ko malulani mo'olelo
TRANSCRIPT
-
8/9/2019 Ko Malulani Mo'Olelo
1/4
Ko Malulani Moolelo
Oiai e kolo ana no ke we i ke we, no ke aloha makuahine paha kou kumu i
hoomaka ai i ka ao ana i k
mkou
lelo makuahine. O kou m
m
lua o t
t
wahine n mea i makemake mua i kou ao ana mai i ka lelo Hawaii. E ole o l ua,
lohe ai au i ka lelo Hawaii ma kou w kamalii, no ka mea, nau i h nai ia ma
Kaleponi. No k l mau l , he maamau e lohe ai n hua olelo Hawaii no n
mmala lelo pili koke a, ua kii ia au e kou makuahine i kona mau papa hula.
lelo Pelekane, Kelem nia a me Hawaii kou t t wahine o Claire Maertens.
Hoouna mai o ia iau i n haawina lelo Hawaii; he mea nui n kona i ke ao lelo
Hawaii ana. Oiai ua noho o ia i Los Angeles ma kou w kamalii a, oiai aohe keiki
pono k na, aloha nui o ia iau a, h awi mai i kona manawa ke hiki ia. O kona ano
he Hawaii kahiko ia. Loaa iau kona piano a me kona kaa kaupaku pelu na i kapa ai o
Makamakanuinui; he 1939 Mercury Custom Deluxe laha ole ia!
Hiki mai kou mau k puna mai n lhui like ole ak , ma waena l kou o Hawaii
ka l hui wale e pip ai. Eia kekahi, i ka l i loaa ai iau kou inoa Hawaii mua o
Malulani e kou mau anak kou l i hoomaka ai i mea hoomalu i ka lelo Hawaii.
Ma ua l ma Pepeluali o ka makahiki 1997 ua loli kou ike e hoomaopopo ai. hiki i
k l l, ke ike iho ana au e he kanaka White, e like me i k kau ia ma kou palapala
hnau. Elua makahiki ma hope, i kipa mai ma Kaleponi kou makua k ne o
Kamehameha Maertens no ka L Kalikimaka, i lilo kou mana Hawaii hou i kekahi
kuleana e m lama ai, no ka mea, i ka noii ana o kou makuahine, ua h awi mai kou
kupuna k ne i kona inoa mua kiekie.
-
8/9/2019 Ko Malulani Mo'Olelo
2/4
Ua hoomaka kou huakai ma ke ao lelo Hawaii ana i loko o ka h lau o
Michael Britto ma Anaheim i Kaleponi ma lalo o ke kumu lelo o Aaron Imaoka. K ai
mai i n puke me lola lelo Hawaii like ole Hawaiian at Home, Instant Immersion
Hawaiian, a p l aku. Kekahi mau mahina ma hope, hele akula i ka Aha Hookuikahi
2005 o ka Ahahui Kiwila Hawaii ma Kohala. Hoolauna i Liko Puha l ua o Kainani
Kahaunaele ma laila. Wahi a l ua, hiki iau ke ao lelo mai i ka punaewele! No laila,
komo koke maila ma ka papa Niuolahiki o Aha Punana Leo i paa iho ma laila au i he
elua keu. Hoomaka au me ke kumu lelo maikai loa o Alika McNickol. A laila, ua
hoopoo au i ke Komike
lelo Hawaii no ka Hui Kiwila o
inahau o Kaleponi, ah ike maila m kou i ka nele ana i n manawa i ao lelo Hawaii mai ai ma Orange
County. A laila, i ka makahiki 2007, i ka lilo ana aku o kou oihana hool l kaiulu i
ke au emi no ka oienehana k kulu hale, i koho akula au e hooalakai e hiu i kou
pahuhopu h iki no ka poeko lelo Hawaii i hiki iau ke ao aku papa. I hoolimalima
akula au i kou hale hele akula i ke Kulanui o Hawaii ma M noa a, loaa ka palapala
lelo Hawaii iau ma ke Kekemapa 2008. Aole i kana mai ka maikai o n kumu
lelo ma M noa, ak , o kou mau mea punahele o Kekeha Solis, o Kawehi Lucas, a o
Kaliko Baker. Oi aku k lkou oluolu ma mua o k ka oluolu o n kumu ae.
I kekahi pule ma hope o kou hoomaka ana papa ma UH, ua kipa au i ke Kula
Kaiulu o nuenue, ninau maila l kou in makemake au e k kua. I ae koke au, no
kou makemake e hoohikiwawe i kou ao ana mai. A laila, i hoomaka e aa he umi
hola no k l me k ia pule i ka papa makahiki elua ma laila. Ua h awi ke kumu i u n
hoi i ka man wa k pono e ao aku i kekahi semin no ka hool l kaiulu ana me n
keiki! Ao akula i lkou e hool l i kahi palekana no n keiki i p ani ai. No laila, o ke
-
8/9/2019 Ko Malulani Mo'Olelo
3/4
kumu au e hoomau nei a hiki i ka makahiki eh ka hooikaika kou lelo Hawaii
ana.
I kekahi mau mahina ma mua o kou puka ana aku, hoolele i Hawaii Bilingual
/ Hawaii lelo P lua (H2 ), he hui politika ia e k koo ana i ka pono kiwila i loaa
n lawelawe lehulehu i ka mea noho ma Hawaii ma ka lelo k helu na e koho ai: o ia
ka lelo Pelek ne a i ole ka lelo Hawaii. No k ia pahuhopu, h ike m kou i Ilina
Wai, He Wilikia Pili Uhane a me Noeau e Hoopau i ka Pepehi ana i ka Moomeheu
Hawaii. O kekahi l l nui o k H2 hana ka Oihana Haipule Uao e Hoopau i ka
Pepehi ana i ka Moomeheu Hawaii e pule ia ma ka l
30 o Apelila i ka MH 2009 maMauna Ala, ma n l hope loa o k l me k ia mahina hiki i ka hooholo ia ana i
Ke K nwai lelo K helu e ka Aha lelo Moku ina o Hawaii. E hoomau ia ua
oihana haipule uao i k ko M Lunalilo ilina. H ike m kou n hoi i P Ilina Wai,
he h ike mele p kanipila keena lelo p lua ia i k kulu h lili ai ma waena o n mea
noeau like ole no ko m kou pahuhopu.
Hai lelo aku au no ka pepehi ana i ka moomeheu Hawaii i mua o n ahahui
kaiulu me kiwila, n kalapu lawelawe, n hui ea Hawaii a me n haumana. Pono k kou
e ppkahi me n k naka lelo Hawaii a me lelo Hawaii ole e k koo nei i n pono
kiwila oiwi. I kou wahi manao, oi aku ka akamai o k ia kaakalai ma mua o k ko
lkou e hoomau ai ka hookaawale ana.
I k ia manawa nei ao au i he elua papa lelo Hawaii kaawale n hoi; loaa he
iwak lua haum na iau. No laila, o kou mau pahuhopu ma ka lelo a me kou mau
pahuhopu nui o ke ao nei ka hool l kaiulu ana ma ka lelo Hawaii iole ke ao ana
aku i ia i n haumana. O ka hool l kaiulu Hawaii ka hook ana o n hopena
-
8/9/2019 Ko Malulani Mo'Olelo
4/4
hoonaauao kai puni, wahi a o Colin Kippen, poo kuhikuhi o ka Native Hawaiian
Education Council i Honolulu. Hoohana ana i ka h ike honua, ka m aukala, n
epekema a makemakika, n huli k knaka a k nwai, a me hana noeau, oia io n , e
hoohana ia p me ka hool l ana kai ulu i ka nui o n mhele hoonaauao. Oiai,
makemake ka hapanui o ko Hawaii e noho i loko o ke k lanakauhale, no laila, pono
mkou e maopopo i ka pilina ma waena o ke au lehulehu a me ke au pono . Makemake
au e hooulu aku i ko Hawaii pio e hool l a manaopaa i ko k kou ina, me n
kaiulu i loko, ma ka lelo Hawaii i hoonui i ka makemake ia a me n mkeke noeau
hookele waiwai no n
oihana hana ia ma ka
lelo Hawaii.Eia nae, pono k kou e huli i kekahi mau k nwai aupuni o Hawaii, o ia n n
k nwai moomeheu p kahi ma ka Pauk 15 o ke Kumuk nwai o Hawaii a me n
k nwai lelo Komo Ana (Poo K nwai 21 o n Pilina Limahana a me Oienehana
Mokuna 371, M hele 2). No ka m lama ole i ka pono kiwila e hoohana i ka lelo
Hawaii i n au lehulehu a pau, e hoomau ia nei ko ka uhane Hawaii eha.
Hookonukonu ia n hana a pau i loko o k ia k lanakauhale a, pono k kou e hana i n
mnawa e hoohana i ko m kou olelo oiwi me n k nwai k pono. Aole lawa ka
lelo Hawai i ana i loko o ka hale wale n . No laila, i lawa n a pono ia ke K nwai
lelo K helu o Hawaii e like me k ko Kanak lua o Ilelani, a laila e pono iho ko
Hawaii a mau loa aku. O k ia pahuhopu nui loa paha ka mea e pono ai ka hool l
kaiulu ana a me ka ea io o ka ina. In aohe k nwai e m lama ai i ko m kou pono
kiwila me oiwi, in aole m kou e ola.