kobilerin sorunu
TRANSCRIPT
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
1/163
T.C.
ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
LETME ANABLM DALI
TRKYEDE KK VE ORTA BOY LETMELERNSORUNLARI EREVESNDE FNANSMAN SORUNU VEZMNE KATKI OLARAK KRED GARANT FONLARI
Yksek Lisans Tezi
rfan YALIN
Ankara - 2006
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
2/163
T.C.
ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
LETME ANABLM DALI
TRKYEDE KK VE ORTA BOY LETMELERNSORUNLARI EREVESNDE FNANSMAN SORUNU VEZMNE KATKI OLARAK KRED GARANT FONLARI
Yksek Lisans Tezi
rfan YALIN
Tez Danman
Prof.Dr. Ercan BAYAZITLI
Ankara-2006
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
3/163
I
NDEKLER
Sayfa
NSZ .................................................................................................................... 1
BRNC BLM
KOBLERN TANIMI, NEM VE KOBLERE YNELK DESTEKLER
I. KOBlerin Tanm ve Kavramsal ereve
1.1 KOBlerin Tanmlanmasnda Kullanlan Kriterler................................. 3
1.2. Dnyada KOB Kavram........................................................................ 5
1.3. Avrupa Birliinde KOB Kavram......................................................... 7
1.4. Trkiyede KOB Tanmlamalar............................................................ 7
II. KOBlerin nemi ve zellikleri
2.1. KOBlerin Ekonomik ve Sosyal nemleri........................................... 12
2.2. KOBlerin Ekonomideki Yeri ve nemi............................................. 19
2.3. KOBlerin stn (Avantajl) ve Zayf (Dezavantajl) Ynleri............ 24
III. KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler
3.1. Avrupa Birliinde KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler .............. 39
3.2. Trkiyede KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler ........................... 42
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
4/163
II
KNC BLM
KOB FNANSMANI
I. KOBlerin Finansman Sorunu
1.1. Genel Deerlendirme ...................................................................... 52
1.2. Trkiyede KOB Finansman Sorunu ............................................. 54
1.2.1. Genel Ekonomiden Kaynaklanan Sorunlar ..................... 58
1.2.2. Bankaclk Sektrnden Kaynaklanan Sorunlar .............. 62
1.2.3. KOBlerin Yapsndan Kaynaklanan Sorunlar ............... 64
II. KOBlerin Finansman Sorununun zmne Ynelik Alternatifler
2.1. KOBlerin Bankalar Yoluyla Finansman ....................................... 69
2.2. Dier Finansman mkanlar .............................................................. 75
III. Kobilerin Finansmannda Teminat Sorunu
3.1. Teminatn Tanm ............................................................................. 83
3.2. Teminat eitleri .............................................................................. 84
3.3. KOB Kredilerinde Teminat Sorunu ................................................ 95
IV. Kredi Garanti Fonlar
4.1. Tanm ve Genel Bilgiler ................................................................ 97
4.2. Uygulama ....................................................................................... 98
4.3. Faydalar ........................................................................................ 105
4.4. Benzer Finansman Tekniklerinden Farklar ................................. 110
4.5. eitleri ......................................................................................... 111
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
5/163
III
4.6. Sorumluluk Ve Kefalet erevesi ............................................... 113
4.7. Gelir Kaynaklar .......................................................................... 117
4.8. Performans Gstergeleri .............................................................. 118
4.9. Genel Deerlendirme .................................................................. 120
V. Kredi Garanti Fonu Trkiye Uygulamas
Kredi Garanti Fonu letme Ve Aratrma A.. ................................. 123
NC BLM
BASEL DZENLEMELER VE KOB FNANSMANI
1. Genel Bilgiler ............................................................................... 133
2. Basel II Ve Kobiler .......................................................................... 137
3. Teminatlar ....................................................................................... 141
4. lkemizdeki Mevcut KOB Teminat Yaps .................................. 143
5. Kredi Garanti Fonu Etkisi .............................................................. 144
6. Basel IIye Hazrlk ......................................................................... 147
SONU VE DEERLENDRME ............................................................... 149
ZET ........................................................................................................... 154
KAYNAKA ............................................................................................... 156
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
6/163
1
TRKYEDE KK VE ORTA BOY LETMELERN SORUNLARI
EREVESNDE FNANSMAN SORUNU VE ZMNE KATKI
OLARAK KRED GARANT FONLARI
NSZ
Ekonomik yaplar ne kadar farkl olursa olsun hem gelimi, hem de gelimekte olan
lkelerde Kk ve Orta Byklkteki letmelere (KOB) zel bir nem
verilmektedir. Kresellemenin de etkisi ile rekabetin ve deiimin youn yaand
gnmzde, istihdamn ve retimin byk blmn salayan ve toplam iletmelerin
%95inden fazlasn tekil eden KOB'ler, eitli sosyo-ekonomik nedenlerle
devletler tarafndan desteklenmekte ve tevik edilmektedirler. zellikle, ABD,
Japonya ve Avrupa Birlii lkeleri, KOB'leri, sosyo-ekonomik gelimilik
dzeylerini arttrmada nemli bir ara olarak grmektedirler.
Trk ekonomisi ierisinde de nemli yer tutan KOB'ler, gittike kreselleen
ekonomi ve AB'ye giri srecinde artan uluslararas rekabete hazr olmak
zorundadrlar. Kklklerinin kendilerine salad esneklik ve uyum kabiliyetini
en iyi ekilde deerlendirerek rekabet avantaj salayabilecek olan bu iletmeler
varlklarn ancak gelierek srdrebilecektir. Bunu salayamayan iletmeler ise
gittike byyen sorunlar nedeniyle ticari hayattan tamamen ekilmek zorunda
kalacaklardr. Bu iletmelerin, varlklarn srdrme ve kendilerini gelitirme
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
7/163
2
konusunda birok sorunlar bulunmaktadr. Bu sorunlarn en nemlilerinden birisi
phesiz finansman sorunudur.
Bu alma ile Trkiye'de faaliyet gsteren KOB'lerin yaamakta olduu genel
sorunlarn tartlmas, zellikle finansman sorununun incelenmesi ve bu sorunun
zmne ilikin alternatiflerin deerlendirilmesi amalanmtr. Bu kapsamda
lkemizde var olmakla birlikte, kullanm yaygn olmayan Kredi Garanti Fonu
(KGF) sistemi incelenecek, bu sistemin KOBlerin finansman ve Trkiye
ekonomisi asndan nemi deerlendirilecektir.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
8/163
3
BRNC BLM
KOBLERN TANIMI, NEM VE KOBLERE YNELK DESTEKLER
I. KOBlerin Tanm ve Kavramsal ereve
1.1. KOBlerin Tanmlanmasnda Kullanlan Kriterler
Her amaca uygun bir KOB tanmnn pratik ve teorik yararlarna ramen, henz
byle bir tanm gelitirilememitir. Genel geerlilii olan bir tanm ile, ulusal ve
uluslararas uygulama ahenklii ile veri ve uygulama sonularnn
karlatrlabilmesi daha anlaml olacaktr. Gnmzn ok sk kullanlan
kavramlarndan olan ve gelecekte de kullanmnn daha da younlaacan
beklediimiz KOB kavramna ortak bir anlamn yklenmesinin nemi
azmsanamamakla birlikte, mevcut KOB kavramnn anlam konusunda bir
kargaadan sz etmek de mmkn deildir. Tanm farkllklarna ramen, bu gn
KOB dendiinde sz edilen/anlalan ok farkl eyler deildir. KOB dendiinde,
genel olarak; faaliyette bulunduklar ekonomi llerinde, grece kk
(bilano, ilem hacmi, alan says, vb), emek youn, kurumsallamasn
tamamlayamam ok sayda iletme anlalmaktadr.
Esasen spesifik uygulamalarda, amaca ynelik pragmatik tanmlamalar daha
anlaml olabilmektedir.1
1
Mftolu, M.Tamer, Trkiyede Kk ve Orta lekli letmeler, KOBler.Turhan Kitabevi, Ankara, 2002, S.98
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
9/163
4
1.1.1.Nicel Kriterler
letmenin saysal (kantatif-nicel) zelliklerine ilikin kriterlerdir. Geerli l
birimleri ile ifade edilirler. Bu nedenle de subjektif deil objektif zellikler tarlar.
Deerlendirme sonular, genel olarak deerlendiricinin inisiyatifinden bamszdr.
Balcalar;
1 alan Says2 Sat Haslat3 Bilano Bykl4 Yllk Kar Tutar5 Kullanlan Kredi Tutar6 Maa ve cret demeleri Miktar7 Sabit Sermaye Yatrm Miktar8 Makine Park Deeri9 alan Bana Den Sabit Sermaye Yatrm10 Sermaye Piyasasnda Yer Alamamas
1.1.2.Nitel Kriterler
letmenin niteliine (kalitetif) ilikin kriterlerdir. Bu kriterler objektif olmaktan ok
subjektif zellikler tarlar. Geerli bir l birimi ile ifade edilmeleri genelde
mmkn deildir. Deerlendirme sonular, deerlendiren kiiye gre farkllklar
gsterebilmektedir.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
10/163
5
Balcalar;
1 letme Sahiplilii ile Ynetiminin Tek Elde Btnlemesi2 letme Sahibinin letmesi ile zdelemesi3 letme Sahibinin, letmede Fiili almas4 i - veren Arasnda Yakn ve Resmi Olmayan Bir liki5 Yakn Mteri likileri6 Emek Youn retim7 Bamszlk8 Faaliyet Konusu9 Kk Pazarlara (Ni pazar) Ynelik retim10 Kurumsallama Eksiklikleri
1.2. Dnyada KOB Kavram
1.2.1. ABD
Amaca ynelik olarak deien geni bir tanm aral kullanlabilmektedir. ABDde
ilgili kurulu olan Kk letmeler daresinin kulland genel snrlamalardan bir
ka aaya karlmtr.
a) malat ve madencilik faaliyetleri iin 500 alan,
b) Toptanc ticaret faaliyetleri iin 100 alan,
c) Perakende ve Hizmet sektrleri iin 6 milyon USD ortalama yllk gelir,
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
11/163
6
d) naat sektr iin 28,5 milyon USD ortalama yllk gelir,
e) Tarm sektr iin 0,75 milyon USD ortalama yllk gelir,
1.2.2. Japonya
Japonyada Kk ve Orta Boy letmeler tanmlanrken, alan igren says ve
sermaye miktarlar dikkate alnmtr. lee gre ayrntl bir tanmda, imalat sanayi
sektrnde;
5den az igren altran iletmeler mikro,
20den az igren altran iletmeler ok kk,
20 ile 299 igren altran iletmeler ise Kk ve Orta Boy letme
olarak kabul edilmektedir. malat sanayindeki Kk ve Orta Boy letmelerin
sermayesi, 100 Milyon Yenden fazla olmamaktadr. Tablo 1de, Japonyann sektr
baznda Kk ve Orta Boy letme tanmlar yaplmaktadr.2
Tablo 1: Japonyada Kk ve Orta Boy letme Tanmlar
SEKTR ALIAN K SAYISI SERMAYE MKTARI
IMALAT SANAY 300 Kiiye Kadar 100 milyon Yene Kadar
TICARET 100 Kiiye Kadar 30 milyon Yene Kadar
HIZMETLER 50 Kiiye Kadar 10 milyon Yene Kadar
2 Akgemci, Tahir, KOBlerin Temel Sorunlar ve Salanan Destekler. KOSGEB
Yayn, Haziran 2001, S.12
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
12/163
7
1.3. Avrupa Birliinde KOB Kavram
Birliin ilgili kurulular olan Avrupa Komisyonu, Avrupa Yatrm Bankas ve
Avrupa Yatrm Fonu tarafndan kullanlan KOB tanmlar genel olarak tablo 2de
gsterilmitir. Amaca ynelik tanmlama farkllklarnn her zaman geerli olduu
unutulmadan, Birliin son dnemde daha ok ilem hacmi kriterine gre; yllk 50
milyon Euro sat hacmini KOB lt olarak kulland gzlenmektedir.
Tablo 2: Avrupa Birlii KOB Tanmlar
Avrupa Birlii KOB Tanm
Mikro Kk Orta
Personel Says
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
13/163
8
Snflandrlmas Hakknda Ynetmelik (18.11.2005 tarihli Resmi Gazetede
yaymlanmtr) ile ortak bir KOB tanm gelitirmeye allmtr.
Sz konusu Ynetmelikte, Kk ve Orta Byklkte letme (KOB): kiyzelli
kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sat haslat ya da mali bilanosu
yirmibe milyon Yeni Trk Lirasn amayan ve bu Ynetmelikte mikro iletme,
kk iletme ve orta byklkteki iletme olarak snflandrlan ve ksaca "KOB"
olarak adlandrlan ekonomik birimler olarak tanmlanarak, aadaki ekilde
snflandrlmtr.
a)Mikro iletme: On kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sathaslat ya da mali bilanosu bir milyon Yeni Trk Lirasn amayan ok kk
lekli iletmeler,
b)Kk iletme: Elli kiiden az yllk alan istihdam eden ve yllk net sathaslat ya da mali bilanosu be milyon Yeni Trk Lirasn amayan iletmeler,
c) Orta byklkteki iletme: kiyzelli kiiden az yllk alan istihdam eden ve
yllk net sat haslat ya da mali bilanosu yirmibe milyon Yeni Trk Lirasn
amayan iletmeler.
Ynetmelikte, kamu kontrolndeki iletmelerin KOB saylmayaca belirtilmi ve
Devlet statistik Enstitsnn (Trkiye statistik Kurumu) esas alaca ii saylar
ve gruplandrmalar daha detayl olarak belirlenmitir.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
14/163
9
Yeni dzenleme nda, zellikle kamu kurumlarnn KOB tanmlarn revize
etmeleri beklenmekle birlikte, aada ilgili kurumlarn mevcut KOB
tanmlamalarna yer verilmitir.
1.4.1. Hazine Mstearl
Hazine Mstearlnca yaymlanan Kk ve Orta lekli letmelerin
Yatrmlarnda Devlet Yardmlar Hakknda kararn uygulanmasna ilikin
yaynlanan tebli ve duyurularda (2001/1 Nolu Tebli), bamsz nitelikteki veya
sermayesinin en fazla %25i byk iletmelere ait olan Mikro, Kk ve Orta lekli
iletmeler KOB, imalat ve tarmsal sanayi sektrnde faaliyette bulunan
iletmelerden; kanuni defter kaytlarnda arsa ve bina hari, makine ve tehizat, tesis,
tat ara ve gereleri, deme ve demirbalar toplamnn net tutar 400 Bin Yeni
Trk Lirasn amayan;
1) 50 ila 250 ii altran orta lekli,
2) 10 ila 49 ii altran kk lekli,
3) 1 ila 9 ii altran mikro lekli,
iletme olarak tanmlanmtr.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
15/163
10
1.4.2. D Ticaret Mstearl
28 Ocak 2000 tarih ve 23948 sayl, Resmi Gazetenin 45.sayfasnda yaymlanan
Teblie gre, imalat sanayiinde faaliyet gsteren, 1-200 ii altran, gerek usulde
defter tutan, arsa ve bina hari sabit sermaye tutar bilano net deeri itibariyle 2
milyon ABD dolar karl YTL'yi amayan iletmeler, KOB olarak
tanmlanmtr.
1.4.3. KOSGEB
Kk Ve Orta lekli Sanayi Gelitirme Ve Destekleme daresi Bakanl
Kurulmas Hakknda Kanunun 2. Maddesinde malat Sanayi sektrnde 1-50 aras
ii altran Sanayi letmeleri kk sanayi iletmeleri, 51-150 aras ii altran
Sanayi letmeleri orta lekli sanayi iletmeleri, olarak tanmlanmtr.
1.4.4. Trkiye Kk ve Orta lekli letmeler, Serbest Meslek Mensuplar ve
Yneticileri Vakf (TOSYV)
1-5 ii altran iletmeler ok kk lekli,
5-100 ii altran iletmeler kk lekli,
100-200 ii altran iletmeler orta lekli
iletme saylmtr.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
16/163
11
1.4.5. Halk Bankas A..
Halk Bankasnca, banka kaynaklarndan kredi kullanabilecek KOBler, iyerinde en
ok 250 ii (250 dahil) altran, kanuni defter kaytlarndaki "arsa ve bina hari "
sabit yatrm (makine, tesis ve cihazlar, tat ara ve gereleri, deme ve
demirbalar ile dierleri toplam ) net tutar 1.500.000 YTL'sine kadar olan retim
ve onarm faaliyetlerinde bulunan iletmeler olarak tanmlanmaktadr.
Ayrca imalat ve tarm sanayiinde faaliyet gsteren; 50 ile 250 ii altran orta
lekli, 10 ile 49 ii altran kk lekli ve 1 ile 9 ii altran mikro lekli
firmalar, kanuni defter kaytlarnda arsa ve bina hari, makine-tehizat, tesis, tat
ara ve gereleri, deme ve demirbalar toplam net 1.500.000 YTL'sini amayan,
Kalknmada ncelikli Yrelerde (K..Y) %20, dier yrelerde %30 olmak zere
yatrm gerekletirebilecek z kaynaa sahip iletmeler Tevik Belgeli KOB
Kredilerinden yararlanabilecek firmalar olarak tanmlanmaktadr.
1.4.6. Trkiye hracat Kredi Bankas (Eximbank)
1 ile 200 arasnda ii istihdam ettiini SSK kaytlar ile belgeleyen (SSK son
aylk bildirgeler ile), imalat sanayi alannda faaliyette bulunan, arsa ve bina hari,
mevcut sabit sermaye tutar, son takvim yl bilano net deeri itibariyle 2 milyon
ABD Dolar karl YTLyi amayan firmalar Kk ve Orta Boy letmeler
(KOB) olarak nitelendirilmektedir.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
17/163
12
II. KOBlerin nemi ve zellikleri
2.1. KOBlerin Ekonomik ve Sosyal nemleri
KOBler, zayf ve gl ynleri ile bugn hibir ekonominin vazgeemedii
ekonomik birimlerdir. Gelimi ve gelimekte olan lkelerin hemen hepsinde
KOBlere ynelik destek programlar uygulanmakta, bu birimlerin sosyal ve
ekonomik hayata olan katklarnn olabildiince arttrlmas amalanmaktadr.
Yakn gemie kadar KOBlerin nemi, daha ok yarattklar istihdam ve katma
deer ile vurgulanrken, gnmzn bilgi kaynakl ekonomilerinde, yenilik yaratma
ve ekonomik dinamizmin srdrlmesindeki katklar da n plana kmaktadr.
Gnmzde uluslararas boyutta ele alnp bu amala politikalar gelitirilen
demokratikleme, fakirliin azaltlmas, daha adil gelir paylam, blgesel
gelimilik farklarnn giderilmesi gibi sosyo ekonomik hedeflerin baarlmasnda da
KOB politikalar nemli bir ara olarak grlmektedir.
Konunun nemine ilikin, lkelerin bireysel uygulamalar yannda, OECD, Dnya
Bankas, AB benzeri uluslararas/uluslarst kurulularn da son dnemde ne kan
oka uygulama ve politika gelitirme faaliyetleri mevcuttur.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
18/163
13
OECDnin, 2000 ylnda, talyann Bologna ehrinde, lkelerin KOBlerden
sorumlu bakanlar ve sanayi bakanlarnn katlm ile dzenledii konferans ile
balatt Bologna Sreci 2004/stanbul toplantlar ile devam ettirilmitir.
Trkiyenin de kabul ettii Bologna (Charter) Bildirisinde;
KOBlerin, kadn ve gen giriimciliin de katklar ile, ekonomik byme,istihdam, blgesel kalknma ve sosyal uyumun (btnlemenin)
salanmasnda giderek artan nemleri,
Ekonominin yeniden yaplandrlmas ile yoksullukla mcadele iingiriimcilik ve dinamik bir KOB sektrnn nemi,
Kresellemenin, teknolojik deiim ve yenilikleri arttrmak suretiyle,KOBler iin frsatlar yaratt, bunun yannda yeni zorluklar ve transfer
maliyetleri de ierdii, kresellemenin yaam standartlarn ykseltmeye
nclk etmesinin ve nimetlerinden herkesin eit bir temelde yararlanmasnn
salanmas,
Srdrlebilir bir kalknma ve sosyal geliime ynelik olmak zere, KOBpolitikalarnn, iinde bulunulan durum, lke ve sektr ncelikleri gz nnde
bulundurularak revize edilmesi gerektii,
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
19/163
14
Yeniliklerin, KOBlerin rekabet gc iin hayati nem tad, yeniliklerinyaratlmasnda KOBlerin oynad roln nemi ve bu amala KOBlerin
bilgiye ulama, finans ve iletiim a olanaklarnn nemi,
Bir ok lkede, iyi bir rgtlenme ve bilgi ann, yeniliki ve rekabeti birKOB sektr iin tetikleyici g olabilecei,
Elektronik ticaretin KOBler iin frsatlar ve engeller barndrd,
kabul edilmitir.
Bu amala; iyi ynetiim, rgtlenme ve ibirlii, effaf ve hesap verebilir bir
ynetim tarz, adil ve rekabeti mevzuat dzenlemeleri, KOBler zerindeki
yklerin azaltlmas, yetimi personel istihdam imkanlarnn gelitirilmesi gibi
politikalarn nemi vurgulanm, ayrca bu konudaki deneyim ve iyi uygulama
rneklerinin paylamnn sreci hzlandraca zerinde durulmutur.
Daha sonraki sre iin de;
KOBlerin uluslararas ibirliini artrma amal ok tarafl inisiyatiflerin
gelitirilmesi ve KOBlerin desteklenmesine ynelik finansal ve finansal olmayan
aralarn gelitirilmesi amacyla, uluslararas kurulular ile ibirlii iinde birlikte
allmas,
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
20/163
15
Ulusal ve daha alt dzeyde toplanm istatistiki verilere dayanlarak, elektronik
ticaret dahil, KOB politika ve dzenlemeleri ile performans etkinliinin
karlatrlmasnn yararl olaca,
uygun grlmtr.
Bologna Srecinin kazanmlar ve OECD yesi olan ve olmayan lkeler arasndaki
diyalogun srdrlmesi amacyla yine ilgili bakanlarn katlm ile yaplacak,
Kresellemenin KOBler zerindeki Etkilerinin Deerlendirilmesi konulu ikinci
bir konferansn dzenlenmesi gerektii vurgulanmtr.
Bologna Srecinin devam niteliinde, 3-5 Temmuz 2004 tarihlerinde lkelerin
KOBlerden sorumlu bakanlar ve sanayi bakanlarnn katlm ile stanbulda
Kresellemenin KOBler zerindeki Etkilerinin Deerlendirilmesi konulu bir
OECD konferans dzenlenmitir.
Toplant sonras yaynlanan Yeniliki ve Uluslararas Rekabet Edebilen KOB
Bymesini Destekleyen stanbul Bakanlar Deklarasyonunda, KOBlerin
Tm lkelerde toplam iletme saylarnn % 95inden fazlasnoluturmalaryla ekonominin belkemii olduklar,
zellikle bilgiye dayal sanayide, yeniliki yaplar ile tm ekonomilerindinamik unsurlar olduklar,
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
21/163
16
Sosyal, kltrel ve evre deerlerine katklar ile srdrlebilir byme ve
istihdamn yaratlmasnda anahtar rol oynadklar
kabul edilmi, ayrca KOBlerin ve giriimciliin gelimesi iin, uygun koullarn
varl ile hukuk kurallarnn belirleyiciliinin nemli olduu, KOBlerin, farkl i
kltrlerinde faaliyette bulunmalarna ramen baar yolunda, ekonomik ve dinamik
pazar koullar altnda benzer engellerle karlatklar bildirilmitir.
Yeniliki KOBlerin oalmas ve hzl bymelerinin desteklenmesi amacyla ideal
kamu politikalarna duyulan ihtiya tekrarlanarak, bu amala;
ortamn iyiletirici politika ve kurumsal yaplarn,
KOB gelitirme ve yardm programlarnn,
Giriimciliin gelitirilmesi iin, insan kayna mobilitesine ynelik
politikalarn,
gelitirilmesi gerektii bildirilmitir.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
22/163
17
Katlmc lkelerin gelimilik dzeyine bal oluan belirli konulardaki farkl
nceliklerine ramen,
KOBlerin uluslararas piyasalara eriimleri nndeki bariyerlerin
azaltlmas,
KOBlerin finansal olanaklara makul koullarda eriim olanaklarnn
gelitirilmesi,
KOBler ile ilgili politika ve program gelitiren bakanlk ve kurulularda
gl bir deerlendirme kltr nn oluturulmas,
Politika yapclarn, kararlarn verilere dayandrarak yeterli bilgi ile
oluturmalar iin analitik ve gereki bilgi kaynaklarnn glendirilmesi
konularnn genel olduu kabul edilmitir.
Haziran 2000de, Avrupa Komisyonu, Feira Zirvesinde kk iletmeleri
tevik etmek ve birok alanda desteklemek amacyla Avrupa Birlii Kk
letmeler Szlemesini onaylamtr. Szleme, ye lkelerde politika
oluturanlarn gznde Avrupa ekonomisinin gelimesinde kritik rol oynayan
KOBlerin nemini vurgulamay, KOB politikas oluturan mercilerin, kii ve
kurulularn KOBlerin gelimesi ve baarsna ynelik gerekli faktrleri dikkate
almalarn salamay amalamaktadr.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
23/163
18
AB Komisyonu, Feira Zirvesinde belirlenen hedeflere ulaabilmek amacyla AB
letmeler 4. ok Yll Programn gelitirmitir. 2001-2005 yllarn kapsayan
ok Yll Program Aralk 2000de yrrle girmitir. ABnin, dier Birlik
politikalarnn kapsamad KOBlere zg eylemleri iin, yasal ve mali ereveyi
oluturmaktadr.
Trkiye 6 Ocak 2003ten itibaren 4. ok Yll Programa katlmtr. ok Yll
Programda KOB Genel Politikalar u ekilde belirlenmitir:
KOBlerde istihdam gelitirme nlemleri alnmas,
Brokratik, mali ve sosyal engellerin azaltlmas, basitletirilmesi, alma
ortamlarnn iyiletirilmesi, yeni iletme kurmann tevik edilmesi,
ynetimi kalitesinin ykseltilmesi,
Ar-Ge (novasyon) almalarnn desteklenmesi,
Finans/kredi kaynaklarnn gelitirilmesi,
KOBlerin i pazara entegrasyonu ve uluslararas pazarlara almnn
desteklenmesi,
Dier nlemler:
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
24/163
19
- Bilgi ana uyum salanmas,
- Kamu ihalelerine katlmn desteklenmesi, iletme kltrnn gelitirilmesi.
ok Yll Programn ncelikli hedefleri yledir:
KOBlere ynelik yasal ve brokratik dzenlemelerin sadeletirilmesi,
Enformasyon ebekeleri ile KOBlerin uluslararas pazarlara almnn
tevik edilmesi,
KOBlerin rekabet gcnn arttrlmas, AR-GE, inovasyon ve eitim
olanaklarnn gelitirilmesi,
Giriimci ruhunun teviki ve zel hedef kitlelerin belirlenerek desteklenmesi.
2.2. KOBlerin Ekonomideki Yeri ve nemi
KOBler yarattklar istihdam, gerekletirdikleri katma deer, yaptklar yatrmlar
ve toplam vergiler ierisindeki paylaryla lke ekonomilerinde nemli bir yere
sahiptir. Yaplan KOB tanmlamalar lkeler arasnda farkllk gstermekle birlikte,
OECD stanbul/2004 deklarasyonunda3 da belirtildii zere KOBler genel olarak
lkelerin toplam iletme saylarnn %95inden fazlasn oluturmaktadrlar.
3The Istanbul Ministerial Declaration on Fostering the Growth of Innovative andInternationally Competitive SMEs, 3-5 June 2004
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
25/163
20
KOB tanmlamalar genelde lke ekonomisinin byklne gre farkllklar
gstermektedir. rnein bir lkede yaplan tanmlamaya gre KOB snflamas
ierisinde kalan bir iletme, dier bir lkede byk lekli saylabilmektedir.
Bununla birlikte, her lkenin kendi koullarnda deerlendirilmesi durumunda
yaplan snflamalara gre iletmelerinin ok byk ksmnn KOBlerden
olutuunun vurgulanmas yanl olmayacaktr.
KOBler yeniliki ve dinamik yaplar ile lke ekonomilerinin gelimesinde
belirleyici g olmaktadrlar. zellikle, lkemiz gibi gelimekte olan lkeler iin
KOBlerin bu zellii daha ok nem kazanmaktadr. Son dnemde rlanda ve
Hindistanda kurulan binlerce KOB leindeki bilgi ilem firmasnn bulunduklar
lke ekonomilerine yaptklar katk lkemiz iinde gzel bir rnek oluturmaktadr.
Gen nfusu ve igc kalitesi bakmndan Trkiye ile benzerlik gsteren
Hindistann biliim sektr ihracat, 2003 2004 yllarnda srasyla 10 ve 14 milyar
dolar olarak gereklemi, 2008 hedefi 60 milyar dolar ve sektrel istihdam hedefi 3
milyon olarak belirlenmitir.
KOBler de dier byk iletmeler gibi ekonomilerin ykselme dnemlerinde
piyasalarn canllndan olumlu etkilenirler. Durgunluk dnemlerinde ise byk
iletmelere gre nemli avantajlara sahiptirler. Esnek yaplar sayesinde deiimlere
daha kolay adapte olabilmektedirler. Hareket kabiliyetlerinin yksek oluu, lkelerin
toplam iletme saylar ierisindeki oranlarnn ykseklii ile birletiinde,
KOBlerin ve bu konudaki destek ve teviklerin nemi daha rahat anlalabilir. Zira
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
26/163
21
bu iletmeler yalnzca lke ekonomisinin lokomotifi olmalar bakmndan deil, kriz
ve durgunluk dnemlerinin daha rahat atlatlmas asndan da nem tarlar.
Mevcut istatistiki almalardan, bu gn Trkiye de yaklak 4 milyon iyeri olduu,
Basel II ltleri kullanldnda, bu iletmelerin hemen hemen tamamnn KOB
faaliyet snrlar iinde kald grlmektedir. rnein, stanbul Sanayi Odas
tarafndan her yl aklanan Trkiyenin en byk bin firmasnn belirlendii
aratrmaya gre, 2004 yl iin bu firmalardan sadece 440nn cirosunun 50 milyon
EUROdan yksek olduu grlmektedir.4
Yine, DEnin (TK) 2002 yl genel sanayi ve iyerleri saymna gre Trkiyede
toplam 1,9 milyon adet iletme bulunmaktadr. ABnin KOB llerine gre bu
iletmelerin %99,9u KOB tanmna girmektedir.5
Tablo 3 deerlerinden de grld zere, toplam istihdamn nemli bir blm
KOBlerce salanmaktadr. KOBler, personel yaplar asndan da byk lekli
iletmelere nazaran farkllk gsterirler. Bu iletmelerde nispeten daha az sayda
personel almas, hiyerarik kademelerin sayca daha az oluu, genellikle emek
youn allmas gibi etmenler KOB alanlarnn birbirleriyle daha yakn ilikiler
ierisinde olmasna neden olmaktadr. i iveren ilikilerindeki yaknlk, gvene
4 Can, Metin, KOB Tanm Deiiyor AB Standart Geliyor. ReferansGazetesi, 22.11.2004
5DE tarafndan yaymlanan 2002 Genel Sanayi ve yerleri Saymna ilikin14/10/2005 sayl bltenden alnmtr.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
27/163
22
dayal ilikilerin arl ve kader birlii anlay gibi etmenler, kriz dnemlerinde
dahi ii karmann son are olarak dnlmesine neden olmaktadr. Bu anlay,
isizliin bir anda byyerek krizlerin derinlemesini engellemektedir.
KOBlerin ekonomiye bir baka katksnn da yeni giriimcilerin ortaya kn
teviki olduu sylenebilir. i yerinde grp renen alanlarn, kendi ilerini
kurmak zere ayrlmalar yoluyla her yl bir ok yeni iletme kurulmaktadr. Bu
sayede kendi kendini besleyen bir istihdam ve yeni giriimci etkisi de yaratlm
olmaktadr.
Tablo 3te eitli lkelerdeki KOBlere ilikin ekonomik gstergeler incelendiinde,
lkemizdeki KOBlerin, daha az yatrm ve kredi paylarna ramen, makul istihdam
ve retim paylarna sahip olduklar grlmektedir.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
28/163
23
(Kaynak: Kobinet.org.tr, 15.11.2005,
http://www.kobinet.org.tr/hizmetler/bilgibankasi/ekonomi/001.html)
KOBler kk ve esnek yaplar ile ekonomi politikalarna en hzl cevap verebilen
birimlerdir. Bu zellikleri corafi blgeler arasndaki hareket kabiliyetleri iin degeerlidir. Trkiyenin corafi blgeleri arasndaki gelimilik farklar nemli bir
sorundur. Bu anlamda az gelimi blgelerin ekonomik kalknmalarnn
salanmasnda KOBler anahtar rol oynayabileceklerdir.
Tablo 3:ETL LKELERDE KK LETMELERLE LGL EKONOMK GSTERGELER
A.B.D. ALM. HND. JAP. NG. G.KORE FRA. TA. TRK.
Kk letmelerin Toplam
letmelere Oran97.2 99.8 98.6 99.4 96 97.8 99.9 97 98.8
Kk letmelerde stihdam
Oran (%)50.4 64 63.2 81.4 36 61.9 49.4 56 45.6
Kk letmelerin Yatrm
Pay (%)38 44 27.8 40 29.5 35.7 45 36.9 6.5
Kk letmelerin retim
Pay (%)36.2 49 50 52 25.1 34.5 54 53 37.7
Kk letmelerin hracat
Pay (%)32 31.1 40 38 22.2 20.2 23 - 8
Kk letmelere Verilen
Kredi Pay (%)42.7 35 15.3 50 27.2 46.8 48 - 3 - 4
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
29/163
24
2.3. KOBlerin stn (Avantajlar) ve Zayf Ynleri (Dezavantajlar)
2.3.1.KOBlerin stn (Avantajl) Ynleri
2.3.1.1. Esnek ve Dinamik Yap
KOBler byk firmalara gre daha kk yaplaryla, deien piyasa koullarna
kendilerini daha hzl adapte edebilmektedirler. retilen mal veya hizmet ile ilgili
mteri tercihlerinde meydana gelen deiikleri zamannda fark edebilir ve gereken
nlemlerin alnmas suretiyle, muhtemel bir zarardan veya kar azalmas riskinden
korunabilirler.
Her ne kadar profesyonel piyasa aratrma imkanlarna oka sahip olmasalar da
KOBler, ilgili bulunduklar pazarn ayn zamanda bir paras konumundadrlar.
Karlanmayan talep aklarn, piyasa boluklarn (oyuklarn), mteri
beklentilerini zamannda fark edip, buna ynelik retim yapma anslar daha
byktr. Talep aklarna, her zaman yeni bir rn dizayn ile deil bazen mevcut
bir rnde yaplan deiikle cevap verilmesi de mmkn olabilmektedir.
lk piyasaya k haliyle, ok byk bir pazar hedefleyen rn says son derece
azdr. Gnmzn global pazarlarnda nemli paylar olan rnlerin ounun ilk
knn, nispeten dk bir pazar/retim hedefi ile balad bir gerektir. Bu
anlamda, mevcut byk kk btn ietmelerin bir KOB oluumu eklinde
faaliyetlerine baladklar sylenebilir. Bu nedenle KOB dinamizmi, genel
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
30/163
25
ekonomik faaliyetin dinamizmini de iermektedir. Gerekten de ekonominin
dinamizmi, ancak piyasaya srekli olarak yeni girenler ve baarsz olanlarn
elenmesi ile salanabilir.
2.3.1.2. Yenilik Yaratma
KOBler dinamik ve esnek yaplarnn bir sonucu olarak ok nemli bir yenilik
yaratma avantajna sahiptirler. Mteri ve pazarlara yakn bulunmalar, talep
boluklar ile talep deiimlerini zamannda grp bunlar frsata dntrmelerine
olanak salamaktadr.
Gnmzn bilgi kaynakl ekonomilerinin, parasal sermayenin yannda beeri
sermayenin de nemini artrarak, KOB yenilikiliine nemli katklar salad
yadsnamaz.
Byk firmalarn muazzam arge olanaklarna ramen, OECD stanbul Konferansna
sunulan Kresel Ekonomide Giriimcilik ve Yeniliki KOBlerin Desteklenmesi
raporundan alnan aadaki grafiklerden (Grafik 1- 2), teknolojik olarak gelitirilip
piyasaya sunulan yeni rn ve srelerin nemli bir ksmnn kk firmalara ait
olduu anlalmaktadr.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
31/163
26
Grafik 1-2: Piyasaya sunulan yeni rn veya srelerin firmalara gre dalm
(1994-1996)6
MALAT SANAY
0
20
40
60
80
Portekiz
(95-97)
Trkiye
(95-97)
spanya
Belika
Polonya
Italya
Meksika
Fransa
Norve
(95-97)
Finlandiya
Avusturalya
ngiltere
sve
Avusturya
Kanada
Danimarka
svire
Irlanda
Hollanda
Lksemburg
Almanya
%Btn Firmalar 10-49 alan Olan Firmalar
Kaynak: Eurostat; OECD, STI/EAS Division, Mays 2001
HZMETLER
0
20
40
60
80
Norve
(95-97)
Portekiz
(95-97)
Fransa
sve
Finlandiya
Belika
ngiltere
Kanada
Avusturya
Hollanda
svire
Lksemburg
rlanda
Almanya
%Btn Firmalar 10-49 alan Olan Firmalar
Kaynak: Eurostat; OECD, STI/EAS Division, Mays 2001
6OECD, OECD Science, Technology and Industry Scoreboard 2001,http://www1.oecd.org/publications/e-book/92-2001-04-1-2987/A.11.htm
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
32/163
27
2.3.1.3. Etkin Kaynak Kullanm
Snrl kaynaklara sahip kk iletmeler, bunlar en etkin ekilde kullanmak
zorundadrlar. Bunu KOBlerin israf edecek kaynaklarnn olmad eklinde de
yorumlayabiliriz.
Grece kk yaplar gerei, iletmede dorudan bir iletiim geerli olmakta,
verimsiz brokratik sre ve maliyetlerden kanlmaktadr. i iveren arasndaki
yakn iliki ve ie yabanclamann en az olduu KOB retim sreci, alanlarn
daha etkin ve verimli almalarna olanak salamaktadr.
Byk lekli firmalarca, retilmeleri durumunda daha maliyetli olan veya karl
grlmeyen faaliyetleri, KOBler stlenerek atl kaynaklar ekonomiye
kazandrlmakta, bu konudaki israfn nne geilmektedir.
2.3.1.4.Hzl Karar Alma Sreci
Kk organizasyon yaplar ile ynetim ve sahipliliin genelde ayn kii veya
kiilere ait olmas nedeniyle KOBlerin karar alp uygulama sreci daha hzldr. Bu
da gelimeleri hzlandrmakta, zaman kayb nedeniyle uranlan maliyetleri en aza
indirmektedir.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
33/163
28
KOBler, genelde halka ak ok ortakl iletmeler iin, tm ortaklarn haklarnn
korunmasnn temini amacyla, kamu dzenlemeleriyle ngrlen sk brokratik
kurallarn dnda kalmaktadrlar.
2.3.2. KOBlerin Zayf Ynleri (Dezavantajlar)
2.3.2.1.Ynetim ve Organizasyon
Genel olarak KOBlerin profesyonel bir organizasyon ve ynetim yaplar mevcut
deildir. Ynetim, pazarlama, retim, finansman, tedarik vb. temel iletmecilik
fonksiyonlar iin farkl birimler oluturulmaz. Esasen faaliyetlerin kkl,
profesyonel bir organizasyon yapsn ekonomik klmamaktadr. Tek elden ya da
farkl kiilerin sorumluluunda ilgili fonksiyonlar yerine getirilmeye allr. Bu tr
bir organizasyon ve ynetim yaps ile uzmanlama salanamadndan, sz konusu
faaliyetlerin etkinlii istenilen dzeyde gerekleememektedir.
2.3.2.2.Finansman
OECDnin stanbul Konferans (Temmuz-2004) ncesi hazrlanan ve Trkiyedeki
KOBlerin mevcut durum ve politikalarnn incelendii raporda, Banka
kredilerinin ancak %5inden az bir blm KOBlere salanmasna ramen,
KOBler sanayi kesiminde faaliyet gsteren iletmelerin %99.5ne tekabl
etmektedir, bu rakam sektrdeki toplam istihdamn %66.5i ve sektrn yaratt
katma deerin % 34ne karlk gelmektedir. denilmektedir.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
34/163
29
KOBler iin en kritik sorun olarak alglanan finansman sorunu ileriki blmlerde
daha detayl incelenerek, zmne ynelik alternatifler tartlacandan burada
zerinde fazla durulmadan, finansman sorununun KOBlerin her dnemi ve btn
sorunlar ile ilikilendirilebilen bir konu olduu sylenmekle yetinilecektir.
2.3.2.3.retim
KOBler, genelde daha kk lekli pazarlara ynelik retim yaptklarndan, lek
ekonomilerinin maliyet azaltc etkilerinden yararlanmalar zordur.
mkanlarnn snrll, son retim teknolojilerinin alnp kullanlmasn
engellediinden, genelde yksek bir ortalama birim maliyete ramen daha dk bir
rn kalitesi ile karlalmaktadr.
2.3.2.4.Pazarlama
KOBlerin nispi kklkleri nedeniyle byk iletmeler gibi profesyonel bir
pazarlama faaliyeti srdrmeleri mmkn deildir. Bu tr kk iletmelerde
genelde ayr bir pazarlama birimi de mevcut deildir.
Pazarlama fonksiyonu, sat faaliyetleri ile btnletirilerek, amatr abalarla
yrtlmeye allr. Bu amala, i fuarlarna katlm, geni kitlelere ynelik reklam
ve sat sonras hizmet faaliyetleri son derece snrl llerde yrtlmektedir.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
35/163
30
2.3.2.5.Rekabet
KOBler genelde kk pazarlara ynelik ve az gelimi retim teknikleri ile retim
yapmaktadrlar. Bu da ortalama birim rn maliyetlerinin ykselmesine ve rnlerin
genel standartlarn altnda kalmasna neden olmaktadr.
Kalite ve fiyatn yannda reklam ve sat sonras hizmetler gibi dier rekabet
unsurlarnda da KOB imkanlar daha snrldr.
Ekonominin hzla kreselletii gnmzde, KOBlerin rekabeti niteliklerinin
arttrlmas ve bu konudaki sorunlarn giderilmesine ynelik, bata finansman
imkanlar olmak zere eitim ve danmanlk destekleri nem tamaktadr.
2.3.2.6.Personel
stihdam imkanlarnn snrll, yetimi i gc iin ekici grnmemeleri,
faaliyetlerinin devam ile ilgili tadklar riskler gibi nedenlerle, KOBlerin ihtiya
duyduklar kaliteli personeli istihdam etmeleri son derece zordur.
Ayrca, kendi bnyelerinde yetitirdikleri igcn byk firmalara kar
koruyamamaktadrlar.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
36/163
31
2.3.2.7.Eitim
KOB eitimleri hizmet ii eitim boyutunda srdrlmektedir. e balayan alan,
usta rak ilikisi iinde belli bir seviyeye kadar yetitirilmekte, ancak bunun tesine
geilememektedir.
Snrl eitim imkanlar ile iletmenin yeni aamalar kat etmesi iin gerekli bilgi ve
tecrbe birikimi olumadndan, iletmenin kabuk deitirme aamasnda sorunlar
yaanmaktadr. Bazen de yeni gelimelere ayak uydurulamadndan, iletmenin
tasfiyesi dahi sz konusu olabilmektedir.
2.3.2.8.Teknoloji
zellikle finansman imkanlarnn snrll ve yetimi personel istihdamnda
yaadklar sorunlar nedeniyle, KOBler teknolojik gelimeleri takip ve temin
etmede byk zorluklarla karlamaktadr.
lek ekonomileri dediimiz, ortalama birim maliyetin, retim miktar ile ters
orantl bir gelime gsterdii retim faaliyetleri, genelde KOB leini aan
ekonomik faaliyetlerdir. Bu nedenle, KOBlerle ilikilendirdiimiz teknolojinin
boyut ve maliyetleri grece daha dk olmasna ramen, temininde zorluklarn
yaanmasdr.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
37/163
32
2.3.2.9.Enformasyon
Gnmzde oka ucuz ve yaygn bilgi kaynaklarna ramen, bu konudaki KOB
dezavantaj giderilmi deildir. rnein ABD iin yaplan bir istatistiki almada,
byk firmalarn gnmzn en nemli bilgi kayna olarak kabul edilen interneti
kullanma oranlar % 99 iken, KOBler iin ayn orann % 79 olduu grlmektedir.
Esasen bilgiye ulama dzeyleri ayn olsa bile, bilgi ileme/yararlanma iin gerekli
yetimi personel eksiklii nedeniyle KOBlerin enformasyon dezavantaj devam
edecektir.
lkemize ilikin modern iletiim bilgilerinin gsterildii aadaki tablolarda (Tablo
4- 5), 1995 2001 yllar arasnda nemli aamalar kat edilmesine ramen, genelde
OECD ortalamasnn ok altnda kalnd grlmektedir.
Tablo 4: Bilgi ve letiim Teknolojileri Gstergeleri1995 2001
Ana Telefon Hatt (1.000 kiiye den) 211 295Mobil Telefon (1.000 kiiye den) 7 302Kiisel Bilgisayar (1.000 kiiye den) 15 41nternet Kullanclar (*1.000) 50 2.500*
Bilgi ve letiim Teknolojileri HarcamalarToplam (ABD Dolar milyon) 2.777 9.333GSYH (Yzde) 1,6 3,6
* : 2003 senesinde 6.000Kaynak: Dnya Bankas Kalknma Veri Grubu.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
38/163
33
Tablo 5: Bilgi ve letiim Teknolojileri Yaylm
Trkiye AB ABD Japonya OECD
Yz Kiiye Den StandartEriim Hatt-2001 27.55 44.93 63.06 40.09 45.58
Yz Kiiye Den EriimKanallar-2001 27.6 58.9 67.5 58.4 54.5
Yz Kiiye Den Mobil AboneSays-2001 26.8 74.3 45.1 58.8 53.9
Yz Kiiye Den Geni BandKullanan Abone Says(Haziran 2003) 0.06 4.55 8.25 8.6 6.06
Kii Bana KamuTelekomnikasyon HizmetYatrm (USD, 2001) 42 129.87 333.66 193.84 169.23
Eriim Kanallar Bana Kamu
Kesimi Telekom Yatrm(USD, 2001) 152 212.68 493.97 331.94 310.61
GSSO % Olarak KamuTelekom Yatrm (2001)* 10.09 2.97 4.79 2.31 3.64
Yz Kiiye Den KiiselBilgisayar Says -2001 2.65 27.5 81.77 38.79 39.48Yz Kiiye Den Sabit HizmetSalayclar zerindennternete Balananlarn Says-2001 5 16.8 27.2 18.9 18.7
* Trkiye iin belirtilen olduka yksek rakamlar 2001 ylnda ciddi sknt dnemi
srasnda toplam sabit brt sermaye oluumunda (GFCF) gzlemlenen sert dleriyanstmaktadr.
Kaynak: OECD. letiime Genel Bak. 2003
2.3.2.10.Ar-Ge
Avrupa Birliinin resmi istatistik kurumu olan, Eurostattan alnan Tablo 6
deerlerinden, lkemizin uluslararas rekabet edebilen ileri teknoloji retim
kapasitesinin son derece dk olduu grlmektedir.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
39/163
34
Tablo 6: Yksek Teknolojik rn hracatnn Toplam hracat indeki Paylar %
1993 1995 1996 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
EU (25 lke) : : : : 20.4 21.4 21.1 18.8 18.4 18.2
EU (15 lke) 15.1 15.6 15.6 18.3 19.5 20.6 20.4 18.2 17.7 17.7
Belika 5.1 5.5 6.3 7.1 7.9 8.7 9.0 7.5 7.4 7.0ek Cumhuriyeti : : : : 7.8 7.8 9.1 12.3 12.4 13.5
Danimarka 9.2 10.0 7.7 12.5 13.9 14.4 14.0 15.0 13.4 13.1
Almanya 11.3 11.6 11.7 13.2 14.2 16.1 15.8 15.2 14.8 14.8
Estonya : : : : 10.1 25.1 17.1 9.8 9.4 9.9
Yunanistan 2.1 3.1 3.0 4.8 5.5 7.5 5.6 6.7 7.4 7.1
spanya 6.4 5.6 6.0 5.5 5.9 6.4 6.1 5.7 5.9 5.7
Fransa 19.2 19.3 19.3 22.9 24.0 25.5 25.6 21.9 20.7 20.0
Irlanda 27.4 35.0 36.7 37.7 39.4 40.5 40.8 35.3 29.9 29.1talya 7.8 7.4 7.2 7.4 7.5 8.5 8.6 8.2 7.1 7.1
Kbrs : : : : 4.0 3.0 4.0 3.5 4.2 15.9
Letonya : : : : 2.3 2.2 2.2 2.3 2.7 3.2
Litvanya : : : : 2.1 2.6 2.9 2.4 3.0 2.7
Lksemburg : : : : 15.1 20.6 27.9 24.7 29.6 29.1
Macaristan : : : : 19.4 23.1 20.4 20.8 21.8 24.6
Malta : : : : 55.7 64.4 58.1 56.5 55.5 55.9
Hollanda 13.5 15.0 15.4 19.7 21.9 22.8 22.3 18.7 18.8 16.9
Avusturya 8.3 10.3 10.2 10.2 11.9 14.0 14.6 15.7 15.3 14.8
Polonya : : : : 2.3 2.8 2.7 2.4 2.7 2.7
Portekiz 2.4 4.6 3.6 4.0 4.4 5.6 6.9 6.4 7.5 7.5
Slovenya : : : : 3.7 4.5 4.8 4.9 5.8 5.2
Slovakya : : : : 3.5 2.9 3.1 2.6 3.3 4.6
Finlandiya 9.3 12.6 14.1 19.4 20.7 23.5 21.1 20.9 20.6 17.7
sve 11.3 12.7 14.4 16.4 17.8 18.7 14.2 13.7 13.1 13.8
ngiltere 19.5 21.8 21.8 26.5 27.3 28.9 29.8 28.6 24.4 22.7
Bulgaristan : : : : 1.7 1.6 1.8 2.6 2.9 2.5
Romanya : : : : 2.8 4.6 5.0 3.1 3.3 3.1
Trkiye : : : : 3.4 4.0 3.2 1.6 1.8 1.9
zlanda 0.3 1.9 2.3 1.9 2.1 1.7 1.3 1.7 2.0 2.4
Norve 4.2 3.8 3.5 4.8 4.5 3.3 3.6 4.6 3.7 3.5
svire 14.9 16.1 16.9 18.0 20.2 19.9 21.1 21.7 22.4 22.2
ABD 25.9 25.9 26.4 28.8 30.1 30.0 28.7 28.0 27.0 :
Japonya 23.6 25.3 24.9 24.7 25.1 27.0 24.7 23.1 22.8 :
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
40/163
35
Yeniliki zelliklerine ramen, KOBlerde genelde ayrca yrtlen bir ar-ge
faaliyeti bulunmaz. Ar-ge almalar, uzun vadede sonular grlen ve belirsizlik
derecesi yksek faaliyetlerdir.
retim odakl iletmeler olan KOBler, retime dorudan ve ksa vadede katks
olmayan ar-ge almalarna kaynak ayrma eiliminde olmazlar. Ar-ge almalar
her zaman getirili bir faaliyet olarak sonulanmaz. Bu anlamda tadklar riskler
KOB imkanlarnn zerindedir.
DE (TK) verilerine gre, Trkiyede 2000 yl itibariyle ar-ge harcamalarnn
milli gelire oran yaklak % 06 olup, bu harcamalarn yardan ou kamu tarafndan
yaplmaktadr. Ayn oranlar gelimi lkeler iin incelendiinde; genelde ar-ge
harcamalarnn bu lkelerin milli hasla iindeki paylarnn % 2 civarnda olduu ve
bu harcamalarn ounluunun kamu tarafndan deil zel sektr tarafndan yapld
grlmektedir.
KOBler, mevcut devlet (Maliye Bakanl, Hazine Mstearl) ve dier ilgili
kurumlarn (Kosgeb, Tbitak, TTGV-Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf) bu
konudaki hibe, kredi, vergi indirimi, eitim, danmanlk vb, destekleriyle bu
konudaki eksikliklerini gidermeye almaldr.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
41/163
36
Dnya Bankas tarafndan yaplan yakn tarihli almaya gre bu durumu
aklayan faktrler u ekilde sralanmtr:7
Trkiyede yrtlen AR-GE almalarna zel kesimden ok az
miktarda katlm olmaktadr. Toplam AR-GE harcamalar ierisinde zel
sektrn pay, bu faaliyetlere katlan firmalarn saysnda 1996 ile 2000
yllar arasnda yaanan arta ramen, OECD ortalamas olan %65e
kyasla, %35lerde kalmtr. AR-GE altyapsnn geriye kalan byk bir
blm devlet laboratuvarlarnn kullanmndadr.
niversite tabanl fikri potansiyel yksek olmasna ramen,
niversitelerle ibirlii ierisinde yrtlebilecek projeler iin yeterli
finansman kayna bulunmamas ve kimi fakltelerin kstl laboratuvar
ve ekipman olanaklarndan dolay, niversiteler ile sanayi arasndaki
etkileim zayftr.
Yenilik ve AR-GE iin finansman yetersizlii bulunmaktadr. Vergi
kolaylklar ise bu gne kadar ancak snrl oranda gereklemi olup, bunlar
da sadece byk firmalarn iine yaramtr.
7Dnya Bankas,Trkiye Bilgi Ekonomisi Deerlendirme almas, ubat2004
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
42/163
37
2.3.2.11.hracat
zel bir ihtisas konusu olan d satm faaliyetleri, genelde KOB faaliyeti olarak
grlmez. KOB faaliyet sreci grece kk ve basit bir organizasyon olarak dizayn
edildiinden, daha karmak ve uzun sreler barndran ihracat ile pek uyumlu
olmamaktadr.
KOBlerin genelde ihracat konusunda yetkin personel, bilgi ve finansman
kstlarnn yannda, rettikleri mal ve hizmetlerin de uluslararas standartlarda
olmay d satm faaliyetlerinin istenen dzeye ulamasn engellemektedir.
lkemizde KOBlerin ihracat pay uzun yllardr, % 8 -10 gibi bir aralkta
hesaplanmaktadr. Bu da KOBler iin, banka kredilerinden sonra en dk paya
tekabl etmektedir.
Artan rekabet ile birlikte oalan sorunlarna zm getirilebilmesini teminen, ayn
retim dalnda faaliyet gsteren KOBlerin ok ortakl d ticaret irketleri eklinde
rgtlenerek ihracata ynlendirilmesi amacyla, Sektrel D Ticaret irketi (SD)
modeli gelitirilmitir.
2.3.2.12.Brokratik Engeller
lgili yasalarn ve dier ulusal ve uluslararas dzenlemelerin takibi ve faaliyetlerinde
bunlara uyulmas, bu konuda uzmanlam personel istihdamn ve kaynak tahsisini
gerektirmektedir. Kaynak sknts iinde olan KOBler, yrtlen faaliyete direkt ve
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
43/163
38
annda katks grlmeyen bu tr faaliyetler iin kaynak ayramadklarndan, ciddi
sorunlarla karlamakta, bazen de nemli frsatlar karabilmektedirler.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
44/163
39
III. KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler
3.1. Avrupa Birliinde KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler
ABde toplam iletmelerin byk bir ksmn oluturan ve istihdama nemli bir
katks olan KOBler, esnek yaplar, istihdam yaratma kapasiteleri, rekabeti bir
ortam yaratarak verimlilie salayabilecekleri katklar, sosyal btnlemeye
katklar gibi zellikleri gz nne alndnda srdrlebilir bir makroekonomik
bymenin salanabilmesi iin nemle zerinde durulmas gereken iletmelerdir.
Tek Pazar yaratlmasn ve rekabetin salanmas yoluyla kresel verimliliin ve
dolaysyla da bunun yarataca etkilerle sosyal btnlemeyi amalayan AB iin
KOBleri destekleyen politikalar retmek ve bu politikalar dorultusunda destekler
salamak ABnin varln srdrebilmesi iin de yaamsal bir nem tamaktadr.
1980li yllardan balanarak AB nezdinde KOB iletme politikalar uygulanmaya
balanm, 1992 yl Maastricht Anlamasnn 157. maddesi ile yasal bir temele
dayanm ve 1989 ylnda Komisyon bnyesinde iletme politikasndan sorumlu yeni
bir Genel Mdrlk kurulmas ile kurumsal bir kimlik kazanmtr. 1 Ocak 2000
ylnda Sanayi ve KOB Genel Mdrlklerinin birletirilmesi ile ayr ayr belirlenen
KOB ve sanayi politikalar bir btn olarak ele alnmaya balanmtr. Sz konusu
iletme politikalar ok Yll ve Btnletirilmi Programlar erevesinde
yrtlmektedir.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
45/163
40
Yenilik yaratma, yeni i imkanlar yaratacak pazarlara ulama, bilgi teknolojisini
kullanarak rekabetin glendirilmesi, bu yolla kresel verimliliin arttrlmas,
iletmelerin kurulmas, gelimesi ve bymesi iin uygun ortam yaratlmasna
ynelik olarak i ortamnn yatay sanayi politikas erevesinde iyiletirilmesi ve
retim srelerinin ve igcnn niteliinin deimesine bal olarak endstriyel
deiimin desteklenmesi temelleri zerine kurulan KOB politikas dorultusunda
Komisyonca faaliyetlerde bulunulmaktadr.
Bu dorultuda AB nezdinde giriimcilik desteklenmekte, bykl, yasal stats,
sektr v.b. ne olursa olsun, ticari olarak uygulanabilir fikri olan kimselerin bu
fikirlerini hayata geirebilmeleri iin her trl imkann (eitim, finansman imkan, i
ortamnn iyiletirilmesi, mal ve hizmetlerin piyasalara eriimini salayacak destek
hizmet alarnn kurulmas, mevzuat ve tzklerin basitletirilmesi, brokrasinin
azaltlmas, vergilendirme, teknoloji) salanmas hedeflenmekte ve uygulanmasnn
byk ksm ye devletlerin yetki ve sorumluluuna braklmaktadr.
ye lkelerin birbirlerinin deneyimlerinden ve uygulamalarndan haberdar edilmesi
ve bu yolla uygulamalarn baarlarnn arttrlmas salanmaktadr. Avrupa Bilgi
Merkezleri A iletmelere birlik programlar ve politikalarna ilikin alanlarda
bilgilendirme, danmanlk salama ve destek verme, iletmelere ortak arayna
yardmc olma hizmetleri vermektedir. Ayrca niversite teknoloji merkezleri, ticaret
odalar, blgesel kalknma ajanslar gibi kamu organizasyonlar tarafndan
desteklenen Yenilik Aktarm Merkezleri, yeniliki teknolojilerin Avrupadaki
iletmeler ve aratrma blmlerine yaylmasn salamaktadr. Genel iletme
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
46/163
41
politikalar konularn inceleyerek, ye lkeler arasnda baarl uygulamalarn
belirlenmesi ve yaygnlatrlmas amacyla letim Politikas Grubu kurulmutur.
Birlik AR-GE Bilgi Servisi (CORDIS) yenilik yaratma konusunda bilgi almak
isteyenlere hizmet vermekte olup, ABdeki AR-GE faaliyetleri hakknda ayrntl
bilgi vermektedir.
AB KOB politikas hedeflerine ulamak iin; i pazar ve mallarn serbest dolam,
AR-GE Destek Politikalar ve bu kapsamda Risk Sermayesinin salanmas, mmkn
olan en iyi i ortamnn salanmas, ortak d ticaret politikas (lkelerin birbirleriyle
hibir engelle karlamadan ticaret yapabilmeleri ve lkeler arasnda eit artlarn
yaratlmas), eitim ve staj politikas, anlalr ve sk deimeyen bir yasal erevenin
gelitirilmesi ve brokratik ilemlerin azaltlmas ve etkinliinin arttrlmas, ak ve
rekabete dayal bir serbest pazar ekonomisi salanmasna uygun ekonomik ve parasal
politika aralar kullanlmaktadr.
KOBler iin mali evrenin iyiletirilmesi ve finansman imkanlarnn salanmas
iin sermayeye katlm risk sermayesi (Avrupa Teknoloji Program e Balang
Destei), sermaye destei (ekirdek Sermayesi Program) ve kredi finansman iin
teminatlar ve hibeler (KOB Teminat Program) kullanlmaktadr. Bu programlar
Avrupa Yatrm Fonu (AYF) tarafndan ynetilmektedir. AYF eitli alanlara tahsis
edilmi kaynaklarn bankalar, teminat kurum ve programlar, risk sermayesi fonlar
kanalyla KOBlere aktarmaktadr. Ulusal, blgesel ve yerel mali arac kurumlar
araclyla finansman salayan Avrupa Yatrm Bankas (AYB) giriim sermayesi
ve teminatlar alanlarnda hizmet vermektedir. 2001 ylndan itibaren AYF
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
47/163
42
ynetiminde Avrupa Teknoloji Kolayl uygulamaya balanmtr. Avrupa
Birliinin deiik blgeleri ve sosyal topluluklar arasndaki eitsizliklerin
azaltlmas amacyla yaplacak almalara mali destek salayan fonlar (Avrupa
Blgesel Kalknma Fonu, Avrupa Sosyal Fonu, Pan-Avrupa Fonu, yeni teknolojiye
odakl fonlar) bulunmaktadr. AYBnin giriimiyle bilgi ve yenilikilik zerine
oturtulmu Avrupay oluturmay hedefleyen Yenilikilik 2010 nisiyatifi
balatlm olup, AYB Grubunun faaliyetleri ABye katlacak lkeleri de
kapsamaktadr. Avrupann 2010 ylnda dnyann en dinamik ve rekabet gc en
yksek bilgi ekonomisi haline gelmesini hedefleyen Avrupa Aratrma Alan (ERA)
projesinin mali uygulama arac olan 6. ereve Programna belli kriterleri salayan
KOBlerin proje sunmas desteklenmektedir.
3.2. Trkiyede KOBlere Ynelik Tevik ve Destekler
Dnyada ve Trkiyede toplam iletmelerin byk bir ksmn oluturan KOBler,
yarattklar katma deer ve istihdam bakmndan lke ekonomilerinde nemli bir
yere sahiptirler. Kreselleme ve gelien teknolojiler sonucu dnyada daha dinamik,
yeniliki, rekabeti ve bilgi ekonomisine dayal bir yap olumutur. Bu yapnn
devam ettirilebilmesi ve bu yapya ayak uydurulabilmesi iin ekonomilerin
belkemii olan KOBlerin desteklenmesi ve bunun iin uygun politikalarn
retilmesi ok nemlidir.
ABye ye olma yolunda ilerleyen Trkiyenin AB ve dnya ekonomisi karsnda
varln srdrebilmesi iin KOB Politikalarmzn titizlikle deerlendirilmesi ve
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
48/163
43
ABdeki destek mekanizmalaryla uyumlu olmas gerekmektedir. Halihazrda
KOBlere finansman, eitim, danmanlk, pazarlama, ihracat ve yksek teknoloji
kullanm, AR-GE alanlarnda destekler salanmakta ve sz konusu desteklerin
salanabilmesi iin gerekli yaplanma kurum, kurulu, dernekler v.b. baznda
oluturulmutur ve oluturulmaktadr. Sanayi ve Ticaret Bakanl, Kk ve Orta
lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl, Hazine Mstearl,
DPT Mstearl, D Ticaret Mstearl, Trkiye statistik Kurumu, Trkiye
Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odalar ve Ticaret Borsalar Birlii (TOBB), Trkiye
Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu (TESK) ve Turizm Bakanl temelde
sektrn gelitirilmesinden sorumlu olan kurululardr.
3.2.1. KOBlerle lgili Kurumsal Yaplanma
KOB politikalarnn oluturulmas ve uygulanmas srecinde bir ok kamu kuruluu
grev almaktadr. Devlet Planlama Tekilat Mstearl (DPT), KOB politikalarn
da kapsayan uzun vadeli kalknma planlar ve yllk programlarn hazrlanmasndan
sorumludur. DPT, Kalknma Planlarnn hazrlanmas srecinde ilgili tm kamu ve
zel sektr kurulularnn da grlerini alarak KOBlere dair makro politikalar
belirlemekte ve bu politikalarn uygulanmasnn etkinliini artrmak amacyla kamu
kurum ve kurulular arasnda koordinasyonu salamaktadr. Buna ilaveten,
gelimeleri deerlendirerek, gerekirse, politikalar zerinde gerekli deiiklikleri
nermektedir.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
49/163
44
Sanayi ve Ticaret Bakanl ve ilgili kuruluu Kk ve Orta lekli Sanayi
Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB), KOB politikalarnn temel
uygulaycs konumundaki kamu kuruluudur. Hazine Mstearl ve D Ticaret
Mstearl da bu kesime ynelik tevik programlarnn uygulaycs olan
kurululardr. KOB politikalarnn uygulanmasnda, TOBB ve TESK de ana meslek
kurulular olarak nemli bir rol oynamaktadr. Ayrca, KOBlere finansman ve
teminat konularnda T.Halk Bankas A.., Trkiye Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve
Kefalet Kooperatifleri Birlikleri Merkez Birlii (TESKOMB) ve Kredi Garanti Fonu
A.. (KGF) araclyla destek olunmaktadr. Faaliyet alanlar kapsamnda
KOBlere hizmet veren dier kurulular ise Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma
Kurumu (TBTAK), Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV), Trk
Standartlar Enstits (TSE), Trk Patent Enstits (TPE) ve Trk Akreditasyon
Kurumudur (TRKAK).8
3.2.2. KOBlerle lgili Balca Destekler
KOBlerin ekonomiye katklarn arttrmak ve kapasitelerini iyiletirmek
amacyla, 3624 sayl Kanunla, Sanayi ve Ticaret Bakanl bal kuruluu
olan Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi
Bakanl (KOSGEB) 20 Nisan 1990 tarihinde kurulmutur. KOSGEB
tarafndan KOBlere yatrm, retim, ynetim, pazarlama, kalite, teknoloji
aratrma gelitirme, finansman, giriimcilik, nitelikli eleman istihdam
8 Trkiye Cumhuriyeti Babakanlk Devlet Planlama Tekilat, KOB Stratejisi ve
Eylem Plan. Ocak 2004, S.12-13
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
50/163
45
konularnda danmanlk, eitim bilgilendirme ve destek hizmetleri
verilmektedir.
2002 yl Ortaklk Konseyi Toplantsnda Trkiyenin topluluk
programlarndan faydalanmas ynnde bir takm kararlar alnmtr. Bu
kapsamda letmeler ve Giriimciler iin ok Yll Program adl 2001-2005
yllarn kapsayan KOBlere ynelik ereve programn Trkiye
Koordinatrln KOSGEB stlenmi ve bu programn en nemli
unsurlarndan biri olan Avrupa Bilgi Merkezleri Programna ye lkelerle
ayn koullarda katlma hakknn elde edilmesi sonucunda lkemizde sanayi
youn blgelerde 12 adet Avrupa Bilgi Merkezi (ABM) kurulmasna karar
verilmitir. 2003 yl sonunda 9 adet ABM faaliyete gemi olup AB
mevzuat ve i imkanlar konusunda iletmelere bilgi verilmektedir. Ayrca
KOSGEB tarafndan iletilen KOB Bilgi A9 KOBlerin ihtiya duyaca
bilgileri internet zerinden yelerine sunmaktadr.
2000/1822 sayl Kk ve Orta lekli letmelerin Yatrmlarnda Devlet
Yardmlar Hakknda Karar karlm olup, malat ve Tarmsal Sanayi,
Eitim ve Salk, Turizm, Madencilik ve Yazlm Gelitirme, Serbest
Blgelerde yaplacak yatrmlarda Hazine Mstearl tarafndan
T.Kalknma Bankas ve T.Halk Bankas araclyla KOB Tevik Belgesi
verilmekte ve tevik belgesine sahip KOBler eitli indirim ve istisnalardan
faydalandrlmaktadrlar. Gelime potansiyeli yksek olan kk ve orta
9http://www.KOBnet.org.tr/
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
51/163
46
lekli iletmelerin oluumu ve faaliyete gemesi iin Seri: VI, No: 15 sayl
Giriim Sermayesi Yatrm Ortaklklarna likin Esaslar Teblii (Tebli)
20.03.2003 tarih ve 25054 sayl Resmi Gazete'de yaymlanarak yrrle
girmitir. Yeterli sermayesi olmayan irketleri ve yeni projeleri desteklemeyi
amalayan KOB Giriim Sermayesi Yatrm Ortakl A.. kurulmutur.
Enerji, salk, perakende, gda, teknoloji, telekomnikasyon, lojistik gibi
yksek byme potansiyeli olan ve Trkiye ekonomisine katk salayacak
sektrlerde faaliyet gsteren yeni veya byk pazar yaratabilme potansiyeline
sahip irketlere veya projelere ynetim bilgisi ve sermaye katks
salanmaktadr.
D ticarette Dnya Ticaret rgt ve Avrupa Birlii normlarna uygun
olarak revize edilen ve 1995 ylndan bu yana yrrlkte olan ihracata
Ynelik Devlet Yardmlar Program erevesinde, ihracat performansna
bal ve nakdi tevikler kaldrlarak, firmalarmzn retim ve pazarlama
aamalarnda gerekletirdikleri eitli faaliyetlerin desteklenmesi yoluyla
uluslararas pazarlarda karlatklar sorunlarn giderilmesi esasna dayal
yeni bir sistem oluturulmutur. Ar-Ge Yardmlar, Projelere Sermaye
Destei Salanmas, Uluslararas Nitelikteki Yurtii htisas Fuarlarnn
Desteklenmesi, Yurtdnda Milli veya Bireysel Dzeyde Gerekletirilen
Fuar Katlmlarnn Desteklenmesi, Pazar Aratrmas Destei, KOBler
Arasnda Uluslararas birlii Faaliyetlerinin Desteklenmesi, Eitim
Yardm, stihdam Yardm, Yurtdnda Ofis-Maaza Ama, letme ve
Marka Tantm Faaliyetlerinin Desteklenmesi, evre Maliyetlerinin
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
52/163
47
Desteklenmesi, Trk rnlerinin Yurtdnda Markalamas ve Trk Mal
majnn Yerletirilmesine Ynelik Faaliyetlerin Desteklenmesi, Tarmsal
rnlerde hracat adesi Yardmlar olmak zere 11 adet destek program
Uygulamac Kurulular (D Ticaret Mstearl, hracat Gelitirme Etd
Merkezi, hracat Birlikleri, ktisadi Kalknma Vakf, Trkiye Bilimsel ve
Teknik Aratrma Kurumu, Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf) araclyla
uygulanmakta olup, nihai onay merci D Ticaret Mstearldr. KOBlerin
ihracata ynlendirilmesi, ihracat bilincinin gelitirilmesi ve ihracat saysnn
arttrlabilmesi iin GEME tarafndan rehberlik hizmeti sunulmaktadr.
KOBlerin sermaye piyasas aralarndan yeterince yararlanp, finansman
salayabilmeleri amacyla almalar balatlmtr:
Bata KOBler olmak zere, tm sektrlerde gelime ve byme
potansiyeline sahip iletmelerin sermaye piyasalarndan fon salamalarna
imkan tanmak zere sermaye piyasas aralarnn arac kurulular vastasyla
alm ve satmnn yaplaca borsa d tekilatlanm piyasalarn kurulu ve
faaliyet esaslarn belirlemek amacyla 18.03.2005 tarihinde Borsa D
Tekilatlanm Menkul Kymetler Piyasalarnn Kurulu ve alma Esaslar
Hakknda Ynetmelik yaymlanmtr. KOB'lerce ihra edilen hisse
senetlerinin ilem grecei Gelien letmeler Piyasalar A..nin (KOB
Piyasas) Trkiye Sermaye Piyasas Arac Kurulular Birliinin
koordinasyonunda yrtlen Kurucu irket kurulu almalar tamamlanm
olup, irket 30.12.2005 tarihi itibaryla tzel kiilik kazanmtr. irketin bir
yl iinde SPKdan faaliyet iznini alarak ilemlere balayaca Trkiye
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
53/163
48
Sermaye Piyasalar Arac Kurulular Birlii Bakan tarafndan ifade
edilmitir.10
Kk ve Orta lekli letmelerin (KOB), Sermaye Piyasasndan kaynak
temin edebilmeleri amac ile IMKB bnyesinde Ulusal Pazar artlarn
salayamayan irketler iin kinci Ulusal Pazar kurulmu bulunmaktadr.
kinci Ulusal Pazarda ilem grmek iin aranan artlar Ulusal Pazarda
ilem grmek iin aranan artlara gre daha esnek olarak dzenlenmitir.
rnein bir irketin (KOBnin) Ulusal Pazarda ilem grebilmesi iin
minimum 12 Milyon YTL z sermayeye sahip olmas, son iki yl vergi ncesi
kar etmi olmas gerekmekte iken, kinci Ulusal Pazarda ilem grecek
KOBlerde bu artlar aranmamaktadr.
Teknoloji (bilgisayar, Internet, high-tech, iletiim) alanlarnda faaliyette
bulunan ve hzl byme potansiyeli gsteren ancak yeni kurulmas nedeniyle
Ulusal ve kinci Ulusal Pazarlarda ilem grme artlarna henz ulamam
olan irketlere ynelik olarak Yeni Ekonomi Pazar kurulmutur.
KOBlerin Bankalardan kulland kredilere verdii garanti/kefaletlerle
teminat salayan Kredi Garanti Fonu letme ve Aratrma A.., 1991 ylnda
kurulmutur. Kamuya yararl faaliyet gsteren KGF, Kurumlar Vergisinden
muaf olup, ilemleri Katma Deer Vergisi ve Damga Vergisinden istisna
edilmitir.
10KOB Borsasnn Kurulu almalar Tamamland.,http://www.kobitek.com/news.php?id=119. 26.01.2006
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
54/163
49
Trkiye Halk Bankas A., Eximbank, Kalknma Bankalar (Trkiye
Kalknma Bankas vb.), Dnya Bankas ve KGF tarafndan KOBlere
finansman destei verilmektedir.
3143 sayl Sanayi ve Ticaret Bakanl Kurulu Kanununun 11.
maddesi, 15/04/2000 tarih ve 24021 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 4562
sayl Organize Sanayi Blgeleri (OSB) Kanunu, 01/04/2002 tarih ve 24713
sayl Resmi Gazetede yaymlanan OSB Uygulama Ynetmelii uyarnca
Sanayi ve Ticaret Bakanl tarafndan Bakanlk Btesine konan ve Maliye
Bakanl tarafndan tahsis edilen denekler kullanlarak sanayinin disipline
edilmesi ve zellikle az gelimi yrelerde gelitirilmesi, retimde
verimliliin ve kar artnn salanmas, evre kirliliinin kontrol altna
alnmas ve eitim ihtiyacnn karlanmas amacyla Organize Sanayi
Blgeleri (OSB) ve Kk Sanayi Sitelerinin (KSS) yapm hizmetleri, etd
ve kamulatrma hizmetleri desteklenmekte ve KSS Kooperatiflerine dk
faizli uzun vadeli zel kredi, OSBlerin ise alt yap inaat iin kredi destei
verilmektedir.
Kk ve orta lekli iletmelerin yeni ve ileri teknolojilere uyumunu
salayacak AR-GE faaliyetlerinin, daha etkin bir niversite, aratrma kurum
ve kurulular ile sanayi ibirliini salayacak ortamlar olan Teknoloji
Gelitirme Blgeleri araclyla tevik edilmesi amacyla 6 Temmuz 2001
tarihinde yrrle giren 4691 sayl Teknoloji Gelitirme Blgeleri Kanunu
karlm olup, bu kanun kapsamnda yatrmclara eitli destek ve
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
55/163
50
muafiyetler salanmaktadr. Yasann uygulamaya girmesi ile 17 adet
Teknoloji Gelitirme Blgesi kurulmutur ve bu blgelerde bulunan
iletmelerin tamam KOB leinde olup, zellikle biliim, savunma sanayi
ve elektronik sektrnde faaliyet gstermektedirler.
Tbitak, TTGV, Trk Patent Enstits (TPE) tarafndan AR-GE destei,
Milli Prodktivite Merkezi tarafndan KOBlerin verimliliklerinin
arttrlmas iin danmanlk ve eitim hizmetleri verilmektedir.
Yatrmlar tevik etmek, yurt dnda alan Trk iilerinin tasarruflarn
Trkiye'de yatrma ynlendirmek ve yabanc sermaye giriinin artrlmasn
salamak amacyla kurulacak Endstri Blgelerinin kurulmas hakkndaki
4737 sayl kanun 22.06.2004 tarih ve 5195 sayl Endstri Blgeleri
Kanununda Deiiklik Yaplmas Hakkndaki Kanunla deitirilmitir.
Endstri blgelerinin tzel kiilikleri, belirlenmi baz vergi ve giderlerden
muaftr.
26.11.1996 tarih ve 22859 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Tebli ile ayn
retim alanndaki kk ve orta boy iletmelerin, ihracata ynelik olarak bir
organizasyon altnda toplanarak dnya pazarlarna almalarn, d ticarette
uzmanlamalarn ve bu ekilde daha etkin faaliyet gstermelerini amalayan
Sektrel D Ticaret irketlerinin kurulmasna balanm ve 16.04.2005 tarih
ve 25788 sayl resmi gazetede 2004/4 Sayl Sektrel D Ticaret irketleri
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
56/163
51
Statsne likin Tebli'de Deiiklik Yaplmasna Dair Tebli
yaymlanmtr.
Yatrmlarn ve stihdamn Tevikine Ynelik 5084 ve 5350 Sayl Kanunlar
erevesinde Gelir Vergisi Stopaj Teviki, Sigorta Primi veren Destei
Teviki, Bedelsiz Arsa ve Arazi Temini, Enerji Destei gibi avantajlar getiren
blgesel destekler salanmaktadr. Trkiye Cumhuriyeti ve AB Komisyonu
arasnda yaplan anlama uyarnca 26 blgede AB Kaynakl, hibe eklinde,
temel amac KOBleri glendirmeye ynelik destekleri ieren blgesel
kalknma programlar balatlmtr.
Trkiyede meslek eitiminin geliimine katkda bulunmak ve kk
sanayiye destek olmak zere kamu yararna kurulan ve eitimle ilgili tm
taraflar Ynetim Kurulu ats altnda toplayan Mesleki Eitim ve Kk
Sanayi Destekleme (MEKSA) Vakfnca eitim projeleri hazrlanmakta,
renci ve kursiyerlere mesleki eitim verilmekte ve sivil toplum rgtlerinin
de mesleki eitim sisteminin iinde yer almalar salanmaktadr.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
57/163
52
KNC BLM
KOB FNANSMANI
I. KOBlerin Finansman Sorunu
1.1. Genel Deerlendirme
Ekonomik birimler olarak KOBler de, parasal (mali) kayglar ve kstlar
bnyelerinde barndrrlar. Kurulu aamasndan, iletme faaliyeti sresince srekli
en nemli kst olarak parasal durum gzetilmek durumundadr. nk, mali bir
sonucu olmayan faaliyet ve kararlar yok denecek kadar azdr. Dolayl veya dolaysz,
genelde tm iletme faaliyet ve kararlarnn mali sonular olmaktadr.
letme faaliyetlerinin mali zellii nedeniyle, tm iletme sorunlarn finansman
sorunu ile ilikilendirmek mmkndr. Ancak, finansman sorunu, muhtemel
faaliyetlerin finansman iin sonsuz kaynaklara sahip olunmamas olarak deil,
fizibil (ekonomik) faaliyet ve kararlar iin gerekli mali kaynaklarn uygun koullarda
(maliyet, zaman, vb.) temin edilememesi eklinde anlalmaldr. Tersi bir durum
olan mali kaynan israf ile sonulanabilecek herhangi bir mali transfer istei,
finansman sorunu olarak alglanmamaldr. Finansman sorununu paraya olan
ihtiya eklinde sonsuzlatrmaktan kanlmaldr. Gerekten sorun bu ekilde
alglandnda rasyonel bir zmden de uzaklalmaktadr.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
58/163
53
KOB finansman sorunu ise, bu iletmelerin karakteristik zellikleri nedeniyle
finansman olanaklarna ulamada, byk firmalar ile karlatrldnda sahip
olduklar dezavantajlar ile ilgilidir. KOBler, genelde daha kk, faaliyetlerindeki
belirsizlikler fazla, kaynaklar snrl ancak karllk potansiyeli yksek olan
iletmelerdir.
KOBler, yeniliki doalar gerei faaliyetlerinde ok fazla belirsizlik barndrrlar.
rnein, Almanya gibi gelimi bir ekonomide bile, yeni kurulan iletmelerin % 80i
ilk 5 yl iinde faaliyetlerine son vermek durumunda kalmaktadr. Tadklar yksek
riskler, KOBleri bankalar gibi muhafazakar kredi kurulular iin cazip mteri
grubu olmaktan uzaklatrmaktadr.
zellikle kurulu aamasnda KOBlerin deerlilii, mali verilerinde deil beeri
sermayelerinde (giriimci yetenei) ifadesini bulmaktadr. Formel bir ekilde
raporlanamayan varlklarn, profesyonel kredi kurulular nezdinde kabul grmesi ise
son derece gtr. ou zaman kredi kurulular, bu ekil bir deerlendirme
yeteneinden, hem organizasyon hem de teknik kapasite olarak yoksundurlar.
Kurumsallama eksikleri nedeniyle, KOBlerin sermaye piyasalarnda, hisse senedi
satyla finansman salamalar da son derece gtr. Dnyadaki belli bal menkul
kymet borsalarna bakldnda, bu piyasalarn genelde byk firmalara ynelik
faaliyet yrttkleri grlmektedir. Mevcut dzenleme ekilleri ve barndrdklar
sk brokratik kurallar (kayt, ilan, raporlama, yelik ilemleri ve bunlara ilikin
maliyetler) sermaye piyasas olanaklarn, KOB finansman asndan karl olmaktan
karmaktadr.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
59/163
54
1.2. Trkiyede KOB Finansman Sorunu
Trkiyede genel olarak bir KOB finansman sorunundan sz edilmekte ancak sorun,
bir toplum kesiminin transfer talebinin tesinde detaylandrlamamaktadr. Bu
konudaki istatistiki veriler de son derece snrldr. Finansman kstnn KOBlerin
retim dzeylerini nasl drd veya ekstra finansman kaynan absorbe
edebilecek iletme kaynaklarnn yeterlilii konular net olarak aklanamamaktadr.
Trkiye statistik Kurumunun (TK) yaynlad malat Sanayi Aylk Eilim
Anketi sonularna gre, Tam Kapasite ile almama nedeni olarak Mali
mkanszlk seeneinin 2005in ilk 10 aylk ortalamas % 3,4 iken, Talep
Yetersizlii (i ve d Pazar toplam) seeneinin arl ise %70,2dir11. Ancak,
daha nce de bahsedildii zere, iletmeye ilikin tm sorunlarn bir ekilde
finansman boyutu bulunduundan, talep yetersizliinin almasna ynelik abalarn
(pazarlama, rekabet, ihracat, yetimi personel vb) en nemli belirleyicisi yine
finansman imkanlar olacaktr.
Zaman zaman iletme sahip veya sahiplerinin lks saylabilecek tketim imkanlar
iin ihtiya hissedilen mali kaynak yetersizlii de KOB finansman sorunu ile
ilikilendirilebilmektedir.
11 DE (TK), 2005 Yl Ekim Ay malat Sanayiinde Eilimler. malat Sanayi
Aylk Eilim Anketi, 2005
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
60/163
55
Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas tarafndan derlenen 8.007 reel sektr
firmasnn 2002 yl bilano verileri kullanlarak hesaplanan reel sektr finansman
kaynaklarnn dalm tablo 7de gsterilmitir.12
Buna gre reel sektr kaynak
yapsnn en nemli bileenini % 38lik payla zkaynaklar (ortaklar ve itirakler
dahil) oluturmaktadr. Mali kesimin katks % 27,6lk payla 2. srada yer
almaktadr.
lkemizdeki yetersiz sermaye birikiminin ve KOBlerin otofinansman (faaliyetleri
sonucu zkaynak) yeteneklerinin son derece snrl olduu dnldnde, en
nemli kaynak kaleminin zayfl daha iyi anlalmaktadr.
Tablo deerleri, giriimciliin, kendi parasndan ok bakasnn parasn iletme
sanat olmas gerektii anlay ile de badamamaktadr. Bu konuda, gereken
yeteneklerin varlndan ok maddi imkanlarn belirleyici olduu grlmektedir.
12 Trkan, Ercan, Trk Ekonomisinde Makro Kredi Kanal: lek ve Kalite
Asndan Bir Deerlendirme. TCMB Yayn, Kasm 2004, S.6
Tablo 7: Finansman Kaynaklarnn Dalm
Kaynak % Dalm
zkaynak 33.6%
Mali Sistem 27.6%
Ticari Hayat 19.2%
Dier Kesimler 15.6%
Ortak ve tirakler 4.0%
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
61/163
56
lkemizde, KOBlerin Menkul Kymet borsalarnda yer alamamalar, risk
sermayesi gibi gelimi KOB finansman tekniklerinin gelimemi olmas ve dier
alternatif finansman olanaklarnn (leasing, faktoring, forfaiting) snrl olmas
nedeniyle, mevcut paylarnn dklne ramen, banka kredileri KOB finansman
iin belirleyici enstrman olmaya devam etmektedir.
Trkiyede KOB kredilerinin, kredi piyasasndaki arln tam olarak tespit etmek
birka nedenden dolay gtr:
Birincisi, resmi raporlamalarla ilgilidir. Konu ile ilgili raporlamalarda (BDDK, TBB,
TCMB, DE (TK) KOB kredileri ayr bir balk olarak grlmediinden, eitli
varsaymlar altnda hesaplamalar yaplmaktadr. Bazen, Halk Bankasnn ihtisas
kredileri, toplam KOB kredileri olarak deerlendirilmekte, bazen de, sektrn
toplam nakdi kredi tutarlarndan tketici kredileri, kredi kart, mali kurulu kredileri
vb, KOBlerle pek ilikilendirilmeyen tutarlarn dlmesi yoluyla
hesaplanmaktadr.
kincisi, KOBlerde iletme sahibinin, iletme ile zdelemesi nedeniyle, alnan
kredinin, formel dzenlemelerin tesinde gerekte farkl amalarla
kullanlabilmesidir. Formel ilemlerde tketici kredisi olarak grlen bir kredi,
iletmede kullanlabildii gibi, iletme kredisi olarak grlen kredi de kiisel
ihtiyalar iin kullanlabilmektedir.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
62/163
57
Trkiye de, KOBlerin bankaclk kesiminden kullandklar kredi tutarlar her trl
hesaplamann tesinde % 10u bulamamakta, hesaplama farkllna gre bu oran
bazen % 3e kadar da debilmektedir.
Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumunun, Basel IInin, lkemiz iin
muhtemel uygulama sonularn grmek amacyla, en byk 23 bankann katlm ile
Temmuz/2003te yapt Saysal Etki almas (QISTR) sonularna gre; Basel
IInin KOB tanmna uyan iletmelerin, ilgili bankalarn nakdi kredilerinden
aldklar pay % 18,6, kullandrlan toplam kredilerden aldklar pay ise % 8,8 olarak
hesaplanmtr.
Orta Karadeniz blgesinde KOBlerle ilgili yaplan bir anket almasnda13,
katlmc iletmelerce, kredi temini KOBlerin en nemli sorunu olarak
belirtilmitir. Yine ayn anket almasna gre, borlarnn, alacaklarndan daha
byk olduunu belirten KOBlerin oran %5,6 iken, katlmclarn %63
alacaklarnn borlarndan daha fazla olduunu yani net finansman salayc
durumda olduklarn belirtmilerdir.
stihdam ve katma deerdeki paylar ile karlatrldnda lkemizdeki KOBlerin,
banka kredilerinden hak ettikleri pay alamadklar grlmektedir. KOBlerin
ekonomik katklarnn, Trkiye ile benzerlik gsterdii bir ok lkede bu oran %
13 Yrk, Nevin, Ban nsal, KOBlerin Finansman Sorunlar ve FinansmanSorunlarnn Kaynaklarnn Belirlenmesine Ynelik Uygulama. Gazi Kitabevi,
Ankara, 2003, S.96
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
63/163
58
40larn zerindedir. rnein, ABDde %43, Almanyada %35, Japonyada %50 ve
Fransada %48dir.14
Kii bana den milli gelirin dk olmas ve lkemizdeki KOBlerin genel
yapsnn gelimi ekonomilerdeki benzerlerinden daha kk olmas nedeniyle,
Trkiyedeki KOBlerin d finansman olanaklarnn gelitirilmesi gerei daha da
nem kazanmaktadr.
KOBlerin, kredi olanaklarndan yeteri kadar yararlanamama nedenleri aada 3
ana balk altnda ve zellikle son ekonomik gelimeler nda aklanmaya
allmtr.
1.2.1. Genel Ekonomiden Kaynaklanan Sorunlar
1.2.1.1. stikrarszlk
Trkiye ekonomisinin yksek byme potansiyeline ramen, istikrarsz bir sre
izledii grlmektedir. 80li yllar sonras da alma ve piyasa ekonomisi
konusundaki gelimeler, ekonominin krlganln artrm, bu srete nispeten
makul bir ortalama byme oran ( % 4) yakalanmasna ramen, yllar baznda ok
farkl byme (klme) oranlar yaanm, dnem dnem ekonomik krizler ile
karlalmtr.
14KOBlerin Ekonomideki Pay Byk, Bankaclkta Kk.KOB GiriimDergisi, Mays 2005, S.16
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
64/163
59
stikrarsz ekonomik ortam, doas gerei daha fazla risk barndran KOBlerin
riskliliini artrm, KOBler bankalar asndan istenilen mteri grubu olmaktan
oka uzaklamlardr. rnein, 2001 ekonomik krizini izleyen dnemde,
bankalarn zel sektre kullandrdklar krediler %15 orannda azalmtr.15
Uygulanan istikrar programlarnn, olumlu etkisinin grld 2002 ve sonras
dnemde, genel kredi hacmi ile beraber KOB kredilerinin de artt grlmektedir.
1.2.1.2. Yetersiz Fonlar
Trkiyede kii bana den gelir miktarnn dkl, toplam tasarruflarn da
yeterli dzeylere ulamasn engellemitir. Yetersiz fonlar ile birlikte mali disiplinin
salanamamas, kamu aklarn bytm, aklarn borlanma ile finansman, zel
fonlarn kamu tarafndan kullanlmasna ve zel sektre kullandrlacak fonlarn
klmesine ve maliyetlerinin artmasna neden olmutur (Crowding Out etkisi).
Devletin mevcut fonlarn ounu kullanma talebi, hem zel kullanma kalan fon
miktarn azaltm, hem de fon maliyetlerini arttrmtr. 1980 ylnda bankaclk
sektrnn toplam aktifleri iindeki pay %6 olan Devlet Borlanma Senetleri
(Menkul Kymetler Czdan), aadaki grafikte (Grafik 3) grld zere, srekli
artarak 2001 ylnda %35 oranna ve 2003 ylnda % 42,3 ile tepe noktasna ulam,
uygulanan ekonomik program ile de dme eilimine girmitir. Grafikte ayrca,
15 OECD, Small and Medium- Sized Enterprises in Turkey. Issues and Policies.
OECD Publications, 2004
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
65/163
60
zellikle 1980-2001 dnemi iin krediler (reel sektr) ile DBS (devlet) paylarnn
ters bir korelasyon iinde gelitikleri grlmektedir.
Grafik 3: Toplam Bankaclk Aktifleri inde Kredi ve Menkul Kymet Oranlar
Kaynak: BDDK, TBB
Bankalar kredilendirmede, tadklar riskler ve maliyet avantajlar nedeniyle, devleti
zel mterilere zellikle KOBlere tercih etmilerdir. Bu dnemde bankalarn
topladklar fonlarn byk ounluunu, daha dk risklilik dzeyi ile devlete
kullandrdklar ve KOBleri finanse etmede pek gnll davranmadklar
grlmektedir.
Son dnemlerde, uygulanan istikrar programlarnn da etkisi ile salanan bte
disiplini sonrasnda, kamunun azalan borlanma gereksinimine paralel olarak,
bankalarn daha cazip zel kredi paketleri gelitirdikleri, bu anlamda bir ok zel ve
6.410.3 10.6
17.2
35.2
40.542.8
40.4 39.8
47.0
42.5
30.1
53.7
38.133.4
27.624.7
19.9
0
10
20
30
40
50
60
1980 1990 1995 1999 2001 2002 2003 2004 2005
Menkul Kymetler /T.Aktif Krediler/T.Aktif
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
66/163
61
kamu bankasnn KOBlere ynelik kredi programlar uygulamaya soktuklar
grlmektedir.
1.2.1.3. Yksek Reel Faiz
Zaman zaman bte aklarnn parasallatrlmasnn (Merkez Bankas kaynaklarnn
kullanlmas) ve baz kamu mal ve hizmetlerine yaplan yksek zamlarn neden
olduu enflasyonist ortam ve belirsizliklerin yaratt riskler, yksek reel faiz
oranlarn beraberinde getirmitir.
Reel faiz oranlarnn ykseklii, kredileri, normal yatrmlar iin talep edilebilir
olmaktan karmtr. Gerekten bu dnemde, ancak ok riskli speklatif yatrmlar
iin mevcut kredi maliyetleri ile karl allabilinmekteydi. 2001 ekonomik krizinin
ardndan, bir nceki yl sonunda % 11,5 olan Takipteki Krediler/Krediler rasyosu
2001 sonu itibariyle % 35,4e ykselmitir. Mevcut kredilerin byk bir ksmnn
sorunlu hale gelmesi bu risklilii gstermesi asndan nemlidir.
Son dnemde ekonomide yaanan gelimelere paralel olarak, kredi faiz oranlar
azalarak kredi talebi ve hacmi bym, bankaclk sektrnn Takipteki Alacaklar
(brt)/Toplam krediler oran srekli bir iyileme gstermitir (2002 ylnda %20,
2003 ylnda %13, 2004 ylnda %6 ve 2005 ylnda %5). Sz konusu gelimeler,
yukarda bahsedilen olumsuzluu tersi ile kantlamaktadr.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
67/163
62
1.2.2. Bankaclk Sektrnden Kaynaklanan Sorunlar
1.2.2.1. Zayf Sektr Yaps
Yetersiz kamu denetiminin de etkisi ile, Trk Bankaclk sektr uzunca bir dnem,
zkaynak yetersizliinin yannda, ciddi boyutlarda faiz ve kur riski ile faaliyetlerini
srdrmekteydi.
2000lerin banda, uygulanan istikrar program ile birlikte yeniden yaplandrlan
sektrde, genelde ynetim zaaflar nedeniyle bir ok bankann negatif zkaynak
yaps ile alt tespit edilmitir.
Bu dnemde meydana gelen ekonomik krizler, tanan risklerin realize olmasna
neden olmu ve 19992002 dneminde 20ye yakn bankann tasfiyesi ile
sonulanmtr. Kriz ile birlikte, ncelikli olarak ele alnan konulardan bir tanesi
finansal sistemin daha iler hale getirilmesini teminen, en nemli bileen (Finansal
sistemin yaklak %90nndan fazlas) olan bankaclk sektrnn yeniden
yaplandrlmas ncelikli olarak ele alnmtr. Bu amala, sektrn salkl
ilemesini tehdit eden bankalar tasfiye edilmi, kalanlarn da sermaye ve ynetim
yaplarnn iyiletirilmesine ynelik yeni Basel dzenlemeleri paralelinde politikalar
gelitirilmitir. Kriz ncesi 80 olan banka says, 2005 sonu itibaryla 47ye
dmtr.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
68/163
63
1.2.2.2. Grup Bankacl
1980 sonras Trkiye zel Bankaclnn geliimi holding bankacl eklinde
olmutur. Bu dnemde belli bir bykle ulam btn sermaye gruplarnn bir
veya birka bankas olduu grlmektedir.
Genelde grup irketlerinin finansman ihtiyacna ynelik konumlandrlan bankalar,
topladklar fonlarn ounluunu, mevzuat dzenlemelerinde ngrlen yasal
snrlar da aarak ait olduklar grup irketlerine kullandrmlardr. 2000 yl iin
yaplan hesaplamalarda, grup kredilerinin, banka zkaynaklarna oran %75 olarak
hesaplanmtr. Mevcut dzenlemeler nda orann 2007 yl iin %25 olarak
uygulanmas ngrlmektedir.16 Gl ve etkin bir denetim otoritesinin eksiklii de
bu duruma uygun ortam hazrlamtr.
1.2.2.3. Sbvansiyon Uygulamalar
2001 ekonomik krizine kadar, devletin KOBleri desteklemesi sbvansiyon
uygulamalar eklinde olmutur. Bazen dorudan bazen de devlet bankalar (sanayi
KOBleri iin Halk Bankas, tarmsal iletmeler iin Ziraat Bankas) kanalyla,
yaplan destekler, fon maliyetlerinin ok altndaki faiz oranlar ile alan krediler
eklinde olmutur.
16
Trkan, Ercan, a.g.e, S.20
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
69/163
64
Uygulanan faiz oranlarnn piyasa koullarnda olumamas, zel bankalarn bu
piyasadan uzak durmalarna neden olmu, piyasa tamamen kamuya terkedilmitir.
Bu dnemde kk tarmsal iletmelere kullandrlan kredilerin tamam, Ziraat
Bankasnca, tarm d kk iletme kredilerinin tamamna yakn ise Halk
Bankasnca kullandrlmtr.
2001 Krizi ile beraber, destekleme faaliyetlerinden kaynaklanan zararlarn ad geen
kamu bankalarnn mali yaplarn bozduu, sektrn krlganln artrd grlm
ve politikann srdrlemezlii anlalmtr.
Kriz sonras, yeni destekleme politikalar ile beraber, rekabeti bir zellik kazanan
KOB kredileri, bu piyasadan uzun sre uzak kalmalar sonucu tecrbesizlikleri ile
beraber zel bankalarn da ilgisini ekmeye balamtr. Bu konuda zel ve kamu
bankalar arasnda tecrbe ve bilgi paylam, zel bankalarn sz konusu piyasalara
snma srecini hzlandracaktr.
1.2.3. KOBlerin Yapsndan Kaynaklanan Sorunlar
1.2.3.1. Kayt Sistemi
DPT aratrmalarna gre, lkemizdeki her 100 YTLnin 66s ve her 100 alann
46s kayt d olarak gereklemektedir.17 Sadece KOB faaliyetlerinin
17 Trkiye Bankalar Birlii, Risk Ynetimi ve Basel IInin KOBlere Etkileri.
Yayn No: 238, Eyll 2005, S.15
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
70/163
65
deerlendirilmesi durumunda kaytdln boyutlarnn artaca ve mevcut
kaytlarn uluslararas standartlarda olmad grlecektir. Trkiyedeki KOBlerin
incelendii, 2004 tarihli OECD raporunda KOB faaliyetlerinin yaklak %50sinin
kayt d olduu tahmin edilmektedir.
Kayt dzenindeki bu eksikler, KOBlerin bankalarla salkl kredi ilikisi
kurmalarn engellemitir. nmzdeki srete Basel II uygulamalar erevesinde
sorunun daha da nem kazanaca bilinmektedir.
1.2.3.2. letme Kkl
KOBler grece kk iletmelerdir. Bu nedenle kendileri ile ilikilendirilebilecek
kredi miktarlar da dk olmaktadr. Ancak kredi kurulular asndan, kredi ilem
maliyetleri genelde kredi boyutundan bamsz olumaktadr. Bu nedenle dk
montanl kredilerde grece yksek ilem maliyeti olumakta, kredinin geri
demesinin sorunsuz gereklemesi halinde bile, ilem kredi veren kurulu asndan
karl olmayabilmektedir.
2003 yl verileri ile banka kredilerinin konsantrasyonuna bakldnda, iki ulu bir
kutuplama olduu grlmektedir. Byk montanl kredi kullanan 12 bin mterinin
toplam kredi hacminin % 61ine sahip olduu, buna karlk dier kutupta 50 milyar
ve altnda kk montanl kredi kullanan 19 milyon kiinin ise kredi pastasndan %
29 orannda pay ald gzlenmektedir.18
18 Trkan, Ercan, a.g.e, S.20
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
71/163
66
Trkiyedeki iletmelerin, ABD, AB vb. gelimi ekonomilerin KOBleri ile
karlatrldnda, ok daha kk boyutlarda kaldklar grlmektedir. Bu durum
konunun lkemiz asndan nemli bir sorun olduunu gstermektedir. Ayrca reel
faizlerin hzla makul seviyelere indii gnmzde, ilem maliyetlerine ilikin kredi
kurulularnn deerlendirmeleri daha da nem kazanacaktr. lkemizde kk
iletme kredilerinin kooperatif ve/veya birlikler aracl ile kullandrlmas uzun
dnemdir var olan bir uygulamadr.
1.2.3.3. Geleneksel Yap
Toplumumuzun geleneksel yaps ve gemiteki kt uygulama sonular nedeniyle,
faizle borlanma, zellikle baz yre ve toplum kesimlerinde pek ho
karlanmamaktadr. KOBler arasnda da yaygn olan bu olumsuz bak as,
KOBleri banka kredilerinden uzak tutmu, faaliyetlerini daha ok z kaynaklar ile
srdrmelerine neden olmutur.
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
72/163
67
1.2.3.4. Bilgi Eksikli
KOBlerin yetimi eleman istihdamnda yaadklar skntlar, zellikle, finansman
konularnda kendini gstermektedir. Finansman imkan ve teknikleri zel bir ihtisas
konusudur ve bu konunun mutlaka yetkin kiilerce yrtlmesi gerekmektedir.
lkemizdeki KOBlerin genel yapsn byk oranda yansttn dndmz
anket almasna19 gre, katlmc firmalarn %82sinde finans yneticisi, %76snda
finansman blm bulunmamakta, finans yneticilerinin %61den fazlas lise ve
daha az eitimli kiilerden olumaktadr.
Yeni gelitirilen ve cazip artlar tayan eitli ulusal ve uluslararas finansman
imkanlarndan bilgi eksiklii nedeniyle yararlanlamamakta ve mevcut kredi
ilikilerinin srdrlmesinde de sorunlar yaanabilmektedir.
1.2.3.5. Teminat Sorunu
KOBlerin yetersiz kredi kullanm nedenlerinden bir tanesi de teminat sorunudur.
Sz edilen anket
20
almasnda kredi kullanmayan katlmclar, kredi kullanmama
nedeni olarak teminat artlar ar, formaliteler fazladr seeneini 1. neden olarak
iaretlemilerdir (%39,8).
19 Yrk, Nevin, Ban nsal, a.g.e, S.105
20
Yrk, Nevin, Ban nsal, a.g.e, S.106
-
7/30/2019 kobilerin sorunu
73/163
68
Bankalarn geleneksel teminat politikasnn likit (mevduat, hazine bonosu, devlet
tahvili) ve gayrimenkul varlklara dayal olmas, KOBler asndan sorun tekil
etmektedir. Snrl kaynaklarla kurulan KOB iletmeciliinde, retim etkinliine
direkt etkisi olmayan bina, arsa ve arazi gibi maddi duran varlklar fazla yer
almamaktadr. KOBler kaynaklarn, dorudan retim faaliyetine ynelik ilemlere
ayrma eilimindedir. Ancak, kredi kurulular asndan, retim makineleri ile ticari
iletme rehninin teminat deerlilii yksek deildir.
Bir ok kredi szlemesinde, sorun iletme sahip y