kleinsake finansiële bestuur fmg206

Kleinsake Finansi le Bestuurë

a k a d e m i a

w w w. a k a d e m i a . a c . z a

© Kopiereg 2013Onder redaksie van Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOD (POK), DEd (Unisa).Skrywer: Dr. Henry Mynhardt

Onderwysontwerp, bladuitleg & taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk

’n Publikasie van Kraal-Uitgewers. Alle regte voorbehou.

Adres: H/v D.F. Malan- & Eendrachtstraat, Kloofsig, Pretoria

Posadres: Posbus 11760, Centurion, 0046

E-pos: [email protected]

Webtuiste: www.kraaluitgewers.co.za

Gedruk en gebind deur Aksent Media, tel: 082 445 4513

Eerste druk 2013

ISBN: 978-1-920568-26-9

Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige

vorm of deur enige middel weergegee word nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames,

vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk

sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.

FMG206 Kleinsake Finansiële Bestuur

©akademia (MSW) Bladsy 1

Inhoudsopgawe

Programoorsig ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 6666

Inleiding ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................7777

Vakleeruitkomste ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 9999

Woordomskrywing vir evaluering ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 10101010

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële bestuur ............................................................................................................ 11111111

1.1 Studie-eenheid leeruitkomstes ................................................................................ 11

1.2 Verrykende bronne .................................................................................................... 12

1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................... 12

1.4 Inleiding ....................................................................................................................... 13

1.5 Wat behels kleinsake finansiële bestuur? .............................................................. 14

1.5.1 Finansiële state .......................................................................................................... 14

1.5.2 Bestuur van wins in ŉ kleinsakeonderneming ....................................................... 16

1.5.3 Die kleinsakeonderneming se bates ....................................................................... 17

1.5.4 Beplanning vir die kleinsakeonderneming se finansiële behoeftes ................... 18

1.6 Rolspelers in ŉ kleinsakeonderneming................................................................... 19

1.6.1 Eienaar ........................................................................................................................ 19

1.6.2 Rekenmeester ............................................................................................................ 21

1.6.3 Ouditeur ....................................................................................................................... 23

1.6.4 Die bank ...................................................................................................................... 25

1.6.5 Versekering en risikobestuur as rolspeler .............................................................. 26

1.7 Doelwitte van kleinsake finansiële bestuur ............................................................ 27

1.7.1 Groei in inkomste ....................................................................................................... 28

1.7.2 Handhawing van winsmarges .................................................................................. 28

1.7.3 Volhoubaarheid .......................................................................................................... 28

1.7.4 Opbrengs op belegging ............................................................................................. 29

1.8 Take van die kleinsake finansiële bestuurder ....................................................... 29

1.8.1 Die bestuur van die onderneming ........................................................................... 30

1.8.2 Die bestuur van die finansies ................................................................................... 31

1.8.3 Die bestuur van bedryfskapitaal .............................................................................. 32

1.9 Finansiële inligting in ŉ kleinsakeonderneming ..................................................... 33

1.9.1 Interne belanghebbendes ......................................................................................... 34

1.9.2 Eksterne belanghebbendes...................................................................................... 35



1.10 Samevatting ................................................................................................................ 36

1.11 Selfevaluering ............................................................................................................. 37

Studie-eenheid 2: Finansiering van die kleinsakeonderneming .................................................................................... 39393939




2.4 Inleiding ....................................................................................................................... 40

2.5 Finansieringsterminologie ......................................................................................... 41

2.6 Vooruitskatting van finansiële behoeftes ................................................................ 47

2.6.1 Pro forma inkomstestaat ........................................................................................... 47

2.6.2 Kontantbegroting ........................................................................................................ 48

2.6.3 Pro forma balansstaat ............................................................................................... 50

2.7 Bronne van finansiering en befondsing .................................................................. 51

2.7.1 Persoonlike spaargeld of ander fondse .................................................................. 52

2.7.2 Familielede en vriende .............................................................................................. 52

2.7.3 Waagkapitaal .............................................................................................................. 53

2.7.4 Engelbeleggers (Angel investors) ........................................................................... 54

2.7.5 Banke ........................................................................................................................... 54

2.7.6 Advertensies plaas .................................................................................................... 56

2.7.7 Kredietkaarte .............................................................................................................. 57

2.7.8 Kleinsakebeleggingsmaatskappye .......................................................................... 57

2.7.9 Lewensversekering .................................................................................................... 57

2.7.10 Geldmakelaars ........................................................................................................... 58

2.8 Regeringsbeleid en die finansiering van kleinsakeondernemings in Suid-Afrika58

2.8.1 Doelwitte van die strategie ....................................................................................... 59

2.8.2 Bevordering van KMMO's deur die regering.......................................................... 59

2.8.3 Toegang tot lenings en finansiering deur regeringsinisiatiewe ........................... 60

2.9 Samevatting ................................................................................................................ 65

2.10 Selfevaluering ............................................................................................................. 66

Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur ................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 67676767




3.4 Inleiding ....................................................................................................................... 69



3.5 Krediet vir die eienaar van die kleinsakeonderneming ........................................ 71

3.6 Kredietbestuur ............................................................................................................ 73

3.6.1 Belangrikheid van kredietbestuur op alle vlakke in die onderneming ................ 74

3.6.2 Aktiewe kredietrisikobestuur .................................................................................... 76

3.7 Verskillende vorme van krediet ................................................................................ 77

3.7.1 Lenings ........................................................................................................................ 77

3.7.2 Afbetalingsooreenkomste ......................................................................................... 78

3.7.3 Kredietkaarte .............................................................................................................. 78

3.8 Basiese beginsels van kredietverlening en die daarstel van ŉ

kredietverleningsbeleid .......................................................................................................... 78

3.8.1 Kredietinligting ............................................................................................................ 79

3.8.2 Aansoekprosedures ................................................................................................... 79

3.8.3 Kredietstandaarde ..................................................................................................... 80

3.8.4 Verifiëringsprosedures .............................................................................................. 80

3.8.5 Invorderingsbeleid ..................................................................................................... 80

3.8.6 Wetlike aspekte .......................................................................................................... 81

3.9 Kredietrisiko ................................................................................................................ 81

3.9.1 Voorbedagte bedrog wat nie maklik waargeneem word nie ............................... 82

3.9.2 Slegte skuld van bestaande kliënte ........................................................................ 82

3.9.3 Bankrotskappe ........................................................................................................... 83

3.9.4 Te veel tyd spandeer op kredietevaluasies ........................................................... 83

3.9.5 Versuim om voordeel uit tegnologie te trek ........................................................... 83

3.10 Kredietbeheer ............................................................................................................. 84

3.11 Regsaksie ................................................................................................................... 86

3.11.1 Die eisbrief .................................................................................................................. 87

3.11.2 Statutêre eisbrief ........................................................................................................ 87

3.11.3 Regsverrigtinge .......................................................................................................... 87

3.11.4 Invordering van fondse ............................................................................................. 88

3.11.5 Ander oorwegings ...................................................................................................... 89

3.12 Die Nasionale Kredietwet en Verbruikerskredietwet ............................................ 89

3.12.1 Die Nasionale Kredietreguleerder ........................................................................... 90

3.12.2 Die Nasionale Kredietregister .................................................................................. 90

3.12.3 Nasionale Verbruikerstribunaal ................................................................................ 90

3.12.4 Akkuraatheid van verbruikerskredietinligting ......................................................... 91

3.12.5 Beskerming van vertroulike verbruikersinligting .................................................... 91

3.12.6 Verbruikersregte ......................................................................................................... 91

3.12.7 Kredietbemarkingspraktyke ...................................................................................... 91



3.12.8 Voor-ooreenkoms openbaarmaking ........................................................................ 92

3.12.9 Roekelose leningspraktyke (reckless lending) ...................................................... 92

3.12.10 Skuldberaders ........................................................................................................ 92

3.13 Samevatting ................................................................................................................ 93

3.14 Selfevaluering ............................................................................................................. 94

Studie-eenheid 4: Finansiële state ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 95959595



4.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter ................................................................................. 96

4.4 Inleiding ....................................................................................................................... 97

4.5 Die verwantskap tussen die finansiële state .......................................................... 98

4.5.1 Kontantvloeistaat en inkomstestaat ........................................................................ 98

4.5.2 Maand-tot-maand uitgawes ...................................................................................... 99

4.5.3 Vergelykende balansstate ........................................................................................ 99

4.5.4 Toekomstige projeksies ............................................................................................ 99

4.6 Die balansstaat ......................................................................................................... 100

4.6.1 ŉ Blik op die onderneming se welstand ................................................................ 100

4.6.2 Balansstaat-evaluasie met betrekking tot die aanwending van bates ............. 104

4.7 Die inkomstestaat .................................................................................................... 108

4.7.1 Inkomste-analise ...................................................................................................... 109

4.7.2 Uitgawe-analise ........................................................................................................ 109

4.7.3 Winsanalise ............................................................................................................... 110

4.7.4 Hoe om ŉ inkomstestaat te ontleed ...................................................................... 112

4.8 Interpretasie van ŉ kontantvloeistaat .................................................................... 118

4.8.1 Afdelings van die kontantvloeistaat ....................................................................... 119

4.8.2 Kontantvloeistaat oorwegings ................................................................................ 120

4.9 Ontleding van jaarverslae ....................................................................................... 121

4.9.1 Formaat van die jaarverslag ................................................................................... 122

4.9.2 Hoe om ŉ jaarverslag te ontleed ........................................................................... 123

4.10 Samevatting .............................................................................................................. 124

4.11 Selfevaluering ........................................................................................................... 125

Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal ............................................................................................................................................................................................................................................................ 127127127127

5.1 Studie-eenheid leeruitkomstes .............................................................................. 127

5.2 Verrykende bronne .................................................................................................. 128



5.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ............................................................................. 128

5.4 Inleiding ..................................................................................................................... 129

5.5 Bedryfskapitaalbehoeftes ....................................................................................... 130

5.6 Bronne van bedryfskapitaal .................................................................................... 132

5.7 Tipes bedryfskapitaal .............................................................................................. 135

5.7.1 Bruto bedryfskapitaal ............................................................................................... 136

5.7.2 Netto bedryfskapitaal ............................................................................................... 136

5.7.3 Positiewe bedryfskapitaal ....................................................................................... 136

5.7.4 Negatiewe bedryfskapitaal ..................................................................................... 136

5.7.5 Zero bedryfskapitaal ................................................................................................ 136

5.8 Bedryfskapitaal ......................................................................................................... 137

5.8.1 Die belangrikheid van bedryfskapitaal .................................................................. 137

5.8.2 Optimale bedryfskapitaal ........................................................................................ 137

5.8.3 Bedryfskapitaalvooruitskattings ............................................................................. 138

5.8.4 Determinante van bedryfskapitaalbehoefte ......................................................... 139

5.8.5 Die bestuur van bedryfskapitaal ............................................................................ 140

5.8.6 Kontantbestuur ......................................................................................................... 142

5.9 Bedryfskapitaalsiklus ............................................................................................... 145

5.9.1 Waarom is dit belangrik? ........................................................................................ 145

5.9.2 Hoe dit in die praktyk werk ..................................................................................... 145

5.10 Bedryfskapitaal omsetverhouding ......................................................................... 147

5.11 Strategieë vir die finansiering van bedryfskapitaal ............................................. 149

5.11.1 Verkoop van rekeninge ontvangbaar (faktorering) ............................................. 149

5.11.2 Krediet by verskaffers ............................................................................................. 149

5.11.3 Aandele uitreiking .................................................................................................... 150

5.11.4 Skulduitreiking .......................................................................................................... 150

5.11.5 Hibriede finansiering ................................................................................................ 151

5.12 Samevatting .............................................................................................................. 151

5.13 Selfevaluering ........................................................................................................... 152

Finansiële vergelykings................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 153153153153

Woordelys ................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 155155155155

Bronnelys .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... 157157157157

Selfevalueringsriglyne ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................ 161616163333



Programoorsig

Diploma in Kleinsakebestuur en Entrepreneurskap Tweedejaar

Kleinsake Bemarkingsbestuur

SMK 206

Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake

bemarkingsbestuur

Studie-eenheid 2: Handelsmerkvestiging en

posisionering

Studie-eenheid 3: Bemarkingskanale

Studie-eenheid 4: Internet bemarking en

aanlynverkope

Studie-eenheid 5: Strategiese

bemarkingsbestuur

Kleinsakebestuur SBM206

Studie-eenheid 1: Beginsels van

kleinsakebestuur

Studie-eenheid 2: Die sakeomgewing

Studie-eenheid 3: Die bestuursfunksies

Studie-eenheid 4: Ondernemingsvorme

Studie-eenheid 5: Kleinsake-

ondernemings in Suid-Afrika

Bedryfswetgewing BUL206


sakewetgewing

Studie-eenheid 2: Kontrakte

Studie-eenheid 3: Werkgewer/werknemer-

verhoudings

Studie-eenheid 4: Belasting

Studie-eenheid 5: Korporatiewe bestuur

Menslike Hulpbronbestuur

HRM206

Studie-eenheid 1: Beginsels van menslike

hulpbronbestuur

Studie-eenheid 2: Personeelvoorsiening vir

die kleinsakeonderneming

Studie-eenheid 3: Belangrike aspekte in

menslike hulpbronbestuur

Studie-eenheid 4: Vergoeding

Studie-eenheid 5: Opleiding

Entrepreneursteorie ENP206

Studie-eenheid 1: Inleiding tot

entrepreneurskap

Studie-eenheid 2: Die sakegeleentheid

Studie-eenheid 3: Oorlewing van sake-idees

Studie-eenheid 4: Die nuwe

kleinsakeonderneming

Studie-eenheid 5: Sukses en mislukkings

Kleinsake Finansiële Bestuur FMG 206


kleinsake finansiële bestuur

Studie-eenheid 2: Finansiering van die


Studie-eenheid 3: Krediet en

kredietbestuur

Studie-eenheid 4: Finansiële state

Studie-eenheid 5: Bestuur van

bedryfskapitaal



Inleiding

Finansiële bestuur kan beskryf word as die proses van die bestuur van finansiële

hulpbronne, insluitende rekeningkundige en finansiële verslagdoening, begroting,

invordering van rekeninge ontvangbaar, risikobestuur en versekering vir ŉ onderneming.

Die finansiële bestuurstelsel vir ŉ kleinsakeonderneming sluit in hoe die eienaar die

onderneming finansier, asook hoe die fondse van die onderneming bestuur word. In die

daarstel van ŉ finansiële bestuurstelsel moet die eienaar eerstens besluit of hy/sy self die

finansies gaan bestuur en of ŉ werknemer aangestel gaan word om dit te doen. Die eienaar

kan ook alles self bestuur, maar ŉ rekenmeester aanstel om gespesialiseerde

verslagdoening, soos belastingopgawes, voor te berei, of ŉ eksterne rekeningkundige diens

gebruik wat finansiële transaksies bestuur en formele verslagdoeningsfunksies hanteer.

Rekeningkunde verwys na die daaglikse bedryf van ŉ rekeningkundige stelsel waarin roetine

transaksies na die toepaslike rekeninge geallokeer word. ŉ Rekeningkundige stelsel omskryf

die proses van identifisering, meting, opname en die kommunikasie van finansiële inligting

oor die onderneming. So is die rekeningkunde funksie ŉ onderafdeling van die

rekeningkundige stelsel. ŉ Boekhouer voer die inligting in die rekeningkundige stelsel in. ŉ

Rekenmeester neem die data en ontleed dit op ŉ manier wat die eienaar in staat stel om

nuttige inligting oor die onderneming te bekom. Rekenmeesters kan die eienaar adviseer oor

die stelsels wat nodig is vir die spesifieke onderneming en om akkurate verslae voor te

berei.

Die grondslag van elke rekeningkundige stelsel is ŉ goeie boekhoustelsel. Boekhouding

verwys na die wyse waarop die eienaar alle inkomste, uitgawes, bates en laste te boek

stel. Die boekhoustelsel voorsien dus die syfers vir die rekeningkundige stelsel. Selfs as die

eienaar die rekeningkundige funksies uitkontrakteer, het hy/sy ŉ rekordhoudingstelsel nodig

om die dag-tot-dag bedrywighede van die onderneming te bestuur.

Die finansiële bestuurstelsel moet ook die hantering van risiko’s hanteer. Enige goeie stelsel

moet die risiko's verminder. Dit is die verantwoordelikheid van die eienaar om

risikobestuurstrategieë daar te stel en in stand te hou. Versekering is nodig wat die eienaar,

die onderneming se eiendom, bedryfstoerusting, kantoortoerusting en werknemers beskerm,

asook die verlies aan belangrike werknemers en inkomste. Selfs ŉ onderneming wat goed

bestuur word, kan ŉ kontantvloeiprobleem ontwikkel.

(Aangepas uit: http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/financial-

management/)

Die volgende figuur toon aan hoe kompleks finansiële bestuur kan wees.



(Bron: http://www.theflexteam.com/wp-content/uploads/2012/02/fms_bp_big.gif)



Vakleeruitkomste

Kennis en begrip

Na voltooiing van die vak KLEINSAKE FINANSIËLE BESTUUR sal jy in staat wees om jou

kennis en begrip te demonstreer van:

• Die beginsels van kleinsake finansiële bestuur

• Die finansiering van die kleinsakeonderneming

• Krediet en kredietbestuur

• Finansiële state

• Bestuur van bedryfskapitaal

Vaardighede

Jy sal ook in staat wees om:

• die beginsels van, asook regeringsbeleid vir kleinsake finansiële bestuur toe te pas.

• die verskillende rolspelers in die kleinsakeonderneming te identifiseer en die take

en verantwoordelikhede uiteen te sit.

• finansieringsbronne vir die kleinsakeonderneming te identifiseer en besluitneming

in die verband te motiveer.

• verskillende vorme van krediet vir die kleinsakeonderneming te identifiseer en die

regte tipe finansiering vir die kleinsakeonderneming te motiveer.

• kredietbestuursbeginsels en -beheer toe te pas.

• geleenthede en risiko’s vir die kleinsakeonderneming te identifiseer en te bespreek.

• die belangrikheid van finansiële state te bespreek.

• bedryfskapitaal, die bedryfskapitaalsiklus, bedryfskapitaal omsetverhouding met

voorbeelde te verduidelik.



Woordomskrywing vir evaluering

In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word

om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die

woordelys hieronder sal jou hiermee help.

Werkwoord Omskrywing

Wanneer daar van jou

verwag word om te:

Moet jy die volgende doen:

Lys Lys die name/items wat bymekaar hoort.

Identifiseer Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde.

Verduidelik Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou

antwoord (verklaring/verduideliking) neer.

Beskryf Omskryf die konsep of woorde duidelik.

Kategoriseer/

klassifiseer

Bepaal tot watter klas, groep of afdeling bepaalde

items/voorwerpe behoort.

Analiseer Om iets te ontleed.

Evalueer Bepaal die waarde van ŉ stelling/stelsel/beleid/ens.

Toepas Pas die teoretiese beginsels toe in ŉ praktiese probleem.

Hersien Evalueer, verbeter en/of wysig ŉ beleid/dokument/ stelsel/ens.



Studie-eenheid 1: Beginsels van kleinsake finansiële

bestuur

1.1 Studie-eenheid leeruitkomstes

Kennis en begrip

Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te

demonstreer van die volgende:

• Kleinsake finansiële bestuur

• Die rolspelers in kleinsake finansiële bestuur

• Doelwitte van kleinsake finansiële bestuur

• Take van kleinsake finansiële bestuur

• Finansiële inligting in ŉ kleinsakeonderneming

Vaardighede


• die kleinsake finansiële bestuur te omskryf.

• tussen die rolspelers in kleinsake finansiële bestuur te onderskei.

• die doelwitte van kleinsake finansiële bestuur te ontleed.

• die take van kleinsake finansiële bestuur te ontleed.

• die gebruik van finansiële inligting in ŉ kleinsakeonderneming te ontleed.



1.2 Verrykende bronne

• http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/financial-management/

• http://www.dummies.com/how-to/content/small-business-financial-management-

kit-for-dummie.html

• http://www.small-business-accounting-guide.com/role-accountants.html

• http://www.nolo.com/legal-encyclopedia/preparing-business-audit-30057.html

• http://sbinformation.about.com/cs/bestpractices/a/aa102002a.htm

• http://www.smallbusinessnotes.com/managing-your-business/insurance.html

• http://smallbusiness.chron.com/financial-business-objectives-4072.html

• http://www.christianet.com/debtelimination/smallbusinessfinancialmanagement.htm

• http://www.unit4.com/resources_global/scripts/image_viewer.php?file_id=4673

• http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/who-are-the-stakeholders-that-

use/y2cary3n6mng/53#

• http://www.smallbizz.info/2008/04/responsibilities-roles-of-small.html

1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?

Jy moet seker maak dat jy die volgende terminologie verstaan:

Sleutelwoord Omskrywing

Bestuur Bestuur word algemeen beskou as die belyning en koördinering

van verskeie aktiwiteite in ŉ organisasie.

Ekonomiese

hulpbronne

Ekonomiese hulpbronne verteenwoordig die grondstowwe en

voorsieningsketting wat nodig is om goedere te produseer en te

versprei in die sakeomgewing.

Kontant op hande Kontant op hande is die bedrag geld beskikbaar in die verskeie

rekeninge van die onderneming.

Rekeninge

betaalbaar

Rekeninge betaalbaar is geld wat die onderneming aan ander

entiteite, soos verskaffers of groothandelaars, skuld.

Rekeninge

ontvangbaar

Rekeninge ontvangbaar is die geld wat deur kliënte van die

onderneming verskuldig is.



Versekeringspolis ŉ Versekeringspolis is ŉ bindende kontrak met ŉ versekeraar teen

vergoeding (premie) om voorsiening te maak vir bepaalde skade,

verlies of skade gely deur die onderneming.

Werknemers Werknemers is menslike hulpbronne wat betrokke is en wat ŉ

onderneming help om sy doelwitte te bereik.

1.4 Inleiding

Om ŉ kleinsakeonderneming te bestuur neem baie tyd en moeite in beslag. Kleinsake-

eienaars is verantwoordelik vir die bestuur van alle aspekte van hul ondernemings. Bestuur

word algemeen beskou as die belyning en koördinering van verskeie aktiwiteite in die

onderneming. Kleinsake-eienaars span hulle bestuursvaardighede in om die doelwitte en

doelstellings van die onderneming tot stand te bring. Kleinsakeondernemingsbestuur vereis

dat sake-eienaars oor kundigheid en vaardighede beskik om hul ondernemings suksesvol te

bestuur.

Kleinsake-eienaars is gewoonlik die mees sigbare individu in hulle onderneming. Kleinsake-

eienaars is verantwoordelik vir die skep van sakeverhoudinge om hul onderneming se

sakebedrywighede te bevorder. Hulle koördineer die sakeaktiwiteite om te verseker dat die

onderneming voldoende ekonomiese hulpbronne het. Ekonomiese hulpbronne

verteenwoordig die grondstowwe en voorsieningsketting wat nodig is om goedere te

produseer en te versprei in die sake-omgewing.

Kleinsakeondernemingbestuur vereis dat sake-eienaars verantwoordelikheid neem vir

bepaalde funksies in die onderneming. Aankope, menslike hulpbronne, verkope,

kliëntediens, bemarking en produkontwikkeling is ŉ paar funksies wat die kleinsake-eienaar

self moet bestuur. Groter ondernemings het dikwels departemente of afdelings om die

bestuur van die onderskeie funksies te bestuur. Sake-eienaars delegeer dan

bestuursverantwoordelikhede aan werknemers en/of lynbestuurders.

Sake-eienaars gebruik dikwels bestuurshulpmiddels om hulle te help om hulle onderneming

te bestuur. Rekeningkunde, finansiële inligtingsbestuurstelsels en prestasiebestuurstelsels is

voorbeelde van sulke bestuurshulpmiddels. Sake-eienaars gebruik rekeningkunde om hul

onderneming se finansiële inligting aan te teken en te rapporteer. Finansiële inligting kan

sake-eienaars help om produksie-uitset, potensiële verkope en die bedrag van eksterne

finansiering wat nodig is vir sakebedrywighede te bepaal.



Om behulpsaam te wees met die finansiële bestuur van die onderneming, is dit onontbeerlik

dat die onderneming oor ŉ finansiële bestuurstelsel beskik. Dit kan wissel van eenvoudige

stelsels tot baie komplekse stelsels.

Bron: http://smallbusinessaccountingsoftwares.net/wp-

content/uploads/mvbthumbs/img_9671_small-business-finance-7-tax-management-

accounts.jpg

1.5 Wat behels kleinsake finansiële bestuur?

Die bestuur van die finansies van die kleinsakeonderneming kan ŉ uitdaging wees en behels

vele fasette. Om te oorleef en te floreer moet die eienaar voortdurend kontantvloei beheer

en wins genereer. Hy moet dus te alle tye op hoogte wees van die invloei en uitvloei van

fondse in die onderneming .

1.5.1 Finansiële state

Die sake-eienaar maak gebruik van verskillende finansiële state om die onderneming

finansieel te bestuur. Hierdie state stel hom/haar in staat om sinvolle en tydige besluite te

neem. Die state sluit die volgende in:

� Wins-en-verlies-staat

Hierdie staat is ŉ opsomming van inkomste en uitgawes en doen verslag van die wins of

verlies.

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ wins-en-verliesstaat:

Maand Jaar tot op

datum

Verkope R 10 000.00 R 60 000.00

Uitgawes

- Aankope R 3 000.00 R 17 000.00

- Salarisse R 2 500.00 R 14 000.00



- Huur R 1 000.00 R 6 000.00

- Versekering R 200.00 R 1 200.00

- Belasting R 600.00 R 2 600.00

- Bemarking R 500.00 R 3 000.00

- Waardevermindering R 500.00 R 3 000.00

- Rekeningkundige dienste R 500.00 R 3 000.00

Totale uitgawes R 8 800.00 R 49 800.00

Wins (ook genoem verdienste of net inkomste) R 1 200.00 R 10 200.00

Figuur 1.1 Wins-en-verliesstaat

(Aangepas uit: http://www.myownbusiness.org/images/income.gif

� Kontantvloeistaat

Die kontantvloeistaat begin deur te rapporteer oor die netto toename of afname in kontant uit

die inkomste en uitgawes gedurende die tydperk. Hierdie staat is ook ŉ opsomming van

ander bronne van die kontant waaruit die eienaar geput het gedurende die tydperk en

verskaf ook inligting oor die beskikbare kontant.

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ kontantvloeistaat:

Figuur 1.2 Kontantvloeistaat

(Bron: http://i.investopedia.com/inv/articles/site/Cash_Flow_Example.gif)



� Balansstaat

Die balansstaat is ŉ opsomming van die bates en laste op die laaste dag van die finansiële

tydperk en weerspieël die bronne van die eienaar se belang, naamlik bates minus laste.

Die eienaar moet weet hoe om die finansiële state te lees en te interpreteer. Indien hy/sy nie

in staat is om finansiële state te lees en te interpreteer nie, kan dit hom/haar verhinder om

sinvolle sakebesluite te maak.

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ balansstaat:

Figuur 1.3 Balansstaat

(Bron: http://www.accounting-basics-for-students.com/images/Balance_sheet1_450.jpg)

1.5.2 Bestuur van wins in ŉ kleinsakeonderneming

Die kleinsakeonderneming word ontwikkel met die doel om ŉ wins te maak. Die bestuur van

die wins vereis spesiale vaardighede en bevoegdhede. In die bestuur van wins moet die

volgende in gedagte gehou word:

� Kontantvloeirekeningkunde

Kontantvloeirekeningkunde stel die sake-eienaar in staat om die kontantvloei te beheer deur

kredietverkope as inkomste aan te teken voordat kontant ontvang word. Sommige uitgawes



word aangeteken voordat kontant ontvang is, en sommige transaksies word aangeteken

nadat kontant uitbetaal is. Die koste van waardevermindering word nie gesien as ŉ

kontantuitleg in die tydperk nie.

Wins en kontantvloei moet nooit verwar word nie. Kontantvloeirekeningkunde dui nie die

wins vir die tydperk aan nie. Die eienaar moet na die wins-en-verliesverslag kyk vir die wins

en na die kontantvloeistaat vir die kontantvloei.

� Verkorte wins-en-verliesstaat

Kleinsake-eienaars maak gebruik van ŉ verkorte wins-en-verlies-staat vir besluitneming.

Die volledige wins-en-verlies-staat is onontbeerlik vir kontrole oor die winsprestasie van die

onderneming, maar hierdie winsverslag is dikwels te lywig vir doeltreffende gebruik in

besluitneming.

� Winsfaktore

Oënskynlike klein veranderinge in die winsfaktore kan ŉ groot impak maak op besluitneming

in die onderneming, byvoorbeeld ŉ geringe verandering in die winsmarge op

verkope, kan ŉ groot impak op die wins in geheel hê. ŉ Verhoging in die verkoopprys of ŉ

verhoging in die verkoopsvolume kan ook ŉ groot impak maak op die onderneming se

winsgewendheid.

1.5.3 Die kleinsakeonderneming se bates

Die bates van die kleinsakeonderneming bepaal grootliks die finansiële posisie van die

onderneming. Die kleinsake-eienaar moet weet hoe om daardie bates te bestuur en om hulle

gebruik te maksimaliseer. Die volgende moet in ag geneem word by die bestuur van die

bates van ŉ kleinsakeonderneming:

Figuur 1.4 Bestuur van die onderneming se bates

(Bron: Outeur 2012)

Hoeveelheid

Belasting

Koste



� Hoeveelheid bates

Die eienaar moet die hoeveelheid bates bepaal wat die vlak van die jaarlikse omsette sal

ondersteun. Die hoeveelheid totale bates bepaal die hoeveelheid kapitaal wat die eienaar

bymekaar moet bring. Dit is belangrik om te onthou dat kapitaal ŉ koste het. Hoe

meer bates die eienaar het, hoe meer kapitaal word benodig.

� Koste van kapitaal

Die eienaar moenie haastig skuld aangaan om kapitaal te bekom sonder behoorlike

beplanning nie. Talle klein ondernemings is desperaat vir kapitaal. Daar moet egter

noukeurig ondersoek gedoen word na die totale koste van die kapitaal en ŉ studie van

kapitaalbronne gemaak word.

� Belasting

Sakeondernemings wat wins maak, genereer belasbare inkomste. Kleinsakeondernemings,

vennootskappe en maatskappye met beperkte aanspreeklikheid betaal nie

inkomstebelasting nie. Hulle is belastingentiteite waarvan hul eienaars die belasbare

inkomste van die onderneming op hul individuele belastingopgawes insluit. Kontantdividende

betaal aan aandeelhouers uit hul na-belasting wins, word verklaar in die individuele inkomste

belastingopbrengste van die aandeelhouers en is dus onderhewig aan ŉ tweede belasting in

die hande van die aandeelhouers.

1.5.4 Beplanning vir die kleinsakeonderneming se finansiële behoeftes

Om voor te berei vir die finansiële toekoms van die kleinsakeonderneming, moet die eienaar

die volgende insluit by die beplanning:

� Begrote wins en verlies

Hierdie begrote wins en verlies speel ŉ belangrike rol in die onderneming. Dit verskaf aan

die eienaar die beste beramings en vooruitskattings vir verkooppryse, koste en

verkoopsvolume vir die komende jaar. Vanuit hierdie inligting kan die eienaar ŉ maatstaf

voorberei waarteen prestasie gemeet kan word. Hierdie begroting kan ook verander word,

want onvoorsiene gebeure kan dit nodig maak om ŉ aanpassing te maak aan die begrote

wins of verlies.

� Begrote balansstaat

Die eienaar benodig nie noodwendig ŉ gedetailleerde lys van al die bates en laste vir die

daaropvolgende jaar nie, maar hy/sy moet beslis vir ŉ jaar vooruit beplan. Beplanning maak

dit moontlik om probleme reeds vroeg te identifiseer om sodoende die aktiwiteite so aan te

pas dat probleme vermy kan word.



� Begrote kontantvloeistaat

Die voorbereiding van hierdie begrote finansiële state is ŉ uitstekende manier om ŉ ogie te

hou oor die bedryfsaktiwiteite en hoe die eienaar van plan is om die kontantvloei te

gebruik. Indien die eienaar van plan is om groot kapitaaluitgawes aan te gaan, is ŉ

begrote kontantvloeistaat noodsaaklik vir die maak van strategiese besluite oor hoe die

eienaar die kontant vir hierdie uitgawes gaan bekom.

(Aangepas uit: http://www.dummies.com/how-to/content/small-business-financial-

management-kit-for-dummie.html)

1.6 Rolspelers in ŉ kleinsakeonderneming

Die volgende is die belangrikste rolspelers in ŉ kleinsakeonderneming met spesifieke

verwysing na die finansiële en verwante velde:

Figuur 1.5 Rolspelers in die sakeonderneming

(Bron: Outeur 2012)

1.6.1 Eienaar

As ŉ kleinsake-eienaar is hy/sy verantwoordelik vir alle rolle, alle projekte en alle

werknemers. Die kleinsake-eienaar is die enigste een wat verantwoordelik is vir die

onderneming se voortbestaan.

Hieronder word ŉ paar van die verantwoordelikhede en rolle van die kleinsake-eienaar

bespreek. Al hierdie rolle het op een of ander wyse ŉ invloed op die finansies van die

onderneming:

Kleinsake-

onderneming

Eienaar

Rekenmeester

Ouditeur

Die bank



� Wetstoepasser

Alhoewel die klein sake-eienaar soms ŉ prokureur gebruik vir bepaalde aktiwiteite, bv die

sluit van kontrakte en ander regsdokumente, moet hy/sy kennis dra van die wette en

regulasies wat ŉ impak op die onderneming het, bv die indiensnemingswette en

belastingwette. Hy/sy moet dus in staat wees om die relevante wetgewing in die

onderneming te kan toepas.

� Beplanner

In die daarstel en toepassing van die sakeplan en die sakestrategie, vervul die sake-eienaar

die rol van beplanner. Beplanning vind deurlopend plaas en ook elke keer as die kleinsake-

eienaar nuwe doelwitte stel of bestaande doelwitte verander.

� Navorser en ontleder

Voordat die kleinsake-eienaar die onderneming begin, moet hy/sy bepaal wat die segment

van die mark is waarin daar sake gedoen gaan word; daardie mark verken en ook ontleed.

Die kleinsake-eienaar kan ook marknavorsing doen op verskillende tye gedurende die

bestaan van die onderneming.

� Bemarking, advertensies en verkope

Na aanleiding van die bemarkings- of reklameveldtog sal die eienaar verantwoordelik wees

vir die skryf van die advertensies, besoeke aan potensiële kliënte en om seker te maak dat

die bestaande kliënte tevrede bly.

� Administrasie/ontvangspersoon/sekretaris

Selfs al het die kleinsake-eienaar administratiewe hulp, sal hy/sy onvermydelik ŉ paar take

moet verrig, soos die maak en ontvang van oproepe en liassering.

� Belastinginvorderaar

As die kleinsake-eienaar goedere in die kleinhandel verkoop, is hy/sy verantwoordelik vir die

invordering van verkoopsbelasting (Belasting op Toegevoegde Waarde). Verder is die

eienaar ook verantwoordelik vir die insameling van die betaalstaatbelasting van werknemers

(persoonlike belasting). Die eienaar is dan verantwoordelik om die belastings aan die Suid-

Afrikaanse Inkomstediens (SAID) oor te betaal.

� Rekenmeester

Selfs al maak die kleinsake-eienaar van die dienste van ŉ rekenmeester gebruik, sal hy/sy

steeds moet weet hoe om rekeningkundige data te ontleed. Indien hy/sy nie ŉ rekenmeester

gebruik nie, sal die kleinsake-eienaar die finansiële state vir die jaarlikse belastingdoeleindes

moet opstel.



(Aangepas uit: http://www.smallbizz.info/2008/04/responsibilities-roles-of-small.html)

1.6.2 Rekenmeester

Rekenmeesters kan ŉ verskeidenheid van waardevolle dienste bied aan alle tipes sake-

entiteite.

(Bron: http://www.howardonline.com/accountants.jpg)

Die dienste wat hulle kan bied, sluit die volgende in:

� Raadgewend om ŉ onderneming te begin of te verander

Hier speel rekenmeesters die volgende rol:

• Hulle gee raad oor die tipe onderneming, byvoorbeeld alleeneienaarsaak,

vennootskap of beperkte maatskappy.

• Hulle help met die sakeplan.

• Hulle bied hulp aan met regs- en belastingsaspekte van die nuwe

kleinsakeonderneming se registrasie.

� Kundigheid

Rekenmeesters kan rekeningkundige en boekhoudingskundigheid verskaf, byvoorbeeld:

• Die opstel van gerekenariseerde boekhoustelsels, soos kasboek, kleinkasboek,

debiteure grootboek, krediteure grootboek en vaste bateregister.

• Die voorbereiding van finansiële state soos wins-en-verlies-staat, balansstaat,

kontantvloeistaat en verwante notas.



• Die opstel van geouditeerde rekeninge wat gespesifiseerde finansiële inligting moet

bevat en op ŉ bepaalde manier opgestel word.

� Belasting

Rekenmeesters kan hulp verleen met belasting, byvoorbeeld:

• Opstel en indien van belastingopgawes (BTW, Lopende Betaalstelsel en

inkomstebelasting) vir alleeneienaarsake en vennootskappe.

• Belastingbeplanning deur die wettige vermindering van die belasting betaalbaar.

� Inligtingstelsels

Rekenmeesters kan help om stelsels te vereenvoudig wat die onderneming in staat kan

stel om glad en winsgewend te funksioneer, byvoorbeeld:

• Begrotingsbeheer en die monitering van prestasie met die fokus op

verkoopsvolumes, koste, kontantvloei en winsmarges.

• Vooruitskatting van die kontantvloei is veral belangrik. Foute op hierdie

gebied kan tot groot nadeel van die toekoms van die onderneming wees. Die

rekenmeester kan raad gee oor vooruitskattings en kontantvloei.

• Kredietbeheer en voorraadbeheer om die bedryfskapitaal doeltreffend aan te wend.

� Algemene finansiële advies

Rekenmeesters kan algemene finansiële raad gee, soos:

• Aanbevelings oor die finansiering van die onderneming deur oortrekkings, lenings,

verhuring, huurkoop of waagkapitaal.

• Rekenmeesters kan instrumenteel wees by die opstel en aanbieding van die

onderneming se voorstelle om befondsing te bekom.

� Koop en verkoop van die onderneming

Rekenmeesters kan ŉ rol speel by ŉ besluit om ŉ onderneming te koop of te verkoop.

Dit behels die volgende:

• ŉ Ondersoek na die boeke van ŉ onderneming wat te koop is.

• Uitvoering van ŉ kontroleringstudie (due diligence) op sodanige besigheid.

• Advies oor die markwaarde van die onderneming.

• Advies oor hoe om die bestaande onderneming te beskerm teen ŉ vyandige

oorname.



� Persoonlike finansies

Rekenmeesters kan ook help met raad en leiding t.o.v. die eienaar se vrae oor

sy/haar persoonlike finansies.

Dit kan die volgende insluit:

• Belastingbeplanning

• Advies oor boedelbelasting en die finansiële aspekte van testamente.

• Advies oor koste-effektiewe huisleningopsies, ens.

(Aangepas uit: http://www.small-business-accounting-guide.com/role-accountants.html)

1.6.3 Ouditeur

(Bron: http://www.giscp.com/wp-content/uploads/2011/03/Auditor.jpg)

Die ouditeur speel ŉ belangrike rol in die lewe van ŉ kleinsakeonderneming. Wetgewing

verplig maatskappye om geouditeerde finansiële state by die SAID in te dien. Die SAID kan

ook ŉ oudit van ŉ onderneming aanvra. Vir hierdie doel moet die volgende dokumente aan

die ouditeur beskikbaar gestel word tydens ŉ oudit van die onderneming:

� Bankstate, gekanselleerde tjeks en kwitansies

Die ouditeur sal die bankrekords vir beide die kleinsake-eienaar, asook die onderneming

benodig. As die kleinsake-eienaar uitgawes met kontant betaal het, moet die bewyse

daarvoor (handgeskrewe notas, notaboeke, kwitansies, of kleinkasbewyse) aangebied word

vir ŉ oudit.

� Elektroniese rekords

Talle banke stuur nie gekanselleer tjeks terug nie en baie sake-uitgawes word betaal met

krediet- of debietkaarte. Bank- en debietkaartrekeningstate word aanvaar as bewyse van

betaling, indien die naam, datum, bedrag en die adres van die begunstigde daarop verskyn.

� Rekeningkundige rekords



Die ouditeur sal vra om alle rekeningkundige rekords te sien, soos ŉ tjekboek en

kasregisterstrokies. Dit is egter meer voordelig dat die kleinsake-eienaar meer formele

rekords hou. As die data op ŉ rekenaar is, sal die ouditeur ŉ drukstuk van alle transaksies

wil sien.

� Afspraakboeke en dagboeke

Kleinsakeondernemings wat dienste verkoop, hou gewoonlik tred van aktiwiteite en uitgawes

met behulp van kalenders, dagboeke en afspraakboeke. ŉ Inskrywing in ŉ dagboek kan help

om ŉ uitgawe aan ŉ ouditeur te regverdig so lank as wat dit redelik blyk te wees.

� Rekords van sekere toerusting

Dit is raadsaam dat die kleinsake-eienaar spesiale rekords hou vir sekere toerusting wat

dikwels gebruik word vir beide ondernemings- en persoonlike doeleindes. Selfone,

rekenaars wat by die huis gehou word, maar wat gebruik word vir die onderneming en

voertuie wat gebruik word vir beide die onderneming en plesier, is voorbeelde hiervan en

moet vir ŉ oudit aangebied word.

� Voertuigrekords

ŉ Voertuig kan gebruik word vir persoonlike doeleindes, sowel as vir die onderneming. In

hierdie geval moet gedetailleerde rekords gehou word vir die gedeelte wat vir

ondernemingsdoeleindes gebruik is en vir die oudit aangebied word.

� Reis- en onthaalrekords

Die kleinsake-eienaar moet ŉ skriftelike rekord van die onderneming se reis- of onthaalkoste

hou. Hierdie moet vir die oudit beskikbaar gestel word, maar is ook belangrik vir

belastingdoeleindes.

(Aangepas uit: http://www.nolo.com/legal-encyclopedia/preparing-business-audit-

30057.html)

Praktiese oefening 1.1

1. Identifiseer ander dokumente (behalwe die hierbo genoem) wat aan die ouditeur

voorgelê moet word vir die doeleindes van ŉ oudit.



1.6.4 Die bank

(Bron: http://www.businesscartoons.co.uk/shop/images/uploads/0492bwc.gif)

Een van die eerste dinge wat ŉ kleinsakeonderneming moet doen, is om ŉ bankrekening vir

die onderneming te open. Omdat die sakewêreld baie uitdagings en risiko’s inhou, probeer

nuwe sake-eienaars dikwels om die risiko te verminder deur ŉ onderneming deeltyds te

begin. Die gebruik van ŉ persoonlike bankrekening vir die doel om sake te bedryf, is

algemeen onder diegene wat sake deeltyds bedryf, byvoorbeeld makelaars en konsultante,

terwyl kleinsake-eienaars ook soms hierdie roete volg in ŉ poging om uitgawes te

verminder. Onwetend skep hulle daardeur potensiële toekomstige probleme vir die

onderneming.

Omdat ŉ bankrekening ŉ gestruktureerde diens bied, vereenvoudig ŉ bankrekening

rekordhouding. Banke verskil van mekaar ten opsigte van fooie en funksies, maar die koste

van ŉ onderneming se rekening is gewoonlik veel minder as die voordele wat dit vir die

onderneming inhou, terwyl fooie ook ŉ belastingaftrekbare uitgawe is.

Die volgende is redes hoekom dit nie wenslik is om persoonlike en kleinsakebankrekeninge

te meng nie:

• Stokperdjie-ondernemings

Belastingwetgewing bepaal dat slegs sakeondernemings bedryfsuitgawes vir

belastingdoeleindes van die belasbare inkomste mag aftrek. As die onderneming

soos ŉ stokperdjie lyk, sal dit moeilik wees om die owerhede te oortuig dat ŉ

onderneming bedryf word.

• Belastingprobleme

Wanneer dit by inkomste en uitgawes kom wat die onderneming verklaar, moet

persoonlike transaksies geskei word van die onderneming se transaksies. Dit kan

groot onkoste en tyd meebring indien hierdie skeiding nie op ŉ deurlopende basis

plaasvind nie en dit net eenmaal per jaar gedoen word wanneer die belastingaanslag

voltooi moet word.



• Ouditspoor (audit trail)

Hoewel wetgewing nie kleinsakeondernemings verplig om afsonderlike

bankrekeninge vir persoonlik en vir die onderneming byhou nie, is dit noodsaaklik dat

die rekords van die onderneming ŉ akkurate, volledige en ŉ permanente weergawe

van inkomste en uitgawes moet wees. Dit verskaf ŉ duidelike ouditspoor.

• Gebrek aan professionaliteit

Indien betalings aan kliënte gedoen word in die eienaar se persoonlike naam, in

plaas van in die naam van die onderneming, kan die onderneming gesien word as ŉ

deeltydse onderneming. Finansiële transaksies moet te alle tye op ŉ professionele

en eties-korrekte manier hanteer word. Dit sal ook sakevertroue by kliënte skep.

(Aangepas uit: http://sbinformation.about.com/cs/bestpractices/a/aa102002a.htm)

1.6.5 Versekering en risikobestuur as rolspeler

(Bron: http://www.bizcover.com.au/wp-content/uploads/2010/12/Insurance.jpg)

Omdat kleinsakeondernemings gewoonlik nie oor die dienste van ŉ risikobestuurder beskik

nie, speel die versekeringsmaatskappy ŉ belangrike rol in risikobestuur. Versekering

is ŉ noodsaaklike deel van risikobestuur vir enige sakeonderneming. Dit is ŉ manier om die

onderneming te beskerm teen onvoorsiene verliese. ŉ Versekeringspolis is ŉ bindende

kontrak met ŉ versekeraar teen vergoeding (premie) om voorsiening te maak vir skades of

verliese gely deur die onderneming.

Net soos geen individu ŉ motor wil besit en bestuur sonder versekering nie, netso wil die

sake-eienaar nie ŉ onderneming bedryf sonder versekering nie. As gevolg van die baie



soorte ondernemings en gepaardgaande risiko's, is daar ŉ wye verskeidenheid van

versekeringstipes vir elke tipe onderneming.

Die volgende is voorbeelde:

Versekerde item Tipe versekering

Eiendom • Eiendomsversekering

Werknemers • Werkloosheidsversekering

• Werknemersvergoedingsversekering

• Gesondheidsversekering

• Ongeskiktheidsversekering

• Sleutelwerknemersversekering

Kliënte en ander • Aanspreeklikheidsversekering

Die onderneming • Bedryfsonderbrekingsversekering


• Arbeidspraktyk aanspreeklikheidsversekering

Ander tipes versekering wat nodig of uniek kan wees aan ŉ spesifieke onderneming is,

byvoorbeeld ŉ outeur of konsultant wat hulself teen plagiaat of nalatigheid beskerm. Vir

professionele persone is professionele aanspreeklikheids- of wanpraktykversekering weer

belangrik.

(Aangepas uit: http://www.smallbusinessnotes.com/managing-your-business/insurance.html)

1.7 Doelwitte van kleinsake finansiële bestuur

Dit is noodsaaklik dat die kleinsake-eienaar duidelike doelwitte vir die nuwe, groeiende

onderneming stel. Sinvolle en realistiese finansiële doelwitte is noodsaaklik vir die

langtermynsukses van die onderneming.



Finansiële doelwitte vir die onderneming kan die volgende insluit:

Figuur 1.6 Finansiële doelwitte

(Bron: Outeur 2012)

1.7.1 Groei in inkomste

Verhoging van inkomste is die mees basiese en fundamentele doel van enige onderneming

en word behaal deur bemarking en verkope wat lei tot die verhoging van die verdienste van

die onderneming. Ondernemings stel gewoonlik inkomstedoelwitte in terme van

persentasieverhogings. So kan ŉ kleinsakeman byvoorbeeld die verhoging van inkomste

van 20% elke jaar vir die eerste vyf jaar van ŉ nuwe onderneming se bedrywighede ten doel

stel.

1.7.2 Handhawing van winsmarges

Winsdoelwitte is meer gesofistikeerd as inkomstedoelwitte. Enige geld wat van die inkomste

oorgebly het nadat alle uitgawes betaal is, word beskou as wins. Wins kan op verskeie

maniere gebruik word, byvoorbeeld om dit in die onderneming te belê vir uitbreiding.

Winsdoelwitte is eerstens van toepassing op inkomste en dan op koste. Koste kan laag

gehou word deur die identifisering van en die bou van verhoudinge met betroubare

verskaffers en deur sakebedrywighede meer koste-doeltreffende en vaartbelyn te maak.

1.7.3 Volhoubaarheid

Op sekere tye in die ekonomiese siklus is ondernemings hoofsaaklik gefokus op basiese

ekonomiese oorlewing. Aflegging van personeel in moeilike ekonomiese toestande is ŉ

manier om te poog om die onderneming se voortbestaan te verseker en die huidige

inkomste en wins te behou. Ondernemings is gewoonlik bekommerd oor finansiële

volhoubaarheid in tye van politieke onrus.

Algemene finansiële doelwitte vir oorlewing, kan insluit die insameling van alle uitstaande

skuld om dit dan te gebruik vir die afbetaling van skuld.

Finansiële doelwitte

Groei in inkomste Winsmarges VolhoubaarheidOpbrengs op

belegging



(Bron: http://www.worldchanging.com/archives/cradletocradle.jpg)

1.7.4 Opbrengs op belegging

Opbrengs op belegging (OOB) is ŉ finansiële verhouding wat toegepas word op kapitale

uitgawes. OOB is ter sprake in die volgende scenario's:

• Eerstens is OOB betrokke by die opbrengs van beleggings in vaste eiendom en

produktiewe toerusting. Sake-eienaars wil seker maak dat die geboue, masjinerie en

ander toerusting wat hulle koop, voldoende inkomste en wins genereer om die

aankoopkoste te regverdig.

• Tweedens is OOB van toepassing op beleggings in aandele, effekte en ander

beleggingsinstrumente. Dieselfde beginsel is van toepassing op hierdie beleggings,

maar daar is oor die algemeen nie ŉ fisiese, produktiewe bate wat gebruik word om ŉ

opbrengs te genereer nie.

In plaas daarvan word die OOB vir die beleggingsprodukte bereken deur die

dividende, rente en kapitaalwins wat gerealiseer het uit beleggings, te vergelyk met

die koste van die belegging en die geleentheidskoste van alternatiewe beleggings.

(Aangepas uit: http://smallbusiness.chron.com/financial-business-objectives-4072.html)

1.8 Take van die kleinsake finansiële bestuurder

Vir die kleinsakeman is finansiële bestuur ŉ belangrike taak vir die groei van ŉ

winsgewende onderneming. Hierdie taak behels die implementering van gesonde

ekonomiese beginsels en om ŉ wakende oog op kontantvloei te hou om sodoende ŉ

gesonde finansiële grondslag vir die onderneming te lê. Gesonde finansiële beleid en

prosedures moet deel wees van die kleinsakeman se sakeplan.



Ten opsigte van kleinsake finansiële bestuur, kan drie duidelike take onderskei word,

naamlik:

Figuur 1.7 Bestuurstake van die kleinsake-eienaar (Bron: Outeur 2012)

1.8.1 Die bestuur van die onderneming

ŉ Alleeneienaarsaak het een eienaar, ŉ vennootskap het twee of meer eienaars, en ŉ

maatskappy word opgestel met ŉ Raad van Direkteure en reik aandele uit. Om ŉ

maatskappy tot stand te bring, behels meer tyd, moeite en koste as een van die ander twee

opsies. Die alleeneienaarsaak is die maklikste om tot stand te bring en te bestuur.

ŉ Vennootskap het die voordeel van die hulpbronne en kundigheid van twee of meer mense.

Dit is belangrik dat die vereistes vir die vennootskap in ŉ ooreenkoms opgeneem word waar

die insette en verantwoordelikhede van elke vennoot duidelik uiteengesit word.

Ongeag die struktuur, is dit belangrik dat iemand verantwoordelikheid neem vir die finansiële

bestuur. Selfs al word hierdie funksie gedelegeer aan ŉ boekhouer of ŉ rekenmeester, moet

die eienaar op hoogte bly van die finansies van die onderneming. Die eienaar bly deurentyd

verantwoordelik vir die finansiële bestuur van die onderneming.

Bestuur van

die finansies

Bestuur van

bedryfskapitaal

Bestuur van

die

onderneming



1.8.2 Die bestuur van die finansies

Figuur 1.8 Finansiële bestuur – ŉ model

(Bron: http://www.unit4.com/resources_global/scripts/image_viewer.php?file_id=4673)

Om ŉ suksesvolle sakeonderneming te bedryf, verg deeglike beplanning en bestuur, veral

t.o.v. die bestuur van die finansies. As die onderneming nie oor die kundigheid of

vaardighede beskik om ŉ sinvolle en praktiese finansiële beleid te ontwikkel nie, moet dit

aan iemand met die nodige vaardighede toevertrou word.

Daar is talle bronne beskikbaar vir enigeen wat meer wil weet oor die bestuur van finansies.

Die meeste groot boekwinkels hou ŉ verskeidenheid boeke aan oor feitlik elke aspek van

kleinsake finansiële bestuur. Aanlynhulpbronne bied ook praktiese inligting oor finansiële

bestuurskwessies. Sommige programmatuur is gratis vir ŉ toetsperiode beskikbaar sodat

voornemende kopers dit eers in die onderneming kan toepas en bepaal of dit aan die

behoeftes voldoen.

Die bestuurspan (selfs al bestaan dit slegs uit een eienaar) moet kennis hê van finansiële

aangeleenthede soos begrotings en bedryfskapitaal. Sekere finansiële dokumente moet

voorberei en ontleed word. Selfs al sou ŉ rekenmeester of boekhouer hierdie inligting

voorberei, moet die eienaar in staat wees om die dokumente te verstaan en te interpreteer.

Een van die belangrikste dokumente is die wins-en-verlies-staat wat inkomste en uitgawes

oor ŉ periode van tyd aantoon. ŉ Balansstaat toon ŉ netto waarde of netto verlies vir ŉ

gegewe tyd aan. Hierdie dokument kan voorberei word op die laaste dag van elke maand

om bates en laste aan te toon. Die verskil tussen hierdie 2 items vorm die onderneming se

netto batewaarde.



1.8.3 Die bestuur van bedryfskapitaal

ŉ Belangrike aspek van ŉ kleinsakeonderneming se finansiële bestuur is die bestuur van

bedryfskapitaal. Bedryfskapitaal omvat verskeie komponente wat items insluit soos:

• Kontant op hande

• Voorraad

• Rekeninge ontvangbaar

• Rekeninge betaalbaar

Kontant op hande is die bedrag geld in verskeie rekeninge. Voorraad is die items wat die

onderneming verkoop en maak gewoonlik ŉ groot persentasie van ŉ onderneming se bates

uit. Rekeninge ontvangbaar is die geld wat aan die onderneming deur sy kliënte verskuldig

is. Rekeninge betaalbaar is geld wat die onderneming skuld aan ander entiteite soos

verskaffers of groothandelaars.

Die bestuur van die onderneming moet bewus wees van die invloed wat bedryfskapitaal

op die onderneming het, sodat goeie besluite geneem kan word, byvoorbeeld

oor beleggings, aankope, die uitbreiding van krediet en die aangaan van skuld.

Nog ŉ aspek van kleinsake finansiële bestuur is die betaling van werknemers en

belasting. Dit kan ingewikkeld wees, maar die eienaar moet ten minste ŉ basiese begrip

van hierdie funksies hê en weet hoe die onderneming se winsgewendheid hierdeur geraak

word.

ŉ Alleeneienaar wat ŉ aanlynonderneming vanuit sy huis bedryf, mag in staat wees om sy

onderneming se finansies met behulp van ŉ eenvoudige sigblad (spreadsheet) en ŉ

sakrekenaar te bestuur, maar hy/sy moet steeds bewus wees van aspekte soos

kontantvloei, voorraad en wins/verlies om te verseker dat die inkomste wel groter as die

uitgawes is.

As drie vroue byvoorbeeld ŉ vennootskap vorm om kinders se speelgoed en boeke in ŉ

winkelsentrumkiosk te verkoop, is dit belangrik om te kyk na ŉ vennootskapsooreenkoms en

die invloed daarvan op finansiële bestuur. Ten minste een van die vroue moet die kennis en

vaardighede hê om toesig te hou oor die onderneming se finansiële bestuur.

(Aangepas uit:

http://www.christianet.com/debtelimination/smallbusinessfinancialmanagement.htm)

Die volgende is ŉ voorstelling van aspekte wat ŉ invloed op die bestuur van bedryfskapitaal

kan hê:



Figuur 1.9 Bedryfskapitaal

(Bron: http://teamaltman.com/wp-content/uploads/2011/02/Working-Capital-Structure.jpg)

Die bestuur van bedryfskapitaal word in groter besonderhede in Studie-eenheid 5 bespreek.

1.9 Finansiële inligting in ŉ kleinsakeonderneming

Finansiële state word gebruik deur al die belanghebbendes van ŉ onderneming, wat uit twee

groep bestaan, naamlik:

• Interne gebruikers

• Eksterne gebruikers

Interne gebruikers is direk betrokke by die dag-tot-dag bedrywighede van die onderneming,

terwyl eksterne gebruikers nie is nie.

Die volgende is ŉ voorstelling van die posisionering van hierdie belanghebbendes:



Figuur 1.10 Belanghebbendes in die bestuur van die finansies van die onderneming

(Bron: http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/who-are-the-stakeholders-that-

use/y2cary3n6mng/53#)

1.9.1 Interne belanghebbendes

� Werknemers

Werknemers is rolspelers wat betrokke is en wat ŉ onderneming help om sy doelwitte te

bereik. Finansiële state help werknemers om besluite te neem oor hul langtermyn-

verbintenis tot die onderneming. ŉ Groeiende, winsgewende en finansieel-sterk

onderneming lok en behou die werknemers wat waarde kan toevoeg tot die onderneming.

� Bestuurders

Bestuurders is belanghebbendes wat deur die Raad van Direkteure of die eienaar in diens

geneem is. Hulle is verantwoordelik vir die bestuur van die onderneming se hulpbronne ten

einde die doelwitte, soos uiteengesit in die strategiese planne van die onderneming, te

bereik. ŉ Ontleding van die finansiële state help die bestuurders om ingeligte besluite te

neem oor die ekonomiese prestasie van die onderneming en so ŉ plan van aksie saam te

stel om geleenthede te ontgin en potensiële bedreigings te verminder.



� Raad van Direkteure

Die Raad van Direkteure is die rolspelers wat die strategiese rigting en doelwitte vir die

onderneming daarstel en dan die bestuurders taak om dit te bereik. Finansiële

state laat die Raad van Direkteure toe om die prestasie van die bestuur met betrekking tot

die bereiking van die doelwitte te evalueer.

1.9.2 Eksterne belanghebbendes

� Beleggers

Beleggers is belanghebbendes wat aandele koop in die geval van ŉ genoteerde

maatskappy. Aandele gee ŉ belegger ŉ proporsionele deel van die maatskappy se ekwiteit

en winste. Aandele in openbare maatskappye verhandel op die effektebeurse en voorsien

beleggers van dividende. Beleggers maak gebruik van finansiële state om die finansiële

posisie van ŉ maatskappy te evalueer.

Bestaande beleggers gebruik finansiële state om hul beleggings te moniteer en te evalueer.

Voornemende ekwiteitsbeleggers gebruik finansiële state om te besluit of hulle in die

onderneming wil belê, al dan nie. Investeringsbesluite word ondersteun deur

beleggingsontleders wat die finansiële state gebruik om aanbevelings te maak t.o.v. die

koop/verkoop/behou van die aandele van ŉ maatskappy. Graderingsagentskappe, soos

Moody's, maak gebruik van finansiële state om kredietgraderings toe te wys aan

maatskappye, wat ook beleggers help met hul beleggingsbesluite.

� Leners

Leners is belanghebbendes wat fondse verskaf aan die onderneming op ŉ kort- en/of

langtermynbasis. Leners is byvoorbeeld finansiële instellings wat korttermyn oortrokke

fasiliteite voorsien, termynlenings vir die uitbreiding van planne gee, of verbande vir

eiendomsaankope verskaf. Finansiële instellings gebruik finansiële state in die besluit om

nuwe bedryfskapitaal aan ŉ maatskappy toe te staan, of skuld uit te brei (soos ŉ

langtermynbanklening of skuldbriewe), of om ander belangrike uitgawes te finansier.

� Verskaffers en kliënte

Verskaffers is belanghebbendes wat produkte en dienste aan die maatskappy op

kredietterme lewer, wat die onderneming toelaat om vir die goedere en dienste op ŉ later

stadium te betaal, ooreenkomstig ŉ leningsooreenkoms. Verskaffers gebruik finansiële state

om die kredietwaardigheid van die onderneming te evalueer.

Kliënte is belanghebbendes wat die finansiële krag en uithouvermoë van die onderneming

as ŉ betroubare bron evalueer, ten einde kredietrekeninge te kan toestaan.



� Staatsdepartemente en regeringsagentskappe

Staatsdepartemente en regeringsagentskappe is belanghebbendes wat die manier waarop

ondernemings hul sake bedryf moniteer, insluitende die betaling van belasting wat

verskuldig is. Hulle maak gebruik van finansiële state om die akkuraatheid van belasting en

ander verpligtinge wat deur ŉ onderneming verklaar is, te kontroleer.

� Markdeelnemers

Markdeelnemers is belanghebbendes wat meeding vir die besigheid van kliënte in dieselfde

mark as die onderneming. Markdeelnemers gebruik finansiële state om hul eie finansiële

resultate te beoordeel en om afwykings aan te spreek, of die ontginning van nuwe

geleenthede te ondersoek. Voornemende markdeelnemers kan finansiële state gebruik om

te bepaal hoe winsgewend dit sal wees om tot ŉ bedryf toe te tree.

� Media

Die media is belanghebbendes wat inligting oor ondernemings verskaf dmv

massakommunikasie. Die media ontleed die finansiële state en lewer kommentaar op die

prestasie en posisie van ŉ onderneming met die oog daarop om ŉ inligtingsdiens aan die

verbruiker of voornemende kliënt te verskaf.

� Vakbonde

Vakbonde is belanghebbendes wat die beste belang van die werknemers van ŉ

onderneming verteenwoordig. Hulle maak gebruik van finansiële state om vas te stel

hoeveel die salarisverhoging is wat ŉ onderneming kan bekostig in ŉ komende

loononderhandeling.

� Ondersteuners en teenstanders

Ander eksterne belanghebbendes sluit mense in wat die aksies en aktiwiteite van ŉ

onderneming kan ondersteun of teenstaan. Hulle is politici, drukgroepe, verbruikersforums

en omgewingsbewustes. Hulle gebruik die finansiële state van ondernemings as objektiewe

bewyse om hul klagtes of aanbevelings te ondersteun.

1.10 Samevatting

Finansiële bestuur behels die beplanning vir die toekoms van ŉ persoon of ŉ onderneming

om ŉ positiewe kontantvloei te verseker. Dit sluit in die bestuur en instandhouding van

finansiële bates. Finansiële bestuur behels ook die proses van identifisering en

bestuur van risiko's.



Die primêre fokus van finansiële bestuur is die ontleding van die onderneming se finansiële

posisie, eerder as finansiële kwantifisering. ŉ Finansiële bestuurder kyk na die beskikbare

data om die prestasie van ondernemings te beoordeel.

1.11 Selfevaluering

Aktiwiteit 1

Jy is die alleeneienaar van jou eie kleinsakeonderneming. Na aanleiding van ŉ ongunstige

winsverslag deur jou ouditeur het jy besluit om die onderneming ingrypend te verander.

Beantwoord die volgende vrae in die verband:

1. Hoe sal jy te werk gaan om daadwerkilik die wins in jou onderneming te bestuur?

2. Jy oorweeg dit om ŉ voltydse rekenmeester aan te stel. Watter voordele sal dit vir jou

onderneming inhou?

3. Jy oorweeg dit om jou persoonlike en kleinsakebankrekeninge te skei. Wat sal die

voordele van sodanige stap wees?

4. Jy oorweeg dit om so ver moontlik uitgebreide versekering vir jou onderneming te

bekom. Watter tipes aangeleenthede sal jy wil verseker?



Notas



Studie-eenheid 2: Finansiering van die



Kennis en begrip



• Finansieringskonsepte

• Finansiële behoeftes

• Bronne van finansiering

• Befondsing

• Impak van wetgewing en die ekonomiese beleid van die regering

Vaardighede


• finansieringskonsepte te kan definieer.

• ŉ onderneming se finansiële behoeftes te ontleed.

• bronne van finansiering te identifiseer en ontleed.

• kleinsakeondernemings te adviseer hoe om befondsing te bekom.

• die impak van wetgewing en die regering se ekonomiese beleid op die

kleinsakeonderneming te evalueer.




• http://www.smallbusinessowner.co.za/html/finance_and_money.html

• http://www.businessballs.com/finance.htm

• http://bizfinance.about.com/od/forecasting/a/fin_forecast.htm

• http://bizfinance.about.com/od/generalinformation/a/termloans.htm

• http://powerhomebiz.com/vol8/HowtoRaise2.htm

• http://www.scorerochester.org/help/funding/sources.php

• http://www.biosystemssa.co.za/images/csirlogo/image_mini

• http://www.seda.org.za/AboutSEDA/Pages/WhoweAre.aspx

• http://www.businesspartners.co.za/page/vision-mission-values

• http://www.southafrica.info/business/trends/newbusiness/smallbusiness.htm#ixzz1hN

uTtXlz

• http://freedomthistime.files.wordpress.com/2012/02/loan11.png?w=497&h=362


Maak seker dat jy die finansiële terme soos hieronder in paragraaf 2.5 uiteengesit, verstaan.

2.4 Inleiding

Om finansiering vir ŉ nuwe onderneming te bekom, is een van die grootste probleme wat ŉ

voornemende sake-eienaar in die gesig staar. ŉ Goeie sakeplan sal ŉ aanduiding kan gee

van hoeveel fondse die onderneming nodig sal hê. Die enigste probleem is dat

voornemende sakemanne geneig is om te entoesiasties te wees in die vroeë stadium van

die onderneming en nie die potensiële slaggate raaksien nie.

Daarbenewens is daar byna altyd onvoorspelbare gebeurtenisse wat ŉ groot impak op

verkope en koste kan hê. Voorbeelde hiervan is verandering in wetgewing, gevolge van

misdaad en nuwe tegnologie. Daar is ook al die versteekte uitgawes wat net ervare

entrepreneurs kan raaksien en in staat is om voor voorsiening te maak. Die resultaat is dat

baie nuwe ondernemings ŉ tekort aan kontant ondervind.

Kleinsakeondernemings begin dikwels met die eienaar se eie fondse, daarom moet die

eienaar versigtig wees en verseker dat daar genoeg fondse is totdat die onderneming wins

toon.



Daar is waagkapitaalmaatskappye wat geld “leen” aan voornemende sakemanne in ruil vir ŉ

aandeel in die betrokke kleinsakeonderneming.

Lenings van banke is ŉ tradisionele manier om fondse te bekom om ŉ onderneming te

begin. Banke het baie verskillende tipes leningsprodukte beskikbaar om by ŉ verskeidenheid

van behoeftes aan te pas. Dikwels verwag die bank egter een of ander vorm van kollateraal

in geval die lening nie terugbetaal kan word nie. Die mees algemene vorm van sekuriteit wat

die bank vereis, is lewensversekeringspolisse en vaste eiendom.

Die kleinsakeman moet klein leningsinstellings vermy omdat hulle meestal hoë rentekoerse

hef wat moontlik hoër kan wees as die opbrengs wat die onderneming aanvanklik sal hê.

Daar is ook lenings van owerheidsweë beskikbaar aan nuwe ondernemings, maar hierdie

lenings is gewoonlik onderworpe aan streng kriteria.

(Aangepas uit: http://www.smallbusinessowner.co.za/html/finance_and_money.html)

(Bron: http://spotloans.co.uk/wp-content/uploads/2008/01/business_loans_america.jpg)

2.5 Finansieringsterminologie

Die volgende is van die mees algemene terme wat in finansiering gebruik word:

� Bates

Dit is enigiets wat deur die onderneming besit word en wat monetêre waarde het.

Voorbeelde van bates is vaste bates soos geboue, installasies en masjinerie, voertuie en

ontasbare bates soos handelsmerke en handelsname.



� Bate omset

Bate omset meet die mate van operasionele doeltreffendheid van die onderneming. Dit toon

aan wat die inkomste op bates is wat aan die onderneming beskikbaar is.

Dit word soos volg bereken:

Omset = totale bates – laste

� Balansstaat

Die balansstaat is ŉ metingsverslag van die prestasie van ŉ onderneming en word saam met

die wins-en-verliesrekening en die kontantvloeistaat gelees. Die balansstaat verskaf inligting

oor die korttermyn- en langtermynskuld, die skuld tot ekwiteit verhouding, reserwes,

voorraad, kapitale bates, kontant op hande, asook die waarde van die aandeelhouers se

fondse.

� Begroting

ŉ Begroting beteken ŉ bedrag geld wat die onderneming beplan om te spandeer op ŉ

sekere aktiwiteit tydens ŉ spesifieke finansiële jaar. Om te begroot beteken die berekening

en opstel van ŉ begroting.

� Kapitaal aangewend

Hierdie is die waarde van alle hulpbronne wat beskikbaar is aan die onderneming en

bestaan uit kapitaal, winste en reserwes, langtermynlenings en uitgestelde

belasting. Kapitaal bestaan uit vaste bates, beleggings en die netto beleggings in

bedryfskapitaal. Kapitaal aangewend is met ander woorde die totale langtermynfondse belê

in, of geleen aan die onderneming en wat gebruik word deur die onderneming in die

uitvoering van sy werksaamhede.

� Kontantvloei

Kontantvloei is die beweging van kontant in en uit die onderneming as gevolg van die dag-

tot-dag handelsaktiwiteite asook ander aktiwiteite soos kapitaalbesteding, belasting- en

dividende betalings.

� Kontantvloeiverklaring

Die kontantvloeistaat toon die beweging en die beskikbaarheid van kontant in die

onderneming oor ŉ gegewe tydperk. Die kontant moet beskikbaar wees om betalings aan

verskaffers, personeel en ander krediteure te doen. Kontant is noodsaaklik vir enige

onderneming om te oorleef en die betroubare vooruitskatting en rapportering van die

beweging en die beskikbaarheid van kontant is van groot belang.



� Koste van die skuldverhouding

Hierdie term verwys na die rente-uitgawe oor ŉ gegewe tydperk as ŉ persentasie van die

gemiddelde uitstaande skuld oor dieselfde tydperk en word soos volg bereken:

Die koste van rente ÷ gemiddelde uitstaande skuld

� Koste van goedere verkoop

Dit beteken die direkte toeskryfbare koste van produkte of dienste verkoop soos materiaal,

arbeid en direkte produksiekoste en word soos volg bereken:

Verkope – koste van goedere verkoop = bruto wins

� Koste van verkope

Koste van verkope is die waarde, teen kosprys van die goedere of dienste wat gedurende

die betrokke tydperk, gewoonlik die finansiële jaar, verkoop is. Dit word soos volg bereken:

Beginvoorraad + voorraad aangekoop – eindvoorraad

� Bedryfsbates

Bedryfsbates is kontant en enigiets wat na verwagting in kontant omgesit kan word binne

twaalf maande van die balansstaatdatum.

� Bedryfskapitaalverhouding

Hierdie is die verhouding tussen bedryfsbates en laste wat die likiditeit van ŉ onderneming

aandui. Die verhouding is ŉ aanduiding van die onderneming se vermoë om

korttermynverpligtinge na te kom. Dit staan ook soms bekend as die likiditeitsverhouding of

vuurproeftoets (Acid Test).

� Bedryfslaste

Bedryfslaste is geld wat verskuldig is deur die onderneming aan krediteure, oortrokke

bankrekenings of belasting.

� Waardevermindering

Waardevermindering is die toedeling van koste van ŉ kapitaalitem oor ŉ ooreengekome

tydperk wat gebaseer is op die lewensverwagting of veroudering van die spesifieke item.

Byvoorbeeld, ŉ afleweringsvoertuig kos R200 000 met ŉ verwagte lewe van vyf jaar. Die

koste van die voertuig word afgeskryf oor vyf jaar teen ŉ bedrag van R40 000 per jaar.



Die gevolg van hierdie jaarlikse toedeling, is dat die onderneming se wins-en-verlies-staat ŉ

waardeverminderingskoste van R40 000 per jaar toon, die balansstaat sal die voertuig teen

ŉ bate waarde van R160 000 aantoon na die eerste jaar.

Die volgende is ŉ grafiese voorstelling van waardevermindering:

Figuur 2.1 Waardevermindering

(Bron: http://4.bp.blogspot.com/-

TLN7Ei_1jgc/TzUB38qof0I/AAAAAAAAKdE/hI84ABCRXlY/s1600/1.jpg)

� Dividende

Dividende is betalings per aandeel aan ŉ maatskappy se aandeelhouers deur die betrokke

maatskappy, gebaseer op die winste van die jaar. Die dividend word deur die direkteure

bepaal en by die maatskappy se algemene jaarvergadering goedgekeur.

ŉ Maatskappy kan kies om ŉ dividend te betaal of om geen dividend te betaal nie

afhangende van wat beskou word in die beste belang van die maatskappy te wees.

� Vaste bates

Hier is bates wat gehou word vir gebruik deur die onderneming eerder as om dit te verkoop.

Voorbeelde hiervan is toebehore, toerusting en geboue.

� Vaste koste

Vaste koste is ŉ koste wat nie wissel met die verandering in verkope of produksievolumes

nie. Voorbeelde hiervan is huurkoste, permanente personeel se salarisse en

waardevermindering.



� Kliëntewaarde (goodwill)

Dit is die surplus wat meer is as die netto tasbare batewaarde van ŉ onderneming, wat

betaal word om die onderneming aan te koop.

� Bruto wins

Bruto wins is die verskil tussen verkope en die koste van goedere of dienste wat verkoop

is. Daar word ook dikwels na verwys as die “bruto winsmarge” of “net marge".

� Kredietbriewe

Wanneer ŉ uitvoerder onderneem om goedere aan ŉ kliënt in ŉ ander land te voorsien, het

die uitvoerder nodig om te weet dat daar vir die goedere betaal sal word en daarvoor word

die kredietbrief uitgereik. Dit word gewoonlik deur die invoermaatskappy se bank uitgereik

om die uitvoerder se kontraktuele verwagtinge en veral finansiële blootstelling te beskerm.

� Waarborgbriewe

Daar is baie verskillende tipes waarborgbriewe. Hierdie tipe briewe verskaf die nodige

beskermingsmaatreëls aan kopers dat verskaffers hul verpligtinge of andersom gestand sal

doen. Dit word deur die verskaffer of kliënt se bank uitgereik afhangende van watter party

die waarborg benodig.

Terwyl ŉ brief van krediet in wese betaling aan die uitvoerder waarborg, beskerm die

waarborg ander aspekte van die verskaffer of kliënt se verpligtinge.

� Laste

Hierdie is die algemene term vir die onderneming se skuld. Laste is langtermynlenings van

die tipe wat gebruik word om die onderneming en die korttermyn te finansier sowel as

korttermynskuld as gevolg van die onderneming se handelsaktiwiteite.

� Likiditeitsverhouding of Vuurproeftoets (Acid test)

Die likiditeitsverhouding dui op die onderneming se vermoë om sy korttermynskuld te betaal.

Dit geskied deur die meting van die verhouding tussen bedryfsbates en die

korttermynskuldwaarde:

Likiditeitsverhouding = Bedryfsbates ÷ Bedryfslaste

� Netto huidige waarde

Dit is die verskil tussen die huidige waarde van kontantinvloei en die huidige waarde van

kontantuitvloei. Netto huidige waarde (NHW) (Net Present Value – NPV) is ŉ belangrike

maatstaf in die onderneming se beleggingsbesluite. NHW is ŉ meting van alle toekomstige



kontantvloei (inkomste minus koste, ook na verwys as die netto voordele) wat afgelei word

van ŉ spesifieke belegging, hetsy in die vorm van ŉ projek of ŉ nuwe produklyn, minus die

koste van die aanvanklike belegging. ŉ Voorgestelde projek met ŉ positiewe NHW is

voordelig en daar kan voortgegaan word. Indien die NHW negatief is, is dit nutteloos en

moet die projek geskrap word. NPV word dus gebruik in die begroting om die

winsgewendheid van ŉ belegging of ŉ projek te bepaal.

� Prys-verdiensteverhouding

Die prys-verdiensteverhouding (Present value – PV) is ŉ belangrike aanwyser oor hoe die

beleggerspubliek die gesondheid, werkverrigting, vooruitsigte en beleggingsrisiko van ŉ

openbare onderneming wat genoteer is op ŉ aandelebeurs, beskou.

Die PV word verkry deur die aandeelprys deur die verdienste per aandeel (wins na belasting

en rente, gedeel deur die getal gewone aandele uitgereik) te deel.

Aandeelprys ÷ verdienste per aandeel (wins na belasting en rente, gedeel deur die getal

gewone aandele uitgereik)

� Oorhoofse koste

Oorhoofse koste is ŉ koste wat nie toegeskryf kan word aan enige spesifieke deel van die

maatskappy se aktiwiteite nie.

Die betaling van huur is ŉ voorbeeld van oorhoofse koste.

(Bron: http://img.ehowcdn.com/article-new/ehow/images/a07/tj/aq/there-grace-period-

paying-rent-800x800.jpg)

(Aangepas uit: http://www.businessballs.com/finance.htm)



2.6 Vooruitskatting van finansiële behoeftes

Finansiële vooruitskatting is nie maklik nie, want die ekonomiese omgewing is wisselvallig.

Kleinsake-eienaars moet die vermoë ontwikkeling om vooruit te kan beplan. Dit is een van

die belangrikste vaardighede waaroor hulle moet beskik om sukses in die onderneming te

behaal.

Dit is belangrik vir die kleinsake-eienaar om te besef dat die wins nie die enigste belangrike

veranderlike is nie. ŉ Omvattende finansiële plan vir die toekoms moet dus ontwikkel word

vir ŉ kleinsakeonderneming om suksesvol te wees.

(Bron: http://www.businessbuffet.com/images/financial-forecast-image.gif)

Ten einde ŉ goeie finansiële vooruitskouing te kan doen, moet die sake-eienaar ŉ

omvattende reeks van geprojekteerde finansiële state ontwikkel. Hierdie proforma finansiële

state is die kleinsake-eienaar se finansiële plan.

Met hierdie finansiële plan kan hy/sy werklike gebeure teen die finansiële plan meet en

aanpassings maak. As die sake-onderneming ŉ banklening of ander finansiering moet

bekom, word daar gewoonlik proforma finansiële state benodig.

Die volgende is proforma state wat saamgestel kan word:

2.6.1 Pro forma inkomstestaat

Die proforma inkomstestaat is ŉ projeksie van die hoeveelheid wins wat die onderneming

verwag om te verdien oor ŉ gegewe tydperk. In die algemeen kan die kleinsake-eienaar die

volgende vier stappe volg om die proforma inkomstestaat te ontwikkel:

• Stel ŉ verkoopsprojeksie op



• Stel ŉ produksieskedule op

• Bereken die ander uitgawes

• Bepaal die vooruitgeskatte wins

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ proforma inkomstestaat:

Figuur 2.2 Pro forma inkomstestaat

(Bron: http://stockmarketbeat.com/blog1/wp-content/uploads/2007/08/sbuxproforma.jpg)

Die verkoopsprojeksie is die beginpunt en word gebruik om die produksieskedule en koste

van goedere verkoop te bepaal. As ŉ diens verkoop word, moet daar ŉ waarde daarop

geplaas word wat die waarde vir die koste van goedere verkoop, vervang.

Ander uitgawes wat afgetrek word, sluit in algemene en administratiewe uitgawes, belasting,

dividende en rente-uitgawes. So word die bruto wins skatting bepaal wat die doel van die

proforma inkomstestaat is.

2.6.2 Kontantbegroting

Kontant op hande is wat nodig is om die dag-tot-dag bedrywighede van die onderneming te

bedryf. Dus moet kleinsake-eienaars ŉ geprojekteerde kontantbegroting ontwikkel ten einde

te verseker dat hulle voldoende kontant in die toekoms sal hê om die onderneming te bedryf.

Kontantbegrotings word gewoonlik op ŉ maandelikse basis gedoen. Kontantontvangste word

geprojekteer op grond van die verkoopsprojeksies van die geprojekteerde inkomstestaat.

Kontantuitgawes word soortgelyk geprojekteer. Die verskil tussen hulle is die netto

kontantvloei. Die sake-eienaar moet in ag neem dat sy kliënte ook op krediet koop en dit dan

die verwagte kontantvloei in gedrang kan bring.



Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ kontantbegroting:

Figuur 2.3 Kontantbegroting

Bron: http://www.fieldstonealliance.org/client/client_images/budget_example.jpg

Die kleinsake-eienaar moet op ŉ maandelikse basis vooraf bereken of daar genoeg kontant

sal wees om te voldoen aan die onderneming se kontantvereistes vir die maand. Indien daar

nie genoeg kontant is nie, sal die eienaar geld moet leen. As daar oortollige kontant is, kan

die eienaar bestaande lenings, indien enige, terugbetaal. Op hierdie manier kan die eienaar

van die onderneming ŉ goeie beheer hou oor die kontantposisie van die onderneming.



2.6.3 Pro forma balansstaat

Met die voltooiing van die pro forma inkomstestaat en die kontantbegroting, het die

kleinsake-eienaar al die inligting wat nodig is om die proforma balansstaat op te stel. Die

proforma balansstaat toon die kumulatiewe veranderinge in die onderneming oor die

tydperk.

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ proforma balansstaat:

Figuur 2.4 Pro forma balansstaat

(Bron: http://content.edgar-online.com/edgar_conv_img/2007/11/05/0001104659-07-

079523_G269252MMI010.JPG)

Die eienaar benodig die inligting van die vorige jaar se balansstaat om die proforma

balansstaat voor te berei. Die bedrag van elke lyn-item op die balansstaat moet verkry word.

So kan, byvoorbeeld, sommige van die rekeninge op die balansstaat, soos die

langtermynskuld en/of ŉ gemeenskaplike voorraad, onveranderd bly.

Indien die onderneming se bates verhoog vanaf die vorige tydperk, dan moet die eienaar

van die onderneming kyk na die aanspreeklikheidskant van die balansstaat en bepaal waar

die toename is in die laste om die toename in bates te ondersteun.

(Aangepas uit: http://bizfinance.about.com/od/forecasting/a/fin_forecast.htm)



2.7 Bronne van finansiering en befondsing

Die sleutel tot ŉ suksesvolle onderneming is die sake-eienaar se vermoë om toepaslike

finansiering te bekom. Verhoging van kapitaal is een van die mees basiese sake-aktiwiteite.

Die beginsel is, dit kos geld om meer geld te maak.

Kapitaal is moeilik om te bekom, veral as:

• die kleinsakeman nie ŉ goeie sake-idee of sakeplan het nie. Dit kan meebring dat

beleggers nie in die onderneming sal belangstel nie.

• die kleinsakeman ŉ goeie sake-idee het, maar niemand weet daarvan nie. Die

probleem is dat die meeste onervare en nuwe kleinsakemanne nie weet waar om vir

finansiële hulp te gaan soek nie.

Die bedryf van ŉ onderneming hou bepaalde risiko’s in, maar sukses is moontlik indien die

onderneming op doelwitbereiking fokus en sy aktiwiteite daarvolgens rig. Om te begin moet

die kleinsake-eienaar potensiële beleggers kontak om die inhoud van die sakeplan te

bespreek – soveel moontlike potensiële beleggers moet bereik word.

Daar is verskeie finansieringsbronne wat deur die kleinsake-eienaar oorweeg kan word. Die

figuur hieronder dui ŉ aantal bronne aan:

Figuur 2.5 Finansieringsbronne

(Bron: Outeur 2012)

Persoonlike spaargeld

Familie en vriende

Waagkapitaal

Engelbeleggers

Banke

Advertensies plaas

Kredietkaarte

Kleinsakebeleggingsmaatskappye

Lewensversekeringspolisse

Geldmakelaars



2.7.1 Persoonlike spaargeld of ander fondse

Die eerste bron om vir finansiering te oorweeg, is persoonlike spaargeld. As sulke fondse

beskikbaar is, moet dit eerste gebruik word, in plaas van lenings of beleggers in die

onderneming. Die kleinsakeman kan ook persoonlike aandele, vaste rentedraende effekte,

pensioenplanne en vaste eiendom gebruik om die nodige kapitaal te bekom.

Die oorgrote meerderheid kleinsakemanne het egter nie voldoende persoonlike spaargeld

om ŉ onderneming te finansier nie. Andersyds wil kleinsakemanne ook nie hulle spaargeld

gebruik nie en daar is bepaalde redes hiervoor. Sommige hou die fondse vir hulle

aftrede, of vir ŉ noodgeval, of om te gebruik as kollateraal in die geval van lenings.

(Bron: http://consultantsavings.com/wp-content/uploads/2011/03/Savings-Account.jpg)

2.7.2 Familielede en vriende

Die volgende moontlike bron van finansiering is familie of goeie vriende wat geloof in die

kleinsakeman het en wil sien dat hy ŉ sukses van die onderneming maak. Om fondse by

vriende of ŉ familielid te leen, word redelik algemeen gedoen, veral wanneer die bedrag wat

benodig word nie groot is nie.

Familie en vriende vereis gewoonlik minder sekuriteit en is meer ontvanklik vir sake-idees as

wat professionele beleggers is. Familie en vriende is ook meer geduldig as die onderneming

langer neem as wat verwag is om suksesvol te wees. Soms geskied terugbetaling aan

familie en vriende deur middel van winsdeling.

Wanneer daar by familie en vriende geld geleen word, is dit noodsaaklik om die ooreenkoms

formeel te hou deur die bepalings van die lening op skrif te stel. Dit is belangrik om hierdie

familie of vriende as sakevennote te sien.



(Bron: https://lh5.googleusercontent.com/-

dn0ZCbBmRTw/TXzZD9al7oI/AAAAAAAAApc/VFpunyz9qGs/whilly+bermudez%252CShoul

d+You+Go+Into+Business+With+Family+or+Friends.jpg)

2.7.3 Waagkapitaal

Persone wat waagkapitaal beskikbaar maak, is professionele beleggers wat in beheer is van

ŉ groot hoeveelheid kapitaal wat uit ŉ verskeidenheid van bronne saamgestel kan

wees. Hierdie professionele beleggers (maatskappye) belê tipies in nuwe en selfs hoë-risiko

of spekulatiewe ondernemings wat nie oor ŉ bewese rekord beskik nie, maar wel die

potensiaal het vir vinnige groei en hoë opbrengste in ŉ kort periode van tyd. Hierdie

maatskappye wil gewoonlik aandele in die onderneming hê in ruil vir hulle belegging.

Veral in die internetsakesektor is daar verskeie waagkapitaalondernemings wat al

kapitaalwins van 300 tot 500 persent opgelewer het. Hierdie maatskappye is veral

geïnteresseerd in die potensiële projekte wat hoë kapitaalvereistes het. Dit is nie ongewoon

dat ŉ waagkapitaalmaatskappy soveel as 1,000 ondernemingsvoorstelle per jaar ontvang

nie. Daar word egter minder as 10 persent oorweeg en slegs 3 tot 4% goedgekeur vir

beleggingsdoeleindes.

Die volgende kan moontlik verduidelik hoekom die beleggingspersentasie so laag is:



(Bron: http://www.quicksprout.com/images/venturecapital.jpg)

2.7.4 Engelbeleggers (Angel investors)

Engelbeleggers is privaatbeleggers wat belangstel in ŉ hoër opbrengs op hulle kapitaal as

wat hulle kan maak deur middel van tradisionele markte soos beleggingsfondse, of die

aandele wat op die aandelebeurs verhandel word. Hierdie engele kan onder andere

rekenmeesters, prokureurs, dokters of ander individue wees wat na nuwe ondernemings

soek om in te belê in ruil vir aandele of gedeeltelike eienaarskap. In vergelyking met

waagkapitaalbeleggers is engelbeleggers minder veeleisend en verskaf ook dikwels kundige

leiding en mentorskap aan die kleinsakeonderneming.

Professionele mense soos dokters en tandartse is daarvoor bekend dat hulle by

beroepsbeleggingsgroepe aansluit. Die meeste engelbeleggers en waagkapitaalbeleggers

belê gewoonlik nie in tuisondernemings nie.

2.7.5 Banke

Banke kan die goedkoopste roete wees om kapitaal te bekom. Die kleinsakeman benodig

egter bates en/of ŉ skoon kredietgeskiedenis om in aanmerking te kom vir

banklenings. Verder kan sommige banke vereis dat bestaande ondernemings ook ŉ sekere

persentasie van die kapitaalinspuiting belê. Banke kan van nuwe ondernemings tot

50 persent eie kapitaal vereis voordat hulle ŉ belegging sal maak.

Die nuwe sake-eienaar moet ook ŉ sakeplan hê met die nodige dokumentasie wat bewys

lewer van ŉ geprojekteerde kontantvloei wat hom in staat sal stel om die lening met rente

terug te kan betaal.

Daar is twee tipes termynlenings beskikbaar, naamlik die korttermynlening en die

langtermynlening.



� Korttermynlening

Korttermynlenings kan gebruik word om bates soos rekenaartoerusting of ander

kleinmasjinerie of toerusting, wat ŉ lewe van een tot drie jaar het, te finansier. Terugbetaling

van die korttermynlening word gewoonlik gekoppel aan die lewensverwagting van

die toerusting.

Korttermynleningsooreenkomste bevat dikwels beperkende voorwaardes. Die betrokke

voorwaardes beperk die onderneming met betrekking tot handelsbedrywighede

gedurende die benutting van die lening. Dit verseker dat die onderneming die lening sal

terugbetaal voordat die betaling van bonusse, dividende en ander opsionele betalings

geskied.

� Langtermynlenings

Banke verskaf selde langtermynfinansiering aan klein ondernemings. Wanneer

hulle dit doen, is dit gewoonlik vir die aankoop van vaste eiendom, ŉ groot sakekompleks of

duur en groot toerusting. Die bank sal slegs 65% - 80% van die waarde van die bate aan die

onderneming leen en die bate dien dan as sekuriteit vir die lening.

Faktore wat die termynlenings vir kleinsakeondernemings kan beïnvloed, sluit in:

• Rentekoerse

• Kredietwaardigheid

• Versekering

• Fooie

(Aangepas uit: http://bizfinance.about.com/od/generalinformation/a/termloans.htm)

Die volgende illustreer die beginsel van ŉ lening:



Figuur 2.6 Leningsbeginsel

(Bron: http://freedomthistime.files.wordpress.com/2012/02/loan11.png?w=497&h=362)

2.7.6 Advertensies plaas

ŉ Eenvoudige, goedkoop en maklike manier om befondsing vir die onderneming te soek, is

deur advertensies te plaas in ŉ koerant wat daarin spesialiseer. Dit is raadsaam om vir meer

fondse aan te vra as wat benodig word, om ruimte te laat vir onderhandeling. Die

advertensie moet ook duidelik die aard van die onderneming, asook die aard van die

opbrengs aandui. Dit dien as kriteria om die regte beleggers te lok. Daar is vandag ook

verskeie ondernemings wat via die internet en deur middel van hulle webwerwe dienste

aanbied om voornemende beleggers en ondernemings wat befondsing benodig, bymekaar

te bring.

Die volgende is ŉ voorbeeld van so ŉ tipe advertensie:

(Bron: http://i00.i.aliimg.com/photo/v1/383678492/seeking_investment.jpg)



2.7.7 Kredietkaarte

Die voornemende kleinsakeman kan sy kredietkaarte gebruik om kontant te bekom om ŉ

onderneming te begin. Navorsing het getoon dat kredietkaarte gebruik word deur byna een

derde van alle nuwe kleinsakeondernemings wat tot stand kom in die Verenigde State van

Amerika.

Die gebruik van kredietkaarte om ŉ onderneming te begin, is egter nie ŉ goeie ekonomiese

besluit nie, omdat kredietkaartgeld die duurste geld is wat geleen kan word. Indien die

“lening” nie gou terugbetaal word nie, kan die rente op die terugbetaling hoog wees en kan

die onderneming ŉ kontantvloeiprobleem kry.

Sommige ontleders is van mening dat, indien die onderneming hierdie metode gebruik om

fondse beskikbaar te maak, hulle maklik in ŉ lokval kan beland waaruit hulle nie maklik kan

ontsnap nie.

(Bron:

http://4.bp.blogspot.com/_hT5a9DSXCmU/TVF7DOoUfJI/AAAAAAAAF_M/gewM_L4bTq4/s

1600/Credit-card-Interest-rates-pic-793434.jpg)

2.7.8 Kleinsakebeleggingsmaatskappye

Kleinsakebeleggingsmaatskappye bestaan met die uitsluitlike doel om geld aan

ondernemings te leen indien hulle van mening is dat sodanige ondernemings ŉ goeie kans

op sukses het. Soms sal hierdie beleggingsmaatskappye hulp aan die onderneming bied in

ruil vir ŉ belang in die onderneming.

2.7.9 Lewensversekering

ŉ Bron van finansiering wat dikwels oor die hoof gesien word, is lenings teen

lewensversekeringspolisse. Hierdie lenings is geredelik beskikbaar en kan tot ŉ besparing



lei. Die fondse wat geleen word, word dan oor ŉ vasgestelde termyn terugbetaal wat

beteken dat die polis weer na verloop van tyd tot die oorspronklike waarde terugkeer.

Lewensversekeringsmakelaars is gewoonlik betrokke by die daarstelling van hierdie tipe

lenings.

(Bron: http://img.ehowcdn.com/article-new/ehow/images/a00/03/uv/borrow-life-insurance-

800x800.jpg)

2.7.10 Geldmakelaars

Hierdie tipe makelaars versprei die kleinsakeonderneming se prospektus aan voornemende

beleggers teen ŉ fooi. Hierdie makelaars kan egter nie ŉ lening waarborg nie. Indien die

onderneming ŉ lening bekom, hef die makelaars ŉ persentasie van die bruto bedrag van die

toegestane lening as hulle fooi.

(Aangepas uit: http://powerhomebiz.com/vol8/HowtoRaise2.htm en

http://www.scorerochester.org/help/funding/sources.php)

2.8 Regeringsbeleid en die finansiering van kleinsakeondernemings in Suid-Afrika

In Suid-Afrika is werkloosheid een van die belangrikste uitdagings vir die regering en die

mense van die land. Werkloosheid het verder op die voorgrond getree as gevolg van die feit

dat oor die afgelope twee dekades talle werkers afgedank is in die formele ekonomie veral in

die mynbousektor. Boonop kom daar elke jaar honderde duisende nuwe werksoekers by,

waarvan die oorgrote meerderheid jeugdiges is.

Daar word wêreldwyd aanvaar dat die groei en ontwikkeling van klein-, medium- en mikro-

ondernemings (KMMO's) ŉ belangrike rol kan speel om werkloosheid te beveg. Die regering

se ondersteuning van KMMO’s speel hier ŉ belangrike rol. Beleidsrigtings en programme om



die ontwikkeling van KMMO's te ondersteun, is dus ŉ belangrike deel van die

regering se strategie om ŉ beter lewe vir die inwoners van Suid-Afrika te skep.

Die Departement van Handel en Nywerheid (DHN) in Suid-Afrika is die leidende

departement vir KMMO-ontwikkeling. ŉ Strategie is uiteengesit deur die DHN getiteld: "ŉ

Nasionale strategie vir die ontwikkeling van kleinsake in Suid-Afrika (Mei 1995)". Gedurende

1996 is die Wet op Nasionale Kleinsake deur die Parlement gepromulgeer wat voorsiening

maak vir die implementering van hierdie strategie.

(Bron: http://saitnews.co.za/wp-content/uploads/2011/04/DTI_Logo1.jpg)

2.8.1 Doelwitte van die strategie

Die Nasionale Kleinsakeontwikkelingstrategie poog om samehorigheid onder

kleinsakeondernemings te versterk en die speelveld gelyk te maak tussen groot en kleiner

ondernemings.

Die doelwitte van die kleinsakeontwikkelingsprogram is:

• om armoede te verlig deur dit moontlik te maak vir arm mense om inkomste te

genereer om in hulle basiese behoeftes te voorsien;

• die vermindering van armoede deur werkskepping;

• herverdeling van rykdom, inkomste en geleenthede; en

• ŉ bydrae tot ekonomiese groei te lewer deur innovasie om mededingendheid te

verbeter.

2.8.2 Bevordering van KMMO's deur die regering

Die bevordering van KMMO's is ŉ definitiewe doelwit van die regering. Talle ander

staatsdepartemente het ook soortgelyke strategieë in plek gestel, byvoorbeeld die

ontwikkeling van KMMO's in die toerismesektor, die ontwikkeling van klein en opkomende

kontrakteurs deur die Departemente Behuising en Openbare Werke, Land- en Landbou,

Kuns en Kultuur, ens. Die bevordering van KMMO's is ook ŉ belangrike deel van die



verskillende stedelike ontwikkelingsinisiatiewe, byvoorbeeld die stedelike

Vernuwingsprogram en die Landelike Ontwikkelingstrategieë.

Daar is ŉ aantal ander semi-staatsinstellings wat ook klein ondernemings ondersteun en

sluit in:

� Onafhanklike Ontwikkelingskorporasie (IOK)

Die IOK is gemoeid met toerisme-ontwikkeling, waagkapitaal, lae rentebemagtiging en

opkomende entrepreneurskemas.

� Suid-Afrikaanse Buro vir Standaarde (SABS)

Die SABS verleen hulp aan KMMO’s deur middel van sy Vermiste Skakelprogram (Missing

Link Programme) wat kleinsakeondernemings help om standaarde/spesifikasies gedurende

die vervaardigingsproses te verstaan en korrek te interpreteer.

� Sentrum vir Wetenskap en Nywerheidsnavorsing (WNNR)

Die WNNR verleen hulp aan KMMO’s deur produkte te verbeter, asook hulp in vervaardiging

deur middel van hul nasionale Vervaardigingsentrum.

(Bron: http://www.biosystemssa.co.za/images/csirlogo/image_mini)

Die Vervaardigingstrategie (2001) van die Departement van Handel en Nywerheid het ook ŉ

verskeidenheid van sektore geïdentifiseer met die potensiaal om groei van KMMO's te

bevorder, byvoorbeeld toerisme, landbouverwerking, korporatiewe dienste en kulturele

nywerhede.

2.8.3 Toegang tot lenings en finansiering deur regeringsinisiatiewe

Gebrek aan toegang tot finansies is steeds die grootste probleem waarmee voornemende

sakemanne worstel wat hul eie ondernemings wil begin. Dit is ook die geval waar mense hul

ondernemings wil uitbrei om meer winsgewend te wees. Kommersiële banke beskou die

meerderheid van mense in die sakeomgewing nie as kredietwaardig nie.



ŉ Belangrike deel van die Nasionale Kleinsakestrategie is dus om ŉ omgewing te skep vir

kleinsakeondernemings om toegang tot finansies te verkry. Alle regeringsinisiatiewe met

betrekking tot KMMO’s (soos hieronder bespreek) word deur die Departement van Handel

en Nywerheid en verwante organisasies gefasiliteer.

� Die Sentrum vir die bevordering van Kleinsake (SBKS)

Die SBKS implementeer en administreer die doelwitte van die nasionale strategie, wat

hoofsaaklik werkskepping insluit.

Die Departement van Handel en Nywerheid het ook ŉ ooreenkoms onderteken met die

Europese Unie (EU) waarvolgens die EU R550m geskenk het as ŉ risiko-kapitaalfonds vir

die oprigting van KMMO's. Die fonds word deur die Nywerheidsontwikkelingskorporasie

(NOK) en die Europese Beleggingsbank geadministreer. Ongeveer 90 KMMO-

ondernemings sal hierby baat vind.

� Kleinsakeontwikkellingsagentskap

Die Kleinsakeontwikkellingsagentskap (KSOA) (Small Enterprise Development Agency –

SEDA) is ŉ agentskap van die Suid-Afrikaanse Departement van Handel en Nywerheid. Die

KSOA is in Desember 2004 gestig deur middel van die Nasionale Kleinsakewysigingswet,

Wet 29 van 2004.

Die KSOA se mandaat is die volgende:

• Om die regering se kleinsakestrategie te implementeer.

• Die ontwerp en implementering van ŉ gemeenskaplike nasionale afleweringsnetwerk

vir die ontwikkeling van kleinsakeondernemings.

• Die integrasie van die regering se kleinsakeondersteuningsagentskappe in alle

vlakke van die regering.

Die KSOA se missie is om kleinsakeondernemings reg oor die land te ontwikkel en te

ondersteun deur hulle groei en volhoubaarheid te verseker in die koördinering en

samewerking met verskeie rolspelers, insluitend internasionale vennote.

Die volgende is ŉ uittreksel van KSOA (SEDA) se visie, missie en waardes:



OUR VISION:

To be the centre of excellence for small enterprise development in South Africa

OUR MISSION:

To develop, support and promote small enterprises to ensure their growth and

sustainability in coordination and partnership with other role players.

OUR VALUES:

Seda’s core values are NICER

N = Nurture

I = Innovation

C = Customer Orientation

E = Ethical Behaviour

R = Resilience

(Bron: http://www.seda.org.za/AboutSEDA/Pages/WhoweAre.aspx)

� Ntsika

Ntsika bied nie-finansiële ondersteuning aan die KMMO-sektor met betrekking tot sake soos

ontwikkeling, bemarking en sakeontwikkeling. Die agentskap help ook met navorsing en

skakeling.

� Khula

Khula bied finansiële ondersteuningsmeganismes aan die KMMO-sektor. Die ondersteuning

sluit in lenings, die Nasionale Kredietwaarborgstelsel, toekennings en institusionele

kapasiteitsbou. Khula het verder ook ŉ eie mikro-uitleenskema van stapel gestuur,

KhulaStart, wat ŉ intreevlakprogram is en wat lenings aan eerste leners beskikbaar stel in

die oorlewingskomponent van die KMMO-sektor. Khula beskik ook oor die Khula Technology

Transfer Funds wat toegang tot plaaslike en internasionale tegnologie fasiliteer.



� Ondernemingsverwysings- en Inligtingsnetwerk

Die Ondernemingsverwysings- en Inligtingsnetwerk (OVIN) (Business Referral and

Information Network – BRAIN) is ŉ omvattende aanlyn-inisiatief onder die vaandel van die

Departement van Handel en Nywerheid. Die OVIN voorsien ŉ nasionale helplyn en het ŉ

databasis van dienste en organisasies (KMMO-ondersteuningsagentskappe) in elke

provinsie beskikbaar wat hierdie dienste aan entrepreneurs voorsien. Die OVIN webwerf

bevat ook inligting oor die regering se aansporings.

� Konsessie (Franchise) Advies- en Inligtingsnetwerk

Die Konsessie Advies- en Inligtingsnetwerk (Franchise Advice and Information Network –

FRAIN) streef daarna om gehalte inligting en ondersteunende dienste te lewer aan individue

en kleinsakeondernemings om groei en verbetering van nuwe en bestaande franchise

ondernemings in Suid-Afrika te verseker.

FAIN is ŉ ondersteuningsprojek van die Departement van Handel en Nywerheid. Dit is

geïmplementeer deur die Nasionale Koördinerende Kantoor vir

Vervaardigingsadviessentrums (NKKVA) (National Co-ordinating Office for Manufacturing

Advisory Centres – NAMAC) met die hulp van die Raad vir Wetenskaplike en

Nywerheidsnavorsing (WNNR).

� Nasionale Koördinerende Kantoor vir Vervaardigingsadviessentrums

Die Nasionale Koördinerende Kantoor vir Vervaardigingsadviessentrums (NKKVA) is ŉ

KMMO-ondersteuningsagentskap binne die Departement van Handel en Nywerheid. Dit

word algemeen erken as een van die mees suksesvolle KMMO-ontwikkelings- en

ondersteuningsagentskappe in Suid-Afrika.

Die NKKVA het ŉ omvattende leweringstruktuur regoor Suid-Afrika ontwikkel wat dien as ŉ

kanaal vir die toepassing van nuwe tegnologie, inligting, produkte en projekte om sodoende

doeltreffende oplossings aan KMMO's te lewer.

� Besigheidsvennote Beperk

In 1998 is die Kleinsakeontwikkellingskorporasie (KSOK) omskep in Besigheidsvennote

Beperk (BVB). Die organisasie het sy fokus verskuif na klein en medium ondernemings met

ŉ gepaardgaande projekbetrokkenheid van ŉ minimum van R150 000 tot ŉ maksimum van

R15 miljoen.

Die organisasie het R4.6-miljard belê in opkomende ondernemings in die afgelope 20 jaar

wat direk tot die skepping van 500 000 werksgeleenthede gelei het.

Die volgende is ŉ uittreksel van die BVB se visie, missie en waardes:



Vision, Mission & Values

Vision

Our vision is to live our name, being the premier business partner for small and medium

enterprises, facilitating wealth creation, job creation and shared economic development.

Mission

Our mission is to invest capital, skill and knowledge into viable entrepreneurial enterprises

in South Africa, Africa and all markets where we have a presence.

Goals

Our goal is to be an internationally respected, successful and profitable business partner

for SMEs.

Values

Business and Personal Integrity

Honesty, integrity and respect for human dignity are imbued in both our business and

personal conduct.

Superior Client Service

We exist for our clients and enjoy serving them. We aim to delight our clients with our

products (innovative solutions) and the quality of our service.

Economic merit

Underpins all our investment decisions, ensuring access to business finance and added

value service for all communities we serve. Economic merit also underpins all our

operational decisions, ensuring our long-term sustainability to deliver optimum value for

clients and shareholders alike.



Entrepreneurship

Our entrepreneurial approach to doing business enables us to partner with our clients in

the success of their businesses.

(Bron: http://www.businesspartners.co.za/page/vision-mission-values)

� Toerisme Ondernemingsprogram

Die Toerisme Ondernemingsprogram (TOP) (Tourism Enterprise partnership – TEP) val

binne die raamwerk van die regering se Toerisme-aksieplan. Dit is egter deel van ŉ groter

en langtermynstrategie om groei in die plaaslike en internasionale toerisme moontlik te

maak.

Die belangrikste doelwitte van die program is om die groei en uitbreiding van klein en

medium ondernemings in die toerisme-ekonomie aan te moedig en te fasiliteer. Dit kan lei

tot werkskepping en inkomste-genererende geleenthede.

(Aangepas uit:

http://www.southafrica.info/business/trends/newbusiness/smallbusiness.htm#ixzz1hNuTtXlz)

2.9 Samevatting

Finansieringsopsies om ŉ kleinsakeonderneming te begin, is beskikbaar. Talle

voornemende sakemanne is egter nie bewus van hierdie moontlikhede nie of

aanvaar befondsing wat nie geskik is vir hulle tipe onderneming nie. Dit kan ondermynend

inwerk op die groei van die onderneming en tot talle probleme en selfs mislukking lei.

Van owerheidsweë is talle inisiatiewe van stapel gestuur om SMMO’s finansieel en

andersins te ondersteun om op die been te kom en ŉ sukses te maak. Vir die voornemende

sakeman is dit noodsaaklik om hom/haarself te vergewis van die beskikbare moontlikhede.



2.10 Selfevaluering

Aktiwiteit 2

Jy is ŉ voornemende kleinsakeman wat graag jou eie loodgietersonderneming wil begin,

want jy is ŉ gekwalifiseerde loodgieter. Met verwysing na die finansiering van jou

voorgenome onderneming, beantwoord die volgende vrae:

1. Hoekom is dit moeilik vir ŉ kleinsakeman om finansiering te bekom?

2. Iemand het jou die raad gegee om ŉ aantal proforma state saam te stel wat sal help om

die nodige finansiering te bekom. Identifiseer hierdie state.

3. Identifiseer en beskryf tien (10) bronne van finansiering wat aan die kleinsakeman

beskikbaar is.

4. Bestudeer die volgende figuur en bespreek die proses van die “leen” van fondse.



Studie-eenheid 3: Krediet en kredietbestuur


Kennis en begrip



• Krediet en kredietbestuur

• Bronne van krediet

• Vorme van krediet

• Nasionale Kredietwet

• Wetlike optrede

Vaardighede


• jou begrip van krediet en kredietbestuur te demonstreer.

• die bronne en die rol van krediet te ontleed.

• te onderskei tussen die verskillende vorme van krediet.

• die uitwerking van die Nasionale Kredietwet op verbruikerskrediet te ontleed.

• die wetlike aksies te verduidelik wat geneem kan word teen

wanpresterende debiteure.




• http://blog.dnb.com/blog/small-business-marketing/5-keys-to-managing-small-

business-credit-risk

• http://dnbsmallbusiness.com.au/Cash_Flow/Managing_bad_debtors/indexdl_5299.as

px

• http://smallbusiness.dnb.com/company-activities-management/management-best-

practices/6785387-1.html

• http://www.ajml.com.au/downloads/resource-

centre/references/finance/10%20simple%20rules%20for%20credit%20control.pdf

• http://www.cfoselections.com/cfos/desk/detail/18/the-credit-granting-process

• http://www.entrepreneur.com/article/159528

• http://www.sba.gov/content/managing-your-business-credit

• http://www.wisegeek.com/what-is-credit.htm

• http://www.wisegeek.com/what-is-credit-management.htm

• https://www.citicards.com/cards/wv/html/cm/know-the-rules/all-about-credit/types-of-

credit.html




Eisbrief ŉ Eisbrief vra dat die skuldenaar die uitstaande rekening voor ŉ

bepaalde datum betaal.

Krediet Krediet kan gesien word as geld wat geleen word om te gebruik

om goedere aan te koop.

Kredietbeheer Kredietbeheer behels die prosedures wat vir die effektiewe

beoordeling van kredietwaardigheid gebruik word, eerder as die

prosedures wat gebruik word om skuld in te vorder.

Kredietbestuur Kredietbestuur is die term wat gebruik word om die

rekeningkundige funksies te identifiseer wat onder die afdeling

“rekeninge ontvangbaar” ingedeel word.

Lenings Lenings laat die eienaar toe om geld te leen wat met



rente terugbetaal moet word

Nasionale

Kredietwet

Die Nasionale Kredietwet in Suid-Afrika is ŉ raamwerk vir die

beheer van elke denkbare krediettransaksie, van mikro-lenings tot

die aankoop van meubels.

Onversekerde

lenings

Onversekerde lenings vereis nie kollateraal nie en word

gemaak op grond van die eienaar se kredietgradering en vermoë

om te betaal.

Statutêre eisbrief ŉ Statutêre eisbrief detail die regstappe wat geneem sal word

indien die skuld nie betaal word nie.

Versekerde lenings Versekerde lenings word gewaarborg deur kollateraal,

wat ŉ item van dieselfde of hoër waarde is as die bedrag van die

lening, soos ŉ motor, huis of kontantdeposito.

3.4 Inleiding

Krediet kan gesien word as geld wat geleen word om te gebruik om goedere te koop wat

benodig word. Die fondse is dan dadelik beskikbaar vir die aankoop van die goedere, maar

word eers terugbetaal op ŉ ooreengekome tyd. Dienste kan ook op krediet aangeskaf word.

Selfoongebruik is ŉ voorbeeld, waar die diens gebruik word, maar eers aan die einde van

elke maand terugbetaal word. Algemene vorme van krediet sluit in verbandlenings of

motorfinansiering.

ŉ Persoonlike kredietlyn word deur banke verskaf wat fondse beskikbaar stel vir individue

wat dit benodig, meestal teen ŉ relatief lae rentekoers en die lener kan kies om die hele

kredietlimiet op een slag te gebruik, soos benodig.

Kredietkaarte maak krediet deurlopend beskikbaar, maar ŉ minimum terugbetaling word

maandeliks verwag. Die persoon wat die krediet gebruik, betaal gewoonlik nie rente solank

as wat die volle bedrag uitstaande, voor of op die sperdatum betaal word nie. Kredietkaarte

het gewoonlik baie hoë rentekoerse, daarom is gereelde betalings van groot belang.

Verbande laat ŉ persoon toe om ŉ huis te koop en dan die verskuldigde bedrag maandeliks

oor ŉ bepaalde tydperk terug te betaal. Daar is verskillende tipe verbande met verskillende

terugbetalingsopsies beskikbaar.

Terugbetaling is ŉ belangrike deel van krediet. ŉ Goeie kredietgeskiedenis beteken dat die

persoon ŉ aanvaarbare kredietterugbetalingsprofiel het. Indien dit nie die geval is nie, sal dit

moeilik wees om weer krediet te bekom. Sommige lenings laat die verbruiker toe om die



uitstaande bedrag vinniger as die ooreenkoms te betaal, sonder om boetes daarvoor te

betaal, terwyl ander dit nie doen nie.

ŉ Voornemende lener moet die rentekoers en terugbetalingstydperk deeglik in oorweging

neem voordat ŉ lening gemaak word. Verder moet die lener seker wees dat hy/sy in staat

sal wees om die lening terug te betaal. Indien daar ŉ risiko is dat hy/sy nie in staat sou wees

om gereelde betalings te maak nie, moet die instansie in kennis gestel word en reëlings

moet getref word om uitstel te kry vir die betaling.

(Aangepas uit: http://www.wisegeek.com/what-is-credit.htm)

Die volgende figuur gee ŉ aanduiding van die proses om krediet te bekom.

Figuur 3.1 Kredietproses

(Bron: http://4.bp.blogspot.com/-

y2uiqIxaUxU/T2NXXYpdcII/AAAAAAAABfg/343m1mAy1YY/s1600/14b.jpg)



In die kleinsakeonderneming word krediet soos volg ingedeel:

Figuur 3.2 Krediet in die kleinsakeonderneming

(Bron: Outeur 2012)

Krediet in die kleinsakeonderneming is dus ter sprake in die volgende 2 areas:

• Eerstens is daar persoonlike en/of bedryfskrediet waar die eienaar krediet benodig

vir die daaglikse bedryfsaktiwiteite van die onderneming.

• Tweedens is krediet ter sprake wanneer die onderneming goedere/dienste op krediet

aan kliënte verkoop.

3.5 Krediet vir die eienaar van die kleinsakeonderneming

Krediet vir die eienaar van ŉ kleinsakeonderneming kan in twee verdeel word, naamlik:

• Persoonlike krediet

• Bedryfs-/sakekrediet

Dis nie altyd maklik om die twee tipes krediet van mekaar te skei nie en selfs te onderskei

nie. Enige onverwagte voorval soos ŉ groot bestelling wat gekanselleer word, of

wanbetalings deur kliënte kan ŉ invloed hê op die persoonlike en sakekredietgraderings en

kan selfs lei tot ŉ afgradering in die onderneming se kredietgradering.

In die oë van banke en ander leners is persoonlike en sakekredietgraderings aan die sake-

eienaar gekoppel en hy/sy vir beide verantwoordelik. Dit is dus belangrik om die regte

stappe te neem om beide te beskerm. ŉ Lae kredietgradering dui aan dat die kleinsake-

eienaar ŉ kredietrisiko is en dit kan die verskaffing van krediet beperk en ook soms lei tot

hoër rentekoerse wat gehef word. Krediet kan selfs in sommige gevalle geweier word. Om

hierdie rede is dit ewe belangrik om die stand van die onderneming se kredietwaardigheid

deurlopend te moniteer en te evalueer as wat dit is om die onderneming se bates te

beskerm.

Persoonlike

krediet

Sakekrediet

Kleinsake

krediet



Die volgende kan help om te verhoed dat die kleinsake-eienaar ŉ kredietprobleem ontwikkel:

� Sakekredietkaart

Die kleinsake-eienaar moet so gou as wat die onderneming begin sake doen, ŉ

sakekredietkaart bekom. Dit is ŉ ideale geleentheid om ŉ goeie kredietrekord te vestig wat

kan help om die eienaar ŉ meer aantreklike kandidaat te maak wanneer hy/sy aansoek doen

vir ŉ lening. Dit is natuurlik belangrik dat die kredietkaartrekening betyds en gereeld betaal

word.

� Moniteer persoonlike en bedryfs-/sakekrediet

Die kleinsake-eienaar kan gebruik maak van ŉ kredietmoniteringsdiens of kan self die

kredietkaartrekening moniteer om te verseker dat niemand die beskikbare krediet misbruik

nie. Kredietkaartstate moet dus gereeld nagaan word. Dit is ook moontlik om dit daagliks

aanlyn te moniteer.

� Moenie persoonlike finansies verwaarloos nie

As ŉ onderneming aan een eienaar behoort, kan sy/haar persoonlike finansies ook deur

potensiële uitleners ondersoek word. Persoonlike verpligtinge, soos huisverbandbetalings,

moet net so noukeurig nagekom word as kredietverpligtinge van die onderneming om ŉ

goeie kredietrekord te verseker.

� Moenie ŉ bedryfslening waarborg met ŉ persoonlike waarborg nie

Vermy lenings of kredietskemas wat vir ŉ persoonlike waarborg vra. Wanneer ŉ persoonlike

waarborg gemaak word, word dit beskou as ŉ belegging in die onderneming.

� Moenie ŉ persoonlike huis verpand om die onderneming te finansier nie

Geen nuwe onderneming is sukses gewaarborg nie. Die laaste ding wat ŉ nuwe sakeman

wil hê, is om die onderneming en sy/haar huis te verloor.

� Verkoop bates om leningsbetalings te maak indien nodig

Die eienaar moenie huiwer om bates te verkoop ten einde skuld te betaal nie. Dit is nie die

ideale omstandighede nie, maar ŉ beter keuse, as om kredietwaardigheid te verloor as

gevolg van skuld wat nie betaal kan word nie.

(Aangepas uit: http://www.entrepreneur.com/article/159528)



3.6 Kredietbestuur

(Bron: http://farm4.static.flickr.com/3077/2805760593_a80f1978c1.jpg)

Die volgende is ŉ skematiese voorstelling van sommige elemente van kredietbestuur:

Figuur 3.3 Elemente van kredietbestuur

(Bron: http://takcreditmanagement.files.wordpress.com/2010/09/service-balls-logo.jpg)

Kredietbestuur is die term wat gebruik word om die rekeningkundige funksies te identifiseer

wat onder die afdeling “rekeninge ontvangbaar” ingedeel word. Dit behels ook die uitbreiding

van krediet aan ŉ kliënt, monitering van die ontvangs en teboekstelling van betalings,

hantering van uitstaande fakture, kredietinsamelingsaksies en die beslegting van geskille oor

ŉ kliënt se rekening. Doeltreffende kredietbestuur verseker dat die onderneming finansiële

stabiliteit bekom.



Die proses van kredietbestuur begin met die beoordeling van die kredietwaardigheid van die

kliëntebasis. Dit is veral belangrik indien die onderneming besluit om krediet of wentelkrediet

aan sekere kliënte beskikbaar te stel. Behoorlike kredietbestuur vereis die daarstel van

spesifieke kriteria waaraan ŉ kliënt moet voldoen voordat hierdie tipe kredietooreenkoms

met die kliënt aangegaan word.

Verskeie faktore word in ag geneem as deel van die kredietevalueringsproses, soos die

insameling van inligting oor die potensiële kliënt se huidige finansiële toestand, insluitend die

huidige kredietgradering. Die kliënt se inkomste en uitstaande finansiële verpligtinge sal ook

in ag geneem word. Doeltreffende kredietbestuur poog om nie net die onderneming te

beskerm teen moontlike verliese nie, maar ook die kliënt.

Na die bepaling van ŉ kredietlimiet vir ŉ kliënt, behels kredietbestuur die voorsiening van

akkurate fakture en state aan die kliënt. Die kliënt moet die fakture gereeld en betyds

ontvang sodat hy/sy die state kan nagaan, navrae kan rig, indien enige, en aan die

betalingsvoorwaardes kan voldoen.

ŉ Doeltreffende kredietbestuurstelsel bevoordeel almal in die onderneming. Indien alle

stappe noukeurig gevolg word, kan daar met groter sekerheid aanvaar word dat die fakture

wat uitgereik is, betaal sal word teen die vereistes datums. Andersyds kan ŉ kliënt, deur

sy/haar hantering van die krediet wat toegestaan is, ŉ goeie verhouding met die

onderneming opbou en ook ŉ goeie kredietgeskiedenis opbou.

(Aangepas uit: http://www.wisegeek.com/what-is-credit-management.htm)

3.6.1 Belangrikheid van kredietbestuur op alle vlakke in die onderneming

Kleinsake-eienaars is entrepreneurs, maar is oor die algemeen nie kundig met boekhouding

en rekeningkunde nie. Nuwe kleinsake-eienaars besef nie altyd dat dit net so belangrik is om

die onderneming se krediet aktief te bestuur, as wat dit is om kontantvloei doeltreffend te

bestuur nie.

(Bron: http://www.asymmetricinvestmentreturns.com/DanzigerCoverArtSavage.jpg)



� Die fokus is op nuwe kliënte

Die sake-eienaar wil graag glo dat langtermynsakeverhoudings stabiel is en gebou word op

ŉ vertrouensverhouding. Die waarheid is egter dat tot 80 persent slegte skuld afkomstig is

van sakeverhoudings wat ouer as ŉ jaar is.

Kredietrisikobestuur is dus nie ŉ eenmalige proses nie. Die eienaar moet die kredietrisiko vir

elke kliënt en verskaffer gereeld evalueer om tendense te bepaal en om moontlike

kredietrisiko’s wat probleme voorspel, te kan identifiseer.

� Tegnologie in kredietbestuur

ŉ Handgedrewe (manual) krediethersieningsproses mag dalk vir die sake-eienaar meer

betroubaar voel, maar belangrike inligting kan dalk verlore gaan omdat die gebruikswaarde

van hierdie bronne beperk is. Belangrike inligting kan verlore gaan of bloot oor die hoof

gesien word.

Dit is vandag meer voordelig om gebruik te maak van ŉ omvattende, geïntegreerde

risikobestuurstelsel. Inligting wat uit verskeie bronne verkry kan word, kan maklik en vinnig

gekonsolideer en beskikbaar gemaak word. Geld en tyd word bespaar en die bestuur van

kredietrisiko kan meer doeltreffend geskied.

� Vertrou ook kollegas

Soms is die beste bondgenote nie in die rekeninge afdeling van die onderneming nie, maar

in ander afdelings, soos verkope, kliënte-ondersteuningsdienste of uitvoerende bestuur.

Hulle kan die eienaar inlig dat ŉ bepaalde kliënt beoog om sy onderneming af te skaal, of dat

ŉ kliënt, wat normaalweg ŉ goeie betaler is, dit skielik moeilik vind om sy/haar rekening te

betaal.

� Die erns van bedrog

Die meeste kleinsakeondernemings is gretig om verhoudings te bou met nuwe kliënte,

verskaffers en sakevennote. In die proses ignoreer hulle dikwels die gevaartekens,

byvoorbeeld dat die sakeverhouding te goed is om waar te wees.

Die eienaar moet voortdurend risikobestuur op alle sakeverhoudings toepas en op die uitkyk

wees vir enige tekens dat sakekliënte in finansiële moeilik kan wees, of betrokke is by

bedrog wat die onderneming nadelig kan beïnvloed.

� Risiko kan verminder, maar nooit uitgeskakel word nie

Daar is net een manier om risiko heeltemal uit te skakel en dit is om die deure van die

onderneming te sluit. Die taak van die eienaar is dus nie om te probeer om risiko’s heeltemal

uit te skakel nie, maar om doeltreffende risikobeheermaatreëls in plek te stel. Om risiko’s



heeltemal te probeer uitskakel, kan soms duurder en meer tydrowend wees as die voordeel

wat dit inhou.

Met die regte toerusting, tegnologie en prosesse kan risikobestuur egter kostedoeltreffend

toegepas word. Daar moet ŉ balans wees tussen die pogings om risiko’s te verminder en

die voordele daaraan verbonde.

(Aangepas uit: http://blog.dnb.com/blog/small-business-marketing/5-keys-to-managing-

small-business-credit-risk)

3.6.2 Aktiewe kredietrisikobestuur

Die aktiewe bestuur van hul bedryfskrediet kan kleinsakeondernemings in staat stel om ŉ

positiewe kontantvloei te verseker.

Figuur 3.4 Kontantvloei

(Bron:

http://4.bp.blogspot.com/_f0rEw9bJhXE/ShcD97FLbsI/AAAAAAAAAGE/WZnDu8_mcGQ/s4

00/cashflow_positive.gif)

� Finansiering op beter terme

ŉ Goeie kredietrekord kan daartoe bydra dat kleinsakeondernemings finansiering kry

wanneer hulle dit nodig het. Onvoldoende of vertraagde finansiering is twee algemene redes

vir sakemislukkings. Vir ŉ onderneming met ŉ swak kredietgradering is die rentekoerse wat

gehef word, ook heelwat hoër as vir kliënte met ŉ goeie kredietgeskiedenis.

� Voldoende voorraad

Die sake-eienaar moet verseker dat hy/sy altyd die nodige voorraad teen bekostigbare terme

verkry en beskikbaar het. Verskaffers evalueer die onderneming en besluit dan hoeveel



krediet aan die onderneming toegestaan gaan word. ŉ Goeie kredietgeskiedenis dra daartoe

by dat voorraad teen die beste moontlike voorwaardes aangekoop kan word, wat meer

kontant vir die onderneming vrystel.

� Neem ingeligte kredietbesluite oor kliënte

Kennis van die kredietwaardigheid van kliënte kan ondernemings in staat stel om

beter kredietterme aan kredietwaardige kliënte te gee, terwyl daar vermy word om sake te

doen met kliënte wat stadig betaal. Beide hierdie kan lei tot verbeterde kontantvloei in die

onderneming.

� Bedrog en identiteitsdiefstal

Die aktiewe bestuur van die onderneming se kredietfasiliteite kan voorkom dat bedrog,

diefstal en identiteitsdiefstal plaasvind. Daar word bereken dat 15 – 30% van

alle kommersiële kredietverliese as gevolg van bedrog voorkom. Die eienaar moet sy vinger

op die pols hou en verseker dat die nodige risikobeheermaatreëls toegepas word om enige

vorm van bedrog teë te werk.

(Aangepas uit: http://www.sba.gov/content/managing-your-business-credit)

3.7 Verskillende vorme van krediet

Die volgende is verskillende vorme van krediet beskikbaar aan die sake-eienaar:

3.7.1 Lenings

Lenings laat die eienaar toe om geld te leen wat met rente terugbetaal moet word en sluit

onder andere die volgende in:

� Gewone lening

Daar kan ŉ lening vir ŉ spesifieke doel aangegaan word, soos die finansiering van

toerusting.

� Skuldkonsolidasielening

Die eienaar kan ook ŉ skuldkonsolidasielening aangaan wat saamgestel word uit al die

huidige skuld van die onderneming. Die krediteure se rekeninge word dan ten volle vereffen,

terwyl die sake-eienaar dan slegs een lening met ŉ laer rentekoers terugbetaal.

� Kredietlimiete

Die eienaar kan ook ŉ kredietlimiet koppel aan die onderneming se tjekrekening wat

bykomende fondse beskikbaar stel.



Lenings word gewoonlik verdeel in twee tipes:

• Versekerde lenings

Versekerde lenings word gewaarborg deur kollateraal wat ŉ item van dieselfde of

hoër waarde is as die bedrag van die lening soos ŉ motor, huis of kontantdeposito.

• Onversekerde lenings

Hierdie tipes lenings vereis nie kollateraal nie en word gemaak op grond van die

eienaar se kredietgradering en vermoë om te betaal.

3.7.2 Afbetalingsooreenkomste

Hierdie tipe lening word terugbetaal met vaste maandelikse paaiemente oor ŉ vasgestelde

periode van tyd. Die rentekoste is ingesluit in die maandelikse betalings. Voertuiglenings en

huisverbande is voorbeelde van afbetalingsooreenkomste.

3.7.3 Kredietkaarte

Kredietkaarte is miskien die mees algemene soort persoonlike krediet. In teenstelling met

afbetalingsooreenkomste laat kredietkaarte transaksies toe tot by die maksimum

kredietlimiet. Dit staan ook bekend as die beskikbare kredietlimiet. Elke keer as iets gekoop

word, word geld geleen totdat dit terugbetaal word. As die geld terugbetaal word oor ŉ

tydperk, hef die kredietkaart rente op die rekening. Elke maand word die berekende

bedrag betaal totdat die geleende bedrag terugbetaal is.

(Aangepas uit: https://www.citicards.com/cards/wv/html/cm/know-the-rules/all-about-

credit/types-of-credit.html)

3.8 Basiese beginsels van kredietverlening en die daarstel van ŉ

kredietverleningsbeleid

Die volgende is ter sprake wanneer die sake-eienaar ŉ kredietverleningsbeleid vir die

onderneming daarstel:



Figuur 3.5 Kredietverleningsprosedure

(Bron: Outeur 2012)

3.8.1 Kredietinligting

Indien ŉ sake-eienaar oorweeg om krediet aan voornemende kliënte toe te staan, is dit

nodig om oorweging aan die volgende te skenk:

• Kan alle voornemende kliënte op krediet aankope doen?

• Watter kredietterme sal aangebied word?

• Watter bedrag krediet sal toegelaat word?

• Watter tipe kredietgeskiedenis sal aanvaar word?

• Watter koste gaan gehef word indien die kliënt nie die betaling betyds maak nie?

• Wie sal besluit oor die kredietvlakke van blootstelling?

Oorweging van bogenoemde kwessies, moet lei tot ŉ kredietverleningsbeleid vir die

onderneming. Omdat so ŉ beleid bepaalde regskwessies insluit, is dit goeie praktyk om die

beleid in samewerking met ŉ regskenner op te stel. Die Nasionale Kredietwet van 2005 word

hier as riglyne gebruik.

3.8.2 Aansoekprosedures

Aansoekprosedures moet duidelik uiteengesit word. Kredietburo's kan hier van hulp

wees. Hulle kan byvoorbeeld help met die ontwerp van ŉ aansoekvorm wat aan die

vereistes van die bepaalde onderneming sal voldoen, sodat alle tersaaklike inligting bekom

kan word.

Krediet-

inligting

Aansoek-

prosedures

Krediet-

standaarde

Verifiërings-

prosedures

Invorderings-

beleid

Wetlike

aspekte



Aangesien daar altyd ŉ moontlikheid is dat individue wat vir krediet aansoek doen bedrog

kan pleeg in die aansoek, kan ŉ kredietburo se riglyne voorkom dat duur foute gemaak word

in die toestaan van krediet aan voornemende kliënte.

3.8.3 Kredietstandaarde

Die onderneming moet bepaal watter minimum kredietstandaarde toegepas gaan word, in

ooreenstemming met die Nasionale Kredietwet (2005):

� Minimum inligting

ŉ Voorbeeld van ŉ kredietstandaard is dat die kliënt se kredietaansoek vergesel moet word

deur die nuutste finansiële state, asook ŉ inkomstebewys (betaalstrokie) en die bron, asook

inligting oor uitstaande skuld.

� Skuldverhouding

Verder sal die bepaling van ŉ kliënt se skuldverhouding dit duidelik maak of die eienaar die

kliënt krediet kan gee, of sy/haar krediet kan verhoog.

� Kontantvloei

Die aansoeker se kontantvloei moet nagegaan word om seker te maak dat hy/sy oor kontant

sal beskik om die skuld te vereffen. Dit kan daartoe lei dat die onderneming ŉ groter

maandelikse betaling kan vra, of kan herbesin oor die krediet wat toegestaan is. Dit is beter

om ŉ transaksie te laat vaar as om slegte skuld in te vorder.

3.8.4 Verifiëringsprosedures

Daar moet in die beleid voorsiening gemaak word vir verifiëringsprosedures. Kredietburo’s is

ook hier van groot hulp. ŉ Kredietburo het alle data oor die betalingsgeskiedenis van

kredietkliënte. Goeie en slegte krediet word aan hulle gerapporteer. Die onderneming kan

kredietgeskiedenisverslae teen ŉ fooi van die kredietburo verkry.

3.8.5 Invorderingsbeleid

ŉ Invorderingsbeleid moet ook opgestel en in die kredietverleningsbeleid ingesluit word. Die

onderneming kan, byvoorbeeld ŉ afskrif van die rekening op gereelde intervalle aan die

kliënt besorg. ŉ Reeks oproepe kan na die kliënt gemaak word en opgevolg word met

briewe. As die eienaar alles gedoen het wat prakties moontlik is, kan die rekening oorhandig

word aan ŉ professionele invorderingsagentskap of ŉ prokureur vir verdere regstappe.



3.8.6 Wetlike aspekte

Dit is noodsaaklik dat alle regsaspekte te alle tye nagekom word. In Suid-Afrika sluit dit die

bepalings van die Nasionale Kredietwet (2005) in.

Die onderneming se kredietverleningsbeleid moet stiptelik gevolg word vir ŉ nuwe aansoek,

maar ook in die geval waar ŉ kliënt vir verdere krediet aansoek doen. Kyk paragraaf 3.10

hieronder vir ŉ volledige uiteensetting van die toepassing van die beleid as deel van die

kredietbeheermaatreëls.

(Aangepas uit: http://www.cfoselections.com/cfos/desk/detail/18/the-credit-granting-process)

3.9 Kredietrisiko

In die huidige sake-omgewing stel die bestuur van kredietrisiko groot uitdagings aan

sakeondernemings. Bankrotskappe neem toe wat die risiko aan groot verliese verder

verhoog. Die ekonomiese druk en onstabiele sakepraktyke lei daartoe dat ondernemings en

individue langer neem om hulle skulde te vereffen en daar is ŉ groter fokus op die verhoging

van kontantvloei. Kredietdepartemente word gevra om meer met minder te doen sonder om

die risiko’s te verhoog. Ongelukkig lei dit tot reaktiewe, eerder as pro-aktiewe optrede.

Die volgende is kwessies wat kredietrisiko’s verhoog:

Figuur 3.6 Verhoogde kredietrisiko

(Bron: Outeur 2012)

Verhoogde

krediet-

risiko

Voorbedagte

bedrog

Slegte skuld

van

bestaande

kliënte

BankrotskappeTe veel

evaluasies

Gebruik van

tegnologie



3.9.1 Voorbedagte bedrog wat nie maklik waargeneem word nie

Bedrog kos sakeondernemings miljarde rande per jaar. Die probleem is dat kredietpersoneel

dit nie altyd so maklik raaksien nie, bloot omdat hulle nie weet waarvoor om te soek nie. Die

volgende is ŉ paar moontlikhede wat aandag verdien:

� Oordrewe aantal jare in die bedryf

Die kliënt wat aansoek doen vir krediet gee voor dat hy/sy jare al in die bedryf is, maar

niemand het nog ooit van hom/haar gehoor nie.

� Spoggerige bedryfsname

Die naam “Wêreldwye Finansiële Hulpverlening” klink goed totdat die maatskappy se

verkoopsverteenwoordiger agterkom die betrokke onderneming word vanuit ŉ klein kamertjie

by ŉ woonhuis bedryf.

� Onverwagse gunstige finansiële state

Die huidige verhouding van die netto waarde is ver bo die gemiddelde van die betrokke

onderneming, terwyl die betrokke onderneming ŉ nuwe onderneming is.

� Slegs een handelsverwysings

Dit is belangrik dat die kliënt wat aansoek doen vir krediet oor meer as net een

handelsverwysings beskik.

3.9.2 Slegte skuld van bestaande kliënte

Meer as 80% slegte skuld is afkomstig van bestaande rekeninge waar die kliënte al langer

as 12 maande met die onderneming sake doen. Die aanvanklike kredietevaluering kan nie

gebreke uitwys wat later mag voorkom nie.

Omstandighede in die sake-omgewing verander bykans daagliks en om tred te hou moet

moontlike veranderinge gemoniteer word. Die volgende kan ŉ aanduiding wees dat daar

probleme met kliënterekeninge kan ontstaan:

• Regsgedinge

• Verandering van of ontkoppelde telefoonnommers

• Verandering van die sake-adres

• Nuwe ondernemings onder die vaandel van die bestaande kliënt

• Verandering in die onderneming se naam



Dit is goeie praktyk om gereelde evaluasies van kliënte uit te voer. Dit moet minstens een

maal per jaar gedoen word, maar die kredietrisiko verbonde aan die onderskeie rekeninge

moet bepaal hoe dikwels die evaluasie nodig is.

3.9.3 Bankrotskappe

Die meeste bankrotskappe kan voorspel word. Bankrotskap is nie net ŉ traumaties ervaring

vir die eienaars en werknemers van die bepaalde onderneming nie, maar ook vir die

onderneming wat krediet verskaf het.

Inligting oor bankrotskappe en skielike stadige betalings kan gewoonlik ondervang word

deur gebruik te maak van kredietgraderings. Kredietgraderings kan help om die risiko te

ontbloot in ŉ bepaalde kredietportefeulje. Gradering word grootliks deur ondernemings

gebruik om risiko’s te bepaal en om die rekeninge met hoë risiko te identifiseer.

Deur kliënte in ŉ rangorde te plaas ooreenkomstig hulle kredietgradering kan meehelp om

probleemareas te identifiseer en te prioritiseer in die geval waar besluit moet word oor die

insamelingstegnieke wat gevolg moet word. Meer tyd kan dan spandeer word op marginale

rekeninge.

3.9.4 Te veel tyd spandeer op kredietevaluasies

Die uitvoer van intensiewe kredietevaluasies is geen waarborg teen slegte skuldverliese

nie. Hoewel daar baie databronne beskikbaar is, is dit nie altyd betroubaar nie.

Kredietevaluasies is ook duur in terme van die direkte en indirekte koste. Hoe meer tyd daar

spandeer word om ŉ omvattende beeld van die nuwe kliënt te kry, hoe groter is die koste.

Dit is belangrik om betroubare eksterne verskaffers van kredietinligting te gebruik wat die

inligting deurlopend verifieer en konsolideer. Baie van hierdie verskaffers voeg ook

kredietgraderings as ŉ bykomende diens by wat verdere kostes aan tyd en moeite kan

bespaar.

3.9.5 Versuim om voordeel uit tegnologie te trek

Doeltreffende kredietbestuur behels die gebruik van outomatisering om kontantvloei te

verbeter deurdat reaksietye bespoedig kan word en besluite ook tydig en konsekwent

geneem kan word. Outomatisasie kan ook meehelp om die kredietportefeulje beter te

bestuur omdat betalingspatrone makliker sigbaar is. Die sake-eienaar moet deurgaans pro-

aktief optree om rekeninge te identifiseer wat aandag verlang en om dan tegnologie

(outomatisering) te gebruik met die moniteringsfunksie.

(Aangepas uit: http://smallbusiness.dnb.com/company-activities-management/management-

best-practices/6785387-1.html)



3.10 Kredietbeheer

Kredietbeheer in ŉ onderneming dien ŉ dubbele doel, naamlik:

• Om ŉ groter omset te verkry deur die uitbreiding van krediet aan kliënte wat as ŉ

goeie kredietrisiko geag word, en

• die vermindering van die risiko van slegte skuld deur die beperking of weiering van

krediet aan kliënte wat nie ŉ goeie kredietrisiko is nie.

Die doeltreffendheid van kredietbeheer lê in die prosedures wat vir die beoordeling van

kredietwaardigheid gebruik word, eerder as in die prosedures wat gebruik word om skuld te

vorder.

(Bron: http://www.dalvos.co.za/Portals/10/images/Fotolia_54064_S.jpg)

Die volgende is ŉ paar basiese reëls vir kredietbeheer wat deur ondernemings toegepas

moet word:

� Win alle moontlike inligting in

ŉ Omvattende kredietaansoekvorm moet gebruik word wat deur alle voornemende kliënte

voltooi word wat die onderneming in staat sal stel om alle tersaaklike inligting te bekom,

byvoorbeeld alle besonderhede van die aansoeker en watter waarborge nodig is. Let wel dat

inligting wat op die kredietaansoekvorm voorkom onderhewig is aan die vereistes van die

Nasionale Kredietwet (2005).

� Goedkeuring van krediet

Skriftelike antwoord moet dadelik aan die aansoeker gestuur word, selfs al word die aansoek

afgekeur of indien verdere inligting benodig word. ŉ Kredietgoedkeuringsbrief vermeld die

bedrag van krediet wat goedgekeur is, kredietterme, borge (insluitend waarborgvorms),

boetes/wanbetalingsterme en enige ander terme en voorwaardes wat betrekking het op die

kredietgoedkeuring.



� Pos fakture stiptelik

Gereelde en akkurate fakture met volledige produkbeskrywings en verkoopsterme moet aan

die kliënte die erns van betalingsterme en voorwaardes uitwys.

� Hou akkurate rekords

Een van die belangrikste fasette van kredietbeheer is om akkurate rekords te

hou. Opgedateerde debiteure (m.a.w. betalingsgeskiedenis) moet altyd beskikbaar wees.

Debiteure wat buite hul goedgekeurde kredietterme beweeg, moet onmiddellik en in alle

gevalle opgevolg word.

� Vermy uitsonderings

Om spesiale reëlings te tref, kan probleme veroorsaak. Geen onderneming is so groot of

belangrik dat hulle toegelaat kan word om terme te ignoreer nie. Die onderneming aan wie

die gelde verskuldig is, moet respek afdwing deur hul doeltreffende en konsekwente

toepassing van kredietooreenkomste wat aangegaan is met die kliënt.

Verder moet alle verbale reëlings skriftelik bevestig word. Indien die kliënt ŉ maatskappy is,

moet die onderneming seker maak dat persoonlike waarborge vir betaling deur een of meer

van die direkteure gegee word. ŉ Kredietplafon (ŉ maksimum bedrag van beskikbare

krediet) moet vir elke rekening bepaal word.

� Bestudeer die finansiële pers en tydskrifte

As gevolg van hul besige skedules kan kleinsake-eienaar soms uit voeling raak met

veranderinge in die mark of die ekonomie. Finansiële media en tydskrifte is ŉ koste-

effektiewe manier om ŉ gevoel van die mark te verkry, wat betyds waarskuwingseine kan

stuur oor die verlening van krediet aan kliënte.

� Kredietopvolgwerk

Wanneer agterstallige rekeninge opgevolg word moet dit regstreeks met die hoogste gesag

in die betrokke onderneming gedoen word. Gesprekke met ander personeel oor agterstallige

rekeninge is dikwels ŉ vermorsing van tyd. Dit is gewoonlik ook meer effektief om in gesprek

te tree met die persoon wie se handtekening op die betaling verskyn. Die stuur van ŉ

aanmaning is gewoonlik nie genoeg nie en moet opgevolg word deur ŉ persoonlike besoek,

indien nodig.

� Doen beloftes gestand

Daar moenie net gedreig word met regsaksies, tensy die plan is om dit nie uit te voer

nie. Leë dreigemente sal waarskynlik beteken dat die onderneming selfs langer sal wag vir

betalings in die toekoms.



� Bestudeer tendense

Bepaal die sukses van die onderneming se kredietinvordering deur dit te meet teen

aanvaarde standaarde soos gemiddelde dae uitstaande en die omvang van betwiste

rekenings.

Wees bedag op ander waarskuwingstekens soos veranderinge van die betaler se

besonderhede of betalings namens die kliënt deur derde partye. Wanneer dit gebeur, moet

navrae onmiddellik gedoen word.

� Kommunikasie

Kommunikasie is die sleutel tot die voorkoming of die oplossing van die meeste probleme. Al

die werknemers behoort goed ingelig te wees van kredietbeheerprosedures. Die vermoë om

doeltreffend intern te kommunikeer, sal waarskynlik weerspieël word in die onderneming se

vermoë om kredietbeheer toe te pas. Gereelde personeelvergaderings om kredietbeheer te

bespreek sal kommunikasie help en verbeter.

(Aangepas uit: http://www.ajml.com.au/downloads/resource-

centre/references/finance/10%20simple%20rules%20for%20credit%20control.pdf)

3.11 Regsaksie

(Bron: http://topnews.net.nz/images/Legal-Action.jpg)

As die insameling van skuld onsuksesvol is, is dit dalk nodig om regstappe te oorweeg. Die

volgende is riglyne vir die neem van regstappe deur ŉ kleinsake-eienaar:



3.11.1 Die eisbrief

Die eerste stap is om ŉ eisbrief te stuur. Hierdie brief het die volgende ten doel:

• Dit waarsku die skuldenaar van die voorneme om geregtelike verrigtinge te begin,

indien die betaling nie gemaak word nie.

• Dit gee die skuldenaar nog ŉ geleentheid om te betaal.

• Dit bied bewyse van die eis en die poging om die saak op te los, wat in die hof

aangebied kan word.

Hierdie brief moet vra dat die skuldenaar die uitstaande rekening betaal voor ŉ bepaalde

datum. Dit moet ook besonderhede van die skuld uiteensit (insluitend die terme van die

ooreenkoms, fakture, ens) en aandui dat regstappe geneem sal word, indien betaling nie

gedoen word voor die gespesifiseerde datum nie. Dit is raadsaam om die eisbrief per

geregistreerde pos te stuur, of te faks sodat ontvangs bevestig kan word.

ŉ Eisbrief kan deur die onderneming of deur ŉ prokureur opgestel word. Afskrifte moet

gehou word wat as bewyse kan dien in die regsproses.

3.11.2 Statutêre eisbrief

As geen reaksie op ŉ eisbrief ontvang word nie, is daar die opsie om ŉ statutêre eisbrief uit

te reik. Dit is ŉ formele weergawe van ŉ eisbrief. ŉ Statutêre eisbrief gee meer

besonderhede van die regstappe wat geneem sal word, indien die skuld nie betaal word

nie. ŉ Statutêre eisbrief kan deur die onderneming of ŉ prokureur opgestel word.

3.11.3 Regsverrigtinge

Indien ŉ onderneming alle opsies uitgeput het om die uitstaande gelde in te vorder, is dit

raadsaam om regsadvies in te win. Die regsproses kan ingewikkeld wees en dis beter om

gebruik te maak van deskundige hulp.

� Staat van die eis

Om geregtelike verrigtinge te begin, moet die eiser ŉ verklaring van die eis indien teen die

persoon/maatskappy (verweerder) verantwoordelik vir die skuld. Die staat van die eis gee

die volle besonderhede oor die skuld, hoeveel geskuld word, wanneer en hoe die skuld

ontstaan het en hoe lank die verweerder het om die geld terug te betaal.

Indien die verweerder ŉ onderneming is, moet volle besonderhede van die onderneming in

die eis genoem word.



� Die dagvaarding en verdere optrede

Na aanleiding van die indiening van die Staat van die eis, sal ŉ dagvaarding uitgereik word

wat aan die verweerder bedien word. ŉ Dagvaarding is ŉ hofdokument wat die verweerder

verwittig dat ŉ geregtelike eis deur die eiser ingestel is vir ŉ sekere bedrag geld.

By ontvangs van die dagvaarding, kan die verweerder die Staat van die eis ignoreer, ŉ

bekentenis maak, of ŉ verweer indien. Indien geen reaksie binne 28 dae ontvang word nie,

kan die eiser die hof vra om ŉ beslissing te maak. Dit sal vereis dat die eiser ŉ beëdigde

verklaring van die diens (wat verklaar hoe die diens uitgevoer is) en ŉ beëdigde verklaring

van skuld (wat die bedrag verskuldig is) indien. Die hof sal dan ŉ beslissing, maak.

Indien die verweerder die skuld erken, kan hulle versoek dat hulle die rekening in

paaiemente sal afbetaal. Die hof kan hierdie versoek toestaan of verwerp. Indien die hof ŉ

beslissing maak en die eiser verwerp dit, of indien die hof weier om dit toe te staan, sal ŉ

verhoor plaasvind om ŉ uitkoms te bepaal.

Indien die verweerder skuld ontken, sal hulle stukke ter verdediging indien. Weens die

komplekse aard van formele hofverrigtinge moet die onderneming liefs van ŉ prokureur

gebruik maak, indien die saak van skuldinvordering in die hof ŉ draai moet maak.

3.11.4 Invordering van fondse

Indien die verweerder suksesvol is in die regsgeding, moet aksie geneem word om die geld

te verhaal van die skuldenaar (afdwing van die uitspraak).

Om die skuld in te vorder kan die volgende gedoen word:

• Lasbrief van eksekusie word uitgereik (writ of execution)

Die balju se kantoor besoek die skuldenaar om die geld te probeer vorder.

• Lasbrief teen vaste eiendom word uitgereik (writ of land)

Hierdie opsie word geneem as die lasbrief vir eksekusie onsuksesvol is.

• Uitreiking van ŉ besoldigingsbeslagleggingsbevel

ŉ Besoldigingsbeslagleggingsbevel word uitgereik ten gunste van die krediteure aan

wie die debiteur geld skuld. Die bevel beveel die werkgewer om die gelde direk aan

die krediteure oor te betaal.



• Uitreiking van ŉ ondersoekdagvaarding

Hierdie aksie word geneem as daar te min feite bekend is oor die skuldenaar se

finansiële posisie. Dit vereis dat die skuldenaar hofverrigtinge bywoon waar hulle

finansiële posisie ondersoek word.

• Doen aansoek om die skuldenaar bankrot te laat verklaar. Hierdie is gewoonlik die

laaste uitweg om enige skuld in te vorder.

3.11.5 Ander oorwegings

ŉ Regsgeding kan ingewikkeld en duur wees en as gevolg daarvan is dit belangrik dat

kleinsakeondernemings hierdie opsie noukeurig oorweeg voordat die voortsetting van ŉ eis

deur die howe gedoen word.

Die volgende moet in ag geneem word:

• Die grootte van die skuld en of dit die tyd en regskoste wat aangegaan moet word,

regverdig.

• ŉ Tweede oorweging is of die skuldenaar bates het wat gebruik kan word om die

skuld te delg. As hulle dit nie het nie, is daar min waarde in die voortsetting van die

skuldeis deur middel van litigasie.

• Laastens moet die onderneming goeie advies oor die spesifieke saak inwin anders is

daar die gevaar dat tyd en geld vermors kan word sonder dat die nodige resultate

verkry word.

(Aangepas uit:

http://dnbsmallbusiness.com.au/Cash_Flow/Managing_bad_debtors/indexdl_5299.aspx)

3.12 Die Nasionale Kredietwet en Verbruikerskredietwet

Die Nasionale Kredietwet (die Wet) in Suid-Afrika is ŉ raamwerk vir elke soort

krediettransaksie, van mikro-lenings tot die aankoop van meubels op krediet. Verbruikers,

kredietburo's en alle voorsieners van krediet is met ingang 01 Junie 2006 onderhewig aan

die Nasionale Kredietwet.

Die Wet gee nuwe regte aan die verbruiker en stel maatreëls daar wat dit moontlik maak vir

verbruikers om ingeligte besluite te neem voordat hulle op krediet koop. Kredietverskaffers

word ook verantwoordelik gehou vir die uitbreiding van krediet aan verbruikers wat dit nie

kan bekostig nie – iets wat nog nooit tevore in die Suid-Afrikaanse geskiedenis gebeur het

nie. Kredietburo's word ook gereguleer in terme van hoe hulle hul sake bedryf. Die Wet

vervang die Woekerwet en die Wet op Kredietooreenkomste.



Die volgende webadres bied ŉ goeie opsomming van die Nasionale Kredietwet:

http://www.bdo.co.za/documents/The%20National%20Credit%20Act.pdf

3.12.1 Die Nasionale Kredietreguleerder

(Bron: http://www.a4dable.co.za/ncr_logo.jpg)

ŉ Nuwe reguleerder, die Nasionale Krediet Reguleerder (NKR) is ook op 1 Junie 2006 in die

lewe geroep. Hierdie liggaam moniteer die uitvoering van die Wet, moniteer marktendense

en adviseer die Minister van Handel en Nywerheid oor aangeleenthede van Nasionale

Beleid met betrekking tot die Verbruikerskredietwet. Die NKR is ook verantwoordelik vir die

opvoeding van die verbruikers oor hul regte met betrekking tot kredietaangeleenthede.

3.12.2 Die Nasionale Kredietregister

Nog ŉ vereiste van die Wet is dat alle kredietverskaffers en kredietburo's by die Nasionale

Krediet Reguleerder geregistreer moet wees. ŉ Nasionale databasis van

kredietooreenkomste is opgestel en word in stand gehou deur die NKR. Die NKR ontvang

die inligting oor kredietooreenkomste vanaf die kredietverskaffers en kredietburo's. Die doel

van die Nasionale Kredietwetregister is dat alle persone met uitstaande lenings en ander

kredietverpligtinge op die register geplaas word. Voornemende kredietverskaffers sal dan

hierdie databasis konsulteer om te bepaal of ŉ persoon dit kan bekostig om meer skuld aan

te gaan voordat enige verdere lenings of kredietfasiliteite verskaf word.

3.12.3 Nasionale Verbruikerstribunaal

Verdere bepalings van die Wet het op 1 September 2006 in werking getree wat die vestiging

van die Nasionale Verbruikerstribunaal moontlik gemaak het. Hierdie liggaam hoor

verbruikerklagtes aan oor kredietooreenkomste en kredietverskaffers en bepaal die

toepaslike stappe vorentoe.



3.12.4 Akkuraatheid van verbruikerskredietinligting

Verbruikers het die reg tot toegang van die inligting wat oor hulle gehou word by

kredietburo's en mag dit nagaan. Enige onakkurate inligting vervat in die rekords of op die

Nasionale Kredietwetregister kan bevraagteken word.

Die onderskeie kredietburo’s en die NKR is verplig om die akkuraatheid van die inligting te

ondersoek indien dit bevraagteken word, sonder enige koste vir die verbruiker. Kredietburo's

is dus verplig om die akkuraatheid van enige verbruikerskredietinligting te verifieer.

3.12.5 Beskerming van vertroulike verbruikersinligting

Vertroulike verbruikersinligting wat gehou word deur die kredietburo's, kredietverskaffers en

die Nasionale Kredietwet Reguleerder word beskerm. Die Wet bepaal dat persoonlike

inligting slegs gebruik mag word vir ŉ wettige doel en dit mag slegs aan ander bekend

gemaak word onderhewig aan ŉ hofbevel of ŉ bevel van die Nasionale Verbruikerstribunaal.

3.12.6 Verbruikersregte

Verbruikers het die volgende basiese regte onder die Wet:

• Verbruikers het die reg op beskerming teen onregverdige diskriminasie in die

toestaan van krediet.

• Verbruikers het die reg om ingelig te word oor die redes waarom ŉ aansoek vir

krediet geweier is.

• Verbruikers het die reg om ŉ kredietooreenkoms te ontvang in ŉ eenvoudige en

verstaanbare taal.

• Verbruikers is geregtig op ŉ afskrif van kredietkontrakte insluitende vervangende

afskrifte.

3.12.7 Kredietbemarkingspraktyke

Die volgende kredietbemarkingspraktyke word onder die Wet verbied:

• Negatiewe bemarking word verbied. Dit is waar ŉ produk of diens op ŉ verbruiker

afgedwing word ten spyte van die feit dat die verbruiker aangedui het dat hy/sy nie

die produk of diens wil hê nie.

• ŉ Kredietverskaffer mag nie ŉ verbruiker teister om ŉ kredietooreenkoms aan

te gaan nie. ŉ Kredietverskaffer mag nie ŉ kredietooreenkoms met ŉ verbruiker

aangaan na cold calling nie.



• Rentekoerse en ander koste moet uitgespel word in enige advertensie en in ŉ

formaat wat deur die Nasionale Krediet Reguleerder vasgestel is. Die bedoeling is

om enige vorm van misleidende bemarking te vermy.

3.12.8 Voor-ooreenkoms openbaarmaking

In terme van voor-ooreenkoms openbaarmaking, sal die volgende geld:

• Verbruikers moet die kans gegun word om formele, gedetailleerde

kwotasiedokumente op enige voorgestelde krediettransaksie te bestudeer. Hierdie

kwotasies moet geldig wees vir minstens vyf werksdae.

• Die formaat vir hierdie kwotasiedokumente word voorgeskryf deur die Nasionale

Krediet Reguleerder. Dit moet ook duidelik die rentekoerse en ander koste wat van

toepassing sal wees, stipuleer. Die doel van die voor-ooreenkoms openbaarmakings

is om verbruikers in staat te stel om sekerheid te hê en ook in staat te wees om rond

te kyk vir die beste moontlike ooreenkoms voor ondertekening van enige

kredietooreenkoms.

3.12.9 Roekelose leningspraktyke (reckless lending)

Die Wet het ten doel om roekelose leningspraktyke uit te roei. As dit onwaarskynlik is dat ŉ

verbruiker in staat sal wees om al sy skuldverpligtinge na te kom, word so ŉ verbruiker geag

as iemand met ŉ groot skuldlas. Geen verdere krediet mag aan so ŉ persoon gegee word

nie.

Indien krediet verleng word sonder die beoordeling van die verbruiker se vermoë om dit te

kan betaal, of indien die verlening van die krediet daartoe lei dat die verbruiker te veel skuld

het, sal dit geag word as ŉ roekelose leningspraktyk. Dit kan lei tot die ongeldigverklaring

van die ooreenkoms.

3.12.10 Skuldberaders

Verbruikers wat reeds bokant hulle vermoë in die skuld is, kan vir hulp aansoek doen by ŉ

skuldberader om hul skuld te herstruktureer. Indien die skuldberader bevind dat die

verbruiker bokant hulle vermoë in die skuld is, kan daar by ŉ landdroshof aanbeveel word

dat die skuld geherstruktureer word om by die verbruiker se betaalvermoë aan te pas en nie

by die vereistes van krediteure nie.

(Aangepas uit: http://www.bdo.co.za/documents/The%20National%20Credit%20Act.pdf)



3.13 Samevatting

Kredietverkope verwys na verkopers wat goedere of dienste aan kliënte verkoop en waar

finansiering vir die kliënt vanaf ŉ ander instansie, soos ŉ bank verkry word. Krediet is ŉ

lening wanneer ŉ lener (bv ŉ bank) die krediet direk aan die kliënt verskaf.

Krediet kan geslote of wentelend wees. By geslote krediet word ŉ vaste bedrag vir ŉ

bepaalde termyn geleen en die bedrag word in paaiemente met rente terugbetaal. Die mees

algemene voorbeeld van wentelkrediet is ŉ kredietkaart.

Kredietverlening het normaalweg die volgende eienskappe:

• Krediet word deur ŉ instansie as deel van normale besigheid verskaf.

• Die lener is ŉ individu, individue, instansie of ŉ onderneming.

• Die krediet is hoofsaaklik vir persoonlike, familie, of huishoudelike doeleindes, maar

kan ook vir sakedoeleindes wees.



3.14 Selfevaluering

Aktiwiteit 3

Jy besit ŉ kleinsakeonderneming wat handeldryf in algemene boerderygoedere. Jy het

besluit om die goedere aan jou kliënte op krediet beskikbaar te stel. Beantwoord die

volgende vrae in hierdie verband:

1. Die aktiewe bestuur van sakekrediet kan help om jou onderneming van ŉ positiewe

kontantvloei te verseker. Noem vier (4) wyses hoe hierdie kontantvloei bewerkstellig

kan word.

2. Jy het besluit om slegs versekerde lenings aan jou kliënte beskikbaar te stel.

Verduidelik die verskil tussen ŉ versekerde en onversekerde lening.

3. Jy wil graag ŉ kredietbeleid vir jou onderneming opstel. Watter vrae oor krediet en die

kliënte sal jy in ag moet neem by die opstel van sodanige beleid?

4. Wat is, na jou mening, die doel van kredietbeheer?



Studie-eenheid 4: Finansiële state


Kennis en begrip



• Finansiële state

• Doel van finansiële state

• Interpretasie van finansiële state

• Finansiële verhoudings

• Ontleding van jaarverslae.

Vaardighede


• die doel van elk van die finansiële state te ondersoek en te beskryf.

• die verhouding tussen die finansiële state te ondersoek en te beskryf.

• finansiële state te ontleed en te interpreteer.

• finansiële verhoudings te ontleed en te interpreteer.

• ŉ kleinsakeonderneming se gepubliseerde jaarverslag te ontleed.




• http://smallbusiness-accounting.com/small-business-financial-statements.html

• http://smallbusiness.chron.com/relationships-among-financial-statements-

important-24475.html

• http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis7.asp#a

xzz24pX3YALi

• http://www.investopedia.com/articles/04/022504.asp#axzz24pX3YALi

• http://www.dummies.com/how-to/content/reading-an-annual-report.html

• http://www.investopedia.com/articles/basics/10/efficiently-read-annual-report.asp

• http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis10.asp#

axzz24pX3YALi

4.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter

Jy moet seker maak dat jy die volgende verstaan:


Balansstaat Die balansstaat bevat die bates en laste asook

netto ekwiteit van ŉ onderneming vir ŉ spesifieke tydperk.

Bedryfsinkomste Bruto wins minus verkoops-, algemene en administratiewe

uitgawes lewer die onderneming se bedryfsinkomste.

Bruto wins Bruto wins verteenwoordig meer as net die verskil tussen

die netto verkope en die koste van verkope.

Inkomstestaat Die inkomstestaat bevat die verliese en winste deur die

onderneming behaal.

Jaarverslag ŉ Jaarverslag is ŉ opsomming van hoe ŉ onderneming in

die voorafgaande jaar gevaar het en ook om ŉ blik op die

toekoms van die onderneming te gee.

Kontantomskakelingsiklus Kontantomskakelingsiklus (KOS) is ŉ belangrike aanwyser

van die toereikendheid van ŉ onderneming se

bedryfskapitaalposisie.

Kontantvloeistaat Die kontantvloeistaat beskryf die interne en eksterne

beweging van geld in die onderneming.



Nie-bedryfsbates Nie-bedryfsbates word gedefinieer as enigiets wat nie as ŉ

bedryfsbate geklassifiseer kan word nie. Dit sluit in items

soos vaste bates eiendom, aanlegte en toerusting.

Omvattende inkomste Omvattende inkomste neem ook die effek van aanpassings

in buitelandse valuta omrekeningsverskille, minimum

pensioen aanspreeklikheid en ongerealiseerde

winste/verliese op sekere beleggings in skuld- en

ekwiteitsmarkte in ag.

Opbrengs op bates Opbrengs op bates (OOB) word beskou as ŉ

winsgewendheidsverhouding want dit wys hoeveel ŉ

onderneming verdien op sy totale bates.

Voorraad Voorraad is klaar produkte wat nog nie verkoop is nie.

4.4 Inleiding

Soos daar in die eerste jaar (Finansiële Bestuur – FMG 105) aangetoon is, kan ŉ

onderneming se finansiële state gedefinieer word as die formele rekord van die finansiële

aktiwiteite van ŉ onderneming en het dit ten doel om ŉ opsomming te gee van die

finansiële status van ŉ onderneming op beide die kort- en langtermyn.

ŉ Onderneming se finansiële state bestaan uit drie hooftipes, naamlik:

• Die balansstaat bevat die bates en laste, asook netto ekwiteit van ŉ onderneming vir

ŉ spesifieke tydperk.

• Die inkomstestaat bevat die verliese gely en winste deur die onderneming behaal.

• Die kontantvloeistaat beskryf die interne en eksterne beweging van die geld van ŉ

kleinsakeonderneming.

(Bron: http://www.noobpreneur.com/wp-content/uploads/2012/03/financial-records.jpg)



Finansiële state word gebruik deur beide interne en eksterne entiteite en belanghebbendes

wat geassosieer word met die onderneming. Intern gebruik bestuurders en eienaars

finansiële state in besluitneming ten opsigte van die huidige en toekomstige bedrywighede

van die onderneming. Werknemers van die onderneming gebruik die finansiële state

wanneer hulle hul salarisse of bevorderings met hulle bestuurders bespreek.

Met betrekking tot die eksterne entiteite of belanghebbendes ontleed voornemende

beleggers die finansiële state van ŉ onderneming om te bepaal of dit ŉ veilige

beleggingsopsie bied. Banke ontleed die finansiële state wat deur ondernemings voorgelê

word wanneer hulle aansoek doen vir kort en langtermynlenings. Belastingowerhede, soos

die Suid-Afrikaanse Inkomstediens, gebruik finansiële state om te bepaal of die belasting

wat deur ŉ onderneming bekend gemaak is, konsekwent en akkuraat is.

In hierdie studie-eenheid gaan daar aandag geskenk word aan die verwantskap tussen die

verskillende state en die ontleding van jaarverslae.

(Aangepas vanuit: http://smallbusiness-accounting.com/small-business-financial-

statements.html)

4.5 Die verwantskap tussen die finansiële state

Ondernemings gebruik drie tipes finansiële state om te bepaal hoe goed hulle finansieel

doen, naamlik die kontantvloeistaat, die balansstaat en die inkomstestaat. Elk van hierdie

state bied gedetailleerde inligting oor die finansiële stand van die onderneming, wat meer

akkuraat is as dit saam gebruik word. Die bestuur van ŉ onderneming ontleed al drie hierdie

finansiële state ten einde finansiële beplanning vir die onderneming te doen. Al drie

finansiële state vorm dus die grondslag vir finansiële verhoudings wat gebruik word om die

onderneming se finansiële situasie te ontleed.

4.5.1 Kontantvloeistaat en inkomstestaat

Kontantvloeistate bevat inligting oor hoe die inkomende fondse versprei en binne ŉ

onderneming bestee word. Die inkomstestate toon hoeveel die onderneming verdien het

nadat hulpbronkoste afgetrek is. Die wisselwerking tussen hierdie twee dokumente is

eenvoudig, as die onderneming meer bestee as wat dit verdien, moet sake-eienaars die

inkomstestate ondersoek om te sien of verdienste optimaal is en of dit dalk deur

oorbesteding gekniehalter word. Swak produksie kan lei tot ŉ groter afname in inkomste wat

weer ŉ invloed het op die gelde wat beskikbaar is vir die onderneming se bedryfsaktiwiteite.



4.5.2 Maand-tot-maand uitgawes

Deur die maand-tot-maand kontantvloei- en inkomstestate oor ŉ tydperk van ŉ fiskale jaar

met mekaar te vergelyk, kan die sake-eienaar bepaal hoe die begroting binne die

onderneming verander het. So sal die kontantvloeistate openbaar hoeveel ŉ onderneming

gedurende die jaar op noodsaaklike uitgawes (bv. nuwe rekenaars vir die kantoor), maar ook

luukse items (bv. opgradering van kantoormeubels) spandeer het. Die verhouding tussen die

state is belangrik omdat dit aandui hoe ŉ onderneming die beskikbare fondse bestuur.

4.5.3 Vergelykende balansstate

Vergelykende balansstate toon ŉ onderneming se waarde oor ŉ aantal jare. Die totale

waarde word bereken deur die berekening van al die bates en laste om ŉ totale netto

waarde te kry. Laste moet afgetrek word vir ŉ totale waarde van die bates wat besit word.

Die operasionele koste wat op die kontantvloeistate en inkomstestate geopenbaar word, het

ŉ invloed op die totale waarde. Die oorblywende wins uit sakebedrywighede word

gekategoriseer as kontantbates.

4.5.4 Toekomstige projeksies

Balansstate, inkomstestate en kontantvloeistate speel almal ŉ rol wanneer ŉ onderneming

se finansiële posisie vir die volgende fiskale tydperk projekteer word. ŉ Balansstaat wat ŉ

negatiewe netto waarde toon, word deur bestuurders gebruik om doelwitte daar te stel om

die netto waarde te verhoog deur die afbetaling van laste of die aankoop van bates.

Kontantvloeistate word gebruik om te bepaal waar die begroting gesny moet word ten einde

befondsing te reserveer om bates aan te koop. Die inkomstestaat toon hoeveel ŉ

onderneming elke maand verdien, wat weer ŉ rol speel in die bestuur van uitgawes en

begrotings.

(Aangepas vanuit: http://smallbusiness.chron.com/relationships-among-financial-statements-

important-24475.html)

Die volgende is ŉ grafiese voorstelling wat die bogenoemde verwantskap en wisselwerking

aantoon:



Figuur 4.1 Wisselwerking tussen die verskillende finansiële state

(Bron:

http://i.investopedia.com/inv/tutorials/site/financialstatements/FinancialStatements_1_2.gif)

4.6 Die balansstaat

Ontleders kyk dikwels die balansstaat mis. Die balansstaat gee egter ŉ duidelike beeld van

die finansiële toestand van ŉ onderneming en is ŉ integrale deel van die finansiële state.

4.6.1 ŉ Blik op die onderneming se welstand

Die balansstaat, ook bekend as die staat van finansiële toestand, bied ŉ oorsig oor ŉ

onderneming se welstand. Dit vertel hoeveel ŉ onderneming besit (bates) en hoeveel word

geskuld (laste). Die verskil tussen die bates en die laste, is die ekwiteit, ook algemeen

bekend as "netto bates" of "aandeelhouersbelang".

Die balansstaat vertel ontleders baie oor ŉ onderneming se finansiële grondbeginsels,

hoeveel skuld die onderneming het, hoeveel dit van kliënte moet insamel, oor hoeveel

kontant en ekwivalente bates dit beskik en watter tipe fondse die onderneming gegenereer

het oor verloop van tyd.



Bates, laste en ekwiteit is die drie hoofkomponente van die balansstaat.

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ tipiese balansstaat:

Figuur 4.2 Tipiese balansstaat

Bron: http://www.dfat.gov.au/dept/annual_reports/06_07/_lib/img/fins/balance_sheet.gif



� Bates

Daar is twee tipes bates, naamlik bedryfsbates en nie-bedryfsbates. Bedryfsbates word

gebruik, of in kontant omgesit binne ŉ sakesiklus, gewoonlik twaalf maande. Drie baie

belangrike bedryfsbate-items word op die balansstaat gevind, naamlik: kontant, voorraad en

rekeninge ontvangbaar.

• Bedryfsbates

Ontleders is gewoonlik beïndruk met ondernemings wat baie kontant op hul

balansstate toon. Kontant bied beskerming in moeilike tye en dit gee ook

ondernemings meer opsies vir toekomstige groei. Groeiende kontantreserwes is

dikwels ŉ teken van sterk prestasie deur die onderneming.

ŉ Kwynende hoeveelheid kontant, kan ŉ teken van probleme wees, maar as baie

kontant ŉ permanente kenmerk van die onderneming se balansstaat is, kan

ontleders vra waarom die geld nie gebruik word nie. Te veel kontant kan dalk ŉ

aanduiding wees dat die bestuur nie beleggingsgeleenthede gehad het nie, of te

kortsigtig is om te weet wat om met die geld te doen.

Voorraad is klaar produkte wat nog nie verkoop is nie. Ondernemings het dikwels

beperkte fondse om in voorraad te belê. Ontleders wil ook kan sien indien die

onderneming te veel geld in sy voorraad ingesteek het. Die kontant om rekeninge te

betaal en ŉ wins te genereer, word verkry deur die verkoop van goedere.

Voorraadomsetsnelheid (koste van goedere verkoop, gedeel deur die gemiddelde

voorraad) meet hoe vinnig die onderneming se handelsware deur die bergingsplek

na kliënte beweeg. As voorraad vinniger groei as die verkope, is dit byna altyd ŉ

teken van verslegtende saketoestande.

Debiteure is uitstaande rekeninge. Die ontleding van die spoed waarteen ŉ

onderneming insamel wat verskuldig is, kan ook ŉ storie vertel oor die finansiële

doeltreffendheid van die onderneming. Indien ŉ onderneming se insamelingstydperk

te lank is, kan dit probleme voorspel. Indien die onderneming meer krediet aan

kliënte gee ten einde groter verkope aan te teken, kan dit probleme veroorsaak

indien die kliënt in finansiële moeilikheid raak.

Hoe vinniger ŉ onderneming sy kliënte kry om betalings te maak, hoe gouer is

kontant beskikbaar vir salarisse, goedere, toerusting, lenings, dividende en

groeigeleenthede.



• Nie-bedryfsbates

Nie-bedryfsbates word gedefinieer as enigiets wat nie as ŉ bedryfsbate

geklassifiseer kan word nie. Dit sluit in items soos vaste bates, bv. eiendom, aanlegte

en toerusting. Tensy die onderneming in finansiële nood is en die likwidasie van

bates moet doen, gee ontleders nie veel aandag aan vaste bates nie.

Aangesien ondernemings dikwels nie in staat is om hul vaste bates te verkoop binne

ŉ redelike tyd nie, word dit op die balansstaat gedra teen kosprys, ongeag van die

werklike waarde.

� Laste

Daar is bedryfslaste en nie-bedryfslaste. Bedryfslaste is skuldverpligtinge wat die

onderneming aan verskaffers verskuldig is en binne ŉ jaar moet betaal. Nie-bedryfslaste

verteenwoordig betalings wat die onderneming aan, byvoorbeeld ŉ bank of verbandhouer

verskuldig is en wat eers oor ŉ jaar of meer betaal moet word.

Wanneer skuldvlakke val, is dit ŉ goeie teken en as ŉ onderneming meer bates as laste het,

is dit ŉ goeie toestand van sake. Daarteenoor kan groter laste as bates daarop dui dat die

onderneming finansiële probleme het en in gevaar staan om insolvent te raak. Te veel skuld

relatief tot kontantvloei is dus ŉ gevaarteken vir enige onderneming.

Die vuurproefverhouding kan gebruik word om die onderneming se finansiële toestand te

ontleed. Die vuurproefverhouding bepaal of die onderneming genoeg korttermynbates het

om die onmiddellike skuldverpligtinge na te kom, sonder om van die voorraad te verkoop.

As die verhouding 1 of hoër is, beteken dit dat die onderneming genoeg kontant en likiede

bates het om sy korttermyn skuldverpligtinge te dek. Die vuurproefverhouding word soos

volg bereken:

Vuurproefverhouding = Bedryfsbates – Voorraad

Huidige laste

As ŉ onderneming die vuurproeftoets slaag, is dit ŉ aanduiding van sy finansiële integriteit.

� Ekwiteit

Ekwiteit verteenwoordig dit wat die aandeelhouers besit en word ook dikwels

aandeelhouersbelang genoem. Dit word soos volg bereken:



Ekwiteit = Totale bates – Totale laste

Die twee belangrike ekwiteit-items is kapitaal en behoue verdienste. Kapitaal is die bedrag

geld wat aandeelhouers vir hul aandele betaal het, toe die aandele aan die publiek

beskikbaar gestel is. Dit verteenwoordig dus die hoeveelheid geld wat die maatskappy

ontvang het, toe die aandele verkoop is.

Behoue verdienste is die geld wat die onderneming besluit het om te herbelê in die

onderneming, eerder as om dit aan aandeelhouers uit te betaal. Ontleders sal kyk hoe die

onderneming sy kapitaal gebruik en hoe die onderneming ŉ opbrengs daarmee genereer.

Die meeste inligting oor die onderneming se skuld kan op die balansstaat gevind word,

hoewel sommige bates en skuldverpligtinge nie daar bekend gemaak word nie. Die rede

hiervoor is dat ondernemings dit dikwels moeilik vind om ontasbare bates te meet.

Korporatiewe intellektuele eiendom (patente, handelsmerke, kopiereg en sakemetodes) en

kliëntewaarde is almal bates in die mark vandag, maar hulle word nie op die onderneming se

balansstaat aangetoon nie.

Daar kan ook buite-balansstaatskuld wees. Dit is ŉ vorm van finansiering vir groot kapitale

uitgawes wat nie op ŉ onderneming se balansstaat verskyn nie. Ondernemings sal dit

gebruik om die skuldvlakke laag te hou.

4.6.2 Balansstaat-evaluasie met betrekking tot die aanwending van bates

Om die aanwending van bates in ŉ onderneming te evalueer, word die volgende gebruik:

• Die kontantomskakelingsiklus

• Die vaste bate omsetsnelheid

• Die opbrengs op batesverhouding

• Die impak van ontasbare bates

� Kontantomskakelingsiklus

Die kontantomskakelingsiklus (KOS) is ŉ belangrike aanwyser van die toereikendheid van ŉ

onderneming se bedryfskapitaalposisie. Daarbenewens is die KOS ewe belangrik vir die

meting van ŉ onderneming se vermoë om doeltreffend twee van sy belangrikste bates,

naamlik rekeninge ontvangbaar en voorraad te bestuur.



KOS gee ŉ aanduiding van die tyd wat nodig is om opbrengs uit die verkope in te samel,

asook die voorraadomsetsnelheid. Hoe korter hierdie siklus is, hoe beter. Slim bestuurders

weet dat dit onproduktief en minder winsgewend is om vinnig-bewegende bedryfskapitaal in

bates vas te hou. KOS word soos volg bereken:

KOS = DIU + DVU – DBU

Waar:

DIU = Dae Inventaris Uitstaande

DVU = Dae Verkope Uitstaande

DBU = Dae Betaalbaar Uitstaande

Daar is geen enkele optimale maatstaf vir die KOS nie. Gewoonlik sal ŉ onderneming se

kontantomskakelingsiklus grootliks beïnvloed word deur die aard van die produk of diens wat

gebied word en die aard van die industrie waarin die onderneming sake bedryf.

Beleggers op soek na gehalte-beleggings kyk veral na hierdie gedeelte van ŉ onderneming

se balansstaat. Hulle sal die KOS oor ŉ lang tydperk (byvoorbeeld, vyf tot 10 jaar) bereken

en dan vergelyk met dié van mededingers. Konsekwentheid en/of dalings in die siklus is ŉ

positiewe teken, maar wisselvallige insamelingstye en/of ŉ toename in voorraad op hande, is

oor die algemeen nie positiewe aanwysers nie.

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ kontantomskakelingsiklus:

Figuur 4.3 Kontantomskakelingsiklus

(Bron: http://www.qfinance.com/contentFiles/40/iyr/46_-3381_50.png)



� Vaste bate-omsetsnelheid

Eiendom, aanleg en toerusting (EAT) is nog een van die belangrike elemente in ŉ

onderneming se balansstaat. In werklikheid is dit dikwels die grootste enkele element van ŉ

onderneming se totale bates.

ŉ Onderneming se belegging in vaste bates is tot ŉ groot mate afhanklik van die tipe sake

wat die onderneming bedryf. Sommige ondernemings is meer kapitaalintensief as ander.

Natuurlike hulpbron- en vervaardigers van toerusting, vereis ŉ groot hoeveelheid vaste

batebeleggings. Rekenaarprogrammatuur vervaardigers het ŉ relatief klein belegging in

vaste bates. Hoofstroomvervaardigers het gewoonlik ongeveer 30-40% van hul bates in

eiendom, toerusting en aanlegte. Die vaste bate-omsetverhoudings verskil dus tussen

verskillende bedrywe.

Die vaste bate-omsetsnelheidaanwyser in vergelyking met dié van mededingers, gee aan

ontleders ŉ idee hoe doeltreffend die onderneming se bestuur is in die gebruik van hierdie

belangrike bate. Die EAT bied ŉ benaderde bepaling van die produktiwiteit van ŉ

onderneming se vaste bates in vergelyking met die generering van verkope. Hoe hoër die

aantal kere wat die EAT vermenigvuldig, hoe beter. Ontleders is altyd op soek na

konsekwentheid of toenemende vaste bate-omsetkoerse op die balansstaat, as aanduiding

van positiewe beleggingseienskappe.

� Die opbrengs op batesverhouding

Opbrengs op bates (OOB)(return on assets – ROA) is ŉ winsgewendheidsverhouding,

omdat dit aantoon hoeveel ŉ onderneming op sy totale bates verdien. Dit is die moeite werd

om die OOB-verhouding te sien as ŉ aanwyser van die bate se prestasie.

Die OOB-verhouding word uitgedruk as ŉ persentasie-opbrengs deur die netto inkomste (die

onderste lyn van die staat van inkomste), te vergelyk met die gemiddelde totale bates. ŉ Hoë

persentasie opbrengs impliseer bates wat goed bestuur word. Die OOB-verhouding is ŉ

vergelykende analise van ŉ onderneming se eie historiese prestasie in vergelyking met dié

van ondernemings in ŉ soortgelyke tipe besigheid.

Die volgende is ŉ grafiese voorstelling van waar ŉ onderneming se opbrengs op bates

vergelyk word met dié van mededingers:



Figuur 4.4 Vergelyking van vaste bates met dié van mededingers

(Bron: http://www.fdicoig.gov/reports09/09-017/fig1.gif)

� Die impak van ontasbare bates

Talle nie-fisiese bates word beskou as ontasbare bates. Dit word hoofsaaklik soos volg

gekategoriseer, naamlik:

• Intellektuele eiendom (patente, kopieregte, handelsmerke, handelsname)

• Uitgestelde koste (gekapitaliseerde uitgawes)

• Aangekoopte kliëntewaarde (die koste van ŉ belegging vir meer as boekwaarde).

Daar is min eenvormigheid in die aanbieding van ontasbare bates in die balansstaat, of selfs

die terminologie wat gebruik word in die voetnotas. Dikwels is ontasbare bates in ander

bates verskuil en net in die aantekeninge by die finansiële state openbaar gemaak.

Die Rand-waarde wat betrokke is by intellektuele eiendom, is oor die algemeen nie groot nie

en in die meeste gevalle regverdig dit nie uitgebreide analitiese toetsing nie. Ontleders word

egter aangemoedig om ŉ noukeurige ontleding van die bedrag van aangekoopte

kliëntewaarde in ŉ onderneming se balansstaat te maak. Sommige professionele beleggers

is meestal ongemaklik met ŉ groot hoeveelheid aangekoopte kliëntewaarde. Konserwatiewe

ontleders sal die bedrag van aangekoopte kliëntewaarde aftrek van die

aandeelhouersbelang om die onderneming se tasbare netto waarde te bereken. As dit ŉ

wesenlike negatiewe impak op die onderneming se aandele posisie het as die aangekoopte

kliëntewaarde afgetrek word, sal dit beleggers bekommerd stem.

(Aangepas vanuit:

http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis7.asp#axzz24pX3

YALi)



Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ ontasbare bate:

(Bron: http://www.grcea.com/wp-content/uploads/2012/03/bmw-logo.jpg)

4.7 Die inkomstestaat

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ tipiese inkomstestaat:

Figuur 4.5 Inkomstestaat

(Bron: http://3.bp.blogspot.com/-m2Wg3RGLc-

M/Tm4xGt1D2fI/AAAAAAAANKI/xWH5bm9XcHg/s1600/income-statement_screenshot.gif)



Die inkomstestaat is die eerste finansiële staat wat ŉ ontleder in ŉ jaarverslag sal

ondersoek. Dit bevat die syfers wat meestal ter sprake is wanneer ŉ onderneming sy

resultate soos inkomste, verdienste en wesenlike verdienste per aandeel aankondig. Die

inkomstestaat toon aan hoeveel geld in die onderneming gegenereer word (inkomste),

hoeveel dit spandeer (uitgawes) en die verskil tussen die twee (wins) oor ŉ sekere tydperk.

Wanneer die inkomstestaat ontleed word, kan ontleders bepaal hoe winsgewend die

onderneming is. Ondernemings met ŉ relatief lae koste tot inkomste, of hoë wins relatief tot

inkomste, gee ŉ duidelike aanduiding van die onderneming se finansiële integriteit.

4.7.1 Inkomste-analise

Inkomste is oor die algemeen die eenvoudigste deel van die inkomstestaat. Dikwels is daar

net ŉ enkele syfer wat al die geld verteenwoordig wat ŉ onderneming ontvang het

gedurende ŉ bepaalde tydperk. Sommige groot ondernemings verdeel die inkomste volgens

departemente of sakesegmente in.

Die beste manier vir ŉ onderneming om winsgewendheid te verbeter, is deur die verhoging

van inkomste. So bvoorbeeld het Starbucks Coffee ŉ aggressiewe langtermyngroeidoelwit

wat die opening van 20000 winkels wêreldwyd insluit. Konsekwente groei in verkope is dus

ŉ sterk drywer van Starbucks se winsgewendheid.

(Bron:

http://4.bp.blogspot.com/_zqFoq3qej2c/TSTrAmX7jkI/AAAAAAABnAQ/Rc97hCX4Drs/s1600/

Starbucks-Coffee-Logo-Wallpaper.jpg)

4.7.2 Uitgawe-analise

Daar is baie soorte uitgawes in ŉ onderneming wat ontleed kan word, maar die twee tipes

kostes wat gewoonlik ontleed word, is die koste van goedere verkoop en die algemene en

administratiewe uitgawes. Koste van goedere verkoop, is die koste wat direk betrokke is by

die skep van inkomste. Dit verteenwoordig die koste van vervaardiging of die aankoop van



goedere of dienste wat deur die onderneming verkoop word. Byvoorbeeld, Spar supermark

betaal ŉ verskaffer R4 vir ŉ koekie seep en verkoop dit aan kliënte vir R5. Wanneer dit

verkoop word, is Spar se koste van verkope vir die seep R4.

Algemene en administratiewe uitgawes sluit in bemarkingskoste, salarisse, tegnologie

uitgawes en ander algemene koste wat verband hou met die bestuur van ŉ onderneming.

Algemene en administratiewe uitgawes sluit ook waardevermindering en amortisasie in.

Ondernemings moet verder die koste van die vervanging van afgeleefde bates insluit.

Sommige korporatiewe uitgawes soos navorsing en ontwikkeling is noodsaaklik vir

toekomstige groei. Ten slotte is daar finansiële koste soos belasting en rentebetalings wat

in berekening gebring moet word.

4.7.3 Winsanalise

Eenvoudig gestel, is wins gelyk aan totale inkomste minus totale uitgawes. Daar is egter ŉ

wins subkategorie wat algemeen gebruik word en wat aan ontleders ŉ aanduiding gee van

hoe die onderneming presteer. Bruto wins word bereken as inkomste minus koste van

verkope:

Wins = Inkomste – Uitgawes

In die voorbeeld van die Spar, sal die bruto wins uit die verkoop van die seep R1 wees, maw

R5 (die verkoopprys) minus R4 (koste van goedere verkoop) = R1 bruto wins.

Ondernemings met hoë bruto winsmarges sal geld beskikbaar hê om op ander sake-

bedrywighede, soos navorsing of bemarking, te spandeer. Ontleders is dus op die uitkyk vir

afwaartse tendense in die bruto winsmargekoers. Dit kan ŉ aanduiding wees of die

onderneming finansiële probleme in die gesig staar. Wanneer die koste van goedere

verkoop, vinnig styg, sal die bruto winsmarges waarskynlik verlaag, tensy die onderneming

hierdie koste van kliënte verhaal in die vorm van hoër pryse.

Bedryfswins is gelyk aan inkomste minus die koste van verkope, algemene en

administratiewe uitgawes. Hierdie bedrag verteenwoordig die wins wat ŉ onderneming

gegenereer het uit werklike sakebedrywighede, maar dit sluit ook sekere uitgawes en

inkomste in wat nie verwant is aan die werklike sakebedrywighede nie. Hoë winsmarges

beteken dat die onderneming effektiewe beheer het oor koste, of dat die verkope vinniger as

bedryfskoste toeneem. Bedryfswins gee ook aan ontleders ŉ geleentheid om winsmarge

vergelykings te maak van ondernemings wat nie die koste van goedere verkoopsyfers (wat

nodig is om bruto marge-analise) afsonderlik bereken nie. Bedryfswinsmaatreëls word

beskou as ŉ meer betroubare maatstaf van winsgewendheid, omdat dit moeiliker is om te



manipuleer as wat dit is om netto inkomste te manipuleer. Netto inkomste verteenwoordig

gewoonlik die onderneming se wins nadat alle uitgawes, insluitende finansiële uitgawes,

betaal is. Hierdie bedrag word dikwels die bottom line genoem.

Die volgende is ŉ voorstelling van hoe winsmarges oor ŉ periode van tyd kan fluktueer:

Figuur 4.6 Fluktuasie in winsmarges

(Bron: http://www.hussmanfunds.com/rsi/valuationforwardearnings2.gif)

Wanneer ŉ onderneming ŉ hoë winsmarge het, beteken dit dat dit een of ander

mededingende voordeel bo die mededingers geniet. Ondernemings met ŉ hoë netto wins

marge het ŉ groter reserwe om hulself te beskerm gedurende moeilike tye. Ondernemings

met ŉ lae winsmarges kan misluk in ŉ ekonomiese afplatting.

Ondernemings met goeie winsmarges het ŉ mededingende voordeel wat hulle in staat stel

om hul markaandeel te verbeter gedurende die moeilike tye. Dit laat hulle dus in ŉ beter

posisie wanneer ekonomiese oplewing weer plaasvind.

Waardevolle insigte oor ŉ onderneming kan verkry word deur die ondersoek van die

inkomstestaat. Die verhoging van verkope is ŉ teken van gunstige ekonomiese faktore.

Stygende marges dui op toenemende doeltreffendheid en winsgewendheid. Dit is ook ŉ

goeie maatstaf om te bepaal of die onderneming kers vashou moet eweknieë en

mededingers in die industrie. Beduidende veranderinge in inkomste, koste van goedere

verkoop en administrasiekostes kan ŉ aanduiding gee van die grondbeginsels onderliggend

aan ŉ onderneming se winsmargemaatreëls.



4.7.4 Hoe om ŉ inkomstestaat te ontleed

Die inkomstestaat is ŉ opsomming van ŉ onderneming se kwartaallikse en jaarlikse

inkomste (verkope) en uitgawes vir ŉ fiskale jaar. Die finale netto syfer, sowel as al die ander

syfers in hierdie staat, is van belang vir die ontleder.

� Terminologie en formaat

Daar is ook verskillende ander name vir inkomstestate, byvoorbeeld "Staat vir die verklaring

van inkomste", "Staat van verdienste", "Verklaring van bedrywighede" en "Verklaring van

bedryfsresultate”. Baie ontleders gebruik steeds die term “Staat vir wins en verlies”

(Statement of Profit and Loss – P&L). Soms word ook terme soos "winste", “verdienste" en

"inkomste" gebruik.

Daar word twee formate vir die inkomstestaat gebruik in finansiële verslagdoening – die

multi-stap en die enkel-stap formaat. Die verskil word hieronder uiteengesit:

Multi-stap formaat Enkel-stap formaat

Netto verkope Netto verkope

Koste van verkope Materiaal en produksie

Bruto inkomste* Bemarking en administratiewe uitgawes

Verkope, algemene en administratiewe uitgawes

Navorsing en ontwikkelingskoste

Bedryfsinkomste* Ander inkomste en uitgawes

Ander inkomste en uitgawes Voor-belaste inkomste

Voor-belaste inkomste* Belasting

Belasting Netto inkomste

Netto inkomste na belasting* --

Tabel 4.1 Multi-stap en enkel-stap inkomstestaat

(Bron: Outeur 2012)

In die multi-stap inkomstestaat word vier maatstawwe van winsgewendheid geopenbaar

(met ŉ * hierbo aangedui), naamlik bruto wins, bedryfswins, voor-belaste inkomste en na-

belasting wins. In die enkel-stap aanbieding, word die bruto- en bedryfsinkomstesyfers nie

vermeld nie, maar hulle kan bereken word uit die data wat verskaf word.



In die enkel-stap metode is bruto inkomste gelyk aan verkope minus materiale en produksie.

Deur die aftrekking van bemarkings- en administratiewe en navorsingskoste van bruto

inkomste, word die bedryfsinkomste bereken.

Die inkomstestaat erken inkomste wanneer hulle gerealiseer het. Dit wil sê wanneer goedere

afgelewer is, dienste gelewer en uitgawes aangegaan is. Met die aanwasbenadering sal die

vloei van fondse deur die inkomstestaat nie noodwendig saamval met die werklike ontvangs

en uitbetaling van kontant nie.

� Inkomstestaatrekeninge (multi-stap formaat)

Die volgende rekeninge op ŉ inkomstestaat is vir ontleders van belang:

• Netto verkope (omset)

Omset verwys na die waarde van ŉ onderneming se verkope van goedere en dienste

gelewer aan sy kliënte. Selfs al kry ŉ onderneming se netto inkomste (bottom line)

die meeste aandag van ontleders, begin die onderneming se inkomste of

inkomsteproses reeds by die verkope (top line). ŉ Onderneming se winsmarge op

bestaande produkte sal met verloop van tyd ŉ maksimum bereik wat moeilik sal

wees om te verbeter.

Die volgende is ŉ grafiese voorstelling van die omset van ŉ onderneming oor verloop

van tyd:

Figuur 4.7 Omset oor ŉ verloop van tyd

(Bron: http://www.arikavtextiles.com/images/home/turnover_graph.jpg)



• Koste van verkope (koste van goedere of produkte verkoop en die koste van

dienste)

Vir ŉ vervaardiger is koste van verkope die koste wat aangegaan is vir grondstowwe,

arbeid en vervaardigingsoorhoofse koste wat gebruik word in die produksie van sy

produkte. Depresiasie is deel van die koste van verkope. Die koste van verkope vir

die groot- en kleinhandelaars is in wese die aankoopkoste van goedere wat gebruik

word vir herverkoop. Vir diens-verwante ondernemings is die koste van verkope die

koste van dienste gelewer of koste van inkomste.

• Bruto wins (bruto inkomste of bruto winsmarge)

ŉ Onderneming se bruto wins verteenwoordig meer as net die verskil tussen die

netto verkope en die koste van verkope. Bruto wins sluit ook die onderneming se

ander uitgawes in. Hoe groter en meer stabiel ŉ onderneming se bruto winsmarge is,

hoe groter die potensiaal vir ŉ positiewe netto inkomsteresultate.

Die volgende is ŉ voorbeeld van die bruto winsmarge van verskillende produkte in

een onderneming:

Figuur 4.8 Bruto winsmarge

(Bron: http://www.gamesetwatch.com/gross-profit-margin-2008.png)

• Verkoops-, algemene en administratiewe uitgawes

Hierdie rekening bestaan uit ŉ onderneming se operasionele uitgawes. Finansiële

ontleders aanvaar oor die algemeen dat die bestuur beheer oor hierdie uitgawe



uitoefen. Die tendens van hierdie uitgawes, as ŉ persentasie van verkope, word

gewoonlik fyn dopgehou vir tekens, beide positief en negatief, om

bestuursdoeltreffendheid te bepaal.

• Bedryfsinkomste

Bruto wins minus verkoops-, algemene en administratiewe uitgawes gee die

onderneming se bedryfsinkomste. Hierdie syfer verteenwoordig ŉ onderneming se

verdienste uit sy normale bedrywighede, voor enige nie-bedryfsinkomste en/of koste

soos rente-uitgawe, belasting en spesiale items afgetrek is. Bedryfsinkomste word

dikwels deur finansiële ontleders gebruik as die netto inkomste en as ŉ maatstaf van

winsgewendheid.

• Rente-uitgawe

Hierdie item weerspieël die koste van ŉ onderneming se lenings. Sommige

ondernemings toon ŉ netto bedrag vir rente-uitgawe en rente-inkomste aan.

• Voor-belaste inkomste

Voor-belaste inkomste kan ŉ aanduiding van winsgewendheid wees. Veelvuldige en

uiteenlopende tegnieke (die sogenaamde belastingvermydingsmetodes) is

beskikbaar aan ondernemings om belasting op inkomste te verminder. Omdat

hierdie nie deel is van ŉ onderneming se sakebedrywighede nie, gebruik ontleders

voor-belaste inkomste as ŉ meer akkurate meting van korporatiewe

winsgewendheid.

• Inkomstebelasting

Omdat inkomstebelasting op hierdie stadium nog nie betaal is nie, dui die

inkomstestaat ŉ beraming aan van wat ŉ onderneming kan verwag om aan belasting

te betaal.

• Spesiale items of buitengewone uitgawes

ŉ Verskeidenheid van gebeure kan die inkomste beïnvloed. Hierdie kan kostes wees

wat aangegaan is vir, byvoorbeeld, herstrukturering, ongewone of nie-herhalende

items en beëindigde bedrywighede. Hierdie afskrywings is veronderstel om

eenmalige gebeure te wees. Ontleders neem hierdie spesiale items in ag wanneer

inter-jaarlikse winsvergelykings gedoen word.

• Netto inkomste (netto wins of netto verdienste)

Dit is die mees algemene aanduiding van ŉ onderneming se winsgewendheid. Indien

die uitgawes die inkomste oorskry, sal hierdie rekening se opskrif “netto verlies”



wees. Na die betaling van voorkeur-dividende word netto inkomste deel van ŉ

onderneming se aandeleposisie as die teruggehoue verdienste. Bykomende data

word ook aangebied vir die netto inkomste op die basis van die uitstaande aandele

en die moontlike omskakeling van aandele-opsies, skuldbriewe, ens.

• Omvattende inkomste

Die konsep van omvattende inkomste is relatief nuut (1998) en neem die effek van

items soos aanpassings in buitelandse valuta-omrekeningsverskille, minimum

aanpassings in pensioenaanspreeklikheid en ongerealiseerde winste/verliese op

sekere beleggings in skuld- en ekwiteitsmarkte in ag.

Ontleders fokus egter hoofsaaklik op die netto inkomste syfer. Die voormelde

aanpassingsitems het betrekking op ŉ wisselvallige mark en/of ekonomiese

gebeurtenisse wat buite die beheer van ŉ onderneming se bestuur is.

Die volgende is ŉ voorbeeld van hoe “omvattende inkomste” in ŉ inkomstestaat

aangetoon word:

Figuur 4.9 Omvattende inkomste

(Bron: http://www.fletcherbuilding.com/cms/10HY/statement_of_comprehensive_income.jpg)



� Interpretasie van ŉ inkomstestaat

Bestudeer die volgende inkomstestaat (uitgawes word in hakies aangetoon):

Inkomstestaat vir XYZ FY Maatskappy vir 2008 en

2009

2008 2009

Netto verkope 1,500,000 2,000,000

Koste van verkope (350,000) (375,000)

Bruto inkomste 1,150,000 1,625,000

Bedryfsuitgawes (235,000) (260,000)

Bedryfsinkomste 915,000 1,365,000

Ander inkomste (uitgawes) 40,000 60,000

Buitengewone wins (verlies) - (15,000)

Rente uitgawe (50,000) (50,000)

Netto wins voor belasting 905,000 1,360,000

Belasting (300,000) (475,000)

Netto Inkomste 605,000 885,000

By die ontleding van hierdie inkomstestaat kom die volgende na vore:

• Maatskappy XYZ se verkope het met ongeveer 33% verhoog.

• Daar was ŉ vermindering van die koste van verkope van 23% na 19% van die

verkope.

• Gevolglik het die bruto inkomste in 2009 aansienlik toegeneem wat ŉ groot pluspunt

vir die maatskappy se winsgewendheid is.

• Algemene bedryfsuitgawes het verhoog met ŉ beskeie R25 000.

• In 2008 was die maatskappy se bedryfsuitgawes 15,7% van die verkope, terwyl dit in

2009 slegs 13% beloop het.



• Dit is gunstig in die lig van die styging in verkope.

• As ŉ resultaat het die netto inkomste vir die maatskappy toegeneem van R605 000 in

2008 tot R885 000 in 2009.

• Die positiewe inter-jaarlikse tendense in al die inkomstestaatkomponente, beide

inkomste en uitgawes, het van 40% tot 44% verhoog.

• Die maatskappy se wins (netto inkomste/netto verkope) is baie gunstig.

Wanneer ŉ ontleder die inkomste- en uitgaweskomponente van die inkomstestaat verstaan,

kan hy of sy verstaan wat ŉ maatskappy winsgewend maak. In die geval van Maatskappy

XYZ was dit ŉ groot toename in verkope, terwyl die koste kant van die onderneming onder

beheer is. Dit is ŉ teken van baie doeltreffende bestuur.

(Aangepas vanuit: http://www.investopedia.com/articles/04/022504.asp#axzz24pX3YALi)

4.8 Interpretasie van ŉ kontantvloeistaat

Die kontantvloeistaat toon aan hoeveel geld kom in en hoeveel gaan uit die onderneming

oor ŉ sekere tydperk. Met die eerste oogopslag, klink dit baie soos die inkomstestaat omdat

dit die finansiële prestasie oor ŉ bepaalde tydperk aanteken. Daar is egter ŉ groot verskil

tussen die twee state, naamlik die beginsel van aanwasrekeningkunde (accruel accounting)

wat gevind word op die inkomstestaat. Dié rekeningkundige beginsel vereis dat

ondernemings inkomste en uitgawes aanteken wanneer transaksies plaasvind, nie wanneer

kontant in die onderneming invloei nie. Die inkomstestaat sluit dikwels nie-kontant inkomste

of uitgawes in wat nie op die kontantvloeistaat voorkom nie.

Indien die inkomstestaat netto inkomste van R10 toon, beteken dit nie dat kontant op die

balansstaat met R10 sal verhoog nie.

Omdat die kontantvloeistaat aantoon hoeveel werklike kontant ŉ onderneming gegenereer

het, is die kontantvloeistaat van groot belang om ŉ begrip van die onderneming se finansiële

grondbeginsels en finansiële posisie te verkry. Dit toon dat die onderneming in staat is om te

betaal vir sy handelsbedrywighede en toekomstige groei.

Een van die belangrikste eienskappe waarna gekyk moet word, is die onderneming se

vermoë om kontant te genereer. Net omdat ŉ onderneming ŉ wins op die inkomstestaat

toon, beteken dit nie dat die onderneming nie later in die moeilikheid kan kom as gevolg van

ŉ gebrek aan voldoende kontantvloei nie. ŉ Noukeurige ontleding van die kontantvloeistaat

gee ontleders ŉ beter begrip van hoe die onderneming sal vaar.



4.8.1 Afdelings van die kontantvloeistaat

Ondernemings genereer kontant op verskillende maniere en dit word in die kontantvloeistaat

in drie afdelings gereflekteer:

• Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

• Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite

• Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite

Die volgende figuur toon die drie afdelings van ŉ kontantvloeistaat aan:

Figuur 4.9 Kontantvloeistaat

(Bron: http://www.health-pic.com/EX/09-19-01/cash-flow-statement_screenshot.gif)



� Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

Beleggers verkies ondernemings wat ŉ netto positiewe kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite

toon. Vinnig-groeiende ondernemings, soos tegnologie-ondernemings, is geneig om ŉ

negatiewe kontantvloei in hulle aanvangsjare uit bedryfsaktiwiteite te wys.

Om kontantvloei wat uit bedryfsaktiwiteite gegenereer word te bereken, moet beide die

kontant wat van kliënte uit verkope verkry word en die kontant wat aan verskaffers betaal

word, in ag geneem word.

� Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite

Hierdie deel van die kontantvloeistaat weerspieël gewoonlik die kontant wat die

onderneming op kapitale uitgawes bestee het, soos nuwe toerusting of enige iets anders wat

nodig is om die onderneming aan die gang te hou. Dit sluit byvoorbeeld ook verkryging van

ander ondernemings en beleggings soos geldmarkfondse in.

ŉ Ontleder wil sien dat ŉ onderneming kapitaal herbelê in die onderneming teen minstens

die koers van waardevermindering per jaar. As dit nie weer belê word nie, is dit moontlik ŉ

aanduiding van ŉ kunsmatig hoë kontantinvloei in die huidige jaar wat nie volhoubaar kan

wees nie.

� Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite

Hierdie deel van die kontantvloeistaat beskryf die vloei van kontant wat verband hou met

finansieringsaktiwiteite. Tipiese bronne van kontantinvloei is die verkoop van eie aandele en

obligasies of banklenings. As ŉ banklening terugbetaal word, is dit ŉ uitbetaling van kontant,

net soos dividende betalings.

4.8.2 Kontantvloeistaat oorwegings

Ontleders hou van ondernemings wat baie vrye kontantvloei (VKV) genereer. Vrye

kontantvloei dui op ŉ onderneming se vermoë om sy skuld te betaal, dividende te betaal,

voorraad aan te koop en in die groei van die onderneming te belê.

Vrye kontantvloei (dus die oortollige kontant wat deur die onderneming gegenereer word)

kan aan aandeelhouers uitbetaal word, of belê word in nuwe geleenthede vir groei sonder

om die bestaande bedrywighede skade aan te doen.

Die mees algemene metode van berekening van vrye kontantvloei is:

Vrye kontantvloei = Netto inkomste + amortisasie/depresiasie – verandering in

bedryfskapitaal – kapitaaluitgawes



Ontleders wil graag sien dat die onderneming sy verpligtinge kan nakom, sonder om nodig

te hê om terug te val op buite-finansiering. ŉ Onderneming se vermoë om vir sy eie

bedryfsaktiwiteite te betaal en ook in staat is om in nuwe groeigeleenthede te belê, is ŉ

aanloklike beleggingsopsie en ŉ aanduiding van finansiële integriteit.

4.9 Ontleding van jaarverslae

(Bron:

http://www.slatergordon.com.au/files/editor_upload/Image/icons/annual%20report%202006_

07.JPG)

Hoewel slegs openbare maatskappye wetlik verplig is om jaarverslae uit te reik, kan ander

ondernemings ook daarby baat, omdat dit sonder twyfel die beste manier van korporatiewe

kommunikasie is. Die doel van die jaarverslag is om ŉ opsomming te gee van presies hoe ŉ

onderneming in die voorafgaande jaar gevaar het en ook om ŉ toekomsvisie vir die

onderneming te gee. Om ŉ goeie jaarverslag saam te stel is ŉ kuns omdat dit meer behels

as bloot die bekendmaking van die finansiële state.

Jaarverslae word oor die algemeen opgestel vir aandeelhouers, beleggers en ontleders.

Ander belanghebbendes is leners, banke en potensiële werknemers. Jaarverslae word

gewoonlik saamgestel deur openbare maatskappye en is vir beleggers en ander

belanghebbendes bedoel. In private ondernemings is finansiële jaarverslae gewoonlik vir die

eienaar en bestuur bedoel. ŉ Jaarverslag bly die beste bron van inligting vir enige iemand



wat belangstel in die finansiële welvaart van ŉ onderneming en wat wil vasstel of ŉ

onderneming potensiële probleme het, of beleggingsmoontlikhede bied.

Die ontleding van ŉ jaarverslag is geen maklike taak as die ontleder nie presies waarna

hy/sy soek en waar om dit te vind nie. Om mee te begin, moet die ontleder die formaat van

die jaarverslag verstaan.

4.9.1 Formaat van die jaarverslag

Die formaat van die jaarverslag hang af van die behoeftes van ŉ onderneming, tipe

bedryfsaktiwiteite en enige wetlike bekendmakingsvereistes. ŉ Jaarverslag bestaan meestal

uit die volgende nege afdelings:

� Brief van die voorsitter

Die brief van die voorsitter van die raad is die gedeelte waar die onderneming se

topbestuurspan die suksesse gedurende die voorafgaande jaar uitlig en die onderneming se

doelwitte en strategieë vir die toekoms bekend maak. Dit is ook gewoonlik die plek waar die

bestuur verskoning aanbied vir enige probleme wat gedurende die jaar ondervind is.

� Verkope en bemarking

Hierdie afdeling bevat volledige inligting oor die onderneming se produkte en dienste, asook

beskrywings van die belangrikste afdelings en departemente en wat elkeen doen. Deur die

ontleding van hierdie afdeling sal die ontleder in staat wees om te bepaal watter produkte vir

die onderneming belangrik is en watter afdelings of departemente van kritieke belang is vir

die sukses van die onderneming.

� Tien jaar opsomming van die finansiële resultate

Baie jaarverslae bevat ŉ aanbieding van finansiële resultate oor lang historiese tydperke, bv.

tien jaar. Dit is die ideale plek om te kyk vir tendense in groei (of nie-groei) van inkomste en

wins en ander beduidende aanwysers van ŉ onderneming se finansiële sukses.

� Bespreking en analise

Dit is die plek waar die onderneming se bestuur die geleentheid het om ŉ openhartige

bespreking van beduidende finansiële tendense binne die onderneming oor die afgelope

paar jaar aan te bied.

� Brief van die ouditeur

Die onderneming se finansiële state, wat ingesluit word, moet vergesel wees van ŉ skrywe

van ŉ gekwalifiseerde ouditeur wat die akkuraatheid van die state bevestig. In hierdie

gedeelte noem die ouditfirma enige kwalifikasies met betrekking tot die finansiële state.



� Finansiële state

Finansiële state is die kern van die jaarverslag. Dit is waar ŉ onderneming sy finansiële

prestasiedata aanbied vir almal om te sien. As minimumvereiste moet daar ŉ inkomstestaat,

ŉ balansstaat en ŉ kontantvloeistaat wees.

Ontleders stel veral belang in die voetnotas by die finansiële state. Hier word dikwels

waardevolle inligting oor ŉ onderneming se struktuur en finansiële status aangebied wat nie

elders in die verslag verskyn nie, byvoorbeeld besonderhede oor slegte skulde wat deur die

onderneming afgeskryf is.

� Filiale, handelsmerke en adresse

Hierdie afdeling bevat ŉ onderneming se binnelandse en buitelandse struktuur,

kontakinligting, sowel as handelsname en produklyne.

� Lys van direkteure en beamptes

Maatskappye het gewoonlik direksies wat bestaan uit senior sakelui binne en buite die

onderneming en wat leiding gee deur hulle insette en kennis van markte en die sake-

omgewings. Beamptes sluit meestal die voorsitter, hoof uitvoerende beampte, hoof

finansiële beampte, ens. in.

� Aandeleprysgeskiedenis

Hierdie deel gee ŉ kort oorsig van aandelepryse en dividende, insluitende opwaartse en

afwaartse tendense oor verloop van tyd. Ingesluit is ook inligting oor ŉ onderneming se

aandele simbool (ŉ alfanumeriese nommer wat bepaalde inligting aan beleggers openbaar)

en die aandelebeurs waar dit genoteer is, byvoorbeeld, die Johannesburgse Aandelebeurs.

Jaarverslae is een van die beste instrumente waarmee ontleders die prestasie van

ondernemings kan evalueer. Die meeste jaarverslae bevat baie nuttige inligting wat ontleed

kan word om ŉ gevoel te kry van die finansiële welstand van die onderneming.

4.9.2 Hoe om ŉ jaarverslag te ontleed

Die volgende is belangrik wanneer die jaarverslag ontleed word:

• Hersien die onderneming se finansiële state en kyk vir tendense in winsgewendheid,

groei, stabiliteit en dividende.

• Lees die verslag deeglik vir wenke oor die finansiële welstand van die onderneming.

Kyk veral hier na die brief van die voorsitter, die verkoops- en bemarkingsafdeling

van die jaarverslag en die bespreking en ontleding van die bestuur van die

onderneming.



• Lees die brief van die ouditeur om seker te wees dat die finansiële state ŉ akkurate

weergawe is van die onderneming se finansiële toestand.

• Lees die voetnotas by die finansiële state. Hierdie voetnotas bevat dikwels inligting

oor die onderneming wat van kritieke belang kan wees om ŉ volledige begrip van die

finansiële state te bekom.

(Aangepas vanuit: http://www.dummies.com/how-to/content/reading-an-annual-report.html

en http://www.investopedia.com/articles/basics/10/efficiently-read-annual-report.asp)

4.10 Samevatting

Alle ondernemings word wetlik verplig om jaarliks en sommige selfs kwartaalliks finansiële

state te publiseer. Die ontleding van finansiële state gee ontleders ŉ beter begrip van wat die

onderneming doen en dui gewoonlik ŉ paar belangrike gebiede aan waar dit goed presteer.

Geouditeerde finansiële state is baie meer geloofwaardigheid as ongeouditeerde state.

Die balansstaat bevat inligting oor die bates, laste en ekwiteit. Die inkomstestaat sluit syfers

in soos inkomste, uitgawes, inkomste en verdienste per aandeel, ens. Die inkomstestaat

neem ook ŉ paar nie-kontant items, soos waardevermindering in ag.

Die kontantvloeistaat laat alle nie-kontant items weg en dui aan hoeveel werklike inkomste

deur die onderneming gegenereer is. Die kontantvloeistaat word in drie dele verdeel: kontant

uit bedryfsaktiwiteite, kontant uit finansieringsaktiwiteite en kontant uit beleggingsaktiwiteite.

Die aantekeninge tot die finansiële state bied in-diepte inligting oor sommige van die syfers

in die drie finansiële state.

(Aangepas vanuit:

http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis10.asp#axzz24pX3

YALi)



4.11 Selfevaluering

Aktiwiteit 4

Ontleed die volgende inkomstestaat en beantwoord dan die vrae (uitgawes word in

hakies aangetoon):

Inkomstestaat vir Fixit Maatskappy vir 2010 en

2011

2010 2011

Netto verkope 2,800,000 2,000,000

Koste van verkope (850,000) (675,000)

Bruto inkomste 1,950,000 1,325,000

Bedryfsuitgawes (235,000) (260,000)

Bedryfsinkomste 1,715,000 1,065,000

Ander inkomste (uitgawes) 140,000 160,000

Buitengewone wins (verlies) - (15,000)

Rente-uitgawe (150,000) (140,000)

Netto wins voor belasting 1,705,000 1,070,000

Belasting (210,000) (215,000)

Netto inkomste 1,495,000 855,000

1. Met watter % het verkope verhoog/verlaag van 2010 na 2011?

2. Met watter % het die koste van verkope verlaag/verhoog van 2010 na 2011?

3. Het die bruto inkomste verlaag/verhoog van 2010 na 2011?

4. Wat beteken die uitslag, genoem in vraag 3, vir die ontleder?

5. Het die bedryfsuitgawes verlaag/verhoog van 2010 na 2011?

6. Wat was die bedryfsuitgawes as ŉ % van verkope vir 2010 en 2011?



onderskeidelik?

7. Wat beteken die uitslag genoem in vraag 6 vir die ontleder?

8. Tot watter slotsom sal jy kom oor die finansiële posisie van die maatskappy?

Aktiwiteit 5

Bekom die jaarverslag van ten minste twee van die vyf groot handelsbanke in Suid-Afrika.

Bepaal of die uitleg van die jaarverslae voldoen aan die algemene uitleg soos hierbo in

par 4.9.1 genoem. Noteer enige afwykings.



Studie-eenheid 5: Bestuur van bedryfskapitaal


Kennis en begrip



• Elemente van bedryfskapitaal

• Doel van bedryfskapitaal

• Bedryfskapitaalsiklus

• Beheer van bedryfskapitaal

• Faktore wat ŉ invloed het op bedryfskapitaal

Vaardighede


• die elemente van bedryfskapitaal te ontleed.

• die doel van bedryfskapitaal te evalueer.

• die bedryfskapitaalsiklus te evalueer.

• die belangrikheid van beleid om bedryfskapitaal te beheer, aan te toon.

• die faktore wat ŉ invloed op bedryfskapitaal het, te ondersoek en te beskryf.




• http://education.svtuition.org/2011/08/working-capital-management-notes.html

• http://tutor2u.net/business/finance/workingcapital_needs.htm

• http://withfriendship.com/images/i/40010/Factoring-(finance)-wallpaper.png

• http://www.ehow.com/list_6547751_strategies-financing-working-

capital.html#ixzz1hcTOUuwq

• http://www.qfinance.com/cash-flow-management-calculations/working-capital-cycle

• http://www.smartplanet.info/financial-management/types-of-working-capital.html

• http://www.universalaccountants.com/images/cash-management1.gif

• http://www.wisegeek.com/what-are-common-sources-of-working-capital.htm

• http://www.wisegeek.com/what-is-working-capital.htm




Bedryfskapitaal Bedryfskapitaal is ŉ meting van ŉ entiteit se bates, na die

aftrekking van alle verpligtinge.

Faktorering Hier word ŉ uitlener (faktoreringsmaatskappy) genader wat ŉ

persentasie van die nominale waarde van die fakture wat ŉ

onderneming uitgereik het, ontvang in ruil vir die diens om die

skuld te vorder.

Negatiewe

bedryfskapitaal

Wanneer die bedryfslaste meer is as die bedryfsbates, staan dit

bekend as negatiewe bedryfskapitaal.

Optimale

bedryfskapitaal

Optimale vlak van bedryfskapitaal is die vlak waar die

onderneming in staat is om dag-tot-dag uitgawes te dek en ook

genoeg kontant op hande te hê.

Verkoops- en

huurooreenkoms

ŉ Bate, wat nie as noodsaaklik beskou word vir die basiese

werking van die onderneming nie, word verkoop aan ŉ derde

party, gewoonlik vir kontant. Terselfdertyd bepaal die ooreenkoms

dat die onderneming die bate van die nuwe eienaar kan huur.

Vervaardigingsiklus Die vervaardigingsiklus is die proses van die omskakeling van



grondstowwe in die finale produk.

5.4 Inleiding

Bedryfskapitaal is ŉ meting van ŉ entiteit se bates, na die aftrekking van alle

verpligtinge/laste. Soms word daarna verwys as operasionele kapitaal en is dit die

hoeveelheid likiditeit wat ŉ onderneming of organisasie het vir die bestuur en die uitbou van

die onderneming. Oor die algemeen is ondernemings met groter hoeveelhede

bedryfskapitaal beter geposisioneer om sukses te behaal. Hulle het die likwiede bates wat

nodig is om hul sakebedrywighede uit te brei wanneer nodig.

Dit gebeur soms dat ŉ onderneming baie bates het, maar nie genoeg bedryfskapitaal om die

onderneming uit te bou en prosesse te verbeter nie. Selfs ŉ winsgewende onderneming kan

hierdie probleem hê. Dit kan ook gebeur dat ŉ onderneming oor bates beskik wat nie maklik

in kontant omskep kan word nie.

Bedryfskapitaal kan uitgedruk word as ŉ positiewe of ŉ negatiewe getal. Wanneer ŉ

onderneming meer skuld as bedryfsbates het, beskik dit oor ŉ negatiewe bedryfskapitaal.

Wanneer bedryfsbates meer as die skuld is, het so ŉ onderneming ŉ positiewe

bedryfskapitaal.

Veranderinge in bedryfskapitaal het ook ŉ impak op ŉ onderneming se kontantvloei.

Wanneer bedryfskapitaal vermeerder, is die uitwerking op die kontantvloei negatief. Dit word

dikwels veroorsaak deur die likwidasie van voorraad of rekeninge wat betaal word deur die

onderneming. ŉ Afname in bedryfskapitaal beteken ook minder geld om korttermynskuld te

delg.

Bedryfskapitaal is van die belangrikste faktore wat bydra tot die sukses van die

onderneming. Sonder dit kan ŉ onderneming nie behoorlik funksioneer nie. ŉ Gebrek aan

bedryfskapitaal strem ŉ onderneming se vermoë om te groei, maar dit kan ook veroorsaak

dat die onderneming te min kontant het om sy korttermynverpligtinge na te kom. ŉ

Onderneming met ŉ baie lae bedryfskapitaal loop die risiko om sonder kontant te raak.

ŉ Onderneming met te min bedryfskapitaal kan finansiële probleme in die gesig staar en kan

selfs tot bankrotskap gedwing word. Van die eerste tekens is as die onderneming krediteure

laat betaal of selfs betalings oorslaan. Laat betalings beïnvloed die onderneming se

kredietgradering wat dit moeilik kan maak om ŉ lening teen ŉ bekostigbare rentekoers te

bekom wanneer nodig.

Ondernemings wat op ŉ kontantbasis bedryf word, het vinnige voorraadomsette en kan

vinnig kontant genereer. Hulle het dus nie noodwendig baie bedryfskapitaal nodig nie.



(Aangepas uit: http://www.wisegeek.com/what-is-working-capital.htm)

Die volgende figuur toon aan waar bedryfskapitaal in ŉ onderneming ter sprake is:

Figuur 5.1 Die invloed van bedryfskapitaal

(Bron: http://finntrack.co.uk/images/working_capital_cycle.gif)

5.5 Bedryfskapitaalbehoeftes

Die aard van die onderneming bepaal die bedryfskapitaalbehoefte van die onderneming –

die behoefte verskil dus van onderneming na onderneming. Die volgende is voorbeelde van

ondernemings met lae bedryfskapitaalbehoeftes:

• Ondernemings met baie kontantverkope en min kredietverkope het minimale

handelsdebiteure. Supermarkte is goeie voorbeelde van sulke ondernemings.

(Bron: http://www.cdhenergy.com/supermarkets/supermarket_rear_case_isles.jpg)



• Ondernemings wat handel dryf in voltooide produkte, sal net finale goedere in

voorraad hou, in teenstelling met vervaardigingsondernemings wat ook ŉ voorraad

grondstowwe en werk-in-proses voorraad in stand moet hou.

• Ondernemings wat voltooide goedere, veral voedsel, verkoop as gevolg van die

bederfbare aard van die produkte. ŉ Voorbeeld hiervan is winkels wat melk verkoop.

(Bron: http://cho-tabetai.com/images/08.10.07_milkplus/picture.jpg)

• Groter onderneminge kan in staat wees om hul bedingingsmag te gebruik om meer

gunstige en uitgebreide kredietterme van verskaffers te verkry. Voorbeelde hiervan is

die groot kettingwinkelgroepe. In teenstelling hiermee, sal daar van kleiner

ondernemings, veral dié wat nuut in die mark is en nie ŉ rekord van

kredietwaardigheid het nie, verwag word om hul verskaffers onmiddellik te betaal.

• Sommige ondernemings kry hulle inkomste op sekere tye van die jaar alhoewel

uitgawes aangegaan word deur die loop van die jaar. Hierdie verskynsel staan

bekend as die sogenaamde "seisoensgebondenheid van kontantvloei”. Voorbeelde

hiervan is reisagente waar verkope verhoog tydens die skoolvakansies en rondom

die feestye.

Die vraag na bedryfskapitaal wissel ook gedurende die jaar. Bedryfskapitaal benodig, is

gewoonlik nie ŉ konstante syfer deur die jaar nie. Slegs in die mees ongewone

omstandighede sal daar ŉ konstante behoefte aan bedryfskapitaalbefondsing wees. Vir die

meeste ondernemings sal daar weekliks skommelinge voorkom.

Talle ondernemings is betrokke in bedrywe wat onderhewig is aan seisoenale veranderinge

in die vraag na produkte, wat beteken dat die verkope, voorrade en debiteure op

voorspelbare tye van die jaar op hoër vlakke sal wees, as gedurende ander tye.

Die behoefte aan bedryfskapitaal kan in twee dele verdeel word, naamlik:

• ŉ Vaste komponent, en

• ŉ wisselende komponent.



Die vaste komponent is die hoeveelheid wat gedefinieer word as die minimum

bedryfskapitaalvereistes vir die jaar. Dit word algemeen aanvaar dat die onderneming

befonds moet word in die manier wat in die diagram hieronder getoon word:

Figuur 5.2 Bedryfskapitaalbehoeftes

(Bron: http://tutor2u.net/business/finance/workingcapital_needs.htm)

Die figuur toon die volgende aan:

• Die meer permanente behoeftes (vaste bates en die vaste element van

bedryfskapitaal) moet gefinansier word uit permanente bronne (bv. aandele en

lenings).

• Die wisselende behoeftes moet gefinansier word uit korttermynbronne soos ŉ

oortrokke bankrekening wat maklik beskikbaar is en op kort kennisgewing aangepas

kan word, maar wat deurlopend terugbetaal moet word.

(Aangepas uit: http://tutor2u.net/business/finance/workingcapital_needs.htm)

5.6 Bronne van bedryfskapitaal

Bedryfskapitaalbestuur vereis dat ondernemings verskillende bronne van bedryfskapitaal

ondersoek. Dit sal help om te verseker dat die dag-tot-dag bedrywighede van die

onderneming kan voortgaan sonder enige ontwrigting. Daar is verskeie bronne van

bedryfskapitaal wat groot en klein ondernemings kan gebruik. Verwys ook na studie-

eenheid 3, paragraaf 3.7.



Hierdie bronne is soos volg:

Figuur 5.3 Bronne van bedryfskapitaal

(Bron: Outeur 2012)

5.6.1 Kontantvloei

Van al die bronne van bedryfskapitaal is die opbrengs wat gegenereer word deur verkope

die mees algemene bron. Fakture vir goedere en dienste verkoop word voorberei en aan

kliënte gestuur vir betaling. Hierdie deurlopende kontantvloei voorsien die middele vir die

onderneming om voort te gaan met die vervaardiging van produkte wat verbruikersbehoeftes

op ŉ deurlopende basis kan bevredig.

5.6.2 Verkoops- en huurooreenkoms

Die volgende figuur is ŉ voorbeeld van hierdie tipe strategie:

Figuur 5.4 Verkoops- en huurooreenkoms

(Bron: http://www.socalofficerealestateblog.com/wp-content/newuploads/2009/02/landsale-

leaseback.gif)

BedryfskapitaalKontantvloei

Verkope en

terughuur

Kredietkaarte

Mikro-lenings

Faktorering



Soms is ander bronne van bedryfskapitaal nodig om die inkomste wat deur middel van

verkope verkry is, aan te vul. Een benadering staan bekend as ŉ verkoops- en

terughuurstrategie. Hier word ŉ bate, wat nie beskou word as noodsaaklik vir die basiese

werking van die onderneming, verkoop aan ŉ derde party, gewoonlik vir kontant.

Terselfdertyd bepaal die ooreenkoms dat die onderneming die bate van die nuwe eienaar

kan huur. Die onderneming kan dus voortgaan om daardie bate te gebruik. Hierdeur verkry

die onderneming kontant terwyl dit die gebruik van die bate behou.

5.6.3 Kredietkaarte

(Bron: http://www.hdfcbankbahrain.com/personal/cards/images/hd_cc_corporate.jpg)

Die gebruik van korporatiewe kredietkaarte word soms ook beskou as ŉ bron van

bedryfskapitaal. Die onderneming maak gebruik van die kredietkaart om tydelike tekorte in

die kontantvloei aan te vul. Ondernemings wat gereeld seisoenale verkope en afswaaie in

verkope ervaar, neem soms hierdie roete. Met die veronderstelling dat die rentekoers van

toepassing op die balans redelik is, beteken hierdie benadering onmiddellike toegang tot

kapitaal, sonder dat dit nodig is om ŉ langtermynlening aan te gaan.

5.6.4 Mikro-lenings

(Bron: http://www.millionaireacts.com/wp-content/uploads/2011/06/micro-loans-1jpg.jpg)



Sommige ondernemings verkies egter ŉ korttermynlening as ŉ bron van bedryfskapitaal. Dit

staan bekend as ŉ mikro-lening. Die bedrag is gewoonlik relatief klein en word binne ŉ paar

maande afbetaal.

5.6.5 Faktorering

Figuur 5.5 Faktoreringsproses

(Bron: http://withfriendship.com/images/i/40010/Factoring-(finance)-wallpaper.png)

Vir ondernemings wat ŉ onmiddellike inkomste op fakture benodig, is faktorering dikwels ŉ

goeie opsie. Hier word ŉ uitlener (faktoreringsmaatskappy) genader wat ŉ persentasie van

die nominale waarde van die fakture wat ŉ onderneming uitgereik het, ontvang in ruil vir die

diens om die skuld te vorder. Die aanvanklike voorskot is ongeveer 80% van die waarde van

die fakture. Kliënte doen dan betalings direk na die faktoreringsmaatskappy.

(Aangepas uit: http://www.wisegeek.com/what-are-common-sources-of-working-capital.htm)

5.7 Tipes bedryfskapitaal

Die volgende tipes bedryfskapitaal kan onderskei word:



5.7.1 Bruto bedryfskapitaal

Ten opsigte van bedryfsbates is die belangrikste items voorraad, grondstowwe, werk-in-

proses, voltooide goedere, onderdele, verbruiksvoorraad, diverse debiteure, rekeninge

ontvangbaar, kontant, banksaldo, vooruitbetaalde uitgawes, opgelope inkomste, ens.

Bruto bedryfskapitaal word soos volg bereken:

Bruto kapitaal = Totale bedryfsbates

5.7.2 Netto bedryfskapitaal

Netto bedryfskapitaal is die bedryfsbates minus die bedryfslaste. Met ander woorde, die

waarde van die bruto bedryfskapitaal word verminder deur bedryfslaste soos diverse

krediteure, rekeninge betaalbaar, oortrokke bankrekening, inkomste vooruit ontvang,

uitstaande skulde, voorsiening vir belasting, ens.

Netto bedryfskapitaal word soos volg bereken:

Netto bedryfskapitaal = Bedryfsbates – Bedryfslaste

5.7.3 Positiewe bedryfskapitaal

Wanneer die huidige bates meer as die bedryfslaste is, staan dit bekend as positiewe

bedryfskapitaal. Byvoorbeeld as die bedryfsbates R500 000 en die bedryfslaste R300 000 is,

is die positiewe bedryfskapitaal R200 000.

5.7.4 Negatiewe bedryfskapitaal

Wanneer die bedryfslaste meer is as die bedryfsbates, staan dit bekend as negatiewe

bedryfskapitaal. Byvoorbeeld as bedryfsbates R500 000 is en die bedryfslaste R650 000, is

die bedryfskapitaal negatief, naamlik R150 000.

ŉ Negatiewe bedryfskapitaal dui op die gebrek aan likiditeit en solvabiliteit wat ŉ

gevaarteken vir die onderneming is.

5.7.5 Zero bedryfskapitaal

Wanneer bedryfsbates gelyk is aan die bedryfslaste is die bedryfskapitaal nul of zero.

Byvoorbeeld as die bedryfsbates R500 000 is en die bedryfslaste ook R500 000, dan is die

bedryfskapitaal ook nul.

(Aangepas uit: http://www.smartplanet.info/financial-management/types-of-working-

capital.html)



5.8 Bedryfskapitaal

5.8.1 Die belangrikheid van bedryfskapitaal

As krediteure betaling van die onderneming eis moet die onderneming se bedryfskapitaal

hierdie situasie kan red. Die verkoop van die produkte of dienste is maklik en vinnig, maar ŉ

onderneming kan nie vaste bates vinnig verkoop nie. Indien die onderneming voldoende

bedryfskapitaal het, kan die onderneming die skuldeisers maklik betaal en so die

onderneming se reputasie in die mark red.

Positiewe bedryfskapitaal maak dit moontlik om die dag-tot-dag uitgawes soos lone,

salarisse, oorhoofse koste en ander bedryfsuitgawes te betaal. Een van die voordele van

positiewe bedryfskapitaal is dat die onderneming werk met bepaalde risiko’s aanvaar sonder

om onnodige spanning op die onderneming te plaas.

(Bron: http://www.podiatryloan.com/images/pix9.jpg)

5.8.2 Optimale bedryfskapitaal

Die optimale vlak van bedryfskapitaal is die vlak waar die onderneming in staat is om dag-

tot-dag uitgawes te dek en die onderneming ook genoeg kontant op hande het. Hierdie

optimale vlak word bereik deur doeltreffende bedryfskapitaalbeginsels toe te pas.

ŉ Lae vlak van bedryfskapitaal is skadelik vir die ontwikkeling van die onderneming. Indien

die onderneming nie genoeg kontant het om sy skulde te betaal nie, sal dit die risiko van

insolvensie en likiditeit skep en die onderneming gelikwideer word.

In die geval waar ŉ onderneming oor te veel bedryfskapitaal beskik, kan dit lei tot

wanaanwending van die kontant, in plaas van om ŉ inkomste te verdien nie. Dit kan

aanleiding gee tot geleentheidskoste vir die aandeelhouers wat daartoe aanleiding kan gee

dat die waarde van die aandele in die aandelemark kan daal.



Dit is belangrik om ŉ balans te bewerkstellig – dus om ŉ optimale vlak van bedryfskapitaal

daar te stel.

5.8.3 Bedryfskapitaalvooruitskattings

Bedryfskapitaalvooruitskatting beteken dat die toekomstige vereistes ten opsigte van

bedryfskapitaal vooruitgeskat word.

(Bron:

http://www.capitoltaxprep.com/sitebuildercontent/sitebuilderpictures/working_capital_graph.gif)

Die volgende is die belangrikste aspekte wat tydens bedryfskapitaalvooruitskattings beraam

word:

� Toekomstige bedryfskoste

Verhoogde toekomstige bedryfskoste beteken ŉ groter behoefte aan kontant wat deel is van

bedryfskapitaal. Die prosedure wat gevolg word vir hierdie beraming behels onder andere

die analise van vorige inkomstestate van die onderneming, asook enige moontlike

toekomstige behoeftes, uitbreidingsplanne of aankope van ander ondernemings.

� Voorspelling van inkomstegroei

Deur verkope en ander inkomstetendense te analiseer, kan die groei in inkomste

vooruitgeskat word. Hierdie vooruitskatting sal dan ŉ invloed uitoefen op die bestuur van

inkomste in die toekoms.

� Veranderinge in bedryfskapitaalbehoeftes

Deur die historiese veranderinge in bedryfskapitaal te ontleed, kan nuttige inligting vir

bedryfskapitaalvooruitskattings verkry word. Omdat bedryfskapitaal die verskil tussen

bedryfsbates en bedryfslaste is, kan, byvoorbeeld, twee jaar se veranderinge in



bedryfskapitaal ontleed word om die moontlike veranderinge in bedryfskapitaal vir die

volgende jaar te skat.

5.8.4 Determinante van bedryfskapitaalbehoefte

Die volgende is die determinante wat die omvang van die bedryfskapitaalbehoefte kan

bepaal:

� Grootte van die onderneming

Ondernemings kan klein of groot wees. Om ŉ klein onderneming te begin, is min vaste

aanvangskapitaal nodig, maar hoë bedryfskapitaal vir die betaling van dag-tot-dag uitgawes.

In ŉ groot onderneming is meer vaste kapitaal as bedryfskapitaal nodig vir byvoorbeeld die

aankoop van vaste bates.

� Vraag na goedere of dienste

Die aard van die vraag beïnvloed ook die bedryfskapitaalbehoefte. As die vraag hoog is,

verkoop produkte maklik wat beteken dat ŉ klein hoeveelheid bedryfskapitaal nodig is. Die

opbrengs uit verkope kan maklik die tekort aan bedryfskapitaal aanvul. Maar as die vraag

minder is, word ŉ groot hoeveelheid bedryfskapitaal benodig om al die vaste kostes te

betaal.

� Produksiebeleid

Produksiebeleid is ook ŉ determinant van die bedryfskapitaalbehoefte. Verskillende

ondernemings het verskillende produksiebeleide. Sommige ondernemings staak of

verminder die produksievlak in die lae seisoen en mag selfs ŉ aantal werknemers verminder,

of minder nuwe grondstowwe aankoop. So word die behoefte aan bedryfskapitaal minder.

Sommige ondernemings gaan egter voort met produksie in die lae seisoen wat ŉ groot

hoeveelheid bedryfskapitaal sal vereis.

� Kredietbeleid

Kredietbeleid met betrekking tot die aankoop en verkoop van goedere op ŉ kredietbasis het

ook ŉ invloed op die bedryfskapitaalbehoefte. As ondernemings al die goedere op krediet

koop en dit op ŉ kontantbasis verkoop, sal die onderneming ŉ lae bedryfskapitaalbehoefte

hê. Maar as die onderneming goedere op ŉ kontantbasis aankoop en op ŉ kredietbasis

verkoop, sal daar ŉ groot bedryfskapitaalvereiste in die onderneming wees.

� Dividende beleid

Die dividende beleid bepaal ook die bedryfskapitaalvereiste. Ondernemings betaal dikwels ŉ

groot deel van die netto wins aan aandeelhouers uit. As daar egter geen reserwes is nie,

moet die bedryfskapitaal aangevul word. Die afwesigheid van so ŉ reserwe raak die



onderneming se verpligtinge nadelig. In so ŉ geval kan die bedryfskapitaal aangevul word

deur ŉ korttermynlening vir die betaling van bepaalde skuldaanspreeklikheid.

� Bedryfskapitaalsiklus

Die bedryfskapitaal bestaan uit ŉ aantal stappe wat begin met die kontant aankoop van

grondstowwe, die omskepping in ŉ finale produk en die verkoop van die produk. As dit op

krediet is, sal debiteure ook deel van die bedryfskapitaal siklus wees en wanneer die geld

van debiteure gevorder word, is dit die laaste deel van die bedryfskapitaalsiklus.

As debiteure se skuld vinnig gevorder word, is net ŉ klein hoeveelheid bedryfskapitaal nodig.

Andersins word meer bedryfskapitaal benodig vir die aankoop van nuwe grondstowwe.

Hierdie aspek word meer volledig in paragraaf 5.9 hieronder bespreek.

� Vervaardigingsiklus

Die vervaardigingsiklus is die proses van omskakeling van grondstowwe in die finale produk.

Lang produksiesiklusse veroorsaak dat groot hoeveelhede bedryfskapitaal benodig word.

� Sakesiklus

Daar is twee belangrike dele in die sakesiklus, naamlik ŉ bloeifase en ŉ resessie. In die

bloeifase is bedryfskapitaal nodig vir die ontwikkeling van die onderneming, maar in ŉ

resessie is minder bedryfskapitaal nodig.

� Prysvlakveranderinge

As daar ŉ toenemende tendens is dat produkte se pryse styg, moet bedryfskapitaal verhoog

word omdat die onderneming waarskynlik meer gaan betaal vir die aankoop van

grondstowwe of ander uitgawes. Inflasie en deflasie is twee belangrike faktore wat die

besluit om die vlak van bedryfskapitaal in die onderneming te verhoog, beïnvloed.

� Eksterne omgewingsfaktore

Eksterne omgewingsfaktore dra beduidend by tot die bepaling van die vlak van

bedryfskapitaal benodig in die onderneming. Daar is talle sulke faktore waarvan ekonomiese

faktore die belangrikste is.

5.8.5 Die bestuur van bedryfskapitaal

In die bestuur van bedryfskapitaal is die volgende belangrik:

� Wat is die behoefte aan bedryfskapitaal?

Die bepaling van die behoefte aan bedryfskapitaal is die eerste aspek van

bedryfskapitaalbestuur. Byvoorbeeld, nadat produksie bestudeer is, kan die behoefte aan



bedryfskapitaal bepaal word. Indien die onderneming produkte op groot skaal produseer, sal

die onderneming ŉ hoë behoefte aan bedryfskapitaal hê.

Die volgende figuur is ŉ voorbeeld van hoe die behoefte aan bedryfskapitaal bereken word:

Figuur 5.6 Berekening van bedryfskapitaalbehoeftes

(Bron: http://pebblecreekpartners.com/blog/wp-content/uploads/2009/07/Working-Capital-

Chart.jpg)

� Wat is die optimale vlak van bedryfskapitaal in die onderneming?

Die onderneming moet bepaal of dit die optimale vlak van bedryfskapitaal wat in die huidige

bates belê is, bereik het? ŉ Hoë bedryfskapitaal verminder die opbrengs op belegging en ŉ

lae bedryfskapitaal verhoog die risiko van die onderneming. Dit is dus baie belangrik om die

optimale vlak van bedryfskapitaal te bepaal, waar beide die winsgewendheid en risiko

mekaar balanseer.

Vir die bereiking van die optimale vlak van bedryfskapitaal, moet die faktore wat

bedryfskapitaal bepaal en verskillende elemente van die huidige bates bestudeer word. Deur

kontant, debiteure en voorraad te bestuur, kan bedryfskapitaal geoptimaliseer word.



� Wat is die bedryfskapitaalbeleid?

ŉ Beleid is riglyne wat nuttig is om rigting aan ŉ onderneming te gee. Die volgende is twee

belangrike beleide in die bestuur van bedryfskapitaal:

• Likiditeitsbeleid

Volgens hierdie beleid kan die onderneming die omvang van likiditeit verhoog om

die risiko vir die onderneming te verlaag. As die onderneming ŉ groot

hoeveelheid kontant en groot banksaldo het, kan die onderneming verpligtinge

nakom. Oortollige kontant lewer egter nie ŉ goeie opbrengs nie. Die

likiditeitsbeleid moet dus sorg dat die onderneming maksimum opbrengs behaal.

• Winsgewendheidsbeleid

Volgens hierdie beleid sal die onderneming so min as moontlik kontant in die

onderneming hou en probeer om die maksimum kontantbedrag te belê. Dit sal

verseker dat die wins van die onderneming sal toeneem as gevolg van die

verhoging van die belegging. Die risiko van onderneming sal egter verhoog,

omdat die likiditeit van die onderneming sal afneem.

5.8.6 Kontantbestuur

� Die betekenis van kontantbestuur

Kontant is die mees likiede bate wat ŉ onderneming kan hê. Dit is ook maklik om beheer

daaroor te verloor. Kontantbestuur bepaal dat:

• niemand kontant kan neem sonder toestemming nie;

• daar genoeg kontant is om die onderneming aan die gang te hou; en

• die beste stelsel vir die insameling en betaling van kontant ingestel word.



Figuur 5.7 Tipiese kontantbestuursmodel

(Bron: http://www.universalaccountants.com/images/cash-management1.gif)

� Kontantbestuursvereistes

Vir die doeltreffende bestuur van kontant is die volgende belangrik:

• Bankrekonsiliasiestaat

Elke sakeonderneming het ŉ bankrekening in een of ander formaat. Ondernemings

hou ook kasboeke wat met die onderneming se bankstate ooreen moet stem. Vir

behoorlike kontantbestuur moet bankrekonsiliasie gedoen word. Dit beteken dat die

kasboek met die bankstaat moet ooreenstem.

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ bankrekonsiliasiestaat:



Figuur 5.8 Bankrekonsiliasiestaat

(Bron: http://www.bookkeeping-financial-accounting-resources.com/images/bank-

reconciliation-sample.jpg)

• Bestuur van die aanlynkontant

Die onderneming mag dalk aanlyn sake doen. Die onderneming se webtuiste moet

veilige betaling vir die aankoop van produkte bied. Dit beteken egter dat spesiale

aandag gegee moet word om geld aanlyn te bestuur.



• Outomatiese tellermasjien (OTM) oordragte

Outomatiese tellermasjienoordragte word ook op bankstate gevind. Spesiale sorg

moet geneem word met OTM-oordragte as deel van doeltreffende kontantbestuur.

Die onderneming kan OTM-oordrag gebruik vir die betaling van gelde aan

werknemers. Dit word egter nie aanbeveel nie.

• Oordrag van winkel- of departementele kontant

As daar ŉ groot aantal winkels in die onderneming is, is die behoorlike oordrag van

kontant noodsaaklik. Die gebruik van ŉ enkele bankrekening vir al die winkels is nie

goeie praktyk nie. Gebruik verskillende bankrekeninge vir die verskillende winkels.

Dit vergemaklik die opspoor van kontant wat oorgedra is.

(Aangepas uit: http://education.svtuition.org/2011/08/working-capital-management-

notes.html)

5.9 Bedryfskapitaalsiklus

Die bedryfskapitaalsiklus meet die hoeveelheid tyd wat verloop tussen die oomblik wanneer

die onderneming begin belê in ŉ produk of diens, tot by die oomblik wat die onderneming

betaling vir die produk of diens ontvang. Dit beteken nie noodwendig dat dit begin wanneer ŉ

produk vervaardig word nie. Besighede belê dikwels geld in produkte wanneer hulle huur

mense om goedere te produseer of wanneer hulle grondstowwe koop.

5.9.1 Waarom is dit belangrik?

ŉ Goeie bedryfskapitaalsiklus balanseer inkomende en uitgaande betalings om sodoende

bedryfskapitaal te maksimeer. Eenvoudig gestel, beteken dit dat die onderneming moet weet

wat nodig is, wat dit kan bekostig om navorsing te doen, te produseer, en om die produk te

verkoop.

ŉ Kort bedryfskapitaalsiklus dui op ŉ onderneming met ŉ goeie kontantvloei. Byvoorbeeld, ŉ

onderneming wat kontrakteurs binne sewe dae betaal, maar 30 dae neem om skuld te

vorder, moet 23 dae se bedryfskapitaal befonds. Dit sal dan ook in hierdie geval bekend

staan as ŉ “23 dae bedryfskapitaalsiklus”.

Daar is egter ondernemings wat betaling vereis voordat die goedere gelewer word, soos

Amazon.com. Dit beteken dat hierdie ondernemings ŉ negatiewe bedryfskapitaalsiklus het

en meer kapitaal beskikbaar het om die groei van die onderneming te befonds.

5.9.2 Hoe dit in die praktyk werk

Om die bedryfskapitaalsiklus in ŉ onderneming te verstaan, is die volgende belangrik:



• Daar moet bepaal word waar inkomste ingesamel en betalings gemaak word.

• Daar moet areas geïdentifiseer word waar die siklus onder druk verkeer.

• Daar moet bepaal word hoe hierdie areas verminder kan word.

Die bedryfskapitaalsiklus is ŉ diagram, eerder as ŉ wiskundige berekening. Die siklus toon al

die kontant in die onderneming, waar dit gebruik word, en hoe dit uit die onderneming

uitgaan.

Hieronder word ŉ eenvoudige bedryfskapitaalsiklus aangetoon. Die pyle in die diagram toon

die beweging van bates deur die onderneming, insluitend kontant en ook ander bates, soos

grondstowwe en finale goedere. Elke item verteenwoordig ŉ reservoir van bates,

byvoorbeeld kontant in die onderneming word omskep in arbeid. Die bedryfskapitaalsiklus

sal onderbreek word as daar nie voorraadbates voortdurend deur die siklus beweeg nie. As

dit gebeur, ontstaan ŉ likiditeitskrisis.

Figuur 5.9 Eenvoudige bedryfskapitaalsiklus

(Bron: http://www.qfinance.com/cash-flow-management-calculations/working-capital-cycle)

Meer komplekse bedryfskapitaalsiklusse kan inkomende bates insluit, soos kontantbetalings,

rentebetalings, lenings en aandele. Items wat in die algemeen kontant absorbeer is

arbeid, voorraad en betalings aan verskaffers.

Die belangrikste veranderlike in die siklus is die tydsverloop tussen elke item in die siklus.

Vir sommige ondernemings kan daar ŉ lang vertraging wees tussen die maak van die

produk en die ontvangs van kontant uit verkope.

Vir ander ondernemings mag dit nodig wees om grondstowwe aan te koop, lank voordat die

produk vervaardig kan word. Sodra die sakeman alle inligting tot sy beskikking het, is dit



moontlik om die totale bedryfskapitaalsiklus te bereken en moontlik te identifiseer waar

vertragings in die siklus verminder of uitgeskakel kan word.

(Aangepas uit: http://www.qfinance.com/cash-flow-management-calculations/working-

capital-cycle)

Die volgende is ŉ voorbeeld van ŉ meer ingewikkelde bedryfskapitaalsiklus waar die

onderneming gebruik maak van faktorering om in sy bedryfskapitaalbehoeftes te voorsien:

Figuur 5.10 Meer omvattende bedryfskapitaalsiklus

(Bron: http://www.goldinfinancial.com/eng/images/services/golden_diagram.gif)

5.10 Bedryfskapitaal omsetverhouding

Hierdie verhouding meet die doeltreffendheid waarmee die bedryfskapitaal deur ŉ

onderneming gebruik word. ŉ Hoë verhouding dui op die doeltreffende benutting van

bedryfskapitaal en ŉ lae verhouding op die teenoorgestelde. ŉ Baie hoë verhouding kan ook

beteken dat daar ŉ gebrek aan voldoende bedryfskapitaal is wat nie ŉ gunstige toestand is

nie.

Die volgende formule word gebruik om bedryfskapitaal omsetverhouding te bereken:



Bedryfskapitaal omsetverhouding = Koste van verkope/netto bedryfskapitaal

Die twee komponente van die verhouding is die koste van verkope en die netto

bedryfskapitaal. As die inligting oor die koste van verkope nie beskikbaar is nie, kan die syfer

van verkope gebruik word as die teller.

Bestudeer die volgende voorbeeld:

Voorbeeld 5.1

Kontant R10 000

Fakture ontvangbaar R5 000

Diverse debiteure R25 000

Voorraad R20 000

Diverse krediteure R30 000

Koste van verkope R150 000

Om die bedryfskapitaal omsetverhouding te bereken:

Die bedryfskapitaal omsetverhouding = Koste van verkope/netto bedryfskapitaal

Huidige bates = R10 000 + R5 000 + R25 000 + R20 000 = R60 000

Huidige laste = R30 000

Netto bedryfskapitaal = Huidige bates – huidige laste

= R60 000 – R30 000

= R30 000

Die bedryfskapitaal omsetverhouding is dus:

= 150 000/30 000

= 5 keer

(Aangepas uit:

http://www.accountingformanagement.com/working_capital_turnover_ratio.htm)



5.11 Strategieë vir die finansiering van bedryfskapitaal

Die volgende is ŉ aantal strategieë wat moontlik moeilik is om te gebruik, maar dit bied tog ŉ

moontlikheid om bedryfskapitaal te finansier:

5.11.1 Verkoop van rekeninge ontvangbaar (faktorering)

Ondernemings kan voldoen aan bedryfskapitaalbehoeftes deur die verkoop van rekeninge

ontvangbaar. Dit is die bedrae verskuldig deur kliënte aan ondernemings. Die onderneming

verkoop sodanige rekeninge ontvangbaar teen ŉ afslag. Met ander woorde, die bedrae wat

ontvang word van kopers, is laer as rekeninge ontvangbaar se uitstaande waardes. Hierdie

tipe van finansiering bied ondernemings onmiddellike kontant en ook vrywaring van die

finansiële risiko van kliëntewanbetaling.

So kan ŉ onderneming R1 miljoen in rekeninge ontvangbaar in die volgende drie maande vir

R950 000 aan ŉ bank verkoop. Die afslag is dus R50 000 maar die onderneming het geen

verdere risiko nie.

5.11.2 Krediet by verskaffers

Ondernemings kan ook bedryfskapitaalvereistes finansier deur verskaffers vir

kredietuitbreidings op bestellings te vra. Verskaffers verskaf dus goedere aan sodanige

ondernemings, buite die normale kredietterme. Hierdie tipe finansiering is gebaseer op die

transaksiegeskiedenis, die kliënte se belangrikheid vir die verskaffers en

kredietbeskikbaarheid in die markte.

Verkoop

rekeninge

ontvangbaar

Krediet van

verskaffers

Uitreiking van

aandeleUitreiking van

skuldbriewe

Hibried

efinansiering



5.11.3 Aandele uitreiking

Ondernemings wat in sekuriteite op die aandelemarkte genoteer is, kan ekwiteitsaandele of

aandele aan beleggers uitreik. Hierdie tipe finansiering word deur middel van korporatiewe

finansieringsdepartemente en beleggingsbanke gedoen. Ondernemings wat nie op die

aandelemarkte genoteer is nie, kan privaataandele verkoop aan institusionele beleggers,

soos batebestuurders, verskansingsfondse en pensioenfondse.

Die volgende is voorbeeld van ŉ aandelesertifikaat:

(Bron:

http://1.bp.blogspot.com/_aUyVg5QiprE/TIJb8J_UiZI/AAAAAAAAABo/yHUyO4EUpAQ/s160

0/share_cert.jpg)

5.11.4 Skulduitreiking

Skulduitreiking is wanneer maatskappye of regerings geld leen van verbandhouers met die

doel om bedryfskapitaal te bekom. Die maatskappy of regering leen die geld (die uitreiking

van die skuld) en kom ooreen met die lener (die verbandhouer) om ŉ vasgestelde

rentekoers oor ŉ bepaalde tydperk te betaal. Hierdie betaling, wat gewoonlik maandeliks of

kwartaalliks is, word soms ŉ koepon genoem. Aan die einde van die tydperk, betaal die lener

die uitlener ten volle terug.



Ondernemings kan ook direk van banke leen deur aansoek te doen vir lenings, krediet- of

oortrokke fasiliteite.

5.11.5 Hibriede finansiering

Korporatiewe finansieringspesialiste kan ook ondernemings help om omskepbare effekte of

voorkeuraandele uit te reik. Na hierdie tipe finansiering word verwys as hibriede finansiering

en sulke instrumente is bekend as kwasi-skuld omdat hulle beide ekwiteit en skuldfunksies

het.

Die houers van omskepbare effekte ontvang periodieke rente soortgelyk aan gewone

aandeelhouers. Voorkeuraandeelhouers word periodieke dividende betaal en maak wins

wanneer aandeelpryse styg.

(Aangepas uit: http://www.ehow.com/list_6547751_strategies-financing-working-

capital.html#ixzz1hcTOUuwq)

5.12 Samevatting

Bedryfskapitaal is die bedrag geld wat ŉ onderneming in die befondsing van sy dag-tot-dag

bedrywighede nodig het. ŉ Onderneming het geld nodig om aandele, krediet en ander

huidige bates te finansier waarvan die omvang sal afhang van die vermoë om dit te befonds

uit bedryfslaste soos aankope op krediet.

Indien ŉ onderneming op krediet koop, is dit nie nodig om soveel bedryfskapitaal te hê nie.

In sommige ondernemings, soos kruideniersware winkels, kan bedryfskapitaal selfs negatief

wees. ŉ Onderneming wat op krediet koop en kontant verkoop word gedeeltelik deur sy

verskaffers befonds.

Bedryfskapitaal, veral wanneer dit gedefinieer word as die huidige bates minus bedryfslaste,

is nou verwant aan die sleutelvereistes van finansiële stabiliteit, soos die huidige bates

verhouding en die vuurproefverhouding.



5.13 Selfevaluering

Aktiwiteit 6

Jy is pas aangestel as die finansiële bestuurder van Dompie Bpk. Een van jou eerste take is

om die optimale bedryfskapitaalvlak vir die onderneming te bepaal. Neem die volgende

inligting in ag:

Kontant R10 000



Voorraad R20 000




1. Wat is die aspekte in die onderneming wat ondersoek moet word om die

bedryfskapitaalsiklus te verstaan?

2. Bereken die bruto bedryfskapitaal.

3. Bereken die netto bedryfskapitaal.

4. Bereken die bedryfskapitaal omsetverhouding.



Finansiële vergelykings

Vuurproefverhouding

Die vuurproefverhouding bepaal of die onderneming genoeg korttermynbates het om die

onmiddellike skuldverpligtinge na te kom, sonder om van die voorraad te verkoop. Die

vuurproefverhouding word dus soos volg bereken:

Vuurproefverhouding = Bedryfsbates – Voorraad

Huidige laste

Ekwiteit

Ekwiteit verteenwoordig dit wat die aandeelhouers besit en word ook dikwels

aandeelhouersbelang genoem. Dit word soos volg bereken:

Ekwiteit = Totale bates – Totale laste

Kontantomsetsnelheid

KOS gee ŉ aanduiding van die tyd wat nodig is om opbrengs uit die verkope in te samel,

asook die voorraadomsetsnelheid. Hoe korter hierdie siklus is, hoe beter. Slim bestuurders

weet dat vinnig-bewegende bedryfskapitaal meer winsgewend is as om onproduktiewe

bedryfskapitaal in bates vas te hou. KOS word soos volg bereken:

KOS = DIU + DVU – DBU

Waar:

DIU = Dae Inventaris Uitstaande

DVU = Dae Verkope Uitstaande

DBU = Dae Betaalbaar Uitstaande



Vrye kontantvloei

Die mees algemene metode van berekening van vrye kontantvloei is:

Vrye kontantvloei = Netto inkomste + amortisasie/depresiasie – verandering in

bedryfskapitaal – kapitaaluitgawes



Woordelys

Afrikaans Engels

Balansstaat Balance sheet

Bates Assets

Bedryfskapitaal Working capital

Bestuur Management

Bruto wins Gross profit

Eisbrief Letter of demand

Ekonomiese hulpbronne Economic resources

Faktorering Factoring

Hefboomwerking Gearing

Huidige verhouding Current ration

Inkomstestaat Income statement

Klandisie waarde Goodwill

Kontant op hande Cash on hand

Kontantvloeistaat Cash flow statement

Krediet Credit

Kredietbeheer Credit control

Kredietbestuur Credit management

Laste Liabilities

Lenings Loans

Nasionale Kredietwet National Credit act

Negatiewe bedryfskapitaal Negative working capital

Netto huidige waarde Net present value



Onversekerde lenings Unsecured loans

Oorhoofse koste Overheads

Optimale bedryfskapitaal Optimal working capital

Prys/verdienste verhouding Price earnings ratio

Rekeninge betaalbaar Accounts payable

Rekeninge ontvangbaar Accounts receivable

Statutêre eisbrief Statutory letter of demand

Vaste koste Fixed cost

Verkoop en huur ooreenkoms Sale and lease agreement

Versekerde lenings Secured loans

Versekeringspolis Insurance policy

Vervaardigingsiklus Manufacturing cycle

Vuurproefverhouding Acid test

Waardevermindering Depreciation

Werknemers Employees



Bronnelys

• http://1.bp.blogspot.com/_aUyVg5QiprE/TIJb8J_UiZI/AAAAAAAAABo/yHUyO4EUpA

Q/s1600/share_cert.jpg

• http://3.bp.blogspot.com/-m2Wg3RGLc-

M/Tm4xGt1D2fI/AAAAAAAANKI/xWH5bm9XcHg/s1600/income-

statement_screenshot.gif

• http://4.bp.blogspot.com/_f0rEw9bJhXE/ShcD97FLbsI/AAAAAAAAAGE/WZnDu8_mc

GQ/s400/cashflow_positive.gif

• http://4.bp.blogspot.com/_hT5a9DSXCmU/TVF7DOoUfJI/AAAAAAAAF_M/gewM_L4

bTq4/s1600/Credit-card-Interest-rates-pic-793434.jpg

• http://4.bp.blogspot.com/_zqFoq3qej2c/TSTrAmX7jkI/AAAAAAABnAQ/Rc97hCX4Drs

/s1600/Starbucks-Coffee-Logo-Wallpaper.jpg

• http://4.bp.blogspot.com/-

TLN7Ei_1jgc/TzUB38qof0I/AAAAAAAAKdE/hI84ABCRXlY/s1600/1.jpg

• http://4.bp.blogspot.com/-

y2uiqIxaUxU/T2NXXYpdcII/AAAAAAAABfg/343m1mAy1YY/s1600/14b.jpg

• http://all-collections.org/wp-content/uploads/2011/02/baldwin.jpg

• http://bizfinance.about.com/od/forecasting/a/fin_forecast.htm

• http://bizfinance.about.com/od/generalinformation/a/termloans.htm

• http://blog.dnb.com/blog/small-business-marketing/5-keys-to-managing-small-

business-credit-risk

• http://canoprint.com/wp-content/uploads/2011/10/Digital-Print-Offset-ANNUAL-

REPORT-1.jpg

• http://cho-tabetai.com/images/08.10.07_milkplus/picture.jpg

• http://consultantsavings.com/wp-content/uploads/2011/03/Savings-Account.jpg

• http://content.edgar-online.com/edgar_conv_img/2007/11/05/0001104659-07-

079523_G269252MMI010.JPG

• http://currentliabilities.org/wp-content/uploads/2011/04/Current-Liabilities-

300x288.png



• http://dnbsmallbusiness.com.au/Cash_Flow/Managing_bad_debtors/indexdl_5299.as

px

• http://education.svtuition.org/2011/08/working-capital-management-notes.html

• http://farm4.static.flickr.com/3077/2805760593_a80f1978c1.jpg

• http://finntrack.co.uk/images/working_capital_cycle.gif

• http://freedomthistime.files.wordpress.com/2012/02/loan11.png?w=497&h=362

• http://i.investopedia.com/inv/articles/site/Cash_Flow_Example.gif

• http://i.investopedia.com/inv/tutorials/site/financialstatements/FinancialStatements_1

_2.gif

• http://i00.i.aliimg.com/photo/v1/383678492/seeking_investment.jpg

• http://img.ehowcdn.com/article-new/ehow/images/a00/03/uv/borrow-life-insurance-

800x800.jpg

• http://img.ehowcdn.com/article-new/ehow/images/a07/tj/aq/there-grace-period-

paying-rent-800x800.jpg

• http://knol.google.com/k/nowmaster-accounting/who-are-the-stakeholders-that-

use/y2cary3n6mng/53#

• http://pebblecreekpartners.com/blog/wp-content/uploads/2009/07/Working-Capital-

Chart.jpg

• http://powerhomebiz.com/vol8/HowtoRaise2.htm

• http://rocksolidfinance.com/wp-content/uploads/2011/02/cashflow_negative.gif

• http://saitnews.co.za/wp-content/uploads/2011/04/DTI_Logo1.jpg

• http://sbinformation.about.com/cs/bestpractices/a/aa102002a.htm

• http://smallbusiness.chron.com/financial-business-objectives-4072.html

• http://smallbusiness.chron.com/relationships-among-financial-statements-important-

24475.html

• http://smallbusiness.dnb.com/company-activities-management/management-best-

practices/6785387-1.html

• http://smallbusiness-accounting.com/small-business-financial-statements.html



• http://smallbusinessaccountingsoftwares.net/wp-

content/uploads/mvbthumbs/img_9671_small-business-finance-7-tax-management-

accounts.jpg

• http://spotloans.co.uk/wp-content/uploads/2008/01/business_loans_america.jpg

• http://stockmarketbeat.com/blog1/wp-content/uploads/2007/08/sbuxproforma.jpg

• http://takcreditmanagement.files.wordpress.com/2010/09/service-balls-logo.jpg

• http://teamaltman.com/wp-content/uploads/2011/02/Working-Capital-Structure.jpg

• http://topnews.net.nz/images/Legal-Action.jpg

• http://tutor2u.net/business/accounts/main_ratios.htm

• http://tutor2u.net/business/finance/workingcapital_needs.htm

• http://withfriendship.com/images/i/40010/Factoring-(finance)-wallpaper.png

• http://www.a4dable.co.za/ncr_logo.jpg

• http://www.accounting-basics-for-students.com/balance-sheet-example.html

• http://www.accounting-basics-for-students.com/images/Balance_sheet1_450.jpg

• http://www.accountingcoach.com/online-accounting-course/04Xpg04.html



• http://www.ajml.com.au/downloads/resource-

centre/references/finance/10%20simple%20rules%20for%20credit%20control.pdf

• http://www.arikavtextiles.com/images/home/turnover_graph.jpg

• http://www.asymmetricinvestmentreturns.com/DanzigerCoverArtSavage.jpg

• http://www.biosystemssa.co.za/images/csirlogo/image_mini

• http://www.bizcover.com.au/wp-content/uploads/2010/12/Insurance.jpg

• http://www.bookkeeping-financial-accounting-resources.com/images/cash-book.jpg

• http://www.bookkeeping-financial-accounting-resources.com/images/bank-

reconciliation-sample.jpg

• http://www.businessballs.com/finance.htm

• http://www.businessbuffet.com/images/financial-forecast-image.gif



• http://www.businesscartoons.co.uk/shop/images/uploads/0492bwc.gif

• http://www.businesspartners.co.za/page/vision-mission-values

• http://www.capitoltaxprep.com/sitebuildercontent/sitebuilderpictures/working_capital_

graph.gif

• http://www.cdhenergy.com/supermarkets/supermarket_rear_case_isles.jpg

• http://www.cfoselections.com/cfos/desk/detail/18/the-credit-granting-process

• http://www.christianet.com/debtelimination/smallbusinessfinancialmanagement.htm

• http://www.cmcrctraining.com/MyImages/Credit%20risk%20diagram.JPG

• http://www.dalvos.co.za/Portals/10/images/Fotolia_54064_S.jpg

• http://www.dfat.gov.au/dept/annual_reports/06_07/_lib/img/fins/balance_sheet.gif

• http://www.dummies.com/how-to/content/reading-an-annual-report.html

• http://www.dummies.com/how-to/content/small-business-financial-management-kit-

for-dummie.html

• http://www.ehow.com/list_6547751_strategies-financing-working-

capital.html#ixzz1hcTOUuwq

• http://www.entrepreneur.com/article/159528

• http://www.fdicoig.gov/reports09/09-017/fig1.gif

• http://www.fieldstonealliance.org/client/client_images/budget_example.jpg

• http://www.fletcherbuilding.com/cms/10HY/statement_of_comprehensive_income.jpg

• http://www.gamesetwatch.com/gross-profit-margin-2008.png

• http://www.giscp.com/wp-content/uploads/2011/03/Auditor.jpg

• http://www.goldinfinancial.com/eng/images/services/golden_diagram.gif

• http://www.grcea.com/wp-content/uploads/2012/03/bmw-logo.jpg

• http://www.hdfcbankbahrain.com/personal/cards/images/hd_cc_corporate.jpg

• http://www.howardonline.com/accountants.jpg

• http://www.hussmanfunds.com/rsi/valuationforwardearnings2.gif

• http://www.investopedia.com/articles/04/022504.asp#axzz24pX3YALi

• http://www.investopedia.com/articles/basics/10/efficiently-read-annual-report.asp



• http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis7.asp#axzz

24pX3YALi

• http://www.investopedia.com/university/fundamentalanalysis/fundanalysis10.asp#axz

z24pX3YALi

• http://www.millionaireacts.com/wp-content/uploads/2011/06/micro-loans-1jpg.jpg

• http://www.myownbusiness.org/images/income.gif

• http://www.nolo.com/legal-encyclopedia/preparing-business-audit-30057.html

• http://www.noobpreneur.com/wp-content/uploads/2012/03/financial-records.jpg

• http://www.noobpreneur.com/wp-content/uploads/2012/03/financial-records.jpg

• http://www.podiatryloan.com/images/pix9.jpg

• http://www.qfinance.com/cash-flow-management-calculations/working-capital-cycle

• http://www.qfinance.com/contentFiles/40/iyr/46_-3381_50.png

• http://www.quicksprout.com/images/venturecapital.jpg

• http://www.sba.gov/content/managing-your-business-credit

• http://www.scorerochester.org/help/funding/sources.php

• http://www.seda.org.za/AboutSEDA/Pages/WhoweAre.aspx

• http://www.slatergordon.com.au/files/editor_upload/Image/icons/annual%20report%2

02006_07.JPG

• http://www.smallbizz.info/2008/04/responsibilities-roles-of-small.html

• http://www.small-business-accounting-guide.com/book-keeping.html

• http://www.small-business-accounting-guide.com/role-accountants.html

• http://www.smallbusinessnotes.com/business-finances/financial-management/

• http://www.smallbusinessnotes.com/managing-your-business/insurance.html

• http://www.smallbusinessowner.co.za/html/finance_and_money.html

• http://www.smartplanet.info/financial-management/types-of-working-capital.html

• http://www.socalofficerealestateblog.com/wp-content/newuploads/2009/02/landsale-

leaseback.gif



• http://www.southafrica.info/business/trends/newbusiness/smallbusiness.htm#ixzz1hN

uTtXlz

• http://www.theflexteam.com/wp-content/uploads/2012/02/fms_bp_big.gif

• http://www.unit4.com/resources_global/scripts/image_viewer.php?file_id=4673

• http://www.universalaccountants.com/images/cash-management1.gif

• http://www.wisegeek.com/what-are-common-sources-of-working-capital.htm

• http://www.wisegeek.com/what-is-credit.htm

• http://www.wisegeek.com/what-is-credit-management.htm

• http://www.wisegeek.com/what-is-working-capital.htm

• http://www.worldchanging.com/archives/cradletocradle.jpg

• https://lh5.googleusercontent.com/-

dn0ZCbBmRTw/TXzZD9al7oI/AAAAAAAAApc/VFpunyz9qGs/whilly+bermudez%252

CShould+You+Go+Into+Business+With+Family+or+Friends.jpg

• https://www.citicards.com/cards/wv/html/cm/know-the-rules/all-about-credit/types-of-

credit.html



Selfevalueringsriglyne

Riglyne: Aktiwiteit 1

Jy is die alleeneienaar van jou eie kleinsakeonderneming. Na aanleiding van ŉ

ongunstige winsverslag deur jou ouditeur het jy besluit om die onderneming ingrypend te

verander. Beantwoord die volgende vrae in die verband:

1. Hoe sal jy te werk gaan om daadwerklik die wins in jou onderneming te

bestuur?

Jy kan die volgende doen:

• Gebruik ŉ stelsel van kontantvloeirekenkunde

• Maak gebruik van ŉ verkorte wins-en-verlies-staat vir besluitneming.

• Wees bedag op klein veranderinge in die winsfaktore wat ŉ groot impak op

besluitneming in die onderneming kan veroorsaak.

2. Jy oorweeg dit om ŉ voltydse rekenmeester aan te stel. Watter voordele sal dit

vir jou onderneming inhou?

Rekenmeesters

Die dienste wat hulle kan bied, sluit die volgende in:

� Raadgewend om ŉ onderneming te begin of te verander

Hier speel rekenmeesters die volgende rol:

• Hulle gee raad oor die tipe onderneming, byvoorbeeld alleeneienaarsaak,

vennootskap of beperkte maatskappy.

• Hulle help met die sakeplan.

• Hulle bied hulp aan met regs- en belastingsaspekte van die nuwe

kleinsakeonderneming se registrasie.

� Kundigheid

Rekenmeesters kan rekeningkundige en boekhoudingskundigheid verskaf,

byvoorbeeld:

• Die opstel van gerekenariseerde boekhoustelsels, soos kasboek,

kleinkasboek, debiteure grootboek, krediteure grootboek en vaste bateregister.

• Die voorbereiding van finansiële state soos wins-en-verlies-staat, balansstaat,



kontantvloeistaat en verwante notas.

• Die opstel van geouditeerde rekeninge wat gespesifiseerde finansiële inligting

moet bevat en op ŉ bepaalde manier opgestel word.

� Belasting

Rekenmeesters kan hulp verleen met belasting, byvoorbeeld:

• Opstel en indien van belastingopgawes (BTW, Lopende Betaalstelsel en

inkomstebelasting) vir alleeneienaarsake en vennootskappe.

• Belastingbeplanning deur die wettige vermindering van die belasting

betaalbaar.

� Inligtingstelsels

Rekenmeesters kan help om stelsels te vereenvoudig wat die onderneming in staat

kan stel om glad en winsgewend te funksioneer, byvoorbeeld:

• Begrotingsbeheer en die monitering van prestasie met die fokus op

verkoopsvolumes, koste, kontantvloei en winsmarges.

• Vooruitskatting van die kontantvloei is veral belangrik. Foute op hierdie

gebied kan tot groot nadeel van die toekoms van die onderneming wees. Die

rekenmeester kan raad gee oor vooruitskattings en kontantvloei.

• Kredietbeheer en voorraadbeheer om die bedryfskapitaal doeltreffend aan te

wend.

� Algemene finansiële advies

Rekenmeesters kan algemene finansiële raad gee, soos:

• Aanbevelings oor die finansiering van die onderneming deur oortrekkings,

lenings, verhuring, huurkoop of waagkapitaal.

• Rekenmeesters kan instrumenteel wees by die opstel en aanbieding van die

onderneming se voorstelle om befondsing te bekom.

� Koop en verkoop van die onderneming

Rekenmeesters kan ŉ rol speel by ŉ besluit om ŉ onderneming te koop of te verkoop.

Dit behels die volgende:

• ŉ Ondersoek na die boeke van ŉ onderneming wat te koop is.

• Uitvoering van ŉ kontroleringstudie (due diligence) op sodanige besigheid.

• Advies oor die markwaarde van die onderneming.



• Advies oor hoe om die bestaande onderneming te beskerm teen ŉ vyandige

oorname.

� Persoonlike finansies

Rekenmeesters kan ook help met raad en leiding t.o.v. die eienaar se vrae oor

sy/haar persoonlike finansies.

Dit kan die volgende insluit:

• Belastingbeplanning

• Advies oor boedelbelasting en die finansiële aspekte van testamente.

• Advies oor koste-effektiewe huisleningopsies, ens.

3. Jy oorweeg dit om jou persoonlike en ondernemingsbankrekeninge te skei. Wat

sal die voordele van sodanige stap wees?

Die volgende is redes hoekom dit nie wenslik is om persoonlike en

ondernemingsbankrekeninge te meng nie:

• Stokperdjie-ondernemings

Belastingwetgewing bepaal dat slegs sakeondernemings bedryfsuitgawes vir

belastingdoeleindes van die belasbare inkomste mag aftrek. As die

onderneming soos ŉ stokperdjie lyk, sal dit moeilik wees om die owerhede te

oortuig dat ŉ onderneming bedryf word.

• Belastingprobleme

Wanneer dit by inkomste en uitgawes kom wat die onderneming verklaar, moet

persoonlike transaksies geskei word van die onderneming se transaksies. Dit

kan groot onkoste en tyd meebring indien hierdie skeiding nie op ŉ

deurlopende basis plaasvind nie en dit net eenmaal per jaar gedoen word

wanneer die belastingaanslag voltooi moet word.

• Ouditspoor (audit trail)

Hoewel wetgewing nie kleinsakeondernemings verplig om afsonderlike

bankrekeninge vir persoonlik en vir die onderneming byhou nie, is dit

noodsaaklik dat die rekords van die onderneming ŉ akkurate, volledige en ŉ

permanente weergawe van inkomste en uitgawes moet wees. Dit verskaf ŉ

duidelike ouditspoor.



• Gebrek aan professionaliteit

Indien betalings aan kliënte gedoen word in die eienaar se persoonlike naam,

in plaas van in die naam van die onderneming, kan die onderneming gesien

word as ŉ deeltydse onderneming. Finansiële transaksies moet te alle tye op ŉ

professionele en eties-korrekte manier hanteer word. Dit sal ook sakevertroue

by kliënte skep.

4. Jy oorweeg dit om so ver moontlik uitgebreide versekering vir jou onderneming

te bekom. Watter tipes aangeleenthede sal jy wil verseker?

Identifiseer by elke item (vraag 4) watter tipe versekering beskikbaar is.

Versekerde item Tipe versekering

Eiendom • Eiendomsversekering

Werknemers • Werkloosheidsversekering

• Werknemersvergoedingsversekering

• Gesondheidsversekering

• Ongeskiktheidsversekering


Kliënte en ander • Aanspreeklikheidsversekering

Die onderneming • Bedryfsonderbrekingsversekering


• Arbeidspraktyk aanspreeklikheidsversekering


Jy is ŉ voornemende kleinsakeman wat graag jou eie loodgietersonderneming wil begin,

want jy is ŉ gekwalifiseerde loodgieter. Met verwysing na die finansiering van jou

voorgenome onderneming, beantwoord die volgende vrae:

1. Hoekom is dit moeilik vir ŉ kleinsakeman om finansiering te bekom?

Kapitaal is moeilik om te bekom, veral as:

• die kleinsakeman nie ŉ goeie sake-idee of sakeplan het nie. Dit kan meebring



dat beleggers nie in die onderneming sal belangstel nie.

• die kleinsakeman ŉ goeie sake-idee het, maar niemand weet daarvan nie. Die

probleem is dat die meeste onervare en nuwe kleinsakemanne nie weet waar

om vir finansiële hulp te gaan soek nie.

2. Iemand het jou die raad gegee om ŉ aantal proforma state saam te stel wat sal

help om die nodige finansiering te bekom. Identifiseer hierdie state.

Pro forma balansstaat, inkomstestaat en kontantbegroting.

3. Identifiseer en beskryf tien (10) bronne van finansiering wat aan die

kleinsakeman beskikbaar is.

Die bronne is:

• Eie spaargeld

• Familie en vriende

• Waagkapitaal

• Engelbeleggers

• Banke

• Advertensies plaas

• Kredietkaarte

• Kleinsakebeleggingsmaatskappye

• Lewensversekering

• Geldmakelaars



4. Bestudeer die volgende figuur en bespreek die proses van die “leen” van

fondse.

Daar is twee stappe naamlik:

• Leen: Leen die geld vir gebruik

• Teruggee – Gee die geld terug aan die oorspronklike lener na ŉ tydperk.


Jy besit ŉ kleinsakeonderneming wat handeldryf in algemene boerderygoedere. Jy het

besluit om die goedere aan jou kliënte op krediet beskikbaar te stel. Beantwoord die

volgende vrae in hierdie verband:

1. Die aktiewe bestuur van sakekrediet kan help om jou onderneming van ŉ

positiewe kontantvloei te verseker. Noem vier (4) wyses hoe hierdie

kontantvloei bewerkstellig kan word.

• Meer finansiering op ŉ beter terme.

• Voldoende voorraad.

• Neem ingeligte kredietbesluite oor kliënte.

• Voorkoming van besigheidsidentiteitsdiefstal.



2. Jy het besluit om slegs versekerde lenings aan jou kliënte beskikbaar te stel.

Verduidelik die verskil tussen ŉ versekerde en onversekerde lening.

• Versekerde lenings word gewaarborg deur kollateraal wat ŉ item van dieselfde

of hoër waarde is as die bedrag van die lening soos ŉ motor, huis of

kontantdeposito.

• Onversekerde lenings vereis nie kollateraal nie en word gemaak op grond

van die eienaar se kredietgradering en vermoë om te betaal.

3. Jy wil graag ŉ kredietbeleid vir jou onderneming opstel. Watter vrae oor krediet

en die kliënte sal jy in ag moet neem by die opstel van sodanige beleid?

• Kan alle voornemende kliënte op krediet aankope doen?

• Watter kredietterme sal aangebied word?

• Watter bedrag krediet sal toegelaat word?

• Watter tipe kredietgeskiedenis sal aanvaar word?

• Watter koste gaan gehef word indien die kliënt nie die betaling betyds maak

nie?

• Wie sal besluit oor die kredietvlakke van blootstelling?

4. Wat is, na jou mening, die doel van kredietbeheer?

• Om ŉ groter omset te verkry deur die uitbreiding van krediet aan kliënte wat as ŉ

goeie kredietrisiko geag word, en

• die vermindering van die risiko van slegte skuld deur die beperking of weiering

van krediet aan kliënte wat nie ŉ goeie kredietrisiko is nie.


1. Verlaag met 28.57%

2. Verlaag met 20.59%

3. Verlaag

4. Die winsgewendheid het gedaal wat ŉ negatiewe aanwyser vir die onderneming is.

5. Gestyg

6. 2010 = 8.39%, 2011 = 13.00%



7. Dit is nie ŉ goeie toedrag van sake nie, want verkope het gedaal, maar

bedryfsuitgawes het gestyg.

8. Die onderneming het nie goed presteer nie. Uitgawes blyk nie onder beheer te wees

nie. Die inkomste het gedaal, terwyl uitgawes gestyg het.


Bestudeer weer die gedeelte oor jaarverslae in par 4.9. Ontleed die jaarverslae en noteer

enige noemenswaardige verskille.


Jy is pas aangestel as die finansiële bestuurder van Dompie Bpk. Een van jou eerste take

is om die optimale bedryfskapitaalvlak vir die onderneming te bepaal. Neem die volgende

inligting in ag:

Kontant R10 000



Voorraad R20 000




1. Wat is die aspekte in die onderneming wat ondersoek moet word om die

bedryfskapitaalsiklus te verstaan?

Om die bedryfskapitaalsiklus in ŉ onderneming te verstaan, is die volgende

belangrik:

• Daar moet bepaal word waar inkomste ingesamel en betalings gemaak word.

• Daar moet areas geïdentifiseer word waar die siklus onder druk verkeer.

• Daar moet bepaal word hoe hierdie areas verminder kan word.

2. Bereken die bruto bedryfskapitaal.

Bruto bedryfskapitaal = Totale bedryfsbates

= R10 000 + R5 000 + R25 000 + R20 000



= R60 000

3. Bereken die netto bedryfskapitaal.

Netto bedryfskapitaal = Bedryfsbates – Bedryfslaste

= R60 000 – R30 000

= R30 000

4. Bereken die bedryfskapitaal omsetverhouding.

Bedryfskapitaal omsetverhouding = Koste van verkope/ netto bedryfskapitaal

= 180 000 / 30 000

= 6 keer

www. a k a d e m i a . a c . z a

inansiële bestuur kan beskryf word as die proses van diebestuur van finansiële hulpbronne, insluitende rekening kun digeen finansiële verslagdoening, begroting, invordering van reke -

ninge ontvangbaar, risikobestuur en versekering vir ’n onderneming.

Die finansiële bestuurstelsel vir ’n kleinsakeonderneming sluit inhoe die eienaar die onderneming finansier, asook hoe die fondsebestuur word. In die daarstel van ’n finansiële bestuurstelsel moetdie eienaar eerstens besluit of hy of sy self die finansies gaanbestuur en of ’n werknemer aangestel gaan word om dit te doen.Die eienaar kan ook alles self bestuur, maar ’n rekenmeester aanstelom gespesialiseerde verslagdoening, soos belastingopgawes, voorte berei, of ’n eksterne rekeningkundige diens gebruik wat finansiëletransaksies bestuur en formele verslagdoeningsfunksies hanteer.

Rekeningkunde verwys na die daaglikse bedryf van ’n rekeningkundigestelsel waarin roetine transaksies na die toepaslike rekeninge geallo-keer word. ’n Rekeningkundige stelsel omskryf die proses van identi-fisering, meting, opname en die kommunikasie van finansiële inligtingoor die onderneming. So is die rekeningkunde funksie ’n onderafde-ling van die rekeningkundige stelsel. ’n Boekhouer voer die inligting indie rekeningkundige stelsel in. ’n Rekenmeester neem die data enontleed dit op ’n manier wat die eienaar in staat stel om nuttige in-ligting oor die onderneming te bekom. Rekenmeesters kan dieeienaar adviseer oor die stelsels wat nodig is vir die spesifieke on-derneming en om akkurate verslae voor te berei.

Die grondslag van elke rekeningkundige stelsel is ’n goeie boekhou-stelsel. Boekhouding verwys na die wyse waarop die eienaar alleinkomste, uitgawes, bates en laste te boek stel. Die boekhoustelselvoorsien dus die syfers vir die rekeningkundige stelsel. Selfs as dieeienaar die rekeningkundige funksies uitkontrakteer, het hy of sy ’nrekordhoudingstelsel nodig om die dag-tot-dag bedrywighede vandie onderneming te bestuur. Die finansiële bestuurstelsel moet ookdie hantering van risiko’s hanteer. Enige goeie stelsel moet die risiko’sverminder. Dit is die verantwoordelikheid van die eienaar omrisikobestuurstrategieë daar te stel en in stand te hou.

F

a k a d e m i a

kleinsake finansiële bestuur fmg206

Documents