Sa totoo lang PO! aminin ha!

Aha! Masarap yun! lAsang

unggoy!

Ay, Naku, kadiri! Nakakahawa yan

di ba?

naku! Marami nang nabuntis jan!

GAANO KALALIM ANG PAGKAKA-INTINDI

NATIN SA CLIMATE CHANGE?

Pandaigdigang pagbabagong KLIMA

SERYOSONG USAPIN, ARALIN NATIN

naku! INGAT KA ANAK! WAG KANG

BIBIGAY!

INAAAY! AYAN NA RAW SI KLIMAAAh!

Iba na’ng impormado! Kasi kasali tayo!

Inihanda ni Joel Wayne GanibeKnowledge Management/Strategic Communications Adviser

45

Mga gusto nating tiyakin:

MATAPOS ANG USAPING ITO, LAHAT TAYO DAPAT AY:…1.Maibibigay ang ibig sabihin ng Climate Change.

2.Makikita kung bakit kailangan nating personal na makialam na sa isyung ito lalo na sa mga bagay na meron tayong impact sa pamamagitan ng operations, programa, polisiya/batas/resolusyon, adbokasiya at outreach.

3.Makilala ang mga impacts ng Climate Change sa Pilipinas lalo na sa bayan ng Batuan, Gubat at Caramoan, sampu ng mga kababaihan at kabataan dito.

4.Makapag-isip at magpasimula ng mga aksyong nagpapakita ng malikhaing pamumuno sa pagtugon sa mga posibleng epekto ng climate change.

300 million people ang kailangang mag-migrate (mangibang lugar) dahil sa climate change o pagbabago ng klima

1/3 NG KABUUANG populasyon ng mundo (2 billion tao lang naman) ay makararanas ng matinding kakulangan sa tubig sa taong 2020.

Kada-dekada ay dumodoble ang Economic costs ng global warming

30 million katao ang makararanas ng gutom sa 2050.

Hindi kaila sa atin na pabangis ng ng pabangis ang sungit ng panahon at marami nga ang nagsasabi na ang 2009-2010 na yata ang pinaka-deadly sa natural disasters sa loob ng 2 dekada.—(UNISDR)

UNANG PUNTO

ANO NGA ULIT ANG:

• Climate Change?

• Global Warming?

• Magnitude of Change?

• Ano’ng pakelam natin?

• Paghahanay ng ating misyon?

Ang pag-init ng panahon sa buong mundo ang isa sa pinaka malaking pagbabago sa

klima

CLIMATE CHANGE: gets mo yan!

Climate change:

tawag sa kahit anong mahalagang

pagbabago sa klima tulad ng temperatura,

pag-ulan, paghangin na tumatagal ng

mahabang panahon (dekada o mas

mahaba pa.).

CLIMATE CHANGE: gets mo yan!

Human activities, such as burning of fossil fuels, contribute to climate change.

DULOT ITO NG:• Natural factors, kasama na

diyan ang lakas at mabagal na pagbabago sa pag-inog ng mundo paikot sa araw.

• Natural processes, e.g., ocean circulation.

• Gawain ng tao, halimbawa ang pagsusunog ng fossil fuels (langis/coal/etc) at ang karaniwan nang pagkakalbo ng gubat atbp.

Bagamat ang “global warming” ay maaaring bunga ng ibat-ibang kadahilanan— ang katagang ‘yan ay ginagamit para tukuyin ‘yung pag-iinit dahil sa pagdami o paglawak ng pagbubuga ng greenhouse gases tulad ng :• carbon dioxide, • methane, • water vapor, • nitrous oxide – na bunsod naman ng

mga gawaing tao. Global warming is one of the most significant climate changes.

Global warming: simple lang ‘yun! Ang pagtaas ng temperature o pag-iinit ng panahon ang isa sa pinaka ramdam na epekto ng pagbabago ng klima nitong nakaraang mga dekada…

The Greenhouse Effect ang tawag sa pag-iinit ng panahon gawa ng kinukulong/kinukulob ng mga gases sa kalawakan /atmosphere ang init mula sa araw.

Sa loob nitong nakaraang100 taon, tinatayang tumaas ang temperatura ng hangin (surface air temperature) ng .74 degrees Celsius sa buong mundo. Ang 1990s ang pinaka maninit na dekada nitong nakaraang 1,000 taon!

Sa taong 2050, tantiyadong tataas mula 1.8 and 4 degrees Celsius na. Sa buong kasaysayan ng tao sa planeta, hindi pa nangyayari ang ganyang klase ng pagbabago.

--, ang epekto nito sa mga lokal na kondisyon na milyong taon ang itinagal bago marating ang maingat na balanse—ay grabe. Ang pagkawala ng balanseng iyan ang sisira sa food production, water availability & ecosystem resilience lalo naman sa paglala ng “extreme weather events” na ngayon pa lang ay napapansin na.

A warmer Earth leads to humanitarian issues, such as water shortages in many regions

Magnitude of change/tindi ng pagbabago

Food

Water

Risk of Abrupt & Major Irreversible Changes

Small mountain glaciers disappear – water supplies threatened in several areas

Significant decreases in water availability in many areas, including Mediterranean and Southern Africa

Sea level rise threatens major cities

Possible rising yields in some high latitude regions

Falling yields in many developing regions

Falling crop yields in many areas, particularly developing regions

0 ｰ C 1 ｰ C 2 ｰ C 4 ｰ C 5 ｰ C3 ｰ C

Global Temperature Change (relative to pre-industrial)

Extensive damage to coral reefs

Rising number of species face extinctionEcosystem

Rising intensity of storms, forest fires, droughts, flooding & heat waves

Increasing risk of dangerous feedbacks & abrupt, large-scale shifts in the climate system

Projected Impacts of Climate Change(Adapted from The Stern Review)

As Earth’s temperature rises, by each degree there will be new impacts on human populations around the world.

Extreme Weather Events

O, weno, ano naman paki natin dun?

Ang mga pangyayaring sanhi ng pagbabago ng klima ay mas malubha ang epekto sa mga mahihirap ng mundo (kabilang tayo dun)—hindi pantay ang mga kakayahan nating makabawi sa anumang mga sakuna...

Nagkataon na ang mga mahihirap sa populasyon ng mundo ay naroon sa mga lugar na sadyang tatamaan ng extreme climatic events at kapos nga ang kakayahang maka-adapt o adjust sa sarili.

Samakatwid, malinaw na threat ito sa mga mahihirap. Malinaw na nagbabanta ito sa atin. Poor populations are least able to cope with the

challenges climatic events present. 70% of the world’s poor are women.

MISSION ALIGNMENT (sa misyon ng barangay, munisipyo, probinsiya, bansa)

DAHIL LANG SA CLIMATE CHANGE: puwedeng mabaligtad o maging balewala sa isang iglap ang kung ano mang konting usad o progreso na sana natin at ilalagay niyan sa alanganin ang anumang mga plano at paghahanda sa kinabukasan.

Palalalain ng Climate Change ang mga epektong tulad ng dami, lakas at lawak ng mga hazard

na dinaranas na nga ng mga tao. Laluna iyong mga bunsod ng mahinang pagdadala o

pamamahala sa mga pinagkukunang yaman (resources), papalit-palit na pagbabago ng

panahon, paninira ng bagyo, baha, pagguho ng lupa, at ang pagtaas ng lebel ng dagat.

Ang mga programa’t/proyekto ng lokal na pamahalaan ay dapat

maghanda sa tao sa mga epekto ng pagbabago ng klima.

Bilang kaisa ng buong bayang Pinoy ay handa ang

munisipyo ng CARAMOAN mula sa mayor, mga SB

members at lalo pa ang mga barangay offi cials na

alalayan ang nanganganib na populasyon para maka-

adapt/adjust/handa sa mga epekto ng climate

change:

Hindi naman nati n masosolusyunan ang climate change crisis-- Pero malaki ang magagawa’t maitutulong nati n sa mga kababayan upang makayanan ang mga epekto nito at makinabang pati sa pamamagitan ng mga diskarteng pag-uusapan nati n.

[mga peligro sa kalusugan, kapaligiran, at kabuhayan dahil sa malawakang pag-iinit ng panahon, pagtaas ng baybayin, mga bagyo at ang inaaasahang kontrahan (dahil sa pagkonti ng pinagkukunang yaman) at paglala ng kahirapan.]

rebyu Ang Climate Change ay marahan pero dramatic na pagbabago ng klima

sa mahabang panahon

Bunga ito ng impluwensiyang natural (kalikasan) at sanhi din ng gawain ng tao

Sa dami ng epekto ng cimate change, pinakamalaking epekto na ang pag-iinit ng buong mundo (global warming). Global warming naman ang dahilan ng pagdalas at paglakas ng mga natural disasters.

Ang Climate change ay malaking suliranin ng mga mahihirap Ang pwesto ng mahihirap na bansa ay sakto namang

geographically(nasa lugar ng mundo), sadyang tatamaan talaga ng climate change-related natural disasters.

Kapos ang kakayahan ng mahihirap na bansa na paghandaan at makabawi sa pagdurusang dulot ng climate change dahil nga shortage sila sa economic resources, dagdag pa ang mga problema sa pamamahala.

Mababaligtad ng Climate change ang lahat ng mga pagsisikap o development efforts.

DAHIL DIYAN, desidido ang mga BATUANon sa climate change adaptation and mitigation (including disaster risk reduction).

Ganun! Champion kasi ang Batuanon!

AY, ANO NGA ULET?!

Matapos ang usaping ito, makikilala mo ang mga isyung nakalatag sa konteksto ng Pilipinas…

Topics:• Mga Epekto ng Climate

Change sa Pilipinas

Pangalawang PUNTO

Tanong: TATAMAAN BA ANG PINAS NG CLIMATE CHANGE?

Source: The Economy and Environment Program for Southeast Asia of the International Development Research Centre has published a report entitled 

Climate Change Vulnerability Mapping for Southeast Asia.

Nasa kritikal na kalagayan ang Pilipinas sa inaasahang ng epekto ng pagbabago ng klima sa Asya

Impact of Climate Change

Philippines

SEA LEVEL RISE

TEMPERATURE

TROPICAL CYCLONES

PUBLIC HEALTH

ENERGY

FORESTS & ECO-TERRESTIAL SYSTEMS

AGRICULTURE

WATER RESOURCES

MARINE RESOURCES

TROPICAL CYCLONES

Extreme climate events

Source: GOOGLE IMAGES

MGA EPEKTO NG Climate Change

CLIMATE CHANGE EFFECTS

Ang pagtaas ng temperatura bunsod ng

climate change ay patuloy na magdudulot

ng mga isyu tulad ng pagtaas ng dagat,

pagdami at pagbangis ng mga bagyo,

pagkatunaw ng yelo sa mga glaciers at ang

paglala o pagkalat lalo ng mga sakit na

karga ng mga tagapagdalang mga nilalang

(vector-borne disease rates tulad ng

Malaria/Dengue), at tagtuyot/drought.LGUs must help communities prepare for climate

change effects, e.g., tropical storms.

Climate Change Learning Tool

SEA LEVEL RISE

Dahil hinihigop ng dagat ang

init na di makalabas sa

atmospera, namamaga ang

mga molecules ng tubig at

pinalalaki niyan ang dami

volume ng tubig dagat.

Tinutunaw din ng mas mainit

na temperatura ang mga

malalaking tipak ng yelo. Ang

pinagsamang dahilan na ‘yan

ang nagpapataas ng lebel ng

tubig dagat.UNEP/GRID Geneva; Uni of Dacca.; JRO Munich; The World Bank; World Resources Institute; Washington

Philippine Sea Level Rise SLR Scenario

http

://vf

wph

ilipp

ines

.web

s.co

m/a

pps/

phot

os/p

hoto

?pho

toid

=44

7426

85

Data Visualization based on Topography. Sea Level Rise (SLR) of 1 (yellow), 3 (orange) and 6meter (red). 

Philippine Sea Level Rise SLR Scenario

http

://vf

wph

ilipp

ines

.web

s.co

m/a

pps/

phot

os/p

hoto

?pho

toid

=44

7426

85

Data Visualization based on Topography. Sea Level Rise (SLR) of 1 (yellow), 3 (orange) and 6meter (red). 

SEA LEVEL RISE/PAGTAAS NG TUBIG DAGAT

Ang pagtaas ng lebel ng dagat ay pinaka grabe ang tama sa mga coastal communities dahil sa pagbabaha.

Ang mga kabuhayang nakadepende sa pangingisda ay lubhang maapektuhan dahil pwedeng malagas ang mga isdang alat at isdang tabang.

Matindi rin ang kontaminasyon ng tubig sa mga kemikal at sa sewage (maruming tubig mula sa mga pusali). Isama na sa ,mga pagbabahang iyan ang pagkalat ng mga waterborne-diseases, leptospirosis at iba pang malubhang karamdaman.

SEA LEVEL RISE/PAGTAAS NG TUBIG DAGAT

Ang mga kamatayang sanhi ng pagbabaha gawa ng pagtaas ng dagat ay mas marami sa mga kababaihan dahil na rin sa kakulangan ng public warning systems, public mobility at ang kakayahang lumangoy.

TROPICAL STORMS/BAGYO!Ang mga Hurricanes (Atlantic),

Cyclones (Indian Ocean), and Typhoons (Pacific) ay pawang mga dulot ng pinaghalong mamasamasang hangin, maligamgam na tubig at ang pang-latitude na pag-inog ng mundo.

Habang tumataas ang tempreatura ng tubig sanhi ng climate change, lalong lumalakas naman at dumadalas ang mga bagyo.

The strength and frequency of tropical storms are increasing as a result of climate change.

TROPICAL STORMS/BAGYO!Ang mga mahihirap na pamayanan ang siyang pinaka malubhang rinaragasa extreme weather events at pumapangalawang epekto nito tulad ng pagbaha at mudslides.

Tinatayang 23% ng populasyon ng mundo ay nakatira sa loob ng 100 km distansiya mula sa baybaying dagat at sa mga lugar na hindi umaabot ng 100m above sea level. Ito ang mga taong higit na magdurusa.

DROUGHT/tagtuyot

Ang pangmatagalang kawalan ng tubig gawa ng tagtuyot ay lalong nagpapalala sa dati nang kahirapan at lalang di kakayanin ng mga pamayanan ang makabawi o makalaban sa pagbabago ng klima.

Nangunguna na sa pag-inda ng kakulangan sa tubig at pagkain ang mga kababaihan gawa ng kadalasan ay “trabahong babae” ang pag-igib at paghahanda ng pagkain para sa pamilya.

Dahil sa tagtuyot ay mapipilitan din ang mga kalalakihan na dumayo sa ibang lugar upang makahanap ng trabaho—na siyang gigipit naman sa mga maiiwang kababaihan at lalong nagpapanganib sa kanila sa HIV (baon pabalik ng mga kalalakihan o maaaring dahil sa pagkapit sa patalim upang mabuhay lamanag. Dagdag na diyan ang panganib sa mga abusadong lalake.

Farmers & herders across the world will need to find ways to cope with changing climatic

conditions that will invariably affect their farming techniques..

HEALTH IMPACTSAng tagtuyot ay nagdudulot ng malnutrisyon. Ang pagbabaha naman ay nagdudulot ng mga karamdaman tulad ng diarhea, schistosomiasis, leptospirosis, dengue, malaria, at iba pa.

Humahaba kasi ang ltransmission seasons ng mga sakit tulad ng Malaria, Dengue Fever, atbp.

Nagbabago din ang layo ng inaabot na lugar ng mga sakit na iyan—kadalasan ay dinadala ito sa mga taong walang “immunity”, walang kaalaman, o malakas na imprastrakturang medical.

Women’s health can be particularly affected by climate change. Malnutrition risks are higher due to gender norms that dictate access to food. Access to medical care for women varies.

Climate change effects such as drought and flooding often lead to health issues, including

malnutrition, heat-related illness, and increase in diseases such as malaria.

1 2 3Lesson:

Karagdagang kaalaman mula sa Climate Change E-Learning Tool ng:

ADAPTATION & MITIGATION

Adaptation means helping communities prepare for the impacts of climate change that are going to happen no matter what action is taken to prevent further global warming; this can be also be viewed as long term Disaster Risk Reduction (DRR) in the face of chronic risk.

Mitigation means addressing the root causes of climate change, hence reducing carbon emissions or capturing carbon from the atmosphere.

Both adaptation and mitigation responses are integral to Mercy Corps’ economic development strategy as they generate jobs and livelihood opportunity.

Climate Change’s impacts can negatively affect small scale farmers reliant upon fragile

environments. Without countermeasures, these farmers’ livelihoods are at great risk.

DISASTER RISK REDUCTION (DRR) – ADAPTATION

Resilience: Developing programs in economic development, civil society, health, water and sanitation, among others help mitigate against the effects of potential hazards (e.g., reinforcing river beds in Pakistan).

Preparedness: Training community members on the basic elements of emergency response and building the capacity of our offices to respond when needed (e.g., in Guatemala, Indonesia, Central Asia).

Education: Educating those outside of direct program areas about why climate change-related DRR is important. Requires engagement of government, media and the private sector nationally and internationally.

Laliman pa natin ang pagkaka-unawa sa mga posibleng hazard sa bayan ng Caramoan sa tulong kasama satin mula sa Marine & Geological Bureau (MGB), isa

sa mga pangunahing ahensiyang kablang sa NDRRMC,Si G. Raymond Ancog

References:

• IMAGES: google images• Some photos: joel wayne ganibe• Climate Change E-Learning Tool of Mercycorps:• The Economy and Environment Program for Southeast Asia of

the International Development Research Centre has published a report entitled Climate Change Vulnerability Mapping for Southeast Asia.

• Mind,map samples from www.mindmapart.com