkującą dyfuzją wiedzy z dziedziny rozwiązań

technologicznych.

Na potrzeby prowadzonego badania przyjęto, że klaster to ugrupowanie podmiotów

spełniające następujące warunki:

• działalność klastra skoncentrowana jest wokół kluczowej branży,

• występuje geograficzna koncentracja podmiotów w województwie opolskim,

• występuje świadomość terytorialnej przynależności podmiotów tworzących

klaster, lokalizacja koordynatora klastra na obszarze województwa opolskiego,

• podmioty realizują wspólne działania i projekty,

• istnieją w klastrze wspólne elementy łańcucha wartości, między podmiotami

klastra,

• współpraca ma trwały charakter,

Dodatkowo ustalono, że klastry poddane analizie nie są ograniczone przynależnością

branżową, posiadają bądź nie posiadają formy organizacyjno-prawnej.

Wstępny przegląd klastrów i inicjatyw klastrowych ujawniających się w województwie

opolskim wskazuje na to, że większość z nich nie posiada jeszcze cech charakterystycznych

dla struktur klastrowych. Struktury te nie mogą być zatem kwalifikowana jako klastry, a

raczej jako inicjatywy klastrowe. Rodzi to kolejne problemy dotyczące możliwości

184

Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, K. B. Matusiak (red.), Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa 2008

prowadzenia wśród takich nierozwiniętych struktur klasycznego badania benchmarkingowego

klastrów. Przeprowadzenie benchmarkingu wymaga podmiotów które prowadzą rzeczywistą

działalność, a ich aktywność może zostać zmierzona. W przepadku jeżeli przedmiotem

badania są raczej intencje powstania klastra, prowadzenie benchmarkingu do niczego nie

doprowadzi, ponieważ nie ma czego z czym porównać. W ramach badania zaproponowano po

pierwsze zbadanie możliwości powstania i rozwoju struktur klastrowych. Po drugie

przeprowadzono badanie klastrów, które wykazują dużą aktywność, a w ramach ich powiązań

strukturach znajduje się znacząca liczba podmiotów. Badanie przeprowadzono w kierunku

ujawnienia najlepszych praktyk stosowanych przez te klastry. Wyniki badania podzielona na

dwie części. Pierwsza część dotyczy dobrych praktyk o charakterze ogólnym, które mogą

zostać wykorzystane w różnych klastrach. Druga część dotyczy dobrych praktyk stosowanych

przez klastry branżowe. Odpowiednie wykorzystanie tych praktyk, może przyczynić się do

zintensyfikowania i wzrostu skuteczności prowadzenia polityki pro klastrowej w regionie

opolskim.

3.2 Klastry innowacyjne

Szczególne miejsce wśród układów kooperacyjnych zajmują klastry innowacyjne. Różnią się

one od tradycyjnych układów klastrowych (historycznych - lokalnych systemów

produkcyjnych) tym, że kluczowe relacje partnerskie kształtowane są nie tylko pomiędzy

firmami produkcyjnymi i usługowymi, ale w sieć współpracy włączone są podmioty związane

bezpośrednio ze sferą B+R. Najważniejszym przyczynkiem do koncentracji działalności firm

innowacyjnych na określonym obszarze geograficznym jest fakt, że wiedza ujawniona w

klastrze (wprowadzona ze sfery B+R, lub wytworzona przez same przedsiębiorstwa) podlega

dyfuzji sprawniej w nim, niż pomiędzy firmami spoza klastra. Firmy uczestniczące w

układach klastrów innowacyjnych cechują się najczęściej specjalizacją i komplementarnością

produktów/usług. Generuje to dynamiczny proces tworzenia wiedzy i jej transferu. Tym

samym w klastrach mają miejsce zbiorowe procesy uczenia się, które inicjują innowacje, a

przez to także zwiększają konkurencyjność w sektorach high-tech. O takich klastrach często

się mówi, że stanowią one lokalne systemy innowacyjne185

.

Systemy innowacyjne postrzega się jako sieć powiązanych podmiotów gospodarczych i

instytucji, przy czym ilość powiązań warunkuje wystąpienie efektu synergii. Dlatego

szczególną wagę przykłada się do budowania różnych form interakcji pomiędzy uczestnikami

klastra innowacyjnego. System innowacyjny należy zatem rozumieć jako sieć podmiotów

oraz wiążących je relacji, które w istotny sposób warunkują sprawność generowania i dyfuzji

wiedzy186

. OECD wyróżniła cztery formy powiązań w systemie innowacyjnym187

:

• powiązania przedsiębiorstwo-przedsiębiorstwo,

• powiązania przedsiębiorstwo-sfera nauki i badań oraz publiczne instytucje

transferu technologii,

• rynkowy transfer technologii tj. dyfuzja wiedzy i innowacji drogą np. zakupu

maszyn, urządzeń, licencji (wydatki pośrednie na B+R),

• mobilność pracowników oraz transfer wiedzy ukrytej, nieutożsamionej.

Jakość i ilość interakcji w klastrze i poza nim decyduje o sukcesie klastra. Zatem klastry

innowacyjne powinny być włączone w światową sieć wiedzy, zapewniając dopływ nowych

idei i pomysłów. Otwartość na budowanie nowych powiązań wydaje się kluczowa dla

185

M.S.Dahl, C.Pedersen, Knowledge Flows through Informal Contacts in Industrial Clusters: Myths and

Realities?, Danish Research Unit for Industrial Dynamics, DRUID Working Paper no 03-01, 2003. 186

OECD, Networks, partnerships, clusters and intellectual property rihts: opportunities and challenges for

innovative SMEs in Global Economy, Istanbul, Turkey, 3-5 June 2004.s.29 187

OECD, Natinal Innovation Systems, 1997.s.27

sukcesu klastra. Ogromne znaczenie w wykształceniu charakterystyki danego klastra odgrywa

historia i kultura. Z badań OECD wynika, że każdy kraj posada własny zestaw specyficznych

klastrów, a nawet w poszczególnych państwach klastry oparte o ten sam sektor mogą się

różnić - np. w Anglii zdiagnozowano trzy typy klastrów ICT (Infromation and

Communication Technology)188

.

188

OECD, Boosting Innovation - The Cluster Approach, 1999.s.24

3.3 Inicjatywy klastrowe

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na wyraźne rozróżnienie między klastrem jako

zjawiskiem gospodarczym, a inicjatywą klastrową zmierzającą do tworzenia nowych klastrów

lub rozwoju już istniejących. Definiując inicjatywę klastrową za autorami Benchmarkingu

Klastrów w Polsce, można powiedzieć, że jest to zjawisko, które charakteryzuje się konotacją

klastrową i obejmuje:

• organizujące się dopiero środowiska przedsiębiorczości, gdzie nie można

jeszcze zidentyfikować rozwiniętej sieci współpracy między uczestnikami,

• inicjatywy klastrowe (inicjatywy służące rozwojowi klastra jeszcze

nieistniejącego, jak i inicjatywy służące rozwojowi klastra istniejącego),

• projekty lub instytucje, które w istocie, na obecnym etapie rozwoju

(organizacji sieci) organizacji środowiska przedsiębiorczości, nie są jeszcze

klastrami lub błędnie zostały nazywane klastrami189

.

T.Andersson, S.Serger, J.Sörvik , E.W.Hansson stwierdzają, że Inicjatywy klastrowe są to

działania podejmowane przez wiele grup podmiotów, celem tworzenia lub poprawy siły

klastra, których działania mogą zależeć od siebie na różne sposoby190

. B. Plawgo stwierdza,

że inicjatywy klastrowe to świadomie podejmowane wysiłki celem poprawy

konkurencyjności, poprzez angażowanie do współdziałania firm, władz rządowych i

samorządowych oraz uniwersytetów i instytucji B+R w zakresie związanym z wytwarzaniem

określonych produktów czy usług191

. Jednocześnie inicjatywy rozwoju klastra muszą opierać

się na zasobach lokalnych (tak widocznym jak ukrytym)192

.

Na potrzeby badania przyjęto, że za inicjatywy klastrowe należy uznać, organizujące się

środowiska gospodarcze nie wykazujące jeszcze cech charakterystycznych dla klastrów takich

jak rozwinięta sieć współpracy. Inicjatywy klastrowe to organizacje i projekty mające na celu

rozwój powiązań kooperacyjnych i koopetycyjnych występujących w określonych branżach,

które nie wytworzyły jeszcze odpowiednio silnych związków sieciowych.

189

Na podstawie: Benchmarking Klastrów, cz II. Inwentaryzacja klastrów w Polsce, A. Nowakowska, Z.

Przygodzki, M. Sokołowicz, J. Chądzyński, K. Matusiak, M. Klepka, Łódź 2008 190

T.Andersson, S.Serger, J.Sörvik , E.W.Hansson, The Cluster Policies Whitebook, IKED International

Organization for Knowledge Economy and Enterprise Development, Malmö, 2004. 191

B.Plawgo, M.Klimczuk, M.Citkowski; Klastry Jako potencjał rozwoju – województwo podlaskie,

Białostocka Fundacja Kształcenia Kadr w Białymstoku, Białystok 2011 za Plawgo B. (red.), Potencjał rozwoju

regionalnego – województwo podlaskie 2007.

Białostocka Fundacja Kształcenia Kadr, Białystok. 192

T.Brodzicki, S.Szultka, P.Tamowicz, Polityka wspierania klastrów. Najlepsze praktyki. Rekomendacje dla

Polski, Niebieskie Księgi 2004, Rekomendacje Nr 11, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk, 2004.

Ze swojej istoty inicjatywy klastrowe nie mogą być przedmiotem szerokiego badania

benchmarkingowego. Bowiem nie znajdują się na poziomie rozwoju, który przejawia się

mierzalnymi wynikami ich działalności. Zasadnym dla inicjatyw klastrowych jest

przyjmowanie najlepszych wzorców działania, inspirowanie swojej działalności w oparciu o

doświadczenia zebrane przez inne podmioty. W praktyce oznacza to prowadzenie dla tych

jednostek badań typu case study oraz badań najlepszych praktyk stosowanych przez uznane

klastry branżowe.

3.4 Uwarunkowania powstania i trwałości klastrów

Kolejnym etapem realizacją celów badania jest ustalenie przyczyn powstawania klastrów.

Znajomość mechanizmów powstawania klastrów pozwoli w sposób dość jednoznaczny

wskazać jakie inicjatywy klastrowe są godne rozważenia i interwencji zewnętrznej. Ustalenie

odpowiednich kryteriów, których spełnienie jest konieczne do powstania klastra będzie

prowadziło ostatecznie do określenia, głównych założeń badawczych benchmarkingu

klastrów i inicjatyw klastrowych w województwie opolskim. Jednoczenie znajomość

czynników powodzenia klastrów pozwoli ujawniać i kreować działania, które będąc

wewnętrznie spójne wpłyną na poprawę funkcjonowania klastra. Prowadzone rozważanie

prowadzone będą pod kątem możliwości ich wykorzystania w prowadzonych badaniach

benchmarkingowych. Prowadzi to próby podzielenia warunków sukcesu klastrów na czynniki

zewnętrzne oraz wewnętrzne.

S. Rosenfeld wyróżnił dwanaście czynników sukcesu wpływających na sukces klastra, które

można podzielić na:

Uwarunkowania wewnętrzne :

Kapitałowe - dostępność kapitału – czy regionalne instytucje finansowe, w

szczególności banki,

Rozkład przestrzenny infrastruktury biznesowej:

bliskość dostawców – czy oferenci materiałów i komponentów do produkcji są

zlokalizowani w pobliżu;

dostęp do wyspecjalizowanych usług – czy na danym terenie występują instytucje

publiczne działające jako centra rozwoju technologii, centra rozwoju małych i

średnich przedsiębiorstw (MSP), organizacje publiczne oferujące wsparcie w

działalności eksportowej; czy są dostępne usługi świadczone przez projektantów,

prawników, księgowych,

dostęp do producentów maszyn i urządzeń – czy w pobliżu funkcjonują firmy,

które zajmują się produkcją maszyn, urządzeń, oprogramowania

wykorzystywanego przez uczestników klastra, czy pomiędzy producentami

maszyn a firmami z branży tworzącej rdzeń klastra występują dobre relacje, które

sprzyjają ulepszeniom w obu grupach podmiotów,

rozwinięte instytucje społeczne – czy w regionie funkcjonują zrzeszenia,

stowarzyszenia branżowe, ile mają członków, na ile aktywnie prowadzą

działalność,

B+R –dostęp do podmiotów związanych ze sferą badawczo-rozwojową.

Uwarunkowania wewnętrzne :

wiedza i umiejętności – dopasowanie zasobów ludzkich do potrzeb klastra, rozwój

zasobów ludzkich – czy istnieją możliwości dokształcania pracowników,

siła powiązań – czy firmy kooperują i jak duże jest natężenie tych działań, czy

firmy dzielą się zasobami i informacją, jak często razem rozwiązują problemy,

wspólna wizja i przywództwo – czy firmy zdają sobie sprawę, że funkcjonują jako

system i mają wspólną wizję przyszłości jako lidera,

przedsiębiorczość – ile powstaje nowych firm w klastrze, jak silnie klaster

przyciąga nowe firmy,

innowacje – jak szybko i często rozwija się i adaptuje nowe technologie, jak

szybko pojawią się produkty bazujące na tych technologiach193

.

E.Wójcicka do kluczowych czynników warunkujących powodzenie rozwoju struktur

klastrowych zalicza:

Czynniki wewnętrzne:

wysoki poziom kompetencji i jakości zasobów ludzkich,

wzajemne zaufanie w relacjach pomiędzy uczestnikami klastra,

zorientowanie struktury klastrowej „na zewnątrz”, a nie „do wewnątrz”,

elastyczność i jak najmniejszy poziom sformalizowania struktury,

Czynniki zewnętrzne :

przyjazne otoczenie instytucjonalno-regulacyjne,

tworzenie struktur klastrowych w obszarach działalności, które mają perspektywy

rozwoju194

.

B. Plawgo, M. Citkowski proponują nieco inny podział czynników decydujących o

powodzeniu klastra. Czynniki te zostały przez nich podzielone na dwie grupy: zewnętrzne i

wewnętrzne.

Czynniki wewnętrzne to:

liczba podmiotów,

rodzaj podmiotów i ich potencjał indywidualny,

sposób zorganizowania,

czas funkcjonowania inicjatywy,

sposób powiązań kooperacyjnych,

dotychczasowe doświadczenia podmiotów we współpracy.

Do czynników zewnętrznych można zliczyć:

193

S.Rosenfeld, Bringing Business Clusters into the Mainstream of Economic Development, „European Planning

Studies”, Vol. 5, No. 1, 1997 194

Analizy – wspieranie gron przedsiębiorczości na Podkarpaciu, Wojnicka E. (red.), Instytut Gospodarki

Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Warszawa-Rzeszów. 2006.s.22

potencjał rozwojowy branży, w której powstała inicjatywa,

konkurencyjność branży,

poziom rozwoju gospodarczego obszaru lokalizacji inicjatywy,

polityka władz samorządowych w zakresie wsparcia struktur klastrowych,

możliwości pozyskiwania zewnętrznych źródeł finansowania.195

Uwarunkowania wewnętrzne według C. Steinle i H. Schiele196

można podzielić na warunki

konieczne i wystarczające. Do warunków koniecznych zaliczyli oni:

• podzielność procesu produkcji – łańcuch wartości, pozwala na specjalizację i

wyodrębnienie podmiotów odpowiedzialnych za realizację poszczególnych faz

procesu,

• możliwość transportu produktu .

Wśród warunków wystarczających do stworzenia klastra wyróżnili:

zmienność rynku – sprostanie wyzwaniom wymaga współpracy,

rola innowacji – jeżeli dla procesu innowacji konieczne jest występowanie

komplementarnych umiejętności, to może to zapewnić kooperacja między

podmiotami, która ma miejsce w klastrach;

liczne, różne, ale komplementarne kompetencje – im bardziej zróżnicowane

kompetencje w ramach łańcucha tworzenia wartości, tym trudniej jednej firmie

wszystkie je kreować i kształtować;

długi łańcuch tworzenia wartości – konieczna jest koordynacja wielu

komponentów, aby wytworzyć dobro finalne, często już na etapie dostaw, gdyż nie

są to dostawy standardowe, ale dopasowane do potrzeb konkretnych klientów.

Uwarunkowanie zewnętrzne

M.E. Porter197

wskazuje zasadniczo głównie czynniki zewnętrzne determinujące rozwój

klastrów. Są mini:

czynniki zasobowe- dostępność zasobów,

czynniki popytowe - popyt wewnętrzny (chodzi zasadniczo o silne wymagania

lokalnych odbiorców),

strategia, struktura i rywalizacja firm - poziom przedsiębiorczości, jakości

regulacji dla stymulowani przedsiębiorczości, stopień rywalizacji podmiotów na

rynku,

195

B.Plawgo, M.Citkowski, Wpływ inicjatyw klastrowych na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw – studia

przypadków, [w:] Birski A. (red.), Innowacyjność, jakość, przedsiębiorczość – szansą konkurencyjności, Wyd.

Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn. 2008 196

C.Steinle, H.Schiele, When Do Industries Cluster? A Proposal on how to Assess an Indystry’s Propensity to

Concentrate at a Single Region or Nation, Research Policy, Vol. 31, No. 6, 2002 [za:] B.Plawgo, M.Klimczuk,

M.Citkowski; Klastry Jako potencjał rozwoju – województwo podlaskie, Białostocka Fundacja Kształcenia

Kadr w Białymstoku, Białystok 2011 197

M.E.Porter, Cluster and the New Economics of Competition, Harvard Business Review, November-

December. 1998

sektory pokrewne i wspomagające (dostawy maszyn, surowców, półproduktów,

organizacji badawczych itp.).

Właściwe ustalenie metodologii benchmarkingu klastrów w województwie opolskim wymaga

wskazania na to co utrudnia rozwój klastra, jakie są korzyści dla uczestników klastra oraz

jakie są

Za podstawowe utrudnienia rozwoju współpracy między firmami można uznać:

sprzeczność celów,

brak własnych środków finansowych klastra,

współpracę między jednostkami naukowo-badawczymi a biznesem, wynikającą z

wysokich kosztów badań, na które mogą pozwolić sobie tylko nieliczne,

największe podmioty oraz ze słabego przepływu informacji,

brak chęci współpracy, który wynika z braku zaufania do partnerów (obawa przed

naśladownictwem, kradzieżą pomysłów),

brak dokładnych reguł dysponowania prawami autorskimi i patentowymi.

Biorąc pod uwagę, zagrożenia dla budowy i rozwoju struktur klastrowych oraz posiadając

wiedzę o tym, że działalność klastera zaczyna się w rzeczywistości z chwilą pojawienia się

wielu kontaktów i wzajemnych relacji podmiotów w klastrze, które ostatecznie prowadzą do

przełamania barier i lęków i pojawienia się zaufania partnerów tworzących klaster. Wysoki

poziom zaufania może prowadzić do szeregu działań o charakterze „twardym”, mierzonym w

pieniądzach i wymagających od partnerów również zaangażowania finansowego. Idąc dalej w

rozważaniach dotyczących znaczenia zaufania jako czynnika warunkującego powstanie i

rozwój klastra, należy powiedzieć, że zaufanie budowane jest zasadniczo w oparciu :

profesjonalizm partnera, rozumiany jako zakres działań, w jakim partnerzy czują się

swobodnie; potwierdzoną lojalność; uczciwe i otwarte intencje; bezstronność ocen i opinii, w

szczególności koordynatora klastra; ogólnie pojęta prawość (uczciwość, dotrzymywanie

danego słowa, dotrzymywanie umów). Takie podejście podziela R. Moss Kanter wskazując,

że kluczowymi czynnikami budowy struktur klastrowych są :

otwartość struktury klastrowej na zewnątrz,

jakość powiązań – zaufanie - dyfuzja wiedzy i innowacji ,

poziom kompetencji zasobów ludzkich198

.

198

R.M. Kanter, World Class, Simon & Schuster, New York. 1995

4. Uwarunkowania działalności klastrów w województwie

opolskim

4.1. Klastry i polityka klastrowa w województwie opolskim

Rysunek 1 Klastry i inicjatywy klastrowe zidentyfikowane w województwie opolskim

Źródło: opracowanie własne na podstawie E.Karaś, Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim,

Tom 1. Wydawnictwo Instytut Śląski, Opole 2010

Z dotychczasowych badań nad klastrami w województwie opolskim wynika, że zainicjowano

wiele projektów klastrowych, z których większość znajduje się w fazie rozwoju

embrionalnego. Co w praktyce oznacza, że są raczej pomysłami lub pomysłami we wczesnej

fazie organizacji. Część klastrów została zainspirowana zewnętrznie i tworzona w modelu

Top-dowm. W jednym z badań wskazano na istnienie 10 klastrów i inicjatyw klastrowych, w

kolejnym wskazano już tylko na 5 takich organizacji. W innym badaniu analizowano 9

inicjatyw klastrowych. Od czasu prowadzenia tych badań pojawiły się dwie nowe inicjatywy

klastrowe Klaster Medyczny oraz Klaster Ruchowo-Sportowy. Można zatem mówić o 12

inicjatywach klastrowych. O klastrze medycznym można odnaleźć relacje w prasie lokalnej i

serwisach internetowych. Natomiast na temat klastra ruchowo-sportowego niestety nie ma

żadnych informacji, czy to w doniesieniach prasowych, czy innych źródłach informacji

publicznej.

Tabela 7 Zestawienie aktywnych klastrów województwa opolskiego

Lp. Nazwa klastra Koordynator Sektor (PKD) Liczba

podmiotów

Wsparcie B+R

1 KOLOT –Kluczborsko-

-Oleska

LokalnaOrganizacja

Turystyczna

Stowarzyszenie 55 hotele i

restauracje

80 Uniwersytet

Opolski

2 „Ekoenergia

Opolszczyzny”

Fundacja Promocji

Innowacji

Gospodarczych

40 zaopatrywanie

w energię

elektryczną, gaz,

parę wodną i

gorącą wodę

b.d. Politechnika

Opolska,

Politechnika

Śląska

3 „Innowacyjna chemia” OPNT 24 produkcja

chemikaliów,

wyrobów

chemicznych i

włókien

sztucznych

18 Instytut Ciężkiej

Syntezy

Organicznej

„Blachownia”

4 OP-INFO Business

Acceleration Center

BAC Sp. z o.o.

72 – informatyka

i działalność

pokrewna

15 brak

5 Śląski Klaster Drzewny Izba Gospodarcza

„Śląsk”

16 – produkcja

wyrobów z

drewna oraz

korka; 31 –

produkcja mebli

51 Politechnika

Opolska, Instytut

Technik

Budowlanych,

Warszawa

Źródło: S. Olko, L. Hawrysz, K.Polek-Duraj, Analiza możliwości rozwoju klastrów w województwie opolskim.

Wyniki badań panelowych wśród ekspertów. Seria: Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim,

Tom 4, Opole 2011,s.98

W obszarze stymulowania inicjatyw klastrowych w województwie opolskim na szczególne

wyróżnienie zasługują:

Opolski Park Naukowo Techniczny sp. z o.o.

Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu

Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości Politechniki Opolskiej

Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości Uniwersytetu Opolskiego

Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej

Izba Gospodarcza „Śląsk”

Izba Rzemieślnicza w Opolu

Kluczborsko-Oleska Lokalna Organizacja Turystyczna

Kongregacja Przemysłowo-Handlowa OIG str.pow. Kędzierzyn- Koźle

Fundacji Promocji Innowacji Gospodarczych

Inicjatywy klastrowe pojawiają się głównie jako efekt aktywności tych organizacji i

poszukiwania różnorodnych form współpracy przedsiębiorstw. Podejmowane działania mają

jednak często charakter zadaniowy, który charakteryzuje się zamkniętym okresem

funkcjonowania, zamkniętym budżetem i programem działań. Wydaje się, że konieczne jest

poprawienie podejmowanych działań i ich zorientowanie na korzyści płynące dla członków

klastra, co zapewni w konsekwencji jego trwałość.

Za Instytutem Badań nad Gospodarką Rynkową - politykę klastrową można zdefiniować

jako szczególne działanie administracji na rzecz wspierania klastrów. Może ona przybierać

różne formy i dążyć do różnych celów. Polityki klastrowe w większości przypadków są

wdrażane poprzez konkretne programy na szczeblu krajowym lub regionalnym199

.

W wielu krajach i regionach tworzona jest polityka klastrowa, która polega na

opracowywaniu strategii, ustanawianiu priorytetów i alokacji funduszy w celu promowania

rozwoju występujących na danym obszarze skupisk przedsiębiorstw. W rzeczywistości

występuje wiele możliwych powiązań pojęcia klastrów i polityki klastrowej: klastry tworzą

się spontanicznie bez wyraźnego wsparcia politycznego, klastry powstają w wyniku

stymulacji poprzez politykę klastrową, mogą także występować polityki klastrowe, które nie

mają znaczącego wpływu na powstanie lub rozwój klastrów200

.

W województwie opolskim obserwujemy bardzo silne wsparcie instytucji samorządowych dla

idei klastringu. Widać to szczególnie na etapie inicjowania inicjatyw klastrowych, w których

bardzo często jako członkowie założyciele pojawiają się organy samorządu terytorialnego.

Obserwując tak silną aktywność można spodziewać się poprawy klimatu dla

przedsiębiorczości oraz ułatwień w kreowaniu i rozwoju klastrów. Z badań prowadzonych w

projekcie201

„Klastry .. w województwie opolskim” wynika, że większość pracowników

administracji samorządowej rozumie problematykę klastrów, uznaje swoją odpowiedzialność

za kształtowanie społeczności lokalnej. W zależności od szczebla administracji pracownicy

dostrzegają potencjał regionu widziany w perspektywie województwa, bądź z perspektywy

gminy, czyli problemów lokalnych i interesów lokalnych przedsiębiorców. Niestety nie

zidentyfikowano spójnej strategii samorządowej wobec klastrów i inicjatyw klastrowych.

Inicjatywy klastrowe nie są panaceum rozwoju regionalnego. Ale są one odzwierciedleniem

rosnącej złożoności współczesnego biznesu, gdzie sukces zależy tak od indywidualnych

199

Wykorzystanie koncepcji klastrów dla kształtowania polityki innowacyjnej i technologicznej państwa.

Rekomendacje dla polityki stymulowania rozwoju klastrów w Polsce, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową,

Gdańsk 2009. 200

Ibidem.s.12 201

A.Lisowska, Sz.Rubisz, Sektor instytucji publicznych a rozwój klastrów w województwie opolskim. Studium

przypadku, Working Paper, Opole 2011

działań, jak od wielu decyzji podejmowanych przez wiele niezależnych przedsiębiorstw i

instytucje rządowe i samorządowe. Struktury klastrowe stanowią unikalną platformę do

koordynacji działań w obliczu wielu współzależności bez ograniczania konkurencji.

Zintegrowanie działań wokół realizacji spójnej lokalnej polityki gospodarczej, z

wykorzystaniem logiki klastrowej (myślenia opartego o współpracę i wykorzystanie

lokalnego potencjału) może być ważnym czynnikiem kształtowania sukcesu gospodarczego

regionu.

Działania stymulujące powoływanie klastrów często opierają się na finansowaniu przez

instytucje zewnętrzne różnych projektów, które w swoim założeniu nastawione są na

wzmocnienie technologiczne powiązania kooperacyjnego. W pewien sztuczny sposób

zainicjowane powiązania kooperacyjne często mają charakter okresowy i ich trwałość jest

mocno zagrożona. Obok korzyści z uczestnictwa w klastrze można wymienić zagrożenia

trwałości powiązania kooperacyjnego opisane następującymi pytaniami:

• Czy przesłanki wiążące podmioty w klaster są na tyle silne, by utrzymać więzi po

ustaniu działania czynnika stymulacyjnego?

• Czy nierównowaga (wynikająca z: wielkości, lokalizacji, przedmiotu działania

podmiotów, zróżnicowania segmentów rynku, na których działają podmioty) w

klastrze będzie przyczyniać się do trwałości klastra i realizacji jego zadań?

• Czy konieczność dodatkowych rozliczeń formalnych– wtórnych wynikających z

własności majątku oraz jego rozproszenia w klastrze:

nie utrudni równego dostępu do majątku klastra jego członkom oraz

czy nie będzie z tego tytułu problemów z płynnym działaniem klastra (mikro i

małe podmioty mogą mieć problem z rozliczaniem się z operatorem powiązania

kooperacyjnego)?

• Czy lokalizacja majątku klastra nie będzie przyczynkiem do nierównego dostępu do

majątku klastra jego członków?

• Czy forma prawna działalności klastra i brak podmiotu dominującego nie

spowoduje, że po uruchomieniu klastra i pojawienia się w nim środków

finansowanych oraz majątku, zaczną rodzić się konflikty związane z władzą?

Prawidłowe prowadzenie polityki wspierania inicjatyw klastrowych jest trudnym i delikatnym

wyzwaniem, który ma za zadanie pewne procesy przyśpieszyć i ukierunkować, nie burząc

jednak delikatnej struktury mechanizmów równowagi rynkowej. Wymaga to rozległej wiedzy

z zakresu działania klastrów, znajomości wewnętrznego potencjału regionu oraz umiejętności

odczytywania tendencji rynkowych. Wiedza ta jest fundamentalna dla podejmowania decyzji

w zakresie wspierania inicjatyw klastrowych ich selekcji, zdefiniowania mierzalnych

oczekiwań czy wreszcie pomocy w korektach modelu biznesowego koncepcji klastra

(doradztwo). Kreowanie polityki klastrowej wymaga zatem pracy zespołów

interdyscyplinarnych, w pracach tych powinny uczestniczyć wszystkie strony uczestniczące w

powiązaniach sieciowych takie jak: przedsiębiorcy, przedstawiciele sfery B+R,

przedstawiciele szkół wyższych, niezależni eksperci branżowi i przedstawiciele samorządu

lokalnego. Podobne zespoły muszą uczestniczyć w procesie wyłaniania klastrów do wsparcia

oraz ustalania ich przyszłej trajektorii rozwoju.

Innym ważnym czynnikiem kształtującym obraz polityki klastrowej jest sposób pomiaru

efektów jej wprowadzenia. Stosowane mierniki mają najczęściej charakter pośredni i na

dodatek odroczony w czasie. Skutkiem takiego stanu jest występowanie trudności w ustaleniu

związków przyczynowo-skutkowych występującymi pomiędzy podjętymi działaniami, a

wynikami jakie one wywołały.

Dobrymi praktykami jakie można zaobserwować w działaniach instytucji lokalnych na rzecz

klastringu są:

Opracowanie wspólnej strony dla klastrów i inicjatyw klastrowych.

Przygotowywanie corocznego forum Klastry w Województwie Opolskim.

Lobbowanie przez władze lokalne produktów promowanych w klastrach.

Zabieganie o wsparcie finansowe klastrów na poziomie krajowym.

Udzielanie ulg w podatkach lokalnych nowopowstałym firmom włączonym w

działalność klastrów.

Prowadzenie konkursów na najlepsze klastry, wprowadzenie porównywania

klastrów i ich oceny w oparciu o dobrze dobrane mierniki stymulujące ich

rozwój.

Uczestnictwo reprezentantów klastrów w kształtowaniu regionalnej polityki

gospodarczej.

Uczestnictwo reprezentantów klastrów w kształtowaniu profilu kształcenia na

różnym poziomie kształcenia zawodowego.

Ważnym ogniwem wpływającym na kształtowanie ośrodków klastrowych jest dostęp do

profesjonalnej kadry. Profesjonalna kadra formowana jest w ośrodkach akademickich. W

województwie opolskim otoczenie akademickie tworzą:

Uczelnie Publiczne:

Paostwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa – Opole

Paostwowa Wyższa Szkoła Zawodowa - Nysa

Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych – Opole

Politechnika Opolska - Opole

Uniwersytet Opolski - Opole

Uczelnie Niepubliczne:

Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu - Wydział Ekonomiczny w Opolu

Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych Towarzystwa Wiedzy Powszechnej - Opole

Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych Wolnego Stowarzyszenia Edukacyjnego

Regionu Opolskiego

Szkoła Wyższa im. Bogdana Jaoskiego, Wydział Zamiejscowy w Opolu - Opole

Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna - Brzeg

Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji- Opole

W województwie opolskim znajdują się również samodzielne Instytuty Naukowo-Badawcze,

które istotnie mogą wpłynąć na aktywizację klastrową środowiska przedsiębiorczego, wśród

nich wymienić należy:

Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej "Blachownia" – Kędzieżyn – Koźle.

Oddział Inżynierii Materiałowej, Procesowej i Środowiska w Opolu prowadzi prace

badawcze i wdrożeniowe w zakresie:

o proekologicznych i energooszczędnych technologii wytwarzania, służących

zmniejszaniu szkodliwego oddziaływania przemysłu na środowisko nowych

technologii wytwarzania materiałów budowlanych z wykorzystaniem

surowców odpadowych,

o badań jakości surowców stosowanych do produkcji materiałów budowlanych,

o wykorzystania odnawialnych źródeł energii w procesach technologicznych.

Barg Laboratorium Materiałów Budowlanych Dolny Śląsk sp. z o.o. Opole.

Euro-Cert sp. z o.o. Zakład Badań i Certyfikacji, Opole.

Instytut Mineralnych Materiałów Budowlanych – Siedziba Opole.

Laboratorium Pracownia Badania Materiałów Budowlanych Andrzej Kaczmarek

Opole.

PAN Instytut Podstaw Inżynierii Środowiska Pracownia Ocen Oddziaływania na

Środowisko, Opole.

Przedsiębiorstwo Wdrożeń i Zastosowań Biotechnologii i Inżynierii Genetycznej BIO-

GEN sp. z o.o., Opole.

RWTÜV Polska sp. z o.o. Opole.

Państwowy Instytut Naukowy - Instytut Śląski – Opole.

Ważną organizacją mogącą zasadniczo wpłynąć na intensyfikację procesów gospodarczych w

województwie opolskim są podstrefy Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Wałbrzychu (Inwest-

Park)

Dobra Praktyka 1

Edukacja

Jedną z najczęściej stosowanych praktyk związanych z rozwojem klastrów lokalnych jest

wspólne opracowywanie programów nauczania dla szkół ponad gimnazjalnych oraz szkół

wyższych. Jednym z objawów zmian gospodarczych w Polsce było przesunięcie kształcenia z

kierunków technicznych na kierunki związane z naukami społecznych. W chwili obecnej

wystąpiła konieczność dostosowania oferty edukacyjnej do warunków i zapotrzebowania

rynkowego na specyficzne profile absolwentów. Wymaga to podjęcia konsultacji z

przedstawicielami dominujących branż i wypracowaniu wspólnej oferty edukacyjnej.

Dobra Praktyka 2

Regionalna Polityka Gospodarcza Innym często spotykanym działaniem na rzecz rozwoju

klastrów jest wyznaczanie przez władze lokalne dominującej strategii rozwoju

gospodarczego, w której wskazywane są branże kluczowe dla regionu. Takie wskazanie

ułatwia pozyskiwanie środków finansowych koniecznych na ich rozwój. Proponowana jest

również strategia rozwoju tych branż, czyli określenie, w jaki sposób instytucje samorządowe

chcą wspierać rozwój określonego sektora, z wykorzystaniem instrumentów finansowych (ze

środków własnych lub będących w dyspozycji samorządów środków krajowych i unijnych) i

poza finansowych. Przykładem takich działań mogą być konkursy promujące rozwiązania w

wyznaczonych branżach (województwo opolskie – produkt regionalny), na produkty

technologie, wspólne projekty. Innym przykładem współpracy władz lokalnych i klastrów jest

wspólne przygotowanie przez władze lokalne Tyrolu i Tyrolski Klaster Drzewny – Dni

Przemysłu Drzewnego, w ramach którego prowadzone są seminaria promujące drewno jako

materiał wykorzystywany w wielu gałęziach przemysłu.

Integracja lokalnych programów gospodarczych i edukacyjnych

Konieczne jest zintegrowanie sił i środków na wybranych obszarach aktywności

gospodarczej, które stanowić mogą motor napędowy regionu. Przykład, Wrocław – EIT Plus,

Dania Bornholm – klastry wpisane w potencjał gospodarczy regionu.

Dobra Praktyka 3

Kształtowanie wizerunku regionu. Wykorzystanie Internetu

Ważnym elementem w kształtowaniu sukcesu klastrów jest promowanie wizerunku regionu

opartego na kluczowych dla tego regionu branżach przemysłu.

Przykładem rozwiązania lokalnego silnie zorientowanego na promowanie lokalnego

potencjału jest strona www.bornholm.dk, gdzie w sposób bardzo przejrzysty zaprezentowane

są wszystkie ważne informacje o regionie, a przede wszystkim wykazano jego atuty i

wizjonerstwo jego włodarzy. W materiale tym widoczna jest wizja, rozwoju regionu. W

sposób bardzo systematyczny i zrównoważony pokazano region Bornholm jako miejsce

przyjazne, ekologiczne, spokojne z którym warto się związać. W którym godzi się politykę

przemysłową z polityką pro-ekologiczną. Promowanie idei klastrów odbywa się również z

wykorzystaniem specjalnej strony http://www.clusterdevelopment.dk . Na stronie można

znaleźć dużo odnośników do klastrów, na stronach pokazuje się również sukcesy klastrów.

Przyjęte koncepcje rozwoju przekładają się na konkretne projekty inicjowane przez władze

lokalne zwrócone na rozwoju klastrów strategicznych dla rozwoju regionu.

Dobra Praktyka 4

Promowanie współpracy przedsiębiorstw przez władze lokalne

W przypadku Bornholmu przedsiębiorcy rozumieją ideę współpracy, tworzą wspólne projekty

i produkty, których sami nie byliby w stanie zrealizować. Nie pozostają na słowach ale

przechodzą do czynów. Za przykład może posłużyć sukces klastra Steel Tech Solutions, który

z powodzeniem realizuje sprzedaż konstrukcji spawanych poza obszar lokalny. Dla jasności

rozliczeń powołano do tego celu specjalną spółkę. Inicjatywa ta jest wymiernym efektem

realizacji projektu promocji klastrów w odległych regionach prowadzonego ze środków UE.

Aktywność gospodarcza lokalnych władz Bornholmu może być inspiracją do budowy spójnej

i dalekosiężnej polityki gospodarczej wykorzystującej klastry. Projekty związane z

inicjowaniem i podtrzymywaniem inicjatyw klastrowych pochodzą najczęściej ze środków

pomocowych Unii Europejskiej. Działania podejmowane w ramach województwa opolskiego

są równie znaczące i inspirujące lokalne środowiska przedsiębiorców. Należy mieć nadzieję,

że działania te zaowocują rzeczywistą współpracą i realizacją nowych projektów, usług oraz

produktów. Okazuje się, że prowadzenie polityki klastrowej typu Top-Down ma swoje zalety

i przynosi wymierne efekty.

Dobra Praktyka 5

Partnerstwo Klastrów

Władze lokalne mogą istotnie wpłynąć na pozycję i rangę klastrów, konsultując się w

kształtowaniu lokalnej polityki gospodarczej z ich reprezentantami. Dobra komunikacja

pomiędzy środowiskami branżowymi reprezentowanymi przez klastry może być przyczyną

powstania pomysłów, w których mogą uczestniczyć i wspierać władze lokalne.

Dobra Praktyka 6

Otoczenie instytucjonalne klastra

Wiele spośród klastrów jest uczestnikami światowej sieci wiedzy. Klastry te samodzielnie,

bez jakiegokolwiek pośrednictwa aktywnie uczestniczą w pracach międzynarodowych

gremiów branżowych. Udanym pomysłem w niektórych branżach jest opracowanie skrótów

materiałów z pracy takich gremiów, czy spotkań i ich dystrybucja wśród członków klastra.

Prowadzi to również do nawiązania bliższej współpracy z przedsiębiorstwami zagranicznymi,

transferu technologii. Rozwiązaniem związanym z transferem wiedzy z obszarów, w których

poziom rozwiązań technologicznych jest najwyższy, może być otwieranie aktywnych

przedstawicielstw w tych krajach.

Zadaniem instytucji otoczenia biznesu jest również inspirowanie przedsiębiorców do

współpracy, pozyskiwanie środków na promowanie idei klastringu, pozyskiwanie środków na

realizację konkretnych zadań rzeczowych klastrów jak nowe technologie, nowe produkty,

wymiana pracowników, płatne staże dla pracowników sfery naukowo-badawczej w

przedsiębiorstwach.

4.2. Syntetyczne wyniki badań uwarunkowań funkcjonowania klastrów

4.2.1 Badania statystyczne

Przegląd dotychczasowych badań przeprowadzonych w projekcie staje się punktem wyjścia

dla pozyskania informacji do porównań.

Jednym z podstawowych badań prowadzonych w projekcie jest analiza danych statystyczna

przeprowadzona przez K.Szczygielski, O.Gwiżdż, G.Sikora pt Analiza przestrzenna struktury

gospodarki w województwie opolskim. Tendencje zmian oraz liczba i rozmieszczenie

podmiotów sektora przemysłu i usług jako pole obserwacji procesu powstawania klastrów202

.

Zasadniczym celem tego badania było zidentyfikowanie przestrzennego rozmieszczenia.

W wyniku badania stwierdzono, że obszar województwa opolskiego nie wykazuje silnych

tendencji do powstawania klastrów innowacyjnych, że w województwie opolskim zarówno w

sektorze przemysłowym, jak i usługowym nie ma znaczącej liczby przedsiębiorstw

działających w obszarach wysokiej techniki lub usług high-tech. Nie ma zatem

wystarczającego potencjału do tworzenia klastrów w tej klasie przedsiębiorstw.

Autorzy omawianego badania … przyjmują za kierunkowy model rozwoju regionu koncepcję

polaryzacyjno-dyfuzyjną. Nałożenia na siebie mapy koncentracji podmiotów oraz mapy

koncentracji osób z wyższym wykształceniem otrzymujemy mapę możliwości budowania

klastrów o wysoki stopniu innowacyjności klasyfikowanych jako wysoka technika oraz usług

high-tech. Nie oznacza to jednak brak możliwości rozwoju klastrów w innych sektorach

wykazujących dostateczną ilość podmiotów oraz spełniających równocześnie inne warunki

konieczne do wyłonienia klastra. Poniżej zaprezentowane (tab.9 i 8) są opracowane dane

statystyczne, prezentujące koncentrację podmiotów oraz zasobów wiedzy.

W tabeli 10 i 11 zaprezentowane są dane opisujące ilość podmiotów w poszczególnych

branżach oraz ilość osób w nich pracujących. Na tej podstawie można wyróżnić potencjalne

branże, w których działania pobudzające współpracę przedsiębiorstw mogą przynieść

oczekiwane rezultaty. Potencjał klastrów prezentuje tabela 12. Należy jednak zauważyć, że

klasyczne klastry nie koncentrują działalności w jednej branży lecz zasadniczo uzupełniają i

doskonalą istniejący łańcuch wartości. Dla przykładu klastry AGD, łączą produkcję

elektroniki, predykcję wyrobu elementów gumowych, produkcję urządzeń elektrycznych

202

K.Szczygielski, O.Gwiżdż, G.Sikora, Analiza przestrzenna struktury gospodarki w województwie opolskim.

Tendencje zmian oraz liczba i rozmieszczenie podmiotów sektora przemysłu i usług jako pole obserwacji procesu

powstawania klastrów, Seria: Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim, Tom 2 Opole 2010.

(silniki, sprężarki) itd. W celu lepszego poznania potencjału podmiotów do tworzenia

inicjatyw klastrowych opracowano dane grupując ilość podmiotów z poszczególnych sekcji

np. potencjał klastra drzewnego, to obszar produkcji wyrobów z drewna, ale również

produkcja papieru i produkcja mebli. Tak pogrupowane dane przedstawiono w tabeli 12.

Tabela 8 Powierzchnia województwa w danych klasach potencjalnej absorpcji innowacji

Klasa [km2] [%] Rysunek 2 Rysunek Obszary koncentracji potencjału osób z wyższym wykształceniem

I 16 (Opole) 0,2

II 23 (Opole) 0,2

III 56 (Opele,

Nysa, Brzeg),

0,6

IV 3 347 35,6

Poza analizą 5 959 63,4

Region 9 401 100,0

Źródło: K.Szczygielski, O.Gwiżdż, G.Sikora, Analiza przestrzenna struktury gospodarki w województwie

opolskim. Tendencje zmian oraz liczba i rozmieszczenie podmiotów sektora przemysłu i usług jako pole

obserwacji procesu powstawania klastrów, Seria: Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim,

Tom 2 Opole 2010.

Tabela 9 Obszary o określonym poziomie potencjału tworzenia klastrów przemysłowo-usługowych

Poziom

potencjału

Liczba

miejscowości

[%] Rysunek 3 Województwo opolskie 2009. Rozmieszczenia podmiotów sektorów przemysł i usługi (rynkowe) w układzie miejscowości

Najwyższy 1 0,1

Wysoki 12 1,2

Średni 41 4,0

Niski 334 32,2

Obszary

nieaktywne

648 62,5

Razem 1 035 100,0

Źródło: j.w.

Tabela 10 Liczba osób zatrudnionych w wybranych sektorach gospodarki w województwie Opolskim.

Źródło : Dane GUS

Tabela 11 Liczba podmiotów gospodarczych w wybranych sektorach gospodarki w województwie Opolskim.

Źródło : Dane GUS

Tabela 12 Liczba podmiotów gospodarczych tworzących potencjał dla klastrów w województwie Opolskim.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS za rok 2009 i 2010

Wyniki badań wskazują, że najmniejszy potencjał tworzenia klastra wyprowadzony z ilości

podmiotów związanych bezpośrednio z branżą tkwi w branży elektroenergetycznej, nic

bardziej mylnego. Potencjał branży ekoenergetycznej nie tkwi w energetyce zawodowej.

Rozwój wymagań Unii Europejskiej wobec: produkcji energii, poprawy efektywności

energetycznej, ograniczenia emisji CO2, powodują, że w Europie wyłonił się nowy sektor

związany z ekoenergetyką. Stąd rozwój branży ekoenergetycznej jest przesądzony.

Utworzenie klastrów zorientowanych z jednej strony na intensyfikację produkcji eko-energii,

z drugiej strony na ograniczenie poboru energii jest bardzo istotnym czynnikiem mogącym

znacząco przyczynić się poprawy sytuacji gospodarczej regionu. Kolejnym stymulatorem

rozwoju tej branży, oprócz korzyści z tytułu produkcji ekoenergii, jest możliwość

ograniczenia opłat za korzystanie ze środowiska. Wydaje się zatem, że rozwój tego klastra

pomimo małej ilości podmiotów w rdzeniu jego działalności (wytwarzanie i dystrybucja) jest

przesądzony. Rozwojowi tego klastra sprzyja również duża ilość upraw rolnych, które tworzą

odpowiedni potencjał zasobowy (biomasa).

Problematyka ekoenergetyki to nie tylko ekologiczne wytwarzanie, ale również poprawa

efektywności wykorzystania źródeł energii już istniejących np. wykorzystanie ciepła

odpadowego elektrowni Opole, oraz prowadzenie badań i propozycja rozwiązań absorbcji

CO2. Stąd rodzi się wielobranżowość i konieczność włączenia w działalność klastra

ekoenergetycznego organizacji z sektora chemicznego oraz instytucji B+R tego sektora.

Organizacja inicjatyw opartych na taniej energii i cieple oraz dostępie do CO2, popiołów oraz

żużli powstałych przy elektrowni Opole.

Inspiracja - Park Technologii Eko-Energetycznych Dobrzeń. W pewnym stopniu klaster

taki już istnieje oparty o produkty uboczne procesu spalania węgla i odsiarczania spalin na

mokro. W klastrze tym znajduje się producent płyt G-K oraz podmiot organizujący sprzedaż

popiołów i żużli z profesjonalnej sortowni. Rozwój tego klastra w dużej mierze zależy od

ułatwień w prowadzeniu inwestycji, dostępie do finansowania, współpracy z ARP,

współpracy z ECO itd. Produkty uboczne działalności wykorzystane są w produkcji

materiałów budowalnych i drogowych, rolnicze, w procesach chemicznych, rekreacji (woda,

lód, ciepło do hal sportowych) itp.

Należy podjąć dyskusję jak zintegrować działania podejmowane przez różne instytucje wokół

spójnej i jednoznacznej strategii rozwoju gospodarczego regionu w tym wykorzystanie

struktur klastrowych.

Analiza potencjału ilość podmiotów i osób zatrudnionych wskazuje na to, że sektorami o

dużym potencjale są nauka i medycyna. Należy zwrócić uwagę, że w potencjale

szkoleniowym i medycznym znajdują się wszystkie rodzaje jednostek tak prywatne jak i

publiczne. Nie można z jednej strony wykluczyć podmiotów publicznych z sektora edukacji

czy medycyny jako potencjalnych uczestników klastra. Stanowić mogą one bowiem

prawdziwy potencjał i zasoby klastrów. Przykład branży medycznej wskazuje, że

sygnatariuszem Opolskiego Klastra Medycznego jest SP ZOZ, a więc podmiot publiczny. Z

drugiej strony zdawać sobie sprawę z pewnego przeszacowania potencjału tych sektorów.

W wyniku badania stwierdzono, że ważną gałęzią przemysłu, w którym można upatrywać

rozwoju inicjatywy klastrowej jest łącznie sektor produkcji wyrobów z metali, produkcji

maszyn i urządzeń oraz serwis maszyn i urządzeń. Cała ta branża wykazuje tendencję

wzrostową tak w zakresie liczby podmiotów jak i ilości zatrudnionych. W przypadku tej

branży nie ma problemów z interpretacją danych. Należy zastanowić się dlaczego dotychczas

w tym sektorze nie wyłonił się żaden klaster. Podobna sytuacja występuje w sektorze

produkcji wyrobów z surowców mineralnych. Występuje tu stosukowo niewielka ilość

podmiotów z dużą ilością zatrudnionych, co świadczy o występowaniu, w tym przemyśle

dużych podmiotów, które mogą liderami klastra.

Kolejne trzy sektory drzewny, spożywczy i turystyczny wykazują duży potencjał rozwoju.

Cechą charakterystyczną tych branż jest brak zdecydowanych liderów, na których

zorientowany jest cały łańcuch dostaw. W takim przypadku tworzenie struktur klastrowych

jest utrudnione, bowiem trudno uczestnikom klastra zobaczyć konkretne korzyści, które

jednocześnie nie wiązałyby się z powstaniem pewnego zagrożenia.

Inaczej sytuacja wygląda w przemyśle chemicznym, w którym występuje stosunkowo mało

podmiotów, często ze sobą ściśle powiązanych i uzależnionych. Wśród podmiotów branży

znajdują się duże podmioty, które stanowić powinny rdzeń klastra, powinny zostać jego

liderami. Niestety inicjatywa klastrowa Innowacyjna Chemia, ostanie swoje działania podjęła

w 2009 roku.

Uzupełnieniem badań statystycznych jest analiza koncentracji (location quotient) oraz analiza

przesunięć udziałów przeprowadzona przez M. Szewczyk, A. Tłuczak, B. Ruszcza pt.

Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim203

.

Sekcje/działy interesujące z punktu widzenia prowadzonego badania, ze względu na

zmienną liczbę podmiotów gospodarczych, to:

kluczowe sekcje/działy, wykazujące znaczący wzrost liczby podmiotów (PC>PO) oraz

wykazujące znaczny stopień koncentracji (LQ>1) w analizowanym okresie,

sekcje/działy potencjalnego wzrostu, wykazujące znaczący wzrost liczby podmiotów

(PC>PO), wykazujące nieznaczny stopień koncentracji (LQ<1) przy jednoczesnym

wzroście LQ w analizowanym okresie (ΔLQ >0).

W zestawieniu wyszczególniono również sekcje/działy charakteryzujące się dodatkowo

wysoką konkurencyjnością (KO>0).

Tabela 13 Sekcje/działy kluczowe oraz potencjalnego wzrostu (ze względu na liczbę podmiotów gospodarczych)

203

M. Szewczyk, A. Tłuczak, B. Ruszczak, Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim, Working

Paper, 2011.

Wyszczególnienie LQ>1 LQ<1, ΔLQ >0

PC>PO - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo

- produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych,

- produkcja metali, - produkcja metalowych wyrobów

gotowych, - produkcja maszyn i urządzeo, gdzie

indziej niesklasyfikowana, - produkcja mebli - budownictwo - działalnośd związana z obsługą rynku

nieruchomości

- górnictwo i wydobywanie - produkcja chemikaliów i wyrobów

chemicznych, - produkcja podstawowych substancji

farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych,

- produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych,

- produkcja pojazdów samochodowych, przyczep,

- produkcja pozostałego sprzętu transportowego

PC>PO i KO>0 - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo

- produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych,

- produkcja metalowych wyrobów gotowych,

- produkcja maszyn i urządzeo, gdzie indziej niesklasyfikowana,

- produkcja mebli

- górnictwo i wydobywanie - produkcja chemikaliów i wyrobów

chemicznych, - produkcja podstawowych substancji

farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych,

- produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych,

- produkcja pojazdów samochodowych, przyczep,

- produkcja pozostałego sprzętu transportowego

Źródło: M. Szewczyk, A. Tłuczak, B. Ruszczak, Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim,

Working Paper, 2011.

Sekcje/działy interesujące z punktu widzenia prowadzonego badania, ze względu na

zmienną liczba zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw, to:

kluczowe sekcje/działy, wykazujące znaczący wzrost zatrudnienia (PC>PO) oraz

wykazujące znaczny stopień koncentracji (LQ>1) w analizowanym okresie,

Sekcje/działy potencjalnego wzrostu, wykazujące znaczący wzrost zatrudnienia

(PC>PO) oraz wykazujące nieznaczny stopień koncentracji (LQ<1) przy

jednoczesnym wzroście LQ w analizowanym okresie (ΔLQ >0).

W zestawieniu wyszczególniono również sekcje/działy charakteryzujące się dodatkowo

wysoką konkurencyjnością (KO>0).

Tabela 14. Sekcje/działy kluczowe oraz potencjalnego wzrostu (ze względu na liczbę zatrudnionych)

Wyszczególnienie LQ>1 LQ<1, ΔLQ >0

PC>PO - produkcja artykułów spożywczych - produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny - produkcja papieru i wyrobów z papieru - produkcja wyrobów z metali - dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja

- poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji - produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych - budownictwo - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając

motocykle - transport i gospodarka magazynowa

PC>PO i KO>0 - produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych - produkcja metali - produkcja wyrobów z metali - produkcja urządzeo elektrycznych - produkcja maszyn i urządzeo - produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep

- poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji - produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych - budownictwo - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle - transport i gospodarka magazynowa

Źródło: M. Szewczyk, A. Tłuczak, B. Ruszczak, Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim, Working Paper, 2011.

Ważnym obszarem, który może posiadać wystarczający potencjał by stworzyć struktury

klastrowe jest branża metalowa, przetwórstwo metali oraz produkcja maszyn i urządzeń.

Dotyczy to tak ilości podmiotów jak i ich rozmieszczenia.

Poparcie w analizie znalazły również klastry i inicjatywy klastrowe już działające takie jak:

klaster drzewny, klaster przemysłu chemicznego, klaster spożywczy, klaster

budownictwa ekologicznego. Inne inicjatywy klastrowe takie jak: klaster turystyczny, czy

klaster Informatyczny nie znajdują odpowiedniego poparcia w prezentowanym materiale

statystycznym.

Wskazanie – materiał statystyczny wskazuje na możliwość rozwoju struktur klastrowych w

obszarze przemysłów tradycyjnych dla tego regionu (Ozimek, Nysa), a w szczególności -

produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych, produkcja metali,

produkcja wyrobów z metali, produkcja urządzeń elektrycznych, produkcja maszyn i

urządzeń, produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep.

4.2.2 Badania eksperckie

W ramach projektu, Klastry- kompleksowe badania warunków funkcjonowania i możliwości

rozwoju w woj. Opolskim przeprowadzono szereg badań, które są podstawowym źródłem

informacji w prowadzonym badaniu. Badania eksperckie natomiast rozwijają i poszerzają

obraz uzyskany w drodze badań statystycznych.

Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim (CAWI)

Badanie IX „Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim” w ramach projektu

„Klastry – badania warunków funkcjonowania i możliwości rozwoju w województwie

opolskim” ułatwią wymianę wiedzy, doświadczeń oraz rozpowszechnianie informacji wśród

klastrów. Efektem tego może być ściślejsza współpraca w ramach klastrów i pomiędzy nimi,

co w pozytywny sposób wpłynie na rozwój klastrów i jednocześnie rozwój województwa

opolskiego. Głównym celem badania była identyfikacja oraz ocena potencjalnych tendencji i

zjawisk kształtujących rozwój klastrów w województwie opolskim do 2025 roku 204

.

Badania eksperckie częściowo potwierdzają wnioski jakie wypływają z analizy danych

statystycznych. W opinii ekspertów głównymi motorami rozwoju klastrów w województwie

opolskim powinny być przedsiębiorstwa z sektorów: drzewnego, ekoenergetyki, produkcji

spożywczej, turystyki. W prezentowanym badaniu eksperci nie brali pod uwagę branży

metalowej, która została wskazana w badaniach statystycznych jako potencjalny obszar

rozwoju struktur klastrowych..

204

M. Szewczyk, A. Tłuczak, B. Ruszczak, Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim, Working

Paper, 2011.

Rysunek 4 Branże o wysokim prawdopodobieostwie rozwoju struktur klastrowych wg badao eksperckich.

Źródło: M. Szewczyk, A. Tłuczak, B. Ruszczak, Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim, Working Paper, 2011.

Rysunek 5 Ocena możliwości powstania klastrów w województwie opolskim w 2015, 2020 i 2025 r. (1 – bardzo mało prawdopodobne, 2 – mało prawdopodobne, 3 – prawdopodobne, 4 – bardzo prawdopodobne, 5 – pewne). wg badao eksperckich.

Źródło: M. Szewczyk, A. Tłuczak, B. Ruszczak, Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim, Working Paper, 2011.

Tabela 15 Ocena perspektyw rozwoju inicjatyw klastrowych/klastrów w województwie, opolskim w perspektywie do 2025 r. (z – złe, db – dobre, bdb – bardzo dobre).

Wyszczególnienie 2015 r. 2020 r. 2025 r.

Wielobranżowy Klaster Rzemieślniczy – „Opolski E-Rzemieślnik”

- - -

Inicjatywa klastrowa branży drzewnej

– Śląski Klaster Drzewny bdb bdb db

Inicjatywa klastrowa w obszarze turystyki

– „Kraina Mlekiem i M iodem Płynąca” bdb bdb db

Inicjatywa klastrowa w obszarze przemysłu chemicznego

– „Innowacyjna Chemia” bdb bdb db

Inicjatywa klastrowa w obszarze energii odnawialnych

– „Ekoenergia Opolszczyzny” bdb bdb db

Opolski Klaster Przetwórstwa Spożywczego

„Zielona Dolina” db bdb bdb

Inicjatywa klastrowa w obszarze budownictwa

energooszczędnego – Klaster „Termomax” db db db

Opolski Klaster Informatyczny – OPIN FO db db db

Klaster podmiotów z branży szkoleniowej i doradczej

– „Konsorcjum Człowiek” db db db

Opolski Klaster Medyczny db db db

Klaster rekreacyjno-ruchowy db z z

Źródło: M. Szewczyk, A. Tłuczak, B. Ruszczak, Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim,

Working Paper, 2011.

Sektor B+R i otoczenia biznesu, a rozwój klastrów w województwie

opolskim. Badania FGI205

Cel główny badania:

a. Poznanie opinii przedstawicieli sektora B+R i otoczenia biznesu na temat obecnego

stanu oraz perspektyw rozwojowych przedsięwzięć klastrowych w województwie opolskim.

Cele szczegółowe:

a. Poznanie opinii przedstawicieli sektora B+R i otoczenia biznesu na temat

uwarunkowań funkcjonowania i rozwoju dotychczasowych przedsięwzięć klastrowych;

b. Poznanie opinii przedstawicieli sektora B+R i otoczenia biznesu na temat strategii i

obszaru dziania dotychczasowych przedsięwzięć klastrowych;

c. Poznanie opinii przedstawicieli sektora B+R i otoczenia biznesu na temat czynników

sprzyjających i hamujących budowę i rozwój dotychczasowych przedsięwzięć klastrowych;

d. Poznanie opinii przedstawicieli sektora B+R i otoczenia biznesu na temat zasad

kooperacji uczestników w ramach dotychczasowych przedsięwzięć klastrowych.

W wyniku prowadzonego badania stwierdzono, że współpraca pomiędzy podmiotami

gospodarczymi, a sferą B+R jest raczej znikoma i dotyczy w większości działań „miękkich”.

Rzadko zlecane są prace związane z opracowaniem nowej technologii lub nowego produktu. Tabela 16 Dotychczasowe formy kooperacji sektora badawczo-rozwojowego w województwie opolskim z przedsiębiorstwami w ramach inicjatyw klastrowych (B+R)

Najbardziej powszechne Dość powszechne Najmniej powszechne

Organizowanie konferencji Usługi doradcze dla członków klastra

Udostępnianie wiedzy i technologii (licencje, prawa

205

Źródło: T. Sołdra – Gwiżdż, A. Bereś, Sektor B+R i otoczenia biznesu, a rozwój klastrów w województwie

opolskim. Badania FGI, Working Paper.

Sporządzanie ekspertyz

Wspólne prace badawcze i rozwojowe w obszarze technologii

Wspólne badania rynkowe i analizy rynków

Kształcenie specjalistów

Doradztwo w zakresie wykorzystania najnowszych osiągnięd naukowych

patentowe, know-how)

Udostępnianie maszyn, urządzeo i oprzyrządowania, laboratoriów

Wspólne opracowywanie nowych technologii

Wspólne przygotowanie oferty rynkowej produktów/usług

Marketingowa promocja uczestników inicjatywy i ich projektów

Źródło: T. Sołdra – Gwiżdż, A. Bereś, Sektor B+R i otoczenia biznesu, a rozwój klastrów w województwie

opolskim. Badania FGI, Working Paper.

Tabela 17 Bariery współpracy nauki i przemysłu w opinii przedstawicieli sfery B+R

Kluczowa

Brak kapitału/funduszy w przedsiębiorstwach

Bardzo ważna

Brak kapitału/funduszy w nauce

Brak procedur do transferu technologii w przedsiębiorstwach

Niepewność wyników wspólnej działalności badawczo-rozwojowej

Brak informacji o działaniach badawczo-rozwojowych drugiej strony

Brak wsparcia administracyjnego

Brak przedsiębiorczego podejścia naukowców

Brak procedur do transferu technologii w nauce

Brak wykwalifikowanej kadry w nauce

Obawa przejęcia technologii przez konkurencję

Różne horyzonty czasowe

Trudności w porozumiewaniu się

Ważna

Rozbieżności w definiowaniu celów badawczo-rozwojowych

Brak naukowego podejścia przedsiębiorców

Brak wykwalifikowanej kadry w przedsiębiorstwach

Ograniczenia narzucone w projektach finansowanych ze środków UE

Źródło: T. Sołdra – Gwiżdż, A. Bereś, Sektor B+R i otoczenia biznesu, a rozwój klastrów w województwie

opolskim. Badania FGI, Working Paper.

Tabela 18 Bariery współpracy nauki i przemysłu w opinii przedstawicieli otoczenia biznesu

Bardzo ważne

Brak kapitału/funduszy w przedsiębiorstwach

Brak kapitału/funduszy w nauce

Brak informacji o działaniach badawczo-rozwojowych drugiej strony

Brak wsparcia administracyjnego

Obawa przejęcia technologii przez konkurencję

Rozbieżności w definiowaniu celów badawczo-rozwojowych

Brak wykwalifikowanej kadry w przedsiębiorstwach

Ograniczenia narzucone w projektach finansowanych ze środków UE

Ważne

Brak procedur do transferu technologii w przedsiębiorstwach

Niepewność wyników wspólnej działalności badawczo-rozwojowej

Brak przedsiębiorczego podejścia naukowców

Brak procedur do transferu technologii w nauce

Brak wykwalifikowanej kadry w nauce

Różne horyzonty czasowe

Trudności w porozumiewaniu się

Brak naukowego podejścia przedsiębiorców

Źródło: T. Sołdra – Gwiżdż, A. Bereś, Sektor B+R i otoczenia biznesu, a rozwój klastrów w województwie

opolskim. Badania FGI, Working Paper.

Tabela 19 Dotychczasowe formy kooperacji instytucji otoczenia biznesu w województwie opolskim z przedsiębiorstwami w ramach inicjatyw klastrowych (B+R)

Najbardziej powszechne Dość powszechne Najmniej powszechne Nie praktykowane

Usługi doradcze dla członków klastra

Organizacja szkoleo, kursów

Organizacja konferencji

Organizacja targów, wystaw

Wspólne przygotowanie oferty rynkowej produktów/usług

Pomoc w zdobyciu finansowania

Marketingowa promocja uczestników inicjatywy i ich projektów

Doradztwo w zakresie technologii

Udostępnianie wyników badao i analizy rynków

Wspólne badania rynkowe i analizy rynków

Tworzenie biznesplanów

Studia wykonalności nowych technologii

Źródło: T. Sołdra – Gwiżdż, A. Bereś, Sektor B+R i otoczenia biznesu, a rozwój klastrów w województwie

opolskim. Badania FGI, Working Paper.

Wnioski z badania: pomiędzy sferą B+R a przemysłem i usługami występuje bardzo słaba

współpraca, głównie w orbszarach niewiele znaczących dla rozwoju i transferu wiedzy,

kreowania nowych produktów i szeroko pojętej ekspansji gospodarczej.

Poniżej przedstawiono dobre praktyki, które mogą poprawić ilość i jakość współpracy

pomiędzy sferą B+R, a biznesem.

Dobra Praktyka 7

Dobra praktyka – w zakresie finansowania badań na rzecz biznesu

Często stosuje się rozwiązania polegające na współfinansowaniu badań przez jednostki

otoczenia biznesu powołane przez władze lokalne. W szczegółach formy tego

współfinansowania mogą być różne.

Dobrym rozwiązaniem jest przeniesienie ryzyka niepowodzenia prowadzonych badań.

Rozwiązanie polega na tym, że w przypadku zastosowania przez przedsiębiorstwo

zaproponowanych w badaniach rozwiązań technologicznych, czy produktowych ponosi ono

w całości lub w części koszty prowadzonych badań. W przypadku fiaska prowadzonych

badań (rozumianych jako brak możliwości komercyjnego zagospodarowania wyników badań)

koszty ich prowadzenia ponosi jednostka badawcza lub inna organizacja. W ramach prac

badawczych ustala się modele współpracy w tym prawo do wypracowanych w projekcie

wartości intelektualnej.

Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego ogłasza otwarty pilotażowy konkurs

"Voucher Wiedzy" dla przedsiębiorstw na dofinansowanie badań zleconych w instytucjach

naukowych. Konkurs realizowany jest w ramach projektu "Implementacja europejskiego

systemu vouchera wiedzy" współfinansowanego ze środków 7. Programu Ramowego.

Voucher Wiedzy to kupon o wartości do 17.500 PLN uprawniający przedsiębiorcę do

wykupienia w instytucji naukowej z Wielkopolski lub 6 innych regionów uczestniczących w

projekcie (Flandria, Walencja, Ventano, Miasto Monachium, Północna Ostrobotnia oraz

Prowincja Północna Brabancja) konsultacji bądź zlecenia badania. O wsparcie w ramach

konkursu "Voucher Wiedzy" mogą ubiegać się wyłącznie mikro, mali i średni przedsiębiorcy

posiadający swoją siedzibę na terenie województwa wielkopolskiego. Działanie jest efektem

zaangażowania międzynarodowego urzędu i poszukiwania możliwości finansowania

kontaktów na linii nauka-biznes.

Dobra Praktyka 8

Wrocławskie Centrum Badań EIT+ Sp. z o.o.

Dobra Praktyka – w zakresie integracji działań samorządu, sfery B+R oraz biznesu

Zintegrowanie działań sfery naukowo-badawczej wokół ściśle określonych obszarów

badawczych zorientowany na komercjalizację wiedzy oraz ukierunkowanie praktyczne

prowadzonych badań o charakterze interdyscyplinarnym.

Wrocławskie Centrum Badań EIT+ spółka z o.o. powołana została do życia w 2007 r. Jest to

unikalne przedsięwzięcie w skali Polski, ukierunkowane na tworzenie i rozwijanie nowych

sposobów współpracy sektora nauki i edukacji z lokalnym samorządem oraz innowacyjnym

biznesem.

Udziałowcami Spółki są największe wrocławskie uczelnie oraz samorządy Miasta Wrocławia

i Województwa Dolnośląskiego. Spółka powstała w oparciu o doświadczenia i dorobek

Dolnośląskiego Centrum Zaawansowanych Technologii.

Misją Wrocławskiego Centrum Badań EIT+ jest efektywne zarządzanie wiedzą, rozumiane

jako tworzenie i transferowanie wiedzy oraz wsparcie przedsiębiorczości środowiska

zainteresowanego komercyjnym wykorzystaniem własności intelektualnej. We wszystkich

projektach realizowanych przez EIT+ kładzie się szczególny nacisk na urynkowienie

wyników prac badawczych w szczególny sposób dbając o ochronę własności intelektualnej.

Profil badawczy centrum jest skierowany do szerokiej rzeszy odbiorców oraz firm i

organizacji szukających innowacyjnych rozwiązań technologicznych. Rezultaty

prowadzonych prac badawczych są precyzyjnie lokowane w obszarach gospodarczych

zgodnie z prognozami rozwoju rynku europejskiego i światowego. Zadaniem Spółki jest także

koncentracja oraz wsparcie inicjatyw atrakcyjnych pod względem biznesowym.

Celem centrum jest organizowanie i prowadzenie interdyscyplinarnych prac badawczych w

zakresie, biomedycyny, nanotechnologii, teleinformatyki oraz zapobiegania zmianom

klimatycznym. Wybrano właśnie te cztery obszary ze względu na społecznie użyteczny

charakter oraz znaczący wpływ na rozwój gospodarczy.

Realizacja programów badawczych WCB EIT+ służy integracji środowiska naukowego

Wrocławia oraz wzmocnieniu jego współpracy z podmiotami gospodarczymi. Rezultaty

badań będą upowszechniane w społeczeństwie poprzez wykorzystanie zarówno tradycyjnych

form (wydawnictwa, seminaria, konferencje) jak również technik multimedialnych oraz

najnowszych technologii internetowych.206

206

Op.cit. http://www.eitplus.pl

EIT prowadzi aktywną współpracę międzynarodową, jest zaangażowana w szeroką

działalność na poziomie międzynarodowym. EIT zajmuje się również pozyskiwaniem

środków europejskich na finansowanie prowadzonych badań.

Analiza możliwości rozwoju klastrów w województwie opolskim. Wyniki badań

panelowych wśród ekspertów. 207

Kolejne badanie prowadzone w projekcie przez S. Olko, L. Hawrysz, K.Polek-Duraj

doprowadziło do sformułowania w drodze badań opartych na analizie SWOT uwarunkowań

kształtujących rozwój klastrów w województwie opolskim.

Rysunek 6 Analiza SWOT – silne strony województwa opolskiego w zakresie rozwoju klastrów.

Źródło: S. Olko, L. Hawrysz, K.Polek-Duraj, Analiza możliwości rozwoju klastrów w województwie opolskim.

Wyniki badań panelowych wśród ekspertów. Seria: Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim,

Tom 4, Opole 2011,s.82

Badacze w ramach prowadzonych badań ustalili, że głównym motorem rozwoju klastrów w

województwie opolskim mogą być branże, które dysponują odpowiednimi zasobami. Oznacza

to możliwość wystąpienia relacji charakterystycznych dla klastra w branżach już istniejących

i intensywnie działających w województwie. Ważnym czynnikiem kształtującym zdolność do

wyłonienia struktur klastrowych są działający w województwie liderzy branżowi.

207

S. Olko, L. Hawrysz, K.Polek-Duraj, Analiza możliwości rozwoju klastrów w województwie opolskim. Wyniki

badań panelowych wśród ekspertów. Seria: Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim, Tom 4,

Opole 2011

Rysunek 7 Analiza SWOT – słabe strony województwa opolskiego w zakresie rozwoju klastrów

Źródło: S. Olko, L. Hawrysz, K.Polek-Duraj, Analiza możliwości rozwoju klastrów w województwie opolskim.

Wyniki badań panelowych wśród ekspertów. Seria: Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim,

Tom 4, Opole 2011,s.84

W zestawieniu z silnymi stronami lista słabych stron województwa jest bardzo rozbudowana.

Za główny czynnik słabości uznano niedoskonałości relacji ze sferą B+R. Wskazano również

na brak zaufania i obawy, które paraliżują tę współpracę. Ważnym aspektem słabości tej

relacji jest słabość oferty badawczej przejawiającej się przestarzałą bazą aparaturową. Rozwój

klastrów innowacyjnych wymaga silnego wsparcia od sfery B+R. Niestety w województwie

opolskim badania nad wiodącymi technologiami są niewystarczające. W praktyce oznacza to

niemożność zaistnienia klastrów w obszarze innowacyjnych technologii.

Rysunek 8 Analiza SWOT – szanse rozwoju klastrów w województwie opolskim.

Źródło: S. Olko, L. Hawrysz, K.Polek-Duraj, Analiza możliwości rozwoju klastrów w województwie opolskim.

Wyniki badań panelowych wśród ekspertów. Seria: Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim,

Tom 4, Opole 2011,s.92

Za podstawową szansę rozwoju klastrów w województwie opolskim ankietowani uznali,

głównie te czynniki, które wynikają ze wzmożonego zainteresowania tą sferą działalności

przedsiębiorstwa badaczy, polityków, instytucji europejskich i krajowych. Za szansę rozwoju

klastrów uważa się uaktywnienie stymulatorów zewnętrznych, natomiast te działania, które

świadczą o rzeczywistej sile klastra uznane są za mniej ważne. Nadzieje z funkcjonowaniem

klastrów są wielkie, jednak wymagają zmiany mentalności i przejścia z „logiki samotnych

wysp” do pozycji wspólnoty, otwartości i ekspansji.

Rysunek 9 Analiza SWOT – zagrożenia rozwoju klastrów w województwie opolskim.

Źródło: S. Olko, L. Hawrysz, K.Polek-Duraj, Analiza możliwości rozwoju klastrów w województwie opolskim.

Wyniki badań panelowych wśród ekspertów. Seria: Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim,

Tom 4, Opole 2011,s.106

Zagrożenia dla rozwoju klastringu ankietowani upatrywali głównie w sposobie przyznawania

środków na rozwój powiązań kooperacyjnych. Ciekawe jest to, że zauważono głównie

aspekty związane z finansowaniem zewnętrznym i konkurowaniem o te środki. Nie wskazano

innych przyczyn zewnętrznych zagrożenia więzi wewnętrznej klastrów. Wydaje się, że takie

postawy wynikają raczej z niskiej świadomości czym jest klaster i jakie możemy uzyskać

korzyści uczestnicząc w nim.

Tabela 20 SWOT – czynników zewnętrznych rozwoju klastra

Silne strony Słabe strony

• istniejący potencjał branż województwa opolskiego

(drzewnej, chemicznej, turystycznej, IT, budowlanej, rolno-

• zbyt mały udział nauki opolskiej w badaniach nad

wiodącymi technologiami

-spożywczej)

• specyfika województwa (kapitał relacji, świadomość

wspólnych celów, mentalność, krótkie kanały informacyjne)

• liderzy lokalni

• mocno rozwinięty sektor MŚP

• świadomość i kreatywność

• mała liczba odbiorców badań (niedopasowanie oferty

nauki do biznesu)

• niskie nakłady finansowe na działania rozwojowe firm

• brak zaufania

• słabo wykorzystywana i przestarzała infrastruktura

naukowo-badawcza

Szanse Zagrożenia

• wzrost znaczenia klastrów w polityce rozwoju

gospodarczego państwa i regionu

• programy pomocowe nakierowane na wspieranie

klastrów/inicjatyw klastrowych

• klaster jako narzędzie praktycznego rozwiązywania

problemów

• strategia (kierunek) rozwoju nauki

• edukacja na temat korzyści, jakie mogą wyniknąć ze

współpracy wewnątrz klastrowej

• brak jednoznacznych kryteriów finansowania

• pozyskiwanie środków przez niewłaściwe inicjatywy

• niedostosowanie kryteriów do realiów

• „wykradanie” wykwalifikowanych kadr

• występowanie instytucji pośredniczących absorbujących

środki

Źródło: S.Olko, L.Hawrysz, K.Polek-Duraj, Analiza możliwości rozwoju klastrów w województwie opolskim.

Wyniki badań panelowych wśród ekspertów. Seria: Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim,

Tom 4, Opole 2011,s.106

W ramach swoich badań badacze: S.Olko, L.Hawrysz, K.Polek-Duraj przeprowadzili

„Porterowskie” badanie GEM (analiza czynników: Groundings-Zasoby, Enterprises-

Przedsiębiorstwa i Markets-Rynek).

Rysunek 10 Wyniki analizy GEM – ocena czynników determinujących rozwój klastrów

Źródło: S. Olko, L. Hawrysz, K.Polek-Duraj, Analiza możliwości rozwoju klastrów w województwie opolskim.

Wyniki badań panelowych wśród ekspertów. Seria: Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim,

Tom 4, Opole 2011,s.106

W wyniku tego badania stwierdzono, że województwo opolskie dysponuje znacznym

potencjałem rozwoju tak po stronie rynków zewnętrznych, strategii i konkurencji oraz

zasobów infrastrukturalnych. Z badania wynika, że szczególnie rynki zewnętrzne oraz obszar

strategii i konkurencji powinny stanowić siłę napędową klastrów w województwie opolskim.

RYNKI

ZASOBY PODSTAWOWE

4.2.4 Badania zewnętrzne potencjału inwestycyjnego województwa opolskiego

Atrakcyjność inwestycyjna województwa opolskiego208

- Badanie przeprowadzone przez

Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową.

W wyniku tych badań stwierdzona, że województwo opolskie znajduje się w klasie

„średniaków” pod względem atrakcyjności inwestycyjnej. Utrudnia to pojawianie się w

województwie opolskim inwestycji o wysokim potencjale innowacyjnym. Potwierdzają to

badania dotyczące obszaru B+R.

Tabela 21 Ranking atrakcyjności inwestycyjnej regionów w 2010 roku.

Źródło : M. Nowicki, M. Tarkowski, A. Hildebrandt, P. Susmarski, Atrakcyjność inwestycyjna województwa

opolskiego, IBnGR, Gdańsk 2010.

Badania GUS wskazują, że potencjał ludnościowy, powierzchniowy, dochodowy jednostek

terytorialnych jest stosunkowo niski na tle kraju. Z drugiej strony wskaźniki opisujące

pośrednio zamożność społeczeństwa, takie jak śmiertelność czy liczba samochodów na 1000

mieszkańców plasują województwo opolskie w czołówce krajowej. Oznacza to konieczność

koncentracji aktywności samorządów w polityce klastrowej na wybranych branżach. Ważne

208

M. Nowicki, M. Tarkowski, A. Hildebrandt, P. Susmarsk i, Atrakcyjność inwestycyjna województwa

opolskiego, IBnGR, Gdańsk 2010.

jest by z jednej skromne zasoby samorządów nie zostały rozproszone, z drugiej strony, by

zintensyfikować wielokierunkowe działania na promowanie rozwoju potencjalnych

„lokomotyw” rozwoju lokalnego. Zamożność społeczeństwa i kontakty z zagranicą mogą

skutkować rozwojem klastrów związanych z usługami dla ludności, zdrowym sposobem życia

i odżywiania. W koncepcję tę wpisują się również klastry realizujące koncepcję

zrównoważonego rozwoju.

Źródło: GUS.

Przegląd zasobów naturalnych skupionych w województwie wskazuje z jednej strony na

stosunkowo niewielkie zalesienie, co może przełożyć się na produkcję biomasy niezbędnej w

produkcji energii ze źródeł opartych na biogazie. Rozwój tej sfery powinien dać impuls do

rozwoju innych segmentów ekoenergetyki. Przy niewielkiej lesistości w województwie

opolskim zlokalizowane są również duże skupiska leśne, co pozwala na rozwój branży

drzewnej. Rozwój tej branży powinien być oparty nie tylko o zasoby Śląska Opolskiego ale o

zasoby całej Śląskiej Dyrekcji Okręgowej Lasów Państwowych. Zasoby leśne Śląska są

bardzo duże porównywalne z zasobami Dolnego Tyrolu, w którym funkcjonują ciekawe

rozwiązania klastrowe.

5. Benchmarking klastrów i inicjatyw klastrowych w

województwie opolskim.

5.1. Przegląd klastrów i inicjatyw klastrowych w województwie opolskim

W wyniku prowadzonych badań wstępnych ustalono, że rzeczywiste działania o charakterze

koopetycyjnym realizowane są w Śląskim Klasterze Drzewnym. Koordynator - Izba

Gospodarcza „Śląsk” – już dość rozwinięta sieć współpracy realizująca swoje pierwsze

inwestycje infrastrukturalne.

W dwóch kolejnych organizacjach klastrowych odnotowano intensywne działania związane z

promocją oraz szkoleniami realizowanymi na rzecz klastra i jego członków. Ważnym

aspektem działalności tych klastrów jest współdziałanie z władzami lokalnymi na rzecz

rozwoju reprezentowanych przez siebie branż i ich promowanie. W dostępnych źródłach nie

wskazano na projekty realizowane wspólnie przez członków klastra. Można powiedzieć, że te

inicjatywy skupiły się na usystematyzowaniu oferty sektorów i jej czytelnej i atrakcyjnej

prezentacji.

Kraina Mlekiem i Miodem Płynąca KOLOT –Kluczborsko-Oleska Lokalna

Organizacja Turystyczna – jedna z silniejszych w skali kraju inicjatyw wspierających

rozwój turystyki wiejskiej i promującej lokalne inicjatywy kulturalne.

„Ekoenergia Opolszczyzny” Fundacja Promocji Innowacji Gospodarczych –

klaster w fazie zalążkowej, typ działania ułatwienie komunikacji z firmami

zajmującymi się technologiami ekoenergetycznymi, wydawca promujący

ekoenergetykę, ostatnia publikacja marzec 2010.

Pozostałe inicjatywy klastrowe nie dopracowały się jeszcze wspólnych form aktywnej

współpracy, część została powołana „okazyjnie” i po wyczerpaniu środków unijnych na

realizację projektów, działania swoje zawiesiła. Nie mogą być one zatem analizowane z

udziałem benchmarkingu, ponieważ tak naprawdę nie ma co ulepszać, można jedynie

zaproponować rozwiązania wzorcowe w kluczowych obszarach działalności klastra, na dość

dużym poziomie ogólności bowiem szczegółowe rozwiązania organizacyjno-zarządcze mają

często charakter uzależniony od formy współpracy, pozycji poszczególnych członków klastra

i jej zakresu przyjętego w umowie klastra. Opracowania koncepcji funkcjonowania klastra

spożywczego oraz chemicznego zostały już przygotowane w 2009 roku.209

Niestety

209

B.Tomaszek i in., Przemysł rolno – spożywczy w województwie opolskim. Perspektywy i możliwości rozwoju

klastra branży rolno – spożywczej, dokumentacja wewnętrzna OPNT, Opole, 2009 oraz K.Czaja, i in.,

Innowacyjna Chemia w województwie opolskim. Perspektywy i możliwości rozwoju klastra branży chemicznej ,

dokumentacja wewnętrzna OPNT, Kędzierzyn-Koźle, 2009

dotychczas w wyniku rozmaitych działań nie wyłoniły się silne instytucje klastrowe będące

źródłem kreatywności i współpracy w tych branżach.

Część inicjatyw klastrowych od dłuższego czasu nie wykazuje żadnej aktywności , co może

świadczyć o braku rzeczywistej współpracy i kooperacji, nie wspominając o koopetycji. Do

klastrów tych należy zaliczyć:

„Innowacyjna chemia” Opolski Park Naukowo Techniczny - od 2009 nie

odnotowano w dostępnych źródłach działań w ramach klastra

Wielobranżowy Klaster Rzemieślniczy – „Opolski E-Rzemieślnik” – brak

odnotowanych w dostępnych źródłach działań w ramach klastra

Opolski Klaster Przetwórstwa Spożywczego „Zielona Dolina” – inicjator Opolski Park

Naukowo Techniczny - od 2009 odnotowanych w dostępnych źródłach działań w

ramach klastra

Inicjatywa klastrowa w obszarze budownictwa energooszczędnego – Klaster

„Termomax” – brak działań, pomysł zorientowany na promocję rozwiązań opartych

na patencie firmy ISOMAX – trudno mówić o klastrze,

W ramach struktur klastrowych można wymienić również struktury w zupełnie początkowej

fazie rozwoju. Znajdują się one w miejscu, w którym wiedzą już, że razem mogą więcej, chcą

współdziałać i szukają wzorcowych ścieżek rozwoju, do takich klastrów o dużym potencjale

wzrostowym zaliczyć należy:

OP-INFO koordynator-Business Acceleration Center BAC Sp. z o.o. – klaster w fazie

zalążkowej – deklaracja uczestnictwa, dotychczas brak podjętych działań.

Opolski Klaster Medyczny – etap wczesnej wizji

Klaster podmiotów z branży szkoleniowej i doradczej – „Konsorcjum Człowiek” –

etap wczesnej wizji

Śląski Klaster Przedsiębiorstw Dorzecza Górnej i Środkowej Odry – etap wczesnej

wizji

Klaster rekreacyjno-ruchowy – etap wczesnej wizji

Do jednostek, które wykazują cechy działalności klastrowej lub znacząco wpływają na

uruchomienie szeroko pojętej kooperacji, można zaliczyć:

ADVANCE Konsorcjum do spraw Badań, Rozwoju i Komercjalizacji

Zaawansowanych Technologii – zorientowane zasadniczo na współpracę w ramach

klastra chemicznego.

Chemiczny Inkubator Technologiczny (ChIT) - Działalność ChIT opiera się na

podejmowanej współpracy z firmami i osobami zewnętrznymi zainteresowanymi

realizacją i komercjalizacją wspólnych projektów.

Zielone Gościńce -Opolskie Stowarzyszenie Integracji Lokalnej – branża turystyczna,

aktywna struktura wykazująca cechy klastra, jednoznacznie wskazująca korzyści jej

uczestnikom.

Wśród nieformalnych klastrów występuje klaster związany z Elektrownią Opole, zajmujący

się zasadniczo, zagospodarowaniem produktów ubocznych procesu spalania, odpopielania

oraz odsiarczania. W ramach klastra znajdują się przedsiębiorstwa świadczące szereg usług na

rzecz Elektrowni.

Należy jednocześnie zaznaczyć, że przedsiębiorstwa przemysłu chemicznego w

województwie opolskim prowadzą w trybie ciągłym współpracę i wymianę doświadczeń w

ramach bieżącej działalności.

5.2. Wstępne porównanie uwarunkowań rozwoju klastrów w województwie

opolskim

Poniżej na serii rysunków przedstawiano benchmarking uwarunkowań funkcjonowania

klastrów i inicjatyw klastrowych prowadzących swoją działalność na terenie województwa

opolskiego. Benchmarking ten dotyczył zasadniczo obszaru potencjału rozwojowego klastra.

Wyszczególniono w nim siedem obszarów, które zostały wyprowadzone z badań

prowadzonych w projekcie. Obejmują one różne badania poczynając od wywiadów, przez

badania statystyczne na badaniach kwestionariuszowych kończąc. We wszystkich badaniach

kwestionariuszowych i eksperckich wprowadzono wartościowanie odpowiedzi dlatego dane

mają charakter ilościowy. Dane usystematyzowano i przetransponowano na skalę 0-5, tak aby

można było dokonać ich porównania i prezentacji na jednym grafie. W ramach badania

zaproponowano wprowadzenie wartości referencyjnej oraz wartość średnią dla wszystkich

klastrów.

Przy transponowaniu danych do skali 5 stopniowej, tam gdzie to było wymagane,

zastosowano następujący wzór:

gdzie:

Y – interwał

X max – maksymalna wartość zmiennej x

X min – minimlana wartość zmiennej x

n=5

Obszar pierwszy – ilość podmiotów w branży

Badania oparte na analizie danych statycznych miały na celu określenie ilości podmiotów,

które mogą uczestniczyć w rdzennej działalności klastra, stanowiąc w ten sposób potencjał

rozwojowy klastrów. W oparciu o badania wstępne wskazano klastry, które podjęły próbę

działania w województwie opolskim, do nich przyporządkowano branże, które stanowią rdzeń

działalności klastra. Zestawiając ilość podmiotów w poszczególnych branżach i stosując

transpozycję do pięciostopniowej skali uzyskano wartości miernika ilość podmiotów w

branży. Szczególnie duża ilość podmiotów skoncentrowana jest w obszarze działalności

medycznej oraz działalności szkoleniowo-doradczej. W przypadku tych obszarów ilość

podmiotów wynika z faktu, że ta pozycja statystyczna obejmuje wszelkiego rodzaju publiczne

i niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej. Podobnie w przypadku branży szkoleniowo-

doradczej obejmuje ona również szkolnictwo publiczne, w całej gamie jego zróżnicowania.

Wprowadzono korektę wartości maksymalnej ilości podmiotów do poziomu 3000.

Rysunek 11 Ilośd podmiotów zgodnych z profilem branżowym klastra

Źródło: opracowanie własne na bazie GUS

Obszar drugi – pracujących w branży

Badania oparte na analizie danych statycznych miały na celu określenie ilości osób

pracujących w podmiotach, które mogą uczestniczyć w rdzennej działalności klastra,

stanowiąc w ten sposób potencjał rozwojowy klastrów. Zestawiając ilości osób pracujących w

poszczególnych branżach i stosując transpozycję do pięciostopniowej skali uzyskano wartości

miernika ilości osób pracujących w branży. Szczególnie duża ilość osób pracujących

skoncentrowana jest w obszarze działalności medycznej oraz działalności szkoleniowo-

doradczej. W przypadku tych obszarów ilość osób pracujących wynika z faktu, że ta pozycja

statystyczna obejmuje wszelkiego rodzaju publiczne i niepubliczne Zakłady Opieki

Zdrowotnej i ośrodki. Podobnie w przypadku branży szkoleniowo-doradczej obejmuje ona

również szkolnictwo publiczne, w całej gamie jego zróżnicowania.

Wprowadzono korektę wartości maksymalnej ilości pracujących w branży do poziomu 10.000

osób.

Rysunek 12 Ilośd pracujących w przedsiębiorstwach zgodnych z profilem branżowym klastra

Źródło: opracowanie własne na bazie GUS

Obszar trzeci – potencjał podmiotów

Uzupełnieniem badań statystycznych jest analiza koncentracji (location quotient) oraz analiza

przesunięć udziałów przeprowadzona przez M. Szewczyk, A. Tłuczak, B. Ruszcza pt.

Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim210

.

Potencjał podmiotów został określony na podstawie badania analizy koncentracji oraz analizy

przesunięć udziałów w obszarze liczebności podmiotów w branżach

Sekcje/działy interesujące z punktu widzenia prowadzonego badania, ze względu na

zmienną liczbę podmiotów gospodarczych, to:

kluczowe sekcje/działy, wykazujące znaczący wzrost liczby podmiotów (PC>PO) oraz

wykazujące znaczny stopień koncentracji (LQ>1) w analizowanym okresie,

sekcje/działy potencjalnego wzrostu, wykazujące znaczący wzrost liczby podmiotów

(PC>PO), wykazujące nieznaczny stopień koncentracji (LQ<1) przy jednoczesnym

wzroście LQ w analizowanym okresie (ΔLQ >0).

W zestawieniu wyszczególniono również sekcje/działy charakteryzujące się dodatkowo

wysoką konkurencyjnością (KO>0).211

210

M. Szewczyk, A. Tłuczak, B. Ruszczak, Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim, Working

Paper, 2011. 211

Ibidem

Tabela 22 Sekcje/działy kluczowe oraz potencjalnego wzrostu (ze względu na liczbę podmiotów gospodarczych)

Wyszczególnienie LQ>1 LQ<1, ΔLQ >0

PC>PO - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo - produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych

surowców niemetalicznych, - produkcja metali, - produkcja metalowych wyrobów gotowych, - produkcja maszyn i urządzeo, gdzie indziej

niesklasyfikowana, - produkcja mebli - budownictwo - działalnośd związana z obsługą rynku

nieruchomości

- górnictwo i wydobywanie - produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych, - produkcja podstawowych substancji

farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych,

- produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych,

- produkcja pojazdów samochodowych, przyczep, - produkcja pozostałego sprzętu transportowego

PC>PO i KO>0 - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo - produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych

surowców niemetalicznych, - produkcja metalowych wyrobów gotowych, - produkcja maszyn i urządzeo, gdzie indziej

niesklasyfikowana, - produkcja mebli

- górnictwo i wydobywanie - produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych, - produkcja podstawowych substancji

farmaceutycznych oraz leków i pozostałych wyrobów farmaceutycznych,

- produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych,

- produkcja pojazdów samochodowych, przyczep, - produkcja pozostałego sprzętu transportowego

Źródło: M. Szewczyk, A. Tłuczak, B. Ruszczak, Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim,

Working Paper, 2011.

Wyniki badania przeniesiono w skalę pięciostopniową nadając poszczególnym branżom

wartości zgodne z tabelą poniżej. W przypadku branż, które nie odnalazły się w

analizowanych przedziałach nadano im wartość 1.

LQ>1 LQ<1, ΔLQ >0

PC>PO 4,5 3,5

PC>PO i KO>0 5 4

Obszar czwarty – potencjał ludzki

Potencjał ludzki został określony na podstawie badania analizy koncentracji oraz analizy

przesunięć udziałów w obszarze liczebności podmiotów w branżach

Sekcje/działy interesujące z punktu widzenia prowadzonego badania, ze względu na zmienną

liczbę zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw, to:

kluczowe sekcje/działy, wykazujące znaczący wzrost zatrudnienia (PC>PO) oraz

wykazujące znaczny stopień koncentracji (LQ>1) w analizowanym okresie,

Sekcje/działy potencjalnego wzrostu, wykazujące znaczący wzrost zatrudnienia

(PC>PO) oraz wykazujące nieznaczny stopień koncentracji (LQ<1) przy

jednoczesnym wzroście LQ w analizowanym okresie (ΔLQ >0).

W zestawieniu wyszczególniono również sekcje/działy charakteryzujące się dodatkowo

wysoką konkurencyjnością (KO>0).212

212

Ibidem

Tabela 23. Sekcje/działy kluczowe oraz potencjalnego wzrostu (ze względu na liczbę zatrudnionych)

Wyszczególnienie LQ>1 LQ<1, ΔLQ >0

PC>PO - produkcja artykułów spożywczych - produkcja wyrobów z drewna, korka, słomy i wikliny - produkcja papieru i wyrobów z papieru - produkcja wyrobów z metali - dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami; rekultywacja

- poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji - produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych - budownictwo - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle - transport i gospodarka magazynowa

PC>PO i KO>0 - produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych - produkcja metali - produkcja wyrobów z metali - produkcja urządzeo elektrycznych - produkcja maszyn i urządzeo - produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep

- poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji - produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych - budownictwo - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle - transport i gospodarka magazynowa

Źródło: M. Szewczyk, A. Tłuczak, B. Ruszczak, Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim, Working Paper, 2011.

Wyniki badania przeniesiono w skalę pięciostopniową nadając poszczególnym branżom

wartości zgodne z tabelą poniżej. W przypadku branż, które nie odnalazły się w

analizowanych przedziałach nadano im wartość 1.

LQ>1 LQ<1, ΔLQ >0

PC>PO 4,5 3,5

PC>PO i KO>0 5 4

Obszar piąty – perspektywa rozwoju

Badania przeprowadzone przez M. Szewczyk, A. Tłuczak, B. Ruszczak, i ich wyniki są

zaprezentowane w opracowaniu „Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim,

Working Paper, 2011, przedstawiają ocenę możliwości powstania klastrów w województwie

opolskim w latach 2015, 2020 i 2025 r. (1 – bardzo mało prawdopodobne, 2 – mało

prawdopodobne, 3 – prawdopodobne, 4 – bardzo prawdopodobne, 5 – pewne). Badania

przeprowadzone są w oparciu o badania ekspertów oceniających możliwości wyłonienia się

struktur klastrowych w określonych branżach.

Obszar szósty – prawdopodobieństwo sukcesu

W ramach badania przeprowadzonego przez M. Szewczyk, A. Tłuczak, B. Ruszczak w

badaniu eksperckim określono prawdopodobieństwo pojawienia się i rozwoju klastra w

określonej branży w województwie opolskim. Wyniki uzyskane przetransponowano zgodnie

z metodą przedstawioną wcześniej do skali pięciostopniowej. (patrz rys.4). W tym przypadku

nie przeprowadzono korekt.

Obszar siódmy - poparcie w zasobach

Ocena obszaru siódmego została oparta na badaniach przeprowadzonych w projekcie oraz

analizie strategicznej SWOT regionu. Ustalając wartość mierników posłużono się również

danymi statystycznymi dotyczącymi zasobów naturalnych oraz oceną atrakcyjności

inwestycyjnej województwa opolskiego. Do ustalenia wartości miernika dla poszczególnych

klastrów posłużyły również wyniki badań prowadzonych przez zespół badawczy213

T. Sołdra

– Gwiżdż, A. Bereś. W ich wyniku ustalono SWOT dla poszczególnych klastrów i inicjatyw

klastrowych.

Pierwsze badanie dotyczyło oceny możliwości rozwoju inicjatyw klastrowych w

województwie opolskim przeprowadzonej przez reprezentantów sfery B+R. W jej wyniku

wskazano że wiele klastrów nie podejmuje żadnych działań pomimo wielu atutów i szans

jakie się dla nich pojawiają.

Tabela 24 Atuty i szanse , słabości i ryzyka opolskich inicjatyw klastrowych w opinii ekspertów sfery B+R.

L. p Inicjatywa Klastrowa Atuty i szanse Słabości i ryzyka

1 Śląski Klaster Drzewny

Dostępność surowców

Porozumienie klastrowe

Wola współpracy Wspólne cele

Wspólna strategia

Wspólny produkt Wsparcie dla regionu

Powiązana z B+R

Wzrost popytu Potrzeba społeczna

Duże rynki zbytu (sąsiednie aglomeracje, oraz

rynki zagraniczne Wysoka jakość inicjatywy

Specyfika obszaru działalności

Ograniczona wiedza otoczenia Brak dostępnych środków

finansowych

Słaby zarząd Brak promocji

Brak zaplecza naukowego

Konkurencja Niewystarczające wsparcie ze strony

władz lokalnych (brak wsparcia w

fazie rozwoju inicjatywy)

2 Inicjatywa klastrowa „Kraina Mlekiem i Miodem Płynąca”

Potrzeba i celowość działań Promocja regionalnych produktów

Brak inicjatywy Brak kontynuacji wspólnych działań

Mały dynamizm

Brak wsparcia ze strony władz regionu Brak informacji o działaniach

3

„Innowacyjna Chemia”

Potrzeba działań

Infrastruktura

Branża rozwojowa Zawiązanie klastra w działaniu 5.2 POKL

Brak informacji w otoczeniu

Brak wsparcia ze strony władz regionu Brak możliwości komercjalizacji

działań klastra przy wykorzystaniu

środków z UE

4 „Ekoenergia Opolszczyzny” Dobre warunki zewnętrzne

Brak planów działania

Zbyt ogólna, rozstrzelona

problematyka, Brak specjalizacji działań

Brak wsparcia ze strony władz regionu

Brak informacji

5 Klaster przetwórstwa

spożywczego „Zielona Dolina” Promocja regionalnych produktów Brak kontynuacji wspólnych działań

6

Inicjatywa klastrowa w obszarze

budownictwa energooszczędnego „Termomax”

Produkt

Aktualność problematyki Wzrost popytu

Struktura

Brak przejrzystości

7

Śląski Klaster Przedsiębiorstw

Dorzecza Górnej i Środkowej

Odry

Duża waga problemu

Infrastruktura Inicjatywa wspierana przez samorząd

Silna motywacja

Szansa na promowanie regionu Branża rozwojowa

Szansa na międzynarodową współpracę

Koszty Brak informacji

8 Opolski Klaster Informatyczny

OPINFO

Celowość działań

Silna motywacja przedsiębiorstw Inicjatywa oddolna

Wzrost popytu na oferowane usługi i produkty Zapotrzebowanie ze strony lokalnego rynku

Mocne wsparcie znanych uczelni

Brak środków własnych

Brak informacji o działaniu

213

T. Sołdra – Gwiżdż, A. Bereś, Sektor B+R i otoczenia biznesu, a rozwój klastrów w województwie opolskim.

Badania FGI, Working Paper, Opole 2011.

9

Klaster podmiotów z branży

szkoleniowej i doradczej

„Konsorcjum Człowiek”

Brak danych Brak danych

Źródło: T. Sołdra – Gwiżdż, A. Bereś, Sektor B+R i otoczenia biznesu, a rozwój klastrów w województwie

opolskim. Badania FGI, Working Paper, Opole 2011.

Podobne widzenie problematyki klastrowej w województwie opolskim mają przedstawiciele

sfery otoczenia biznesu. Eksperci z tego sektora również widzą wiele słabości i ryzyk

związanych z klastrami. Główną słabością na jaką wskazują eksperci jest brak koncepcji

działania klastra, brak zasad finansowania oraz mały dynamizm działao. Można pokusid się o

dośd kolokwialne stwierdzenie wypływające z ocen działalności klastrów zamykające się w

sentencji „czas przejśd do konkretów”.

Tabela 25 Atuty i szanse, słabości i ryzyka opolskich inicjatyw klastrowych w opinii ekspertów sfery otoczenia biznesu

L. p Inicjatywa Klastrowa Atuty i szanse Słabości i ryzyka

1 Śląski Klaster Drzewny

Wysoka jakość świadczonych usług Doświadczenie

Niska wzajemna presja konkurencyjna

Silna branża drzewna w woj. opolskim

Promocja

Brak wpływu na bazę surowcową Finansowanie

2 Inicjatywa klastrowa „Kraina Mlekiem i Miodem Płynąca”

Powstanie inicjatywy na bazie KOLOT

Powiązanie celów i ich realizacja

Liderzy

Kadra

Promocja Możliwość budowy kolejnego etapu rozwoju

inicjatywy

Budowa produktu turystycznego, który będzie sprzedawany

Działalność w ramach prężnego stowarzyszenia

Rozdrobnienie przedsiębiorstw

Brak kapitału Zaangażowanie środków

Brak specjalizacji w strategii

Rozbieżność interesów przedsiębiorstw

Brak zasad finansowania

3

„Innowacyjna Chemia”

Silne znane firmy Dostępny kapitał

Baza badawcza

Liderzy Bogate tradycje

Silni liderzy biznesowi

Duże zaplecze w istniejących przedsiębiorcach Wsparcie organizacji badawczych

Możliwość utworzenia prężnej inicjatywy

klastrowej w stosunkowo krótkim czasie

Ośrodki decyzyjne poza województwem

Rozbieżność interesów

poszczególnych przedsiębiorstw

4 „Ekoenergia Opolszczyzny” Dobra promocja marki i tematyki działalności Wytracenie dynamiki działania

Brak konkretnej strategii rozwoju

5 Klaster przetwórstwa

spożywczego „Zielona Dolina” Brak danych Brak danych

6

Inicjatywa klastrowa w obszarze

budownictwa energooszczędnego

„Termomax”

Brak danych Brak danych

7

Śląski Klaster Przedsiębiorstw

Dorzecza Górnej i Środkowej Odry

Wielopłaszczyznowe możliwości rozwoju

Amorficzna struktura

Brak instytucjonalizacji Brak realizacji celów

8 Opolski Klaster Informatyczny

OPINFO Brak danych Brak danych

9 Klaster podmiotów z branży

szkoleniowej i doradczej

„Konsorcjum Człowiek”

Brak danych Brak danych

Źródło: T. Sołdra – Gwiżdż, A. Bereś, Sektor B+R i otoczenia biznesu, a rozwój klastrów w województwie opolskim. Badania FGI, Working Paper, Opole 2011.

Ocena Łączna

Poniżej przedstawiono graficznie wyniki badań porównawczych potencjału poszczególnych

klastrów województwa opolskiego. W ramach badania ustalono wartość referencyjną oraz

wyliczono wartość średnią. Odniesienie do wyników referencyjnych pozwala określić dystans

jaki dzieli różne klastry względem wartości wzorcowej. Wartość referencyjna nie jest

wielkością najwyższą, nie jest również wyznaczonym celem do którego chcemy dążyć.

Wartość referencyjna to wielkość, której przekroczenie oznacza większy potencjał tworzenia

powiązań sieciowych w branży. Zatem osiągnięcie bądź przekroczenie wartości referencyjnej

oznacza wystąpienie badanego czynnika z intensywnością zapewniającą odpowiednie

warunki do pojawienia się klastra. W analizowanych badaniach nie określano jednoznacznie

jaką wielkość można uznać, za wartość referencyjną. Analizując jednak aktywne inicjatywy

klastrowe można wyprowadzić pewne wartości referencyjne (Klaster Drzewny, Klaster

Turystyczny). Wartość referencyjna jest informacją poglądową i nie ma charakteru

kategorycznego jest pewną propozycją wsparcia oceny względnej potencjału rozwojowego

klastrów. Podobne zadanie informacyjne jak wartość referencyjna ma wartość średnia. Każda

jednak branża ma swoją specyfikę i nie zawsze budowanie sądu na wartości średniej czy

referencyjnej będzie zasadne i merytorycznie poprawne.

Rysunek 13 Analiza porównawcza potencjału rozwoju klastrów województwa opolskiego.

Źródło: opracowanie własne, na podstawie wyników badań prowadzonych w projekcie Klastry- kompleksowe

badania warunków funkcjonowania i możliwości rozwoju w woj. opolskim.

Podsumowując badanie benchmarkingowe zasobów i potencjału rozwoju klastrów w

województwie opolskim, oparte na wtórnym materiale badawczym, można stwierdzić, że

największy potencjał w sektorze przemysłowym ma klaster drzewny, wysoką pozycję zajęły

również klaster chemiczny oraz klaster lokujący się w szeroko pojętej produkcji i usług

budowlanych. Zaskakująco nisko uplasował się klaster Ekoenergia Opolszczyzny. O

przyczynach takiej pozycji pisano wcześniej. Należy jednak przypomnieć, że potencjał

podmiotów branży ekoenergetycznej znajduje się poza energetyką zawodową stąd niska

pozycja tego klastra w czterech pierwszych kategoriach porównania. Wśród klastrów

usługowych największy potencjał tkwi w klastrze medycznym i turystycznym. Klastry takie

jak Opinfo oraz klaster szkoleniowo-doradczy nie prezentują takiego potencjału jak klaster

turystyczny. Należy jednak pamiętać, że badania prowadzone w świecie wskazują na to, że

ważną i kluczową rolę w inspirowaniu klastra ma jego koordynator, oznacza to, że nawet w

dość niesprzyjających warunkach determinacja i kreatywność koordynatora może wpłynąć na

sukces klastra. Zasada ta ma również kierunek odwrotny, co oznacza, że nieprawidłowa

koordynacja klastrem może doprowadzić do zahamowania jego rozwoju nawet w

sprzyjających warunkach. Ważną rolę odgrywa również podmiot wiodący lub podmioty

wiodące w klastrze wokół których organizują się specjalistyczne firmy kooperujące.

Przykładem takiego klastra w Polsce są wrocławskie klastry, pierwszy oparty o LG-

elektronics, a drugi to klaster AGD – dwie duże montownie + firmy kooperujące, związane z

systemami zarządzania produkcją jak SAP itp.

Informacja o ilości podmiotów w branży niekoniecznie świadczy o jego potencjale rozwoju.

Wynika to również z faktu, że „klasyczne” klastry obejmują cały łańcuch wartości,

pozwalając przedsiębiorcom uczestniczącym w klastrze na otrzymywanie dodatkowej

wartości dodanej. Badanie, które przeprowadzono wskazuje zatem bardziej na potencjał

rdzennej działalności klastra do tworzenia powiązań sieciowych niż na potencjał całego

klastra opartego o tę rdzenną działalność. Bardzo ważnym wynikiem badania jest fakt, że

branże takie jak drzewna, chemiczna i produkcyjna wykazują siny potencjał konkurencyjny,

dynamikę wzrostu podmiotów i liczby zatrudnionych, świadczy to o szczególnym potencjale

rozwojowym tych branż, a to oznacza możliwość prowadzenia skutecznych działań

aktywizujących działania w klastrze.

Ważnym wynikiem prowadzonej analizy jest uznanie, że ważne miejsce na mapie

potencjalnych inicjatyw klastrowych powinien zająć szeroko pojęty sektor metalowy.

Rysunek 14 Ranking potencjału klastrów w województwie opolskim

Źródło: opracowanie własne.

Tabela 26 Analiza porównawcza potencjału klastrów

Kla

ste

r D

rzew

ny

Kla

ste

r M

edyc

zny

Kla

ste

r Tu

ryst

yczn

y

Kla

ste

r O

pIn

fo

Kla

ste

r Ek

oen

ergi

a O

po

lszc

zyzn

y

Kla

ste

r D

ora

dcz

o-

Szko

len

iow

y

Kla

ste

r Zi

elo

na

Do

lina

Kla

ste

r Te

rmo

max

Kla

ste

r In

no

wac

yjn

a C

hem

ia

refe

ren

cja

war

tośd

śre

dn

ia

ilośd podmiotów w branży 3,3 5,0 5,0 3,2 0,1 5,0 1,6 1,2 0,6 3,5 2,8

ilośd pracujących 4,6 5,0 2,9 2,2 1,7 5,0 5,0 3,0 3,0 3,5 3,6

potencjał podmiotów 5 1 1 1 1 1 1 5 4 4 2,2

potencjał ludzki 5 1,5 1 1 1 1 1 5 4 4 2,3

perspektywa rozwoju 4,5 3 4,5 3 4,5 2 4 3 4,5 4,5 3,7 prawdopodobieostwo sukcesu 4,5625 2,125 4,8 2,5 3,75 3,75 3,75 2,875 4,125 4 3,6

poparcie w zasobach 4,5 4 4,5 3,5 4,5 3,5 4,75 4,5 4 4 4,2

Wartośd średnia 4,5 3,1 3,4 2,3 2,4 3,0 3,0 3,5 3,5 3,9 Źródło: opracowanie własne

5.3. Dobre praktyki

5.3.1 Finasowanie działalności klastrów

Szczególnym wyzwaniem dla klastrów i inicjatyw klastrowych jest proces finansowania

działalności oraz pozyskania środków na realizację projektów celowych. Do najczęstszych

form finansowania klastrów należy zaliczyć:

składki członkowskie,

odpłatne świadczenie usług,

udział w przychodach uzyskanych dzięki aktywności koordynatora klastra,

celowe wpłaty przedsiębiorców,

dotacje celowe jednostek samorządu terytorialnego,

dotacje celowe organizacji zorientowanych na wspieranie określonych typów działao

(PEFRON, NFOŚ, ARR, ARP itp.),

dochody z własnej działalności,

fundusze UE.

Najbardziej efektywną formą finansowania, w rozumieniu wymagań dotyczących rezultatów

działalność klastra są celowe składki przedsiębiorców oraz odpłatnie świadczone usługi.

5.3.2 Wizerunek, Promocja, Marketing

Planowanie działań marketingowych i promocyjnych

Prawidłowe planowanie działań promocyjnych i reklamowych w klastrze wymaga ich

zintegrowania nie tylko ze strategią klastra, ale również z planami promocyjno-

marketingowymi pozostałych uczestników klastra. Jeżeli celem działalności klastra jest

podejmowanie działań promocyjnych w jakimkolwiek zakresie konieczne jest ustalanie

wspólnych spotkań w czasie, których zostaną opracowane plany działań marketingowych i

promocyjnych. Planowanie w klastrze przyjmuje takie same formy jak w innych

organizacjach obejmuje zatem: określenie zadania - skwantyfikowany efekt, czas realizacji,

koszty realizacji, podmiot koordynujący. Ustalenie planów działania utwierdza kierownictwo

koordynatora klastra do podejmowanie i intensyfikacji działań (akceptacja działań).

Internet strona www

Ważnym czynnikiem kształtującym wizerunek organizacji jest ich strona www oraz obecność

w przestrzeni międzynarodowej. Jeżeli zatem klaster dąży do współpracy międzynarodowej

lub chce organizować sprzedaż poza granice RP powinien posiadać stronę nie tylko w języku

narodowym, ale również w innych językach, zgodnych z kierunkami oczekiwanej

współpracy.

Ważnym elementem na stronie jest prezentacja działań podejmowanych przez klaster –

promowanie misji swojej działalności.

Obecność w przestrzeni międzynarodowej to obecność klastra tak specjalistycznych forach

międzynarodowych jak i również uczestnictwo w ponad krajowych portalach ofertowych.

Prowadzenie ożywionego mailingu.

Wydawnictwa, broszury i biuletyny

Promowanie klastra przez wydawanie broszur, czy biuletynów ma przede wszystkim

znaczenie lokalne. Informuje władze lokalne i podmioty w branży o tym , że taka inicjatywa

istniej i działa. Ważne jest, by biuletyny miały swoje ogólnie dostępne wersje elektroniczne.

Realizacja funkcji społecznych

Ważnym obszarem aktywności promocyjnej klastrów zrzeszających większą ilość podmiotów

lub klastrów skoncentrowanych wokół jednego dużego lidera jest realizacja funkcji

społecznych. Działania takie przyjmują formę sponsoringu imprez kulturalnych, sportowych,

charytatywnych. Sponsoringowi towarzyszy rozdawanie broszur, ulotek i gadżetów klastra

jak i jego uczestników. Sponsoring może przyjąć również inne formy jak sfinansowanie ławki

w głównym ciągu komunikacyjnym miasta z logotypem klastra i jego adresem www.

Współdziałanie na targach

Dobrym obyczajem jest wzajemne promowanie klastra i jego uczestników na targach

konferencjach, sympozjach. Przedsiębiorstwa uczestnicząc w takich wydarzeniach promują

również klaster. Podobnie klaster uczestnicząc w takich wydarzeniach, jeżeli to możliwe,

promuje jego uczestników. Chodzi głównie o udostępnianie materiałów informacyjnych oraz

umieszczenie banerów na stoiskach wystawienniczych.

Uczestnictwo w gremiach międzynarodowych

Uczestnictwo w specjalistycznych gremiach międzynarodowych poprawia nie tylko transfer

wiedzy, ale również wpływa na poprawę wizerunku klastra jako partnera biznesowego tak w

przestrzeni krajowej jak i zagranicznej.

Konferencje, warsztaty, wystawy

Ważnym narzędziem promowania klastra oraz marketingu produktów klastra i jego

uczestników są konferencje, warsztaty i wystawy. Przyjmują one różne formy np.: Dni

Drewna, sympozja prowadzone dla określonych kierunków studiów, warsztaty związane z

projektowaniem w jakimś materiale itp. Wiele klastrów stosuje różne metody promocji w tym

obszarze. Metoda ta jest bardzo często wykorzystywana, ze względu na swoją skuteczność.

Często klastry organizują wydarzenia o charakterze happeningów ulicznych jest to forma

bardzo medialna, a zatem główny cel jakim jest dotarcie do jak największej liczny odbiorców

jest zrealizowany. Działania takie ograniczają zatem koszty promocji w mediach.

Współpraca z kołami naukowymi

W zależności od typu klastra będą to różne uczelnie i kierunki. Zasadniczym celem działania

jest promocja oferty klastra, inspiracja badań, ukształtowanie przyszłej kadry dla klastra.

5.3.3 Działania klastrów w obszarze rozwoju zasobów ludzkich oraz transferu wiedzy

Przeprowadzona analiza klastrów działających na terenie Polski oraz poza jej granicami

pozwala wskazać kilka dobrych praktyk służących rozwojowi zasobów ludzkich w klastrach.

Edukacja

Dostosowanie programów edukacyjnych na poziomie szkół ponadgimnazjalnych i wyższych

do potrzeb lokalnego rynku pracy. Prowadzenie przez klaster rozmów z lokalnymi

kuratoriami i reprezentantami szkół wyższych w celu dostosowania programów nauczania do

potrzeb klastra.

Drugim działaniem zapewniającym dobre przygotowanie zawodowe przyszłych pracowników

jest zapewnienie praktyk szklonych, zawodowych dla uczniów szkół zawodowych, techników

i szkół wyższych. Pisanie prac dyplomowych, licencjackich, magisterskich doktorskich jest

jedną z form przygotowania zawodowego uczniów. Dobre wykorzystanie praktyk i staży

wymaga odpowiedzialnego podejścia do tej formy kształcenia zawodowego tak ze strony

uczniów jak i podmiotów, w których odbywa się praktyka. W rzeczywistości oznacza to

zorientowanie prac na identyfikacji i rozwiązywaniu konkretnych problemów.

Szkolenia

Najbardziej powszechna forma działalności klastrów, uwarunkowana zasilaniem ze środków

programu Kapitał Ludzki to szkolenia dostosowane do potrzeb uczestników klastra, a

potrzeby ustala się w drodze badań kwestionariuszowych. W przypadku większej ilości

podmiotów w klastrze możliwe jest dołączanie się do szkoleń zamawianych przez jeden z

podmiotów innych osób z klastra. W tym przypadku wymagana jest bardzo dobra

komunikacja przedsiębiorstw w klastrze. Efekt to obniżenie kosztów szkolenia, typowy efekt

grupowania.

Wspólna baza danych specjalistów

Budowanie bazy konsultantów wewnętrznych klastra. W ramach klastra występuje wielu

specjalistów o bardzo wysokich kwalifikacjach. Ich wiedza może przyczynić do

rozwiązywania bieżących problemów innych podmiotów w klastrze. Sposób rozliczania pracy

specjalistów jest rozwiązaniem indywidualnym.

Wspólna baza pracowników i system rekrutacji

Jednym z interesujących działań prowadzonych przez klastry są banki zasobów ludzkich.

Dzięki zastosowaniu tego rozwiązania przedsiębiorstwa w klastrze mają dostęp do

pracowników o określonych kompetencjach. Narzędzie to może zostać wykorzystane do

transferu zasobów ludzkich z przedsiębiorstw o nadmiernym zatrudnieniu do przedsiębiorstw,

które zgłasza zapotrzebowanie na zasoby pracy. Oczywiście im większy klaster tym większe

możliwości wystąpienia tego efektu.

Płatne staże pracowników naukowych, doradztwo zewnętrzne

Jednym z działań klastrów jest zbliżenie do sfery B+R poprzez zachęcanie pracodawców do

skorzystania z programów płatnych staży pracowników naukowych w przedsiębiorstwach.

Efektem takiego działania może być wykrycie niesprawności i wąskich gardeł, propozycje

optymalizacji procesu produkcyjnego itp. Ważnym efektem jest wzajemne poznanie, co w

dalszej perspektywie może zaowocować współpracą pomiędzy podmiotami sfery B+R oraz

sfery

Podobne działania stosuje się w przypadku korzystania z konsultantów zewnętrznych.

Przykładem może być zastosowanie takiego podejścia we Wrocławskim Centrum Transferu

Technologii.

Włączenie klastra w światową sieć wiedzy

W gospodarce globalnej konieczne jest uczestnictwo klastra w światowej sieci wiedzy. W

praktyce oznacza to nawiązanie współpracy międzynarodowej, przykładem takiej współpracy

jest budowa MegaKlastra Chemicznego łączącego aktywność klastrów firm chemicznych

Niemiec, Holandii i Belgii. W wyniku takiego działania powstała organizacja mogąca

sprostać największym konkurentom na świecie. Polskie klastry dopiero zaczynają rozwijać

swoją aktywność międzynarodową, ale już można zaobserwować aktywność w tym zakresie

w sektorach IT, Ekoenergetyka, Chemia(Szczecin). Wydaje się również konieczność

silniejszej współpracy klastrów na obszarze kraju. Pozwoli to na skuteczniejszy lobbing,

ustalenia strategii rozwoju nie tylko klastra, ale i branży. Takie procesy integracyjne

obserwujemy w klastrach chemicznych i przemysłowych.

Wynikiem współpracy jest nie tylko wzrost poziomu wiedzy i dyfuzja innowacji ale również

poprawa wizerunku klastra i podmiotów z nim związanych.

Wysyłanie pracowników na staże w firmach zagranicznych

Jedną z konsekwencji uczestnictwa klastra w projektach o charakterze międzynarodowym jest

możliwość uczestniczenia pracowników w wymianie międzynarodowej, w wizytach

studialnych czy stażach pracowniczych.

Prowadzenie spotkań w ramach klastra, konferencji itp.

Zasadniczym celem tego działania jest intensyfikacja przepływu wiedzy pomiędzy

przedsiębiorstwami w klastrze. Jednym z podstawowych warunków rozwoju sieci powiązań

kooperacyjnych jest wzrost wzajemnych interakcji w klastrze. Doskonałym narzędziem

zwiększania ilości powiązań są spotkania zespołów sterujących, ustalania wspólnej strategii

lobbingowej, promocyjnej i reklamowej (ustalenie celów promocji i jej narzędzi). Jednym z

często proponowanych rozwiązań jest praca w zespołach problemowych dotyczących

wiodących aspektów funkcjonowania klastra i odpowiedź na zasadnicze pytanie jakie

działania możemy razem podjąć, jakie działania są uzasadnione ekonomicznie, jakie działania

przyniosą korzyści klastrowi i przedsiębiorstwu w klastrze. Formy współpracy, w tym

obszarze przyjmują różne formy, od orientacji zespołów problemowych na realizacji celów

klastra po prowadzenie rozmów dotyczących rozwiązania problemów lub rozwoju projektów

zgłoszonych przez przedsiębiorstwa klastra. Różne są też metody pracy klastrów od dyskusji

panelowych po burze mózgów.

Newsletter

Kolejnym rodzajem działań wpływającym na rozwój zasobów ludzkich oraz dyfuzję wiedzy

w klastrze jest wydawanie przez klaster newsletterów. Uczestnikom klastra przesyłane są

informacje o ważnych wydarzeniach dla branży, w zakresie technologii, produktów,

projektowania, zmian prawa i jego interpretacji, interesujących szkoleń, możliwości

współpracy międzynarodowej, ofert pracy, informacja o konferencjach i targach, raporty z ich

przebiegu. Itp. Warto przy konstrukcji tego typu nośników informacji skorzystać z

wiadomości zebranych przez branżowe i lokalne Izby Gospodarcze.

Newslettery przyjmują często formę strony internetowej o ograniczonym dostępie.

Formy Papierowe, Raporty Rynkowe

Jedną z form pozyskiwania i dystrybucji wiedzy w klastrze jest wydawanie biuletynów

informacyjnych. Biuletyny pełnią dwojaką rolę, po pierwsze stanowią źródło wiedzy, po

drugie pełnią funkcję wizerunkową i marketingową. Forma ta jest bardzo rozpowszechniona

jednak często spotyka się tylko publikacje papierowe bez towarzyszącej jej publikacji w

formacie otwartym takim jak Acrobat.

Budowanie wiedzy w klastrze to również zwiększanie informacji o rynku, na którym działają

klastry. Dla realizacji tego celu klastry często opracowują raporty rynkowe, które w dalszej

kolejności służą budowaniu strategii klastra. Podobnie jak w przypadku newsletterów warto

wykorzystać wiadomości zebrane przez branżowe i lokalne Izby Gospodarcze.

Komunikacja w klastrze

Realizacja zadań w zakresie rozwoju zasobów ludzkich, transferu wiedzy, realizacji

wspólnych projektów wymaga odpowiedniej komunikacji pomiędzy uczestnikami klastra.

Najczęściej wykorzystywaną formą komunikacji jest Internet, wspólne strony internetowe,

strony internetowe o ograniczonym dostępie tylko dla uczestników powiązania

kooperacyjnego. Strona internetowa to również ważne medium kształtowania wizerunku i

promocji Klastra. Strona internetowa jest narzędziem komunikacji klastra z podmiotami

zainteresowanymi jego działalnością, stąd większość klastrów umieszcza na nich informacje o

projektach zrealizowanych obecnie prowadzonych oraz tych nad którymi prace są

prowadzone. Coraz mniejszą rolę spełniają biuletyny papierowe. W związku z rozwojem sieci

telefonii GSM oraz dostępności zaawansowanych telefonów, coraz większe znaczenie będzie

miała komunikacja elektroniczna, a w zależności od kierunków i specyfiki poszczególnych

branż działania zmierzające do udostępnienia oferty klastra będą przyjmować różne formy.

Od uczestnictwa oferty hotelowej w Googel maps dla branży turystycznej po zamknięte

rozwiązania w obszarze logistyki. Ważnym narzędziem jest uczestnictwo klastra w

międzynarodowych branżowych forach dyskusyjnych. Oczywiście jeżeli klaster ma ambicje

międzynarodowe strona internetowa jako główne źródło informacji musi być prowadzona w

kilku językach, ważnych dla modelu współpracy międzynarodowej.

5.3.4 Rozwój inicjatyw klastrowych, organizacja, strategia

Konsekwencją słabego finansowania klastrów jest sytuacja, w której organizacje te nie są w

stanie realizować dużych projektów inwestycyjnych, tak od strony organizacyjnej, jak i

kapitałowej. Stąd często ich aktywność skupia się na aspektach miękkich takich jak wymiana

wiedzy, organizacja spotkań, wydanie niewielkiej broszurki. Braki te utrudniają również

absorbcję funduszy Unijnych skierowanych na rozwój klastrów. Świadczą o tym trudności w

dystrybucji środków UE przeznaczonych na poprawę związków kooperacyjnych w Polsce.

Zdewaluowana w Polsce idea spółdzielczości i współpracy powoduje, że występują problemy

w pozyskaniu zasobów, które mogą być wykorzystywane przez kilka podmiotów, a sposób

wykorzystania tych zasobów nie zależy ostatecznie od członków klastra. Zasoby te mogą

stanowić potencjalne zagrożenie dla pozycji którejś z firm poprzez ograniczenie dostępu do

zasobu, preferencyjną politykę cenową wobec wybranych podmiotów itp. Niebezpieczeństwa

te powodują, że klastry w których działają porównywalne wielkością i potencjałem podmioty

MŚP rzadko przechodzą do działań realnych. Natomiast klastry zogniskowane wokół dużego

podmiotu gospodarczego wykazują większą skłonność do realizacji wspólnych projektów, a

klaster jako taki jest narzędziem poprawy efektywności w łańcuchu dostaw lub dostępie do

nowoczesnych technologii (inwestycje rzeczowe). Poprawia zatem pozycję konkurencyjną

podmiotu wiodącego, a za nim firm, które są od niej w jakikolwiek sposób zależne.

W takiej atmosferze nieufności najczęściej przyjmowaną formą współpracy jest powstanie

spółki celowej, która posiada jednoznaczną strukturę kapitałową, która będzie decydować o

podziale władzy oraz potencjalnych korzyściach powstałych w projekcie. Ważnym

czynnikiem rozwoju klastrów jest budowanie wartości dodanej polegającej na rozwoju rynku

(ekspansja produktowa, ekspansja terytorialna), oszczędności, integracja dostaw, integracja

szkoleń. Wszystkie te działania muszą się odbywać przy zachowaniu Status Quo podmiotów

w ich dotychczasowych rynkach – to założenie stanowi bazę do wszelkich rozmów i rozwoju

klastra.

Rozwój struktur klastrowych uzależniony jest od poziomu zaufania panującego w branży. Do

najczęściej stosowanych metod ograniczania wzajemnej niechęci służą:

spotkania integracyjne, np. raz w roku,

spotkania otwarte typu seminaria promujące klaster w środowiskach generujących

popyt,

tzw. Śniadania Biznesowe, -głównie dla właścicieli podmiotów, najczęściej śniadania

organizowane są w sobotę,

kodeks etyki klastra,

ograniczenie działań marketingowych klastra na nowych rynkach/produktach,

równość traktowania podmiotów w klastrze (w każdym wymiarze).

Najbardziej popularną formą zrzeszenia jest zawarcie porozumienia o współpracy. W

przypadku jednak form zinstytucjonalizowanych dominują stowarzyszenia i fundacje. Rzadko

klaster przyjmuje formułę spółki. Rozwiązania takie wynikają z wymagań stawianych w

programach POIG czy POKL, w których wymaga się, by koordynatorem klastra i jego

beneficjentem bezpośrednim była organizacja non-profit.

Najczęściej występującymi organami w klastrach są: Prezydium Rady Klastra, Rada Klastra,

Komitet Sterujący, Rada Programowa, Zarząd, jak również Grupy Zadaniowe czy zespoły

zadaniowe. Wszystkie te organy działają w oparciu o porozumienie o współpracy lub statut w

przypadku klastrów zinstytucjonalizowanych.

W przypadku Bałtyckiego Klastra EkoEnergetycznego organami zarządzającymi są:

Rada Programowa BKEE jest najwyższym organem klastra. Wytycza ona główne kierunki

działania klastra, powołuje i odwołuje członków Zarządu klastra oraz zatwierdza plany pracy

Zarządu. W skład Rady wchodzą: po jednym przedstawicielu każdego z członków -

sygnatariuszy umowy, Dyrektor Jednostki Koordynującej, Prezes Zarządu klastra i jego

zastępcy. Jednostki naukowe, Województwo Pomorskie, Województwo Warmińsko-

Mazurskie oraz duże przedsiębiorstwa typują do Rady dodatkowo po jednym ekspercie.

Zarząd BKEE jest organem zarządzającym klastra. Do zadań Zarządu należą: bieżące

kierowanie działalnością klastra, kreowanie tematyki projektów i pomoc w ich przygotowaniu

oraz koordynacja realizacji zatwierdzonych projektów. Liczbę członków i skład Zarządu

ustala Rada Programowa.

Jednostką Koordynującą BKEE jest IMP PAN. Jest ona reprezentantem Konsorcjum BKEE w

kontaktach zewnętrznych, posiada osobowość prawną i pełni funkcję lidera konsorcjum.

Zaplecze techniczne Zarządu BKEE tworzą biura koordynacyjne: CZT "Pomorze", CZT

"RIMAMI", Sieci Naukowej "EKO - ENERGIA", Centrum Badań Energii Odnawialnej przy

Uniwersytecie Warmińsko - Mazurskim oraz administracja IMP PAN.214

W zależności od specyfiki oraz potrzeb określonej organizacji konieczne jest zastosowanie

specyficznych rozwiązań funkcjonalnych organizacji i zarządzania. W przypadku licznych

organizacji sprawdzają się rozwiązania organizacje wspierające zarządzanie na poziomie

operacyjnym ( z szczególnym naciskiem położonym na planowanie i kontrolę).

Przejście do strategii

Kolejnym ważnym elementem w zarządzaniu klastrem jest ustalenie celów jego działania

oraz sposobów w jaki te cele będą osiągane. Strategia powinna zostać skwantyfikowana, co

oznacza konieczność określenia celów w formie ilościowej oraz planu działań obejmujących:

zakres działania, czas realizacji działania, koszty działania, koordynatora działania i jego

uczestników. Żadna organizacja nie może prawidłowo funkcjonować bez określenia

214

http://www.bkee.pl/

jednoznacznych i zrozumiałych celów. Jeżeli cele są znane to możliwe jest ustalenie działań

jakie należy podjąć aby te cele zrealizować. Można zaryzykować stwierdzenie, że jeżeli

organizacja nie posiada sprecyzowanego celu swojego trwania, to jej nie ma. Oczywiście

może być pomysł ale pomysł zawsze rozwiązuje jakiś problem jest zatem celowy. W dalszej

kolejności planowanie może posłużyć kontroli i motywowaniu.

Dobrą praktyką w działalności wszystkich klastrów jest zatem określenie celów

strategicznych oraz strategii działania (ustalenie działań niezbędnych dla realizacji

postawionych celów). W pierwszej kolejności definiowana jest misja oraz główny cel

działalności klastra. W dalszej kolejności określane są realne cele szczegółowe oraz sposoby

ich osiągnięcia. Dobrą praktyką prac nad strategią jest uczestnictwo w jej opracowaniu

przedstawicieli przedsiębiorstw, ekspertów zewnętrznych ze sfery B+R i innych,

przedstawicieli administracji samorządowej i rządowej oraz przedstawicieli instytucji

otoczenia biznesu.

W zależności od rodzaju klastra, zasięgu jego działania, stopnia nowoczesności,

zawansowania technologicznego strategia przyjmuje różną formę i dotyczy działań

marketingowych i promocyjnych, działań badawczo-rozwojowych, działań projektowych,

inwestycji rzeczowych, działań integracyjnych i koordynacyjnych, działań szkoleniowych.

Również zakres działań objętych strategią wynika ze specyfiki klastra w przypadku

niektórych klastrów konieczne są działania w skali globalnej, w innych w skali

kontynentalnej, jeszcze innych w skali krajowej i regionalnej. Wraz ze stopniem złożoności

technologicznej, wysokimi barierami wejścia na rynek, wysokimi kosztami uruchomienia

nowych produktów, współdziałanie przedsiębiorstw w klastrze ma większe znaczenie dla ich

indywidualnego sukcesu.

Niezaprzeczalna jest jednak teza, że podstawą prowadzenia skutecznych działań przez klaster

jest opracowanie strategii działania akceptowanej przez wszystkie podmioty uczestniczące w

klastrze.

Stymulowanie powstawania nowych podmiotów

W większości rozwiniętych klastrów jednym z najważniejszych obszarów aktywności jest

podejmowanie różnorodnych działań wspierających tak firmy start-up, spin-off, ale również

napływających inwestorów zewnętrznych o silnej pozycji rynkowej. Działania takie dotyczą

możliwości korzystania z osobistego konsultanta przez opracowywanie studiów

wykonalności, poszukiwanie partnerów biznesowych czy źródeł finansowania. Ważna cechą

wszystkich klastrów jest próba ogniskowania przedsiębiorstw zlokalizowanych na tym

samym łańcuchu dostaw. Typem rozwiązania jest wirtualny konsultant, metoda coraz częściej

wykorzystywana łącząca na stronie internetowej informację, dźwięk, obraz (video).

5.3.5 Korzyści uczestników klastra

Zwiększenie obrotu – Aktywność Rynkowa

Najczęściej pozytywny efekt zwiększenia obrotu związany jest z integracją poziomą

podmiotów215

. Możemy tu wyróżnić działania:

Zintegrowanie oferty handlowej i dostosowanie jej do oczekiwao odbiorców.

Przykładem może byd zintegrowanie oferty turystycznej, hotelarskiej i

gastronomicznej, co ułatwia planowanie wypoczynku ale również obsługę i

organizację większych imprez.

Innym rozwiązaniem zintegrowanym jest proponowanie przez klastry produktów

zintegrowanych. Przykładem może byd budowa domu pod klucz, budowa domu

pasywnego (Termomax) czy turystyka aktywna i medyczna.

Ciekawym sposobem integracji oferty jest forma działao, które trudno nazwad

klastrowymi a raczej konsorcjalnymi, a które polegają na łączeniu sił z chwilą

pojawienia się okazji realizacji większego projektu. Taka organizacja sama w sobie nie

działa i nie współpracuje do momentu pojawienia się okazji, wówczas się integruje

buduje ofertę i ostatecznie realizuje nawet duży projekt. Takie działania stosowane są

w branży budowlanej, informatycznej, szkoleniowej, doradczej. Trudno te inicjatywy

nazwad klastrami. Wspólna produkt/marka.

Działania rynkowe polegające na budowie marki/produktu, którą można wykorzystad

przy zdobywaniu nowych rynków. W tym przypadku chodzi tak o rynek lokalnych

produktów/usług jak i dostęp do sieci handlowych, które wymagają specyficznych

warunków dostaw spełnienie, których możliwe jest tylko przez podmioty większe.

Wspólna marka może też byd skutecznym narzędziem zdobywania rynków

zagranicznych.

Każde zamówienie znajdzie odbiorcę, czyli żadne zlecenie „nie ucieknie”. W tym

przypadku w ramach klastra stosuje się zasadę przepływu zleceo pomiędzy firmami.

W przypadku jeżeli jedno z przedsiębiorstw klastra nie jest w stanie zapewnid obsługi

215

M.E. Porter, Przewaga konkurencyjna osiąganie i utrzymywanie lepszych wyników, Wydawnictwo Helion,

Gliwice 2006, s. 61.

całego zlecenia, ze względu na termin, zakres, czy własne plany produkcyjne zlecenie

przekazuje innemu podmiotowi w klastrze.

Ekspansja terytorialna. Klastry często prowadzą programy intensyfikacji eksportu

razem z lokalnymi i krajowymi organizacjami otoczenia biznesu zorientowanymi na

eksport. Działanie powiązane z często z integracją oferty i wspólną marką.

Kolejnym rozwiązaniem zwiększającym obroty w klastrze jest system upustów dla

wszystkich klientów obsługiwanych przez podmioty w klastrze. Uprawnienia do upustów

mogą być nabywane w rozmaity sposób, koniec okresu upustu też jest przyjmowany różnie.

Takie działanie jest klasycznym działaniem lojalnościowym.

Ciekawym rozwiązaniem w obszarze turystyki jest ułatwienie planowania wakacji. Ważne, by

kalendarz rezerwacji był zintegrowany z wydarzeniami kulturalnymi w okolicy oraz z

atrakcjami turystycznymi. Ciekawym rozwiązaniem jest możliwość przygotowania

samodzielnie przez klienta na stronie internetowej całego planu pobytu, który można

wydrukować, oglądać w telefonie on-line lub w pliku PDF.

Obniżenie kosztów – Aktywność wewnętrzna w łańcuchu wartości

W niektórych branżach o szczególnie silnej konkurencji cenowej działanie w strukturach

klastrowych opartych o łańcuch dostaw jest koniecznym warunkiem niskich kosztów i

przetrwania. Podstawowym narzędziem oszczędności jest integracja pionowa działalności.

Polega ona na optymalizacji przebiegu całego łańcucha dostaw, przez ścisłą współpracę z

dostawcami i odbiorcami oraz z wybranymi firmami logistycznymi, które mają możliwość

optymalizacji rozwiązań logistycznych. Obniżenie stanów magazynowych, obniżenie kosztów

logistyki.

Pojawiają się również oszczędności wynikające z integracji poziomej w tym przypadku są

nimi:

Ograniczenie kosztów prowadzenia prac badawczo-rozwojowych poprzez

wprowadzenie „klastrowych” projektów badawczych finansowanych przez kilka

podmiotów. Ograniczenie kosztów i ryzyka procesu rozwoju nowego produktu.

Przykładem jest działanie w branży samochodowej projekt Opel Vivaro, Renault

Traffic, Nissan Primaster, ale również Kocioł Pleszewski.

Obniżenie kosztów szkoleo – wspólna realizacja szkoleo. Koszty rozkładają się na

większą liczbę osób, a więc koszt jednostkowy maleje.

Obniżenie kosztów uczestnictwa w targach i konferencjach. Klaster jako reprezentant

interesów uczestników klastra na imprezach międzynarodowych.

Obniżenie kosztów działao promocyjnych i marketingowych na nowych rynkach

geograficznych czy produktowych.

Ograniczenie kosztów projektowania nowych wyrobów.

Ograniczenie indywidualnych nakładów inwestycyjnych przy realizacji projektów

inwestycyjnych. Dostęp do technologii, których nakłady inwestycyjne żaden z

podmiotów klastra nie byłby w stanie samodzielnie ponieśd. Konsekwencją jest

dostęp do nowych produktów, obniżenie kosztów, poprawa jakości, obniżenie

brakowości.

Obniżenie kosztów wejścia na rynek dla podmiotów nowopowstałych w klastrze lub

wstępujących do jego grona. Dostęp do sieci logistycznej (włączenie w łańcuch), dostęp do

dostawców, w tym korzystanie z wynegocjowanych dogodnych warunków, często dostęp do

rynków (z nowymi produktami). Decydujące znaczenie ma jednak możliwość włączenia się w

istniejący i kompletny łańcuch dostaw, a za tym idzie obniżenie kosztów logistyki i

utrzymania zapasów.

Utrzymywanie pozycji konkurencyjnej. Podążanie za nowoczesnymi rozwiązaniami

produktowymi i technologicznymi

Prowadzenie w ramach klastra audytów technologicznych, które prowadzą do identyfikacji

słabych i mocnych stron przedsiębiorstwa. Prowadzona jest ocena zasobów kadrowych,

infrastrukturalnych i technologicznych. Efektem działania jest wskazanie optymalnych

kierunków rozwoju.

Promocja przez klaster innowacyjnych technologii oraz rozwiązań praktycznych. Głównym

narzędziem są newslettery oraz publikacja na stronie klastrów artykułów naukowych i

paranaukowych z zakresu działalności podmiotów w klastrze. Budowanie Bazy wiedzy,

artykułów, aktów prawnych, dobrych praktykach związanych z finasowaniem,

pozyskiwaniem dotacji, implementacją technologii itp.

W zakresie wzornictwa przemysłowego – uczestnictwo w targach, organizowanie warsztatów

projektowych w ramach klastra obejmującego dyskusje panelowe, inspirację pracy kół

naukowych, wystawy itp.

Zintegrowanie działalności klastrów z lokalnymi sieciami transferu wiedzy i technologii.

Włączenie podmiotów klastra w działania mające na celu udrożnienie przepływu wiedzy

pomiędzy biznesem, a sferą B+R.

5.4. Inicjatywa klastrowa branży drzewnej – Śląski Klaster Drzewny Tabela 27 Tablica – Śląski Klaster Drzewny (ŚKD)

Nazwa Śląski Klaster Drzewny (ŚKD)

Rok powstania Początek lat dziewięćdziesiątych

Sektor działania Przemysł drzewny, meblarski

Struktura organizacyjna Koordynator – niejasne, czy Izba Gospodarcza „Śląsk” z siedzibą w

Opolu, czy Śląski Klaster Drzewny Sp. z o.o.- od 2008 która wyłoniła

się z klastra. Powołanie odrębnego podmiotu powołanego do realizacji

celów klastra wydaje się być bardzo interesującym i celowym

działaniem umożliwiającym prowadzenie projektów związanych z

budową infrastruktury technicznej.

Liczba podmiotów w

klastrze

46 – podmioty uczestniczące w klastrze

14 – udziałowcy spółki – Śląski Klaster Drzewny – powołanej do

realizacji konkretnego projektu inwestycyjnego.

producenci stolarki otworowej – okna, drzwi, schody, producenci

mebli, zakłady obróbki drewna – tartaki, producenci

więźb dachowych oraz producenci domów drewnianych w konstrukcji

szkieletowej, producenci różnego rodzaju wyrobów drewnianych i

akcesoriów z drewna, firmy handlowe – handel i dystrybucja

materiałami oraz akcesoriami do produkcji stolarskiej).

W ramach jednostek samorządu terytorialnego:

– Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego,

– Powiat Olesno,

– Gmina Chrząstowice;

W ramach instytucji otoczenia biznesu i B+R:

– Politechnika Opolska,

– Instytut Technik Budowlanych w Warszawie,

– Opolski Park Naukowo-Technologiczny (OPNT)

Faza rozwoju Wzrostowa – inicjatywa typu Bottom-Up

Cele bieżąca korespondencja z członkami klastra, udzielanie informacji na temat dostępnych programów pomocowych przeznaczonych na rozwój przedsiębiorczości, organizacja specjalistycznych kursów i szkoleo,

koordynowanie działao związanych z organizacją regularnych spotkao informacyjnych, organizacją szkoleo, seminariów i konferencji dotyczących tematyki branżowej, realizacja grupowych wyjazdów na targi i wystawy branżowe, organizacja grupowych wystąpieo na targach i wystawach w kraju i za granicą, działania na rzecz integracji i konsolidacji grupy branżowej , reprezentacja interesów branży drzewnej na zewnątrz poprzez siłę oddziaływania Izby jako uznanej w regionie instytucji otoczenia biznesu, zakrojone na szeroką skalę działania promocyjne i marketingowe oraz organizacja prelekcji i pokazów w zakresie nowoczesnych technologii.

Aktywność Od roku 2007 Śląski Klaster Drzewny ma podpisane porozumienie o

współpracy z Morawsko-Śląskim Klastrem Drzewnym (MSDK) z

miejscowości Mošnov koło Ostravy.

2011 r., ŚKD Sp. z o.o. zakup specjalistycznej maszyny do tremowania

drewna, a korzystać z niego będą wszystkie firmy skupione w ramach

spółki.

2011 r., Wspólnie podejmą one także akcję promocyjną przed

zbliżającymi się targami Budma w Poznaniu, w których ŚKD Sp. z o.o.

weźmie udział w charakterze wystawcy Źródło: opracowanie własne

Jedną z najbardziej aktywnych inicjatyw klastrowych w województwie opolskim jest Śląski

Klaster Drzewny. Z wyników wcześniejszych analiz wynika, że jest to klaster o największym

potencjale rozwoju. Podejmuje wiele inicjatyw wśród, których na szczególną uwagę zasługuje

projekt zakupu linii do tremowania drewna.

Realizacja wspólnego projektu

Ważnym i wzorcowym osiągnięciem Śląskiego Klastra Drzewnego jest podjęcie nowego

projektu przez członków klastra. Formułą nowego projektu jest powołanie spółki celowej do

realizacji nowego projektu budowy instalacji do tremowania drewna. Działanie to jest o tyle

istotne, że jest to jedne z pierwszych tego typu wspólnych działań realizowanych wspólnie

przez członków klastra w formule Spółki celowej. Wydaje się, że taka właśnie formuła jest

formułą odpowiednią i gwarantującą jej uczestnikom jednoznaczne korzyści z uczestnictwa w

projekcie wyrażone w pieniądzach.

W poszukiwaniu dobrych praktyk w klastrach w branży drzewnej na uwagę zasługują w

szczególności klastry w regionach tradycyjnie związanych z drewnem. Ze względów

geograficznych klastry te znajdują się na terenach górskich, a zatem w krajach alpejskich, ale

również w krajach Masywu Karpat.

Przegląd aktywności klastrów drzewnych wskazał na kilka dobrych praktyk stosowanych w

tym przemyśle, a które przyczyniają się do realnego przyrostu sprzedaży podmiotów

zorganizowanych w klastrze.

Rysunek 15 Struktura podmiotowa Śląskiego Klastra Drzewnego na tle krajowym

Źródło: opracowanie własne.

Tabela 28 Śląski Klaster Drzewny na tle krajowym

Śląski

Klaster

Drzewny

Średnia

krajowa

krajowy

Klaster

Meblarski

Stowarzyszenie

Klaster Meble-

Elbląg

Lubawski Klaster

Meblowy

Północno-Wschodni

Innowacyjny Klaster

Drzewny

Stowarzyszenie Lubelskie

Drewno - Regionalny

Klaster w Lublinie

Klaster Drzewno-

Meblarski

www.warp.pl

www.meble-

elblag.eu www.cech.lubawa.pl www.park.suwalki.pl www.lubelskiedrewno.pl www.drewno.rsi.org.pl

1 2 3 4 5 6

Liczba

przedsiębiorców 46 18,0 14 16 10 12 21 18

Liczba B+R 2 1,3 2 1 0 1 1 3

Instytucje otoczenia

biznesu 3 1,3 1 4 0 1 2 0

Inne 0 0,4

1 0 0 0 1

Okres

funkcjonowania

3,6 4 4

3 4 3

Źródło: opracowanie własne

W wyniku analizy krajowych i zagranicznych klastrów drzewnych zidentyfikowano kilka

dobrych praktyk związanych z aktywnością rynkową klastra.

Ważnym narzędziem integrującym działania różnych inicjatyw w zakresie przemysłu

drzewnego jest motto : ProHolz. Co można przetłumaczyć na „zorientowani na drewno”.

Działania oparte o tak postawiony cel będą dotyczyły wielu aspektów poczynając od promocji

rzemiosła opartego na drewnie po dopracowanie mechanizmów związanych z pozyskiwaniem

zasobów (właściciele lasów, sposób sprzedaży, mechanizmy cenowe itp.). Wydaje się, że

właśnie takie rozległe widzenie działalności klastra drzewnego jest właściwe.

Dobra Praktyka 9

Projekt Design Workshop Klaster Drzewny w Tyrolu zainicjował ciekawy projekt aktywizacji rzemiosła związanego z

drewnem (firmy mikro i firmy małe) z Północnego, Wschodniego i Południowego Tyrolu, w

którym znajduje się najwięcej rzemiosła i rękodzieła o wysokiej jakości. Przedsiębiorstwa te

pomimo wysokiej jakości, często nie są w stanie sprostać konkurencji opartej na

nowoczesnym projektowaniu. Sytuację na rynku można poprawić poprzez większą integrację

projektowania produktu, wykorzystania tradycji lokalnych i aktualnych trendów. W ramach

projektu prowadzone są warsztaty, których uczestnikami są rzemieślnicy, projektanci. Praca

prowadzona jest w małych grupach.

Celem aktywności jest stworzenie zinstytucjonalizowanego transferu know-how pomiędzy

obszarami profesjonalnego rzemiosła i Designu. Cele pomocnicze:

-Budowa sieci: wzmocnienie motywacji do integracji.

-Rozwój produktu, nowe produkty.

-Platformy współpracy "warsztaty projektowe": budowa otwartego modelu współpracy na

rzecz współpracy małych i średnich przedsiębiorstw, szkół zawodowych i firm projektowych.

W ramach projektu uczestnicy mogą uczestniczyć w wyjazdach studialnych na Targi Mebli

do Mediolanu.

Dobra Praktyka 10

Okna drewniane – idea zorientowana na eksport

W wyniku prac zespołu problemowego ds. stolarki okiennej w jednym z klastrów było

wyłonienie się projektu wsparcia eksportu okien drewnianych . W ramach zespołu

problemowego analizowane są praktyki wykorzystywane w klastrach drzewnych krajów

niemieckojęzycznych i proponowana jest ich adaptacja lokalna.

W ramach projektu powołano portal internetowy www.holzfenster-tirol.at , który jest dodaje

kolejnym ważne narzędziem promowania produktów.

Dobra Praktyka 11

Projektowanie w oparciu o tradycję regionalną

Budowa klubu Miłośników Projektowania w Stylu Tyrolskim. Na pierwszy plan wysuwa się

proces tworzenia sieci składającej się z projektantów, firm projektowych, organizacji i

instytucji, polityków itp. Klub działa w oparciu o comiesięczne spotkania których celem jest:

-podniesienie świadomości wśród przedsiębiorców wartości wzornictwa i estetyki.

-wzbudzenie zainteresowania projektowaniem z Tyrolu.

-wzmocnienie odwagi rzemieślnika, aby zobaczyć twórczość jako istotną część ich

przyszłości.

-utrzymanie młodych talentów w kraju.

Efektem prac jest integracja projektowania i wytwarzania oraz wypracowania rodzaju „szkoły

projektowania” czy inaczej „wspólnoty projektowania”.

W ramach projektu wydano katalog i wystawę promującą projektowanie „in Tirol”

Dobra Praktyka 12

Architektura drewniana – gotowe propozycje domów i obiektów drewnianych

Wynik - platforma architektury drewnianej, obejmująca projekty różnorodne jednak w

większości nowoczesne o bardzo śmiałych rozwiązaniach. Efekt: złamanie myślenia, że

budownictwo oparte na drewnie dotyczy wyłączne budownictwa rekreacyjnego typu „wiejska

chata”.

Na www.holzbauarchitektur.net czołówka najlepszych architektów prezentują swoje

osiągniecia i propozycje projektowe. Projekty są gotowe do natychmiastowej realizacji.

Dobra Praktyka 13

Organizacja Tyrolskich Dni Przemysłu Drzewnego

Wykłady na tematy z mobilizacji drewna, współpracy i relacji z klientami, problemów

projektowania, kreowania mody na „to co drewniane”. Uczestnikami konferencji są osoby

reprezentujące cały łańcuch wartości związany z drewnem. Konferencja spotyka się z dużym

zainteresowaniem, ekscytujące prezentacje, aktualna problematyka prowadzi do ożywionej

dyskusji.

W ramach Dni Przemysłu Drzewnego odbywają się wystawy – produktów z drewna w tym

meble, ale również makiety domów, obiektów rolniczych czy sportowych.

Dobra Praktyka 14

Organizacja warsztatów specjalistycznych z technik obróbki drewna i jego formowania.

Technologia obróbki drewna stale się rozwija, konieczne jest zatem utrzymywanie kontaktu z

aktualną technologią, co może się skutecznie odbywać z wykorzystaniem warsztatów.

Dobra Praktyka 15

Warsztaty projektowania mebli i architektury drewnianej

Design to coś więcej niż tylko synteza formy i estetyki. W czasie warsztatów odkrywano

sekrety udanego projektowania mebli i architektury? Konsekwencją takich działań jest

budowa silnej i atrakcyjnej rynkowo propozycji podmiotów klastra

Dobra Praktyka 16

Działania nakierowana na ekspansję sprzedaży mebli drewnianych

www.baumstark.at

Rodzaj współpracy: współpraca w poziomie zakładów stolarki budowlanej

Rok założenia: 2004

Forma prawna: stowarzyszenie

Ilość obecnych członków: 13

Liczba pracowników: około 160; całkowitej sprzedaży: 16 milionów €

Organizacja / Struktura: Zarząd, Walne Zgromadzenie, własne biuro

Celem współpracy: wspólne działania eksportowe

Podstawowe działania, profesjonalne projektowanie, wspólna oferta, wspólny katalog,

możliwość współpracy z dużymi odbiorcami na rynku krajowym (sieci) i rynku

zagranicznym, wspólna strona internetowa, wspólne uczestnictwo w targach pod jedną marką.

Baumstark to grupa specjalistów w zakresie projektowania, produkcji i montażu

ekskluzywnych linii mebli i urządzeń indywidualnych - do każdego pomieszczenia, dla

każdej funkcji i stylu, czy w pomieszczeniach komercyjnych czy w prywatnych. Najnowsze

technologie produkcji gwarantują najwyższą dokładność i jakość, ze efekt estetyczny

odpowiedzialne jest profesjonalne projektowanie.

Dobra Praktyka 17

Projekt „Spełnij marzenie o własnym domu”. Projekt prezentuje konstrukcje domów

drewnianych budowanych w technologii drewna litego oraz budownictwa szkieletowego

(domki kanadyjskie). Zintegrowanie ofert wykonawców – możliwość zamówienie domu pod

klucz.

5.5 Inicjatywa klastrowa w obszarze turystyki – „Kraina Mlekiem i

Miodem Płynąca” Tabela 29 Tablica – e-KOLOT - „Kraina Mlekiem i Miodem Płynąca”

Nazwa e-KOLOT - „Kraina Mlekiem i Miodem Płynąca”

Rok powstania 2008

Sektor działania turystyka

Struktura organizacyjna Koordynaator - Kluczborsko-Oleska Lokalna Organizacja Turystyczna

- Stowarzyszenie.

Liczba podmiotów w

klastrze

36

firmy z branży turystycznej województwa opolskiego (m.in. właścicieli

gospodarstw eko-, agroturystycznych, restauratorów, hotelarzy),

jednostki naukowo-badawcze oraz jednostki samorządu terytorialnego.

Typ działalności usługowy

Faza rozwoju wzrostowa

Cele 1.Wspieranie rozwoju turystyki.

2.Integracja społeczności lokalnej głównie: jednostek samorządu

lokalnego i branży turystycznej.

3.Tworzenie i rozwój produktu turystycznego wokół lokalnych atrakcji

turystycznych.

4.Promocja lokalnych produktów i atrakcji turystycznych.

5.Gromadzenie i aktualizacja informacji o atrakcjach i produktach

turystycznych.

6.Propagowanie i podejmowanie działań na rzecz ekologii i ochrony

środowiska.

7.Koordynacja wszelkich działań proturystycznych.

8.Doskonalenie kadr, prowadzenie badań marketingowych w zakresie

turystyki oraz ich analiza.

9.Tworzenie lokalnego systemu informacji turystycznej.

10.Wspieranie inicjatyw klastrowych w branży turystycznej w

obszarach: zarządzania, marketingu, kapitału ludzkiego, innowacji,

finansów i internacjonalizacji.

Aktywność Budowa produktów turystycznych eksponujących walory regionalne.

Prowadzenie spotkań i dialogu z instytucjami samorządowymi w celu

stymulowania rozwoju turystyki wiejskiej.

Kształtowanie wizerunku województwa opolskiego i promowanie jego

atrakcji turystycznych.

Prowadzenie seminariów zachęcających do uczestnictwa w

gospodarstw w projektach agroturystynczych.

Umiędzynarodowienie:

1.Strona internetowa – polski , niemiecki,

2.Klaster jest autorem projektu pn. „Lokalny i regionalny produkt w

wirtualnej przestrzeni turystycznej Dorzecza Odry”, od sierpnia do

listopada 2009

Uwagi Uwagi: projekt zorientowany na promowanie atrakcyjności regionu,

korzyści dla uczestników klastra to możliwość umieszczenia oferty na

stronie internetowej. Źródło: opracowanie własne

Rysunek 16 Struktura podmiotowa Inicjatywa Kraina Mlekiem i Miodem Płynąca na tle krajowym

Źródło: opracowanie własne.

Zasadniczym wnioskiem jaki wypływa z tej analizy jest fakt, że aktywność wykazują tylko

podmioty, które zostały sformalizowane i działają w formie organizacji non-profit inne

inicjatywy nie zostały rozwinięte z uwagi na niedobory organizacyjne, a co za tym idzie

niedobory w finasowaniu swojej działalności.

Tabela 30 Inicjatywa Kraina Mlekiem i Miodem Płynąca na tle krajowym

Inicjatywa

klastrowa w

obszarze

turystyki -

Kraina

Mlekiem i

Miodem

Płynąca

Średnia

krajowa

krajowy

Północno-Wschodni

Innowacyjny Klaster

Turystyczny "Kryształ

Europy"

Klaster Restauratorów i

Hotelarzy

Lokalna Organizacja

Turystyczna "Kraina

Lassowych Wąwozów"

Klaster Turystyki i

Rozwoju Regionalnego

"Słońca Regionu"

www.park.suwalki.pl

http://www.krih.pl/ www.kraina.org.pl www.slonceregionu.pl

1 2 3 4

Uwagi

Podpisane porozumienie

jednak widocznych objawów

działania klastra niema –

faza zalążkowa

Szeroko zakrojona

działalność, zorientowana

na tworzenie wartości

dodanej

Szeroko zakrojona

działalność zbliżona do

KOLOT

Podpisane porozumienie

jednak widocznych

objawów działania klastra

niema – faza zalążkowa

Liczba przedsiębiorców 36 51,0 100 85 12 7

Liczba B+R 1 4,0 15 0 0 1

Instytucje otoczenia biznesu 2 8,0 5 3 23 1

Inne 16 11,0 0

33 0

Okres funkcjonowania 11 4,3 4 4 5 4

Forma prawna

Stowarzysze

nie

Porozumienie stowarzyszenie stowarzyszenie Porozumienie

Źródło: opracowanie własne

Tabela 31 Porównanie Inicjatyw Klastrowych w obszarze turystyki, hotelarstwa oraz gastronomii

„Kraina Mlekiem i Miodem Płynąca” Klaster Restauratorów i Hotelarzy Lokalna Organizacja Turystyczna "Kraina

Lassowych Wąwozów"

Cele 1.Wspieranie rozwoju turystyki.

2.Integracja społeczności lokalnej głównie:

jednostek samorządu lokalnego i branży

turystycznej.

3.Tworzenie i rozwój produktu turystycznego

wokół lokalnych atrakcji turystycznych.

4.Promocja lokalnych produktów i atrakcji

turystycznych.

5.Gromadzenie i aktualizacja informacji o

atrakcjach i produktach turystycznych.

6.Propagowanie i podejmowanie działań na rzecz

ekologii i ochrony środowiska.

7.Koordynacja wszelkich działań proturystycznych.

8.Doskonalenie kadr, prowadzenie badań

marketingowych w zakresie turystyki oraz ich

analiza.

9.Tworzenie lokalnego systemu informacji

turystycznej.

10.Wspieranie inicjatyw klastrowych w branży

turystycznej w obszarach: zarządzania, marketingu,

kapitału ludzkiego, innowacji, finansów i

internacjonalizacji.

Celem działalności Klastra jest wspieranie

inicjatyw i wspólnych przedsięwzięć w zakresie

rozwoju powiązań wewnątrz branżowych dla

lepszego i bardziej konkurencyjnego

funkcjonowania działalności jego członków

dziedzinie usług restauracyjnych, hotelarskich i

turystycznych z pożytkiem dla gospodarki regionu

1. kreowanie wizerunku Krainy Lessowych

Wąwozów jako regionu atrakcyjnego turystycznie,

2. prowadzenie szkoleń dla środowisk działających

na rzecz turystyki,

3. integrowanie środowisk samorządu

terytorialnego, gospodarczego i zawodowego oraz

osób, instytucji i organizacji pozarządowych

zainteresowanych rozwojem turystycznym „Krainy

Lessowych Wąwozów”,

4. zwiększanie liczby turystów odwiedzających

„Krainę Lessowych Wąwozów”,

5. działanie na rzecz wzrostu wpływów z turystyki,

6. propagowanie i podejmowanie działań na rzecz

ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego

„Krainy Lessowych Wąwozów” ,

7. stworzenie oraz promocja systemu informacji,

promocji i rezerwacji turystycznej,

8. działanie na rzecz poprawy infrastruktury

turystycznej,

9. opracowanie i wdrażanie strategii rozwoju

turystyki na obszarze „Krainy Lessowych

Wąwozów”,

10. inicjowania i kreowanie działań społecznych i

gospodarczych na rzecz rozwoju turystyki,

11. aktywizacja obszarów wiejskich "Krainy

Lessowych Wąwozów " poprzez rozwój na jej

terenie pozarolniczej działalności gospodarczej

związanej z turystyką i kulturą,

12. stwarzanie warunków dla powstania i

promowania produktów turystycznych,

13. koordynacja działań w zakresie promocji

turystyki podejmowanych na terenie " Krainy

Lessowych Wąwozów "

Obszar

działań

1.Współpracę z organami administracji

samorządowej, jednostkami naukowo-badawczymi,

Regionalną Organizacją Turystyczną, Polską

Organizacją Turystyczną oraz podmiotami

gospodarczymi działającymi w zakresie turystyki.

2.Współpracę z osobami fizycznymi i wszystkimi

podmiotami realizującymi cele i zadania dotyczące

promocji produktów i obiektów turystycznych.

3.Prowadzenie działalności edukacyjnej,

szkoleniowej oraz wydawniczej.

4.Udział w imprezach, oraz targach krajowych i

zagranicznych.

5.Organizowanie objazdów studyjnych.

6.Prowadzenie banku informacji turystycznej.

7.Prowadzenie działalności gospodarczej, z której

dochody przeznaczone są wyłącznie na działalność

statutową.

1.Integrację osób i podmiotów zajmujących się

usługami restauracyjnymi i hotelarskim, w

szczególności na terenie Lubelszczyzny

2.Wzajemną pomoc w rozwiązywaniu problemów

prawnych, organizacyjnych , ekonomicznych,

podatkowych – związanych z prowadzeniem

działalności gospodarczej o charakterze

restauracyjnym i hotelarskim

3.Reprezentowanie i ochrona interesów

gospodarczych członków Stowarzyszenia.

4.Rozwijanie i utrwalanie dobrej marki

Stowarzyszenia ,budowanie prestiżu środowiska,

promocja firm reprezentowanych przez członków

Stowarzyszenia oraz propagowanie osiągnięć

Klastra.

5.Podejmowanie wśród potencjalnych inwestorów

działań lobbingowych w celu wykreowania

województwa lubelskiego jako atrakcyjnego

miejsca dla turystyki i wypoczynku.

6.Realizację inicjatyw w tworzeniu sieci

współpracy w szeroko pojętej gastronomi i

hotelarstwie na rzecz tworzenia regionalnych

produktów pamiątkarskich i turystycznych .

7.Podejmowanie działań promujących regionalna

kuchnie w kraju i za granicą.

8.Czynny udział w inicjatywach członków

Stowarzyszenia i podmiotów współpracujących w

zakresie działań poprawiających wizerunek branży.

9.Certyfikowanie - znakiem Stowarzyszenia, usług

gastronomicznych i hotelarskich w obrębie regionu

10. Organizowanie i prowadzenie szkoleń ,

konferencji branżowych spotkań ,wystaw i

wykładów o raz imprez okolicznościowych

zmierzających do rozszerzenia podniesienia jakości

i poszerzenia oferty usług świadczonych przez

członków Stowarzyszenia .

11. Współdziałanie z organami władzy

1.Współpracę z organami administracji rządowej i

samorządowej, Regionalną Organizacją

Turystyczną, Polską Organizacją Turystyczną, oraz

podmiotami gospodarczymi działającymi w

zakresie turystyki.

2.Udział w turystycznych targach krajowych i

zagranicznych.

Prowadzenie działalności edukacyjnej,

szkoleniowej, wydawniczej oraz własnej strony

internetowej.

3.Opracowywanie wniosków do fundacji i

organizacji wspierających finansowo realizację

celów statutowych stowarzyszenia.

4.Organizację spotkań i imprez promocyjnych.

5.Zawieranie porozumień o wspólnej promocji

innymi organizacjami i podmiotami, krajowymi i

zagranicznymi.

6.Udział w tworzeniu polityki regionalnej w

zakresie turystyki i opiniowanie wniosków w

zakresie infrastruktury turystycznej.

państwowej i samorządowej wszystkich szczebli w

zakresie tworzenia korzystnych warunków

działalności gospodarczej stowarzyszonych

podmiotów.

12.Wspieranie działań innych niestowarzyszonych

podmiotów gospodarczych w zakresie związanym

z ich działalnością gastronomiczna i hotelarską.

13.Zbieranie i prowadzenie wymiany informacji

niezbędnej członkom Stowarzyszenia w zakresie

ich działalności gospodarczej.

14.Współpracę z wyższymi uczelniami, instytutami

naukowo-badawczymi ze szczególnym

uwzględnieniem rozwoju hotelarstwa ,turystyki i

gastronomi regionu lubelskiego.

15.Publikowanie materiałów informacyjnych,

biuletynów , broszur , ulotek b itp. z zakresu

gastronomi, turystyki i hotelarstwa.

16.Współpracę z organizacjami

międzynarodowymi, krajowymi i zagranicznymi

celem zapewnienia szybkiego i skutecznego

przepływu informacji w zakresie pozarządowych

inicjatyw gospodarczych i legislacyjnych a także

poprzez udział w pracy powołanych przez te

organizacje zespołach ,naradach i spotkaniach

roboczych.

17.Reprezentowanie członków Stowarzyszenia w

zakresie obrony ich interesów wobec organów

administracji rządowej i samorządowej.

18.Czynne uczestnictwo w konsultacjach

społecznych organizowanych przez organizacje

pozarządowe oraz delegowanie członków

Stowarzyszenia do gremiów doradczych

funkcjonujących zarówno przy organizacjach i

instytucjach rządowych jak i w powoływanych

przez organizacje pozarządowe.

19.Wspieranie realizacji zaakceptowanych przez

organy stowarzyszenia projektów , przedsięwzięć w

szczególności wypływających i inicjatywy

członków Stowarzyszenia.

20.Działalność promocyjną Stowarzyszenia poprzez

media oraz działalność społeczną na rzecz

środowiska zawodowego i regionu.

21.Uczestniczenie i inicjowanie działalności o

charakterze charytatywnym w szczególności na

rzecz dzieci specjalnej troski .

Korzyści

dodane

Produkty Turystyczne:

* Tradycja Dawniej i Dziś,

* Szlak Ginących Umiejętności,

* Szlak Kościółków Drewnianych,

Uczestnictwo w targach turystyccnych

Promowanie i integrowanie Turystyki Wiejskiej,

Promowanie ośrodków Turystyki Wiejskiej,

Przedstawienie pełnej oferty wydarzeń kulturalno-

rekreacyjnej regionu

Strefa tylko dla członków,

Rabaty dla członków klastra

Zintegrowanie oferty – możliwość obsługi przez

klaster imprez do 10 000 osób czego nie możne

zrealizować każdy z członków samodzielnie.

Oferta produktowe – integracje ofert

Opracowywanie szkoleń

Informowanie o szkoleniach dla przedsiębiorców

Zwiększenie oferty produktowej,

Uzyskanie dostępu do większej sieci klientów –

poprzez system upustów, klienci chętniej

odwiedzają firmy zrzeszone w klastrze.

Promowanie podmiotów klastra.

Promowanie i integrowanie oferty turystycznej

Przedstawienie pełnej oferty regionu

Produkty turystyczne

* Kraina dla aktywnych

* Sielska kraina - koncepcja

* Sztuka odpoczynku

* Kraina zdrowia- koncepcja

* Szlak młynów wodnych rzeki Bystrej

* Szlak Smaków "Krainy Lessowych Wąwozów"

Strona

www

Czytelna w języku polskim i niemieckim Czytelna w języku polskim Czytelna w języku polskim

Uwagi Koncentracja na przeglądzie podmiotów i

możliwości ich porównania, łatwiejszego wyboru

ofert.

Prezentacja walorów turystycznych regionu i

kreowanie produktów turystycznych.

Silny akcent na agroturystykę i turystykę wiejską,

aktywizacja regionu.

Orientacja na realizację misji społecznej i

ogólnogospodarczej

Działania podejmowane mają charakter działań

wpierających, są typowymi działaniami klastrów

turystycznych polegających na zebraniu i

prezentacji ofert. Współpraca pomiędzy

podmiotami nie jest najważniejszym celem

działalności projektu.

Zgodność z celami polityki zrównoważonego

Poszukiwanie korzyści z uczestnictwa w klastrze,

orientacja na współpracę podmiotów

gospodarczych:

-integrowanie ofert,

-sprzedaż produktów,

-rabaty dla uczestników,

-prezentacja podmiotów,

-orientacja na realizację celów przedsiębiorców,

-promowanie regionalnej kuchni.

Koncentracja na przeglądzie podmiotów i

możliwości ich porównania, łatwiejszego wyboru

ofert.

Prezentacja walorów turystycznych regionu i

kreowanie produktów turystycznych

Orientacja na realizację misji społecznej i

ogólnogospodarczej

Działania podejmowane mają charakter działań

wpierających, są typowymi działaniami klastrów

turystycznych polegających na zebraniu i

prezentacji ofert. Współpraca pomiędzy

podmiotami nie jest najważniejszym celem

działalności projektu.

rozwoju przemysłu turystycznego wskazanymi

przez UE. Wśród tych celów tych można wyróżnić:

rozwój turystyki na obszarach wiejskich,

profesjonalizm komercjalizacji usług turystycznych,

ekspansję międzynarodową, wykorzystanie

technologii informatycznych, kształtowanie

produktów lokalnych (branża spożywcza).

Brak ofert regionalnych na portalach

międzynarodowych

Brak ofert regionalnych na portalach

międzynarodowych

Brak ofert regionalnych na portalach

międzynarodowych

Dobra Praktyka 18

Organizacja klastra

Obserwujemy zintensyfikowanie działań klastra w przypadku gdy organizator klastra jest

zinstytucjonalizowany i jednocześnie skoncentrowany na realizacji jednego zadania.

Przykładem może być KOLOT, zorientowany na promowanie walorów turystycznych

regionu oraz promocję turystyki wiejskiej.

Dobra Praktyka 19

Wspólna Marka - Sieć Zielone Gościńce

Zielone Gościńce są nowoczesną siecią noclegowo - pobytową, o zasięgu transgranicznym

obejmującą Kraj Ołomuniecki i Województwo Opolskie, zorientowaną na gwarancje jakości.

Budowana Marka Zielone Gościńce jest gwarancją jakości i rzetelności usług w segmencie

ekonomicznym w ramach turystyki wiejskiej i małomiasteczkowej.

Sieć Zielone Gościńce jest budowana na bazie wybranych gospodarstw agroturystycznych,

małych hoteli i pensjonatów, zajazdów, karczm i obiektów kulturowych.

Atrakcyjność Opolszczyzny i Kraju Ołomunieckiego jako „Zielonych województw” musi

zostać potwierdzona silną marką oferującą noclegi i pobyt w odpowiednim gwarantowanym

standardzie w ciekawym „zielonym” otoczeniu, regionalną ekologiczną kuchnią z

dodatkowymi atrakcjami dla klienta za przystępną cenę. Te parametry gwarantuje marka Sieci

Zielone Gościńce.

Dobra Praktyka 20

Kształtowanie Wartości Dodanej

Zniżki dla – uczestników klastra w ofercie firm uczestników klastra, dla produktu

turystycznego oznacza to, że uczestnictwo w produkcie szlakiem kuchni Opolszczyzny

upoważnia do zniżek w wysokości X % na posiłki w wybranych restauracjach, zniżek do

muzeów, nartostrad itp. Do zniżki może upoważniać czasowa karta lub inne rozwiązania.

Dobra Praktyka 21

Kształtowanie Wartości Dodanej

Rezerwacja miejsc noclegowych – w klastrze, standardem staje się możliwość

zweryfikowania możliwości noclegu poprzez stronę internetową wymaga to zastosowania

rozwiązań informatycznych otwartych pozwalających usługodawcom samodzielnie

wprowadzać zmiany w grafikach.

Dobra Praktyka 22

Kształtowanie Wartości Dodanej

Certyfikowanie – ośrodków – ważną i często spotykaną praktyką obniżającą obawę turystów

przed korzystaniem z „nie sprawdzonych” ośrodków jest system certyfikacji oraz prezentacje

zdjęciowe pokoi.

Dobra Praktyka 23

Produkt – specjalizacja

Jednym z ważniejszych trendów w turystyce jest organizacja produktów turystycznych

zintegrowanych. Integracja polega na połączeniu ofert kilku sektorów np. łowiectwo,

medycyna, turystyka rowerowa, odchudzanie, oczyszczanie organizmu, poprawa kondycji

umysłowej, ruchowej, seksualnej, budowanie relacji i więzi, hotelarstwo, SPA, leczenie

uzdrowiskowe, sesje kreatywne dla Biznesu. Koncepcja produktowa jest zatem

nieograniczona, zależy jedynie od potencjału regionu oraz od kreatywności jej animatorów, w

tym przypadku klastrów. Każdy produkt, którego cechą jest integracja międzybranżowa staje

się sposobnością do uruchomienia twórczej współpracy.

Dobra Praktyka 24

Propozycja – Kształtowanie Wartości Dodanej

Karty typu Skypass – rodzaj płatności pre-pay, turysta wykupuje karnet i może go

wykorzystywać jako formę płatności w wybranych obiektach w klastrze.

Zalety : skłonność klienta do wydatków wzrasta, wyda tyle ile zakupił w karnecie, a więc

często więcej niż normalnie, środki zaangażowane w zakup karnetu pozostaną u uczestników

klastra. Możliwość sprzedaży takich sky-paswów prze Interent, Allegro, eBay, i inne portale

klienckie. Efekt: uelastycznienie budowania ofert okresowych.

Dobra Praktyka 25

Propozycje – budowa planu pobytu – własny przewodnik

Udostępnienie klientom możliwości opracowywania własnego planu pobytu obejmującego

nocleg, omówienie zabytków, które chce odwiedzić, trasy turystyczne. Informacje te zebrane

są w jednym pliku, dostępnym do odczytania na telefonie. Koncepcja modułowa.

Dobra Praktyka 26

Interaktywna mapa regionu

Niektóre strony internetowe wyposażone są w interaktywne mapy na których zlokalizowane

są atrakcje turystyczne, hotele itp. Bardzo ważny jest nowoczesny Design strony www oraz

jej maksymalna funkcjonalność.

Kolejnym ważnym działaniem jest włączenie obiektów ważnych turystycznie w mapy googel,

w tym gospodarstwa agroturystyczne.

5.6 Inicjatywa klastrowa w obszarze energii odnawialnych – „Ekoenergia

Opolszczyzny”

Tabela 32 Tablica –Opolski Klaster „Ekoenergia Opolszczyzny”

Nazwa „Ekoenergia Opolszczyzny”

Rok powstania 2008

Sektor działania Ekoenergia

Struktura organizacyjna Koordynator- Fundacja Promocji Innowacji Gospodarczych,

W porozumieniu uczestniczą: Marszałek Województwa Opolskiego,

Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarki oraz Opolski Park Naukowo-

Technologiczny

Liczba podmiotów w

klastrze

78

Faza rozwoju Wczesna – działalność typu Top-Down

Cele Misja samej inicjatywy natomiast zakłada budowę „platformy

współdziałania przedsiębiorstw, samorządów lokalnych, uczelni

wyższych, instytutów badawczo-rozwojowych, instytucji otoczenia

biznesu, organizacji prywatnych oraz lokalnych mediów w celu

optymalnego wykorzystywania innowacyjnych technologii

pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych dla zapewnienia

zrównoważonego rozwoju województwa opolskiego.

Do najważniejszych celów przewidzianych do realizacji w ramach

„Ekoenergii Opolszczyzny” zaliczono:

• integrację działań przedsiębiorców, naukowców, samorządów,

dziennikarzy władz regionalnych w obszarze energetyki,

• edukację ekologiczną, popularyzowanie technologii

energooszczędnych oraz inicjatyw w ramach zrównoważonego rozwoju

środowiska,

• transfer doświadczeń i innowacji technologicznych z innych regionów

Polski oraz świata,

• stymulowanie rozwoju i wykorzystania innowacyjnych technologii

energii odnawialnych,

• stworzenie kooperacji wytwórców, dystrybutorów i odbiorców energii

w województwie opolskim oraz na forum międzynarodowym,

• wspomaganie współpracy przedsiębiorców z ośrodkami naukowymi o

charakterze badawczo-rozwojowym oraz innowacyjnym w dziedzinie

nowych technologii, ze szczególnym uwzględnieniem energii

odnawialnej,

• zorganizowanie systemu współpracy z ekspertami i przedsiębiorcami

polskiego pochodzenia, mieszkającymi na stałe poza granicami Polski.

Aktywność Aktywność Fundacji Promocji Innowacji Gospodarczych przejawiła się

również w formie skutecznego zabiegania o dofinansowanie

działalności ze środków europejskich. W roku 2009 zrealizowano w

ramach funduszy Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju

Regionalnego projekt służący

budowie systemu komunikacji i wymianie informacji promującej

innowacje technologiczne w zakresie odnawialnych źródeł energii

pomiędzy sferą nauki, samorządu i biznesu. Źródło: opracowanie własne

Prowadzone badania oprócz identyfikacji działań typowych pozwoliła na wskazanie praktyk,

które są szczególnie ważne dla działań klastra ekoenergetycznego. Dobra Praktyka 27

Przyjęta strategia

rozwoju i jej

operacjonalizacja

Nadwiślański Klaster Energii Odnawialnej przyjął strategię rozwoju opartą na czterech

podstawowych celach strategicznych. Celami tymi są:

Integracja – budowa silnego lobby branżowego, które będzie w stanie skutecznie oddziaływać na

otoczenie

Promocja – poszerzanie grona odbiorców dzięki stworzeniu rozpoznawalnej, wiarygodnej marki

NKEO

Lobbing – prowadzenie aktywnego dialogu z podmiotami administracji, w celu ograniczenia barier

prawnych i organizacyjnych w otoczeniu firm

Kompetencje – poszerzanie wiedzy i umiejętności członków klastra oraz wdrażanie nowoczesnych

technologii.

W ramach poszczególnych celów wyznaczono konkretne zadania do realizacji oraz podmiot, który te

zadania będzie koordynował.

Integracja = Pozyskanie nowych członków + Poszukiwanie partnerów do współpracy + Definiowanie

wspólnych projektów + Wizyty studyjne

Promocja = Promocja biznes (wyjazd na targi , spotkania/pokazy) + Promocja konsumenci (prelekcje

przybliżające technologię, prelekcje kształtujące wiadomości EKO, pokazy) + Budowa wspólnej

marki (opracowanie założeń, opracowanie identyfikacji, zawarcie umowy pomiędzy uczestnikami,

rozpoczęcie działań) + Strona internetowa klastra

Lobbing lokalny = Wyznaczenie osób kontaktowych w JST + Spotkania z JST – lobbing i

komunikowanie spraw istotnych dla klastra + Gromadzenie postulatów dot. Zmian w przepisach +

Realizacja/Koordynacja projektu wspierającego wykorzystanie OZE

Kompetencje = Szkolenia technologiczne prelekcje tematyczne + Szkolenia ogólnobiznesowe +

Klasa patronacka + Program praktyk i staży + Platforma upowszechniania wiedzy - m.in. tłumaczenie

materiałów obcojęzycznych + Badanie i weryfikacja projektów technologicznych + Doradztwo

specjalistyczne

Koordynatorem klastra jest - Kwidzyński Park Przemysłowo-Technologiczny Sp. z o.o.

Tabela 33 Inicjatywa Ekoenergia Opolszczyzny na tle krajowym

Inic

jaty

wa

kla

stro

wa

w o

bsz

arze

ener

gii

odn

awia

lny

ch -

Eko

ener

gia

Op

ols

zczy

zny

Śred

nia

kra

jow

a k

ra

jow

y

Mał

opo

lsk

o-P

odkar

pac

ki

Kla

ster

Czy

stej

Ener

gii

Wie

lko

pols

ki

Kla

ster

En

erg

ii

Od

naw

ialn

ej

Nad

wiś

lań

ski

Kla

ster

Ener

gii

Od

naw

ialn

ej

Bał

tyck

i K

last

er E

ko

ener

get

ycz

ny

Do

lno

śląs

ki

Kla

ster

Ekk

oen

erget

ycz

ny

EE

I

Kla

ster

Bio

ener

gia

dla

Reg

ionu

Kla

ster

En

erg

etycz

ny

Maz

ow

ieck

i S

oju

sz E

ner

get

ycz

ny

Lub

elsk

i K

last

er E

koen

erget

ycz

ny

Kla

ster

tec

hnolo

gii

En

erg

oo

szcz

ędny

ch E

uro

-Cen

tru

m

ww

w.k

last

er.

agh

.edu

.pl

ww

w.k

last

er.

agh

.edu

.pl

ww

w.k

last

er.

agh

.edu

.pl

ww

w.k

last

er.

agh

.edu

.pl

ww

w.k

last

er.

agh

.edu

.pl

ww

w.k

last

er.

agh

.edu

.pl

ww

w.k

last

er.

agh

.edu

.pl

ww

w.k

last

er.

agh

.edu

.pl

ww

w.k

last

er.

agh

.edu

.pl

ww

w.k

last

er.

agh

.edu

.pl

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Liczba przedsiębiorców 74 29,8 21 18 23 75 10 35 10 8 46 52

Liczba B+R 1 6,7 12 3 9 1 18 1 3 6 7

Instytucje otoczenia biznesu 2 5,5 7 6 7 12 2 7 3 0 6 5

Inni 5,3 2 13 1 10 2 6 3

Okres funkcjonowania 1 3,0 5 2 2 4 5 4 2 0 3

Porozumie

nie 2009

Porozumie

nie 2009

Porozumie

nie 2007

Porozumie

nie 2006

Porozumie

nie 2007

Porozumie

nie 2009

Porozumie

nie 2011

Porozumie

nie 2008

Porozumie

nie 2007

Źródło: opracowanie własne

Rysunek 17 Struktura podmiotowa klastra Ekoenergia Oplszczyzny na tle krajowym

Źródło: opracowanie własne.

Większość klastrów związanych z energetyką odnawialną działających na terenie Europy

koncentruje zwoją działalność z jednej strony w obszarze produkcji energii elektrycznej i

cieplnej ze źródeł odnawialnych, z drugiej strony próbuje oddziaływać i proponować

rozwiązania ograniczające zużycie energii. Większość przedsiębiorstw europejskich odczuwa

silną presję konkurencyjną, która skutkuje poszukiwaniem oszczędności również w obszarze

zużycia energii cieplnej i elektrycznej. W przestrzeni Europejskiej odnajdujemy również

propozycję rozwiązań zintegrowanych łączących tak propozycje wytwórcze jak i

oszczędnościowe. Zwiększone koszty paliw na rynkach towarowych, niestabilna sytuacja

gospodarcze państw dostawców surowców, wykorzystywanie gazu i ropy jako broni

gospodarczej w stosunkach międzynarodowych, wywołuje cały łańcuch działań

zmierzających do ograniczenia zapotrzebowania gospodarek na te surowce i poszukiwania

rozwiązań alternatywnych. Podobną, w swoich skutkach, presję wywołują informacje o

globalnym ociepleniu i degradacji środowiska naturalnego, za przyczynę którego uznaje się

głównie energochłonność gospodarki światowej i jej zaspokajanie poprzez spalanie paliw

kopalnych. Sytuacja taka powoduje, że energia odnawialna i efektywność energetyczna stają

się kluczowymi wyznaniami już nie tylko gospodarki Europejskiej. Obserwacje wskazują, że

pojawia się wiele propozycji klastrowych w tym obszarze, bardzo często są to rozwiązania

promujące rozproszone wytwarzanie energii elektrycznej i cieplnej w kogeneracji. Działania

poprawiające efektowność wytwarzania coraz częściej realizuje energetyka zawodowa, coraz

intensywniej poszukiwane są rozwiązania wykorzystania ciepła nadmiarowego pojawiającego

się w pracy typowych elektrowni węglowych (efektywność klasycznych elektrowni

węglowych kondensacyjnych to około trzydziestu kilku procent). Każde zwiększenie

efektywności wytwarzania w energetyce zawodowej to duże ograniczenie obciążenia

środowiska naturalnego wynikającego z emisji CO2,NOx. Poprawa efektywności

wytwarzania w energetyce zawodowej oraz oszczędność zużycia energii w przemyśle maja

podobne skutki jak wytwarzanie energii z odnawialnych źródeł energii. Tym samym problem

ekoenergetyki nie można sprowadzić tylko do wytwarzania ekoenergii, ale należy rozumieć

go szerzej.

Jedną z ważnych koncepcji coraz częściej podnoszoną na arenie międzynarodowej (nie jest to

już traktowane jak utopia i mrzonka) jest rozwój motoryzacji opartej na alternatywnych

źródłach zasilania takich jak Wodór, Energia Elektryczna. Jest to szczególnie ważne bowiem

duża część emisji CO2 jest wytwarzana przez transport.

Przedstawione wyżej uwarunkowania rozwoju ekoenergetyki wskazują kierunki dalszego

rozwoju tego segmentu. Przewidywanie kierunków rozwoju pozwala podejmować klastrom

działania odpowiadające zaistniałym potrzebom uczestników klastra. Poniżej przedstawiono

zidentyfikowane dobre praktyki podejmowane przez klastry ekoenergetyczne w Europie

będące odpowiedzią na pojawiające się problemy. Przy wyborze dobrych praktyk kierowano

się aktualnością tematyki oraz popularnością stosowanych rozwiązań w różnych klastrach.

Dobra Praktyka 28

Seminaria promujące "Zwiększenie efektywności energetycznej w przemyśle"

Limon GmbH zorganizował cykl seminariów promujących poprawę efektywności

energetycznej. Przykładowa tematyka :

-Kompleksowe zarządzanie energią zgodnie z DIN EN 16001.

-Energooszczędne układy napędowe, pompy i układy sprężonego powietrza - Analiza

potencjału rozwoju oraz najlepszych praktyk

-System oświetlenia i wentylacji budynków - studium wykonalności i praktyczne przykłady

-Poprawa wykorzystania energii cieplnej w układach grzewczych, odzysku ciepła i energii

elektrycznej.

-Technologia chłodzenia w produkcji - klimatyzacja, chłodzenia i trójgeneracja.

Dobra Praktyka 29

DeENet jest koordynatorem projektu 100ee. Projekt ma zasięg krajowy (Niemcy). W ramach

projektu "Perspektywy rozwoju zrównoważonego - 100% energii odnawialnej regionów w

Niemczech ":

Coraz więcej regionów i gmin w Niemczech ma na celu rozwój odnawialnych źródeł energii i

technologii poprawiających efektywność energetyczną. Projekt ma na celu rozpoznać

możliwości i zaproponować orientację strategiczną OZE jako wytyczną do opracowywania

strategii gospodarczych organów jednostek samorządowych i jednostek wspierania biznesu..

Projekt realizuje Distributed Energy Technologies (DeENet) wraz z Uniwersytetem w Kassel

i Federalnym Ministerstwem Środowiska. Projekt polega na dyfuzji wiedzy i doświadczeń

praktycznych. W ramach badania przeprowadzony jest spis inicjatyw, określone są czynniki

sukcesu oraz wskazane najlepsze praktyki regionalnych inicjatyw OZE.

Dobra Praktyka 30

IfaS jest organizatorem trzech konferencji energetycznych. Są nimi: E-Mobilitäts-Tagung

2011, Solartagung 2011, Biomasse-Tagung 2011

Na szczególną uwagę zasługują działania w zakresie promocji zrównoważonego transportu.

Instytut w ramach prowadzonego przez Rząd Kraju Związkowego Nadrenia-Palatynat

programu EkoEnergetycznego w roku 2011 po raz pierwszy zorganizował konferencję na

temat pojazdów elektrycznych.

Impreza ma na celu umożliwienie wymiany wiedzy i doświadczeń. Dlatego należy omówić

aktualny stan e-mobility (pojazdów elektrycznych), a w szczególności perspektyw

"evConversion" (samochodów przerabianych z samochodów spalinowych na elektryczne).

Jest to pierwsza impreza "evConversion" na tą skalę w Niemczech. Umożliwia podjęcia

współpracy dla rozwoju innowacyjnych projektów.

Wydaje się, że głośne mówienie o pojazdach elektrycznych, będzie się przyczyniało do

rozwoju tego eko-sektora.

Dobra Praktyka 31

Dobra praktyka – na rynku samochodów elektrycznych obserwujemy w ostatnich latach

wzmożoną aktywność również, wśród Polskich producentów – Zakłady w Pruszkowie

sprzedały pierwszą dużą partią samochodów elektrycznych SAM do Szwajcarii, natomiast

firma ARKUS & ROMET Group Sp. z o.o. – przedstawiała prototyp elektrycznego

samochodu Romet E4. Inne polskie firmy również zajmują się nie tylko prototypami

samochodów elektrycznych, ale również ich seryjną produkcją.

Ważna jest rola integratora całego procesu innowacji oraz odrębnego podmiotu integrującego

cały proces produkcji, od dokumentacji technicznej przez produkcję elementów ich montażu

oraz sprzedaż.

Dobra Praktyka 32

Manager Energetyki Odnawialnej SDG Pro-Akademia realizuje projekt "Bioenergia dla Regionu - Manager Energetyki

Odnawialnej", finansowanym przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu

Społecznego. Projekt jest adresowany do pracujących osób dorosłych, zatrudnionych w

oparciu o umowę o pracę lub umowę cywilno-prawną, oraz zamieszkałych na terenie

województwa łódzkiego, zainteresowanych zdobyciem praktycznej wiedzy, jak zaplanować,

sfinansować, zbudować i nowocześnie zarządzać np. farmą wiatrową, biogazownią,

przetwórnią biomasy czy parkiem solarnym. Uczestnicy szkoleń, którzy ukończą projekt o

trzymują Certyfikat Managera Energetyki Odnawialnej w języku polskim i angielskim216

.

Dobra Praktyka 33

Sprawozdawczość z działalności klastra

Lubelski Klaster Ekoenergetyczny – w okresach półrocznych sporządza raporty z

działalności dostępna publicznie. Ułatwia to weryfikację założonych planów, oraz stopień

osiągniecia celów. Poprawia poziom zaufania w klastrze.

Klaster podjął czynny udział w projektach 7 programu ramowego z zakresie energetyki

odnawialnej.

Dobra Praktyka 34

Opracowanie i publikacja dobrych praktyk wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych

województwa opolskiego.

Ważnym przykładem aktywności klastrów są prowadzone badania naukowe. Jednym z

przykładów świadczących o interdyscyplinarności problematyki ekologicznej jest np.

propozycja procesu syntezy metanolu oparta na CO2 oraz wodorze. Praktyczne zastosowanie

takiej technologii wymaga jednak dalszych badań i analizy wykonalności w tym

ekonomicznej. Przykład : . W.Kotowski, Przetwarzanie odpadowego CO2 do metanolu oraz

syntetycznej ropy [w:] Nowe inicjatywy organizacyjne i technologiczne w zakresie chemii

przemysłowej. Red. A.Knapik, Jan Kubiak, T. Łagod, Oficyna Wydawnicza Politechniki

Opolskiej Akademicki Inkubator Przedsiębiorczości, Opole 2009, s 83-92

216

http://www.bioenergiadlaregionu.eu/pl/

5.7 Opolski Klaster Informatyczny – OPINFO

Tabela 34 Tablica –Opolski Klaster Informatyczny OPINFO

Nazwa Opolski Klaster Informatyczny – OPINFO

Rok powstania 2010

Sektor działania Branża IT

Struktura organizacyjna Koordynator I Opolskie Stowarzyszenie Gospodarczo-Społeczne w

Opolu, Koordynator II - Business Acceleration Center BAC Sp. z o.o.

Liczba podmiotów w

klastrze

8

Faza rozwoju Zalążkowa, typ projektu Top-Down

Cele Cele

propagowanie innowacyjnych form edukacji,

wspieranie inicjatyw upowszechniających „społeczeostwo informacyjne",

edukacja i upowszechniania nowoczesnych technologii,

propagowanie oprogramowania,

wspieranie rozwoju nauki i przedsiębiorczości,

pomoc w pozyskiwaniu środków finansowych,

pomoc w pokonywaniu barier dla osób z niepełnosprawnością,

wspieranie inicjatyw regionalnych. Planowane aktywności:

organizowanie szkoleo, kursów, konferencji, odczytów, wystaw, seminariów i pokazów w dziedzinach objętych działalnością Stowarzyszenia,

współdziałanie z instytucjami, towarzystwami naukowymi oraz stowarzyszeniami, tak krajowymi jak i zagranicznymi,

organizowanie inkubatorów gospodarczych,

inspirowanie, wspieranie i patronowanie działalności mającej na celu rozwój społeczno-gospodarczy regionu,

prowadzenie działalności wydawniczej,

ułatwianie wymiany informacji poprzez tworzenie archiwów, baz danych,

działanie na rzecz ochrony praw autorskich,

pomoc merytoryczna i organizacyjna w inicjowaniu i rozwoju partnerstwa, sieci współpracy i klastrów.

rozwijanie innych form działalności merytorycznej służącej realizacji celów statutowych.

Aktywność Realizacja projektu „OP-INFO. Transfer wiedzy w środowisku IT”

Innych działań brak

Uwagi Klaster OpInfo zintegrował dużą część opolskiego rynku IT, pozwala

to przygotować kompleksową ofertę obsługi przedsiębiorstw i

instytucji w obszarze szeroko pojętego IT.

W ramach klastra możliwe jest podjęcie nowych projektów

wymagających komplementarnej wiedzy oraz szerokich zasobów

ludzkich z wysokimi kompetencjami w zakresie programowania.

Cele organizatora klastra dobrze dostosowane do systemu ocen

programów UE, co umożliwi skuteczne aplikowanie w konkursach

dotyczących społeczeństwa informatycznego, gospodarki opartej na

wiedzy UE. Niestety nie mają one szczególnego znaczenia dla

wytworzenia więzi kooperacyjnych.

Forma organizacyjna wskazuje, że jest to bardziej konsorcjum niż

klaster. Źródło: opracowanie własne

Rysunek 18 Struktura podmiotowa klastra OPINFO na tle krajowym

Źródło: opracowanie własne.

Tabela 35 Opolski Klaster Informatyczny – OPINFO na tle krajowym

Opolski

Klaster

Informaty

czny –

OPINFO

Średni

a

krajo

wa

krajo

wy

ICT

Pomorze

Zachodni

e

Pomorski

Klaster

ICT

ICT

Pomerania

Klaster

ICT

COPER

NICUS

Klaster

Informaty

czny

Trident Sp

ZOO

Małopolski

Klaster

Technologii

Informacyjn

ych

Klaster

Multimedió

w i

Systemów

Informacyjn

ych

Mazowiec

ki Klaster

Technolog

ii

Informacy

jnych i

Komunika

cyjnych

ICT

Alternaty

wny

Klaster

Informaty

czny

Mazowiec

ki Klaster

IT

Podkarp

acki

Klaster

Informat

yczny

Klastra

Iteligence

Technolo

gy

www.klas

ter.it

www.pom

orski-

klaster-

ict.pl

www.ictp

omerania.

pl

www.ict

copernic

us.pl

www.klaster

.krakow.pl

www.multik

laster.pl

www.klast

erict.pl

klaster.inf

o

www.klas

ter-it.pl

www.inf

ormatyk

apodkar

packa.pl

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Liczba

przedsiębiorc

ów

7 32,1 36 65 80 18 13 19 50 16 19 12 30 27

Liczba B+R 0 3,0 0 6 2 2 12 2 2 1 1 2 3

Instytucje

otoczenia

biznesu

1 1,6 1 3 2 1 2 2 1 1 2 1

Inni 1 2,0 0 3 3

Okres

funkcjonowa

nia

3,6 5 2 5 0 5 5 4 4 4 5 1

Regulacja

prawna

współpracy

2010 porozumi

enie 2006

kon 2009 porozumie

nie 2006

ustne porozumie

nie 2011

porozumieni

e 2006

stowarzysze

nie 2006

porozumie

nie 2007

porozumie

nie 2007

porozumi

enie 2007

stowarzy

szenie

2006

umowa

2010

Źródło: opracowanie własne

Poniżej zaprezentowano kilka istotnych działań wzmacniających powiązanie kooperacyjne w

sektorach IT i ICT Dobra Praktyka 35

Współpraca OnLine przedsiębiorstw w klastrze.

Mazowiecki Klaster ICT planuje zbudować platformę, która zapewni:

- zarządzanie projektami online (usługa umożliwiająca planowanie i kontrolę projektów, ze

szczególnym uwzględnieniem projektów IT),

- kojarzenie inwestorów (usługa umożliwiająca wymianę informacji i pozyskiwanie

inwestorów dla realizowanych projektów) ,

- e-learning (usługa szkoleń online z zakresu przygotowywania, prowadzenia projektów i

pozyskiwania finansowania na ich realizację),

- tworzenie zespołów roboczych (umożliwienie organizacji wspólnej pracy dla członków

klastra)

Dobra Praktyka 36

Orientacja na eksport usług, wsparcie przez administrację

Łotewski klaster IT jest zorientowany na stworzenie sieci profesjonalnych łotewskich firm IT,

dostarczających wiarygodnych rozwiązań SI oraz usług aplikacyjnych na eksport. Misją

klastra jest zwiększenie konkurencyjności i wzrostu ilości i wartości usług eksportowych

poprzez promowanie współpracy między spółkami w oparciu o wspólną wizję.

Współpraca - ścisła współpraca pomiędzy firmami i organizacja działań zarówno z

zakresu wymiany wiedzy, kontaktów z klientami jak i integracji działań i realizacji

wspólnych projektów.

Jakość i niezawodność - jakość usług odpowiada najwyższym standardom branży.

Kompetencji - gruntowna znajomość branży, kształcenia i szkolenia.

Innowacyjność - zdolność do tworzenia nowych rozwiązań i przyciąganie inwestycji

badawczo-rozwojowych w sektorze IT.

Łotewski Klastr IT poszukuje partnerów do współpracy w innych regionach, których celem

jest dzielenie się wiedzą, know-how i doświadczeniem zawodowym, poszerzanie granic

biznesu i znalezieniem partnerów do współpracy. Prowadzenie wspólnych projektów

międzynarodowych.

Wśród partnerów klastra jest Ministerstwo Gospodarki oraz Spraw Zagranicznych Łotwy.

Przepływ wiedzy i informacji pomiędzy instytucjami rządowymi, a klastrem ułatwia

pozyskiwanie środków na finasowanie działalność eksportowej, uczestnictwa w targach,

kojarzenia współpracy międzynarodowej.

Dobra Praktyka 37

Konkursu na najlepsze prace dyplomowe z zakresu

informatyki

W rywalizacji mogą wziąć udział autorzy prac z zakresu technologii informatycznych.

Działania pozwoli na selekcjonowanie najbardziej utalentowanych i pracowitych studentów,

którzy poprzez Stowarzyszenie mogą mieć ułatwiony start w życie zawodowe. Firmy w

klastrze uzyskują dostęp do młodej obiecującej kadry.

Pokrewnym do branży IT i ICT jest sektor gier komputerowych. Warto przytoczyć w tym

miejscu kilka cennych działań podejmowanych w takich klastrach. Dobra Praktyka 38

Klaster Gier Komputerowych Japonia – wspólne produkcje

Produkcja specjalistycznego oprogramowania wymagająca

szerokiego zaplecza. Sytuacja taka skłania do podejmowania współpracy. Takim obszarem

aktywności jest budowa gier komputerowych, ale również zintegrowanych systemów

zarządzania, obiegu dokumentów, obsługi elektronicznej klientów, systemów współpracy, czy

bardzo istotnych z punktu widzenia klastrów przemysłowych programów integrujących cały

łańcuch dostaw.

Korzyści podmiotów uczestniczących w klastrach IT: uczestniczenie w dużych projektach, w

których nie byliby w stanie samodzielnie zrealizować, pełne wykorzystanie zasobów

podmiotów, rozwój podmiotów, możliwość wykrystalizowania nowych podmiotów

gospodarczych (ekspansja właścicielska), możliwość dostępu do nowych rynków, dostęp do

klientów innych podmiotów w klastrze, kompletność oferty np. media (video, animacja) przy

produkcji stron internetowych. Przestrzenie współpracy w IT są nieograniczone, ale o

rozwoju decyduje, chęć współpracy, a nie dominacji. W przypadku podejścia opartego na

próbie integracji całego łańcucha wartości w jednym podmiocie idea klastra upada, a w to

miejsce wchodzi myślenia koncernowe. Obawa przed takim myśleniem jest głównym

powodem trudności w budowaniu sieci współpracy.

Produkcja gier wymaga współpracy wielu podmiotów z różnych dziedzin szeroko pojętych

mediów. Wąska specjalizacja gwarantuje szybką realizację i wysoką jakość stąd znacząca

wielkość klastrów tego obszaru 217

. Wymaga jednak dobrej koordynacji i organizacji,

szybkości wyboru partnerów i ich niezawodności. Klastry IT posiadając doświadczonych i

sprawdzonych w „akcji” partnerów są prawdziwą wartością niezbędną do realizacji nowych

projektów w przemyśle rozrywkowym bez niepotrzebnego ryzyka.

Dobra Praktyka 39

Wsparcie pierwszych kroków, nikt nie jest pozostawiony sam sobie

Klaster medialny działający pod parkiem-przemysłowym ADERLY w Lyonie. Każdy

przedsiębiorca próbujący podjąć działalność na terenie parku otrzymuje indywidualne

wsparcie. Do jego dyspozycji jest konsultant. Przedsiębiorca może skorzystać z darmowych

usług wsparcia przy: budowie studium wykonalności; poszukiwaniu miejsca spełniającego

potrzeby firm; w sprawach regulacyjnych, podatkowych i administracyjnych; poszukiwaniu

funduszy i kapitałów; wprowadzeniu w kontakt z władzami lokalnymi; rekrutacji

pracowników; zagospodarowaniu pracowników (mieszkanie, szkoła, praca dla małżonka/ki).

217

http://www.isc.hbs.edu/pdf/Student_Projects/Japan_Video_Games_2009.pdf

Lyon Games – Digital Entertainment (F) http://www.aderly.com/lyon/contents/industrie-jeu-video-game-

france/digital-entertainment-video-game-industry-france-europe.jsp?lang=2

Kontynuacja działań wspierających w obszarze logistyki, komunikacja, obsługa

posprzedażna i innych.

Dobra Praktyka 40

Komplementarna oferta sektorowa.

„MEDICARIUM – Efektywność w Służbie Zdrowia”, prezentującą ofertę firm

informatycznych, członków klastra, skierowaną do Służby Zdrowia.

Zakres konferencji obejmował metody podnoszenia efektywności, aspekty organizacyjne,

prawne, informacyjne, informatyczne jak i zarządcze. Konferencja była okazją do podzielenia

się doświadczeniami pomiędzy ekspertami, menadżerami i politykami z zakresu zjawisk i

trendów jakie zachodzą w szpitalach, przychodniach i całym systemie ochrony zdrowia nie

tylko w Polsce ale i na świecie.

5.8 Inicjatywa klastrowa w obszarze przemysłu chemicznego –

„Innowacyjna Chemia”

Jedną z ważniejszych branż dla rozwoju regionu opolskiego jest branża chemiczna. Często w

różnych opracowaniach mówi się o tej branży jako o lokomotywie rozwoju województwa

opolskiego. Znaczenie tego sektora dla przyszłości województwa skłania do szczególnej

troski jaką należy otoczyć wszelkie inicjatywy, w tym klastrowe, związane z rozwojem tej

branży.

Tabela 36 Tablica – Inicjatywa klastrowa w obszarze przemysłu chemicznego – „Innowacyjna Chemia”

Nazwa Innowacyjna Chemia

Rok powstania 2008

Sektor działania Przemysł Chemiczny

Struktura organizacyjna Brak struktury

Na podstawie porozumienia o współpracy

Liczba podmiotów w

klastrze

13 w tym:

Opolski Park Naukowo–Technologicznym Sp. z o.o.,

Politechnika Opolska,

Uniwersytet Opolski,

Starostwo Powiatowe w Kędzierzynie–Koźlu,

Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarki,

Chemical Production Sp. z o.o.,

Zakłady Azotowe Kędzierzyn SA,

Instytut Ciężkiej Syntezy Organicznej „Blachownia”,

Mexeo Wiesław Hreczuch,

DOM–CHEM Władysław Domarecki,

Atmoterm S.A.,

EC Energy-Oil Sp. z o.o.

Agencja Promocji Gospodarczej FODO.

Faza rozwoju Inicjatywa klastrowa – zalążkowa, typ działalności Top-Down

Cele Porozumienie zorientowane na realizację następujących celów:

• rozwój i zacieśnianie współpracy poszczególnych firm branży

chemicznej,

• wykorzystanie potencjału firm regionu w zakresie nowych technologii

i produktów,

• maksymalne zagospodarowanie surowców oraz produkcji powstającej

w regionie,

• zmniejszenie ujemnych skutków dekoniunktury gospodarczej,

• nowe pomysły,

• wzrost zdolności rozwojowych firmy,

• pozyskanie nowych rynków zbytu,

• poszukiwanie nowych partnerów do współpracy,

• wspólne badania rynku,

• obniżenie kosztów produkcji.218

Aktywność od 2009 roku nie odnotowano aktywności klastra Źródło: opracowanie własne

218

Za http://pkpplewiatan.pl/pkpp-mob/opinie/fundusze_europejskie/_files/MSP/

Opolskie_Centrum_Rozwoju_Gospodarki_Inicjatywy_Klastrowe_na_l_sku_Opolskim_Tylko_do_odczytu_.pdf

Współistnienie konkurencji i współpracy jest kluczowym elementem i siłą europejskich

klastrów chemicznych. Konkurencja w ramach i pomiędzy nimi jest źródłem korzyści dla

wszystkich zainteresowanych stron. Uczestnicy powiązań sieciowych w branży chemicznej

korzystają z szeregu rozwiązań dotyczących projektowania, rozwoju, innowacji, współpracy

ze sferą B+R. A przede wszystkim uczestniczą oni w sprawdzonych i skutecznych

rozwiązaniach optymalizujących cały łańcuch dostaw. Sprawnie działające klastry

przemysłowe są dla nowopowstałych firm podstawowym uwarunkowaniem szybkiego

rozwoju i ograniczenia ryzyka działalności operacyjnej. Klastry i jednostki otoczenia biznesu

często ponoszą współudział w ryzyku prowadzenia prac badawczych, prowadzą badania w

ramach szerszych programów badawczych na poziomie krajowym czy europejskim

(programy ramowe). Rozwiązanie takie pozwalają zintegrować potrzeby naukowo-badawcze

przemysłu z zakresem badań prowadzonych w jednostkach naukowo-badawczych. Dotyczy to

tak rozwiązywania problemów bieżących jak i prowadzenia badań wyprzedzających.

Pomimo intensywności konkurencji współzależność typu klastrowego jest coraz częściej

uznawana za następną granicę współpraca, której opanowanie spowoduje maksymalizację

efektywności w całym łańcuchu dostaw firm chemicznych. Oznacza to, że podmioty nie

korzystające, że struktur sieciowych będą ponosiły wyższe koszty, a co za tym idzie będą

mniej konkurencyjne i powoli będą oddawać pola na rynku nie tylko globalnym, ale i

lokalnym.

Tabela 37 Inicjatywa Innowacyjna Chemia na tle krajowym

Inicjatywa

klastrowa w

obszarze

przemysłu

chemicznego

-

Innowacyjna

Chemia

Średnia

krajowa

krajowy

Pomorski Klaster

BioEkoChemiczny

Budgoski Klaster

Chemiczny

Zachodniopomorski

Klaster Chemiczny

"Zielona Chemia"

www.biobaltica.pl www.klaster.bydgoszcz.pl www.chemia.rsi.org.pl

1 2 3

Liczba

przedsiębiorców 8 25,7 18 30 29

Liczba B+R 3 3,7 4 4 3

Instytucje

otoczenia biznesu 2 3,3 2 6 2

Inne 1 0,7 0 2 0

Okres

funkcjonowania 3 4,0 4 4 4

Porozumieni

e 2008 Umowa 2007 stow 2007 stow 2007

Źródło: opracowanie własne

Rysunek 19 Struktura podmiotowa klastra Innowacyjna Chemia na tle krajowym

Źródło: opracowanie własne.

W celu zobrazowania złożoności łańcucha dostaw w branży chemicznej w załączniku 1

zaprezentowano kilka grafów prezentujących jego przebieg w MegaKlastrze chemicznym

ARRR (Antwerp, Rotterdam i Rhine/Ruhr – ARRR) oraz w klastrze chemicznym Tarragona.

MegaKlaster chemiczny obejmuje mniejsze klastry zlokalizowane w trzech państwach:

Belgii, Holandii oraz Niemczech.

Wszystkie cztery klastry obejmują praktycznie cały łańcuch dostaw z wyłączeniem produkcji

ropy i gazu ziemnego. W obrębie klastra znajdują się również firmy logistyczne,

zapewniające najbardziej efektywny przepływ surowców i produktów. Właściwe

skoordynowanie informacji dotyczącej zapotrzebowania rynków na produkty finalne klastra,

prowadzą do optymalizacji stanu zapasów, w całych łańcuchu produkcyjnym. Prowadzi to

ostatecznie do obniżenia/optymalizacji kosztów prowadzenia działalności, co nie miałoby

miejsca bez współpracy w ramach klastra.

Należy podkreślić, że zaprezentowane klastry są klastrami rozległymi obejmującymi znaczącą

część przemysłu chemicznego w Belgi, Holandii, Hiszpanii czy Niemczech. Przyjmując

działanie integracyjne jako nieuchronny kierunek rozwoju branży i jednocześnie warunek

przetrwania firm chemicznych konieczne jest szukanie rozwiązań obejmujących i

integrujących cały rozległy łańcuch wartości. Z pewnością jest to zadanie złożone i trudne do

realizacji jednak może stać się pasjonującym wyzwaniem. Rozległość i zakres integracji jest

na tyle duży, że wymaga silnego poparcia administracyjnego.

W sektorze przemysłu chemicznego w województwie opolskim działają również inne

aktywne organizacje ukierunkowane na transfer wiedzy w przemyśle chemicznym. Wśród

tych podmiotów na szczególną uwagę zasługują:

Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego,

Konsorcjum ds. Badań, Rozwoju i Komercjalizacji Zaawansowanych Technologii –

ADVANCE ,

Kędzierzyńsko-Kozielskiego Parku Przemysłowego,

Opolski Park Naukowo-Technologiczny.

Analiza korzyści jakie uzyskują przedsiębiorstwa zorganizowane w klastery chemiczne

prowadzi do wyprowadzenia kilku wniosków i dobrych praktyk.

Dobra Praktyka 41

Integracja działań

Zintegrowanie działań poszczególnych podmiotów wspierania biznesu związanych z branżą

chemiczną może skutkować rozwojem klastra chemicznego funkcjonującego wokół liderów

tego przemysłu w regionie. Na klaster chemiczny należy jednak patrzeć szerzej ze

szczególnym wskazaniem na jego stymulującą rolę przy powstawaniu nowych firm. Stąd

naturalną konsekwencją jest zintegrowanie działań klastrów z działaniami Parku

Przemysłowego, Specjalnej Strefy Ekonomicznej i innych podmiotów zorientowanych na

wspieranie biznesu. Stymulacja powstawania firm powinna być ukierunkowana na podmioty,

które w sposób naturalny włączą się w łańcuch wartości już istniejącego przemysłu

chemicznego w regionie. Wydaje się konieczne zintegrowanie wysiłków różnych instytucji

wspierania biznesu na rzecz rozwoju ściśle określonych sektorów popartych zasobami

województwa.

W analizowanych zagranicznych klastrach chemicznych działania podmiotów klastra mają

charakter systemowy oparty o przygotowany plan działań (strategię). Przedsiębiorstwa

opracowują plany inwestycyjne w porozumieniu z partnerami w klastrze. Pozwala to uniknąć

wielu błędów projektowych i „łagodne” wpisanie się w łańcuch dostaw.

Integracja działań pozwala również przyjąć odpowiednio skoordynowany plan działań w

zakresie prowadzonych działań lobbingowych klastra i podmiotów które w nim funkcjonują.

Dobra Praktyka 42

Bliskość terytorialna

www.nepic.co.uk Globalizacja prowadzi do ciągłego wzrostu wydajności i efektywności, która jest zasadniczym

aspektem konkurencji. Silny wpływ na te parametry działalności ma lokalne środowisko biznesu. W

większości klastry chemiczne charakteryzują się koncentracją podmiotów na stosunkowo niewielkim

obszarze. Dla przykładu firmy w północno-wschodniej Anglii są w stanie osiągnąć wyższy poziom

wydajności pracy, ponieważ są one zlokalizowane blisko wyspecjalizowanych dostawców,

usługodawców i mogą uczyć się najlepszych praktyk od bliskich konkurentów. Rozwiązanie takie

pozwala na optymalizację przepływów materiałowych (łańcucha dostaw), lepszą komunikację i

realizację wspólnych projektów inwestycyjnych. Tendencja do outsourcingu i jednoczesna

globalizacja zmuszają klastry oraz liderów biznesu do świadomego rozpoznania obszarów, w których

działania firmy prowadzone są przy najniższych i zarazem konkurencyjnych kosztach, dlatego dostęp

do światowej klasy łańcucha dostaw jest kluczem sukcesu klastra przemysłowego. NEPIC pracuje z

kierownictwa firmy w regionie, aby ich strony pozostać konkurencyjna i aby pomóc im zdobyć nowe

inwestycje na swoich stronach. Z bliskości terytorialnej wynikają również korzyści polegające na:

-Prowadzeniu ciągłej wymiany wiedzy i doświadczeń, inspirowanie rozwoju.

-Prowadzeniu wspólnych prac badawczo-rozwojowych.

-Wspólnym działaniu w zakresie ochrony środowiska i bezpieczeństwa.

-Wspólnym działaniu na rzecz społeczności lokalnej.

-Wspólnej promocji, reklamy i public relations, materiały drukowane, strony internetowe, targi,

przedstawicielstwa handlowe (spółki handlowe zajmujące się sprzedażą produktów na terytorium

innych regionów, państw).

-Prowadzeniu zintegrowanych działań rynkowych.

-Wspólnym utrzymywaniu służb utrzymaniowych i serwisowe (jeśli to możliwe).

Dobra Praktyka 43

Wspólne rozwiązania informatyczne w obszarze logistyki

Ważnym elementem sukcesu we wszystkich opisywanych klastrach chemicznych jest oparcie

korzyści uczestników klastra na łańcuchu dostaw. Głównym wynikiem jest dopracowanie

efektywnych form współpracy w obszarze logistyki, w tym głównie optymalizacja przepływu

materiałowego. Takie działania prowadzą do obniżenia kosztów magazynowania, do

obniżenia kosztów kapitału związanego z koniecznością utrzymywania zapasów. Najczęściej

wykorzystywanym narzędziem integracji przepływów materiałowych/produktowych w

klastrze są odpowiednio zbudowane systemy zamówień, czy wręcz wspólne programy

informatyczne służące do ich obsługi. Mogą również pojawić się wspólne inwestycje

rzeczowe klastra zorientowane na poprawę działania systemu logistyki. W analizowanych

klastrach korzyści wynikające ze wspólnych działań logistycznych jest jednym z

najważniejszych czynników spajających członków klastra.

Większość klastrów przemysłowych tworzy korzyści dla swoich uczestników w obszarze

logistyki.

Dobra Praktyka 44

Optymalizacja transportu

Dostosowanie form transportu do potrzeb uczestników klastra wymaga długoterminowej

współpracy pomiędzy firmami producentami, a firmami logistycznymi w klastrze. W dłuższej

perspektywie prowadzi to do obniżenia kosztów, ponieważ firmy transportowe uczestniczące

w klastrze mogą zoptymalizować, środki transportu do wymagań firm w klastrze. Możliwe

jest zatem zastosowanie transportu specjalistycznego, dostoswanego do potrzeb wąskiej grupy

odbiorców w odróżnieniu od rozwiązań wszechstronnych, ale w związku z tym

niezoptymalizowanych pod kontem specyfiki branży. Nawiązywanie długoterminowej

współpracy pozwala firmą logistycznym podjąć inwestycje niezbędne do płynnej i

zoptymalizowanej obsługi logistycznej przedsiębiorstw branży. Wymaga to również od firm

logistycznych patrzenia długoterminowego i aktywności w projektach długoterminowych.

Dobra Praktyka 45

Aktywność międzynarodowa

Jedną z inicjatyw podejmowanych przez Komisję Europejską są działania na rzecz rozwoju

przemysłu Chemicznego. W związku z tym podjęto próbę konstrukcji Europejskiego Klastra

Przemysłu Chemicznego, który pozwoli na wzmocnienie pozycji konkurencyjnej firm

Europejskich wobec konkurencji z innych regionów świata (Azja, Ameryka). Wskazane jest

zatem, aby przedstawiciele klastra chemicznego w Polsce mieli swoją reprezentację, w tym

Europejskim gremium. Istotne miejsce w tym ugrupowaniu zajmuje już Węgierski przemysł

chemiczny. Ważne jest zatem, by istniała silna reprezentacja Polskiego bądź regionalnego

klastra chemicznego mogąca reprezentować interesy rodzimego przemysły chemicznego.

Dobra Praktyka 46

www.nepic.co.uk

Innowacyjność produkcji,

Kreowanie nowych podmiotów

Firmy w klastrze mogą być bardziej innowacyjne, ponieważ pomysły nowych produktów mogą być

przekształcone w produkty bardziej efektywnie prototyp i usług oraz szybsze oceny mogą być

wykonane z ich potencjału rynkowego. Firmy Start-up otrzymują pomoc na rozpoczęcie swojej

działalności i mogą korzystać z dostępu do sieci potencjalnych dostawców i klientów. Często

produkcja nowego rodzaju produktów wymaga dostarczenia nowych półproduktów/surowców,

wówczas możliwe jest zainteresowanie podmiotów klastra produkcją potrzebnych związków, bądź w

istniejących instalacjach, bądź w instalacjach nowych. Takie podejście pozwala rozproszyć nakłady

inwestycyjne związane z uruchomieniem nowego produktu na członków klastra. W ten sposób

zwiększa się potencjał dostosowawczy klastra do zmian w otoczeniu. Spotykanym rozwiązaniem jest

również prowadzenie inwestycji w nowej spółce celowej, którą powołują członkowie klastra.

W obszarze inicjowania nowych inwestycji w klastrze przemysłowym konieczne jest zintegrowanie

działań podejmowanych przez klastry, jednostki samorządu terytorialnego, jednostki otoczenia

biznesu. Działania takie w dłuższej perspektywie powinny przynieść oczekiwane rezultaty.

Dobra Praktyka 47

Udzielanie konsultacji bez opłat

W ramach klastra działającego pod nazwą The Plastics Cluster – Austria uczestniczy 243

firmy. W ramach klastra firmy mogą korzystać z nieodpłatnych usług świadczonych przez

koordynatora klastra. Wśród usług tych można wymienić: udzielanie konsultacji w fazie

zalążkowej projektu; aktywny udział w poszukiwaniu partnerów biznesowych z

wykorzystaniem kanału komunikacji Clusterland, w tym inicjowanie rozmów

zainteresowanych stron; aktywne uczestnictwo w poszukiwaniu źródeł finansowania projektu;

możliwość prowadzenia spotkań biznesowych w obiektach klastra; prowadzenie działań

reklamowych i PR na poziomie krajowym i międzynarodowym.

Ważnym działaniem ułatwiającym odnalezienie partnera jest mapa ze wskazaniem lokalizacji

podmiotów.

5.9 Opolski Klaster Przetwórstwa Spożywczego „Zielona Dolina” Tabela 38 Tablica – Opolski Klaster Przetwórstwa Spożywczego „Zielona Dolina”

Nazwa Klaster Przetwórstwa Spożywczego „Zielona Dolina”

Rok powstania Zalążek 2004

Sektor działania Spożywcza, typ klastra Top-Down

Struktura organizacyjna b.d

Liczba podmiotów w

klastrze

b.d.

Faza rozwoju Zalążkowy

Cele Uporządkowanie oraz wzmocnienie spożywczo – badawczo –

promocyjne współdziałających firm poprzez ściślejsze powiązanie

producentów, dostawców i dystrybutorów branżowych. 219

Aktywność Ostatnio odnotowana działalność 2009 rok, Źródło: opracowanie własne

Jednym z obszarów o największych możliwościach rozwojowych jest klaster spożywczy.

Poniżej przedstawiono kilka dobrych praktyk realizowanych w klastrach spożywczych.

Dobra Praktyka 48

Ułatwienia działań eksportowych

Austriacki Klaster Lebensmittel prowadzi szeroką działalność na polu wspierania eksportu.

Na stronach internetowych klastra można odnaleźć 260-ciu producentów żywności oraz ich

ofertę produktową. Można również znaleźć linki kontaktowe do wyspecjalizowanych

instytucji biznesu wspierających aktywność eksportową. Wsparcie to udzielane jest bez

jakichkolwiek opłat.

Dobra Praktyka 49

Ułatwienia w poszukiwaniu kontaktów handlowych

Klaster Producentów Spożywczych Bornholm umieścił na stronie

internetowej aktywną mapę, po najechaniu myszką na określoną lokalizację pojawiają się

flagi ze zlokalizowanymi na nim producentami lokalnymi. Brakuje jednak punktów sprzedaży

produktów regionalnych

Dobra Praktyka 50

Informowanie o możliwościach produkcji żywności ekologicznej

219

Za:http://pkpplewiatan.pl/pkpp-mob/opinie/fundusze_europejskie/_files/MSP/

Opolskie_Centrum_Rozwoju_Gospodarki_Inicjatywy_Klastrowe_na_l_sku_Opolskim_Tylko_do_odczytu_.pdf

W klastrze EkoLubelszczyzna można znaleźć kompletne

informacje o tym jak założyć gospodarstwo ekologiczne, jakie można uzyskać

dofinansowanie do produkcji ekologicznej, jak wygląda system certyfikacji.

Dobra Praktyka 51

Nowe Produkty – pod wspólną marką

Klaster Nutribiomed tworzy nową markę produktów spożywczych oraz suplementów diety o

unikalnych właściwościach prozdrowotnych. Większość produktów będzie powstawać na

innowacyjnej linii technologicznej wybudowanej na terenie Wrocławskiego Parku

Technologicznego S.A. dzięki dofinansowaniu z Unii Europejskiej z Programu Operacyjnego

Innowacyjna Gospodarka Działanie 5.1.220

Marka „Naturalnie z Podlasia!”

Stowarzyszenie jako jedno z najważniejszych narzędzi promujących region stworzyło markę

„Naturalnie z Podlasia!”. Marka docelowo będzie funkcjonować jako znak jakości dla

produktów z Podlasia. Marką będą wyróżniane tylko produkty najlepsze, spełniające

najwyższe wymagania jakościowe oraz smakowe. Posiadanie znaku będzie zapewnieniem dla

konsumenta, że kupuje produkty wysokiej jakości.221

Cechą charakterystyczną wielu klastrów tej branży jest brak ustalonej strategii działania.

220

http://nutribiomed.517stopni.pl/pl/produkty 221

http://www.naturalniezpodlasia.pl/index.php/naturalnie_z_podlasia.html

5.10 Inicjatywa klastrowa w obszarze budownictwa energooszczędnego –

Klaster „Termomax” Tabela 39 Tablica – Klaster „Termomax”

Nazwa Termomax

Rok powstania

Sektor działania Budownictwo

Struktura organizacyjna Koordynator - Naczelna Organizacja Techniczna – Federacja

Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych Rada w Opolu

Liczba podmiotów w

klastrze

b.d.

Faza rozwoju Zalążkowe – typu Bottom-Up

Cele przedmiotem działalności Klastra TERMOMAX jest realizacja

przedsięwzięć na rzecz przedsiębiorców oraz na rzecz współpracy

przedsiębiorców z jednostkami naukowymi i szkołami wyższymi w

zakresie tworzenia i wdrażania innowacji w zakresie budownictwa

energooszczędnego, systemów dociepleń w budownictwie,

wykorzystania materiałów ekologicznych, wykorzystanie

ekologicznych systemów ogrzewania w budownictwie indywidualnym,

wielkokubaturowym i przemysłowym.

Rolą klastra jest również wdrażanie i promowanie technologii

ISOMAX, technologii solarnych oraz innych innowacyjnych

technologii stosowanych w budownictwie.

Aktywność b.d.

Źródło: opracowanie własne

Stan rozwoju inicjatywy wymaga wsparcia w zakresie przygotowania case study,

opracowania strategii, określenia korzyści uczestników struktury klastrowej, współpracy z

instytucjami otoczenia biznesu i administracji w zakresie: udostępniania sal do spotkań,

organizacji wizyt studialnych, ułatwień lokalizacyjnych, dostępu do dokumentów prawnych i

organizacyjnych, współpracy w ustaleniu zasad zarządzania klastrem, poszukiwania

zewnętrznych środków wsparcia klastra.

5.11 Opolski Klaster Medyczny Tabela 40 Tablica – Opolski Klaster Medyczny

Nazwa Opolski Klaster Medyczny

Rok powstania 2011

Sektor działania Medycyna, rehabilitacja

Struktura organizacyjna Brak wskazania koordynatora klastra, brak lokalizacji

Liczba podmiotów w

klastrze

• Starostwo w Kędzierzynie-Koźlu

• Starostwo Prudniku,

• Urząd Miasta Kędzierzyn-Koźle,

• Urząd Gminy Polska Cerekiew,

• Opolski Park Naukowo-Technologiczny

• SP ZOZ Kędzierzyn-Koźle,

• Prudnickie Centrum Medyczne,

• Ludowy Klub Jeździecki „Lewada” w Zakrzowie,

• NZOZ Optima Medycyna SA.

Przystąpieniem do inicjatywy zainteresowane są również m.in.:

• spółka Polsko-Amerykańskie Kliniki Serca,

• Politechnika Opolska,

• Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarczego,

• Euroregion „Pradziad”,

• Geriamed.

Faza rozwoju Zalążkowa typu Top-Down

Cele Jego głównym celem jest rozwijanie usług medycznych z firmami z

branży medycznej przy jednoczesnym wsparciu samorządów z naszego

województwa oraz województw ościennych.

Jako priorytetowy cel na najbliższy czas uznano zlecenie opracowania

kompleksowej strategii działania oraz studium wykonalności.

Aktywność Przygotowania dokumentacji aplikacyjnej do działania 5.1. Programu

Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Stąd seria spotkań

dotyczących ustalenia produktów klastra, poszukiwanie dofinasowania

działalności klastra.

Źródło: opracowanie własne

Uzgodniono również propozycję wystąpienia do Zarządu Województwa Opolskiego o

częściowe dofinansowanie udziału własnego we wniosku na dofinansowanie projektu

wczesnej fazy rozwoju powiązania kooperacyjnego. Z podobnym problemem spotykają się

inne początkujące inicjatywy klastrowe w województwie.

Stan rozwoju inicjatywy wymaga wsparcia w zakresie przygotowania case study,

opracowania strategii, określenia korzyści uczestników struktury klastrowej, współpracy z

instytucjami otoczenia biznesu i administracji w zakresie: udostępniania sal do spotkań,

organizacji wizyt studialnych, ułatwień lokalizacyjnych, dostępu do dokumentów prawnych i

organizacyjnych, współpracy w ustaleniu zasad zarządzania klastrem, poszukiwania

zewnętrznych środków wsparcia klastra.

5.12. Klaster podmiotów z branży szkoleniowej i doradczej – „Konsorcjum

Człowiek” Tabela 41 Tablica – Klaster podmiotów z branży szkoleniowej i doradczej – „Konsorcjum Człowiek”

Nazwa „Konsorcjum Człowiek”

Rok powstania 2010

Sektor działania Szkoleniowa - Doradcza

Struktura organizacyjna Brak określonego koordynatora

Liczba podmiotów w

klastrze

9 - podmiotów

• Strategical Developments Sp. z o.o.

• Biuro Doradcze Dobry Projekt

• EMM Consulting

• Centrum Języków Obcych i Edukacji Poliglotus –

• Habilis Sp z o.o.

• Doradztwo i Szkolenia

• Harispal

• AD Training

• HR-Lang Sp.j.

Faza rozwoju Zalążkowa , typu Botton-Up

Cele Za strategiczne cele i zadania dla tej inicjatywy uznano m.in.:

• możliwość współpracy w ramach grupy i pomiędzy poszczególnymi

firmami;

• możliwości uczestnictwa jako grupa w celowych przetargach

publicznych;

• możliwość wzajemnego uzupełniania się w ramach obsługi dużych

podmiotów gospodarczych;

• wspólne prowadzenie akcji promocyjnych w ramach konsorcjum oraz

w ramach promowania własnej działalności;

• tworzenie silnej marki „Konsorcjum Człowiek” rozpoznawalnej w

całej Polsce;

• wzmocnienie pozycji rynkowej przez wykorzystanie siły grupy;

• prowadzenie wspólnych działań badawczych na określonych rynkach;

• wspólne promowanie i przeprowadzanie szkoleń w województwie

opolskim i w całej Polsce;

• ciągłe podnoszenie poziomu wiarygodności i bezpieczeństwa wobec

podmiotów współpracujących z „Konsorcjum Człowiek”.

Aktywność Brak w źródłach informacji o wspólnych projektach firm w klastrze

oraz działaniach inspirowanych przez koordynatora.

Uwaga Brak produktów – Konsorcjum,

Niewielka ilość informacji o Konsorcjum,

Konsorcjum o charakterze zadaniowym – „Łączymy siły aby

zrealizować większe projekty”,

Podobnie jak inicjatywa klastrowa OPINFO w swoich założeniach

klaster „Konsorcjum Człowiek” ma cechy bardziej konsorcjum niż

klastra. Źródło: opracowanie własne

5.13. Śląski Klaster Przedsiębiorstw Dorzecza Górnej i Środkowej Odry Tabela 42 Tablica – Śląski Klaster Przedsiębiorstw Dorzecza Górnej i Środkowej Odry

Nazwa Śląski Klaster Przedsiębiorstw Dorzecza Górnej i Środkowej Odry

Rok powstania 2010

Sektor działania Wielokierunkowy

Struktura organizacyjna Koordynator – Naczelna Organizacja Techniczna Opole

Liczba podmiotów w

klastrze

b.d

Faza rozwoju Zalążkowy – typ działalności Top-Down

Cele Realizacja działań związanych z utworzeniem sieci współpracy

przedsiębiorstw dorzecza górnej i środkowej Odry w dziedzinach

związanych z wykorzystaniem rzeki jako szlaku wodnego, obszaru

rozwiniętego pod względem infrastruktury turystyczno- rekreacyjnej

oraz źródła energii elektrycznej powstającej z energii wody.

Aktywność Próby budowy strategii działania.

Uwagi Koncepcja bardzo zbliżona do pomysłu EURREGIONU pomiędzy

Łabą, a Odrą.

http://www.kammerunion.eu

Żadna organizacja z województwa opolskiego nie uczestniczy w tym

projekcie.

Źródło: opracowanie własne

Stan rozwoju inicjatywy wymaga wsparcia w zakresie przygotowania case study,

opracowania strategii, określenia korzyści uczestników struktury klastrowej, współpracy z

instytucjami otoczenia biznesu i administracji w zakresie: udostępniania sal do spotkań,

organizacji wizyt studialnych, ułatwień lokalizacyjnych, dostępu do dokumentów prawnych i

organizacyjnych, współpracy w ustaleniu zasad zarządzania klastrem, poszukiwania

zewnętrznych środków wsparcia klastra.

5.14. Wielobranżowy Klaster Rzemieślniczy – „Opolski E-Rzemieślnik” Tabela 43 Tablica –Wielobranżowy Klaster Rzemieślniczy – „Opolski E-Rzemieślnik”

Nazwa Wielobranżowy Klaster Rzemieślniczy – „Opolski E-Rzemieślnik”

Rok powstania 2009

Sektor działania Rzemieślnicy województwa opolskiego

Struktura organizacyjna

Liczba podmiotów w

klastrze

41

Faza rozwoju koncepcyjna

Cele b.d.

Aktywność b.d.

Uwagi Wielobranżowego Klastra Rzemieślniczego należy stwierdzić, że jest

to klasyczny przykład inicjatywy projektowej posadowionej w ramach

czasowych i finansowych ograniczonych okresem realizacji oraz

budżetem związanego z nią projektu. Mimo podjętych po zakończeniu

projektu „Opolski E-Rzemieślnik” prób utrzymania inicjatywy „przy

życiu” i nadaniu jej nowego, bardziej „ubranżowionego”, charakteru

przedsięwzięcie to nie powiodło się Źródło: opracowanie własne

Z sukcesem prowadzone są prace nad klastrami o charakterze rzemieślniczym w austriackim

Tyrolu. Osią dla klastra jest promocja lokalnej tradycji i rękodzieła. Tradycja kulturalna

Tyrolu jest powszechnie znana w krajach niemieckojęzycznych oraz we Włoszech. Rodzima

ludność z zaszczytem obnosi się ze swoją przynależnością poprzez zachowanie tradycji w

wystroju, czy budownictwie.

Tabela 44 Wielobranżowy Klaster Rzemieślniczy – „Opolski E-Rzemieślnik na tle krajowym

KLASTER

Wielobranżowy Klaster

Rzemieślniczy - Opolski e-

rzemieślnik

Średnia

krajowa

Grono Targowe Kielce -

Izba Gospodarcza

Klaster budowlany-

Izba

www.gronotargowe.pl www.siph.com.pl

1 2

Liczba przedsiębiorców 20 123,0 56 190

Liczba B+R 2 0,5 1 0

Instytucje otoczenia

biznesu 4 5,0 10 0

Inne 5 0,0 0 0

Źródło: opracowanie własne

187

5.15 Klaster rekreacyjno-ruchowy Tabela 45 Tablica –Opolski Klaster rekreacyjno-ruchowy

Nazwa b.d.

Rok powstania 2011

Sektor działania Sport, turystyka, rekreacja

Struktura organizacyjna b.d.

Liczba podmiotów w

klastrze

b.d.

Faza rozwoju pomysł

Cele b.d.

Aktywność b.d. Źródło: opracowanie własne

Niestety o inicjatywie klastrowej działającej pod nazwą Klaster rekreacyjno-sportowy, nie

udało się pozyskać żadnych informacji.

Stan rozwoju inicjatywy wymaga wsparcia w zakresie przygotowania case study,

opracowania strategii, określenia korzyści uczestników struktury klastrowej, współpracy z

instytucjami otoczenia biznesu i administracji w zakresie: udostępniania sal do spotkań,

organizacji wizyt studialnych, ułatwień lokalizacyjnych, dostępu do dokumentów prawnych i

organizacyjnych, współpracy w ustaleniu zasad zarządzania klastrem, poszukiwania

zewnętrznych środków wsparcia klastra.

188

5. Wnioski i rekomendacje Wnioski

1. Głównym wnioskiem jaki można wyprowadzić z przeprowadzonego badania klastrów

w województwie opolskim jest zdanie, że większość inicjatyw klastrowych znajduje

się na wczesnym etapie rozwoju.

2. W przypadku większości inicjatyw klastrowych nie istnieje rzeczywista współpraca

pomiędzy uczestnikami klastra. Oprócz jednego klastra, który zakupił maszynę do

tremowania drewna, żaden inny nie przeprowadził wspólnej inwestycji rzeczowej.

3. Klastry, które prowadzą realne działania to Śląski Klaster Drzewny, e-KOLOT,

Ekoenergia Opolszczyzny, wszystkie te klastry posiadają mocne oparcie finansowe i

instytucjonalne.

4. E-Kolot i Ekoenergia Opolszczyzny skupiają się na realizacji działań informacyjnych,

promocyjnych, edukacyjnych i szkoleniowych. Ważnym zadaniem tych klastrów jest

ułatwienie w poszukiwaniu jednostek o wyspecjalizowanym profilu, np.

agroturystyka, energia słoneczna.

5. Klaster e-KOLOT jest narzędziem promocji turystycznych zalet regionu, w jego

ramach nie odnotowano realnej współpracy pomiędzy podmiotami gospodarczymi.

6. Idea klastringu jest znana w środowisku samorządowym i wśród pracowników

administracji lokalnej. Klastring uznawany jest w tym środowisku jako źródło

pozytywnych zmian gospodarczych w regionie. Przedstawiciele administracji

samorządowej widzą i rozumieją swoją znaczącą rolę w budowaniu warunków

sprzyjających rozwojowi klastrów.

7. Większość klastrów wpisuje się w potencjał regionu. Przyczyny zahamowania

rozwoju klastrów takich jak Innowacyjna Chemia, Zielona Dolina, Opolski e-

Rzemieślnik może mieć różne podłoże. Faktem jest jednak, że klastry te nie

podejmują widocznych działań. Jedną z przyczyn może być brak dostatecznie

zmotywowanego lidera czy koordynatora klastra, czy też zwyczajnie brak widocznych

korzyści dla uczestników klastra.

8. Ostatni okres to „wysyp” pomysłów klastrowych. Z pewnością ich głównym

weryfikatorem będzie czas oraz konkurs w programie POIG 5.1. dotyczący budowania

powiązań kooperacyjnych we wczesnej fazie rozwoju. Wrześniowy termin otwarcia

konkursu z pewnością nie jest przypadkowo zbieżny z ilością powstających inicjatyw

klastrowych. Teoria jednak jednoznacznie wskazuje, że trwałość powiązania

kooperacyjnego opiera się na realnych korzyściach uczestników klastra. W ostatnim

okresie powstały inicjatywy klastrowe OpInfo, Konsorcjum Człowiek, Opolski

Klaster Medyczny, klaster rekreacyjno-ruchowy. Wsparcie finansowe ze środków UE

jest ważnym czynnikiem rozwoju inicjatyw klastrowych, tak w klastrach w Polsce jak

i innych krajach UE.

9. Proces rozwoju inicjatyw klastrowych odbywał się dotychczas najczęściej w formule

Top-Down, wyjątkiem jest ŚKD, który swoją genezę ma w strukturach Izby

Gospodarczej oraz inicjatywy nowe.

189

10. Klastry OpInfo, czy Konsorcjum Człowiek, przypominają organizacyjnie „uśpione”

konsorcja, które w swoim założeniu nie mają na celu bieżącej współpracy, a raczej

optymalizują swoje działania w kierunku ubiegania się bądź to o duże kontrakty

biznesowe bądź o środki unijne, przeznaczone na realizację różnorodnych projektów

IT, ICT, szkoleniowych itp.

11. Czynnikiem utrudniającym rozwój większości struktur klastrowych w województwie

opolskim jest brak wzajemnego zaufania przedsiębiorców. Często przyjmowaną

strategią działania jest konflikt z konkurencją i toczenie wojen „podjazdowych”. Takie

postawy w połączeniu z doświadczeniami socjalizmu i źle widzianej spółdzielczości

powodują niechęć do współpracy. Motywem uczestniczenia w klastrze staje się

wówczas wyłącznie możliwość pozyskania nowych zasobów z nikłym wkładem

własnym, ale i w tym przypadku toczą się intensywne negocjacje o władzę w klastrze.

12. Na żadnym z poziomów administracji samorządowej nie napotkano na

skoordynowane działania sprzyjające rozwojowi klastrów, zintegrowane ze strategią

gospodarczą i innowacyjną, a dalej skoordynowane z działaniami jednostkami

otoczenia biznesu jak parki-przemysłowe i technologiczne, czy specjalne strefy

ekonomiczne

13. Badania statystyczne wskazują na silny potencjał tworzenia struktur klastrowych w

branży metalowej.

14. Nie odnotowano większej aktywności w relacji pomiędzy sferą przedsiębiorstw, a

sferą B+R.

15. Większość klastrów województwa opolskiego nie może pochwalić się sformalizowaną

strategią oraz systemem sprawozdawczości.

16. Bardzo często struktury klastrowe myli się z mutacjami zrzeszeń branżowych, stąd

niektóre klastry wykazują duże podobieństwo do Izb Gospodarczych oraz konsorcjów.

Rekomendacje

1. Stan rozwoju inicjatywy Zielona Dolina, Klaster Termomax, Opolski Klaster

Medyczny, Śląski Klaster Przedsiębiorstw Dorzecza Górnej i Środkowej Odry, Klaster

Rekreacyjno-Ruchowy i klaster Opolski e-Rzemieśłnik wymaga wsparcia w zakresie

przygotowania case study, opracowania strategii, określenia korzyści uczestników

struktury klastrowej, współpracy z instytucjami otoczenia biznesu i administracji w

zakresie: udostępniania sal do spotkań, organizacji wizyt studialnych, ułatwień

lokalizacyjnych, dostępu do dokumentów prawnych i organizacyjnych, współpracy w

ustaleniu zasad zarządzania klastrem, poszukiwania zewnętrznych środków wsparcia

klastra.

2. Podjęcie działań przez samorząd lokalny zmierzający do inspirowania, pobudzania

rozwoju klastrów i inicjatyw klastrowych. Nie chodzi tu wyłącznie o przygotowanie

dokumentacji, której często nie ma czasu przeczytać żaden z przedsiębiorców, ale

należy podjąć działania o charakterze operacyjnym zmierzającym do osobistego

spotkania z przedsiębiorcą.

3. Ustalenie spójnych i jasnych zasad wspierania aktywności klastrów przez samorząd

lokalny, klastry powinny być narzędziem realizacji strategii gospodarczej i

innowacyjnej regionu. W przypadku województwa opolskiego potrzebne jest

190

określenie (selekcja) wiodących branż oraz określenie strategii ich wsparcia z

wykorzystaniem mechanizmów klastrowych.

4. Przejrzysta polityka klastrowa jest ściśle powiązana z wpływającą na nią strategią

rozwoju regionalnego, strategią gospodarczą i inwestycyjną oraz strategią innowacji.

Złożoność procesów gospodarczych wymaga, by modne działania pro-klastrowe były

zintegrowane i skoordynowane z działaniami podejmowanymi w różnych obszarach.

Brak koordynacji może spowodować występowanie konfliktów zamiast oczekiwanych

efektów synergii. Właściwa selekcja klastrów oraz koordynacja działań związanych z

ich wsparciem pozwoli skutecznie wpłynąć na rozwój gospodarczy regionu.

5. Klastry powinny być "zrównoważone" z biznesowego punktu widzenia. Innymi słowy,

muszą konkurować na warunkach rynkowych i być niezależne od dotacji publicznych.

Może być konieczne finansowanie części działań klastra w początkowym stadium

jego rozwoju, ale ostatecznym celem klastra jest samodzielność finansowa, czyli

uniezależnienie od finansowanie ze środków publicznych. Oznacza to, że finasowanie

klastra powinno stopniowo wygasać i skłaniać koordynatora klastra do budowania

korzyści dla uczestników klastra, a co za tym idzie środków na jego utrzymanie.

Niemniej jednak, ponieważ sektory takie jak np. OZE nie są jeszcze

samowystarczalne, muszą jeszcze korzystać ze środków publicznych. W przypadku

tego sektora ważne jest utrzymanie subtelnej równowagi pomiędzy wsparciem podaży

i wsparciem popytu. Z doświadczeń Europejskich wynika, że lepsze wyniki można

osiągnąć wspierając popyt. Konieczne jest zatem zbudowanie systemu zachęt do

inwestowania w ekotechnologie przez podmioty gospodarcze oraz osoby prywatne.

6. Podobnie rozwój klastra Technomax zależy od odpowiedniego systemu wspierania

budownictwa pasywnego.

7. Inicjatywy klastrowe, podlegające wsparciu powinny obejmować cały łańcuch

wartości czyli wszystkich aktorów niezbędnych w kreowaniu rynku oraz jego

rozwoju. W przypadku biznesu ekoenergii skuteczność klastra zleży od tego, czy

będzie on obejmował nie tylko produkcję energii odnawialnej, ale również podmioty

związane z zarządzeniem energią, opracowywaniem programów poprawy

efektywności energetycznej. Budując sieć organizacji wspierających biznes należy

zwrócić uwagę, by nie dublowały swoich kompetencji.

8. W konstruowaniu struktur klastrowych w formule Top-Down należy zwrócić

szczególną uwagę na to, aby inicjatywy klastrowe były otwarte dla wszystkie firmy i

instytucje, które są częścią łańcucha wartości lub mają silny wpływ na kształtowanie

specyficznego środowiska biznesowego. Tradycyjne stowarzyszenia branżowe

tworzone są przez stosunkowo jednorodną grupę przedsiębiorstw o podobnej

strukturze i profilu działania. Natomiast Inicjatywy klastrowe łączą bardzo różnych

uczestników, którzy mają wspólny interes we wzmacnianiu klastra.

9. Każdy klaster ubiegający się o finansowanie i wsparcie jednostek otoczenia biznesu

czy jednostek samorządowych powinien posiadać strategię działania.

10. Instytucje otoczenia biznesu związane z klastrami powinny proponować rozwiązania

organizacyjno-zarządcze działania klastra, w tym system planowania i kontroli

obejmujący nie tylko budżety kosztów ale również plany działań.

191

11. Ważnym elementem rozwoju regionalnego jest promowanie eksportu. Śladem innych

regionów Europy warto zastanowić się nad wyodrębnieniem struktury (np. w

istniejącej instytucji otoczenia biznesu) zorientowanej na wsparcie działań

eksportowych. Struktura taka może być bardzo istotna w przypadku konstruowania

korzyści dla uczestników klastra.

12. Podjęcie próby zainicjowania struktur klastrowych w przemyśle metalowym oraz

motoryzacyjnym (wykorzystanie potencjału i nowych okazji rynkowych

pojawiających się wraz z wczesnym rozwojem sektora e-mobility – związane z

nowoczesnymi materiałami i technologiami gromadzenia energii elektrycznej i ogniw

paliwowych).

13. Podjęcie zintegrowanych działań na rzecz rozwoju Klastra Chemicznego, który

spełnia wszystkie potencjalne warunki utworzenia klastra i jego rozwoju. Włączenie w

proces wszystkich instytucji działających przy tej branży jak inicjatywę ADVANS,

Kędzierzyńsko Kozielski Park Przemysłowy, Politechnikę Opolską i inne.

14. Wydaję się zasadne włączenie w klaster Ekoenergetyki podmiotów energetyki

zawodowej, inicjatywy Termomax i wyłonienie z nich jednej dużej struktury

klastrowej integrującej szerokie spektrum działania związanego z ograniczeniem

emisji CO2, promowaniem i wdrażaniem projektów o wysokim poziomie

efektywności energetycznej, promowaniem i wdrażaniem OZE, promowaniem

produkcji skojarzonej i wytwarzania rozproszonego bazującego na zasobach

regionalnych.

192

BIBLIOGRAFIA

1. A Paradigm Shift : Supply Chain Collaboration and Competition in and between Europe’s Chemical

Clusters, Results of the EPCA Think Tank Sessions organized and sponsored by EPCA. 2007

2. A Practical Guide to Cluster Development A Report to the Department of Trade and Industry and the

English RDAs by Ecotec Research & Consulting, England’s regional Development Agencies, London

2004.s.11

3. Analizy – wspieranie gron przedsiębiorczości na Podkarpaciu, Wojnicka E. (red.), Instytut Gospodarki

Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, Warszawa-Rzeszów. 2006.s.22

4. Andersen B., The basis on benchmarking: what, when, why and how?, w: Proceedings. Pacific

Conference on Manufacturing, Indonesia 1994

5. Andersen B., Camp R.C., Current Position and Future Development of Benchmarking, The TQM

Magazine, MCB University Press, vol. 7, no 5, 1995.

6. Andersson T., Serger S., Sörvik J.,.Hansson E.W, The Cluster Policies Whitebook, IKED International

Organization for Knowledge Economy and Enterprise Development, Malmö, 2004.

7. Braadland T.E., Hauknes J., Innovation in the Norwegian food cluster. A contribution to the

OECD/CSTP NIS programme, the Cluster focus group OECD Cluster workshop Utrecht 8-9 May 2000

8. Benchmarking Best, Practices, An Overview for Workshop Participants, Government Of Alberta,

www.finance.alberta.ca/publications/measuring/results_oriented/module2_overview.pdf

9. Benchmarking facts. A European Perspective, R.Keegan (red), European Company Benchmarking

Forum, Forbairt, Ireland, 1998

10. Benchmarking klastrów w Polsce – 2010. Raport z badania, Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa 2010.

11. Benchmarking Klastrów, cz I. Opracowanie i opis metodyki benchmarkingu klastrów w Polsce,

A.Nowakowska, Z. Przygodzki, M. Sokołowicz, J. Chądzyński, K. Matusiak, M. Klepka, Łódź 2008

12. Benchmarking Klastrów, cz II. Inwentaryzacja klastrów w Polsce, A. Nowakowska, Z. Przygodzki, M.

Sokołowicz, J. Chądzyński, K. Matusiak, M. Klepka, Łódź 2008

13. Benchmarking parków technologicznych w Polsce . Wyniki badania, PARP, Warszawa 2008

14. Bergman E.M., Feser E.J., Industrial and regional clusters: concepts and comparative aplications,

Regional Research Institute, West Virginia University, 1999.

15. Bilińska-Reformat K., Benchmarking w przemyśle piwowarskim, Ekonomika i Organizacja

Przedsiębiorstwa, nr 8, 2000, s.21

16. Bogan E.CH., English J.M., Benchmarking jako klucz do najlepszych praktyk, One Press

Exclusive.2006

17. Bramham J, Benchmarking w zarządzaniu zasobami ludzkimi, Wolters Kluwer Polska-OFICYNA,

2004.

18. Breschi S., Malebra F., Clusters, Networks and Innovation, Oxford University Press 2007.

19. Brilman J., Nowoczesne metody i koncepcje zarządzania, Warszawa: Polskie Wydawnictwo

Ekonomiczne, 2002.

20. Brodzicki T., Szultka S., Koncepcja klastrów a konkurencyjność przedsiębiorstw, Organizacja i

Kierowanie, nr 4 (110), Warszawa, 2002.

21. Brodzicki T., Szultka S., Tamowicz P., Polityka wspierania klastrów. Najlepsze praktyki.

Rekomendacje dla Polski, Niebieskie Księgi 2004, Rekomendacje Nr 11, Instytut Badań nad

Gospodarką Rynkową, Gdańsk, 2004.

22. Camp R.C., Business Process Benchmarking: Finding and Implementing Best Practices. Milwaukee,

WI: ASQC Quality Press, 1995.

23. Codling S., Benchmarking, London. 1998

24. Cygler J., Współpraca niemieckich inwestorów z polskimi podwykonawcami – tworzenie nowych

powiązań sieciowych, referat zaprezentowany podczas konferencji pt. Deutschland und Polen als

strategische Partner. Netzwerke im erweiterten Europa, Warszawa,12-13 Czerwca 2003 w Wyższej

Szkole Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego w Warszawie.

25. Czaja K., i in., Innowacyjna Chemia w województwie opolskim. Perspektywy i możliwości rozwoju

klastra branży chemicznej , dokumentacja wewnętrzna OPNT, Kędzierzyn-Koźle, 2009

26. Czekaj J., Dziedzic D., Kafel T., Martyniak Z., Benchmarking – nowa metoda doskonalenia

organizacji, Organizacja i Kierowanie, nr 1, 1996, s.39

193

27. Dahl M.S., Pedersen C., Knowledge Flows through Informal Contacts in Industrial Clusters: Myths and

Realities?, Danish Research Unit for Industrial Dynamics, DRUID Working Paper no 03-01, 2003.

28. Dessler G., Management. Principles and Practices for Tomorrow’s Leaders, Pearson Prentice Hall,

New Jersey 2004

29. Developmant of clusters and networks of SMEs, The UNIDO Programme, Vienna 2001 s.9

30. Durlik I., Benchmarking, czyli metoda porównań z najlepszymi, Ekonomika i Organizacja

Przedsiębiorstwa, nr 9, 1998, s.14

31. Dyer J.H., Specialized Supplier Networks as a Source of Competitive Advantage: Evidence from the

Auto Industry, Strategic Management Jurnal, 1996, No.17, s.271-291.

32. European Trend Chart on Innovation, Thematic Report Cluster Policies, Covering period up to March

2003, European Commission Enterprise Directorate General. s 4.

33. Grudzewski W., Jaguszyn-Grochowska S., Zużewicz L., Benchmarking – istota i zastosowanie,

Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, nr 7, 1999.

34. Grudzewski W., Rudzińska A., Sawicki M., Benchmarking w strategii rozwojowej firmy, czyli

orientacja na najlepszych, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, nr 2, 1998.

35. Hardjono T.W., Ten Have S.,Ten Have W.D., The European Way to Excellence. How 35 European

manufacturing, public and service organisations make use of quality management, European

Commission, DG-III Industry, Brussels, 1996

36. Hołub-Iwan J., Małachowska M., Rozwój klastrów w Polsce, Szczecin 2008

37. Innowacje i transfer technologii. Słownik pojęć, K. B. Matusiak (red.), Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa 2008

38. Innowacyjność 2006, Stan Innowacyjności, metody wspierania, programy badawcze, Raport PARP,

Warszawa 2006.s.78

39. Jacobs D., De Man A.P., Clusters, Industrial Policy and Firm Strategy: a menu approach, technology

Analysis and strategic Management, Strategic Management Jurnal vol. 8, no. 4, 1996.

40. Kanter R.M., World Class, Simon & Schuster, New York. 1995

41. Karaś E., Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim, Tom 1. Wydawnictwo Instytut

Śląski, Opole 2010

42. Keegan R., O`Kelly E., McCarron P., Benchmarking: best practice for SME owner/managers, Irish Best

Practice Forum, Dublin; Benchmarking. 2006, s. 5

43. Ketels Ch., European Clusters, [w:] Structural Change in Europe 3 – Innovative City and Business

Regions, Hagbarth publication, 2004.s.1.

44. Komunikat Komisji z dnia 17 października 2008 r. W kierunku światowej klasy klastrów w Unii

Europejskiej: Wdrażanie szeroko zakrojonej strategii innowacyjnej, zamieszczony w Benchmarking

klastrów w Polsce – 2010. Raport z badania. PARP, Warszawa 2010, (COM/2008/0652)

45. Kotler P., Marketing. Analiza, planowanie, wdrażanie, kontrola, Gebethner &Ska, Warszawa 1994

46. Kuczewska J., Europejska procedura benchmarkingu. Programy i działania, Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa. 2007

47. Lisowska A., Rubisz Sz., Sektor instytucji publicznych a rozwój klastrów w województwie opolskim.

Studium przypadku, Working Paper, Opole 2011

48. Luka konkurencyjna na poziomie przedsiębiorstwa a przystąpienie Polski do UE, (red.) M. Gorynia,

Poznań 2002

49. Markusen A., Sticky places in slippery space: A typology of industrial districts, Economic Geography

no 3, July 1996, s. 293-313.

50. Maskell P., Towards Knowledge-based Theory of Geographical Clusters, Industrial and Corporate

Change, Volume 10, Number 4, 2001. s.926

51. Mikołajczak B., Kurczewska A., Fila J., Klastry na świecie. Studia przypadków, Difin, Warszawa

2009.s.133

52. Nowicki M., Tarkowski M., Hildebrandt A., Susmarsk P., Atrakcyjność inwestycyjna województwa

opolskiego, IBnGR, Gdańsk 2010.

53. OECD, Networks, partnerships, clusters and intellectual property rihts: opportunities and challenges

for innovative SMEs in Global Economy, Istanbul, Turkey, 3-5 June 2004.s.29

54. OECD, Boosting Innovation - The Cluster Approach, 1999.s.24

55. OECD, Natinal Innovation Systems, 1997.s.27

56. Olko S., Hawrysz L., Polek-Duraj K., Analiza możliwości rozwoju klastrów w województwie opolskim.

Wyniki badań panelowych wśród ekspertów. Seria: Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie

opolskim, Tom 4, Opole 2011

57. Penc-Pietrzak I., Rodzaje benchmarkingu, Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa, nr 4, 2001, s.18

194

58. Plawgo B., Citkowski M., Wpływ inicjatyw klastrowych na wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw –

studia przypadków, [w:] Birski A. (red.), Innowacyjność, jakość, przedsiębiorczość – szansą

konkurencyjności, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn. 2008

59. Plawgo B., Klimczuk M., Citkowski M., Klastry Jako potencjał rozwoju – województwo podlaskie,

Białostocka Fundacja Kształcenia Kadr w Białymstoku, Białystok 2011

60. Plawgo B., Klimczuk M., Przesłanki rozwoju klastrów w sektorach tradycyjnych, [w:] Juchniewicz M.

(red.), Czynniki i źródła przewagi konkurencyjnej, Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego,

Olsztyn, 2009

61. Porter M.E., Cluster and the New Economics of Competition, Harvard Business Review, November-

December. 1998

62. Porter M.E., Porter o konkurencji, PWE, Warszawa, 2001

63. Porter M.E., Przewaga konkurencyjna osiąganie i utrzymywanie lepszych wyników, Wydawnictwo

Helion, Gliwice 2006, s. 61.

64. Rosenfeld S., Bringing Business Clusters into the Mainstream of Economic Development, „European

Planning Studies”, Vol. 5, No. 1, 1997

65. Simmie J., Sennet J., Innovative Clusters and Competitive Cities in the UK and Europe, Oxford

Brookers School of Planning Working Paper 182, 1999. s.51

66. Sołdra – Gwiżdż T., Bereś A., Sektor B+R i otoczenia biznesu, a rozwój klastrów w województwie

opolskim. Badania FGI, Working Paper, Opole 2011.

67. Steinle C., Schiele H., When Do Industries Cluster? A Proposal on how to Assess an Indystry’s

Propensity to Concentrate at a Single Region or Nation, Research Policy, Vol. 31, No. 6, 2002

68. Strategor, Zarządzanie firmą. Strategie, struktury, decyzje, tożsamość, Państwowe Wydawnictwo

Ekonomiczne, Warszawa 1996.

69. Szczygielski K., Gwiżdż O., Sikora G., Analiza przestrzenna struktury gospodarki w województwie

opolskim. Tendencje zmian oraz liczba i rozmieszczenie podmiotów sektora przemysłu i usług jako pole

obserwacji procesu powstawania klastrów, Seria: Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie

opolskim, Tom 2 Opole 2010.

70. Szewczyk M., Tłuczak A., Ruszczak B., Projekcja inicjatyw klastrowych w województwie opolskim,

Working Paper, 2011.

71. Tomaszek B.i in., Przemysł rolno – spożywczy w województwie opolskim. Perspektywy i możliwości

rozwoju klastra branży rolno – spożywczej, dokumentacja wewnętrzna OPNT, Opole, 2009

72. Understanding Benchmarking: The Search for Best Practice, American Society for Training and

Development, InfoLine , Alexandria, VA: ASTD, July 1992

73. W biznesie każdy jest podglądaczem, rozmowa z Glenem Petersem, Rzeczpospolita nr 275, 26.11.1997

74. Webster Dictionary, Lexicon Publications, Inc. New York, 1988.s.90

75. Wykorzystanie koncepcji klastrów dla kształtowania polityki innowacyjnej i technologicznej państwa.

Rekomendacje dla polityki stymulowania rozwoju klastrów w Polsce, Instytut Badań nad Gospodarką

Rynkową, Gdańsk 2009.

76. Zorska A., Ku gloablizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i gospodarce światowej,

Warszawa; 1998

Wykaz materiałów źródłowych – strony www.

1. www.aqc.org/bencwhat.htm

2. www.bkee.pl/

3. www.bioenergiadlaregionu.eu/pl/

4. www.isc.hbs.edu/pdf/Student_Projects/Japan_Video_Games_2009.pdf

5. www.aderly.com/lyon/contents/industrie-jeu-video-game-france/digital-entertainment-video-game-

industry-france-europe.jsp?lang=2

6. www.eitplus.pl

7. pkpplewiatan.pl/pkpp-mob/opinie/fundusze_europejskie/_files/MSP/

Opolskie_Centrum_Rozwoju_Gospodarki_Inicjatywy_Klastrowe_na_l_sku_Opolskim_Tylko_do_odcz

ytu_.pdf

8. nutribiomed.517stopni.pl/pl/produkty

9. www.naturalniezpodlasia.pl/index.php/naturalnie_z_podlasia.html

10. e-rzemieslnik.pl/wydarzenia

11. www.ozs.si

12. www.gronotargowe.pl

13. www.siph.com.pl

14. www.igsilesia.pl/#

195

15. grozd.sloles.com/en/index.php

16. www.bauenergieumwelt.at/ecoplus/cluster/beuc/

17. www.fh-kaernten.at/

18. www.uibk.ac.at/holzbau/

19. www.holztechnikum.at/

20. www.holzcluster.at/html/start/index.html

21. www.holzcluster-steiermark.at/desktopdefault.aspx

22. www.map.boku.ac.at/holzforschung.html

23. www.kollar.info/

24. www.holz-cluster.at/

25. www.zukunftsstiftung.at/page.cfm?vpath=index

26. www.cluster-forstholzbayern.de/

27. www.holzbau-cluster.de/home/index.htm

28. www.cluster-forstholz-bw.de/

29. www.tis.bz.it/bereiche/alpine-technologien/holz-technik/

30. www.tschuggmall.berufsschule.it/

31. www.lvh.it/

32. www.mondoimprese.info/

33. www.ahb.bfh.ch/ahb/de/home

34. www.graubuendenholz.ch/

35. www.forestryscotland.com/

36. www.warp.pl

37. www.meble-elblag.eu

38. www.cech.lubawa.pl

39. www.park.suwalki.pl

40. www.lubelskiedrewno.pl

41. www.drewno.rsi.org.pl

42. www.stodola.e-kolot.pl/index

43. www.enjoybornholm.dk/

44. www.park.suwalki.pl

45. www.kraina.pl

46. www.slonceregionu.pl

47. www.nepic.co.uk

48. www.chemsite.de/en/chemsite/angebot.php?navid=2

49. www.ketek.fi

50. www.biobaltica.pl

51. www.klaster.bydgoszcz.pl

52. www.chemia.rsi.org.pl

53. www.ekoenergiaopolszczyzny.pl

54. www.sardegnaricerche.it

55. www.odenwald-cleo.de/

56. www.erneuerbare-energien-hamburg.de/

57. www.ceesa-org.de/

58. www.standort-tirol.at/page.cfm?vpath=cluster/erneuerbare_energien_tirol

59. www.energies-renouvelables.org

60. www.deenet.org/

61. www.eco.at

62. www.envirocluster.net

63. www.energycluster.it

64. www.oec.at

65. www.dkeo.pl/

66. www.imp.gda.pl/projekty/bkee/struktura/

67. www.klaster.agh.edu.pl

68. www.wielkopolskieklastry.pl/klaster-energii odnawialnej

69. www.klasteroze.pl

70. www.cedres.pl

71. www.bioenergiadlaregionu.eu

72. www.klaster-energetyczny.pl

73. www.mse.mazowsze.pl

196

74. www.fundacja.lublin.pl

75. www.euro-centrum.com.pl

76. www.lebensmittelcluster.at/startseite/lebensmittel_cluster.html

77. www.ecoplus.at/en/ecoplus/cluster/food/about-us

78. www.pattoterritorialemarsica.it/

79. www.gourmetbornholm.com/

80. www.sig.skierniewice.com.pl

81. www.uwm.edu.pl

82. www.naturalniezpodlasia.pl

83. www.ekolubelszczyzna.pl

84. www.nutribiomed.pl

85. www.winiarze.zgora.pl

86. www.termomax.pl

87. www.ecoplus.at/en/ecoplus/cluster/green-building

88. www.ecoinnovationcluster.lu/

89. www.sgg.si/index.php?Obmocje=Predstavitev

90. gkb.idhost.pl/

91. www.side-cluster.pl

92. centruminnowacji.org/klaster

93. www.klasterbudowlany.eu

94. www.zrownowazonainfrastruktura.pl

95. www.compare.se

96. www.mobileregionkarlsruhe.de

97. www.cyberforum.de

98. www.ka-it-si.de

99. www.aderly.com/lyon/contents/industrie-jeu-video-game-france/digital-entertainment-video-game-

industry-france-europe.jsp?lang=2

100. www.itcluster.cz/

101. www.klaster.it

102. www.pomorski-klaster-ict.pl

103. www.ictpomerania.pl

104. www.ictcopernicus.pl

105. www.klaster.krakow.pl

106. www.multiklaster.pl

107. www.klasterict.pl

108. www.klaster-it.pl

109. www.informatykapodkarpacka.pl

110. www.learninglight.com/show/1

111. www.eduklaster.pl

112. www.medicen.org/

113. www.MedCluster.pl

114. http://klastry.wszia.opole.pl/?page_id=116

197

Spis Tabel Tabela 1 Definicje benchmarkingu. ....................................................................................................................... 21 Tabela 2 Etapy benchmarkingu ............................................................................................................................. 29 Tabela 3 Kryteria i mierniki w badaniu parków technologicznych w Polsce ......................................................... 39 Tabela 4 Organizacja mierników w badaniu benchmarkingowym IKT Grenland. ................................................. 42 Tabela 5 Organizacja mierników w badaniu benchmarkingowym – Benchmarking klastrów w Polsce 2010 ...... 44 Tabela 6 Zestawienie podmiotów poddanych analizie benchmarkingowej .......................................................... 55 Tabela 7 Zestawienie aktywnych klastrów województwa opolskiego .................................................................. 83 Tabela 8 Powierzchnia województwa w danych klasach potencjalnej absorpcji innowacji.................................. 92 Tabela 9 Obszary o określonym poziomie potencjału tworzenia klastrów przemysłowo-usługowych ................. 92 Tabela 10 Liczba osób zatrudnionych w wybranych sektorach gospodarki w województwie Opolskim. ............. 94 Tabela 11 Liczba podmiotów gospodarczych w wybranych sektorach gospodarki w województwie Opolskim. .. 94 Tabela 12 Liczba podmiotów gospodarczych tworzących potencjał dla klastrów w województwie Opolskim. ... 95 Tabela 13 Sekcje/działy kluczowe oraz potencjalnego wzrostu (ze względu na liczbę podmiotów gospodarczych) .............................................................................................................................................................................. 98 Tabela 14. Sekcje/działy kluczowe oraz potencjalnego wzrostu (ze względu na liczbę zatrudnionych) ............... 99 Tabela 15 Ocena perspektyw rozwoju inicjatyw klastrowych/klastrów w województwie, opolskim w perspektywie do 2025 r. (z – złe, db – dobre, bdb – bardzo dobre). ................................................................ 104 Tabela 16 Dotychczasowe formy kooperacji sektora badawczo-rozwojowego w województwie opolskim z przedsiębiorstwami w ramach inicjatyw klastrowych (B+R) ............................................................................... 104 Tabela 17 Bariery współpracy nauki i przemysłu w opinii przedstawicieli sfery B+R .......................................... 105 Tabela 18 Bariery współpracy nauki i przemysłu w opinii przedstawicieli otoczenia biznesu ............................. 105 Tabela 19 Dotychczasowe formy kooperacji instytucji otoczenia biznesu w województwie opolskim z przedsiębiorstwami w ramach inicjatyw klastrowych (B+R) ............................................................................... 106 Tabela 20 SWOT – czynników zewnętrznych rozwoju klastra ............................................................................. 111 Tabela 21 Ranking atrakcyjności inwestycyjnej regionów w 2010 roku. ............................................................ 113 Tabela 22 Sekcje/działy kluczowe oraz potencjalnego wzrostu (ze względu na liczbę podmiotów gospodarczych) ............................................................................................................................................................................ 121 Tabela 23. Sekcje/działy kluczowe oraz potencjalnego wzrostu (ze względu na liczbę zatrudnionych) ............. 122 Tabela 24 Atuty i szanse , słabości i ryzyka opolskich inicjatyw klastrowych w opinii ekspertów sfery B+R. ...... 123 Tabela 25 Atuty i szanse, słabości i ryzyka opolskich inicjatyw klastrowych w opinii ekspertów sfery otoczenia biznesu ................................................................................................................................................................ 124 Tabela 26 Analiza porównawcza potencjału klastrów ........................................................................................ 130 Tabela 27 Tablica – Śląski Klaster Drzewny (ŚKD) ............................................................................................... 145 Tabela 28 Śląski Klaster Drzewny na tle krajowym ............................................................................................. 147 Tabela 29 Tablica – e-KOLOT - „Kraina Mlekiem i Miodem Płynąca” ................................................................. 151 Tabela 30 Inicjatywa Kraina Mlekiem i Miodem Płynąca na tle krajowym......................................................... 153 Tabela 31 Porównanie Inicjatyw Klastrowych w obszarze turystyki, hotelarstwa oraz gastronomii .................. 153 Tabela 32 Tablica –Opolski Klaster „Ekoenergia Opolszczyzny” ......................................................................... 161 Tabela 33 Inicjatywa Ekoenergia Opolszczyzny na tle krajowym........................................................................ 163 Tabela 34 Tablica –Opolski Klaster Informatyczny OPINFO ................................................................................ 168 Tabela 35 Opolski Klaster Informatyczny – OPINFO na tle krajowym ................................................................. 170 Tabela 36 Tablica – Inicjatywa klastrowa w obszarze przemysłu chemicznego – „Innowacyjna Chemia” ......... 174 Tabela 37 Inicjatywa Innowacyjna Chemia na tle krajowym .............................................................................. 175 Tabela 38 Tablica – Opolski Klaster Przetwórstwa Spożywczego „Zielona Dolina” ............................................ 180 Tabela 39 Tablica – Klaster „Termomax” ............................................................................................................ 182 Tabela 40 Tablica – Opolski Klaster Medyczny.................................................................................................... 183 Tabela 41 Tablica – Klaster podmiotów z branży szkoleniowej i doradczej – „Konsorcjum Człowiek” ............... 184 Tabela 42 Tablica – Śląski Klaster Przedsiębiorstw Dorzecza Górnej i Środkowej Odry ...................................... 185 Tabela 43 Tablica –Wielobranżowy Klaster Rzemieślniczy – „Opolski E-Rzemieślnik” ........................................ 186 Tabela 44 Wielobranżowy Klaster Rzemieślniczy – „Opolski E-Rzemieślnik na tle krajowym ............................. 186 Tabela 45 Tablica –Opolski Klaster rekreacyjno-ruchowy ................................................................................... 187

198

Spis Rysunków Rysunek 1 Klastry i inicjatywy klastrowe zidentyfikowane w województwie opolskim ........................................ 82 Rysunek 2 Rysunek Obszary koncentracji potencjału osób z wyższym wykształceniem ....................................... 92 Rysunek 3 Województwo opolskie 2009. Rozmieszczenia podmiotów sektorów przemysł i usługi (rynkowe) w układzie miejscowości ........................................................................................................................................... 92 Rysunek 4 Branże o wysokim prawdopodobieostwie rozwoju struktur klastrowych wg badao eksperckich. ..... 102 Rysunek 5 Ocena możliwości powstania klastrów w województwie opolskim w 2015, 2020 i 2025 r. (1 – bardzo mało prawdopodobne, 2 – mało prawdopodobne, 3 – prawdopodobne, 4 – bardzo prawdopodobne, 5 – pewne). wg badao eksperckich. ........................................................................................................................................ 103 Rysunek 6 Analiza SWOT – silne strony województwa opolskiego w zakresie rozwoju klastrów. ...................... 108 Rysunek 7 Analiza SWOT – słabe strony województwa opolskiego w zakresie rozwoju klastrów ...................... 109 Rysunek 8 Analiza SWOT – szanse rozwoju klastrów w województwie opolskim. .............................................. 110 Rysunek 9 Analiza SWOT – zagrożenia rozwoju klastrów w województwie opolskim. ....................................... 111 Rysunek 10 Wyniki analizy GEM – ocena czynników determinujących rozwój klastrów .................................... 112 Rysunek 11 Ilośd podmiotów zgodnych z profilem branżowym klastra .............................................................. 119 Rysunek 12 Ilośd pracujących w przedsiębiorstwach zgodnych z profilem branżowym klastra .......................... 120 Rysunek 13 Analiza porównawcza potencjału rozwoju klastrów województwa opolskiego. ............................. 127 Rysunek 14 Ranking potencjału klastrów w województwie opolskim ................................................................. 129 Rysunek 15 Struktura podmiotowa Śląskiego Klastra Drzewnego na tle krajowym ........................................... 146 Rysunek 16 Struktura podmiotowa Inicjatywa Kraina Mlekiem i Miodem Płynąca na tle krajowym ................. 152 Rysunek 17 Struktura podmiotowa klastra Ekoenergia Oplszczyzny na tle krajowym ....................................... 164 Rysunek 18 Struktura podmiotowa klastra OPINFO na tle krajowym ................................................................. 169 Rysunek 19 Struktura podmiotowa klastra Innowacyjna Chemia na tle krajowym ............................................ 176 Rysunek 20 Łaocuch dostaw w klastrze Chemicznym Antwerpia . W kolorze czerwonym zaznaczono produkty wytwarzane przez uczestników klastra, kolorem szarym zaznaczono produkty, które nie są wytwarzane w klastrze. ............................................................................................................................................................... 199 Rysunek 21 Łaocuch dostaw w klastrze Chemicznym Rotterdam/Moerdijk. W kolorze zielonym zaznaczono produkty wytwarzane przez uczestników klastra, kolorem szarym zaznaczono produkty, które nie są wytwarzane w klastrze. ....................................................................................................................................... 200 Rysunek 22 Interakcje pomiędzy klastrami chemicznymi Rhine i Ruhr ............................................................... 201 Rysunek 23 Łaocuch dostaw w klastrze chemicznym Rhine/Ruhr Niemcy. W kolorze pomaraoczowym zaznaczono produkty wytwarzane przez uczestników klastra, kolorem szarym zaznaczono produkty, które nie są wytwarzane w klastrze. ....................................................................................................................................... 202 Rysunek 24 Łaocuch dostaw w klastrze Tarragona. W kolorze pomaraoczowym zaznaczono produkty wytwarzane przez uczestników klastra, kolorem szarym zaznaczono produkty, które nie są wytwarzane w klastrze. ............................................................................................................................................................... 203 Rysunek 25 Model interakcji podmiotów uczestniczących w klastrze spożywczym w Norwegii. ........................ 204

199

Załącznik 1 Model Łańcucha Dostaw w wybranych klastrach chemicznych

Rysunek 20 Łaocuch dostaw w klastrze Chemicznym Antwerpia . W kolorze czerwonym zaznaczono produkty wytwarzane przez uczestników klastra, kolorem szarym zaznaczono produkty, które nie są wytwarzane w klastrze.

Źródło: A Paradigm Shift : Supply Chain Collaboration and Competition in and between Europe’s Chemical

Clusters, Results of the EPCA Think Tank Sessions organized and sponsored by EPCA. 2007

200

Rysunek 21 Łaocuch dostaw w klastrze Chemicznym Rotterdam/Moerdijk. W kolorze zielonym zaznaczono produkty wytwarzane przez uczestników klastra, kolorem szarym zaznaczono produkty, które nie są wytwarzane w klastrze.

Źródło: A Paradigm Shift : Supply Chain Collaboration and Competition in and between Europe’s Chemical

Clusters, Results of the EPCA Think Tank Sessions organized and sponsored by EPCA. 2007

201

Rysunek 22 Interakcje pomiędzy klastrami chemicznymi Rhine i Ruhr

202

Rysunek 23 Łaocuch dostaw w klastrze chemicznym Rhine/Ruhr Niemcy. W kolorze pomaraoczowym zaznaczono produkty wytwarzane przez uczestników klastra, kolorem szarym zaznaczono produkty, które nie są wytwarzane w klastrze.

Źródło: A Paradigm Shift : Supply Chain Collaboration and Competition in and between Europe’s Chemical

Clusters, Results of the EPCA Think Tank Sessions organized and sponsored by EPCA. 2007

203

Rysunek 24 Łańcuch dostaw w klastrze Tarragona. W kolorze pomarańczowym zaznaczono produkty

wytwarzane przez uczestników klastra, kolorem szarym zaznaczono produkty, które nie są wytwarzane w

klastrze.

Źródło: A Paradigm Shift : Supply Chain Collaboration and Competition in and between Europe’s Chemical

Clusters, Results of the EPCA Think Tank Sessions organized and sponsored by EPCA. 2007

204

Załącznik 2 Model interakcji podmiotów uczestniczących w klastrze spożywczym w Norwegii.

Rysunek 25 Model interakcji podmiotów uczestniczących w klastrze spożywczym w Norwegii.

Źródło: T. E.Braadland, J Hauknes, Innovation in the Norwegian food cluster. A contribution to the

OECD/CSTP NIS programme, the Cluster focus group OECD Cluster workshop Utrecht 8-9 May 2000

205

Dr Witold Potwora

Dr Wojciech Duczmal

„Klastry - badania warunków funkcjonowania

i możliwości rozwoju w woj. opolskim” (Wnioski i rekomendacje)

Raport z badań

206

Współczesne przedsiębiorstwa, stają przed coraz to bardziej złożonym problemom i

wyzwaniom gospodarczym. Globalizacja, integracja, rozwój społeczeństw informacyjnych

oprócz ewidentnych korzyści, niosą za sobą również zagrożenia dla działalności

gospodarczej. Starannie tworzone strategie, budowanie wiarygodności firmy czy dbałość o

reputację mogą być z dnia na dzień poddane działaniom destrukcyjnym. Rosnąca kontrola

państwa, coraz bardziej administracyjne „zarządzanie” rynkiem, próby ograniczania swobody

działalności gospodarczej, a przede wszystkim: rosnąca konkurencja w skuteczny sposób

mogą zniechęcać do działań przedsiębiorczych. Działań, których celem jest nie tylko

osiągnięcie satysfakcjonujących dochodów, ale również pragnienie władzy i prestiżu, dążenie

do niezależności i samodzielności, a także realizacja celów społecznych – w wymiarze i

charakterze etycznym oraz socjalnym.

W ostatnich latach bardzo dużo uwagi poświęca się roli sektora MŚP w gospodarce,

dla większości z nas nie ulega wątpliwości, że małe i średnie przedsiębiorstwa są

stymulatorem rozwoju gospodarki. Procesy koncentracji, fuzje i przejęcia w gospodarce

globalnej doprowadziły do swoistego bipolarnego podziału przedsiębiorstw – potężne

koncerny, adresujące swą ofertę do masowego rynku i małe przedsiębiorstwa, najczęściej

obsługujące nisze rynkowe, a nawet tzw. super nisze – czyli niezwykle unikalne, specyficzne

wymagania i potrzeby stosunkowo niewielkich segmentów rynku.

Wiadomo, że imperatywem współczesnego zarządzania są działania innowacyjne.

Czy aby na pewno da się pogodzić sukces przedsiębiorstwa, z koniecznością prowadzenia

prac badawczo-rozwojowych ? Czy małe i średnie przedsiębiorstwa są w stanie same podołać

wyzwaniom tworzenia skutecznych strategii marketingowych, prowadzić badania rynkowe,

generować wystarczające środki na programy rozwojowe? Czy najważniejszą przeszkodą w

rozwoju sektora MŚP nie jest być może brak środków nie tyle na bieżącą działalność firmy,

ale na komercjalizację oryginalnych pomysłów, patentów czy wynalazków ?

Wiadomo również, że jeśli nie jesteśmy w stanie wpływać na otoczenie

przedsiębiorstw to warto się do niego dostosować. Najlepiej korzystać z metod dość

powszechnie uważanych za skuteczne i efektywne. Znany amerykański dziennikarz Thomas

L. Friedman w głośnej publikacji Świat jest płaski, formułuje kilka reguł, jakimi powinny

kierować się firmy we współczesnej gospodarce. Jedna z nich brzmi następująco:

Mali powinni działać na dużą skalę. Jeden ze sposobów na rozwój firmy w płaskim

świecie polega na tym, by się nauczyć działać na naprawdę dużą skalę. Aby mała firma mogła

działać na dużą skalę, musi przede wszystkim zacząć szybko korzystać z nowych narzędzi

207

służących współpracy (pod. red. wyd.), żeby zaoferować jak najwięcej, wykonać zadanie, jak

najszybciej i dotrzeć ze swoją ofertą do jak największej liczby odbiorców222

Niemal od zawsze w naukach ekonomicznych czy w teorii organizacji i zarządzania

próbowano znaleźć rozwiązania pozwalające na wybranie tej decyzji, która umożliwi

otrzymanie najlepszego wyniku. Stąd mamy metody programowania liniowego (np. problem

komiwojażera), wyznaczanie ścieżki krytycznej czy programy CRM. Jak zauważa jednak P.

F. Drucker, w pewnej chwili dobiegł końca najdłuższy w historii gospodarczej okres

ciągłości223

. Okres mniej więcej do połowy lat siedemdziesiątych był nie tylko okresem

wzrostu gospodarczego, okresem najszybszego i najrozleglejszego wzrostu, jaki kiedykolwiek

cechował gospodarkę światową, ale był to również okres wysokiej przewidywalności224

. Ten

czas minął, jak się wydaje bezpowrotnie. Niewyobrażalne kilka lat temu znaczenie innowacji,

gwałtowne zmiany strukturalne, możliwości (a także zagrożenia), jakie niesie ze sobą

integracja i globalizacja gospodarki, wyklucza dzisiaj podejmowanie decyzji w warunkach

pewności, co wcale nie oznacza, że kierując przedsiębiorstwem nie powinniśmy starać się

wykorzystać przewagi jaką daje np. poznanie rynku.

Paradoksalnie, największe zagrożenia, z jakimi spotykamy się procesach gospodarowania,

to nie tyle „nadgorliwość” w regulacjach prawnych, konieczność przestrzegania norm

ochrony środowiska czy inflacja, ale niebezpieczeństwo wystąpienia nieoczekiwanych i

ukrytych słabości tam, gdzie wszystko wydaje się doprowadzone do skutku, i to – jak pisze

P. F. Drucker – w trybie nudnej rutyny225

. Jeśli wszystko idzie dobrze, to znaczy, że coś nie

jest w porządku, tylko o tym jeszcze nie wiadomo – bardzo podobnie przestrzega V. Askanas

w swoich dziesięciu lekcjach przetrwania na wolnym rynku226

.

Peter F. Drucker sugeruje także, że zarządzanie w czasach burzliwych musi zaczynać się

od dyskusji nad nowymi, odmiennymi wymaganiami w sferze podstawowych problemów

przetrwania i sukcesu w istniejącym biznesie. Takimi podstawowymi problemami są:

płynność,

produktywność,

koszty przyszłości227

.

222

T. L. Friedman, Świat jest płaski, Krótka historia XXI wieku, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2009, s. 440-

441. 223

Szerzej zob. P. F. Drucker , Zarządzanie w czasach burzliwych, Nowoczesność, Warszawa 1995, s. 10. 224

Tamże 225

Tamże, s. 15. 226

W. Askanas, Sukces ekonomiczny to – zarządzanie przedsiębiorstwem czy przedsiębiorczość w zarządzaniu,

Zeszyty Naukowe WSZiA w Opolu, Opole 1997, s. 66. 227

Szerzej zob. P. F. Drucker, Zarządzanie ..., wyd. cyt., s. 15–16.

208

Uwagi powyższe sformułował autor na początku lat osiemdziesiątych minionego wieku,

ale nie wydaje się, żeby straciły one na znaczeniu. Potwierdzają to m.in. ogromne trudności,

jakie były udziałem polskich przedsiębiorstw w ostatnich dwudziestu latach, czy – na

przeciwległym biegunie – kłopoty związane z ostatnim kryzysem finansowym.

Wydaje się, że uprawnione jest twierdzenie, iż sprawą kluczową dla podmiotów rynku nie

jest zysk, ale właśnie stabilność finansowa. Można osiągać naprawdę duże zyski przez okres

roku czy nawet kilku lat, a i tak potem zbankrutować – przykładem są koncerny koreańskie.

Można też – jak np. IBM czy General Electric – przez kilka lat generować straty, ale poprzez

gruntowne działania restrukturyzacyjne umocnić pozycję lidera rynkowego i w efekcie

zwiększyć wartość firmy. Zysk jest ważny, ale znacznie ważniejsze jest chyba to, w jaki

sposób się go osiąga. To nie odpowiednie środki finansowe gwarantują przetrwanie firmy, ale

umiejętności i sprawność procesów zarządczych. Naszym zdaniem, istnieją co najmniej trzy

kluczowe problemy, nad którymi warto się w tym kontekście zastanowić.

Po pierwsze, szybki wzrost przy źle zaprojektowanym modelu działalności

przedsiębiorstwa szybciej niszczy wartość firmy. Kłopoty amerykańskich przedsiębiorstw z

tzw. sektorów nowoczesnych technologii są aż nazbyt jaskrawym przykładem.

Po drugie, szybki wzrost, a w efekcie duży zysk oprócz zwiększonego ryzyka niesie ze

sobą zwiększone wymagania wobec zarządzania. Pojawia się bowiem naturalna skłonność do

nadmiernego inwestowania, rozbudowywania infrastruktury, zwiększania zatrudnienia i w

efekcie podwyższania kosztów stałych. Nawet drobne wahania rynku sprawiają, że firma z

dnia na dzień zaczyna przynosić straty.

Po trzecie, duże zyski i jednocześnie szybki wzrost mogą zachęcać do rozszerzania

działalności. Przedsiębiorstwo stara się zdobyć coraz to nowych klientów, wykorzystując np.

przewagę technologiczną. Początkowo działania takie przynoszą wzrost rentowności, ale

obawa czy świadomość walki konkurencyjnej sprawia, że z czasem przedsiębiorstwo obniża

ceny swoich wyrobów i pętla obniżania wskaźnika ROI coraz mocniej się zaciska.

Wzrost produktywności, jak podkreślaliśmy, zależy przede wszystkim od

odpowiedniego zarządzania zasobami firmy. W literaturze przedmiotu spotykamy się z

bardzo różnymi podziałami zasobów, którymi dysponuje przedsiębiorstwo. Ciekawą, a

jednocześnie stosunkowo najbardziej przejrzystą klasyfikację znaleźć można u K. Obłoja. W

pewnym uproszczeniu można przyjąć, że jego propozycja sprowadza się do czterech typów

zasobów, a mianowicie:

zasobów źródłowych – są one pochodną funkcjonowania organizacji,

nagromadzonym historycznie majątkiem; można je podzielić na:

209

materialne (budynki, lokalizacja i nieruchomości, maszyny, urządzenia itd.),

niematerialne (zebrane informacje, skumulowana wiedza, kompetencja, image);

zasobów operacyjnych – są to możliwości, które wynikają ze sposobu funkcjonowania

przedsiębiorstwa i wykorzystywania zasobów;

zasobów sytuacyjnych – które powstają w konkretnych i często nieprzewidzianych

konfiguracjach zmiennych i uwarunkowań, na styku firmy i otoczenia;

zasobów tkwiących w otoczeniu – jest to podstawowe źródło generujące zasoby

organizacji, to, czym dzisiaj dysponujemy, wcześniej stanowiło niekontrolowane

elementy otoczenia228

.

Koncepcja K. Obłoja w zasadniczym stopniu związana jest z tzw. orientacji rynkową.

Rzeczywiście zarówno zasoby materialne, jak też zasoby niematerialne (w wymiarze

strategicznym) tkwią w otoczeniu rynkowym. Są to po prostu środki finansowe, którymi

dysponują klienci przedsiębiorstwa. Jest to jeden z najbardziej oczywistych faktów

związanych z gospodarką rynkową, ale niestety, bardzo często niewłaściwie interpretowany.

Nie wystarczy, jak chcą niektórzy, mied genialny pomysł na „biznes”, ba, nie wystarczy nawet

dostęp do nisko oprocentowanych kredytów, trwałą pozycję na rynku buduje się tylko dzięki

„przetwarzaniu” pieniędzy konsumentów w infrastrukturę techniczną i społeczną.

Gromadzenia środków finansowych nigdy nie można traktowad jako cel sam w sobie (mamy

tu na uwadze tylko proces gospodarowania), są one m.in. niezbędne do stawiania nowych

zadao i identyfikowania nowych źródeł zasobów tkwiących w otoczeniu.

Niezależnie od przyjętych kryteriów podziału zasobów jedno pozostaje niezmienne – w

ostatecznym rachunku liczy się łączna (całkowita), jak widzi to P.F. Drucker, produktywność

wszystkich środków w danym procesie, w określonym podmiocie rynku, w przyjętym trybie

ekonomicznego ich użytkowania.

Cechą charakterystyczną współczesnego zarządzania, a w zasadzie tym elementem, który

w decydującej mierze pozwala przetrwać przedsiębiorstwu na zmiennym rynku, jest

rozwiązanie dylematu, jak „zarobić dzisiaj na koszty utrzymania się w biznesie jutra”.

Kilkukrotnie już przywoływany „guru” teorii zarządzania pisze tak: „Firmę, która nie zarobi

na nie [tzw. koszty przyszłości – dop. wł.] musi spotkać uwiąd i zanik. Albowiem to nie są

«przyszłe koszty»; to koszty, które się ponosi teraz, choć wypłacą się później. Są to koszty

228

Szerzej zob. K. Obłój, Strategia sukcesu firmy, PWE, Warszawa 1993, s. 85–96.

210

«skumulowane» lub «odroczone»229

. Oczekiwania wobec przyszłości zawsze jednak niosą ze

sobą ryzyko. Można je minimalizować, ale nie ma w działalności gospodarczej takich

przedsięwzięć, które nie pociągałyby za sobą ryzyka straty. Innowacje w technikach

wytwarzania, ogromne możliwości w zakresie gromadzenia i przetwarzania informacji,

zdolność alokacji i angażowania obecnych zasobów w szerszym wymiarze i horyzoncie

czasowym niewątpliwie pomaga ją minimalizować ryzyko. Ale tak czy inaczej, postęp w

gospodarowaniu, czy w nieco węższym ujęciu – postęp w zarządzaniu przedsiębiorstwem

gospodarującym, w dalszym ciągu tkwi w wytwarzaniu nadwyżki z bieżącej produkcji nad

kosztami przeszłymi i teraźniejszymi, ale takiej nadwyżki, która pozwoli zarobić na koszty

utrzymania się w biznesie. Co interesujące, owe koszty utrzymania się w biznesie nie mogą

być niższe niż koszt kapitału. Innymi słowy, przedsiębiorstwo, którego wskaźnik zwrotu

kapitału jest mniejszy niż wynosi bieżące oprocentowanie kapitału, działa z definicji na

poziomie deficytu i okrada swoją przyszłość230

.

W gospodarce rynkowej przedsiębiorstwo jest instrumentem zaspokajania potrzeb,

życzeń i oczekiwań nabywców. Jego misję czy cele można interpretować bardzo różnie, ale

nie ulega wątpliwości, że jednym z zasadniczych motywów działania jest zysk. Wraz z

rozwojem gospodarki cel ten „obudowywano” siecią różnych przymusów czy zobowiązań

administracyjnych, politycznych, prawnych i społecznych.

W przewidywalnym i stabilnym otoczeniu względnie łatwo jest pogodzić cele

ekonomiczne i społeczne organizacji. Jednak współczesne otoczenie jest burzliwe i zmienne,

stąd też np. niewiele jest osób, które nie ulegają mitowi szybkiego zysku, niewiele jest też

instytucji finansowych, które tegoż mitu nie wykorzystują do narzucania swoich wizji

gospodarczych.

Powstaje pytanie cóż wspólnego ma zarządzanie finansami przedsiębiorstw z niniejszym

raportem?.

Sprawą kluczową jest oczywiście fakt, że porozumienia i współpraca w ramach klastrów

w dużej mierze pozwalają przezwyciężyć niektóre zagrożenia o których pisaliśmy wyżej.

Najogólniej rzecz ujmując – otoczenie staje się nieco bardziej przewidywalne, choćby dzięki

regularnej współpracy z instytucjami badawczo-rozwojowymi czy przedstawicielami

administracji różnych szczebli. W warunkach gospodarki polskiej dochodzi jeszcze ważny

element, jakim jest możliwość uzyskania dodatkowych środków np. na finansowanie

działalności innowacyjnej. Innymi słowy w sposób znaczący zmniejsza się poziom ryzyka,

229

Szerzej zob. P. F. Drucker, Zarządzanie ..., wyd. cyt., s. 33–34. 230

Tamże, s. 36.

211

także dzięki np. wspólnym przedsięwzięciom marketingowym – badanie i kreowanie

wspólnych rynków. Właściciele i kadra zarządzająca przedsiębiorstw tworzących klastry,

mają znacząco większą wiedzę nie tylko na temat rynków, które obsługują, ale również w

odniesieniu do zmian w otoczeniu konkurencyjnym, technologicznym, prawnym itp.

To tylko niektóre korzyści, niesie za sobą zrzeszanie się firm w formie klastrów. Nic więc

dziwnego, że rośnie zapotrzebowanie na rzetelne i kompleksowe badania w tym zakresie.

Starając się wyjść naprzeciw tym oczekiwaniom, zespół naukowców Centrum Badań

Regionalnych Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji podjął próbę tego rodzaju prac

analitycznych. Przedmiotem badań były m.in.:

1. Inwentaryzacja dotychczasowego stanu wiedzy na temat inicjatyw klastrowych w

woj. opolskim wraz z komentarzem i oceną.

2. Analiza statystyczna substancji przemysłowej i zaplecza usług w woj. opolskim wraz

z mapowaniem.

3. Uwarunkowania i możliwości rozwoju klastrów w woj. opolskim.

4. Bilans strategiczny regionu w zakresie warunków i możliwości rozwoju klastrów.

5. Badania sondażowe w sektorze przedsiębiorstw na temat warunków i możliwości

rozwoju klastrów w woj. opolskim.

6. Sektor instytucji publicznych, a rozwój klastrów w woj. opolskim.

7. Sektor B+R i otoczenia biznesu, a rozwój klastrów woj. opolskim.

8. Case study:

Klaster drzewny. Klaster energii odnawialnych. Klaster chemiczny w woj. opolskim.

Możliwości funkcjonowania i rozwoju klastra rekreacyjno-ruchowego w woj.

opolskim.

9. Projekcja rozwoju inicjatyw klastrowych w woj. opolskim.

Warto w tym miejscu przytoczyć najważniejsze wnioski i rekomendacje

sformułowane w poszczególnych raportach.

Raport poświęcony inwentaryzacji stanu wiedzy dotyczącej klastrów składa z dwóch

części. W pierwszej Elżbieta Karaś przedstawia dotychczasowy stan wiedzy na temat

inicjatyw klastrowych w województwie opolskim, na tle przeglądu literatury

przedmiotu. W części drugiej, zespół pod kierunkiem Marii Buckiej również dokonano

inwentaryzacji materiałów i publikacji na temat klastrów w województwie opolskim. Mimo

stosowania podobnej metody badawczej – desk research, jak w przypadku I raportu, mamy

nieco inny układ opracowania, w zasadzie ograniczający się do zestawienia wiedzy na temat

branżowych inicjatyw klastrowych.

Wróćmy więc do rozważań E. Karaś. Autorka w części poświęconej teoretycznym

aspektom interesujących nas form współpracy przedsiębiorstw, w sposób bardzo szeroki

212

analizuje kwestie terminologiczne, zajmując własne, oryginalne w tym zakresie stanowisko.

Zwracamy również uwagę na szereg rysunków zawartych w tej części pracy, które w sposób

czytelny pokazują różnego rodzaju aspekty teorio-poznawcze. W kolejnych częściach raportu,

dokonuje diagnozy stanu rozwoju klastrów w Polsce i opisuje syntetycznie następujące

inicjatywy klastrowych realizowanych w województwie opolskim:

1. Wielobranżowy Klaster Rzemieślniczy – „Opolski E-Rzemieślnik”;

2. Inicjatywa klastrowa branży drzewnej – Śląski Klaster Drzewny;1

3. Inicjatywa klastrowa w obszarze turystyki – „Kraina Mlekiem i Miodem

Płynąca”;

4. Inicjatywa klastrowa w obszarze przemysłu chemicznego – „Innowacyjna

Chemia”;

5. Inicjatywa klastrowa w obszarze energii odnawialnych – „Ekoenergia

Opolszczyzny”;

6. Opolski Klaster Przetwórstwa Spożywczego „Zielona Dolina”;

7. Inicjatywa klastrowa w obszarze budownictwa energooszczędnego - Klaster

„Termomax”;

8. Śląski Klaster Przedsiębiorstw Dorzecza Górnej i Środkowej Odry;

9. Opolski Klaster Informatyczny – OPINFO;

W opracowaniu E. Karaś pojawia się szereg różnego rodzaju wniosków i konkluzji, kilka

z nich pozwalamy sobie przytoczyć:

1. Jedną z głównych kwestii metodologicznych, mających niezwykle istotne znaczenie z

perspektywy formuły i przebiegu dalszych prac badawczych, a w związku tym –

wymagających wyjaśnienia już we wstępie niniejszego opracowania, jest

rozróżnienie pojęć „klaster” oraz „inicjatywa klastrowa”. W dostępnych źródłach

(zwłaszcza w zasobach informacji publikowanych na portalach internetowych oraz

w prasie) terminy te są ze sobą permanentnie utożsamiane oraz zamiennie

stosowane. Tymczasem w literaturze specjalistycznej wyraźnie rozgranicza się oba

pojęcia, ujmując klaster jako „przestrzenną koncentrację firm, która może nie mieć

charakteru sformalizowanego i której członkowie mogą nie mieć świadomości, że

funkcjonują w granicach klastra”231

, zaś inicjatywę klastrową definiując jako

„świadomy, zorganizowany wysiłek mający na celu poprawę konkurencyjności

klastra i świadome uczestnictwo kluczowych graczy sieci: prywatnych

przedsiębiorców, publicznych aktorów, autorytetów i/lub jednostek

akademickich”232

. (…)

231

Klemens B., Tradycja wytwarzania jako determinanta rozwoju klastrów i inicjatyw klastrowych, [w:] Materiały konferencyjne nt.: Uwarunkowania polityki rozwoju regionu – wymiar społeczny, gospodarczy i środowiskowy, Politechnika Opolska. Opole, 2010 (materiały w druku), *za:+ Sölvell O., Lindqvist G., Ketels Ch., The Cluster Initiative Greenbook, Stockholm: Ivory Tower, 2003.

232 Sölvell O., Lindqvist G., Ketels Ch., Zielona Księga Inicjatyw Klastrowych. Inicjatywy klastrowe w gospodarkach rozwija-jących się i w fazie transformacji, PARP, Warszawa, 2003-2006, s. 39

213

2. Problematycznym, (…) badań było dotarcie do wszystkich dostępnych

(przynajmniej potencjalnie) źródeł informacji. Działania związane z inicjowaniem

powstawania nowych oraz animowaniem już istniejących inicjatyw klastrowych

należą w naszym regionie do przedsięwzięć pionierskich, często trudno

„uchwytnych” z uwagi na ogromną dynamikę zdarzeń i w znacznej mierze

niedokumentowanych; dla usystematyzowania tej problematyki oznacza to

częstokroć konieczność żmudnego docierania do materiałów (zwykle biuletynów,

publikacji finansowanych z EFS w niewielkiej liczbie egzemplarzy, informacji

internetowych, doniesień medialnych archiwizowanych w serwisach internetowych),

które z różnych względów, mimo iż zidentyfikowane przez realizatorów badań,

pozostają poza ich faktycznym zasięgiem. (…)

3. Dość dużą trudność w formułowaniu pewnych spostrzeżeń wywoływała wspomniana

już wcześniej ogromna dynamika oraz wielotorowość zdarzeń skojarzonych z

tematyką inicjatyw klastrowych na Opolszczyźnie. Niejednokrotnie, dla poprawności

prowadzonych badań, należało uwzględnić w treści opracowania informacje o

działalności równolegle kilku ośrodków, bądź kilkuwątkowej jednego podmiotu,

przy jednoczesnym znacznym rozproszeniu danych oraz braku dostatecznej wiedzy

na temat chronologii zdarzeń. (…)

4. Klaster jest niezwykle elastyczną formą współdziałania organizacji, która daje wiele

korzyści zarówno dla rozwoju regionu, jak i przedsiębiorstw, a także

współpracujących z nimi instytucji. Należy jednak zaznaczyć, iż efektów nie należy

spodziewać się w krótkim okresie czasu. Klaster jest bowiem strukturą, która

korzyści przynosi w długofalowej perspektywie, dlatego tak ważne jest

kontynuowanie współpracy pomimo barku widocznych i natychmiastowych

korzyści. Jeżeli zaś chodzi o zagrożenia, to ogromną rolę odgrywa tu polityka władz

publicznych, która powinna przeciwdziałać negatywnym efektom, płynącym z

obecności klastra w regionie. (…)

5. Klastry w Polsce nie mają jednoznacznie określonego charakteru, który

odpowiadałby typowym strukturom przedstawianych w literaturze przedmiotu.

Przede wszystkim brak jest klastrów, które by osiągnęły dojrzałą fazę

funkcjonowania. Najczęściej są one na etapie projektowania, inicjatywy lub w fazie

rozwoju. Przeprowadzone badania wykazują, iż najbardziej ścisłe powiązania z

partnerami i organizacjami sfery badań i rozwoju wykazują branże

wysokotechnologiczne, tj. elektroniczno-informatyczne, a także farmaceutyczno-

kosmetyczne. Można w nich zauważyć silną zależność między zyskownością i

zaawansowaniem technologicznym a współpracą z organizacjami obszaru B+R i

korzystaniem z wiedzochłonnych usług okołobiznesowych. Istotną cechą tych branż

jest również udział pracowników w różnych konferencjach, czy targach. Odznaczają

się one także wysokim wskaźnikiem eksportu. Analiza skupisk branż

wysokotechnologicznych dowiodła, iż istnieje tendencja do tworzenia się ich wokół

dużych aglomeracji, bogato wyposażonych w wykwalifikowany personel, ośrodki

badawczo-rozwojowe, czy usługi konsultingowe (…).233

6. W wielu przypadkach utworzonych inicjatyw w województwie opolskim problema-

tyczny pozostaje zmieniający się w czasie poziom aktywności i zaangażowania

233

Szultka S. *red.+, Klastry. Innowacyjne …, op. cit., s. 47-48

214

najważniejszych jej aktorów oraz potencjalnych członków. Najczęściej dynamiczne

przystąpienie do realizacji zaplanowanych przedsięwzięć w fazie początkowej

procesu zawiązywania współpracy stopniowo ustępują miejsca realizmowi działania i

pragmatycznemu sposobowi myślenia, zwłaszcza w kontekście konieczności

zapewnienia źródeł finansowania bieżącej działalności.

7. W znaczącej większości inicjatyw dominującym problemem jest kwestia zapewnienia

ciągłości funkcjonowania po zakończeniu realizacji projektów współfinansowanych

ze źródeł zewnętrznych, zwłaszcza ze środków unijnych. W przypadkach inicjatyw

zawiązanych w ramach konkretnych projektów miękkich były takie, które nie

posiadały ani własnej historii, ani zaplecza organizacyjnego. Przetrwanie ich w

warunkach absolutnej samodzielności finansowej i instytucjonalnej okazało się zbyt

trudne. Przykładem takich inicjatyw są m.in. „Innowacyjna Chemia” oraz „Zielona

Dolina”, które po zakończeniu projektu „Regionalne Biuro Promocji Klastrów –

etap II” musiały się zderzyć z rzeczywistością i w znacznym stopniu ograniczyć

dotychczasowe tempo prac.

8. Sukces udało się osiągnąć inicjatywom klastrowym opierającym działalność na

strukturach instytucjonalnych z wieloletnią historią i dużym doświadczeniem (np.

izby gospodarcze, lokalne organizacje turystyczne), i których aktywność została w

dużej mierze rozproszona na kilka wątków, nie wiążąc się zbyt silnie z jednym,

konkretnym źródłem finansowania. Takim torem potoczyła się historia „Śląskiego

Klastra Drzewnego” oraz „Krainy Mlekiem i Miodem Płynącej”, które zawierzyły

swój sukces w głównej mierze doświadczonym instytucjom: Izbie Gospodarczej

„Śląsk” oraz Kluczborsko-Oleskiej Lokalnej Organizacji Turystycznej i w tych

przypadkach – zwłaszcza w okresie trudnych początków – granice pomiędzy

działalnością podmiotów wspierających a działalnością samych inicjatyw bardzo

często się zacierały.

9. Bezwzględnie przykładem inicjatywy, która pod wieloma względami mogłaby

stanowić szablon umożliwiający powielenie zastosowanych rozwiązań, jest Śląski

Klaster Drzewny. Efektywne zarządzanie klastrem, wysoki poziom zaufania

klastrowiczów, daleko idąca identyfikacja przedsiębiorców z celami i misją

inicjatywy, a w ostatnim czasie także skuteczne dążenia do komercjalizacji

podejmowanych przedsięwzięć świadczą o sile i potencjale zawiązanych struktur i

mogą skłaniać inne podmioty i instytucje do wdrożenia już sprawdzonych rozwiązań

w tym względzie.

10. Istnieją jednak również przypadki zawiązanych inicjatyw świadczące o słabości

instytucjonalnej danej branży oraz o błędach w głównych założeniach. W przypadku

„Opolskiego e-Rzemieślnika” z upływem czasu bolesna okazała się konfrontacja z

najważniejszymi osiągnięciami teorii w obszarze clusteringu; zabrakło bowiem w

podjętym przedsięwzięciu pewnej spójności branżowej stanowiącej cechę

charakterystyczną klastra, a którą – z natury rzeczy – klaster ogólnorzemieślniczy

wykazać się nie mógł. Owa branżowa dyspersja skazała podjętą inicjatywę na

niepowodzenie, mimo daleko idących starań o nadanie współpracy efektywnej

formuły. W pewnym sensie ryzyko powielenia tego scenariusza może dotyczyć także

Śląskiego Klastra Przedsiębiorstw Dorzecza Górnej i Środkowej Odry (ze względu

na skupienie przedsiębiorstw i instytucji wokół rzeki Odry, nie zaś wokół określonej

specyfikacji branżowej), a także – w ograniczonym stopniu – również „Zielonej

215

Doliny” (z uwagi na zbyt „pojemny” obszar działania; zresztą już w dotychczas

podjętych działaniach stała się widoczna pewnego rodzaju dychotomia zdarzeń

oscylujących wokół dwóch specjalizacji branżowych: mięsno-wędliniarskiej oraz

piekarsko-cukierniczo-ciastkarskiej).

11. Optymizmem napawa natomiast świadomość dużej aktywności lokalnych i

regionalnych aktorów inicjujących zawiązywanie nowych inicjatyw klastrowych.

Należy dostrzegać w tym poważną siłę, nawet jeśli droga podejmowanych

przedsięwzięć do spektakularnego sukcesu pozostaje kręta. Uwzględniając dynamikę

zdarzeń związanych z inicjowaniem i zacieśnianiem współpracy sieciowej na

Opolszczyźnie można się spodziewać, że już wkrótce na opolskim firmamencie

klastrów pojawią się kolejne inicjatywy, których rozwój i zdolność efektywnego

funkcjonowania należy bezwzględnie wspierać i promować.

Jak wiadomo, skuteczne zarządzanie jest nie tyle funkcją „czystej” wiedzy, ale raczej

intuicji popartej wiedzą, co wcale nie oznacza że nie warto gromadzić różnego rodzaju

informacji, które pomogą nam zrozumieć nam rzeczywistość, która nas otacza. Chcemy

zwrócić uwagę na unikalne dane, które zawiera raport nr 2 przygotowany przez zespół w

składzie: Kazimierz Szczygielski, Olaf Gwiżdż i Grzegorz Sikora.

Materiał przygotowany przez ww. zespół jest kompleksowy i obszerny. Autorzy

przywołują szereg innych prac realizowanych w podobnych obszarach badawczych, ale chyba

po raz pierwszy powstała całościowa analiza przestrzenna struktury gospodarki w

województwie opolskim.

Jak podkreślają autorzy zadanie, jakie postawiono przed zespołem badawczym wydaje się

oczywiste – należało ustalić tendencje zmian (na poziomie powiatów) w sektorowej

strukturze tworzenia miejsc zatrudnienia (podmioty gospodarcze) w województwie opolskim

oraz przedstawić (wraz z dokumentacją graficzną – mapowaniem) lokalizację na rynku

poszczególnych grup podmiotów gospodarczych. Przestrzegamy jednak przed pobieżną

analizą omawianego raportu i sprowadzania wyników badań tylko do przytoczonego akapitu

oraz zawartych w nim wniosków i rekomendacji. Nie trzeba bowiem wielkiej wyobraźni,

żeby zrozumieć, że tekst zawierający 42 tabele, 88 rycin i ponad 30 stron załączników

pozwala na dodatkowe ciekawe i oryginalne spostrzeżenia.

Mając na uwadze konstrukcję niniejszego opracowania poniżej zestawiono te wnioski,

które autorzy uznali za najważniejsze:

1. Uzyskany w badaniach (zwłaszcza w fazie mapowania) obraz przestrzennego

zróżnicowania liczby oraz natężenia koncentracji podmiotów w poszczególnych

sekcjach i działach może stanowić punkt wyjścia do zarysowania koncepcji

wydzielenia obszarów o potencjalnie najlepszych szansach na powstanie klastrów;

216

2. Sądzić należy że jednym z obiecujących kierunków może być badanie występowania

w określonej odległości geograficznej tych firm, które uznaje się za wiodące w swoich

sekcjach gospodarczych i usługowych (…).

3. W województwie opolskim zarówno w sektorze przemysłowym, jak i usługowym nie

ma znaczącej liczby przedsiębiorstw działających w obszarze wysokiej techniki lub

usług high-tech. Ponadprzeciętną funkcję w tworzeniu i zapewnieniu warunków do

prowadzenia takiej działalności odgrywają miasta określane mianem tzw. centrów

rozwoju, Działalność ta ma swoje podłoże zarówno w wypracowaniu i udostępnieniu

korzystnych lokalizacji jak i tworzeniu Regionalnych Systemów Innowacyjnych

opartych na sieci współpracy naukowców, przedsiębiorców i samorządów.

4. Sąsiedztwo dwóch silnych województw (śląskiego i dolnośląskiego) stwarza szanse w

zakresie wykorzystania: dużych rynków zbytu, wyspecjalizowanych kadr,

infrastruktury technicznej, społecznej i gospodarczej. Poszukując inwestorów

należy, zatem uwypuklić możliwość wykorzystania części mobilnych zasobów tych

regionów. Z uwagi na historię i obecne powiązania funkcjonalne można pokusić się o

zainicjowanie wspólnej kampanii promocyjnej trzech lub dwóch śląskich

województw, pozwoliłoby to lepiej wyeksponować atuty województwa opolskiego.

Stały monitoring działalności związanej z poszukiwaniem inwestorów prowadzonej

w sąsiednich regionach pozwoliłby na lepszą identyfikację tych, którzy mogą

potencjalnie zainteresować się województwem opolskim.

5. Na płytkie zasoby wykwalifikowanych pracowników w regionie mają wpływ dwa

źródła: powszechność pracy zarobkowej za granicą oraz przemysłowa specjalizacja

regionu i związana z nią fluktuacje zatrudnieni. Należałoby zatem wykorzystać

specyficzny charakter zasobów ludzkich etykę i kulturę pracy bliskie inwestorom z

krajów najsilniej zaangażowanych kapitałowo na Opolszczyźnie (Niemcy Holandia),

oraz uwydatnić rolę szkolnictwa w kształtowaniu zasobów ludzkich atrakcyjnych dla

inwestora poprzez kształcenie nie tylko kwalifikacji stricte zawodowych, ale także

kompetencji uniwersalnych ułatwiających mobilność zawodową.

6. (…) Należy przede wszystkim eksponować wysokie indywidualne oceny warunków

życia wynikające z badań (por.: Diagnoza społeczna 2009) oraz starać się dotrzeć z tą

informacją do decydentów, którzy będą pracować w wybranym miejscu. Zdaniem

autorów, w tym aspekcie Opolu jest łatwiej konkurować z największymi miastami

niż w zakresie dostępności do unikatowej infrastruktury kultury.

7. Należy zabiegać o głębsze zakorzenienie inwestorów korzystających ze stref

ekonomicznych w regionie poprzez takie działania, które maksymalnie podniosą

koszty (inwestycje w ludzi, współpraca z kooperantami) wynikające z przeniesienia

zakładu. W związku z tym, że funkcjonowanie specjalnych stref ekonomicznych

zaburza reguły konkurencji, należy dobrze rozpoznawać intencje inwestora, tak aby

zminimalizować skutki zarówno efektu wypierania, jaki i efektu biegu jałowego

(deadweight). Poprzez współpracę samorządów lokalnych i samorządu województwa

z podmiotami zarządzającymi strefami należy jasno określić cele, do jakich powinny

przybliżać kolejne inwestycje, aby ich przyciąganie nie było celem samym w sobie.

8. Uzyskane kartogramy wskazują na wyraźne polaryzacje przestrzenne koncentracji

osób z wyższym wykształceniem, nawiązujące silnie do rozmieszczenia ośrodków

217

miejskich lub lokalizacji na zapleczu miast (głównie Opola). Kartogram opisujący

odsetek osób z wyższym wykształceniem w poszczególnych miejscowościach

wykazuje jego większe rozproszenie, zgodnie z rozmieszczeniem miast (przy pewnym

udziale okolicznych miejscowości).

9. Na podstawie wykonanych obliczeń można ustalić trzy kwestie ilościowe:

• powierzchnia obszarów o bardzo wysokim i wysokim natężeniu potencjału jest

niewielka (39 km2, tj. 0,4% powierzchni województwa) i występuje wyłącznie w

Opolu;

• powierzchnia obszarów o średnim poziomie potencjału (klasa III) wynosi 56 km2

(0,6%) i występuje w Opolu, Nysie i Brzegu. Obszar Kędzierzyna-Koźla z uwagi

na wielkość powierzchni administracyjnej ma niższą sumę potencjalnych relacji

osób z wyższym wykształceniem, pomimo dużej liczby bezwzględnej ma tym

poziomie wykształcenia;

• powierzchnia obszarów o niskim poziomie natężenia potencjału (klasa IV) to

zarówno otoczenie wyróżnionych klas wyższych oraz pozostałe miasta, w których

liczba osób z wyższym wykształceniem przewyższała 0,5% ogółu liczby z tym

wykształceniem w całym regionie; zajmuje 3347 km2 (35,6% powierzchni

województwa).

10. Łagodząc kryteria wydzielania obszarów o określonym poziomie natężenia

potencjału innowacyjnego, uzyskujemy obraz potencjalnych udziałowców tzw.

opolskiej doliny krzemowej: Opola, Kędzierzyna-Koźla, Nysy, Brzegu, Kluczborka.

11. Z grupy wskazanych miast kontakt przestrzenny wyznaczony występowaniem ciągu

potencjału (dowolnych klas) występuje w największym wymiarze w pasie Opole–

Kędzierzyn-Koźle. Można założyć, iż potencjalny rozwój regionu według modelu

gospodarki opartej na wiedzy najbardziej prawdopodobny będzie we wskazanym

pasie przestrzennym. Przestrzenna dyspersja obszarów o wysokim potencjale

wymagać będzie tworzenia sieci ośrodków (przy wsparciu ośrodków naukowych

regionu) realizujących wspólnie proinnowacyjne przedsięwzięcia, istotne dla rozwoju

regionu.

12. Uzyskany obraz przestrzenny wskazuje na podział regionu na dwa zasadnicze

subregiony:

– pas środkowy biegnący w osi autostrady, linii kolejowej i Odry, ze swoistą enklawą

niższych wielkości w okolicach Masywu Chełmu;

– reszta regionu, o niższym potencjale, z enklawami podwyższonych wielkości w

większych miastach (m.in. Nysie, Prudniku, Namysłowie).

Obliczone udziały miejscowości o danych wielkościach potencjału wykazują, że aż

62,5% jednostek osadniczych regionu wykazuje śladowe wielkości liczby podmiotów

przemysłowo-usługowych, zarówno w wielkościach bezwzględnych, jak i względnych

(w przeliczeni na liczbę ludności).

Badania prowadzone w ramach III tematu dotyczyły ocen eksperckich

przygotowanych przez specjalistów z zakresu: prawa, gospodarki przestrzennej,

finansów, innowacji oraz zasobów ludzkich. Raport składa się z czterech części.

218

W pierwszej części Przemysław Malinowski zwraca uwagę na brak jakiejkolwiek

kompleksowej regulacji prawnej o randze ustawy, odnoszącej się do systematyki

prawno-ustrojowej klastrów. Tym samym nie ma rozwiązań prawnych, które regulowałyby

kwestie związane chociażby z definicją klastra, jego pozycją prawną i przejawami

działalności. Stan ten nie jest zadowalający i pożądany, biorąc pod uwagę względnie stały i

systematyczny wzrost zainteresowania tego typu formą kooperacji. Potencjalne akty prawne,

które mogą znaleźć zastosowanie w powiązaniach o charakterze klastrowym, cechuje

rozproszenie i zróżnicowanie. Brak unormowań zmusza przedsiębiorców tworzących

podmioty klastrowe do sięgania do szeregu uregulowań prawnych, których zastosowanie

następuje w drodze odniesienia lub analogii prawnej. Rodzi to określone trudności

interpretacyjne, organizacyjne i funkcjonalne wśród zainteresowanych przedsiębiorców.

Autor sugeruje, że w większości wypadków klastry powstają na podstawie wewnętrznych

regulacji umownych bądź prawa o stowarzyszeniach, co powoduje określone problemy.

W części postulatywnej P. Malinowski proponuje m.in. wprowadzenie jednego,

kompleksowego aktu prawnego (ustawy), który mógłby wskazywać na:

pojęcie klastra,

sposoby powstania,

pozycję ustrojową,

istotę prawno-funkcjonalną,

cel działalności,

rozwiązanie (ustanie) bytu prawnego.

regionie odgrywa jakość zasobów ludzkich oraz kapitał społeczny. Piszą o tym

Wielce interesujące są badania przeprowadzone przez duet: Krystian Heffner i Brygida

Klemens. Celem ich opracowania było m.in. wskazanie, za pomocą wybranych

narzędzi, jakie jest znaczenie zasobów ludzkich w rozwoju struktur klastrowych w

regionie oraz wskazanie skutków funkcjonowania klastrów i inicjatyw klastrowych w

układach lokalnych i regionalnych, jak również ocena sytuacji w tym względzie w

województwie opolskim. Pracę podzielono na części, w których bardziej szczegółowej

analizie poddane zostały następujące zagadnienia:

• podstawowe definicje struktur klastrowych („klaster”, „inicjatywa klastrowa”,

• „potrójna helisa”);

• definicje zasobów ludzkich, kapitału ludzkiego i kapitału społecznego;

• znaczenie zasobów ludzkich w rozwoju struktur klastrowych;

219

• charakterystyka typowego animatora/menedżera inicjatywy klastrowej;

• czynniki charakteryzujące zasoby ludzkie w województwie opolskim;

• analiza badania regionalnych uwarunkowań społeczno-demograficznych rozwoju

• struktur klastrowych wraz z oceną i wnioskami.

Interesujące i ciekawe są wnioski i rekomendacje, które zawiera ostatnia część

opracowania K. Heffnera i B. Klemens:

1. W procesie tworzenia warunków do powstawania struktur klastrowych podkreśla

się, że jakość inicjatyw klastrowych zależy od jakości zasobów ludzkich, które je

tworzą oraz kapitału społecznego. Bez zaufania trudno jest sobie wyobrazić

tworzenie się sieci przedsiębiorczości. Kontrahent, który zachowuje się nieetycznie

nie będzie brany pod uwagę w trakcie realizacji kolejnych zleceń. Przedsiębiorcy,

którzy współpracują ze sobą i wiedzą, że pewne normy zachowania i etyki

bezwzględnie są w środowisku przestrzegane, bez zbędnego oporu podejmują ze

sobą współpracę. Wielokrotna, zakończona sukcesem, realizacja wspólnych

przedsięwzięć i wzajemne zaufanie są podwaliną struktur klastrowych. Wspieraniu

kapitału społecznego i zacieśnianiu więzi pomiędzy podmiotami służyć mają liczne

formalne i nieformalne spotkania, podczas których przedsiębiorcy mają szansę na

poznanie specyfiki działalności swoich konkurentów i partnerów biznesowych,

dowiadują się o wykorzystywanych technologiach, maszynach i urządzeniach.

Prowadzić to może do głębszej specjalizacji produkcji i podzlecania usług. Wysoki

poziom kapitału społecznego sprzyja sytuacjom, w których problemy jednostki

rozwiązywane są przez całą grupę.

2. Z badań wynika, że kapitał społeczny jest czynnikiem decydującym o możliwości

podejmowania działań przedsiębiorczych, rozumianych np. jako umiejętność

tworzenia nowych podmiotów gospodarczych i podejmowania inicjatyw

nastawionych na wykorzystywanie pojawiających się w otoczeniu możliwości.

Podkreśla się, że dopiero ścisła współpraca pomiędzy przedstawicielami trzech

sektorów przemysł-nauka-administracja, daje szansę na rozwój i wzrost struktur

typu klastrowego.

3. Niezwykle istotną rolę w inicjowaniu działań i struktur klastrowych odgrywa

animator, który z późniejszym okresie może zostać menedżerem grupy. Z

doświadczeń wielu inicjatyw klastrowych wynika, że brak lidera może zaprzepaścić

szansę na sukces. Dobrze, jeśli animator zna specyfikę branży, ale nie jest

przedsiębiorcą działającym w grupie. Praktycy podkreślają, że dobry animator

(menedżer), powinien orientować się w wielu dziedzinach, ponieważ musi: sprawnie i

prężnie działać, zjednywać sobie uczestników, rozwiązywać konflikty, orientować się

w aktualnych trendach, zarządzać i organizować środki finansowe na działalność i

realizować wiele innych aktywności. Musi cechować się szeregiem umiejętności z

zakresu zarządzania, kontaktów międzyludzkich, negocjacji, pozyskiwania

sponsorów i środków finansowych. Ułatwienie mogą tu stanowić studia lub szkolenia

z zakresu zarządzania sieciami przedsiębiorców. Generalnie, animator/menedżer

musi ułatwiać funkcjonowanie członków inicjatywy i prowadzenie przez nich

działalności gospodarczej oraz osiąganie dodatkowych korzyści, w tym finansowych,

220

gdyż główną determinantą uczestnictwa dla przedsiębiorcy jest maksymalizacja

zysku.

4. Należy tutaj podkreślić, że praca nad wzajemnym zaufaniem i scalaniem

przedsiębiorców w inicjatywy klastrowe nie jest jednopunktowym działaniem, ale

długoletnim procesem. Należy uwzględnić to w dokumentach strategicznych oraz

programach rozwoju obszaru. Województwo opolskie dysponuje znaczącym

potencjałem społeczno-demograficznym i gospodarczym, który generalnie sprzyja

inicjowaniu struktur typu klastrowego. Struktura regionu – jakkolwiek stosunkowo

jednolita pod względem ekonomiczno-gospodarczym, to z punktu widzenia

potencjału społeczno-demograficznego (zasoby ludzkie) - jest silnie zróżnicowana234

.

5. Z przeprowadzonej za pomocą kilku zróżnicowanych metod taksonomicznych,

analizy struktury zasobów ludzkich regionu w skali lokalnej i ponadlokalnej wynika,

że:

• układ charakteryzujący się dobrymi warunkami społeczno-demograficznymi

do powstawania powiązań gospodarczych typu klastrowego tworzy zespół miast

i ich gmin w części południowo-zachodniej regionu,

• obszar środkowo-wschodniej części regionu i przede wszystkim rolnicza strefa

zewnętrzna otaczająca aglomerację opolską od południa to obszar o zasobach

ludzkich stosunkowo słabo predysponowanych do tworzenia struktur

klastrowych.

6. W kontekście zasobów ludzkich sprzyjających inicjowaniu i budowaniu klastrów w

regionie opolskim centrum regionalne - Opole ma potencjał wymagający odrębnego,

szczególnego potraktowania. Bardzo wyraźna i podobna wewnętrznie (choć

niejednakowa) jest grupa powiatów z zachodniej i południowej części regionu -

brzeski, kluczborski, namysłowski i nyski oraz prudnicki, głubczycki i kędzierzyński.

Są to obszary o relatywnie dobrych uwarunkowaniach do tworzenia klastrów,

wynikających z jakości zasobów ludzkich. Strefą o najmniej sprzyjających

uwarunkowaniach dla inicjowania klastrów jest grupa powiatów z wschodniej i

środkowej części regionu (oleski, krapkowicki, strzelecki i opolski). Generalnie

analiza zasobów ludzkich na poziomie ponadlokalnym wskazuje, że potencjał

regionu opolskiego charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem, przede wszystkim

w układzie wschodnia i środkowa i zachodnia część województwa, co zresztą wynika

z wielu publikowanych wcześniej opracowań235

.

234 Zob. np. K. Heffner, Rozwój obszarów wiejskich w woj. opolskim (znaczenie kapitału ludzkiego i społecznego), [w:] Kapitał ludzki i społeczny w procesie rozwoju obszarów wiejskich, pod red. W. Kamioskiej i K. Heffnera, Studia KPZK PAN, t. 126, Warszawa 2010, s.

86100; K. Heffner, B. Solga, Struktura społeczno – gospodarcza województwa opolskiego w latach 1989 – 2008. Przegląd badao i analiz, [w:] Przedsiębiorstwa jutra. Prognozowanie trendów rozwojowych w województwie opolskim. Metodologia i narzędzia badawcze, pod

red. K. Malika, Promedia, Opole 2009, s. 77114.

235 Np. J. Żurawska, Potencjał gospodarczy i atrakcyjność inwestycyjna województwa opolskiego, [w:] Opolskie

atrakcyjne dla inwestorów–atuty regionu, red. R. Niedzielski, Politechnika Opolska Wydział Zarządzania i

Inżynierii Produkcji, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Opole 2008; R. Rauziński, Współczesna

sytuacja społeczno – demograficzna Śląska Opolskiego, [w:] Sytuacja społeczno –gospodarcza Śląska. Szanse i

zagrożenia, red. R. Rauziński, T. Sołdra–Gwiżdż, K. Szczygielski, PIN – Instytut Śląski w Opolu, Politechnika

Opolska, Akademia Ekonomiczna im. O. Langego we Wrocławiu, Opole 2006; Diagnoza aktualnego stanu

województwa opolskiego, http://www.umwo.opole.pl/docs/diagnozaaktualnegostanuwojewództwaopolsk.pdf.

221

7. Charakterystyczne, że typologie uzyskane trzema metodami typu dendrytowego

(metody Warda) prowadzą do bardzo podobnych wydzieleń na poziomie lokalnym.

Chodzi przede wszystkim o skupienie gmin „najsłabszych” w zakresie zasobów

ludzkich, w środkowo-wschodniej części regionu. Interesujące jest też wyodrębnienie

grupy uprzemysłowionych gmin (czwarte skupienie, w pomiarze odległością 1-r

Pearsona, liczące 6 gmin) w środkowo-wschodniej części Opolszczyzny

(Łambinowice, Zdzieszowice, Bierawa, Gorzów Śląski, Zawadzkie, Dobrodzień).

Może to wskazywać (gdy uwzględnić też pozostałe metody grupowania

wielocechowych układów przestrzennych) na szczególny charakter zasobów ludzkich

i charakterystyczne predyspozycje do budowania struktur klastrowych

zlokalizowane w tej części woj. opolskiego. Jeśli te same metody zastosować do

jednostek ponadlokalnych (powiaty) grupy są jeszcze bardziej jednoznaczne.

Tworzone skupienia identycznie łączą w jedną grupę powiaty w zachodniej części

Opolszczyzny (brzeski, namysłowski, nyski i kluczborski), co świadczy o dużym

podobieństwie cech zasobów ludzkich tej części regionu opolskiego i sprzyjających

warunkach do inicjowania klastrów.

8. Podobnie jak w grupowaniach prowadzonych prostszymi metodami, również

typologie oparte na metodach aglomeracyjnych prowadzą do konkluzji, że zupełnie

odrębnym elementem pod względem charakteru zasobów ludzkich dla inicjatyw

klastrowych jest Opole. Charakterystyczne, że powiaty tworzące aglomeracje

opolską (krapkowicki i opolski [metoda miejska]) wraz z jej wschodnim otoczeniem

(strzelecki [metoda 1-r Pearsona], strzelecki i oleski [metoda euklidesowa]) należą do

grupy słabszej, gorzej predestynowanej do inicjowania klastrów.

9. W sumie, wydaje się, że pewnym potencjałem w zakresie zasobów ludzkich

sprzyjających inicjowaniu klastrów cechują się powiaty, zarówno w zachodniej jak i

we wschodniej części regionu, natomiast aglomeracja opolska jest obszarem

zdecydowanie słabszym w tym zakresie. co najprawdopodobniej wiąże się z

szczególnym oddziaływaniem Opola na charakter tych zasobów oraz na możliwości

współdziałania i tworzenia układów sieciowych. Samo Opole cechuje się zasobami

ludzkimi niekoniecznie najbardziej sprzyjającymi inicjowaniu struktur klastrowych,

w każdym razie wyraźnie odróżniającymi ośrodek regionalny od pozostałej części

województwa pod względem możliwości inicjowania klastrów.

10. Z analizy regresji wynika z kolei, że główne oddziaływania na rozkład przestrzenny

zasobów ludzkich sprzyjających inicjowaniu klastrów – wiążą się z wysoką

aktywnością w dziedzinie przedsiębiorczości mieszkańców oraz ogólnie, z wysoką

aktywnością zawodową mieszkańców lub brakiem takich walorów w lokalnych

społecznościach (cechy l, i, g, h). Drugą grupą cech oddziałujących na strukturę

wydzielonych grup typologicznych, są zmienne odnoszące się do szeroko

rozumianego potencjału zasobów ludzkich dla zmian w zakresie inicjowania

klastrów (m. in. poziom wykształcenia działaczy lokalnych struktur władzy (cechy y,

z, aa).

Bardzo ciekawe i oryginalne wyniki badań są treścią kolejnego raportu dotyczącego

aspektu przestrzennego, który przygotowali Janusz Słodczyk i Edyta Szafranek. Celem

222

ekspertyzy było zidentyfikowanie uwarunkowań i określenie możliwości powstania

inicjatyw klastrowych w województwie opolskim w ujęciu przestrzennym. Na podstawie

koncentracji przestrzennej działalności gospodarczej określono zasięg geograficzny

potencjalnych klastrów i dokonano analizy uwarunkowań przestrzennych dla poszczególnych

obszarów koncentracji. Zwrócono szczególną uwagę na uwarunkowania lokalizacyjne, układ

komunikacyjny, układ osadniczy i centra wzrostu oraz specyficzne czynniki, które łącznie

tworzą system funkcjonalno-przestrzenny. W podsumowaniu autorzy podkreślają, że:

1. Przeprowadzona w ramach ekspertyzy analiza uwarunkowań i możliwości rozwoju

klastrów w województwie opolskim pozwala je ocenić jako korzystne. Wyniki badań

możliwości rozwoju gospodarki klastrowej w aspekcie przestrzennym korespondują

z wysoką oceną atrakcyjności przestrzennej województwa opolskiego jako

determinantą kształtowania jego konkurencyjności. W toku badań empirycznych

zidentyfikowano obszary, które charakteryzują się specjalizacją gospodarczą. Jest to

podstawowy wyznacznik możliwości kształtowania gospodarki klastrowej. Należy

stwierdzić, że przestrzenne rozmieszczenie jednostek o wyraźnej specjalizacji

gospodarczej w województwie opolskim przyjmuje trzy różne formy. Wyodrębniono

koncentracje o charakterze strefowym, pasmowym oraz regionalnym (lokalne

koncentracje na terenie całego województwa). W pierwszym z wyróżnionych

przypadków są to wyraźne skupienia kilku sąsiadujących ze sobą gmin o jednakowej

specjalizacji gospodarczej, tworzące w regionie zwarte obszary. W ten sposób

kształtuje się koncentracja gospodarcza rolnictwa, turystyki (hotele i restauracje), a

także wybranych działalności przemysłowych, takich jak: górnictwo, produkcja

mebli, chemikaliów i wyrobów chemicznych, metali i wyrobów metalowych. Ten

charakter koncentracji obszarów o wyspecjalizowanej działalności gospodarczej daje

największe szanse do budowania klastrów.

2. Drugą przestrzenną formą działalności gospodarczej w województwie opolskim jest

koncentracja pasmowa. Kształtuje się ona wzdłuż korytarzy transportowych, a

przede wszystkim wzdłuż III paneuropejskiego korytarza transportowego. Taką

formę przestrzennej koncentracji zaobserwowano w przypadku budownictwa,

handlu hurtowego i naprawy pojazdów samochodowych, transportu i gospodarki

magazynowej, naprawy, konserwacji i instalowania maszyn i urządzeń. Ponadto w

regionie opolskim występują wyizolowane przestrzennie gminy o wyraźnej

specjalizacji gospodarczej. Rozprzestrzenione są w obrębie całego województwa,

stanowiąc relatywnie gęstą sieć jednostek rozproszonych na całym jego terenie.

Przyjmują one pewną formę punktowych koncentracji działalności gospodarczych,

które przy wykorzystaniu bardzo dobrych uwarunkowań komunikacyjnych mogą

stworzyć regionalny klaster powiązany sieciowo. Taki układ przestrzenny dotyczy

głównie działalności usługowych, a także przemysłu przetwórczego, takich działów,

jak: produkcja artykułów spożywczych, odzieży, wyrobów z drewna i korka, z

wyłączeniem mebli. Największy jednak udział w tak ukształtowanym układzie

przestrzennym mają działalności usługowe.

3. W celu stworzenia gospodarki klastrowej, oprócz koniecznej koncentracji

wyspecjalizowanych gospodarczo obszarów, wymagane jest istnienie powiązań

funkcjonalnych pomiędzy zidentyfikowanymi obszarami koncentracji. W przypadku

województwa opolskiego stwierdzić można, że suma przestrzennych uwarunkowań

223

daje możliwości kształtowania i wykorzystania takich powiązań. Wpływa na to

zarówno struktura przestrzenna regionu, jak też jego system osadniczy i układ

komunikacyjny. Nie bez znaczenia pozostają także zewnętrzne powiązania regionu.

4. Struktura przestrzenna województwa opolskiego o charakterze węzłowo--

pasmowym generuje możliwości sprawnej wymiany zarówno zasobów, jak i towarów

na rynku regionalnym. Struktury węzłowe w przestrzeni regionu tworzą jednostki

osadnicze, w przypadku których istnieje bardzo wyraźnie ukształtowana hierarchia

funkcjonalna.

5. Najważniejszym ośrodkiem, położonym centralnie w województwie, jest Opole.

Miasto to stanowi jednostkę integrującą i spajającą przestrzeń województwa w

zakresie gospodarczym. Niezmiernie ważnym czynnikiem jest równomierne

rozmieszczenie także ośrodków węzłowych w przestrzeni województwa. Relatywnie

łatwa dostępność do nich sprzyja budowaniu klastrów poprzez możliwość sieciowego

powiązania zidentyfikowanych obszarów koncentracji wyspecjalizowanych

działalności gospodarczych w regionie. W ośrodkach węzłowych koncentrują się

bowiem i wzajemnie przenikają funkcje gospodarcze, społeczne, administracyjne,

handlowe i inne usługowe. Fakt ten generuje oddziaływanie na procesy

gospodarowania w ich otoczeniu.

6. Struktury pasmowe w województwie opolskim rozwijają się z kolei w oparciu o

przebiegające korytarze infrastruktury transportowej. Wzdłuż nich, a przede

wszystkim wzdłuż odcinków łączących główne ośrodki węzłowe, skupia się

aktywność społeczno-gospodarcza. Ponadto układ komunikacyjny sprawia, że

województwo opolskie jest obszarem spójnym. Największe znaczenie ma autostrada

A4, która zapewnia sprawność komunikacyjną w regionie, jak też z obszarami

sąsiednimi.

7. Reasumując, jako korzystne uwarunkowania przestrzenne należy wskazać:

• koncentrację specjalizujących się działalności gospodarczych w przestrzeni

regionu;

• bardzo dobrze ukształtowaną sieć osadniczą i równomierne rozmieszczenie

ośrodków wzrostu;

• dobrą dostępność komunikacyjną ośrodka centralnego – Opola i ośrodków

subregionalnych (Brzeg, Nysa, Kędzierzyn-Koźle, Kluczbork);

• zwarty charakter osadnictwa wiejskiego oraz wysoki stopień urbanizacji wsi;

• położenie regionu w strefie III paneuropejskiego korytarza transportowego;

• gęstą sieć połączeń drogowych i kolejowych;

• atrakcyjne i zróżnicowane lokalnie zasoby przyrodnicze, kulturowe i

krajobrazowe, korzystne w rozwoju turystycznej, rekreacyjnej i krajoznawczej

aktywności gospodarczej.

Zarówno w części przygotowanej przez K Heffnera i B. Klemens poświęconej zasobom

ludzkim, jak i aspektom przestrzennym przygotowanym przez J. Słodczyka i E. Szafranek

zamieszczono wiele tabel i rycin, które wzbogacają opracowanie i pozwalają na

wyciągnięcie dodatkowych wniosków i konkluzji.

224

Rozwój klastrów i wspieranie ich działania jest ważnym elementem polityki gospodarczej,

w tym w szczególności realizowanej na szczeblu regionu. Dotychczasowe doświadczenia w

powstawaniu tych inicjatyw wskazują, że uzależnione jest to w dużej mierze od dostępności

dotacji publicznych. Z analizy informacji uzyskanych w istniejących już opolskich klastrach,

prezentowanych w części opracowania tomu III, przygotowanego przez Marzenę

Szewczuk-Stępień i Urszulę Romaniuk, wynika m.in., że osiąganie przychodów przez

klaster jest mocno ograniczone ze względu na formę prawną i wysokość składek

członkowskich. Działania podejmowane w obszarze finansowania skupiają się przede

wszystkim na poszukiwaniu źródeł zewnętrznych, które umożliwią realizację wspólnych

projektów. Brakuje wiedzy na temat alternatywnych źródeł pozyskiwania środków

finansowych. Oferta wsparcia i rozwoju klastrów w województwie opolskim nie jest

imponująca. Inicjatywy te mogą co prawda liczyć na przyjazny klimat współpracy z

samorządem czy otoczeniem biznesu, jednak charakter świadczonej pomocy to tylko drobne

działania wspierające w procesie pogłębiania wiedzy (warsztaty, szkolenia, opracowania) oraz

sporadyczna promocja (informacje na stronach internetowych, publikacje, materiały

informacyjno-promocyjne). Finansowanie, wskazywane najczęściej jako pożądana forma

wsparcia klastrów, może być jedynie realizowane przy wsparciu z funduszy europejskich. W

podsumowaniu wyników swoich badań, z podtytułem „ - w jedności siła” autorki zwracają

uwagę m.in., że:

1. Klaster jest organizacją o większej sile przebicia niż pojedyncza firma. Aby jednak

móc wykorzystać tę przewagę, najważniejsze jest przekonać do współpracy firmy

początkowo między sobą konkurujące.

2. Struktury klastrowe mogą zachęcać przedsiębiorców ciekawą ofertą szkoleniową,

możliwością zorganizowania wspólnej wizyty studyjnej i spotkania z zagranicznymi

przedsiębiorcami. Wspólny wyjazd na targi i podejmowanie działań promocyjnych

znacznie obniża koszty, jakie musiałaby ponieść pojedyncza firma.

3. Największe możliwości dają (jednak – uwaga W. P. i W. D.) wspólne przedsięwzięcia

prowadzone w obszarze zaawansowanych prac badawczo-rozwojowych czy

wdrażania innowacji. Jednak tego typu inicjatywy są w dalszym ciągu w mniejszości.

4. Obecnie rynek sprzyja tworzeniu sieci współpracy, a pieniądz – w dużej mierze

publiczny (przede wszystkim europejski) – pozwala finansować następujące

inicjatywy:

• wymiana personelu pomiędzy przedsiębiorstwami i instytucjami sektora

badawczo-rozwojowego,

225

• kształcenie ustawiczne inicjowane przez grupy przedsiębiorstw przy współpracy

z instytucjami otoczenia biznesu, szkołami średnimi i uczelniami wyższymi,

• tworzenie inkubatorów, organizowanie promocji przedsiębiorczości,

inwestowanie w fundusze wysokiego ryzyka,

• przygotowanie terenów przemysłowych, parków technologicznych oraz

inicjowanie kampanii promocyjnych skierowanych do inwestorów,

• organizowanie staży dla uczniów, studentów, pracowników,

• prowadzenie działań doradczych i inwestycyjnych w zakresach takich jak:

promocja eksportu i internacjonalizacja,

• komercjalizowanie technologii na uczelniach wyższych,

• organizowanie wsparcia dla instytucji otoczenia biznesu, które rozwijają swoje

usługi w zakresie obsługi klastrów,

• organizowanie współpracy między przedsiębiorstwami i uczelniami wyższymi

oraz instytucjami sektora badawczo-rozwojowego (inicjatywy transferu

technologii),

• wspieranie tworzenia nowych przedsiębiorstw,

• wspófinansowanie rozwoju przedsiębiorstw – działania doradcze i inwestycyjne,

• wprowadzanie usprawnień w instytucjach otoczenia biznesu (inwestycje w

infrastrukturę techniczną),

• tworzenie pozytywnego klimatu współpracy poprzez promocję regionalną.

5. W bieżącym okresie programowania na lata 2007–2013 nie tylko budżet na poziomie

krajowym – Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Kapitał Ludzki

(priorytety I–V) – daje możliwość uzyskania wsparcia finansowego na wzmocnienie

powiązań pomiędzy firmami oraz pomiędzy firmami a instytucjami otoczenia

biznesu i jednostkami naukowymi, ale również regiony mają do swojej dyspozycji

środki europejskie. Europejski Fundusz Społeczny poprzez Program Operacyjny

Kapitał Ludzki (priorytety VI–IX) umożliwia finansowanie projektów rozwoju sieci

współpracy, projektów szkoleniowych, projektów dotyczących wymiany personelu

instytucji badawczo-rozwojowych i przedsiębiorstw.

6. Jednocześnie Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnych

Programów Operacyjnych stwarza możliwość finansowania projektów

inwestycyjnych dla: mikroprzedsiębiorstw, małych i średnich przedsiębiorstw,

sektora badawczo-rozwojowego, inkubatorów i parków przemysłowych oraz innych

instytucji otoczenia biznesu. Zasadnicza różnica w przedmiocie finansowania

pomiędzy programem PO IG (Dz. 5.1.) oraz RPO WO (Dz. 1.1.1.) polega na obszarze

objętym projektem, gdzie PO IG warunkuje dofinansowanie ponadregionalnych

projektów, natomiast RPO WO finansuje projekty na terytorium województwa

opolskiego. Z punktu widzenia ekonomicznego korzystniejszy jest program PO IG,

zakładający intensywność dofinansowania do 100%. W tym kontekście program

RPO WO posiada ograniczenie – maksymalnie 85% kosztów kwalifikowanych.

7. Doświadczenia opolskie (ale również i polskie) pokazują, że większość inicjatyw

klastrowych opiera swoją działalność na finansowaniu ze środków funduszy

strukturalnych. Finansowanie publiczne traktowane jest jako główne, a czasami

jedyne źródło finansowania. Często dochodzi do podejmowania przedsięwzięć przez

firmy i instytucje, które nie współpracowały do tej pory ani nie łączy ich wspólna

wizja, jednakże postrzegają programy finansujące inicjatywy klastrowe jako

możliwe źródło finansowania swoich rozdzielnych aktywności.

226

8. Dla racjonalnego, skutecznego i efektywnego wykorzystania tych funduszy należy

stworzyć siatkę kompetencji, zidentyfikować podmioty i uporządkować profile

regionalnych aktorów, którzy aspirują do aktywności wspierających sieci

współpracy, jednak często sami w tych sieciach się „zaplątują”.

Tom 3 zamyka raport przygotowany przez Piotra Bębenka, poświęcony aspektom

innowacyjnym procesów rozwoju klastrów w województwie opolskim. Jak pisze autor:

transfer wiedzy, technologii i innowacji oraz rynkowe wykorzystywanie wyników badań

naukowców powinny być domeną uczelni wyższych i instytutów badawczych. To uczelnie

muszą starać się pozytywnie wpływać na rozwój społeczno--gospodarczy regionu, w którym

funkcjonują, m.in. poprzez wspieranie przedsiębiorczości akademickiej oraz współpracy

środowiska naukowego z przedstawicielami gospodarki. Wprowadzanie na rynek nowych

produktów, usług i technologii to także efekt zacieśniania współpracy nauki i biznesu. Klaster

to miejsce, gdzie współpraca sektora B+R i przedsiębiorców może się rozwijać. Sektor B+R w

województwie opolskim stoi przed wielkimi wyzwaniami, bo to on jest jednym z

podstawowych podmiotów budujących i wspierających klaster. Klaster daje szerokie

możliwości generowania nowych przychodów, które w dłuższym okresie pozwalają zwiększyć

samodzielność finansową oraz umocnić pozycję naukowo-technologiczną na rynku.

Autor pisze w podsumowaniu, że :

1. Sektor B+R w województwie opolskim stoi przed wielkimi wyzwaniami. Z jednej

strony mamy szerokie możliwości generowania nowych przychodów, które w

dłuższym okresie zwiększą samodzielność finansową oraz umocnią pozycję naukowo-

technologiczną na rynku, z drugiej strony procesy globalizacyjne dające możliwość

szerszej działalności międzynarodowej.

2. Uczelnie wyższe, jak i sektor badawczo-rozwojowy muszą poprzez strategię działania

dostosować się do nowych warunków. Takie nowe otwarcie nie oznacza, że cała

nauka i sektor B+R ma w pełnym zakresie ukierunkować się na potrzeby rynkowe.

Chodzi o to, aby procesy badawcze i naukowe podlegały zarówno ocenie

merytorycznej jak i ekonomicznej.

3. Możliwe jest również wybranie przez niektóre instytucje finansowania tylko

publicznego. Niemniej potencjał badawczo-rozwojowy województwa opolskiego jest

mocnym partnerem przemysłu w obszarach związanych z bieżącymi pracami

badawczymi, ekspertyzami, doradztwem, certyfikacją i szkoleniami. Trzeba również

jasno podkreślić, że pomimo dużego potencjału nie wykazuje on jednak aktywnego

podejścia, koniecznego do wyróżniania się w skali kraju i Unii Europejskiej.

4. Postulaty dla sektora B+R:

• bardziej aktywna i otwarta postawa;

• szersza i bogatsza oferta nowoczesnych rozwiązań naukowo-technicznych;

227

• urynkowienie wyników prac badawczych – łatwe we wdrażaniu;

• usprawnienie zarządzania, finansowania i samego funkcjonowania sektora

badawczo-rozwojowego, co w konsekwencji zaowocuje szerszą ofertą, a co

najważniejsze – tańszą;

• zacieśnienie związków pomiędzy przedsiębiorcami a sferą B+R, czego efektem

będzie możliwość otwarcia się na małe firmy;

• położenie nacisku i wzmacnianie sfery praktyk dla studentów, większe otwarciu

laboratoriów.

5. Konieczne jest wyjście z procedurami wdrażania nowych technologii na zewnątrz

oraz praktyczne uporządkowanie kwestii praw własności intelektualnej. Do

najważniejszych elementów zaliczyć można:

• technologiczne (innowacyjne) aspekty warunkujące rozwój klastrów w

województwie opolskim;

• udział studentów w pracach B+R na uczelni;

• obejmowanie udziałów w spółkach z udziałem uczelni oraz właściwe relacje z

firmą;

• sytuacje, gdy pracownik uczelni jest jednocześnie przedsiębiorcą eksploatującym

wyniki prac badawczych oraz sprzęt, np. laboratoryjny.

6. Do czynników sprzyjających tworzeniu klastrów oraz transferowi wiedzy, innowacji

i technologii należą przede wszystkim:

• potencjał intelektualny szkół wyższych i jednostek badawczych o wysokiej

kreatywności i kwalifikacjach;

• zasób w postaci studentów i doktorantów – możliwość angażowania ich w proces

badawczy;

• udział w międzynarodowych projektach badawczych;

• specyfika opolskich przedsiębiorstw – małe i średnie;

• tworzenie parków technologicznych, inkubatorów wspierających małe firmy

innowacyjne;

• polityka państwa wspierająca inicjatywy innowacyjne.

7. Czynnikami niesprzyjającymi tworzeniu klastrów oraz transferowi wiedzy,

innowacji i technologii są:

• słabe wyposażenie w infrastrukturę badawczą – mało sprawna organizacja

procesu badawczego;

• brak środków na prowadzenie badań stosowanych i projektowych;

• biurokracja – trudność w opracowaniu wniosków na badania;

• słaby (lub jego brak) przepływ informacji pomiędzy biorcą i dawcą rozwiązań

innowacyjnych;

• silna konkurencja produktów gotowych z zagranicy;

• niska chłonność innowacji przez przedsiębiorstwa.

8. Proponowane różne rozwiązania opisane w opracowaniu nie mają zastąpić

dotychczasowych działań realizowanych przez instytucje sektora B+R, ale

pozwalają na przegląd metod i ewentualnych usprawnień procesów transferu

wiedzy. Nie jest istotne, jak wyglądają czy jak będą wyglądać struktury

wspomagające proces badawczo-rozwojowy; istotne jest zrozumienie przez kadrę

zarządzającą wymogów rzeczywistości, w której realizuje ona swoją działalność.

228

W Ekonomii P. A. Samuelsona i W. D. Nordhausa czytamy, że rynek to: „[…] mechanizm

komunikacji, pozwalający skupić w pewną całość wiedzę i działania milionów różnorodnych

jednostek ludzkich. Bez jakiejkolwiek nadrzędnej inteligencji rozwiązuje problem, którego

nie mógłby rozwiązać najpojemniejszy z istniejących komputerów, problem, w którym w grę

wchodzą miliony niewiadomych zmiennych i zależności. Nikt tego mechanizmu nie

zaprojektował. Powstał po prostu w wyniku ewolucji. Podobnie jak społeczeństwo podlega

zmianom. Ale wytrzymuje najważniejszy sprawdzian każdej organizacji społecznej: jest

zdolny do przetrwania236

.

Historycznie rzecz ujmując, prawie wszystkie porozumienia gospodarcze czy

handlowe niosły za sobą nowe możliwości, m.in. dla rozwoju przedsiębiorczości; były

sygnałem do zmian w sposobach i stylach zarządzania i – co szczególnie istotne – tworzyły

zupełnie nowe obszary rynkowej konkurencji. W pamięci mamy oczywiście i takie związki

gospodarcze, które zakończyły się zupełną porażką – choćby RWPG. Także i dzisiaj np. w

sytuacji eksponowania prymatu ideologii państwa opiekuńczego (socjalnego), tworzenia

barier wejść na rynek w celu ochrony rodzimych (lub tzw. unijnych) przedsiębiorstw,

pomijania uwarunkowań kulturowych i poziomu rozwoju gospodarki poszczególnych państw

– zdolność mechanizmu rynkowego do przetrwania może być poważnie zagrożona.

Szansą dla rozwoju polskich przedsiębiorstw, co prawda nie związaną wprost z procesem

integracji, są obserwowane od kilku lat tendencje zmierzające do zmiany rodzaju konkurencji

– z monopolistycznej na oligopolistyczną. Niektórzy ekonomiści mówią nawet o

konieczności rewizji podstaw teorii ekonomii – odejścia od modelu konkurencji doskonalej na

rzecz rozwoju teorii współpracy. Zmiana iście rewolucyjna – nie prawa buszu, a harmonia i

ład społeczny; tak więc w dobie rynku globalnego (lub też jak chcą inni: globalizacji rynków),

swobodnego przemieszczania się ludzi, przepływu informacji i kapitału, skutecznie

konkurować mogą tylko te przedsiębiorstwa i państwa, które porzucą wizje autarkiczne i

hegemonistyczne.

Spójrzmy na swoiste dwa bieguny współczesnej gospodarki – z jednej strony potężne

korporacje ponadnarodowe, które podlegają nieustannym procesom koncentracji poprzez

coraz to bardziej spektakularne, nie tylko kapitałowo, fuzje i przejęcia, z drugiej natomiast

strony, jakże istotny m.in. z uwagi na tworzenie nowych miejsc pracy sektor MŚP. Piszemy

bieguny, ale nie ulega wątpliwości, że między tymi, bardzo różnymi modelami

236

P. A. Samuelson, W. D. Nordhaus, Ekonomia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 82.

229

przedsiębiorstw występuje konkurencja, Warunkiem przetrwania sektora MŚP w konfrontacji

z potęgą kapitału i nowoczesnych technologii jest m.in. wykorzystanie możliwości, jakie

niesie za sobą zrzeszanie się firm w formy zwane klastrami.

Piszą o tym autorzy kolejnego – IV raportu w ramach realizowanego projektu

badawczego – Liliana Hawrysz, Sławomir Olko i Kornelia Polek-Duraj. Jak podkreślają,

nadrzędnym celem (ich badań – uwaga W. P. i W. D.) było określenie czynników

determinujących rozwój klastrów województwa na podstawie badań panelowych

weryfikowanych przez informacje wtórne. Autorzy mieli świadomość wielkości zgromadzonej

wiedzy na temat rozwoju województwa opolskiego, przy jednoczesnym braku aktualizacji

strategicznych dokumentów regionalnych1 (Regionalna Strategia Innowacji Województwa

Opolskiego została opracowana w 2004 roku, a Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego

w 2005 roku). Stąd posiadanie rzetelnej wiedzy o możliwościach i kierunkach rozwoju

klastrów jest podstawą racjonalizacji polityki regionalnej, a szczególnie formułowanej i

realizowanej polityki wsparcia innowacji. W związku z tym jako główną wartością dodaną

badania możliwości rozwoju klastrów jest wskazanie obszarów dotychczas nieporuszanych w

przeprowadzanych analizach i raportach oraz oparcie się na wiedzy uczestników panelu oraz

ich przewidywaniach przyszłości.

W interesującym nas badaniu zastosowano zogniskowany wywiad grupowy z panelem

respondentów (szerzej o zastosowanej – ciekawej i oryginalnej metodzie badawczej – patrz

wstęp raportu) .

Przyjęta metodologia pozwoliła m.in. na uzyskanie cennych i ciekawych konkluzji i

rekomendacji. I tak, zdaniem zespołu pracującego pod kierunkiem S. Olko:

1. Opolskie jest województwem, w którym istnieje potencjał do tworzenia klastrów

związany z rozwiniętymi branżami regionu: przetwórstwa drewna, IT, chemii,

ekoenergetyki i turystyki.

2. Potencjalne klastry nie są związane z najbardziej innowacyjnymi dziedzinami. Dwie

inicjatywy klastrowe o największym potencjale to „Ekoenergetyka Opolszczyzny”

oraz OP-INFO – klaster sektora IT. Nowoczesność stosowanych rozwiązań w tych

dwóch inicjatywach oraz konieczność współpracy na szczeblu tworzenia nowych

pomysłów dają tym dwom środowiskom duże możliwości rozwoju w przyszłości.

3. Klastry w sektorach tradycyjnych (drzewny, turystyka) mogą rozwijać się jako

typowe grupy producenckie. Istotnym czynnikiem integrującym mogą być w takim

wypadku innowacje technologiczne i produktowe oraz dostęp do najnowszej wiedzy

w danym sektorze, decydujący o uzyskaniu przewagi konkurencyjnej. Bardzo ważna

230

jest wówczas współpraca z nauką, która, niestety, nie posiada bezpośredniej

specjalizacji naukowej i edukacyjnej związanej z tymi sektorami. Dlatego istotnym

czynnikiem wspierającym regionalne sektory i klastry drzewny oraz turystyczny jest

rozwój oferty dydaktycznej i naukowej dla tych sektorów regionu.

4. W wielu powiatach Opolszczyzny, szczególnie na północy i południu regionu,

struktura przedsiębiorstw zarówno obecnie, jak i w przyszłości nie wskazuje na

rozwój powiązań kooperacyjnych o charakterze klastrów. Możliwa jest integracja

środowiska przedsiębiorców wokół pewnych zagadnień, lecz nie powinien to być

model rozwoju oparty na klastrach.

5. Pomimo dużego potencjału produkcyjnego trudno również oczekiwać efektywnej

integracji w sektorach rolno-spożywczym i przetwórstwa owocowo-warzywnego.

Niska wartość dodana w tych branżach w obecnych warunkach kieruje walkę

konkurencyjną przedsiębiorców na efekt skali lub konkurowanie ceną. Taki model

konkurencyjności nie sprzyja kooperacji nawet w zakresie badań i rozwoju.

Jedynym perspektywicznym obszarem jest rolnictwo ekologiczne i związana z nim

produkcja ekologicznych wyrobów spożywczych. Wysokie wymagania wobec

gospodarstw ekologicznych i przetwórców ekologicznych, a także znacznie wyższa

wartość dodana i możliwości eksportu sprzyjają współpracy i mogą stanowić

warunki do rozwoju klastrów. Klastry ekologicznych produktów spożywczych są

również naturalnym dostawcą i komplementariuszem klastrów turystycznych. Jest

to również związane z rozwojem turystyki ekologicznej, której popularność w

Europie systematycznie wzrasta.

6. W regionie występuje niewielka świadomość kwestii rozwoju klastrów – w dalszym

ciągu występuje konieczność promocji oraz szkoleń związanych z tworzeniem

specjalności lokalnych i regionalnych w układzie integracji środowisk: biznes–

nauka–administracja

7. Sfera badań i rozwoju w dużym stopniu ogranicza efektywność współpracy ze

względu na brak określonych jednostek naukowych w regionie oraz brak

doświadczenia w realizacji projektów innowacyjnych w układzie nauka–przemysł.

Pewną szansą jest postulowany kierunek rozwoju szkolnictwa wyższego i nauki

związany ze współpracą z regionalnym przemysłem.

8. Brakuje przepływu informacji pomiędzy nauką a gospodarką: naukowcy nie

poszukują partnerów do prowadzenia badań w sektorze przedsiębiorstw, a

przedsiębiorcy nie oczekują lub nie poszukują możliwości rozwiązania typowych

problemów praktycznych w sferze nauki. Promowanie dobrych praktyk oraz

stworzenie efektywnego systemu współpracy jest priorytetowym zadaniem nie tylko

na Opolszczyźnie, lecz w całym kraju. 9. Brak aplikacji pomysłów naukowych do

sfery biznesu. Nie istnieją sposoby przekazania pomysłów opracowanych w

środowisku nauki (przez studentów, doktorantów oraz pracowników naukowych) do

zastosowań przez przedsiębiorców. Nie ma instytucji otoczenia biznesu, które

mogłyby taką działalność prowadzić.

Jak już zaznaczano, stosowana przez zespół unikalna metodologia, pozwoliła na

sformułowanie kilku postulatów o charakterze metodycznym. Jak podkreślają autorzy:

231

Prowadzenie badań jakościowych opartych na informacjach uzyskanych od ich uczestników

daje wiele możliwości oraz jest bardzo dobre do identyfikacji zjawisk interdyscyplinarnych,

takich jak klastry. W trakcie prowadzenia badań zespół badawczy poczynił szereg

spostrzeżeń, z których najważniejsze to:

1. Wykorzystanie do analizy bezpośrednich metod jakościowych, w postaci panelowych

wywiadów grupowych, jest bardzo wartościowym zabiegiem badawczym. Uzyskana

wartość dodana polega na oparciu się na rzeczywistych doświadczeniach i

weryfikowaniu faktów u bezpośrednio zainteresowanych podmiotów – uczestników

badań. W wywiadzie grupowym największą zaletą zwiększającą wiarygodność badań

jest weryfikowanie uzyskanych wypowiedzi na bieżąco – uzyskanie zbiorowej akceptacji

uczestników jest podstawą do formułowania ostatecznych wniosków.

2. Kluczowym elementem badań panelowych jest właściwy dobór uczestników panelu,

według przyjętych wcześniej kryteriów. Zastosowanie kryterium reprezentacji według

sektorów (przedsiębiorstwa, administracja, nauka) umożliwia spojrzenie na problem z

różnych punktów widzenia i zwiększa racjonalność uzyskanych wypowiedzi.

3. Mimo że całkowity czas prowadzenia badań panelowych był długi (łącznie ponad

dziewięć godzin w trakcie trzech spotkań), można było odczuć pewną rezerwę

uczestników wobec prezentowanych tematów. Ponieważ uczestnicy panelu w większości

się nie znali, bardzo ostrożnie były formułowane zdania krytyczne do przedstawionych

propozycji. Jedynym sposobem uzyskania wiarygodnych wyników jest intensywna

moderacja lub wydłużenie czasu spotkań.

4. Zróżnicowanie sektorów, w których występują klastry, jest na tyle duże, że powinny

być przeprowadzone indywidualne analizy każdego ze środowisk, w którym może

wystąpić integracja sieciowa.

Liliana Hawrysz, Sławomir Olko i Kornelia Polek-Duraj sformułowali również kilka

istotnych dla całego projektu rekomendacji:

1. Rozwój istniejących klastrów powinien być ukierunkowany na poszukiwanie

komplementarnych partnerów w celu wzbogacenia oferty i poprawienia pozycji

konkurencyjnej;

2. Bardzo ważnym kierunkiem rozwoju, który do pewnego stopnia można podejmować

w początkowych fazach tworzenia klastra, jest internacjonalizacja. Można w tym

zakresie wykorzystywać szereg programów europejskich promujących współpracę

międzyregionalną lub programy badawcze (7. Program Ramowy UE). W Polsce

istnieje bardzo wiele klastrów, których rozwój był możliwy dzięki wizytom

studialnym w dobrze prosperujących klastrach;

232

3. Działania ukierunkowane na wymianę informacji pomiędzy uczestnikami klastrów i

klastrami w celu wymiany doświadczeń, tworzenia sieci społecznych i budowania

wsparcia społecznego dla inicjatyw klastrowych i rozwoju zaufania;

4. Do efektywnego rozwoju istniejących klastrów wymagane jest przygotowanie

zaplecza badawczo-rozwojowego oraz demonstracyjnego. Pewne działania już są

prowadzone, np. budowa Centrum Wystawienniczo-Kongresowego w Opolu,

Opolskiego Centrum Wysokich Technologii lub Dobrodzieńskiego Centrum Biznesu

z halami prezentującymi produkty z branży meblarskiej.

5. Bardzo ważne jest znalezienie lokalnej/regionalnej specjalizacji, którą należy

wypracować wraz ze środowiskiem przedsiębiorstw, wyposażyć ją oraz nadać jej

strategiczny kierunek rozwoju kolejnym etapem związanym z zapewnieniem

infrastruktury powinien być rozwój bazy laboratoryjnej w odpowiedzi na potrzeby

przemysłu. W praktyce państw wysoko rozwiniętych laboratoria mają generalnie

dwojaki charakter: laboratoriów naukowych, związanych z prowadzeniem badań

podstawowych, znajdujących się na terenie uczelni i instytutów naukowych oraz

laboratoriów dla przemysłu – przeznaczonych do badań stosowanych i

zlokalizowanych w parkach naukowo-technologicznych. Te dwa rodzaje

infrastruktury łączą pracownicy naukowi współpracujący z obydwoma rodzajami

laboratoriów. Zagrożeniem tego rodzaju rozwiązania jest partykularyzm środowisk

korzystających z infrastruktury – w tego typu laboratoriach potrzebne są takie

rozwiązania, które gwarantują maksymalną dostępność oraz elastyczność

korzystania z oferty usługowej;

6. Aby zapobiec ucieczce wykwalifikowanych pracowników lub absolwentów do innych

regionów, konieczne są działania zmierzające do ograniczenia tego negatywnego

zjawiska: stypendia, regionalne projekty angażujące lokalne środowiska i

stymulujące współpracę nauka–biznes na skalę lokalną;

7. Bardzo istotne w obecnej sytuacji rozwojowej opolskich klastrów jest skupienie

wokół inicjatyw klastrowych przedstawicieli środowisk akademickich, a także

233

jednostek B+R, samorządowych oraz przedstawicieli biznesu reprezentujących małe,

średnie i duże przedsiębiorstwa;

8. Efektywnym działaniem stymulującym integrację powinno być stworzenie na skalę

regionalną forum współpracy i wymiany doświadczeń między klastrami, które

jednocześnie mógłby stanowić narzędzie prowadzenia kampanii na rzecz

zwiększania świadomości dotyczącej idei inicjatywy klastrowej dla interesariuszy z

różnych środowisk. Takie działania są prowadzone np. na Dolnym Śląsku –

Międzynarodowe Forum Klastrów, a w województwie śląskim – Śląskie Forum

Klastrów. Umożliwiają one wymianę wiedzy pomiędzy klastrami oraz znalezienie

obszarów do współpracy;

9. W Regionalnym Programie Operacyjnym (RPO) powinny być precyzyjnie

sformułowane wymagania formalne wobec klastrów (wymagania minimalne) a także

rozwiązania preferowane (wymagania rekomendowane). W zakresie preferencji

mogą zostać określone następujące elementy:

zgodność ze specjalizacją regionalną,

dopasowanie do istniejących struktur sieciowych (np. zidentyfikowanych

inicjatyw klastrowych),

charakter i rodzaj innowacji dostosowany do specjalizacji regionalnych;

10. Ze względu na specyfikę środowiska naukowo-badawczego oraz samego regionu,

który nie posiada tak silnie rozwiniętych specjalizacji, jak tzw. bieguny

innowacyjności (Wrocław, Poznań), uzasadnionym rozwiązaniem jest zacieśnienie

współpracy ze strukturami innowacji województw ościennych (śląskie, dolnośląskie,

wielkopolskie), a w przyszłości również z regionami granicznymi Republiki Czeskiej

(kraje ołomuniecki i morawsko-śląski). Kolejnym etapem rozwoju innowacji jest

tworzenie struktur sieciowych wspierających innowacje na szczeblu

ponadregionalnym i ponadnarodowym, tzw. metaklastrów;

11. Najbardziej naturalnym kierunkiem współpracy międzyregionalnej w zakresie

innowacji i klastrów jest korzystanie z doświadczeń województw śląskiego i

dolnośląskiego. Wynika to nie tylko z dużej zgodności kierunków rozwoju

(ekoenergetyka, IT), ale również z istniejącego powiązania logistycznego (położenia

234

w III korytarzu paneuropejskim). W przypadku Klastra 3x20 z Gliwic i klastra

„Ekoenergetyka Opolszczyzny” współpraca taka jest podjęta i może być dobrą

praktyką promowaną w przyszłości;

12. Rozwój klastrów, zwłaszcza w pierwszym okresie wyłaniania się tzw. inicjatywy

klastrowej, opiera się na pracy animatorów, którzy zapewniają kontakty i przepływ

informacji pomiędzy uczestnikami, organizują spotkania oraz są niezależnymi

„agentami zmian”. Z tego powodu programowanie działań związanych z tworzeniem

klastrów powinno przewidywać finansowanie pracy animatorów. Rekrutowanie

animatorów oraz ich bieżące działanie powinno być podporządkowane zasadom

niezależności od jakiegokolwiek z uczestników biznesowych oraz zgodności ze

specjalizacjami regionalnymi;

13. Działania doradcze dla klastrów powinny obejmować: analizy możliwości rozwoju,

opracowanie strategii dla klastrów oraz prowadzenie warsztatów i spotkań

integracyjnych, aby zapewnić wzrost zaufania potencjalnych uczestników oraz

zaangażowanie w realizację wspólnych działań.

Kolejny raport poświęcony jest percepcji inicjatyw klastrowych w środowisku

przedsiębiorstw województwa opolskiego. Powstał on na podstawie sondażu opinii

publicznej zrealizowanego w maju i czerwcu 2011 na grupie 300 celowo dobranych firm.

Opracowanie składa się z czterech rozdziałów. W rozdziale pierwszym zawarte są

podstawowe zagadnienia teoretyczne dotyczące clusteringu. Rozdział II poświęcony jest

metodologii badań. W III rozdziale opracowano zagadnienia powiązane z ogólną kondycją

badanych przedsiębiorstw w najważniejszych aspektach ich funkcjonowania. W rozdziale IV

zawarto analizy dotyczące zjawisk kooperacji w percepcji badanych firm z wyraźnym

uwypukleniem zjawiska inicjatyw klastrowych. Analizy oparto o statystyki opisowe i

indukcyjne. Raport został przygotowany przez zespół w składzie: Adam Ustrzycki i

Adrianna Paroń.

Wśród badanych przedsiębiorstw najwięcej, bo około 70 proc. to firmy zlokalizowane w

Opolu. Ponad połowa ankietowanych działa na rynku od ponad 15 lat. Najczęściej

reprezentowanymi branżami były transport, usługi, turystyka i gastronomia. Warto także

dodać, że w badanej grupie dominowały firmy małe zatrudniające do 9 pracowników; ponad

235

66 proc. respondentów to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Z

przeprowadzonych przez A. Ustrzyckiego i A. Paroń niestety wynika, że przedsiębiorcy mają

bardzo małe pojęcie o klastrach. Ponad połowa ankietowanych chce działać w ramach

klastrów. Tylko nieco ponad 17 proc. badanych chciałoby wejść w skład struktury klastrowej,

ale nie potrafił uzasadnić dlaczego. Niewiele ponad 11 proc. ankietowanych było w

przeszłości członami klastra, ale zrezygnowało z tej formy współpracy. Jest to grupa bardzo

krytyczna wobec inicjatyw klastrowych

Wśród barier wymieniano najczęściej, niską świadomość przedsiębiorców, niskie

wykształcenie części przedsiębiorców, co koreluje negatywnie z poziomem ich świadomości

dotyczącej klastrów. Wskazywano także na brak „dobrych przykładów”, które mogłyby być

inspiracją dla opolskich przedsiębiorców, a także brak odpowiednich kadr, mogących

rozwijać klastry w naszym regionie. Wśród barier wymieniano także problemy finansowe

oraz występujący marginalnie kryzys zaufania do innych firm. Zdaniem badanych rozwojowi

clusteringu sprzyja przede wszystkim moda oraz możliwość łatwiejszego pozyskania środków

na rozwój biznesu. Ponadto w klastrach przedsiębiorcy upatrywali możliwość obniżenia

kosztów wytworzenia produktów i usług oraz podniesienie konkurencyjności firmy.

Każdy z raportów, jak już zaznaczano, kończą rekomendacje lub wnioski. Zdaniem

autorów tomu V, klastry w Polsce mają różną formę. Przedsiębiorcy mogą tworzyć formalne i

nieformalne powiązania kooperacyjne, powiązania tematyczne lub ze względu na rozmiar.

Jednak nadal inicjatywa klastrowa nie jest do końca znana i pojmowana jako obopólna

korzyść dla kooperantów. Stąd też:

1. Należy popularyzować idee clasteringu, począwszy od dobrych przykładów w

Europie Zachodniej, w Polsce a szczególnie na poziomie regionalnym. Popularyzacja

może nastąpić poprzez organizowane konferencje, seminaria i szkolenia, a także

wyjazdów studyjnych;

2. Wykorzystanie dotychczasowej dobrej współpracy z administracją publiczną do

tworzenia klastrów z zaangażowaniem odpowiednich urzędów i wyspecjalizowanie

wydziałów do współpracy z przedsiębiorstwami zajmującymi się bezpośrednio

klastrami w Regionie. Sektor publiczny powinien skupić się na promocji idei

współpracy w ramach klastrów, zapewnienia wsparcia dla uruchomienia takiego w

regionie. Natomiast w ramach właściwych funduszy (np. funduszy europejskich)

przeznaczyć wsparcie dla ryzykownych projektów, które bez takiego wsparcia nie

powstałyby;

3. Kolejnym zadaniem dla sektora publicznego powinno być stworzenie dobrych

warunków dla tworzenia nowych przedsiębiorstw lub przyciąganie nowych z

zewnątrz do lokowania się w danym obszarze. (np. tworzenie nie tylko inkubatorów

przedsiębiorczości, ale również organizowanie programów promocji

przedsiębiorczości, inwestowanie w fundusze wysokiego ryzyka, tworzenie

236

akceleratorów komercjalizacji technologii, przygotowanie terenów przemysłowych,

parków technologicznych, promowanie rozwiązań ekologicznych;

4. Podjęcie działań do stworzenia platformy internetowej dla inicjatyw klastrowych

zarejestrowanych w Województwie Opolskim, stworzenie jednocześnie bazy danych,

m.in. z informacjami o warsztatów tematycznych, pracach zespołów zadaniowych,

ale także informowanie o inwestycjach w ramach wspólnych projektów;

5. Należy stworzyć specjalność na uczelniach wyższych, które będą nie tylko

promować/ badać/ analizować/ idee klastrową w Regionie, ale również przygotuje

kadry, które będą mogły pracować a może i tworzyć takie inicjatywy. Należy

wdrożyć programy wymiany i kooperacji między przedsiębiorstwami; Wspierane są

również działania doradcze i inwestycyjne w zakresie innowacji produktowej,

usługowej i procesowej w przedsiębiorstwach;

6. W ramach zajęć w szkole, należy propagować inicjatywy klastrowe jako nowoczesny

sposób kooperowania przedsiębiorstw (szczególnie w szkołach zawodowych). Jest to

ważny warunek, gdyż wielu przedsiębiorców nie mających wyższego wykształcenia

nie wie nic o klastrach ani o funduszach europejskich;

7. Potrzebny jest większy wysiłek by dotrzeć z informacjami o klastrach, o projektach

unijnych, o procedurach wdrażania projektów europejskich, by otwierać spektrum

możliwości rozwoju firm w regionie;

8. Należy wspierać inicjatywy klastrowe pod względem informacyjnym w zakresie

prawa, organizacji, zarządzania w klastrach, a także w zakresie optymalizacji

łańcuchów produkcji, łańcuchów dostaw oraz w jaki sposób usprawniać systemy

logistyki i dystrybucji;

9. Zwiększenie nakładów na prace badawczo-rozwojowe i działania innowacyjne –

wsparcie skierowane jest na: programy współpracy między przedsiębiorstwami i

uczelniami wyższymi oraz instytucjami sektora badawczo-rozwojowego (inicjatywy

transferu technologii);

10. Ważnym aspektem jest wymiana wiedzy wraz z programami wymiany personelu

pomiędzy przedsiębiorstwami i instytucjami sektora badawczo-rozwojowego.

Jednocześnie powinny być prowadzone akcje promocyjne na temat specyficznych

zawodów w celu przyciągania potencjalnych pracowników.

Współczesna gospodarka, niestety, coraz bardziej przybiera obraz totalnej wojny – z

globalną konkurencją, z niespotykaną – krytyczną wręcz potrzebą bycia innowacyjnym, z „

kurczącym” się „ cyklem życia” produktu i samych organizacji. To wiecznie niezadowolony

klient, który i tak jest bezradny wobec manipulacji komunikacyjnych koncernów handlowych.

To również coraz bardziej bezradny w swoim procesie decyzyjnym konsument, ulegający

postmodernistycznym koncepcjom i światowi tzw. aksamitnej tyrani mediów – w tym

zwodniczej reklamy i propagowaniu coraz mniej racjonalnych stylów życia. Zmiana

237

konkurencji monopolistycznej na oligopolistyczną, niezauważalnie wprowadza różnego

rodzaju „dychotomie” – „gospodarki dwóch prędkości”, „biedni – bogaci”, „duże-małe”, itp.

Z kolei rosnąca kontrola administracyjna – już nie tylko w skali pojedynczego kraju, ale także

w odniesieniu do porozumień i układów ponadnarodowych, wpływa na coraz bardziej

zbiurokratyzowane „zarządzanie” rynkiem, co w efekcie prowadzi do ograniczania swobody

działalności gospodarczej, a w dłuższej perspektywie może zniechęcać do działań

przedsiębiorczych. Działań, których celem jest nie tylko osiągnięcie satysfakcjonujących

dochodów, ale również pragnienie władzy i prestiżu, dążenie do niezależności i

samodzielności, a także realizacja celów społecznych – czyli tego co chyba leży w naturze

każdego człowieka?

Coraz częściej, szukając recept na powodzenie i sukces w biznesie sięga się po, jakże

skomplikowane i obudowane niemal filozoficznymi teoriami podejścia, choćby takie, jak:

Customer Relationship Management czy Corporate Social Responsibility. I po pierwszym

zauroczeniu i zachwycie, który trwać może latami, przychodzi chwila refleksji i

zaskakujących konstatacji - choćby jak ta, że pomimo wysiłków, poniesienia gigantycznych

kosztów i rozwoju technologii – koncepcja CRM rozczarowuje i coraz więcej managerów jest

do niej sceptycznie nastawionych237

. Wydaje się, że należy z dużym dystansem podchodzić

do koncepcji „lansowanych”, jako wyjątkowo nowoczesne i kreatywne, i być może należy

wrócić czy też twórczo rozwijać te, które na trwale weszły do teorii i praktyki zarządzania.

Koncepcja zrzeszania się czy też organizacji firm w formy klastrów ma także swoje wady

i ograniczenia – w kilku prezentowanych wyżej raportach była już o tym mowa. Nie ulega też

wątpliwości, że jedną z głównych barier, albo – biegunowo – swoistym katalizatorem

rozwoju klastrów może być nowocześnie i sprawnie funkcjonująca administracja publiczna.

Kolejny raport w ramach projektu Klastry - badania warunków funkcjonowania i

możliwości rozwoju w woj. opolskim przygotowany przez Alicję Lisowską i Szymona

Rubisza jest efektem badań prowadzonych właśnie wśród przedstawicieli administracji

publicznej.

W badaniu zastosowano metodę wywiadu nieustrukturyzowanego – swobodnego,

pogłębionego i prowadzonego w miejscu pracy respondenta.

Wnioski i rekomendacje płynące z badań A. Lisowskiej i Sz. Rubisza są następujące:

237

D. Mitussis, L. O’Malley, M. Patterson, Mapping the re-engagement of CRM with relationship marketing, w:

“European Journal of Marketing”2006, , nr. 5/6, s. 573;

238

1. Niezależnie od rodzaju zajmowanego stanowiska w administracji samorządowej

respondenci poprawnie definiowali pojęcie klastra, wskazując na jego najważniejsze

komponenty, czyli podmioty tworzące klaster, formę relacji występującą między nimi

oraz poczucie istnienia wspólnego celu. Jednocześnie najbardziej kompleksową wiedzę

na temat istoty istnienia klastrów oraz ich rodzajów funkcjonujących na terenie

województwa opolskiego miały osoby pracujące w gminach oraz na szczeblu

wojewódzkiej administracji samorządowej. W obu przypadkach potrzeba posiadania

wiedzy na ten temat była silnie skorelowana z zadaniami, które związane są z

działalnością gminy, jak i samorządu terytorialnego na poziomie województwa.

2. Wypowiedzi respondentów pozwalają na stwierdzenie, iż instytucje administracji

publicznej postrzegane są przez nich jako jednostki w przeważającej mierze

odpowiedzialne za kształt społeczności lokalnej, którą reprezentują. Stąd też konkretne

działania oparte są na podstawach strategicznych, mających na celu generowanie

zrównoważonego rozwoju społeczności lokalnej we wszystkich jej wymiarach,

pomnażanie jej dobrobytu oraz podnoszenie jakości życia jej mieszkańców. Podejście

takie charakteryzowało instytucje publiczne również w odniesieniu do klastrów jako

inicjatyw gospodarczych o charakterze innowacyjnym, generujących rozwój danego

obszaru i w związku z tym godnych wieloaspektowego wsparcia.

3. Odnosząc się do problematyki klastrowej przedstawiciele samorządu

województwa częściej zwracali uwagę na szerszy, ale i bardziej ogólny aspekt

funkcjonowania klastrów niż tylko współpraca ograniczona do kooperacji pomiędzy

podmiotami gospodarczymi, respondenci zaś pracujący na poziomie gminy skupiali

uwagę na uwarunkowaniach ekonomicznych oraz lokalizacyjnych.

4. Przedstawiciele administracji samorządowej na szczeblu województwa częściej

eksponowali zatem atrybuty Opolszczyzny, które w budowaniu inicjatyw klastrowych

pozwalają odwołać się do regionu jako całości, traktują województwo jako koherentną

geograficznie przestrzeń i jednocześnie odrębną od pozostałych część administracyjną

Polski. Osoby pracujące na szczeblu gminnym skupiały natomiast uwagę na walorach

mających charakter głównie lokalny, choć także stanowiące o wyjątkowości gminy.

Oznacza to zatem, iż reprezentanci najniższego szczebla zajmujący się problematyką

rozwoju lokalnego posiadają wiedzę na temat bieżących możliwości regionu, jego

potencjału oraz są zaangażowane w promocję możliwości lokalnego środowiska

społeczno - gospodarczego. Choć byli przedstawicielami różnych gmin wyrazili również

wspólne stanowisko wobec przygotowania kadrowego i organizacyjnego Opolszczyzny.

Podkreślając potencjał w tych obszarach zwrócili tym samym uwagę na gotowość

regionu do rozwoju inicjatyw charakteryzujących nowoczesne społeczeństwa.

5. Choć tworzenie sieci klastrowych winno być projekcją inicjatyw oddolnych, to

większość respondentów zwracała uwagę na potrzebę współpracy pomiędzy wszystkim

szczeblami administracji publicznej, włącznie z zaangażowaniem władzy wykonawczej,

czyli rządu, w konkretne inicjatywy. Jest to zatem dowód potwierdzający nie tylko

potrzebę istnienia owej współpracy, ale także pozwalający stwierdzić, iż w problematyce

klastrowej kooperacja różnych szczebli funkcjonujących w Polsce instytucji jest

oczekiwana. Oczywiście wyrażone powyżej stanowisko respondentów jest dominantą

tylko tej kategorii badanych. Oznacza to, iż na przykład sami przedsiębiorcy mogą

wyrażać zdecydowanie odmienne oczekiwania.

239

6. Konkretne działania podejmowane przez instytucje administracji publicznej w

dużej mierze zgodne są z wytyczonymi kierunkami strategicznymi, choć główny akcent

położony jest na wsparcie merytoryczne i kształtowanie świadomości, przy stosunkowo

słabiej rozwiniętych formach pomocy organizacyjnej oraz finansowej.

7. Wydaje się, że problemem podstawowym w tym kontekście staje się swoistego

rodzaju „uzależnienie” pomocy finansowej kierowanej w stronę klastrów od źródeł

unijnych. Brak środków własnych na wspieranie tworzenia i działalności klastrów może

w przyszłości generować problemy związane z prowadzeniem polityki w tym obszarze.

Rekomendacje

1. Administracja publiczna województwa opolskiego jawi się jako kategoria

analityczna mająca ogólną wiedze na temat istoty klastrów/ inicjatyw klastrowych. Choć

zadowalający poziom wiedzy odnosi się do ogólnego zjawiska tworzenia klastrów to

zakres wiedzy na temat funkcjonowania w regionie konkretnych inicjatyw nie jest już

zadowalający. Tym samym warto zwrócić uwagę na potrzebę stworzenia kampanii

informacyjnej adresowanej do osób pracujących w administracji publicznej regionu,

która pozwoliłaby na uzupełnienie oraz aktualizację posiadanej już wiedzy.

2. Jednocześnie kampania ta winna być, ze względu na podmiot, przygotowana

nader merytorycznie. W tym przypadku nie chodzi bowiem o przekazanie ogólnej

wiedzy na temat klastrów (ona już jest), ale o wyposażenie działaczy i pracowników

samorządowych w specjalistyczne już informacje dotyczące klastrów działających w

województwie opolskim albo też tworzonych.

3. Przedstawiciele samorządowej administracji wojewódzkiej eksponowali potrzebę

istnienia formy prawnej organizacyjnej poszczególnych inicjatyw klastrowych przede

wszystkim ze względu na możliwość ubiegania się o środki zewnętrzne, czyli głównie

unijne. Fakt, iż aspekt finansowy był podkreślany przez osoby pracujące na tego typu

szczeblu wskazuje, iż samorząd województwa, mając ograniczone środki finansowe i

jednocześnie dążąc do rozwoju inicjatyw regionalnych czy też lokalnych, stara się

korzystać z rozwiązań zewnętrznych.

4. Respondenci tworząc katalog barier utrudniających tworzenie i rozwój klastrów

w regionie zwracali uwagę na potrzebę wprowadzania bardzo konkretnych rozwiązań.

To przede wszystkim kwestia związana z podnoszeniem poziomu świadomości wśród

przedsiębiorców i Opolan na temat użyteczności inicjatyw klastrowych czy też klastrów.

Skutecznym rozwiązaniem, uwzględniającym współczesny rozwój społeczeństw i

wykorzystywany system komunikacji, jawi się stworzenie portalu o charakterze

regionalnym, którego profil związany byłby z promocją i informowaniem o różnego

rodzajach przedsięwzięciach gospodarczych na Opolszczyźnie. Portal ten mógłby także

posłużyć jako miejsce wymiany dobrych praktyk, doświadczeń oraz jako pas

transmisyjny pomiędzy przedsiębiorstwami a administracją publiczną regionu.

5. Odwołując się do przyszłości klastrowej na terenie województwa opolskiego

znaczna część respondentów zwracała uwagę na potrzebę wykorzystania naturalnych

warunków środowiskowych/ przyrodniczych Opolszczyzny. Chodzi to zarówno o klaster

tworzony wokół rzeki Odry, jak i wykorzystujący walory przyrodnicze - w tym

szczególnie gminy Głuchołazy - klaster zdrowotny/ uzdrowiskowy. W przypadku

240

ostatniej propozycji potencjalnego klastra w województwie warto zaakcentować, iż

może ona zostać uznana jako nader perspektywiczna. Starzenie się społeczeństwa,

znaczne wydłużenie życia osób pozostających na emeryturze, ale jednocześnie coraz

większa potrzeba pozostawania sprawnym zawodowo – wszystko to generuje

zapotrzebowanie na wszelkiego rodzaju usługi mające na celu utrzymanie albo też

przywrócenie sprawności funkcjonowania ludzi. Dodatkowo, biorąc pod uwagę, iż

znaczna cześć Opolan, która w wieku produkcyjnym podejmowała aktywność

zawodową za granicą, będzie chciała czas emerytalny spędzić w kraju. Decyzja ta będzie

projekcją nie tylko kalkulacji ekonomicznej (bowiem w Polsce emerytura wypłacana w

obcej walucie, a szczególnie w euro, jest zdecydowanie wyższa niż przeciętna), ale także

reminiscencji i tęsknoty na domem. Tym samym możliwość zapewnienie osobom

przybywającym na Opolszczyznę ciekawej oferty zdrowotno – uzdrowiskowej jest

interesującą propozycją.

6. W czasach, kiedy coraz większe znaczenie ma ochrona środowiska naturalnego i,

co więcej, samo środowisko naturalne zaczyna być wartością deficytową, szczególnego

znaczenia nabiera transport drogą wodną. W tym kontekście rozwój klastra wodnego

jest przejawem rozwiązań proekologicznych, a tym samym nowoczesnych.

7. Partycypujący w badaniach respondenci, niezależnie od zajmowanego stanowiska

w strukturze administracji, podkreślali dobrą współpracę pomiędzy administracją

samorządową a państwową. Zwracano uwagę na wzajemne wspieranie niektórych

inicjatyw i zaangażowanie personalne osób mających wpływ na procesy decyzyjne.

Uwzględniając powyższe okoliczności może warto zwrócić uwagę na potrzebę nie tylko

kontynuacji występującego już współdziałania, ale intensyfikację kształtujących się

współzależności. Oczywiście wzrost natężenia wzajemnych relacji nie musi kolidować z

obowiązującą w Polsce zasadą subsydiarności. Wręcz przeciwnie, odwołując się to tego

pryncypium, jeżeli szczeble niższego rzędu nie są w stanie realizować określonych

przedsięwzięć samodzielnie mogą być wspierane przez instytucje/ organa wyższych

szczebli. Ponieważ w obecnych warunkach zdecydowana większość samorządów

wskazuje na poważne problemy finansowe i brak możliwości rozwoju inicjatyw

lokalnych, to zaangażowanie struktur centralnych zdecydowanie zyskuje na znaczeniu.

8. Wskazane wydaje się również przygotowanie ramowego katalogu zasad, w

którym zawarte byłyby pryncypia nie tylko usprawniające funkcjonowanie wewnątrz

sieci klastrowych i relacji pomiędzy klastrami a instytucjami publicznymi, ale także

byłby swoistego rodzaju dekalogiem określającym zasady wobec partnerów i klientów

oferty klastrowej.

9. Ponieważ zaufanie wydaje się być fundamentem istnienia klastrów, warto byłoby

również kwestię budowania i utrzymywania zaufania pomiędzy partnerami

współdziałającymi w klastrze uczynić przedmiotem pogłębionych eksploracji i analiz

badawczych.

Nie ulega wątpliwości, że małe i średnie przedsiębiorstwa są symulatorem rozwoju

gospodarki. Procesy koncentracji, fuzje i przejęcia w gospodarce globalnej doprowadziły do

swoistego bipolarnego podziału przedsiębiorstw – potężne koncerny, adresujące swą ofertę do

rynku masowego i małe przedsiębiorstwa, najczęściej obsługujące nisze rynkowe, a nawet

241

tzw. super nisze – czyli niezwykle unikalne, specyficzne wymagania i potrzeby stosunkowo

niewielkich segmentów rynku.

Reguły gry rynkowej, rosnąca konkurencja a przede wszystkim oczekiwania

konsumentów sprawiają, że również w odniesieniu do sektora MŚP nieodzownym jest

przyjęcie niektórych rozwiązań zarezerwowanych do tej pory dla koncernów

ponadnarodowych. Każde kolejne „wchłonięcie” konkurenta przez „tych wielkich” oznacza

najczęściej, redukcje zatrudnienia, realizowaną w myśl działań proefektywnościowych – czyli

obniżenie kosztów. Po co w firmie utrzymywać kilka działów finansowych, marketingu,

spraw personalnych, itp., wystarczy jeden – a i zdecydowanie łatwiej się nim zarządza. W

przypadku małych firm nie da się w nieskończoność obniżać kosztów, chyba, że zastosuje się,

jak już zaznaczano , modele wchodzenia w alianse strategiczne i inne porozumienia. Innymi

słowy zamiast bezwzględnej konkurencji, należy szukać możliwości szeroko rozumianej

współpracy, nawet kosztem utraty pewnej samodzielności.

Kolejny - VII tom – zawiera kolejne raporty z badań prowadzonych w ramach

programu Klastry - badanie warunków funkcjonowania i możliwości rozwoju w

województwie opolskim prowadzonych przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Administracji.

Opracowanie składa się z dwóch części przez dwa zespoły badawcze. Zespół pierwszy

tworzyli Anna Bereś i Teresa Sołdra-Gwiżdż, natomiast drugi Łukasz Mach i Maciej

Madej. Uczestnikami badań byli przedstawiciele sektora B + R i tzw. otoczenia biznesu.

Szczegółowe informacje o doborze i uczestnikach badania zamieszczone są w

poszczególnych raportach. Z uwagi na specyfikę prac – badania fokusowe – rezygnujemy z

przyjętego schematu prezentowania wniosków i rekomendacji, odsyłając czytelników do

niezwykle ciekawych raportów wspomnianych zespołów badawczych.

Jak wynika z raportów badani zwrócili uwagę m.in. na aspekty organizacyjno –

prawne. Uczestnicy badań m.in. potwierdzili wcześniejsze nasze ustalenia, że muszą istnieć

takie regulacje prawne, aby wymiana dóbr, która w ramach klastra się dokonuje przynosiła

każdemu korzyść. Przepisy powinny precyzować sferę własności intelektualnej i wdrożeń.

Powinien istnieć system ubezpieczeń, gdyby inwestycje w nowe technologie wdrażane w

ramach klastra nie powiodły się. Zwracano także uwagę na odpowiedzialność karną w

przypadku dysponowania publicznymi pieniędzmi. Sfera B+R oraz niektóre instytucje

otoczenia biznesu są publiczne. Brak jasnych przepisów, również tych dotyczących aspektów

finansowych zawiązywania się klastra i jego funkcjonowania utrudnia zawiązywanie takich

porozumień.

242

Respondenci zwracali uwagę, że w przypadku tworzenia klastrów ważną rolę powinien

odgrywać samorząd, który budując strategię rozwoju województwa powinien uwzględnić

mapę powstawania klastrów. Rolą sfery B+R jest wprowadzanie nowych technologii i

nowych produktów w obrót rynkowy. Nauka ma głównie zadanie wspomagające. Może

świadczyć usługi dotyczące opracowań prawnych, dostarczać wiedzę o inicjatywach

klastrowych, aby móc na ich przykładzie tworzyć podobne porozumienia w regionie.

Ponadto rolą nauki może być opracowanie pewnych procedur i schematów komunikacyjnych

pomiędzy przedsiębiorstwami i instytucjami tworzącymi klaster. Co ważne, powinny

powstawać instytuty badawcze związane bezpośrednio z gospodarką realizujące tzw. badania

wyprzedzające. Te działające obecnie w regionie nie są w stanie sprostać zapotrzebowaniu.

Również rolę wspomagającą, w ocenie uczestników badań fokusowych mają organizacje

otoczenia biznesu. Ich zadaniem powinno być skupianie przedsiębiorstw, zachęcanie ich do

współpracy i pokazywanie ewentualnych możliwości zysku. Podkreślano także, że oprócz

instytucji samorządowych wspierających biznes oraz działających już izb gospodarczych

powinno się rozwijać organizacje pozarządowe działające na rzecz przedsiębiorców.

Klastry nie będą dobrze funkcjonowały, jeśli w ludziach nie wytworzy się chęć działania

związana z działalnością obywatelską. Jedną z barier rozwoju klastrów, na którą

wskazywano jest to, że w Polsce nie wykształciło się społeczeństwo obywatelskie.

Organizacje pozarządowe wspierające klastry miałyby skupiać ludzi, którzy zaangażują się w

różny sposób w ich rozwój – poprzez promocję, rozwijanie kontaktów lub przekazywanie

informacji o dobrych praktykach. Podstawą tworzenia klastrów jest zaufanie społeczne. W

Polsce jest ono niestety nadal dość niskie. Dlatego tak ważna jest zaangażowanie samorządu.

Obecność samorządu zwiększa kapitał zaufania dla wszystkich podmiotów uczestniczących w

klastrze. Pamiętajmy, że tworząc klaster zachęcamy prywatne firmy, które kierują się

rachunkiem ekonomicznym, do tego żeby zrezygnowały z konkurencji i zaczęły

współdziałać.

W raporcie VIII przedstawione zostały tzw. case study dotyczące: klastra: drzewnego,

energii odnawialnych i chemicznego.

Autorzy: Iwona Święch-Olender, Roland Kulig i Aneta Rzepińska prezentują trzy

indywidualne przykłady zawiązanych inicjatyw klastrowych w województwie opolskim.

Rezultaty przeprowadzonych prac badawczych umożliwiły m.in. zgromadzenie obszernego

materiału źródłowego, który przedstawia proces powstawania i rozwoju klastrów branży

drzewnej, chemicznej oraz energii odnawialnych, z uwzględnieniem szczegółowych

informacji na temat uwarunkowań i okoliczności podejmowania i wdrażania poszczególnych

243

działań. Analizując materiał badawczy, starano się zobrazować indywidualny charakter

poszczególnych inicjatyw klastrowych oraz wykazać wpływ poszczególnych procesów i decyzji

na wyjątkowość zaistniałych powiązań. Ostatecznie jednak, jako efekt finalny przeprowadzonych

analiz, podjęto również próbę sformułowania pewnych uogólnień i wspólnych rekomendacji,

mogących stanowić istotne wsparcie w wypracowaniu skutecznego modelu zawiązywania

współpracy sieciowej.

Raport ilustrują liczne tabele, rysunki i zdjęcia. Każde studium przypadku kończą wnioski i

rekomendację, my pozwolimy sobie przytoczyć tylko uwagi końcowe.

Głównym celem badania było kompleksowe zobrazowanie ścieżki rozwoju trzech

wyodrębnionych inicjatyw klastrowych: Śląskiego Klastra Drzewnego, Ekoenergii

Opolszczyzny oraz Innowacyjnej Chemii. Każdą z nich uznano za odrębny przedmiot

badań i poddano szczegółowej analizie pod kątem okoliczności i sposobów tworzenia

oraz formalizowania klastra, jego potencjału kadrowego, finansowego i

infrastrukturalnego, aktywności rynkowej i efektywności podejmowanych działań,

kształtowania kompetencji czynnika ludzkiego, kwestii przywództwa oraz interakcji

pomiędzy łańcuchami tzw. potrójnej helisy – środowiskiem biznesowym, naukowym

oraz sektorem publicznym. Przeprowadzone badania wykazały, że w istocie każdy z

zawiązanych klastrów, mimo zbliżonych warunków społeczno – gospodarczych,

przestrzennych, kulturowych i politycznych, w których powstawał, stanowi odmienny

przykład realizacji oczekiwań i dążeń związanych z powołaniem i rozwojem inicjatywy

klastrowej. Owo bogactwo odrębności stworzyło możliwość lepszego rozpoznania

skutecznych (lub nieskutecznych) w konkretnym przypadku rozwiązań i alternatyw, z

drugiej zaś strony potwierdziło regułę, że brak jest w obszarze tworzenia klastrów

jednego idealnego sposobu na osiągnięcie satysfakcjonujących rezultatów i że tylko

każdorazowa zindywidualizowana, pogłębiona analiza procesu; Uwzględniając

powyższe uwarunkowania i okoliczności, w ramach prowadzonych analiz podjęto mimo

to próbę sformułowania pewnych ogólnych wniosków i wspólnych rekomendacji,

mogących stanowić istotne wsparcie w wypracowaniu skutecznego modelu

(mechanizmu) zawiązywania współpracy sieciowej. Dzięki zestawieniu zebranych

informacji i zgromadzonych w trakcie wywiadów doświadczeń poszczególnych aktorów

każdej z trzech inicjatyw klastrowych, możliwe stało się sformułowanie kilku istotnych

konkluzji oraz zaobserwowanych prawidłowości.

W oparciu o dane dotyczące klastrów objętych przeprowadzonym badaniem trudno

dopatrzeć się jednego wspólnego modelu inicjowania współpracy. W każdym z

omawianych przypadków główną osią działań zmierzających do zawiązania i

sformalizowania inicjatywy klastrowej był inny typ aktora strategicznego; w inicjatywie

branży drzewnej zacieśnienie kooperacji miało swoje źródło we współpracy stricte

biznesowej, w przypadku klastra chemicznego kluczową rolę odegrała jednostka

powiązana z sektorem B+R (Opolski Park Naukowo – Technologiczny przy Politechnice

Opolskiej), zaś dla rozwoju „Ekoenergii Opolszczyzny” największe znaczenie miała

aktywność organizacji pozarządowej (Fundacja Promocji Innowacji Gospodarczych).

Ten ostatni model w porównaniu z innymi okazał się jednak najmniej efektywny;

instytucja zaangażowana w proces inicjowania i formalnego zawiązywania inicjatywy

klastrowej pozostała wprawdzie neutralna wobec wszystkich trzech środowisk –

biznesu, nauki i administracji, ale w związku z tym była również pozbawiona realnego

244

wpływu na najbliższe otoczenie klastra i nie generowała jak w innych przypadkach

poczucia jego utożsamiania się z podejmowanymi przedsięwzięciami oraz ich efektami

bądź konsekwencjami.

Podejmując próby, który z czynników mógłby w główniej mierze zaważyć na

sukcesie inicjatyw oraz na ich dalszym, ekspansywnym rozwoju, można zauważyć, iż w

zasadzie każdy z badanych klastrów boryka się aktualnie z innym problemem

kluczowym. Dla inicjatywy „Ekoenergia Opolszczyzny” największą barierę rozwojową

stanowi brak zasobów kadrowych i finansowych, które mogłyby zasilić Fundację

Promocji Innowacji Gospodarczych i odciążyć ją od samodzielnego ponoszenia ciężaru

funkcjonowania klastra. Dla „Innowacyjnej Chemii” największą trudnością pozostaje

brak infrastruktury technicznej (siedziba, baza laboratoryjna). Śląski Klaster Drzewny

natomiast od dłuższego czasu zmaga się z problemem zatrudnienia charyzmatycznego

menadżera, który podjąłby się wdrożenia wizji władz spółki oraz przeprowadził

organizację w miarę „bezboleśnie” przez proces pozyskiwania rynku.Bez wątpienia

najdłuższe tradycje oraz najbardziej spektakularne efekty zacieśniania współpracy

charakteryzują klaster branży drzewnej, który osiągnął w zasadzie kolejną fazę rozwoju

– fazę dojrzałości, przeobrażając się w podmiot komercyjny i osiągając pierwsze

imponujące rezultaty (vide - dotacja na projekt wdrażający nowoczesną technologię

termowania drewna). Podłożem sukcesu SKD zdają się być przede wszystkim wzajemne

udane relacje przedsiębiorców, którzy na potrzeby budowania przewagi konkurencyjnej

wypracowywali odpowiednie warunki dla zacieśnionej współpracy sieciowej. Nie bez

znaczenia pozostaje tutaj również postać menadżera instytucji koordynującej

inicjatywę, motywującego zrzeszone podmioty do wszechstronnej aktywności i

pełniącego rolę łącznikabiznesu ze środowiskiem urzędniczym i naukowym -

pozostałymi łańcuchami potrójnej helisy. Zresztą, co charakterystyczne, dla klastra

drzewnego naturalną ścieżką rozwoju i zacieśniania kontaktów była transformacja od

zrzeszeń konsorcjalnych i dalej klastra w klasycznym rozumieniu, poprzez zawiązanie

nieformalnej inicjatywy klastrowej, aż do jej sformalizowania i nadania bardzo

„namacalnej” formuły funkcjonowania (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością). Dla

porównania w przypadku klastra branży chemicznej, wykorzystując powiązania

biznesowe firm i jednostek naukowych skoncentrowanych przestrzennie, podjęto próby

formalnego zawiązania inicjatywy, a dopiero na dalszym etapie - jej faktycznego

rozwoju, natomiast w odniesieniu do klastra energii odnawialnych można zaobserwować

niemal zupełnie odmienne zjawisko, kiedy to w pierwszym etapie procesu konsolidacji

środowiska podmiotów skupionych wokół zagadnień ekoenergetycznych sformalizowana

została inicjatywa, a dopiero w dalszej kolejności skoncentrowano się na budowie

powiązań kooperacyjnych pomiędzy firmami oraz na zaszczepieniu idei współpracy ze

środowiskiem naukowców i urzędników. W tym ostatnim przypadku odczuwalna

pozostaje zarazem słabość tego bardzo istotnego fundamentu, jakim są wzajemne

kontakty firm – członków klastra; nie domaga bowiem czynnik, który w założeniach

powinien stanowić koło zamachowe inicjatywy, bazę, na której budowane są pozostałe

klastrowe relacje.

Omawiane inicjatywy różni również stopień zaawansowania transferu technologii.

Pod tym względem najbardziej imponujące wrażenie wywoływała aktywność

przedsiębiorstw skupionych wokół klastra branży chemicznej, funkcjonujących w

niemal pełnej symbiozie ze środowiskiem naukowym i wykorzystujących sprawdzone

mechanizmy implementacji osiągnięć naukowych do przemysłu. Duży potencjał w tym

względzie, choć zapewne nie do końca wykorzystany, tkwi także we współpracy podjętej

w ramach inicjatywy „Ekoenergia Opolszczyzny”, gdzie specyfika branży oraz silna,

zachodnioeuropejska konkurencja rynkowa zmuszają niejako do odwoływania się do

245

najnowszych rozwiązań technologicznych w dziedzinie „zielonej energii”. Niedosyt

natomiast w kwestii transferu technologii pozostawia działalność omówiona w ramach

studium klastra drzewnego. Wprawdzie stopień zaawansowania tego transferu

determinuje w dużej mierze tradycyjny charakter branży, jednakże mimo to kontakty z

uczelniami wyższymi oraz problem „głodu technologicznego” były raczej rzadko

wywoływane i poza jednym pozytywnym przykładem (wdrożona technologia

termowania drewna) omawiany obszar współpracy nie stanowił silnej strony inicjatywy.

Słabym punktem współpracy w ramach wszystkich trzech omawianych klastrów

pozostają relacje biznesu z samorządem. Mimo wielu starań o poprawność stosunków,

nadal odczuwalny pozostaje urzędniczy dystans, wywołany w głównej mierze brakiem

zrozumienia mechanizmów rządzących sektorem prywatnym, a także mentalna obawa

przed zarzutem defraudacji bądź koneksji. W znacznym stopniu odpowiedzialność za

ten stan rzeczy ponoszą zaszłości historyczne (nieufność względem aparatu

państwowego) oraz niedowład procedur i rozwiązań systemowych, pozostających w

gestii organów wyższego szczebla. Doceniając wielu zaangażowanych, entuzjastycznie

nastawionych względem biznesu urzędników, należy być jednocześnie świadomym

faktu, iż w zderzeniu z publicznym urzędem czy też publiczną uczelnią, przedsiębiorca

zawsze pozostanie na straconej pozycji z racji niedoskonałości systemu. Skuteczną

ścieżką niwelowania istniejących barier wydaje się konsekwentne zbliżanie mentalne

tych środowisk (wymiany stażowe, szkolenia, zajęcia warsztatowe i gry symulacyjne dla

urzędników i naukowców z zakresu prowadzenia firmy, etc.).

Dostrzeżono bowiem, że u źródła najbardziej efektywnych rozwiązań i

mechanizmów zastosowanych w procesie kształtowania i zacieśniania kooperacji

sieciowej leży korzyść – materialna (nowe kontrakty handlowe, zwiększenie obrotów,

sprzedaż patentów, komercjalizacja badań, etc.), bądź niematerialna (poprawa

wizerunku firmy/ instytucji, zwiększenie wskaźnika efektywności szkoleń, wzrost

zaufania społecznego, wzrost popularności polityków, etc.). Inicjatywy wyposażone w

trwały mechanizm osiągania korzyści pozostawały znacznie bardziej skuteczne,

zwłaszcza wówczas, gdy profity osiągane przez środowisko biznesu, nauki i administracji

publicznej pozostawały mniej więcej w zbliżonych proporcjach;

Tom VII uzupełnia studium przypadku dotyczące możliwości funkcjonowania i

rozwoju klastra rekreacyjno-ruchowego w województwie opolskim. W założeniach projektu,

chodziło nie tylko bowiem o analizę sytuacji ex post, ale również przygotowaniu materiałów

prognostycznych. – zob. tom IX i X.

Utworzenie klastra rekreacyjno-ruchowego może przynieść szereg korzyści.

Przykładowo: wzrost innowacyjności i wynikające z niego poszerzenie oferty produktowej i

liczby klientów, a tym samym zwiększenie zatrudnienia, obrotów i zysków. Zdaniem autorów

opracowania - Bogusławy Skulskiej, Marcina Haberli, Aleksandry Kuźmińskiej-Haberli,

Anny Jankowiak, Artura Kotlińskiego i Jarosława Sawickiego – można się spodziewać

poprawy efektywności w obszarze działań promocyjnych oraz redukcji ryzyka i usprawnienia

działalności operacyjnej dzięki wiedzy zdobytej od kooperantów. Wpłynąć to może na

poprawę sytuacji gospodarczej regionu. Poprawa atrakcyjności oznacza wzrost liczby

turystów, a to z kolei przekłada się na większe wpływy z tytułu podatków pobieranych

246

zarówno bezpośrednio od turystów (taksa turystyczna), jak i przedsiębiorstw (nie tylko

turystycznych, ale np. handlowych). Wzrost zatrudnienia w firmach, związany obsługą

rosnącego ruchu turystycznego oznacza zmniejszenie bezrobocia w regionie. Opracowanie

zespołu z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu liczy ponad 100 stron i zasługuje na

szczególną uwagę m.in. ze względu na zastosowane metody badawcze: desk research,

badania IDI i FGI oraz badania ankietowe ( CATI) – szerzej o metodologii badań piszą

autorzy w swoim raporcie. Nie sposób przytoczyć wszystkich ważnych uwag, jakie formułują

wrocławscy badacze – każda z zastosowanych metod pozwala na sformułowanie

odpowiednich wniosków i rekomendacji. Stąd przytaczamy tylko kilka co ważniejszych

uwag. Jak wynika z przeprowadzonych badań,

większość przedsiębiorstw jako największe bariery rozwoju firmy postrzega wysokie podatki,

brak kapitału oraz silną konkurencję i trudności w dostępie do tanich kredytów, gwarancji

oraz poręczeń. Część z tych ograniczeń wpływających na funkcjonowanie biznesu pozwala

zniwelować przynależność do klastra. Niestety badani właściciele przedsiębiorstw mają niską

świadomość i wiedzę na temat klastrów oraz korzyści z nich płynących. Dlatego podstawą

powinna być większa forma promocji tej działalności oraz wspieranie działań służących

powstaniu klastra. Potwierdza to też fakt, że tylko co czwarte badane przez nas

przedsiębiorstwo słyszało o klastrach, a dla pozostałych 75 proc. firm jest to temat kompletnie

nieznany. Ponad 40 proc. respondentów jest zainteresowana tworzeniem wspólnego klastra

rekreacyjno-ruchowego. Co ważne, aż 81 proc. firm twierdzi, że istnieje możliwość i potrzeba

utworzenia

w województwie opolskim klastra rekreacyjno-ruchowego. Klaster ten powinien dawać

przede wszystkim możliwość zwiększania wyników ekonomicznych. W drugiej kolejności

istotną kwestią dla biznesu jest zmniejszenie kosztów. Po trzecie kluczowa dla firm jest

możliwość poprawy pozycji rynkowej, którą mogłyby osiągnąć działając w klastrze. Wśród

respondentów nie było jednomyślności, gdzie powinien zostać utworzony taki klaster.

Wskazywano m.in. na Opole, Krapkowice, Brzeg, Paczków, Kluczbork oraz bardziej ogólnie

na te obszary Opolszczyzny, na których jest rozwinięta baza noclegowa.

Ostatni, nie licząc obecnego tomu – raport dotyczył, jakże istotnych kwestii związanych z

projekcją inicjatyw klastrowych. Raport przygotowany został przez zespół w składzie:

Mirosława Szewczyk, Agnieszka Tłuczak, Bogdan Ruszczak.

Opracowanie liczy blisko 200 stron i składa się z dziewięciu rozdziałów. Atrakcyjność i

rzetelność rozważań zwiększa 71 tabel, liczne wykresy i rysunki, a także załączniki.

Wnioski i rekomendacje autorów są następujące:

247

1. Analiza potencjału klastrów w województwie opolskim wskazuje na szerokie

możliwości ich rozwoju. Według ekspertów, do czynników mających największe

znaczenie dla rozwoju klastrów w województwie opolskim zaliczyć można m.in.

istniejący potencjał branż województwa opolskiego (drzewnej, chemicznej,

turystycznej, IT, budowlanej, rolno-spożywczej). Klastry mogą powstawać w

sposób oddolny, gdy na danym terenie określona branża jest odpowiednio licznie

reprezentowana. Z drugiej jednak strony, według ekspertów, w procesie

kształtowania struktury klastra pomocne mogą być: identyfikacja potencjalnych

klastrów, kształtowanie infrastruktury technicznej na potrzeby klastrów oraz

wskazanie przykładów dobrych praktyk.

2. Klastry powstają w wyniku działań konkretnych ludzi i organizacji. Wśród

barier, wymienionych przez ekspertów w pytaniu otwartym w pierwszej rundzie

badania, pojawiła się odpowiedź „niedostatek kompetentnych menadżerów

posiadających umiejętności i kwalifikacje w zarządzaniu klastrami”. Jest to

czynnik trudno mierzalny, ale nie ulega wątpliwości, że często od umiejętności,

kwalifikacji, charyzmy liderów zależy powodzenie rozwoju inicjatyw

klastrowych. Wzmacnianie roli liderów klastra może następować poprzez

spotkania liderów, uczestnictwo w szkoleniach, budowanie kompetencji

przywódczych (miękkich).

3. Czynnikami zagrażającymi rozwojowi klastrów w województwie opolskim są nie

tylko te wymienione przez ekspertów jako najistotniejsze (brak praktycznej

współpracy nauka - gospodarka w zakresie wdrożeń, brak przekonania, zaufania

przedsiębiorców do przystępowania do inicjatyw klastrowych/klastrów, brak

świadomości w zakresie inicjatyw klastrowych/klastrów), ale także upływający

czas. Brak szybkiego, realnego, zakrojonego na odpowiednią skalę wsparcia

może prowadzić do spadku zainteresowania tworzeniem klastrów. W procesie

badawczym eksperci odnieśli się nie tylko do barier ogólnych, ale również do tych

charakterystycznych dla województwa opolskiego. Zespół ekspercki za najmniej

znaczące bariery w rozwoju inicjatyw klastrowych w województwie opolskim

uznał: silną pozycję regionów sąsiadujących z Opolszczyzną, rosnącą

konkurencyjność towarów azjatyckich (szczególnie w sektorach tradycyjnych),

dezintegrację i silne zróżnicowanie przestrzenne pod względem poziomu rozwoju

społeczno-gospodarczego, wielkość województwa. Bariery ogólne, które zdaniem

ekspertów mają większe znaczenie dla rozwoju klastrów w województwie

opolskim, trudno będzie niwelować na szczeblu regionalnym. Duże znaczenie ma

zarówno kompleksowa strategia wsparcia klastrów na poziomie krajowym, jak

i stworzenie spójnych zasad wspierania klastrów w województwie opolskim

(powiązanych ze strategią wspierania klastrów określoną na poziomie

krajowym).

4. Pozytywny wpływ klastrów na gospodarkę województwa opolskiego jest

niepodważalny. Zdaniem ekspertów, klastry nie tylko wpływają na umocnienie

pozycji firmy w danej branży, ale również na zwiększenie specjalizacji MŚP,

tworzenie nowych miejsc pracy, zawodów, kwalifikacji, zwiększenie wzrostu

gospodarczego województwa oraz poprawę wykorzystanie walorów gospodarczo-

społecznych, jakimi dysponuje województwo.

5. W ramach badania dokonana została projekcja tendencji rozwojowych klastrów

w województwie opolskim. Eksperci przewidują, że liczba klastrów wzrośnie:

248

o 18% w 2015 r., o 25% w 2020 r. (w porównaniu do 2010 r.), a następnie nastąpi

wyhamowanie tendencji wzrostowej (w 2025 r. przewidywany jest wzrost o 24%

w porównaniu do 2010 r.).

6. W badaniu delfickim eksperci podkreślili różnorodność potencjalnych klastrów

w województwie opolskim, wyróżniając z jednej strony inicjatywy węższe (takie,

które skupiają podmioty z jednej branży, np. przemysłu spożywczego), z drugiej

strony przedstawiając im klastry skupiające podmioty z kilku branż (np.

rolnictwo, rolnictwo ekologiczne; przemysł spożywczy; handel; produkty

regionalne; turystyka; zakwaterowanie, gastronomia; doradztwo, konsulting).

Stanowi to czynnik, który uzasadnia zainteresowanie władz regionalnych

wspieraniem inicjatyw klastrowych oraz ułatwia formułowanie polityki rozwoju

klastrów w województwie opolskim. Obecnie kluczowego znaczenia nabiera

uruchomienie konkretnych działań wspierających rozwój klastrów, w odpowiedzi

na potrzeby (z uwzględnieniem specyfiki i stadium rozwojowego). Jako branże,

w których najbardziej prawdopodobne jest powstanie i przetrwanie klastrów,

eksperci wskazali: rolnictwo (w tym ekologiczne), przemysł spożywczy, przemysł

chemiczny, branżę drzewną, wytwarzanie energii (w tym ze źródeł odnawialnych)

oraz turystykę, zakwaterowanie i gastronomię.

7. Klastry powstają i rozwijają się (lub nie) w wyniku działań konkretnych ludzi

i organizacji. Szereg czynników wpływa na ich powodzenie (lub niepowodzenie)

wspomagając, bądź ograniczając ich rozwój. Brak realnego wsparcia może

prowadzić do niepowodzenia przedsięwzięcia, jak to miało miejsce w przypadku

klastra rzemieślniczego238

. Jednakże, biorąc pod uwagę wielowymiarowość

procesów wpływających na rozwój inicjatyw klastrowych/klastrów, w świetle

wyników badania delfickiego, podjęto próbę określenia perspektyw rozwoju

wybranych inicjatyw klastrowych/klastrów na Opolszczyźnie, w perspektywie do

2025 r. (por. tabela 1).

Tabela 1

Ocena perspektyw rozwoju inicjatyw klastrowych/klastrów w województwie,

opolskim w perspektywie do 2025 r. (z – złe, db – dobre, bdb – bardzo dobre).

Wyszczególnienie 2015 r. 2020 r. 2025 r.

Wielobranżowy Klaster Rzemieślniczy

– „Opolski E-Rzemieślnik”

- - -

Inicjatywa klastrowa branży drzewnej bdb bdb db

238

„Z perspektywy czasu oceniając obiektywnie proces powstawania i rozwoju Wielobranżowego Klastra

Rzemieślniczego należy stwierdzić, że jest to klasyczny przykład inicjatywy projektowej posadowionej

w ramach czasowych i finansowych ograniczonych okresem realizacji oraz budżetem związanego z nią projektu.

Mimo podjętych po zakończeniu projektu „Opolski E-Rzemieślnik” prób utrzymania inicjatywy „przy życiu”

i nadaniu jej nowego, bardziej „ubranżowionego”, charakteru przedsięwzięcie to nie powiodło się. Jednakże

część zaangażowanych w ponadbranżową inicjatyw klastrową firm przystąpiła do Śląskiego Klastra Drzewnego

(...)”. Por. E. Karaś, Badanie stanu wiedzy na temat klastrów i inicjatyw klastrowych. Desk research, (w:)

Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim, red. W. Duczmal, W. Potwora, Wyższa Szkoła

Zarządzania i Administracji w Opolu, Opole 2010, s. 40, http://klastry.wszia.opole.pl/Klastry_E_Karas.pdf

249

– Śląski Klaster Drzewny

Inicjatywa klastrowa w obszarze turystyki

– „Kraina Mlekiem i M iodem Płynąca” bdb bdb db

Inicjatywa klastrowa w obszarze przemysłu chemicznego

– „Innowacyjna Chemia” bdb bdb db

Inicjatywa klastrowa w obszarze energii odnawialnych

– „Ekoenergia Opolszczyzny” bdb bdb db

Opolski Klaster Przetwórstwa Spożywczego

„Zielona Dolina” db bdb bdb

Inicjatywa klastrowa w obszarze budownictwa

energooszczędnego – Klaster „Termomax”

db db db

Opolski Klaster Informatyczny – OPIN FO db db db

Klaster podmiotów z branży szkoleniowej i doradczej

– „Konsorcjum Człowiek”

db db db

Opolski Klaster Medyczny db db db

Klaster rekreacyjno-ruchowy db z z

8. Liczne przykłady pokazują podobny przebieg inicjatyw klastrowych: szybkie

podpisanie porozumienia, kilka spotkań i stagnacja spowodowana brakiem

możliwości sfinansowania aktywności. Stąd też kluczowego znaczenia nabiera

szybkie uruchamianie działań wspierających, choćby w ograniczonej skali,

jednak z zaznaczeniem planowanych, dalszych działań. Według ekspertów

głównymi źródłami finansowania klastrów w województwie opolskim będą

w latach 2015-2025 środki własne oraz środki z funduszy europejskich (łącznie

ponad 60%). Eksperci przewidują, że udział środków z funduszy europejskich

w latach 2015-2025 zmniejszy się zdecydowanie (spadek z 40% w 2015 r. do 15%

w 2025 r.) na korzyść środków własnych (wzrost z 23% w 2015 r. do 41% w 2025

r.). Udział środków lokalnych i centralnych, w opinii Ekspertów utrzyma się

w latach 2015-2025 na podobnym poziomie (i stanowić będzie łącznie około 35%).

9. Analizując odpowiedzi ekspertów pod kątem uzyskanego konsensusu można

stwierdzić, że w kluczowych aspektach uzyskali oni dużą zgodność, która

mierzona była miernikiem Cns (za satysfakcjonujący poziom zgodności uznano

wartości Cns≥0,75). Pomiędzy przeprowadzonymi dwoma rundami badań

zgodność ekspertów w zakresie wszystkich analizowanych pytań wzrosła średnio

o 0,2. Można jednoznacznie stwierdzić, że na podstawie wartości Cns,

wyznaczonych na podstawie odpowiedzi ekspertów, województwo opolskie

dysponuje dobrymi warunkami gospodarczymi, które sprzyjają powstawaniu i

rozwojowi inicjatyw klastrowych. Wydaje się pewnym, w opinii ekspertów, że dla

województwa opolskiego istnieje więcej czynników sprzyjających niż

ograniczających rozwój klastrów. Spośród wszystkich branż, w jakich mogłyby

powstać klastry eksperci zgodnie uznali, że duże szanse na powstanie i

250

przetrwanie mają przedsiębiorstwa działające w ramach klastrów: spożywczego,

rolnictwa ekologicznego oraz chemicznego.

Nie podejmujemy próby sformułowania ogólnych wniosków i rekomendacji płynących z

całości badań realizowanych w ramach projektu. Każdy niemal raport posiada unikalne i

oryginalne wartości aplikacyjne. Przyjęta przez nas koncepcja prezentacji głównych konkluzji

i tak w odniesieniu do kilku opracowań nieco ograniczyła ich walory poznawcze. Studiując

poszczególne tomy pojawia się oczywiście owa specyficzna wartość dodana badań

naukowych. Zaliczyć do niej można:

uporządkowanie literatury przedmiotu i kompleksowy dyskurs terminologiczny –

wato byłoby przygotować specjalne opracowanie, które miałoby charakter

leksykonu na temat terminologii związanej z klastrami;

interesująca, nie tylko dla naukowców, byłaby próba opracowania bibliografii

wykorzystanej w projekcie – autorzy korzystali z tzw. najnowszej (światowej)

literatury przedmiotu;

niewątpliwym walorem całego projektu jest bogactwo wykorzystanych metod

badawczych – co warte podkreślenia, każda wykorzystana metoda jest

szczegółowo opisana;

naszym zdaniem badania należałoby powtarzać w cyklach kilkuletnich, dzięki

temu można byłoby uchwycić pewne trendy rozwojowe lub degresywne;

251

Joanna Żurawska

Opolskie Centrum Badań Regionalnych przy Wyższej Szkole Zarządzania i

Administracji w Opolu

Projekt „Klastry – badania warunków funkcjonowania i możliwości rozwoju w

województwie opolskim”. Rezultaty i osiągnięcia.

Przestrzenna koncentracja przedsiębiorstw połączonych ze sobą siatką rozmaitych

zależności, więzi kooperacyjnych i konkurencyjnych, skupionych wokół uniwersytetów i

współdziałających z nimi oraz innymi instytucjami, w tym z władzami różnych szczebli ma

wiele określeń. Coraz powszechniejsze staje się obecnie określanie tego zjawiska nazwami

„klaster” i „klastering”. Klastry – ujmując rzecz najogólniej – to porozumienia

przedsiębiorców, ośrodków naukowych i badawczych oraz innych instytucji, np. o

charakterze wspomagającym, działających z reguły w powiązanych ze sobą sektorach, które

współpracują gospodarczo, dzielą się wiedzą, technologią, umiejętnościami i infrastrukturą.

Powiązania podmiotów mogą przyjmować różne formy, np. „[…] pionowych sieci

spotykanych w sprzedaży, poziomych wykorzystujących podobne technologie czy sieci

społecznych” 239

. Każdy klaster jest w praktyce inny, chociaż wszystkie posiadają pewne

wspólne cechy, decydujące o ich rozwoju, jak: partnerstwo w sieci, innowacyjne technologie,

kapitał ludzki, infrastruktura, obecność firm wiodących czy dostęp do źródeł finansowania.

Biorąc pod uwagę definicję klastra jako powiązanych firm i instytucji, co przyczynia się do

wartości dodanej, bardziej niż suma pojedynczych przedsiębiorstw, można wskazać na

następujące zalety dające możliwość większej efektywności działania, jak: geograficzna

bliskość dostawców i odbiorców, oszczędności w transporcie, przepływ siły roboczej oraz

większa presja na innowacyjność firm w wyniku współpracy ze sferą B+R, szybszego

przepływu wiedzy i informacji, udogodnień w zakresie możliwości uzyskania dofinansowania

działalności ze środków publicznych240

.

Podmioty tworzące klaster poprzez współpracę i kooperację mają też większą szansę

zaistnienia na rynku ze swoimi produktami lub usługami, podnosząc konkurencyjność nie

tylko własną, ale także obszarów, na terenie których prowadzą swoją działalność. Stąd

239

R. Ż u b e r, Zarządzanie rozwojem przedsiębiorstwa. Teoria i praktyka, Difin, Warszawa 2008, s. 97. 240

B. M i k o ł a j c z y k, A. K u r c z e w s k a, Rola klastrów w podnoszeniu konkurencyjności i

innowacyjności przedsiębiorstw. Przykład klastrów japońskich [w:] Innowacyjność w Polsce w ujęciu

regionalnym: nowe teorie, rola funduszy unijnych i klastrów, red. S. Pangsy-Kania, K. Piech, Instytut Wiedzy i

Innowacji, Warszawa 2008, s. 286.

252

realizacja polityki promującej i implementującej ideę klastrów stała się istotnym elementem

rozwoju tak w wymiarze lokalnym i regionalnym, jak i europejskim oraz światowym.

Nieprzypadkowo zatem głównym celem projektu „Klastry – badania warunków

funkcjonowania i możliwości rozwoju w województwie opolskim”, który zrealizowało

Opolskie Centrum Badań Regionalnych przy Wyższej Szkole Zarządzania i Administracji w

Opolu z dofinansowaniem Unii Europejskiej, było, zgodnie z założeniami Poddziałania 8.1.2

w Programie Operacyjnym Kapitał Ludzki 2007–2013, wsparcie procesów adaptacyjnych i

modernizacyjnych w regionie241

.

Projekt był przedsięwzięciem badawczym. Celem badań było poznanie i ocena

warunków do rozwoju klastrów i inicjatyw klastrowych poprzez: inwentaryzację substancji

przemysłowej i zaplecza usług w Opolskie; analizę sytuacji w obu sektorach wraz z

mapowaniem (tj.: zilustrowaniem koncentracji działalności gospodarczej w przestrzeni);

zebranie opinii najważniejszych podmiotów, istotnych z punktu widzenia tworzenia klastrów i

inicjatyw klastrowych, rekrutujących się z sektora otoczenia biznesu, przedsiębiorstw, sfery

B+R, a także instytucji publicznych na temat warunków i możliwości powstawania klastrów

przegląd uwarunkowań rozwojowych w postaci case study trzech klastrów; funkcjonujących

w województwie, tj. drzewnego, chemicznego i odnawialnych źródeł energii. Wypełniając te

rozległe i głębokie założenia konkretnymi badaniami i opracowanymi wnioskami, uzyskano

praktyczne wskazówki i rekomendacje do wykorzystania, by kolejne tego typu inicjatywy

mogły powstać. Dodatkowo wykonano prognozę rozwoju klastrów i inicjatyw klastrowych w

województwie opolskim z wykorzystaniem metody delfickiej i nowoczesnego narzędzia w

postaci CAWI.

Każdy proces badawczy, choć zależy to od rodzaju i specyfiki badania, składa się z

następujących po sobie etapów, do których należą m.in.: sformułowanie problemu (wybór

tematu badania, weryfikacja istniejącego stanu wiedzy oraz konceptualizacja); eksplikacja

problematyki badawczej (określenie przedmiotu badania, postawienie pytań szczegółowych

oraz określenie celu i zakresu wniosków); operacjonalizacja pojęć i dobór wskaźników, w

ramach której wybiera się także badaną zbiorowość oraz metody badawczej i techniki, bazę

źródłową oraz sposób analizy wyników; ponadto: budowa narzędzi badawczych, dobór

próby, realizacja badań pilotażowych, jeśli są potrzebne, a następnie badań właściwych (np. w

terenie), weryfikacja zebranego materiału i grupowanie danych, analiza materiału

empirycznego, testowanie hipotez i uogólnianie wyników badań, w końcu sporządzenie

241

Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007–2013. Narodowa Strategia

Spójności, Warszawa 2007.

253

raportu i popularyzacja wyników badań. W zależności od problematyki badania, zastosowanej

metody i technik, a także doboru próby niektóre czynności wśród wymienionych etapów nie

zawsze są wykonywane, np. zwiad badawczy czy badania pilotażowe242

.

Prawie nigdy nie stosuje się jednej metody, lecz w jednym badaniu stosuje się ich

kilka. Dane pochodzą zazwyczaj z wielu źródeł i wzajemnie się uzupełniają. Zabieg ten

nazywa się triangulacją i stosowany jest w celu zapewnienia rzetelności uzyskanych danych,

zebrania jak najpełniejszego materiału badawczego oraz formułowania poprawnych

wniosków. Triangulacja może być rozumiana jako zwielokrotnienie:

– metod i technik badawczych;

– źródeł informacji;

– typów danych;

– technik analitycznych;

– teorii wyjaśniających;

– liczby osób realizujących badania243

.

Metodą nazywamy podstawowe sposoby myślenia czy rozumowania, sposoby

stawiania problemów w poszczególnych dyscyplinach naukowych, sposoby gromadzenia czy

sporządzania materiału naukowego, sposoby jego analizy i drogi interpretacji otrzymanych

wyników244

. Technika badawcza to szczegółowy sposób wykonywania danego rodzaju zadań

badawczych, to sposób gromadzenia materiałów. Narzędzia są ściśle związane ze sposobem

zbierania informacji i danych, na podstawie tych których weryfikuje się hipotezy robocze i

operacyjne oraz problem badawczy245

. Przedmiotem badania są cechy. Różnica między

cechami ilościowymi i jakościowymi w badaniach jest umowna i nieostra. W pierwszym

przypadku miarą cechy są: wielkość, stopień, ilość; w drugim: sposób, typ, rodzaj. Cechy

jakościowe można także wyrazić liczbowo246

. Określenia „ilość” i „jakość” w ostatecznym

rozrachunku sugerują zasadność absolutnie rozumianego, dychotomicznego podziału cech na

mierzalne i niemierzalne”247

. Różnica między badaniami wykorzystującymi metody ilościowe

a badaniami realizowanymi metodami jakościowymi dotyczy różnych obszarów badania,

242

Opracowano na podstawie: S. N o w a k, Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2007; J. S z t u m s k i, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 2005. 243

M. J a s i ń s k i, M. K o w a l s k i, Fałszywa sprzeczność: metodologia jakościowa czy ilościowa? [w:]

Ewaluacja ex-post. Teoria i praktyka badawcza. Red. A. Haber, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,

Warszawa 2007, s. 101. 244

R.A. o d g ó r e c k i, Metodologia badań socjologicznych. Kompendium wiedzy socjologicznej dla studentów,

Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz–Olsztyn 2007, s. 63. 245

Ibidem., s. 190. 246

R. M a y n t z, K. H o l m, P. H u b n e r, Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, Państwowe

Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985, s. 16–17. 247

J. S z t u m s k i, Wstęp do metod i technik..., op.cit., s. 231–232.

254

poczynając od wykorzystywanych narzędzi badawczych, a kończąc na sposobie interpretacji i

wyciągania wniosków na podstawie wyników. U podstaw badań jakościowych leży

odpowiedź na pytania: „jak? ” i „dlaczego?”, a badań ilościowych – „ile?”. Badania

jakościowe wiążą się z intersubiektywnym podejściem do procesu badawczego i stawiają

przed badaczami problemy w szerszym kontekście, tj. dotarcia do istoty, do uzyskania

bezpośredniego doświadczenia tego, co dane; ilościowe zaś są obiektywne i do ich realizacji

wykorzystuje się wystandaryzowane narzędzia poddawane weryfikacji statystycznej248

. W

badaniach w projekcie zastosowano oba podejścia do analizy badanych zjawisk, tj. podejście

ilościowe i jakościowe.

W ramach projektu „Klastry – badania warunków funkcjonowania i możliwości

rozwoju w województwie opolskim” przeprowadzono następujące badania:

1. Inwentaryzacja dotychczasowego stanu wiedzy na temat klastrów i inicjatyw klastrowych

w województwie opolskim wraz z komentarzem i oceną. Desk research.

2. Analiza statystyczna substancji przemysłowej i zaplecza usług w województwie opolskim

wraz z mapowaniem.

3. Uwarunkowania i możliwości rozwoju klastrów w województwie opolskim. Ocena

ekspercka.

4. Bilans strategiczny regionu w zakresie warunków i możliwości rozwoju klastrów. SWOT.

5. Badania sondażowe w sektorze przedsiębiorstw na temat warunków i możliwości rozwoju

klastrów w województwie opolskim.

6. Sektor instytucji publicznych a rozwój klastrów w województwie opolskim. Badania IDI.

7. Sektor B+R i otoczenia biznesu, a rozwój klastrów województwie opolskim. Badania FGI.

8. Case study. Klaster drzewny. Klaster energii odnawialnych. Klaster chemiczny w

województwie opolskim. Możliwości funkcjonowania i rozwoju klastra rekreacyjno-

ruchowego w województwie opolskim.

9. Projekcja rozwoju inicjatyw klastrowych w województwie opolskim. Badania CAWI.

10. Klastry – badania warunków funkcjonowania i możliwości rozwoju w województwie

opolskim. Benchmarking i podsumowanie. Raport końcowy.

Realizacja badań umożliwiła kompleksową eksplorację warunków i możliwości

rozwoju klastrów i inicjatyw klastrowych w Opolskiem. Przeprowadzono 11 niezależnych

badań, których efektem jest publikacja obejmująca dziesięć tomów, w tym osiem wydanych

pod wspólną redakcją naukową Wojciecha Duczmala i Witolda Potwory, jeden pod redakcją

248

A.M. N i k o d e m s k a - W o ł o w i k, Jakościowe badania marketingowe, Polskie Wydawnictwo

Ekonomiczne, Warszawa 1999, s. 28–30.

255

naukową Tadeusza Pokusy oraz jeden pod wspólną redakcją naukową Tadeusza Pokusy i

Joanny Żurawskiej. Recenzentami poszczególnych tomów byli: prof. dr hab. Marian

Duczmal, dr Zenona M. Nowak, dr Jadwiga Ratajczak i dr Marek Janicki z Wyższej Szkoły

Zarządzania i Administracji w Opolu, prof. dr hab. Zbigniew Mikołajewicz, prof. dr hab.

Viktor Vlasenko, dr hab. Robert Geisler, dr Elżbieta Nieroba i dr Borys Cymbrowski z

Uniwersytetu Opolskiego, dr hab. Wiesław Drobek z PIN – Instytutu Śląskiego w Opolu, dr

hab. Barbara Kaszowska z Politechniki Opolskiej, dr inż. Jakub Rybnik z Uniwersytetu

Ekonomicznego w Katowicach oraz dr Zbigniew Przygrodzki z Uniwersytetu Łódzkiego.

Inwentaryzacja przeprowadzona w 1. badaniu to nic innego jak przegląd stanu wiedzy

i ustaleń badawczych, jakie dotychczas poczyniono na temat klastrów i inicjatyw klastrowych

w województwie opolskim. Wiadomo, że co najmniej kilka instytucji, w tym m.in. Polska

Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości249

, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową w

Gdańsku250

, czy Politechnika Opolska251

dokonano w regionie eksploracji w omawianym

obszarze. Badanie wykonano z wykorzystaniem Desk Research (analizy danych zastanych),

co polegało na wykorzystaniu danych już istniejących, dostępnych w dokumentach,

sprawozdaniach, literaturze, archiwach, które mogą być w razie potrzeby poszerzone o dane

wtórne. Inwentaryzacji dokonywały dwa niezależne zespoły badawcze, z uwzględnieniem

piśmiennictwa krajowego i międzynarodowego. Efektem jest publikacja pt. Klastry i

inicjatywy klastrowe w województwie opolskim, tom 1, którego autorką pierwszej części jest

Elżbieta Karaś z Politechniki Opolskiej, a drugiej zespół pod kierownictwem Marii Buckiej

(Justyna Socińska z Uniwersytetu Opolskiego i Józef Kaczmarek z Wyższej Szkoły

Zarządzania i Administracji w Opolu).

Przedmiotem 2. było przygotowanie analiz statystycznych. W analizie statystycznej

odnotowywane są zasoby i strumienie zjawisk. Określenie „zasób” odnosi się do danych

rejestrowanych/badanych według stanu na wybrany czas. W ten sposób rejestrowane są np.

rozmiary zbiorowości pracującej, zatrudnionych, bezrobotnych i biernych zawodowo.

Określenie „strumieo” odnosi się do zbiorowości, której wielkośd w okresie sprawozdawczym

(miesiącu, kwartale, roku) tworzą sumy obserwacji z poszczególnych dni. Charakter

strumienia ma na przykład liczba osób przyjętych do pracy w ciągu roku i liczba osób

249

Benchmarking klastrów w Polsce – 2010. Raport z badania, Państwowa Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa 2010. 250

Np. S. S z u l t k a, Klastry – innowacyjne wyzwanie dla Polski, IBnGR, Gdańsk 2004. 251

Perspektywy rozwoju klastrów na Opolszczyźnie, Politechnika Opolska, Akademicki Inkubator

Przedsiębiorczości , Opole 2007.

256

zwolnionych252. Analiza danych statystycznych możliwa jest na wielu poziomach.

Wykorzystuje się je do przygotowania krótkich, syntetycznych opracowao wzbogaconych

ilustracjami graficznymi. Mają one charakter prostych informacji, opracowao sygnalnych i

publikowane są najczęściej w postaci komunikatów czy bilansów. Analiza pozwala

zastosowad dłuższe ciągi danych i pokazad zależności pomiędzy zmiennymi. Jest ona

zasadniczym etapem badania statystycznego. Przy pomocy odpowiednich charakterystyk

liczbowych, zwanych parametrami, opisuje się w sposób precyzyjny właściwości badanej

zbiorowości rozpatrywanej z punktu widzenia badanych cech zmiennych. Analiza struktury

bada prawidłowości charakteryzujące budowę wewnętrzną; analiza współzależności ocenia

związki miedzy zjawiskami i cechami; analiza zmian w czasie charakteryzuje prawidłowości w

rozwoju badanych zjawisk253. Natomiast diagnoza jest próbą pokazania i zanalizowania

łaocuchów przyczynowo-skutkowych zachodzących zdarzeo. Ze wszystkich poziomów

analizy ta ostatnia w sposób najbardziej pełny opisuje i wykorzystuje różnego typu dane.

Analiza statystyczna, jaką przygotowano w 2. badaniu, umożliwiła identyfikację, na

podstawie bazy REGON, firm prowadzących działalność na terenie województwa opolskiego

w dwóch sektorach gospodarki, tj. w przemyśle i usługach, oraz obejmowała kompleksową

charakterystykę tej działalności z uwzględnieniem takich cech, jak: liczba podmiotów, w tym

MŚP, liczba zatrudnionych, wielkość produkcji, wysokość wynagrodzeń, wyniki finansowe i

poziom inwestycji w roku 2010. Dokonano analizy działalności w sektorach w dwóch

wariantach jej zastosowania, tj. analizy struktury oraz zmian w czasie (lata 2000–2010,

2000=100%), a także efektywności (WDB), w przekroju województw oraz na tle średniej

krajowej i innych sektorów w regionie. Dodatkowym elementem i niekwestionowanym

walorem badania jest prezentacja koncentracji działalności gospodarczej w przestrzeni

regionu na poziomie miejscowości według sekcji/działów PKD w postaci map. Badania

zrealizował jeden zespół badawczy pod kierownictwem Kazimierza Szczygielskiego z

Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu (Olaf Gwiżdż z PIN – Instytutu

Śląskiego w Opolu i Grzegorz Sikora). Efektem pracy zespołu jest raport opublikowany w 2

tomie pt. Analiza przestrzenna struktury gospodarki w wojewodowie opolskim. Tendencje

zmian oraz liczba i rozmieszczenie podmiotów sektora przemysłu i usług jako pole obserwacji

procesu powstawania klastrów.

252

W. M a k a ć, Statystyczne metody analizy bezrobocia, Krajowy Urząd Pracy, Warszawa 1996. 253

Ibidem, s. 20.

257

W 3. badaniu przeprowadzono pięć niezależnych ekspertyz. Ocenie eksperckiej

poddano uwarunkowania i możliwości powstawania klastrów i inicjatyw klastrowych w

aspektach: prawno-instytucjonalnym, finansowym, zasobów ludzkich, technologicznym

(innowacje) oraz przestrzennym. W zespole eksperckim znaleźli się: prof. dr hab. Krystian

Heffner, dr Brygida Klemens, dr Marzena Szewczuk-Stępień, mgr Piotr Bębenek i mgr

Urszula Romaniuk z Politechniki Opolskiej oraz prof. dr hab. Janusz Słodczyk, dr Edyta

Szafranek i dr Przemysław Malinowski z Uniwersytetu Opolskiego. Efektem pracy zespołu

jest 3. tom z serii „Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie opolskim” zatytułowany

Uwarunkowania i możliwości rozwoju klastrów i inicjatyw klastrowych w województwie

opolskim. Ocena ekspercka.

Bilans strategiczny regionu w aspekcie rozwoju klastrów przeprowadzony z

wykorzystaniem analizy SWOT był przedmiotem 4. badania.

Metody planowania strategicznego można podzielić na cztery główne grupy: metody

analizy makrootoczenia (np. PEST, metody scenariuszowe), metody analizy otoczenia

konkurencyjnego (np. metoda pięciu sił M.E. Portera), metody potencjału strategicznego

organizacji (np. analiza kluczowych czynników sukcesu) i metody zintegrowane, do których

zalicza się m.in. metoda SWOT, określana także analizą254

. Analiza SWOT pozwala na

ocenę mocnych i słabych stron w relacji do szans i zagrożeń występujących w otoczeniu

zewnętrznym. Oznacza w praktyce rozpoznanie następujących czynników:

1. Strengths – silne strony.

2. Weaknesses – słabe strony.

3. Opportunities – szanse istniejące w otoczeniu.

4. Threats – zagrożenia znajdujące się w otoczeniu255

.

Silne strony stanowią pozytywne zjawiska o charakterze wewnętrznym. Obejmują one

m.in. takie, czynniki jak wysoka jakość kadry, znajomość lokalnych uwarunkowań, wiedza i

doświadczenie techniczne. Słabe strony to cechy, które ograniczają możliwości rozwoju,

również o wewnętrznym charakterze. Szanse stanowią zjawiska stwarzające możliwości

rozwoju oparte na czynnikach zewnętrznych. Zagrożenia zaś mogą oznaczać niekorzystne

warunki występujące w otoczeniu zewnętrznym, na które nie ma się wpływu.

W ramach badania powołano panel ekspertów – czyli zaangażowano niezależne

osoby, specjalizujące się w dziedzinie będącej przedmiot badania, które na podstawie

przedłożonych dokumentów, narzędzi i różnego typu informacji oceniają dane zjawisko i jego

254 M. L i s i ń s k i, Metody planowania strategicznego, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004. 255

K. O b ł ó j, Strategia sukcesu firmy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 160–168.

258

efekty w kontekście określonych kryteriów256

. Do uczestnictwa w trzech panelach

zaproszono 18 specjalistów, w tym m.in. koordynatorów i przedstawicieli działających w

Polsce i regionie klastrów i inicjatyw klastrowych, np. Klastrta IT e-południe z siedzibą w

Bytomiu, Polish Wood Cluster z siedzibą w Żorach, Dolnośląskiego Klastra Energii

Odnawialnej w siedzibą w Świdnicy, Klastra eGmina Infrastruktura, Energetyka sp. z o.o. z

siedzibą w Gliwicach, Opolskiego Klastra Informatycznego OPINFO z siedzibą w Opolu,

inicjatywy klastrowej w obszarze energii odnawialnych „Ekoenergia Opolszczyzny” również

z Opola, inicjatywy klastrowej w obszarze turystyki „Kraina Mlekiem i Miodem Płynąca” z

siedzibą w Kluczborku, Klastra „Innowacyjna Chemia z siedzibą w Kędzierzynie-Koźlu,

reprezentantów nauki i sfery B+R, w tym Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach,

Wyższej Szkoły Ekonomiczno-Humanistycznej w Bielsku-Białej, Politechniki Opolskiej,

Opolskiego Parku Naukowo-Technologicznego Sp. z.o.o,, przedstawicieli firm, w tym

ARTIM sp. z o.o., PPHU „ASA” w Opolu, Bussiness Acceleration Center Sp. z o.o,

Connectionpoint Sp. z o.o. oraz pracowników instytucji publicznych, jak Polska Agencja

Rozwoju Przedsiębiorczości z Warszawy, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego i

Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarki. Paneliści spotykali się trzykrotnie – w grudniu 2010

r., w styczniu i lutym 2011 r. w siedzibie Opolskiego Centrum Badań Regionalnych w Opolu,

które – będąc koordynatorem projektu – organizowało spotkania. Badania zrealizował jeden

zespół badawczy pod kierownictwem Sławomira Olko z Politechniki Śląskiej (Liliana

Hawrysz i dr Kornelia Polek-Duraj z Politechniki Opolskiej). Efektem pracy zespołu jest

raport, opublikowany w 4. tomie pt. Analiza możliwości rozwoju klastrów w województwie

opolskim. Wyniki badań panelowych wśród ekspertów.

W 5. badaniu wykonano sondaż ankietowy. Skonstruowano narzędzie w postaci

kwestionariusza ankiety. Kwestionariusz to dokument pisany, „przekładający” koncepcję

badawczą na pytania szczegółowe; kwestionariusz to zespół celowych i zorganizowanych

działań podejmowanych przez badacza, zmierzających do uzyskania określonych informacji,

w których formalnie zestandaryzowane pisemne przekazy badacza przekazywane są

respondentowi za pośrednictwem ankietera i w analogiczny sposób): przekazy respondenta –

badaczowi. Istotną różnicą pomiędzy kwestionariuszem wywiadu a niektórymi rodzajami

ankiety jest forma przekazu i kontaktu z respondentem. W przypadku wywiadu proces

komunikowania się z badanym jest ustny i zarówno badany, jak i ankieter (reprezentujący

256

T. K a c z o r, Modele ekonomiczne w ewaluacji, czyli o czym jej odbiorca wiedzieć powinien, [w:].

Środowisko i warsztat ewaluacji. Red. A. Haber, M. Szałaj, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości,

Warszawa , s. 147.

259

badacza) posługują się językiem mówionym, podczas gdy w niektórych typach ankiet, np.

pocztowej, komunikowanie odbywa się wyłącznie za pośrednictwem pisma. W wywiadzie

zapisu wypowiedzi respondenta, stanowiących materiał pierwotny, dokonuje ankieter, w

ankiecie natomiast materiał ten jest przygotowywany przez samego odpowiadającego, który

jest twórcą wypowiedzi (fakt ten ma ogromne znaczenie w przebiegu procesu badawczego

oraz wartości zebranych informacji)257

. Kwestionariusz narzędzia zwykle składa się z trzech

zasadniczych części: tytułu i tzw. apelu, gdzie mieszczą się informacje wstępne dla

respondenta (przedstawienie się badacza – kto? co robi?, przedstawienie tematyki badawczej

– dziedzina, o którą pytamy, zrozumiała dla respondenta, przedstawienie celu realizacji badań

– po co? do jakich celów służy badanie?, przedstawienie propozycji wykorzystania wyników

– co dalej z tym materiałem?, zapewnienie anonimowości, podziękowanie za włączenie się do

współpracy), części zasadniczej, tj. pytań mających dostarczyć odpowiedzi w dziedzinach,

bezpośrednio dotyczących problematyki badawczej, oraz metryczki, zawierającej

podstawowe informacje o respondencie, która zwykle zamyka kwestionariusz. W analogiczny

sposób skonstruowano kwestionariusz do badań w projekcie. Obejmował on m.in. takie

zagadnienia, jak: ogólna ocena funkcjonowania firmy, w tym skuteczność w zakresie

pozyskiwania funduszy z UE i kondycja finansowa oraz kwestia zarządzania strategicznego

(posiadanie strategii rozwoju); relacje z kooperantami; stosunek do klastrów i inicjatyw

klastrowych, w tym kwestia działania w klastrach bądź inicjatywach klastrowych; jakość

współpracy, w tym z jednostkami sfery B+R. Sondaż zrealizowany na bazie tego narzędzia

zapewnił możliwości poznania opinii przedstawicieli firm przemysłowych i usługowych na

temat warunków działalności i perspektyw rozwojowych, w tym możliwości i potrzeb

kooperacji i współpracy w ramach klastrów i inicjatyw klastrowych. Zrealizowano go metodą

ilościową na próbach: 100 firm przemysłowych i 300 usługowych, dobranych w sposób

losowy, systematyczny, tj. z listy.

Dobór próby to procedura określająca, jak wybrać część populacji w taki sposób, aby

próba dobrze reprezentowała tę populację ze względu na interesujące nas cechy. „Badana

próba może być dobrana losowo lub nielosowo. O doborze losowym mówi się wtedy, gdy

dobór nie uprzywilejowuje obiektów, gdy prawdopodobieństwo znalezienia się obiektu w

próbie jest dla każdego obiektu jednakowe”258

. Istnieje kilka podstawowych

probabilistycznych sposobów doboru próby, z których najczęściej stosowane to: losowy,

257

F. S z t a b i ń s k i, Ankieta pocztowa i wywiad kwestionariuszowy, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i

Socjologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1997, s. 9. 258

J. K a r p i ń s k i, Wprowadzenie do metodologii nauk społecznych, Wydawnictwo Wyższej Szkoły

Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2006, s. 179.

260

systematyczny, warstwowy i grupowy 259

oraz wiele rodzajów prób badawczych powstałych

w wyniku tego doboru, jak również wiele metod doboru nielosowego, jak : kwotowy,

jednostek typowych, celowy, sędziów kompetentnych itd.260

.

Badania przeprowadzono za pośrednictwem pięciu organizacji przedsiębiorców i izb

gospodarczych, także wśród ich członków, co znacznie zwiększyło realizację próby.

Podstawą sporządzenia operatu do badań były listy członków sporządzone przez organizacje.

Badania przeprowadzono wśród członków Opolskiej Izby Gospodarczej, Izby Gospodarczej

„Śląsk”, Kongregacji Przemysłowo-Handlowej z siedzibą w Kędzierzynie-Koźlu, Cechu

Rzemiosł Różnych w Oleśnie oraz Krapkowickiego Stowarzyszenia Rozwoju Gospodarczego

i Promocji. Na zlecenie Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu sondaż

wykonała firma EBR. Eksperci – Badania i Rozwój z Opola. Efektem pracy jest raport

autorstwa dr Adrianny Paroń i dr. Adama Ustrzyckiego pt. Badania sondażowe w sektorze

przedsiębiorstw na temat warunków i możliwości rozwoju klastrów w województwie

opolskim” opublikowany w 5. tomie serii wydawniczej „Klastry i inicjatywy klastrowe w

województwie opolskim”.

Badania uwarunkowań i możliwości tkwiących w sektorze instytucji sektora publicznego,

z wykorzystaniem techniki IDI (ang. In-depth Interview), tj. pogłębionych wywiadów

indywidualnych, na próbie sześciu jednostek, przeprowadzono w 4. badaniu. „Rola czynnika

publicznego w kreowaniu i stymulowaniu klastra może być znacząca. Według Portera (2001)

w każdym z czterech obszarów tzw. rombu przewagi konkurencyjnej możliwe jest, a nawet

zalecane działanie czynnika publicznego”261

. Gospodarczo uzasadnione jest tworzenie

klastrów typu buttom-up, czyli oddolnie. Jednak coraz popularniejsze staje się inspirowanie

odgórnych top-down – inicjatyw klastrowych, których pomysłodawcami są np. władze

regionalne przedsięwzięcia – przykładowo w regionalnych strategiach innowacji i skupionych

wokół nich podmiotach262

. Dlatego wskazane było zbadanie uwarunkowań i możliwości

rozwoju klastrów w Opolskiem z punktu widzenia różnego typu instytucji publicznych, które

mogą być inicjatorami klastrów. Badaniami objęto m.in. przedstawicieli administracji

rządowej i samorządowej, w tym Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarki. W niniejszym

badaniu przewidziano wykorzystanie metody jakościowej. Badania jakościowe opierają się na

założeniu, że do eksploracji niektórych problemów lepiej nadają się pogłębione analizy

259

H.M. B l a l o c k, Statystyka dla socjologów, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975, s. 440. 260

S. M y n a r s k i, Praktyczne metody analizy danych rynkowych i marketingowych, Zakamycze 2000, s. 23. 261

T. B r o d z i c k i, S. S z u l t k a, Koncepcja klastrów a konkurencyjność przedsiębiorstw, „Organizacja i

kierowanie” 2002, nr 4. 262

J. H o ł u b - I w a n, M. M a ł a c h o w s k a, Rozwój klastrów w Polsce. Raport z badań, Szczecińska

Fundacja Talent–Pormocja–Postęp, Szczecin 2008.

261

mniejszej liczby przypadków, niż powierzchowne dużej. Prowadzone są za pomocą technik

bezpośredniego oddziaływania na badanego, takich jak: indywidualne wywiady swobodne i

pogłębione (IDI) właśnie, zogniskowane wywiady grupowe (FGI) i dyskusje grupowe, a także

obserwacja uczestnicząca, testy projekcyjne oraz analiza danych wtórnych263

. Wyniki badań

są zawężone do badanej grupy, nie można ich uogólniać na całą populację.

„Wyniki badań jakościowych nie przesądzają o opiniach szerzej pojętych zbiorowości. Nie

można ich przenosić na podstawy ogółu istniejących lub potencjalnych klientów. Wyniki

badań jakościowych są najprzydatniejsze wówczas, gdy chce się jasno określić cele działania,

uzyskać tło informacyjne, zainicjować pomysł, sformułować hipotezy [...]”264

.

Badania zrealizował dwuosobowy zespół badawczy, tj. Alicja Lisowska z Uniwersytetu

Wrocławskiego i Szymon Rubisz z Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Opolu.

Efektem pracy zespołu jest raport, opublikowany w 6. tomie pt. Sektor instytucji publicznych

a rozwój klastrów w województwie opolskim.

Technika FGI (ang. Focus Group Interview), tj. zogniskowanych wywiadów grupowych

wykorzystana została do realizacji 7. badania. Uczestnikami czterech wywiadów grupowych

byli przedstawiciele sektora B+R i otoczenia biznesu, po sześć osób w każdej grupie.

Zogniskowany wywiad grupowy jest techniką stosowaną w badaniach jakościowych, za

pośrednictwem którego można uzyskać pogłębioną wiedzę o danym zjawisku społecznym, na

podstawie opinii niewielu osób. Zauważono, że w momencie gdy ludzie znajdują się w

grupie, zaczynają się pojawiać u nich reakcje i emocje inne, niż gdyby każda z osób była

osobno. To tzw. dynamika grupy niemożliwa do osiągnięcia w przypadku eksploracji

indywidualnej. Zalety badań fokusowych to: zbieranie danych z realnego życia w

środowisku społecznym, elastyczność, wysoka trafność fasadowa, szybko uzyskiwane

wyniki265

. Przeprowadzenie zogniskowanych wywiadów grupowych wymaga specjalistycznej

wiedzy i doświadczenia. Biorą w nim udział uczestnicy dyskusji, moderator i osoby

pomocnicze, tzw. asystenci moderatora. Grupy są najczęściej homogeniczne, tj. dyskutanci

spełniają pewne szczególne cechy rekrutacji. Moderator jako osoba kierująca przebiegiem

wywiadu, kontrolująca jego przebieg, odpowiedzialny jest za tworzenie dobrej atmosfery,

263

Badania marketingowe. Podstawowe metody i obszary zastosowań. Red. K. Mazurek-Łopacińska,

Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2002, s. 96. 264

R.J. K a d e n, Badania marketingowe, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008, s. 40. 265

E. B a b b i e, Podstawy badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 346.

262

stymulowanie i kierunkowanie dyskusji. Tradycyjny wywiad grupowy trwa najczęściej od 90

do 120 minut266

.

Do realizacji badań fokusowych w projekcie zaproszeni zostali przedstawiciele sfery

B+R m.in. z: Instytutu Ciężkiej Syntezy Organicznej „Blachownia” z Kędzierzyna-Koźla,

Opolskiego Parku Naukowo-Technologicznego Sp z o.o., ICIMB Oddziału Inżynierii

Materiałowej, Procesowej i Środowiska w Opolu, Naczelnej Organizacji Technicznej w

Opolu, Politechniki Opolskiej, Uniwersytetu Opolskiego, Wyższej Szkoły Zarządzania i

Administracji, a także sektora otoczenia biznesu, m.in. Opolskiej Kongregacji Przemysłowo-

Handlowej, Fundacji Promocji Innowacji Gospodarczych, Opolskiego Centrum Transferu

Innowacji, Opolskiego Centrum Rozwoju Gospodarki, Opolskiej Regionalnej Organizacji

Turystycznej, Kluczborsko-Oleskiej Lokalnej Organizacji Turystycznej, Opolskiego Centrum

Rekreacji „ Szara Willa” oraz firm SBA Euro Opole i ATMOTERM Opole. Badania zlecono

PIN – Instytutowi Śląskiem w Opolu oraz firmie OPENFIELD z Opola. Efektem jest

publikacja pt. Sfera B+R i otoczenia biznesu a rozwój klastrów w województwie opolskim, w

której autorem pierwszej części jest dr Terasa Sołdra-Gwiżdż i Anna Bereś, a drugiej dr

Łukasz Mach i Maciej Maj. Publikacja składa się na 7. tom serii wydawniczej „Klastry i

inicjatywy klastrowe w województwie opolskim”.

W 8. badaniu zaplanowano studium indywidualnego przypadku (ang. case study). Jest

to metoda, w której badacz dąży do wszechstronnego opisu przedmiotu badania, np.

zbiorowości lub jednostki, z uwzględnieniem bogatego zestawu zmiennych. Interesują go

zarówno wartości zmiennych, jak i zależności między nimi. Przedmiot badania ma charakter

jednostkowy, a zamiarem przystępującego do badania jest dokładne spenetrowanie problemu

w jego rzeczywistym kontekście. Dane pochodzą z wielu źródeł o różnorodnym charakterze.

Mogą to być np. wypowiedzi z wywiadów indywidualnych, analiza dokumentów, wyniki

obserwacji itd. W projekcie na przykładzie trzech konkretnych klastrów: drzewnego,

odnawialnych źródeł energii i chemicznego zilustrowano możliwości tworzenia kolejnych

klastrów w regionie. Chodziło o prześledzenie ścieżki rozwoju takiego przedsięwzięcia w

celu wypracowania mechanizmów mogących mieć zastosowanie w organizacji podobnych

inicjatyw w regionie. W case study przeprowadzono wywiady swobodne (19 respondentów)

obserwację uczestniczącą oraz analizę danych zastanych.

Dodatkowo w ramach 8. badania przebadano możliwości funkcjonowania i rozwoju

klastra rekreacyjno-ruchowego w województwie opolskim. Wykonano Desk Research,

266

A. K a n i e w s k a - S ę b a, G. L e s z c z y ń s k i, B. P i l a r c z y k, Badania marketingowe na rynku

business-to-business, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s. 198–203.

263

badania jakościowe (IDI i FGI), ilościowe (badania CATI) oraz przeprowadzono SWOT

rozwoju tego klastra w Opolskiem. Ankietę wypełniło 113 przedstawicieli firm z branży

rekreacyjno-ruchowej, zaś w badaniach FGI uczestniczyło siedem osób, a w IDI 12

respondentów. Badanie 8. realizowały dwa niezależne zespoły badawcze. Efektem pracy jest

publikacja Klaster drzewny. Klaster energii odnawialnych. Klaster chemiczny. Możliwości

funkcjonowania i rozwoju klastra rekreacyjno-ruchowego w województwie opolskim.

Pierwszą część opracował zespół pod kierownictwem Iwony Święch-Olender z Opolskiego

Centrum Rozwoju Gospodarki (Aneta Rzepińska i Roland Kulig). Drugą część zlecono

Instytutowi Proresearch z Wrocławia. Zespół autorski tworzą: Bogusława Skulska, Marcin

Haberla, Aleksandra Kuźmińska-Haberla oraz Anna Jankowiak, Artur Kotliński i Janusz

Sawicki. Ósmy tom również opublikowano serii wydawniczej „Klastry i inicjatywy

klastrowe w województwie opolskim”.

Projekcja możliwych trendów rozwojowych klastrów i inicjatyw klastrowych dokonana

została w 9. badaniu z częściowym wykorzystaniem metody heurystycznej (delfickiej).

Metoda ta (ang. Delphic Method), należąca do grupy metod badania i analizy opinii, jest

formą anonimowego eksperckiego oglądu wybranego problemu lub zjawiska, w wyniku

którego powstają scenariusze najbardziej prawdopodobnych przyszłych wydarzeń. Projekcja

tendencji rozwojowych powstała na podstawie o domniemania co do kształtu przyszłości,

wyrażonego dwukrotnie w opiniach 15 ekspertów, dobranych z uwzględnieniem wiedzy i

doświadczenia, z wykorzystaniem anonimowego wywiadu internetowego CAWI (ang.

Computer Aided Web Interview). Odpowiedzi na pytania internetowego formularza udzielali

m.in. przedstawiciele: Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Uniwersytetu

Szczecińskiego, Krajowego Punktu Kontaktowego Programów Badawczych w Łodzi,

Stowarzyszenia Organizacji Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości SOOIPP z siedzibą w

Łodzi, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Uniwersytetu Opolskiego i Politechniki

Opolskiego, a także Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości z Warszawy, Opolskiego

Centrum Rozwoju Gospodarki, Naczelnej Organizacji Technicznej w Opolu i Opolskiego

Parku Naukowo-Technologicznego Sp. z o.o. Badania zrealizował mieszany zespół

badawczy pod kierownictwem Mirosławy Szewczyk z Politechniki Opolskiej (Agnieszka

Tłuczak z Uniwersytetu Opolskiego i Bogdan Ruszczak z Politechniki Opolskiej). Efektem

pracy zespołu jest raport opublikowany w 9. tomie pt. Projekcja rozwoju inicjatyw

klastrowych w województwie opolskim.

Na ostatnim etapie – 10 tomu – zastosowano benchmarking – metodę polegającą na

ocenie faktycznie osiągniętych efektów poprzez ich porównanie z innymi, uznawanymi za

264

wzorcowe i mogące służyć jako przykład dobrych praktyk. W ramach badania oceniono

dziewięć klastrów i inicjatyw w województwie, m.in. w aspektach: liczby podmiotów w

branży, liczby pracujących, potencjału podmiotów, w tym ludzkiego, perspektyw rozwoju,

prawdopodobieństwa sukcesu. Uzupełnieniem całości realizacji procesu badawczego są

wnioski końcowe i rekomendacje, wszystkich przeprowadzonych w projekcie badań, co ma

walor przede wszystkim praktyczny. Badania prowadziły dwa niezależne zespoły badawcze.

Benchmarking przeprowadził Robert Golej z Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu,

zaś wnioski i rekomendacje przygotowali Wojciech Duczmal i Witold Potwora z Wyższej

Szkoły Zarządzania i Administracji w Oplu. Efektem pracy jest publikacja zatytułowana

Klastry – badania warunków funkcjonowania i możliwości rozwoju w woj. opolskim.

Benchmarking i podsumowanie, składająca się na 10 tom – ostatni w serii „Klastry i

inicjatywy klastrowe w województwie opolskim”

Przedmiotem projektu były więc przede wszystkim badania, ale założono także realizację

innych zadań, mających na celu promocję tak rezultatów badawczych, jak i pozostałych

osiągnięć projektu. Do takich zaliczyć należy także dostarczenie wiedzy na temat klastrów i

inicjatyw klastrowych w województwie opolskim szerszemu gronu odbiorców za

pośrednictwem mediów, strony WWW i publikacji raportów z badań, w nakładzie 200 egz.

każdy.

By popularyzować wyniki badań i cele projektu, zorganizowano forum dyskusyjne: pt.

"Tarasy przedsiębiorczości III. Klastry – kooperacja i współpraca w biznesie", które odbyło

się 8 lipca 2011 r. w Wyższej Szkole Zarządzania i Administracji w Opolu. Forum

zorganizowano pod patronatem Marszałka Województwa Opolskiego i Dyrektora

Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Opolu. W forum klastrowym, moderowanym przez red.

Macieja Nowaka z Radia Opole, w roli prelegentów udział wzięli: prof. dr hab. Marian

Duczmal – rektor WSZiA w Opolu, Jacek Suski – dyrektor WUP w Opolu, prof. dr hab.

Krystian Heffner, dr inż. Elżbieta Karaś, dr inż. Łukasz Mach, dr inż. Marzena Szewczuk-

Stępień i mgr Piotr Bębenek z Politechniki Opolskiej, prof. dr hab. Janusz Słodczyk i dr

Przemysław Malinowski z Uniwersytetu Opolskiego, dr Alicja Lisowska, dr Adrianna Paroń

oraz dr Kazimierz Szczygielski z WSZiA w Opolu, dr Teresa Sołdra-Gwiżdż z PIN Instytutu

Śląskiego w Opolu, dr Iwona Święch-Olender z Opolskiego Centrum Rozwoju Gospodarki,

dr Sławomir Olko z Politechniki Śląskiej, dr Marcin Haberla z Uniwersytetu Ekonomicznego

we Wrocławiu, a także dr Wojciech Duczmal i dr Witold Potwora – prorektorzy WSZiA w

Opolu oraz Joanna Żurawska – dyrektor Opolskiego Centrum Badan Regionalnych przy

WSZIA w Opolu.

265

„Zaletą seminariów i konferencji jest to, że dzięki nim zostaje spełniona podstawowa

cecha komunikowania się – dwukierunkowość. Oznacza to, iż nie tylko umożliwiają one

oddziaływanie na wybrane podmioty poprzez prezentację własnych idei, lecz także poznanie

postaw i opinii tych podmiotów, dzięki bezpośredniemu kontaktowi”267

.

Poprzez zorganizowane dyskusyjne forum klastrowe postanowiono promować projekt

głównie poprzez popularyzację idei współpracy i kooperacji. Założono, iż rolą forum jest z

jednej strony: prezentacja wyników badań, a z drugiej – okazja do spotkania się

przedstawicieli gospodarki, nauki, instytucji otoczenia biznesu oraz samorządów, czyli

potencjalnych partnerów mogących tworzyć klastry. W toku dyskusji skonstatowano, iż

region ma wiele do nadrobienia, jeśli chodzi o rozwój współpracy sieciowej. Klastry są

elementem nowoczesnej, innowacyjnej gospodarki, dlatego ich tworzenie jest istotne z punktu

widzenia rozwoju regionu. Warto zauważyć, że klastry i inicjatywy klastrowe, jeśli mają

odnieść sukces, muszą być kreowane od dołu, tj. przez podmioty gospodarcze. Jednak

podstawowi inicjatorzy klastrów, tj. przedsiębiorcy, a także instytucje naukowe i

przedstawiciele administracji różnych szczebli muszą chcieć współpracować. Jest kilka

udanych przykładów takiej współpracy w województwie opolskim, jak np. klastry chemiczny,

drzewny, czy odnawialnych źródeł energii, jednak warto pokazywać dobre wzorce, bo może

to przyczynić się do przyspieszenia procesu tworzenia kolejnych inicjatyw tego typu w

regionie. W forum dyskusyjnym uczestniczyło ponaddwukrotnie więcej osób, niż pierwotnie

zaplanowano we wniosku projektowym, tj. prawie 100 uczestników, co świadczy o znacznym

zainteresowaniu problematyką klastrów w Opolskiem. Oprócz organizatorów i prelegentów w

forum uczestniczyła m.in. kadra naukowa z Uniwersytetu Opolskiego, Politechniki Opolskiej,

Wydziału Zamiejscowego Szkoły Wyższej im. Bogdana Jańskiego, Oddziału Zamiejscowego

w Opolu, PIN – Instytutu Śląskiego w Opolu, Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w

Opolu oraz liczni przedstawiciele środowiska samorządowego, otoczenia biznesu i

przedsiębiorcy. Dla uczestników forum przygotowano materiały promocyjne, wśród których,

oprócz materiałów piśmienniczych i akcydensów, znalazły się słoiki z miodem, które zdaniem

zespołu zarządzającego projektem najlepiej promują ideę kooperacji i współpracy na wzór

wytwarzających ten specyfik pszczół, a ponadto plastry miodu symbolizujące powiązania

sieciowe, tak istotne w klasteringu.

Efekty badań i same klastry szeroko promowano za pośrednictwem mass mediów przez

cały okres realizacji projektu. Środki masowego przekazu obejmują wiele różnych form, w

267

W. B u d z y ń s k i, Public relations. Zarządzanie reputacją firmy, Podtext, Warszawa 1998, s. 129.

266

tym telewizję, gazety, filmy, czasopisma, radio, reklamę, gry komputerowe i płyty

kompaktowe. Ich kwalifikacja ilościowa jako „masowe”, czyli docierające do niepoliczalnych

odbiorców, wskazuje na ogromny zasięg oddziaływania na bardzo dużą liczbę ludzi. Często

stosuje się też określenie „komunikacja masowa”268

. Środki masowego przekazu mogą

prowadzić kampanie promocyjne, sięgając po kilka technik równocześnie i skupiając się –

także w tym samym czasie – na przedsięwzięciach: długookresowych (np. kampania

społeczna), krótkookresowych (np. konkursy, prowokacje medialne), działaniach cyklicznych

(np. kampanie reklamowe), impulsowych (np. spotkania z gwiazdą)269

. Reklama prasowa jest

najbardziej skuteczna dla czytelników, którzy uważają czytane gazety i czasopisma za

dobrego informatora i doradcę dokonywania zakupów. Reklama radiowa jest szczególnie

korzystna wówczas, gdy rodzaj słuchaczy jest ściśle określony i czas nadawania do nich

właściwie dostosowany. W reklamie telewizyjnej siłę oddziaływania zapewniają ruch i akcja,

sceny i miniopowiadania wywołujące zainteresowanie i budzące emocje. Reklama

telewizyjna występuje w formach programów sponsorowanych, filmów reklamowych i

kupowania czasu nadawania reklamy.270

W projekcie zdecydowano się głównie na reklamę prasowa, bowiem uznano, iż ten rodzaj

przekazu najlepiej nadaje się do popularyzacji wyników badań. Na przełomie maja, czerwca i

lipca 2011 r. w każdy piątek przedstawiane były efekty jednego badania zrealizowanego w

ramach projektu. W sumie opublikowano 12 artykułów sponsorowanych oraz 18 innych

artykułów w bieżących wydaniach w "Nowej Trybunie Opolskiej" oraz "Gazety Wyborczej"

w Opolu. Mając za sobą doświadczenia wynikające z badań pretestowych271

, w wyniku

których skonstatowano, że najbardziej skutecznym kanałem promocyjnym jest obecnie

Internet, postanowiono promować projekt także za pośrednictwem tego kanału komunikacji.

O klastrach, klasteringu i wysiłkach badawczych podejmowanych w ramach projektu, który

realizowała Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu można było przeczytać w

wydaniu internetowym „Nowej Trybuny Opolskiej”, „Gazety Wyborczej” i na portalu Opole

24pl, oprócz tego na stronach www Radia Opole oraz w ogólnopolskim portalu

[www.innowacje.pl].

268

A. G i d d e n s, Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 475. 269

A. J u p o w i c z - G i n a l s k a, Marketing medialny, Difin, Warszawa 2010, s. 194. 270

T. S z t u c k i, Promocja. Reklama. Aktywizacja sprzedaży. Agencja Wydawnicza Plakat, Warszawa 1999, s.

65–68. 271

Badań wykonanych w projekcie, współfinansowanym z POKL 2007–2013 pt. „Strategia skutecznej promocji

przedsiębiorczości akademickiej w woj. opolskim”, których wyniki zaprezentowano w publikacji:

Przedsiębiorczość akademicka- nauka i gospodarki. Red. nauk. M. Duczmal, J. Żurawska, Opole 2010, s. 295–

298.

267

W ramach projektu wyemitowano także relację telewizyjną z forum klastrowego, którą

nadano w „Kurierze Opolskim”, w godzinach wieczornych, w dniu organizacji forum.

Oddział Opolski TVP S.A, podobnie jak Radio Opole i „Gazeta w Opolu”, Oddział „Gazety

Wyborczej” był patronem medialnym forum. W celach promocyjnych stworzono także

stronę internetową projektu[www.klastry.wszia.opole.pl], na której dostępne są wszystkie

raporty z badań oraz informacje o wszystkich ważniejszych wydarzeniach, jakie miały

miejsce w projekcie. Wydano 2000 publikacji projektowych, 300 ulotek, 100 plakatów, 250

zaproszeń oraz przygotowano 80 kompletów promocyjnych dla uczestników forum.

Wykonano ponad 200 zdjęć, by udokumentować spotkania organizowane w ramach badań i

forum.

Wszystkie podejmowane działania promocyjne i upowszechniające skłaniają do

stwierdzenia, iż do rezultatów projektu można niewątpliwie zaliczyć popularyzowanie

informacji na temat klastrów i inicjatyw klastrowych wśród ponadmilionowej społeczności

regionu. Niekwestionowanym efektem projektu jest również wzrost liczby badań i prognoz

dotyczących sytuacji w gospodarce. W wyniku realizacji badań i popularyzacji ich rezultatów

zwiększyła się świadomość w środowisku badawczym i gospodarczym w zakresie potrzeb

bieżącego diagnozowania sytuacji i dokonywania prognoz, jak również motywacja wśród

przedsiębiorców, instytucji publicznych oraz pracowników naukowych do inicjowania

współpracy i kooperacji, mogących być zaczątkiem klastrów. Świadczy o tym m.in.

frekwencja na forum klastrowym i fakt, iż jeszcze w dzień jego organizacji przyjmowano

zgłoszenia uczestnictwa, które, niestety, pozostały bez odpowiedzi z uwagi na ograniczoną

liczbę miejsc. Założenia dla Poddziałania 8.1.2 mówiące o przeprowadzeniu badań i analiz

trendów rozwojowych i prognozowaniu zmian gospodarczych zachodzących w regionie oraz

formułowaniu właściwych mechanizmów zaradczych, upowszechnianie wyników tych badań

i analiz oraz związana z nimi wymiana informacji – zostały osiągnięte.

„Klastry – badania warunków funkcjonowania i możliwości rozwoju w województwie

opolskim” to dziewiętnasty projekt pozyskany i zrealizowany przez Opolskie Centrum Badań

Regionalnych przy Wyższej Szkole Zarządzania i Administracji w Opolu w ostatnich trzech

latach, dofinansowany ze środków zewnętrznych i piętnasty dofinansowany z Unii

Europejskiej. Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Opolu jest nowoczesną uczelnią,

łączącą działalność naukowo-dydaktyczną z biznesem, posiadającą doświadczenie w

realizacji badań i analiz. W roku 2008 utworzono Opolskie Centrum Badań Regionalnych,

które zrealizowało lub realizuje jeszcze te dziewiętnaście wspomnianych wcześniej

projektów, w tym projekt „Klastry…”. Mimo iż pomysłodawcą projektu byłą Wyższa Szkołą

268

Zarządzania i Administracji w Opolu, to do jego realizacji zaproszono kadrę naukową z

bardzo wielu uczelni i ośrodków B+R, przedstawicieli organizacji otoczenia biznesu i

samych klastrów, jak również firm, ponadto pracowników wielu instytucji publicznych, w

tym m.in. z: Politechniki Śląskiej i Politechniki Opolskiej, Uniwersytetu Łódzkiego,

Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Uniwersytetu

Szczecińskiego, Uniwersytetu Opolskiego, Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu,

Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach,

PIN – Instytutu Śląskiego w Opolu, Instytutu Ciężkiej Syntezy Organicznej „Blachownia” z

Kędzierzyna-Koźla, ICiMB, Oddziału Inżynierii Materiałowej, Procesowej i Środowiska w

Opolu, Stowarzyszenia Organizacji Ośrodków Innowacji i Przedsiębiorczości (SOOIPP) z

siedzibą w Łodzi, Naczelnej Organizacji Technicznej w Opolu, Opolskiego Parku Naukowo-

Technologicznego Sp. z o.o., Opolskiej Kongregacji Przemysłowo-Handlowej, Fundacji

Promocji Innowacji Gospodarczych, Opolskiego Centrum Transferu Innowacji, Opolskiej

Regionalnej Organizacji Turystycznej, Kluczborsko-Oleskiej Lokalnej Organizacji

Turystycznej, Opolskiej Izby Gospodarczej, Izby Gospodarczej „Śląsk”, Kongregacji

Przemysłowo-Handlowej z siedzibą w Kędzierzynie-Koźlu, Cechu Rzemiosł Różnych w

Oleśnie, Krapkowickiego Stowarzyszenia Rozwoju Gospodarczego i Promocji, Klastrta IT e-

południe z siedzibą w Bytomiu, Polish Wood Cluster z siedzibą w Żorach, Dolnośląskiego

Klastra Energii Odnawialnej w siedzibą w Świdnicy, Klastra eGmina Infrastruktura,

Energetyka Sp. z o.o. z siedziba w Gliwicach, Opolskiego Klastra Informatycznego OPINFO

z siedzibą w Opolu, inicjatywy klastrowej w obszarze energii odnawialnych „Ekoenergia

Opolszczyzny”, również z Opola, inicjatywy klastrowej w obszarze turystyki „Kraina

Mlekiem i Miodem Płynąca” z siedzibą w Kluczborku, Klastra „Innowacyjna Chemia z

siedzibą w Kędzierzynie-Koźlu, SBA Euro Opole, ATMOTERM Opole, OPENFIELD z

Opola, EBR Eksperci – Badania i Rozwój z Opola, ARTIM Sp. z o.o., PPHU „ASA” w

Opolu, Bussiness Acceleration Center Sp. z o. o, Connectionpoint Sp. z o.o., Polskiej Agencji

Rozwoju Przedsiębiorczości z Warszawy, Krajowego Punktu Kontaktowego Programów

Badawczych w Łodzi, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego i Opolskiego

Centrum Rozwoju Gospodarki. Hołdując ideom kooperacji i współpracy, charakterystycznych

dla klasteringu, badania powierzono interdyscyplinarnym zespołom badawczym, wyłonionym

w wyniku dwukrotnego naboru. Dzięki temu uzyskano liczne i zróżnicowane opracowania,

które mają ułatwić wskazanie, gdzie w województwie tkwi potencjał do tworzenia klastrów i

co w regionie powinno się zmienić, aby łatwiej było tworzyć klastry, oraz jakie są

perspektywy rozwoju porozumień sieciowych w przyszłości.

269

W realizacji promocji uczestniczyło liczne grono dziennikarzy i przedstawicieli firm

reklamowych. O poczęstunki, estetykę i wystrój m.in. podczas organizacji forum dbało

Opolskie Centrum Rekreacji „Szara Willa”. Ogromny wkład w realizację projektu ma zespół

Wydawnictwa Instytut Śląski Sp. z o.o. w Opolu, który podjął się redakcji i publikacji

wszystkich opracowanych w wyniku badań raportów. Realizacja przedsięwzięcia nie byłaby

możliwa bez zaangażowania zespołu tworzącego personel projektu i kadry zarządzającej

Uczelnią, wspierającej personel, jak również zespołów prowadzących i rozliczających projekt

w Instytucji Pośredniczącej. Sukces zawdzięczamy wszystkim tym osobom. Dlatego

każdemu, kto był zaangażowany w realizację projektu w jakiejkolwiek formie – czy to

poprzez badania, recenzje, czy promocję, działalność redakcyjną, finansową, organizacyjną,

czy techniczną – składam serdeczne podziękowania. Zapraszam także do współpracy w

ramach kolejnych projektów realizowanych przez Opolskie Centrum Badań Regionalnych

przy Wyższej Szkole Zarządzania i Administracji w Opolu.

Joanna Żurawska

Dyrektor Centrum

270

Literatura:

B a b b i e E., Podstawy badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.

Badania marketingowe. Podstawowe metody i obszary zastosowań. Red. K. Mazurek-

Łopacińska, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2002.

Badań wykonanych w projekcie, współfinansowanym z POKL 2007–2013 pt. „Strategia

skutecznej promocji przedsiębiorczości akademickiej w woj. opolskim”, których wyniki

zaprezentowano w publikacji: Przedsiębiorczość akademicka- nauka i gospodarki. Red. nauk.

M. Duczmal, J. Żurawska, Opole 2010.

Benchmarking klastrów w Polsce – 2010. Raport z badania, Państwowa Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa 2010.

B l a l o c k H.H., Statystyka dla socjologów, Państwowe Wydawnictwo Naukowe,

Warszawa 19750.

B r o d z i c k i T., S z u l t k a S., Koncepcja klastrów a konkurencyjność przedsiębiorstw,

„Organizacja i kierowanie” 2002, nr 4.

B u d z y ń s k i W., Public relations. Zarządzanie reputacją firmy, Podtext, Warszawa 1998.

G i d d e n s A., Socjologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.

H o ł u b - I w a n J., M a ł a c h o w s k a M., Rozwój klastrów w Polsce. Raport z badań,

Szczecińska Fundacja Talent–Pormocja–Postęp, Szczecin 2008.

J a s i ń s k i M., K o w a l s k i M., Fałszywa sprzeczność: metodologia jakościowa czy

ilościowa? [w:] Ewaluacja ex-post. Teoria i praktyka badawcza. Red. Haber A., Polska

Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2007.

J u p o w i c z - G i n a l s k a A., Marketing medialny, Difin, Warszawa 2010.

K a c z o r T., Modele ekonomiczne w ewaluacji, czyli o czym jej odbiorca wiedzieć powinien,

[w:]. Środowisko i warsztat ewaluacji. Red. A. Haber, M. Szałaj, Polska Agencja Rozwoju

Przedsiębiorczości, Warszawa.

K a d e n R.J., Badania marketingowe, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

2008.

K a n i e w s k a - S ę b a A., L e s z c z y ń s k i G., P i l a r c z y k B., Badania

marketingowe na rynku business-to-business, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006.

271

K a r p i ń s k i J., Wprowadzenie do metodologii nauk społecznych, Wydawnictwo Wyższej

Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego, Warszawa 2006.

M i k o ł a j c z y k B., K u r c z e w s k a A., Rola klastrów w podnoszeniu

konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw. Przykład klastrów japońskich, [w:]

Innowacyjność w Polsce w ujęciu regionalnym: nowe teorie, rola funduszy unijnych i

klastrów. Red. S. Pangsy-Kania, K. Piech, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2008.

M y n a r s k i S., Praktyczne metody analizy danych rynkowych i marketingowych,

Zakamycze 2000.

N i k o d e m s k a - W o ł o w i k A.M., Jakościowe badania marketingowe, Polskie

Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1999.

L i s i ń s k i M., Metody planowania strategicznego, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,

Warszawa 2004.

N o w a k S., Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

2007.

M a y n t z R., H o l m K., H u b n e r P., Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej,

Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1985.

M a k a ć W., Statystyczne metody analizy bezrobocia, Krajowy Urząd Pracy, Warszawa

1996.

P o d g ó r e c k i R. A., Metodologia badań socjologicznych. Kompendium wiedzy

socjologicznej dla studentów, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz–Olsztyn 2007.

O b ł ó j K., Strategia sukcesu firmy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000.

Perspektywy rozwoju klastrów na Opolszczyźnie, Politechnika Opolska, Akademicki

Inkubator Przedsiębiorczości , Opole 2007.

S z t a b i ń s k i F., Ankieta pocztowa i wywiad kwestionariuszowy, Wydawnictwo Instytutu

Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1997.

S z t u c k i T., Promocja. Reklama. Aktywizacja sprzedaży. Agencja Wydawnicza Plakat,

Warszawa 1999.

S z t u m s k i J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 2005.

S z u l t k a S., Klastry – innowacyjne wyzwanie dla Polski, IBnGR, Gdańsk 2004.

Szczegółowy Opis Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007–2013.

Narodowa Strategia Spójności, Warszawa 2007.

Ż u b e r R., Zarządzanie rozwojem przedsiębiorstwa. Teoria i praktyka, Difin, Warszawa

2008.