Komunistyczna partia chin i jej państwokonserwatywny zwrot Xi Jinpinga

Michał Bogusz, Jakub Jakóbowski

Komunistyczna Partia chin i jej PaństwoKonserwatywny zwrot Xi Jinpinga

Michał Bogusz, Jakub Jakóbowski

warszawawrzesień 2019

© Copyright by ośrodek studiów wschodnichim. Marka Karpia / Centre for eastern studies

reDaKCJa MerytoryCznaadam eberhardt, Krzysztof strachota

reDaKCJaMałgorzata zarębska

wspÓŁpraCaanna Łabuszewska, szymon sztyk

wyKresyUrszula gumińska-Kurek

Mapawojciech Mańkowski, Urszula gumińska-Kurek

opraCowanie grafiCznepara-BUCh

zDJĘCie na oKŁaDCehung Chung Chih/shutterstock.com

sKŁaDgroupMedia

wyDawCaośrodek studiów wschodnich im. marka KarpiaCentre for eastern studies

ul. Koszykowa 6a, warszawatel.: /+ 48/ 22 525 80 00faks: /+ 48/ 22 525 80 40www.osw.waw.pl

isBn 978-83-65827-40-1

Spis treści

TEZY /5WSTĘP /8LISTA SKRÓTÓW /12

I. PARTIA I jEj PAńSTWo: SYSTEm PoLITYcZnY chRL /13

1. Struktura i funkcjonowanie KPch /132. Struktury państwowe chRL /393. charakter relacji centrum–prowincje /50

II. KonSERWATYWnY ZWRoT XI jInPIngA /62

1. Wyzwania dla partii i wybór Xi jinpinga /642. Konserwatywny zwrot w KPch: koniec kolektywnego przywództwa? /783. Przebudowa aparatu państwowego /94

III. KonTRoLA I ZARZądZAnIE PoSZcZEgÓLnYmI SEKToRAmI PAńSTWA /105

1. Polityka gospodarcza /1052. Polityka bezpieczeństwa i zagraniczna /1143. Kontrola społeczeństwa i partii /123

WnIoSKI /134AnEKSY /137

5

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

TEZY

• Zgodnie z modelem leninowskim w chiński system polityczny wpisanajest całkowita dominacja Komunistycznej Partii Chin (KPCh) nad struk-turamipaństwa,któremająsłużyćjejdoskutecznegorządzeniaChinamii zagwarantować nienaruszalność partyjnego monopolu na władzę. Par-tiapodejmujewszystkiedecyzjepersonalne,sterujepolitykąwewnętrznąizagraniczną,sprawujebezpośredniąkontrolęnadarmiąimaprzeważa-jącywpływnagospodarkępoprzezsektorpaństwowychprzedsiębiorstw.Nieposiadaonaosobowościprawnej,istniejepozastrukturamipaństwa,równolegledonichiponadnimi,stanowiącichspoiwo,atakżejedyneza-plecze kadrowe. Struktury partyjne są miejscem podejmowania decyzjiorazichtransmisjiwobrębierozbudowanychiwielopoziomowychstruk-tur państwowych Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL). KPCh pełni więcrolę„układunerwowego”państwaiwtymwymiarzeniemadlaniejalter-natywywobecnymsystemiepolitycznymChRL.

• Podoficjalnymwizerunkiempartyjnegomonolitukryjesięlicząca90mlnczłonków, wielopokoleniowa i wewnętrznie złożona organizacja, arenanieustannychzmagańowładzęmiędzyfrakcjamiigrupamiinteresuaco-razczęściejrodzinnymiklanami.DynamikawładzywKPCh,awśladzatym funkcjonowanie struktur państwowych, ulega ciągłym przekształ-ceniom, świadczącym o dużej elastyczności ChRL. Rozpoczynając procesreformpo1978r.,partiaodeszłaodpolitycznieniestabilnychrządówjed-nostkiokresuMaoZedonga.Zaczęłateżdążyćdoinstytucjonalizacjiregułsprawowania władzy i równoważenia wpływów wewnętrznych sił poli-tycznych,czegosymbolembyłakoncepcja„kolektywnegokierownictwa”naszczytachpartii.Zapoczątkowałakompleksowąreformęiwzmocnieniestrukturpaństwaoraztransformacjęgospodarczą,napędzanąoddaniemznacznej władzy strukturom regionalnym i otwarciem gospodarki naświat.Partiazaczęłateżwycofywaćsięzideologicznegodyscyplinowaniaspołeczeństwaizaoferowałamumożliwośćbogaceniasię,zachowującprzytymkontrolęnadwszelkimizorganizowanymiformamiżyciaspołecznegoizwalczającwszelkieprzejawyniezależności.

• Mimospektakularnegosukcesuprogramu„reformiotwarcia”rozpoczę-tegow1978r.KPChweszławXXIwiekzpoczuciemnarastającychiwie-lowymiarowych problemów, mogących potencjalnie zagrozić jej dalszejwładzywChinach.Decentralizacjawzarządzaniupaństwemiwłączeniestrukturpartyjnychwrozwójkapitalistycznejgospodarki,wpołączeniu

6

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

z pluralizmem na szczytach KPCh, przyniosły poważne wyzwania poli-tyczne: wyniszczające walki frakcyjne, pojawienie się sił odśrodkowychwregionach,atakżekorupcjępodkopującąspołecznąlegitymizacjęKPCh.Problemyteobniżyłyteżzdolnośćdowewnętrznychreform,niezbędnychw obliczu wyczerpywania się modelu rozwoju gospodarczego wypraco-wanegopo1978r.NałożyłysięnatofundamentalnedlaChinprzemianywotoczeniumiędzynarodowym,m.in.nasilenierywalizacjizUSA.

• Obejmując władzę w 2012 r., sekretarzgeneralny Xi Jinping otrzymał odprzywódcówKPChmandatnadokonaniegruntownejkorektywstruktu-rach partii i państwa, rodzaju konserwatywnego zwrotu, nakierowane-gonaprzywrócenieperspektywydalszychniepodzielnychrządówKPChwChinach.Odpowiedziąnastojąceprzedpartiąproblemy jest–konser-watywne,aściślejneokonserwatywne,wchińskimkontekście–odnowie-niefundamentówChRLustalonychw1949r.,m.in.wzmocnieniestrukturpartiikosztempaństwa,powrótdoideologiijakonarzędziakontrolispołe-czeństwa,odrzucenieeksperymentówzograniczaniemwładzypartiipo-przezrządyprawaczyliberalizacjępolityczną.Wwymiarzezarządzaniaspołeczno-politycznegoXiJinpingnawiązujeprzytymotwarciedokoncep-cjileninowsko-stalinowskich,choćmatocharakterwybiórczyinieobej-mujem.in.masowychrepresjiczycentralnegoplanowaniawgospodarce.Zperspektywypolitycznegostatus quo wypracowanegowkońcuXXwieku zastosowane przez niego narzędzia wdrażania zmian mają rewolucyjnycharakteriwiążąsięzezmianamiwewnętrznegofunkcjonowaniaKPCh.Wielewskazujenato,żezwrotXiJinpingaodbywasięjednakprzypopar-ciunajbardziejwpływowychklanówpartyjnychiczęścistarszyznypar-tyjnej,upatrującychwjegoprogramiesposobunaocaleniespecyficznegopartyjno-państwowegoprojektu,jakimjestChRL.KonserwatywnyzwrotwpływanazmianępolitykizagranicznejChRL,costanowiwyzwaniedladotychczasowego porządku międzynarodowego i prowadzi do jego prze-wartościowania.

• Istotą przeprowadzanych przez Xi Jinpinga zmian jest koncentracja wła-dzy w rękach kierownictwa KPCh, kosztem sektorowych grup interesuw partii, działaczy lokalnego szczebla, a także struktur biurokracji pań-stwowejipartyjnejszczeblacentralnego.Dokonujesiętopoprzezbezpre-cedensową w skali wymianę partyjnych kadr w ramach kampanii anty-korupcyjnej,rozwójnieformalnychciałpartyjnychkontrolującychprocesdecyzyjny, a także centralistyczne reformy administracji państwowej.Równolegle Xi Jinping rozwija rozbudowany system kontroli społecznej

7

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

oparty na nowoczesnych technologiach inwigilacji i sztucznej inteligen-cji, mający na celu zarówno wewnętrzne ideologiczne dyscyplinowanieczłonkówKPCh,jakizapobieganiejakimkolwiekpostawomopozycyjnymwspołeczeństwie,atakżekształtowaniezachowańnapoziomiejednostki.Koncentracjawładzyiwzmocnienienadzorumaspowodowaćzwiększeniesterowności państwa i zwiększenie stabilności społeczeństwa w obliczunarastającychwyzwańwewnętrznychimiędzynarodowych.BędącetegokonsekwencjąpostępującezwiększaniekontroliKPChnadgospodarkąsta-jejednakczęstowsprzecznościzpróbamistworzenianowoczesnego,in-nowacyjnegoiopartegowdużymstopniunasektorzeprywatnymsystemuekonomicznego.Stawiatopodznakiemzapytaniawdrożenienajważniej-szegozzapowiadanychprzezXiJinpingapakietureform–wypracowanianowegomodeluwzrostugospodarczegodlaChRL.

• KonserwatywnyzwrotXiJinpingaprzekładasięnapoważnezmianywpro-cesietworzeniapolityksektorowychwChRL,wpływającnaprocesdecyzyj-nyorazkanałykomunikacjiwzagranicznychkontaktachzChRL.Persona-lizacjawładzywChinachzwiększaznaczenieosóbosobiściepowiązanychzXiJinpingiem.Kompetencjedecyzyjne–nietylkoukierunkowującepoli-tykę, ale również dotyczące bieżącego zarządzania państwem – przesuwasiędoformalnychinieformalnychstrukturwcentraliKPCh.Wzależnościodposzczególnychsektorówpolitykidecyzyjnośćwzmacniasiębądźprzezznaczną koncentrację prerogatyw i stanowisk w rękach poszczególnychosób z otoczenia Xi Jinpinga, bądź  przez reformy instytucjonalne. TworzytonowąmozaikępersonalnąnaszczycieKPCh,wktórejznaczenieosóbnaformalnychstanowiskachustępujecorazsilniejumocowaniupolitycznemuwotoczeniuXiipozycjiwnieformalnychciałachpartyjnych.

8

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

WSTĘP

PodstawowącechąchińskiegosystemupolitycznegojestprymatKomunistycz-nejPartiiChinorazjejkontrolanadwszelkimidziedzinamifunkcjonowaniapaństwa i znaczną częścią gospodarki. Historycznie rzecz ujmując, struktu-ryorganizacyjneidecyzyjneKPChpoprzedzałyistnienieChińskiejRepublikiLudowej,dlategozgodniezmodelemleninowskimposłużyłyonejakowzorzecdlainstytucjinowegopaństwa,zbudowanegopo1949r.Dominacjapartiizo-staławtensposóbnastałewpisanawstrukturęChRL.PaństwotraktowanejestprzezKPChjakonarzędziesprawowaniawładzyi jakotakiepodlegare-gularnymprzekształceniom,odpowiadającympolitycznymcelomiaktualnejdynamicewewnątrzpartii.Zpunktuwidzeniarealnychprzepływówwładzyorgany przedstawicielskie i stanowiska państwowe mają w dużym stopniucharakterfasadowy,apartiakomunistycznawciążzachowujeswójleninow-ski charakter. Jest to też powód, dla którego nie można sprowadzić charak-terystykireżimupolitycznegoChRLdoopisustrukturyinstytucjonalnejczywymiaru formalno-prawnego państwa. W konsekwencji opis systemu poli-tycznegoChRLmusibardziejskupićsięnaodpowiedzinapytania:wjakispo-sóbpartiarządziChinamiorazktoijakzarządzapartią?

NiniejszytekstopisujewspółczesneChinyprzezpryzmatideologiimarksizmu--leninizmu – najważniejszego klucza interpretacyjnego w analizie systemupolitycznegoChRL.ZdobyciewładzywChinachkontynentalnychprzezKPChdoprowadziło do instytucjonalnego zerwania z funkcjonującymi wcześniejwChinachformamiorganizacjipaństwa,jakrównieżdogłębokiegoprzeobra-żeniachińskiegospołeczeństwa,wtymjegokulturypolitycznej.WspółczesnaChRL,jejkształtinstytucjonalnyorazrelacjemiędzypartiąipaństwemopar-tezostaływprostnamodeluZSRRokresupóźnegostalinizmu.Poprzyspieszo-nejmodernizacjipierwszychlatChRLwChinachrozpocząłsiętrwającydeka-dęokresrewolucjikulturalnej–noszącejznamionawojnydomowejogromnejkampanii ideologicznejMaoZedonga,nakierowanejm.in.nazniszczenie tra-dycyjnychinstytucjipolitycznych,społecznychirodzinnych.Wrezultaciekon-fucjanizm, tradycyjny system filozoficzno-religijny Azji Wschodniej, przestałw dużym stopniu kształtować przestrzeń społeczno-polityczną i wymiar in-stytucjonalny Chin, choć ma wciąż pewien wpływ na indywidualne postawyChińczyków.WspółcześniewChinachfunkcjonująrównieżinneprądyideowe,jak tożsamość państwa rozwijającego się, reprezentującego globalne Południeczyopartynadumiezdorobkucywilizacyjnegonacjonalizm,doktórychKPCh– często instrumentalnie – odwołuje się w polityce wewnętrznej i zagranicz-nej.Jednaktoideologiamarksizmu-leninizmu,rozwijananaprzestrzenidekad

9

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

przez kolejnych liderów KPCh, daje rządzącym chińskim elitom podstawowąsiatkępojęciowąikształtujeichaspiracje,coprzekładasięnafunkcjonowanieiewolucjęChRL.Cowięcej,znaczeniemarksizmu-leninizmuzwiększyłosięodobjęcia władzy przez Xi Jinpinga, który od 2012 r. realizuje „konserwatywnyzwrot”wkierunkuklasycznegomodeluleninowsko-stalinowskiego.

Kolejną fundamentalnącechąchińskiegosystemupolitycznego jest jegoela-styczność. W obliczu zewnętrznych i wewnętrznych wyzwań KPCh nie-ustannie poszukuje nowych narzędzi utrzymywania i wzmacniania swychniepodzielnychrządówwChinach.Naprzestrzeniostatnichkilkudziesięciulatprzyniosłotochińskiemusystemowiwładzykilkafundamentalnychprze-wartościowań.Zmianyrealizowanesąjednakkażdorazowowszerokichisto-sunkowostatycznychramachinstytucjonalnychChRL,utworzonychw1949r.TyczysiętorównieżdziałańprowadzonychprzezXiJinpingaodczasuobjęciawładzywKPChw2012r.Uchwyceniezarównostatycznegocharakterusyste-mupolitycznegoChRL,jakidynamikiwynikającejzjegoelastyczności,stano-wipodstawowewyzwaniewjegoopisie.

Niniejszeopracowaniemanacelumożliwiecałościoweopisaniesystemupoli-tycznegoChRL,uwzględniającezarównokwestiefundamentalne–jakrelacjepartii ipaństwawChinach– jak ibieżącądynamikęzwiązanązkonserwa-tywnymzwrotemXiJinpinga.Pracapodzielonazostałanatrzyczęści.Starająsię one pokazać system polityczny ChRL na trzech różnych, komplementar-nych wobec siebie płaszczyznach, ukazujących zarówno jego statyczne, jakidynamiczneelementy.

Część I ma charakter przewodnika po systemie politycznym ChRL okresu„reformiotwarcia”,wformieutrwalonejodlatdziewięćdziesiątychXXwie-ku.Opisujestrukturypartyjneipaństwowe,mechanikęsystemupolityczne-go,atakżeformalneinieformalneregułysprawowaniawładzy.Częśćtamaz założenia charakter statyczny, nakreślający główne ramy instytucjonalnewspółczesnejChRLiregułyfunkcjonowaniapartiiipaństwaopartenamode-luleninowskim.ChoćneokonserwatywnyzwrotXiJinpingawiążesięzprze-mianami w dynamice władzy w KPCh, a także idącą za tym transformacjąstruktur państwowych, zmiany te dokonują się w opisanych tu stosunkowoelastycznych,szerokichramachsystemupolitycznegoChRL.

Część IIopisujeobecnądynamikęreżimupolitycznegoChRL.PrzedstawiaonauwarunkowaniakonserwatywnegozwrotuXiJinpinga–fundamentalnewy-zwaniastojąceprzedChRL,atakżesposobyichrozwiązaniazaproponowane

10

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

przez niego elitom KPCh. Część ta stanowi wybór najważniejszych trendówiprocesów,którympodlegająobecniepartyjneipaństwowestrukturyChRL.TłumaczylogikęzmianwdrażanychprzezXiJinpinga,stosowaneprzeznie-gonarzędziakoncentracjiwładzywobrębieKPChicentralizacjidecyzyjnościw obrębie struktur państwowych. Pokazuje również konsekwencje neokon-serwatywnegozwrotuXiJinpingadlafunkcjonowaniaChRL.

Część IIIprzedstawia,wjakisposóbwdrożonadotychczasprzezXiJinpingakorekta systemu politycznego ChRL wpłynęła na tworzenie polityk sekto-rowych. Skupia się na kilku podstawowych dziedzinach istotnych z punktuwidzeniazagranicznegoobserwatora:politycegospodarczej,bezpieczeństwieipolitycezagranicznej,atakżekontrolispołeczeństwa.Obokprzedstawienianowo utworzonych lub przekształconych ciał decyzyjnych w obrębie partiiipaństwa,wrazzocenąichdotychczasowegofunkcjonowania,częśćtazawie-rapodstawoweinformacjeoosobachtworzącychpolitykępaństwawdrugiejkadencji rządówXi Jinpinga oraz ichwzajemnych relacjach, wedle stanunamarzec2019r.

Wopisywaniuchińskiegosystemupolitycznegonajwiększąprzeszkodęstano-winiejawnycharakterreżimu,którynazewnątrzstarasięutrzymaćwizeru-nekmonolitu,skrywająccałąmechanikęwładzyzatzw.bambusowąkurtyną.Dlategoanalizachińskiejpolitykiczęstoopierasięnaodczytywaniuobecnegoukładuwładzynapodstawiepośrednichprzesłanek,drobnychzmianwsztyw-nymrytualepolitycznymKPChinielicznychprzykładówprzenikaniawalkipolitycznejdomediów.Podtymwzględembadaniechińskiejpolitykiprzypo-minakremlinologięzczasówzimnejwojny,zewszystkimijejograniczeniami.WobliczupolitykiKPCh,nakierowanejnaukrywaniewewnętrznejdynamikiwładzy,publiczneźródłachińskiemająograniczonezastosowanieiwykorzy-stane są w niniejszym opracowaniu głównie do opisu formalnych struktur,atakżebieżącejpolitykipaństwa.PróbaopisurealnejdynamikiKPChopartajestnaformalnychinieformalnychrozmowachprowadzonychnaprzestrzenilatwChinachinaTajwanie,źródłachchińskichpublikowanychzagranicą,atakżenatreścidebatnatematewolucjisystemupolitycznegoChRLprowa-dzonychwUSA,EuropieiAzjiWschodniej.Wobszarachchińskiegosystemupolitycznegoowyjątkowoniskiejprzejrzystościaktualnadynamikaprzedsta-wionajestwariantowo,wpostacinajbardziejprawdopodobnychhipotez.Bar-dziejzłożonetematyznalazłyrozwinięciewaneksach.

Poważny problem w analizie ChRL stanowi również to, że wiele podstawo-wychpojęćużywanychdoopisuwspółczesnychsystemówpolitycznychwdużej

11

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

mierzenieprzystajedocharakterusystemuchińskiego.Wmodeluleninow-skim„partia”jesttworemowymiarzeznacznieszerszymniżpartiepolitycznewsystemachdemokratycznych.Zdrugiejstrony„rząd“niemożebyćpostrze-gany jako organ decyzyjny, a jedynie jako twór biurokratyczny administru-jący Chinami w imieniu KPCh. Z kolei słowo „parlament” w dużym stopniuodzwierciedlabardziejformalnecechychińskiegoodpowiednikaniżjegorze-czywistefunkcje.Ztegopowoduwniniejszymtekścieinstytucjechińskiegosystemu politycznego określane są zgodnie z ich oficjalnymi nazwami – cotworzy pewną oczywistą niedogodność dla czytelnika, ale pozwala uniknąćchaosupojęciowego.Dlaułatwieniaczytelnikowirozeznaniawmnogościin-stytucjinapoczątkuopracowaniadodanoichlistę,wrazzużywanymiwtek-ścieskrótami.

Nota o transkrypcji chińskiej.Wszystkienazwywłasne izwrotyz językachińskiegosązromanizowanezgodniezzasadamihanyu pinyin,standardowejtranskrypcji języka mandaryńskiego, z pominięciem tonów. Wyjątek stano-wiąnazwywłasne,któremająjużwjęzykupolskimutrwalonątradycjąpisow-nię,uznanąprzezRadęJęzykaPolskiego.

12

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

LISTA SKRÓTÓW

ALW ArmiaLudowo-Wyzwoleńcza

BPKCKPCh BiuroPolityczneKomitetuCentralnegoKomunistycznejPartiiChin

ChRL ChińskaRepublikaLudowa

CKWKCKPCh CentralnaKomisjaWojskowaKomitetuCentralnegoKomunistycznejPartiiChin

KCKPCh KomitetCentralnyKomunistycznejPartiiChin

KPCh KomunistycznaPartiaChin

LPKKCh LudowaPolitycznaKonferencjaKonsultatywnaChin

MBPa MinisterstwoBezpieczeństwaPaństwowego

MBPu MinisterstwoBezpieczeństwaPublicznego

NKN NarodowaKomisjaNadzoru

NRRiR NarodowaRadaRozwojuiReform

NSL NajwyższySądLudowy

OZPL OgólnochińskieZgromadzeniePrzedstawicieliLudowych

SASAC KomisjaNadzoruiZarządzaniaPrzedsiębiorstwamiPaństwowymi

SKOZPL StałyKomitetOgólnochińskiegoZgromadzeniaPrzedstawicieliLudowych

SKBPKCKPCh StałyKomitetBiuraPolitycznegoKomitetuCentralnegoKomunistycznejPartiiChin

SWS SystemWiarygodnościSpołecznej

ZML ZbrojnaMilicjaLudowa

13

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

I. PartIa I jej Państwo: system PolItyczny chrl

1. struktura i funkcjonowanie KPch

1.1. Tożsamość współczesnej KPCh

NaprzestrzenibliskostulatKomunistycznaPartiaChinprzeszładługądrogęodzaprawionejwbojachkomunistycznejpartyzantkidoposiadającejniemal90mlnczłonkówpartiiwładzy.Partianadalewoluujeiwielewskazujenato,że chiński system władzy przeżywa obecnie kolejną głęboką transformację,rodzaj„konserwatywnegozwrotu”,któregotwarząjesturzędującyod2012r.sekretarzgeneralnyKPChXiJinping(zob.rozdziałII).Wwymiarzeinstytu-cjonalnym, kadrowym i ideologicznym KPCh jest bytem wyjątkowym i niemaodpowiednikawświeciedemokratycznym.Jejobecnycharakterwynikajednakrównieżzchińskichtradycjitajnychstowarzyszeńorazszczególnychdoświadczeńhistorycznych:walkiowładzęwChinachwpierwszejpołowieXX wieku, totalitarnych rządów okresu Mao Zedonga, a także modernizacjii niezwykle szybkich przemian społecznych okresu „reform i otwarcia” po1978r.WdużymstopniudefiniująonetożsamośćKPCh,jakrównieżcele,na-rzędziaisposóbpostrzeganiaświataprzezelitypartyjne.

Silnym spoiwem KPCh jest poczucie misji dziejowej. W partii kultywowanejestprzekonanieohistorycznymzadaniuodbudowyimodernizacjiChin,takbyzajęłyoneodpowiedniedlanichmiejscenaarenieświatowej.PodkreślanajestrolaKPChwponownymzjednoczeniuChin,kończącymtzw.stolatupoko-rzeń(1840–1949),okreskolonialnegoucisku,wojendomowychiobcychinwa-zji1.Poglądotym,żejedynierządyKPChchroniąChinyprzedchaosemirozpa-dem,jestwnarracjipartiijednymzfundamentówichspołecznejlegitymizacjiijestpowszechnywśróddziałaczypartyjnych.Mimoróżnicipartykularnychinteresówpartiauznawanajestzadobronadrzędne,atakżegwarantauprzy-wilejowanejpozycjijejczłonków,którejbędąstrzeczawszelkącenę.

KomunistycznaPartiaChinpowstaław1921r.zinspiracjiKominternuidoze-rwaniazMoskwąw1960r.otrzymywałazZSRR–wmiaręzmieniającychsiępotrzebimożliwości–pomocmaterialną,kadrowąipolityczną.Wtymokresiepartiastanęłaconajmniejdwarazynagranicyzagłady,w1927r.(„białyterror”)iw1934r.(„długimarsz”),zakażdymrazemtracącniemniejniżtrzyczwarte

1 Opistychwydarzeńznajdujesięnawetwpreambulechińskiejkonstytucji.Constitution of The People’s Republic of China,http://en.people.cn/constitution/constitution.html.

14

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

członków.MimowszystkichprzeciwnościbyławstaniepoIIwojnieświatowejpokonaćPartięNarodową(Kuomintang)CzangKaj-szekaiopanowaćcałyob-szarChin(pozaTajwanem)2.Tedoświadczeniarzutujądodniadzisiejszegonainstytucjonalnąpamięćpartiikomunistycznej,wywołującsyndromoblężonejtwierdzy,któranajbardziejobawiasiępowstaniaalternatywnejorganizacjipo-litycznejinspirowanejzzagranicy,mającejzaceleliminacjęKPCh.

Ciągła obawa przed zewnętrzną interwencją, którą ułatwiłyby zaburzeniawewnętrzne,powoduje,żezapobieganiedestabilizacjispołecznejjestuznawa-nezapriorytetrządówKPCh.Równocześniewchińskiejcywilizacjizdolnośćdo utrzymania pokoju wewnętrznego i zapobieganie chaosowi (hundun) mateżgłębokoutrwalonekulturowoiwręczkosmologiczneznaczenieoraz jestpodstawąlegitymizacjipolitycznej.WodpowiedzinatowyzwanieKPChmasprawowaćwładzę,trzymającwrękach„karabin,pióroimiecz”:„karabin”toarmia,„pióro”–propaganda,a„miecz”–wChinachsymbolizującyegzekucję–aparatbezpieczeństwa.Sątotrzyniepodważalnefilaryrządówpartiikomu-nistycznej,zktórychnigdyonaniezrezygnuje.

Po decydującym zwycięstwie KPCh w wojnie domowej i powołaniu do życiaw1949r.ChRLnowepaństwobyłobudowanenawzórZSRRpóźnegostalinizmu(1946–1953),określającegojakopodrzędnąrolęstrukturpaństwawobecrządzącejpartii.Choćsystempolitycznyuległsilnejadaptacjidomiejscowychtradycjipoli-tycznych,topodobniejakwZSRRzostałopartynaprzywództwiesilnejosobowo-ściikulciejednostki,wtymwypadkuMaoZedonga.Kiedyjegokampaniawiel-kiegoskoku(1958–1962)doprowadziładogłodowejśmierciconajmniej30mlnobywateliChRL,partiaodsunęłaMaoZedongaodbieżącejpolityki3.Korzystajączsilnejosobistejpozycji,wodpowiedzirozpętałonrewolucjękulturalną,którazostaławymierzonawsamaparatpartyjnyidoprowadziładotrwającegokilkalatokresuchaosuiprzemocy4.PośmierciMaoZedongaw1976r.stareelityod-zyskaływładzęiwpływy,aledoświadczenieczasówrewolucjikulturalnejodci-snęłotrwałepiętnonaKPCh.Spowodowałotowytworzenienieformalnychregułsprawowaniawładzy,któremiałyzapobiecpojawieniusię„nowegoMao”ipo-wrotowidopolitycznejniestabilnościzwiązanejzrządamijednostki.

2 Por.J.Fenby,Chiny. Upadek i narodziny wielkiej potęgi,Kraków2009;J.K.Fairbank(red.),TheCambridge History of China, t.12: Republican China 1912–1949,Cambridge1983;J.K.Fair-bank,A.Feuerwerker(red.),The Cambridge History of China, t.13: Republican China 1912–1949,Cambridge1986.

3 F.Dikötter,Wielki głód. Tragiczne skutki polityki Mao 1958–1962,Wołowiec2013.4 F.Dikötter,Rewolucja kulturalna. Historia narodu 1962–1976,Wołowiec2018.

15

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Partiaobawiasię jednaknietylkoautorytarnegoprzywódcy,aleteżprądówliberalnychwewnątrzaparatu.Wedlepartyjnejstarszyznyichwzmocnieniew latach osiemdziesiątych XX wieku przyczyniło się do wybuchu protestównaplacuTiananmen,brutalniestłumionychwczerwcu1989r.Towarzyszącytemu kryzys polityczny w KPCh doprowadził do usunięcia bardziej liberal-nychdziałaczy(wtymsekretarzageneralnegoKPChZhaoZiyanga)iwzmoc-nił konserwatywne frakcje w szeregach KPCh. Kolejnym wstrząsem dlachińskichpartyjnychelit,mimorywalizacjizMoskwąpo1960r.,byłrozpadZSRR.UpadekrządówKomunistycznejPartiiZwiązkuRadzieckiego,naktó-rychwzorowałasięKPCh,tworzącpaństwoiwłasnestruktury,ukazałrealnąperspektywęutratywładzyprzezpartię.Przeprowadzonowięcszereganaliziprogramówbadawczych,mającychustalićprzyczynyrozpaduZSRR.WichefekcieelityKPChuznały,żeradzieckieelitypopełniłybłąd,wprowadzającre-formypolityczne(wypuściłyzrąk„karabin,pióroimiecz”)izaniedbującrów-nocześniesprawygospodarcze,copogłębiłokryzys.KPChpostanowiławięcpostąpić odwrotnie: nigdy nie zrezygnować z absolutnej władzy politycznej,alerównocześnieprzeprowadzićgłębokiereformygospodarcze.WtensposóbwChinachwytworzyłasięniepisanaumowaspołeczna,którastanowipodsta-wędzisiejszejChRL:„partiapozwalasięspołeczeństwubogacić,wzamianononiepodważajejwładzy”.Równocześnieżywyjestwszeregachaparatustrachprzed pojawieniem się wewnętrznego reformatora, typu „chińskiego Gorba-czowa”,dlategozwalczanesąwszelkieprzejawy„liberalnych”inklinacji.

rekrutacja do KPch

KomunistycznaPartiaChin jest z założenia formacją elitarną. Członkostwo w partii jest zarówno źródłem osobistych wpływów, jak i dowodem na odnie-sienie życiowego sukcesu. Wielu dzisiaj wstępujących do partii jest rekruto-wanych spośród najlepszych studentów na poszczególnych wydziałach – jest to „zaproszenie”, które mało kto potrafi odrzucić. Inni są nominowani przez znajomych lub współpracowników, którzy już są w partii. Wciąż też można składać podanie o przyjęcie przy poparciu chociaż jednego członka. Mimo że statystyki tego nie odzwierciedlają (zob. KPCh w liczbach), to obecnie naj-większy nacisk kładzie się na rekrutację ludzi z wyższym wykształceniem i ludzi sukcesu mających zdolność do wpływania na opinie swojego otocze-nia. W każdym z tych wypadków o przyjęciu decyduje kilka czynników, jak klasa społeczna, koneksje rodzinne, osiągnięcia naukowe czy zawodowe, ale też ocena lojalności i podatności na ideologiczną indoktrynację. Często człon-kostwo w partii jest postrzegane nie tylko jako przywilej, ale też ogranicze-nie – partia, absorbując lokalne elity, w dużym stopniu ubezwłasnowolnia je.

16

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Reformygospodarczedoprowadziłyrównocześniedopoważnychzmianspo-łecznychwChinach,cowymusiłoznacznerozszerzeniespektrumspołeczne-go, z którego rekrutowani są członkowie KPCh. W latach osiemdziesiątych,zaczasówDengXiaopinga,najpierwuznanointelektualistówza„klasęrewo-lucyjną”,alenajwiększeotwarcienastąpiłopodrządamiJiangZemina,którywramachswojejteoriitrzechreprezentacji5dopuściłdoKPChtakżeprzedsię-biorcówitwórcówkultury.Zrezygnowanoteżzautomatycznegoodrzucaniakandydatów ze względu na nieodpowiednie pochodzenie klasowe. Odzwier-ciedla to ambicję partii, aby przedstawiać się jako reprezentant wszystkichgrupspołecznych.

KPch w liczbach6

W 1921 r. na pierwszym zjeździe było obecnych 13 delegatów reprezentują-cych w sumie 57 członków.

W 1934 r. na „długi marsz” wyruszyło 130 tys. żołnierzy i cywilów, do celu dotarło ok. 7 tys. z nich, straty zostały częściowo uzupełnione napływem ludzi z innych regionów. Ostatecznie liczba członków KPCh w całych Chi-nach spadła jednak z ok. 300 tys. do 40 tys.

W 1949 r. do KPCh należało niespełna 4 mln osób.

Na koniec 2016 r. KPCh liczyła ok. 86,5 mln członków. 785 tys. posiadało wyższe wykształcenie (0,9%), 1,57 mln (1,8%) było poniżej 35. roku życia, a kobiety stanowiły 22,98 mln (26,6%). 9 mln (10,4%) to pracownicy admi-nistracji, a 7,5 mln (8,7%) działacze kadrowi.

1.2. Struktura organizacyjna KPCh na szczeblu centralnym

StrukturaorganizacyjnaKPChmasztywnyihierarchicznycharakter.NajejszczycieznajdujesięStałyKomitetBiuraPolitycznegoKomitetuCentralnego(SKBPKC),posiadającynajwyższąwładzęwpartiiipaństwie,przewodzonyprzez sekretarza generalnego KPCh. Znajdujące się szczebel niżej Biuro Po-lityczne(BPKC)skupiareprezentantówwszystkichistotnychfrakcji igrup

5 “San ge daibiao” zhongyao sixiang,http://www.china.com.cn/cpc/2011-05/31/content_22683643.htm.

6 Por.Chinese Communist Party – Statistics & Facts,https://www.statista.com/topics/1247/chine-se-communist-party/

17

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wewnątrzKPCh,obejmującychkluczowestanowiskawpioniepaństwowymipartyjnym.KolejnywstrukturzewładzyKomitetCentralny(KC)gromadzinajważniejszychdziałaczynaszczebluprowincji,armii,biurokracjicentral-nej czy państwowych przedsiębiorstw. Reprezentuje on formalnie najważ-niejszyorganprzedstawicielskiKPCh,obradującyraznapięćlatwalnyzjazdKPCh. Mimo formalnie przedstawicielskiego charakteru struktur KPChskładosobowyposzczególnychorganówustalanyjestprzezwyższeszczeblehierarchii – władza przepływa więc z góry na dół, a Biuro Polityczne i jegoStały Komitet wybierają swoich następców poprzez kooptację. Od początkulat dziewięćdziesiątych XX wieku KPCh dążyła do instytucjonalizacji regułsprawowania władzy, wprowadzając m.in. system równowagi poszczegól-nychfrakcjiwramach„kolektywnegokierownictwa”,choćobecnieregułytepodlegajączęściowejrewizji.

KomunistycznaPartiaChinnieposiadaformalnieżadnejosobowościprawnej.Istnieje poza, a właściwie ponad systemem prawnym ChRL. Cała jej władzajestteoretyczniewywodzonajedyniezpreambułydokonstytucji.Wpraktycetoprawo,włączniezkonstytucją,musisiędostosowywaćdozmianwstatu-cieKPChitostatutKPChstanowide factoostateczneźródłowładzywChRL.Formalnie, zgodnie ze statutem7, władza w KPCh pochodzi z nadania dołówpartyjnych,wyłaniającychnajwyższekierownictwopoprzezwielostopniowysystemkolegiówelektorskich.Strukturypartyjnerozpoczynająsięodpodsta-wowejkomórkipartyjnejwzakładziepracylublokalnegokomitetunawsilubwdzielnicy,aichkolejneszczebleodpowiadająpodziałowiadministracyjne-mu ChRL (zob. Aneks 1). Delegaci partyjni kolejnych poziomów podziału te-rytorialnego – gmin, powiatów, prefektur i prowincji – wybierają komitetywyższegoszczebla(więcejostrukturachlokalnychKPChzob.rozdziałI.3.3),aż do centralnego zjazdu KPCh, gdzie delegaci komitetów prowincjonalnychstanowiąwiększość.

FormalnastrukturaKPChnieodzwierciedlajednakrealnychmechanizmówwładzy w samej partii, a tym samym w ChRL. W rzeczywistości głównymośrodkiem decyzyjnym i sprawczym w ChRL pozostaje Biuro PolityczneKC KPCh i jego Stały Komitet z sekretarzem generalnym na czele. OrganytesprawująkontrolęnadpolitykąkadrowąwKPChiobsadąpersonalnąko-mitetów niższego szczebla. Zgodnie z leninowską doktryną centralizmu

7 DzisiajfunkcjonującastrukturaKPChwynikazestatutuKPChzuwzględnieniemzmianzpaździernika2017r.Zob.Constitution of Communist Party of China,http://www.china.org.cn/20171105-001.pdf.

18

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

demokratycznegoośrodkikierowniczewKPChkształtowanesąnazasadziekooptacji– tonajwyższeorganypartyjnedecydująopionowymawansiepo-szczególnych członków. Obsadzenie kluczowych organów decyzyjnych jestprzedmiotemnieustannejwalkiowładzęwKPCh,któraopierałasięzawszewdużejmierzenapolitycefrakcyjnejisieciachklienckich(zob.rozdziałI.1.3),asystemwysyłaniadelegatówmacharakterfasadowy.

Wykres 1. Struktura instytucjonalna KPCh, szczebel centralny

Biuro PolityczneBiuro Polityczne

Stały KomitetBiura Politycznego

Komitet CentralnyKPCh

Zjazd KPCh

CKW KPCh

Komisjads. Kontroli Dyscypliny

Sekretarz Generalny

Sekretariat KC KPCh

Zjazd KPCh jestformalnie najważniejszymciałempartii.Wostatnichlatachodbywa się w regularnychodstępach pięciu lat, lecz to zawsze KC KPCh de-cydujeozwołaniuzjazdu.Delegatówwliczbieok.2300wybiera40jednostekelektorskich,wtymprowincjonalneorganizacjepartyjne,wydziałyKCKPCh,organy rządu centralnego, największe przedsiębiorstwa państwowe, ArmiaLudowo-Wyzwoleńcza(ALW),ZbrojnaMilicjaLudowa(ZML)orazczłonkowieKPChpochodzącyzTajwanu8.ZjazdjestjedynymorganemuprawnionymdozmianystatutuKPCh,któryregulujemechanikęwewnątrzpartyjną.Todele-gacinazjazd„wybierają”spośródswegogronaKomitetCentralny,alekandy-datówzgłaszaodchodzącyKomitetCentralny.

Komitet Centralnyliczy376osób,wtym205członkówposiadającychpełneprawogłosuoraz171zastępców(nieposiadającychprawagłosu),ijestformalnienajważniejszymciałemrządzącympartiąpomiędzyzjazdami.Jegozadaniem

8 WrzeczywistościzakażdymrazemKPChstarasięznaleźćkogoś,ktourodziłsięnaTajwanielubchociażmiałprzodkówzTajwanu,abywykorzystaćpropagandowofaktprzybyciadelegataze„zbuntowanejprowincji”.

19

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

jestwdrażaniewżyciedecyzjizjazdu,prowadzeniepracypartyjnejireprezen-towaniepartiinaareniemiędzynarodowej.De factotoKCsamsobiewyznaczazadania.KCwybieratakżesekretarzageneralnegoKCKPCh,członkówBiuraPolitycznegoKCKPCh,StałyKomitetBiuraPolitycznegoKCKPCh,CentralnąKomisjęWojskowąKCKPCh.Wrzeczywistościtojednakczłonkowieorganówkończących swoją kadencję rekomendują nowy skład, dlatego zasadne jestokreśleniekooptacji.KCwyznaczatakżeczłonkówSekretariatuGeneralnegoiKomisjids.KontroliDyscypliny.

siedem plenów Kc KPch

Zwyczajowo KC spotyka się pomiędzy zjazdami9 na siedmiu sesjach plenar-nych (tzw. plenach), których agenda jest (także zwyczajowo) ogólnie zakre-ślona. Służą one do ogłaszania poważniejszych zmian w polityce KPCh.

I plenum spotyka się dzień po zakończeniu zjazdu KPCh i koncentruje się na sprawach wewnątrzpartyjnych: agendzie działań sekretarza general-nego KC, członków Biura Politycznego itd.

II plenum odbywa się wiosną przed sesją OZPL i jest poświęcone przede wszystkim dostosowaniu struktury państwa do zmian, jakie zaszły na zjeździe KPCh, który ma zawsze miejsce na jesieni poprzedniego roku, oraz obsadzie stanowisk państwowych.

III plenum obraduje na jesieni, rok po zjeździe KPCh, i służy odciśnięciu przez nowe kierownictwo swojego piętna na KPCh i Chinach. To na nim są zazwyczaj ogłaszane najważniejsze zmiany polityczne czy gospodarcze. To ono też zawsze przyciąga największą uwagę zagranicznych obserwatorów.

IV plenum przypada w trzecim roku od zjazdu KPCh i zazwyczaj kon-centruje się na ALW oraz kwestiach wdrożenia zmian wyznaczonych na III plenum.

V plenum, obradujące w czwartym roku po zjeździe KPCh, skupia się na sprawach kolejnego planu pięcioletniego.

9 Stądnazewnictwo,np.IIIplenumXVIIIKCmiałomiejscewlistopadzie2013r.,rokpoXVIIIZjeździeKPCh.

20

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

VI plenum, przypadające na początek roku, w którym odbywa się kolejny zjazd KPCh, jest poświęcone budowie podstaw ideologicznych, czasami też rozstrzyganiu zagadnień z historii KPCh.

VII plenum ma miejsce na tydzień przed kolejnym zjazdem KPCh i jest poświęcone przygotowaniu agendy zjazdu, zaakceptowaniu raportów po-litycznych odchodzącego kierownictwa, rekomendacjom personalnym itp.

Biuro Polityczne Komitetu Centralnego liczy 25 osób spośród czołowychczłonków KPCh – grona najważniejszych działaczy partii, zarówno szczeblacentralnego, jak i prowincjonalnego. Siła polityczna Biura Politycznego jestskoncentrowanawStałymKomitecieBiuraPolitycznego,któryliczyobecniesiedmiu członków i stanowi ścisłe kierownictwo KPCh, posiadające prak-tycznie absolutną władzę nad partią i państwem. Spotykający się średniorazwtygodniuStałyKomitetpodejmujedecyzjewsprawachbieżącychimadziałać zgodnie z agendą wyznaczoną przez sekretarza generalnego. Sposóbfunkcjonowaniatychciałjestwdużymstopniuukrytyiniesąznaneproce-durynimrządzące.Zprzeciekówizdawkowychinformacjiwynika,żewBiu-rzePolitycznympanujewiększaswobodadyskusjiniżnaniższychszczeblachorganizacyjnychpartiiidziałaonobardziejjakoforumdowypracowywaniageneralnych kierunków działania oraz zawierania kompromisów pomiędzyposzczególnymi grupami interesu. Biuro Polityczne często zaprasza różnegorodzajuekspertówdoprzedstawieniawybranychtematów,alewystępująonizawszeprzyzaciemnionejsali,niewidząc,ktojestobecny,apytaniaotrzymu-jąprzezasystentów.Zobowiązanisąteżdozachowaniapełnejtajemnicy.

Sekretarz generalny10posiadazgodniezestatutemKPCh„najwyższąwładzęiautorytetnadpartią,rządemipaństwem”.Wpraktycejegosprawczośćwca-łym systemie politycznym zależy od indywidualnych cech osoby piastującejstanowiskoipoparcia,jakimcieszysięwśródaparatu.Nieformalnewymogitoodpowiedniwiek,55–60latwmomencieobejmowaniawładzy,ponadtokan-dydatmusijużznajdowaćsięwwewnętrznymkręguwładzy,czyliwpoprzed-niejkadencjibyć jużczłonkiemBiuraPolitycznegoKCKPCh,anajlepiej jegoStałegoKomitetu.

10 Naprzestrzenilatzmieniałasięformalnatytulaturanajwyższegoprzywódcy:sekretarzBiuraCentralnego(1921–1922),przewodniczącyKPCh(1922–1925,1928–1931i1943–1982)orazse-kretarzgeneralny(1925–1928,1931–1943iod1982dodniadzisiejszego).Por.HuSheng(red.),A Concise History of The Communist Party of China,Beijing1994.

21

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

najważniejsze organy Kc KPch

Przy Komitecie Centralnym KPCh funkcjonuje kilka organów partyjnych, które mają bardzo duże znaczenie polityczne – zarówno w wymiarze kon-troli nad państwem, jak i nad samymi strukturami KPCh. Należą do nich:

centralna Komisja wojskowa Kc11 – zajmuje się wszystkimi sprawami związanymi z ALW, budżetem, nominacjami, rozmieszczeniem jednostek itd., a jej przewodniczący jest też głównodowodzącym. Ponieważ ALW jest ostatecznym gwarantem władzy samej KPCh, to przewodniczący CKW ma faktycznie najsilniejszą pozycję. Jednak od lat stanowiska sekretarza gene-ralnego, przewodniczącego CKW oraz przewodniczącego ChRL są skupiane w jednym ręku. CKW składa się z kilku członków (zazwyczaj od 7 do 11) wy-wodzących się z ALW, z wyjątkiem przewodniczącego, ewentualnie także jednego z wiceprzewodniczących, którzy są wybierani spośród członków Biura Politycznego KC. W praktyce ostatnich lat sekretarz generalny KC jest równocześnie przewodniczącym CKW KC12.

sekretariat Kc – stanowi zaplecze administracyjne działań KC KPCh. Ko-ordynuje prace poszczególnych wydziałów i realizuje zadania wyznaczone przez Biuro Polityczne i jego Stały Komitet. Od XV Zjazdu liczy siedmiu se-kretarzy, którzy w hierarchii partyjnej są poniżej członków Biura Politycz-nego (jeżeli nie są członkami BP), ale protokolarnie mają status wyższy niż członkowie Rady Państwowej.

Komisja ds. Kontroli Dyscypliny Kc – jest odpowiedzialna za egzekwo-wanie od członków KPCh reguł zachowania i obyczajności. Zwalcza korup-cję. Ma prawo zatrzymać i „przetrzymywać do śledztwa” każdego członka KPCh tak długo, jak to będzie konieczne.

11 ObokCKWKomitetuCentralnegoKPChistniejetakżeanalogicznyorganpaństwowy,Central-naKomisjaWojskowaRadyPaństwowejChRL,wybieranaprzezOZPL.Jejskładjestzazwyczajtożsamy(niezawsze)zCKWKCKPCh.Jejistnieniejestpodyktowanetylkoiwyłączniekwe-stiamiproceduralnymi,niemaonarealnegowpływunafunkcjonowaniearmii.

12 Głównyautorchińskichreformpo1978r.,DengXiaoping,zajmowałstanowiskoprzewodni-czącegoCKWdo1989r.,mimożeniepełniłjużinnychstanowiskpartyjnychczypaństwo-wych,alezapewniałomutoostatecznygłoswsprawachpartiiipaństwa.PodobnieJiangZemin„przedłużył”swojąkadencję,oddającprzewodnictwoCKWnastępcy,HuJintao,zdwu-letnimopóźnieniem.

22

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wydział organizacyjny Kc – zajmuje się prowadzeniem teczek personal-nych wszystkich członków KPCh oraz weryfikacją ich postawy ideowej. Ma też wpływ na obsadę stanowisk w aparacie partyjnym i pilnuje stałej rotacji kadr.

wydział Publikacji Kc (powszechnie, także w dyskursie wewnątrz KPch, nazywany „wydziałem propagandy”) – odpowiada za „przywódz-two” w środkach masowego przekazu, co jest używanym przez KPCh eufe-mizmem dla kontroli mediów. Wcześniej współdziałał z organami państwa administrującymi mediami, ale od marca 2018 r. przejął bezpośrednią kon-trolę treści, pozostawiając państwowym organom funkcje administracyjno--techniczne. Wydział decyduje o wydawaniu licencji, ale przede wszystkim daje instrukcje co do treści, formy i kierunku przekazu w mediach.

Pokryzysiepolitycznym,związanymzkrwawymstłumieniemprotestównaplacuTiananmenwPekiniew1989r.,KPChpodjęłapróbęswoistejinstytucjo-nalizacjiprocedurwewnętrznychwceluodzyskaniazaufaniaspołecznego,aleprzedewszystkimuregulowaniasposobówrozwiązywaniakonfliktówwsa-mejpartii13.Miałotemusłużyćutrwalenie,choćnieformalizacja,szeregunie-pisanychregułwewnętrznych,m.in.długościkadencji,podziałuobowiązków,zakresu odpowiedzialności, a nawet sposobu wzajemnego traktowania sięw gronie najwyższych przywódców. Jednym z podstawowych celów uściśle-niaregułsprawowaniawładzybyłoutrzymanierównowagisiłpomiędzykon-kurencyjnymifrakcjami,abyuniknąćkonfliktównaszczytachKPCh,atakżeniedopuścićdozbytniejkoncentracjiwładzyprzezjednostkęlubgrupę.Pod-stawąbyłoustanowienieregułyzmianpokoleniowychprzywódców–władzęmieliobejmowaćsześćdziesięciolatkowie,aodchodzićpodwóchpięcioletnichkadencjachpoukończeniusiedemdziesiątegorokużycia.Stwarzałotopozoryzinstytucjonalizowaniaprocesuprzekazywaniawładzy.

Równocześnie wypracowano koncepcję tzw. kolektywnego kierownictwa( jiti lingdao),którawswojejpodstawowejformiesprowadzasiędopodejmo-waniadecyzjipoprzezkonsensusiucieranieopinii.Koncepcjękolektywnegokierownictwaodczytywaćmożnazarównojakomechanizmzabezpieczającyprzed pojawieniem się „nowego Mao”, jak i potwierdzenie złożonej struktu-rywewnętrznejKPCh.IdeataobowiązywaćmiaławszczególnościwewnątrzBiuraPolitycznegoKCiwjegoStałymKomitecie.Wtymdrugimgremiummiał

13 Por.W.Wo-LapLam,China after Deng Xiaoping: The Power Struggle in Beijing Since Tiananmen,Hoboken1995.

23

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

takżewystępowaćpodziałpracy(geren fengong fuze),czyliprzypisaniekażde-mu z członków Stałego Komitetu określonego zakresu obowiązków. W oby-dwugronachmiałapanowaćzasadarównościgłosów,adecyzjemiałyzapadaćwgłosowaniach,aleprzydążeniudoutarciakompromisu.Wszerszymkon-tekście oznaczało to także oddanie głosu emerytowanym, „doświadczonym”działaczom,tzw.starszyźniepartyjnej14.

WobliczuewolucjichińskiegosystemupolitycznegopowyborzeXi Jinpinganasekretarzageneralnegow2012r.wydajesię,żepewnastabilizacjadziałańirutynawwymianiepokoleniowejprzywódcówwczasachJiangZeminaiHuJintao(1993–2013)wynikałajednakprzedewszystkimzinercjisystemuima-łejsiłypolitycznejpoprzedniegokierownictwa.DojściedowładzyXiJinpingaipodjęteprzezniegodziałaniapokazują,żekulturapolitycznaisposóbdzia-łaniaKPChewoluująwodpowiedzinanowewyzwaniastojąceprzedpartią,atakżewdużymstopniuzależąodosobowościprzywódcy(zob.rozdziałII).

1.3. Frakcje i grupy interesu w KPCh

KomunistycznaPartiaChinjesttworemniejednorodnym,apodoficjalnymwi-zerunkiemmonolitukryjesiędynamiczna,zróżnicowanainieustannieprze-kształcająca się partia władzy. Składają się na nią grupy interesu charakte-ryzującesięróżnąwielkością,odmiennymzakresemdziałaniaorazzmiennątrwałościąispoistościąwewnętrzną.Powiązanesąonerelacjamirodzinnymi,atakżerozległymisieciamipatronalno-klientalnymi,budowanymiprzezczo-łowychdziałaczywczasiewspinaniasięposzczeblachpartyjnejkarierywjejstrukturach terenowych oraz biurokracji centralnej. Wyrazem napięć we-wnętrznychjestrywalizacjazarównoostanowiskawnajwyższychgremiachdecyzyjnych partii, jak i kontrolę nad strukturami biurokratycznymi partiiipaństwa,otwierającymidrogędouzyskiwaniaosobistychkorzyści,atakżebudowyzapleczapolitycznego.

DziałaczeKPChfunkcjonującywewszystkichobszarachchińskiegosystemupolitycznego–odkomitetówlokalnychiprowincjonalnychorazpaństwowychspółek po technokratyczną biurokrację centralną czy ALW – wykorzystująswojąpozycjędoposzerzeniadostępudokontrolowanychprzezKPChogrom-nychzasobówpaństwa,uzyskaniaosobistychkorzyściiawansów,awreszcie

14 Por.Yun-hanChu,YunhanZhu,ZhichengLuo,Chih-chengLo,R.H.Myers(red.),The New Chinese Leadership: Challenges and Opportunities after the 16th Party Congress (The China Quarterly Special Issues),Cambridge2004.

24

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

do sięgnięcia po władzę w strukturach decyzyjnych partii. Skutkuje to po-wstaniem systemu zmiennych sojuszy opartych na personalnych powiąza-niach,sieciachpatronackichiwspólnychcelach. Politykafrakcyjna jest jed-nymzgłównychczynnikówwpływającychnaobsadękluczowychstanowiskdecyzyjnychnaróżnychpoziomachstrukturyKPCh.

WalkaowładzęwstrukturachKPChograniczasięprzytymdostosunkowowąskiejelity.Zok.90mlnczłonkóww„grzeowładzę”naróżnychpoziomachstrukturybiorąudziałtylkodziałaczekadrowi,czyliok.7,5mlnosób,alejużna poziomie centralnym jest to relatywnie wąska grupa ok. 3–4 tys. ludzi15.Działaczekadrowi,czyliosobypracującewaparaciepartyjnymnastanowiskufunkcyjnym16, równocześnie rekomendowane na etat w strukturach podle-głychpaństwu,tworząpartyjnąnomenklaturę.Jesttouprzywilejowana,hie-rarchicznawarstwa,doktórejprzynależnośćjestcorazczęściejdziedziczna,choćawanswewnątrzniejwciążpozostajeuzależnionyodinnychczynników,jakskutecznośćwzarządzaniuipolitycznasprawność.Ludziecimająprzedsobądwiemożliweścieżkikariery:działaniewstrukturachcentralnychlubprzejściedopracywprowincjach.Wkażdymjednakwypadkuobowiązkowopowinnispędzićjakiśczas(optymalnieminimumrok),pracującnaprowincjiwpodstawowejjednostcepartyjnej.

Na poziomie centralnym można było wyróżnić kilka głównych frakcji (zob.Aneks2),choćprzeszłyonewostatnichlatachistotneprzekształceniainowakonfiguracja w przeważającej mierze jeszcze się nie ujawniła (zob. rozdziałII.2.2). Przynależność do poszczególnych frakcji jest dosyć płynna, każdaznichwykazujesiętakżeinnympoziomemintegralnościwewnętrznej.Dzia-łaczyKPChłączyćmogąpowiązaniarodzinneiosobiste,tzw.guanxi(zob.roz-działI.1.4),pochodzeniezjednegomiastalubregionu,wspólneinteresykorup-cyjno-biznesowe,doświadczeniewspółpracywtrakcieawansówprzezkolejneszczeblepartii,przynależnośćdojednejorganizacji(np.państwowychspółekczyLigiMłodzieżyKomunistycznej)czyteżpodobnepoglądynatematkierun-kurozwojuChRL.

15 StaliczłonkowieKCKPChiichzastępcyto376osób.Dotegodochodzą:kadradowódczaALW,oddowódcyprowincjonalnegowzwyż;szefowieponadstunajwiększychprzedsiębiorstwpań-stwowychzarównopodporządkowanychRadziePaństwowej,jakizależnychodposzczegól-nychministerstw;członkowiekomitetówKPCh31jednostekterytorialnych(pozaspecjalnymiregionamiadministracyjnymiHongkongiMakau);emerytowanidziałaczeiichrodziny,któ-rzy,choćniezajmujążadnychstanowisk,tokontrolujątrudnądooszacowanialiczbęspółeknomenklaturowych,umożliwiającychwszystkimczłonkomelitypartyjnejbogaceniesię.

16 NaktórezostalipowołaniprzedodpowiedniorganKPCh.

25

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Trzebateżpamiętać,żepodziałnafrakcje,ichcharakterystyka,anawetna-zwysąwdużymstopniupróbąstatycznegouchwyceniaprzezzewnętrznychobserwatorówdynamicznegoiukrytegozjawiska,jakimjestnieustającawal-ka wewnątrz aparatu KPCh. Żywotność poszczególnych frakcji jest bardzoróżnaiwieleznich,zwłaszczatychwregionach,pozostajeniewidocznadlazewnętrznychobserwatorów.

Klany partyjne i powiązania rodzinne elit KPch

W pierwszych dekadach po utworzeniu ChRL w 1949 r. chińska polityka zdominowana była całkowicie przez partyjnych weteranów okresu „dłu-giego marszu” i wojny domowej, którzy przetrwali czystki pod rządami Mao Zedonga. Grupa ta, na czele z Deng Xiaopingiem, przejęła kontrolę nad KPCh i ChRL po 1978 r. Wraz z wymianą pokoleniową w chińskich elitach, przypadającą na lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte XX wie-ku, kluczowe stanowiska polityczne obejmować zaczęli potomkowie par-tyjnych weteranów – uznani za gwarantów kontynuacji specyficznego projektu, jakim była KPCh i jej państwo. Przyjęto wówczas niepisaną za-sadę, że każdy klan partyjny17 będzie mógł przeznaczyć w danym pokole-niu tylko jedną osobę do pracy partyjnej. Pozostali członkowie rodziny, budujący często rozległe imperia biznesowe, stanowili zaplecze ekono-miczne rodziny18. W ten sposób powstała nowa kasta „książątek”, od lat dziewięćdziesiątych XX wieku dominująca w chińskim życiu politycz-nym i gospodarczym. W rezultacie przynależność do ścisłej elity partyj-nej staje się dziedziczna, a frakcje partyjne też są coraz częściej efektem sojuszy poszczególnych klanów partyjnych19.

17 Wchińskiejkulturzeklan(zongzu)stanowiważnąjednostkęspołeczną.Togrupaludzispo-krewnionychzesobąipodporządkowanychpatriarchalnejwładzystarszyznyklanowej,któ-rątworząprzedstawicielenajstarszegożyjącegopokolenia.WprzeszłościnapołudniuChintogrupaposiadającatakżekolektywniemajątek,stądtożsamośćklanowajesttamsilniejszaniżnapółnocyiczęstoprzeważanadsamoidentyfikacjąetnicznączypaństwową.Por.LiChenggui,A Study of The Rural Clan System in China,„ManagementWorld”1994,nr5.WKPChklanypartyjnewywodząsięoddziałaczypierwszegopokolenia–działaczynajwyższegoszczebla,jakistworzyłaChRL.

18 Ujawnioneprzezmiędzynarodowąprasęw2016r.dokumenty„PanamaPapers”pokazująrozległąsiećinwestycjiwrajachpodatkowychchińskiejelity.Por.J.Garside,D.Pegg,Panama Papers reveal offshore secrets of China’s red nobility,„TheGuardian”,6.04.2016,https://www.the-guardian.com/news/2016/apr/06/panama-papers-reveal-offshore-secrets-china-red-nobility-big-business.

19 Członkowieelitynietracąswojegostatusunawetpoprzegranejwalcefrakcyjnej.Wszyscyska-zaninakarępozbawieniawolnościodrangiwiceministrawzwyżodsiadująwyrokiwwięzie-niuYancheng(zwanym„klatkąnatygrysy”)napółnocnychprzedmieściachPekinu.Nienoszą

26

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Doskonały przykład klanu partyjnego stanowią potomkowie gen. Wang Zhena, wiceprzewodniczącego ChRL w latach 1988–1993. Jeden z jego sy-nów, Wang Jun, był szefem rady nadzorczej Poly Technologies, głównego koncernu zbrojeniowego ChRL, a równocześnie prezesem China Interna-tional Trust and Investment Corporation (CITIC), głównego państwowego przedsiębiorstwa inwestycyjnego. Drugi syn, Wang Bing, był do końca ży-cia generałem Sił Powietrznych ALW, a jego syn Wang Jinyang ożenił się z Ye Jingzi, wnuczką marszałka Ye Jianyinga, jednego z bohaterów „dłu-giego marszu”. Jej ojcem był generał Ye Xuanning, pracujący m.in. w wy-wiadzie wojskowym. Wang Jinyang i Ye Jingzi zajmują się inwestycjami w ramach Inicjatywy Pasa i Szlaku. Inny znany klan to rodzina Li Penga, premiera w latach 1987–1998. Osierocony w wieku trzech lat syn bohate-ra KPCh, Li Shuoxun, był wychowankiem Zhou Enlaia, premiera w latach 1949–1976. Dzisiaj najstarszy syn Li Penga, Li Xiaopeng, jest ministrem transportu i stałym członkiem KC. Córka, Li Xiaolin, jest wiceprezesem koncernu energetycznego Datang. Najmłodszy syn, Li Xiaoyong, ożenił się z Ye Xiaoyan, wnuczką wspomnianego marszałka Ye Jianyinga20.

Dzisiaj wiele związków w obrębie elity jest wynikiem zarówno życia w izo-lacji, jak i aranżowania małżeństw. Istnieje również zjawisko „wżeniania się” do partyjnej elity przez uzdolnionych i ambitnych działaczy bez za-plecza politycznego. Najwyżej postawionymi obecnie w hierarchii figura-mi, które „wżeniły się” do elity, są premier Li Keqiang i wiceprzewodni-czący ChRL Wang Qishan. Żona obecnego premiera, Cheng Hong, to córka Cheng Jinruia, działacza KPCh i Ligi Młodzieży Komunistycznej oraz szefa Rady ds. Walki z Ubóstwem w latach osiemdziesiątych XX wieku, bliskie-go współpracownika Deng Xiaopinga21. Z kolei teściem Wang Qishana był Yao Yilin, pierwszy wicepremier w latach 1988–1993.

Identyfikacja klanów partyjnych jest utrudniona nie tylko przez powszech-ną tajemnicę dotyczącą życia prywatnego działaczy, ale również przez to,

oniwięziennychdrelichów,majądostępdomediówi,podobniejakresztaelity,dostajązdrową,organicznążywnośćzespecjalnejfarmywMongoliiWewnętrznej,aczasspędzają,oddającsięróżnymhobby,jakkaligrafia,uprawianieogródkaczygrawping-ponga.Zob.Hotel-style prison awaits China’s Bo Xilai,„SouthChinaMorningPost”,22.09.2013,https://www.scmp.com/news/china/article/1315259/hotel-style-prison-awaits-chinas-bo-xilai.

20 NatematklanuWang,Liiinnychrodzinpartyjnychzob.Mapping Chinese Red Nobility,Bloom-berg,26.12.2012,https://www.bloomberg.com/graphics/2012-mapping-chinas-red-nobility/;K.Brown,The New Emperors: Power and the Princelings in China,London2014.

21 Zob.ChengLi,Chinese Politics in the Xi Jinping Era: Reassessing Collective Leadership,Washington2016.

27

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

że wielu najwyższych działaczy w początkach KPCh prowadziło dosyć buj-ne życie towarzyskie i miało dzieci z różnych związków. Wiele z nich nie nosi nazwiska ojca, a sami ojcowie są często znani tylko pod pseudonima-mi z czasów wojny domowej. Zwłaszcza córki ukrywają swoje pochodzenie pod przybranym nazwiskiem (w Chinach kobiety nie zmieniają formalnie nazwiska po wyjściu za mąż).

Głównym przedmiotem zmagań frakcyjnych i klanowych jest obsada sta-nowisk w Komitecie Centralnym KPCh i jego organach, przede wszystkimwBiurzePolitycznymijegoStałymKomitecie.Obokuzyskaniabezpośrednie-go wpływu na kluczowe decyzje w partii i państwie umożliwia to przejęciekontrolinadinnymikluczowymiciałamiKCKPCh, jakKomisjads.KontroliDyscyplinyczyWydziałPublikacji,któresąsamewsobienarzędziamiwalkifrakcyjnej,ipozwalanaskutecznezwalczaniekonkurencji.Wdrugiejkolej-nościwalkatoczysięoobsadęstanowiskwpionachadministracjizwiązanychzgospodarkąorazwsamychprzedsiębiorstwachpaństwowych,ponieważtu-tajsąrozdysponowywanestrumieniekapitałowe,którymimożnaspłacaćdłu-gipolitycznezaciągnięteufrakcjiregionalnychisektorowych22.

W walce o najwyższe przywództwo w KPCh najskuteczniejsi są działaczez wieloletnim stażem w prowincjach, ponieważ tylko tam mogą zbudowaćpoparcie wśród regionalnych frakcji i grup interesu, co jest niezbędne doskutecznej walki o sukcesję. Podczas wspinania się po kolejnych szczeblachadministracji lokalnej walczący o władzę członkowie KPCh tworzą szerokiesieci patronalno-klientalne w obrębie lokalnych struktur partyjnych i pań-stwowych, wzmacniając swoją pozycję w partii. Należące do nich zapleczeprzeznaczaswojezasobypolityczne,atakżefinansowe(poprzezkorupcję)nawspieranie głównegopatrona, w oczekiwaniunawłasneawanse.Dla najsil-niejszychlokalnychdziałaczypozycjasekretarzaprowincjibywatrampolinądonajwyższychgremiówdecyzyjnychKPCh,wtymdonajwyższejpozycjise-kretarzageneralnegoKPCh.Poszczególnidziałaczekadrowiiichsiecipatro-nackieniesąjednakzwiązanezjednymregionemChin.WydziałOrganizacyj-nyKCKPChdbaociągłąrotacjęnajwyższychkadrmiędzyprowincjami,takbyżadenzdziałaczyniemógłzbudowaćzbytsilnejbazywjednejprowincji,comaprzeciwdziałaćwzmacnianiuregionalnychpartykularyzmów(zob.roz-działI.3.3).

22 Por.T.R.Heath,China’s New Governing Party Paradigm: Political Renewal and the Pursuit of Na-tional Rejuvenation,[brakmiejscawydania]2014.

28

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

PoszczególnefrakcjewcentraliKPChstarająsięzabiegaćopoparcielokalnychdziałaczyosilnejpozycji,oferującwzamiankorzyścipolityczne(stanowiska)lubgospodarcze(np.wpostacikorzystnychregulacjidlaposzczególnychpro-wincjilubwiększegodostępudopaństwowychkredytów).Miewatozarównocharakterdoraźny(budowaniepoparciadlakonkretnychposunięć),jakidłu-gofalowy,wktórymtosojuszlokalnychfrakcjistanowifundamentdlawładzydanejgrupyliderówwPekinie.Zabiegająceowładzęwpartiifrakcjeszukająrównieżpoparciausektorowychgrupinteresu,m.in.wALW,biurokracjicen-tralnejczypaństwowychspółkach.Ichprzedstawiciele,choćzregułyniesąwstaniesięgnąćponajwyższąwładzęwpartii,szukająwcentrumpatronów,którzyzapewniąimodpowiednidostępdozasobów,sprzyjającerozwiązanialegislacyjneiochronępolityczną.

mit merytokracji

W Chinach funkcjonuje bardzo silny mit merytokracji, odwołujący się do tradycji egzaminów mandaryńskich w czasach imperialnych. Dzisiaj KPCh próbuje legitymizować swoją władzę jako instytucję merytorycz-ną, twierdząc, że rygorystyczne reguły awansu gwarantują, iż ChRL rzą-dzą najlepsi w swoim pokoleniu. Dokonania działaczy kadrowych mają w istocie pewne znaczenie, jednak w praktyce awanse są często wynikiem gier personalnych i elementem budowy własnego zaplecza politycznego przez lokalnych „baronów” partyjnych, jak i główne ośrodki polityczne w KC KPCh. Przejście na wyższy szczebel jest wypadkową politycznego umocowania w Pekinie, siły własnego zaplecza, a także sukcesów w sku-tecznym zarządzaniu podległymi jurysdykcjami (co po 1978 r. zwykle równało się osiągnięciu wysokiego lokalnego wzrostu PKB) i zapobieganiu niepokojom społecznym.

ZmianyukładusiłposzczególnychfrakcjiwstrukturachKPChmająmiejscezgodnie z kalendarzem politycznym KPCh, przede wszystkim odbywającymsięcopięćlatzjazdemKPCh.Podejmowanewówczasdecyzjepersonalneod-zwierciedlająsiłęposzczególnychgrupwpartii,któreobsadzająkluczowesta-nowiska partyjne i państwowe na okres nadchodzącej kadencji. Głosowanianatematpropozycjipersonalnychsąjednymznielicznychwidocznychprze-jawówwalkfrakcyjnych.Nawetkiedynominacjesązgóryustalone,toliczbagłosówoddanychnaposzczególnychkandydatówjestsposobemkonkretnychfrakcjinazamanifestowaniesiły.ChoćzmianypersonalnepomiędzyzjazdamiKPChsąstosunkoworzadkie,zakulisowawalkawewnątrzaparatupartyjne-gotrwanieustannie.Przejawemtegosąanonseprasowenatematutrącenia

29

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

kolejnychdygnitarzylubanonimoweartykułykrytykującepoczynaniaprze-ciwników.Powszechniestosowanymsposobemszybkiegousuwaniaprzeciw-nikówsądziałaniaantykorupcyjne,awyrokiwobecwysokiejrangiczłonkówKPChsązazwyczajpowiązanezwalkamifrakcyjnymi.Innąmetodązyskiwa-niaprzewaginadprzeciwnikamijestomijanieoficjalnychstrukturdecyzyj-nych poprzez szeroko rozpowszechnione w chińskim systemie politycznyminstytucjenieformalne.

1.4. Instytucje nieformalne: xitong i małe grupy kierownicze

CechącharakterystycznąsystemupolitycznegozbudowanegoprzezKPChjestfunkcjonowanieszeregunieformalnychgrupimechanizmówłączącychczłon-kówaparatupartyjnegopozaoficjalnymistrukturamidecyzyjnymi.Wwieluobszarach zarządzania partią i państwem nieformalne struktury są głównąprzestrzeniądlawewnętrznejkoordynacji,podejmowaniadecyzji,atakżeichtransmisjidoorganówniższegoszczebla.Nieformalneciałapartyjnede factopomijają izastępująformalnyprocesdecyzyjny.Służytonietylkozachowa-niupełnejkontroliprzezKPChnadstrukturamipaństwa,aleteżposzerzeniuzakresuwładzyosobistejdziałaczyKPCh.Dwapodstawowetypynieformal-nychinstytucjitotzw.xitong(system)imałegrupykierownicze.WprocesiedecyzyjnymnapoziomiestrategicznymogromneznaczeniemająteżcorocznewakacjeelitywkurorcieBeidaihe.

Pod pojęciem xitong kryje się zintegrowana pionowo sieć nieformalnychkontaktów między komórkami partyjnymi i działaczami KPCh pełniącymifunkcjenaróżnychpoziomachadministracjipaństwowejiregionalnej,odpo-wiedzialnychzatęsamądziedzinę23.NaprzykładxitongMinisterstwaŚrodo-wiska Naturalnego obejmuje organy odpowiedzialne za ochronę środowiskanapoziomieprowincjonalnym,prefekturalnym,powiatowymigminnym,aletakżewinnychministerstwachiagencjachrząducentralnego.Mimożezfor-malno-prawnegopunktuwidzeniaorganynaposzczególnychpoziomachad-ministracjizachowująpełnąautonomię,prawdziwazależnośćipodległośćmajednakmiejscenapoziomiehierarchiipartyjnej,apoleceniapozwalającenakoordynacjępolitykiwramachdanegoxitongsąprzekazywanekanałempar-tyjnym.Kontaktytworzonewramachxitong stająsięczęstopodstawądofor-mowaniatechnokratycznychczyteżsektorowychfrakcjiwobrębiecentralnejilokalnejbiurokracjiKPCh.

23 Por.K.Lieberthal,M.Oksenberg,Policy Making in China: Leaders, Structures, and Processes,Prin-ceton1988.

30

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

czerwony telefon

Czerwony telefon to symbol pozycji politycznej w ChRL. Bezpieczna szy-frowana linia łączy ok. 3000 osób: członków KC KPCh, dowódców wojsko-wych, przedstawicieli lokalnych władz od szczebla wicegubernatora lub wicesekretarza KPCh szczebla prowincjonalnego, członków rządu central-nego, szefów największych państwowych przedsiębiorstw i banków.

Sam telefon nie ma cyferblatu. Wystarczy podnieść słuchawkę i poprosić o połączenie z określoną osobą. Sieć jest obsługiwana przez specjalną jed-nostkę wojsk łączności ALW, której telefonistki (tylko kobiety) są szkolone w rozpoznawaniu kilkudziesięciu języków i dialektów używanych w Chi-nach oraz zdolności do pisania co najmniej 150 chińskich znaków na minu-tę na wypadek, gdyby były proszone o stenografowanie rozmowy – nikt nie ma prawa nagrywać rozmów24.

Prawdziwym fenomenem systemu politycznego zbudowanego przez KPChsą nieformalne ciała znane pod zbiorczym określeniem małe grupy kie-rownicze(lingdao xiaozu)funkcjonującenapoziomiecentralnym25.Podtympojęciem kryją się cztery kategorie grup: (a) pracujące pod bezpośrednimkierownictwemKClubwsamymBiurzePolitycznymKC;(b)funkcjonującew ramach rządu centralnego; (c) utworzone w strukturach ALW; (d) dzia-łające pionowo, łącząc ludzi z różnych struktur biurokracji państwowo--partyjnej26. Większość grup kierowniczych pracuje niejawnie – nieznanajest ich dokładna liczba, a często również skład i zakres zadań większości(zob.Aneks5).Szacunkiopartenadoniesieniachprasowychczywypowie-dziach ludzi z kierownictwa mówią o 83 grupach w kierownictwie KPChXVIII Zjazdu (2012–2017). Różnią się one zakresem obowiązków (od refor-myALWiprzebudowygospodarkipokwestięrozwojupiłkinożnejwChRL)iczęstotliwościąspotkań(odregularnychspotkańcomiesiącpospotkaniaad hoc),aleteżsposobemdziałania(odluźnychpanelidyskusyjnychpoze-społywypracowującekonkretnerozwiązania).

24 R.McGregor,The Party: The Secret World of China’s Communist Rulers,London2012.25 Przyjmująoneteżróżnenazwy:małegrupykierownicze,tylkopodprzewodnictwemsekre-

tarzageneralnegolubktóregośzczłonkówBiuraPolitycznegoKC; koordynującemałegrupy(xietiao xiaozu);naniższychpoziomachsątokoordynującegrupyrobocze(xietiao gongzuo zu)lubkomisje(weiyuanhui).

26 K.E.Brødsgaard(red.),Critical Readings on the Chinese Communist Party,t.4,Leiden2017.

31

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

MałegrupykierowniczesągłównymiośrodkamidecyzyjnymiwChRL,choćnieposiadajążadnychformalnychuprawnieńirzadkokiedymająwogóleja-kiekolwiekumocowanieprawne.Przyjęteprzeznierozwiązaniairekomenda-cje,spisywanewformiewewnętrznychnotatek,stająsięoficjalnymstanowi-skiemszczytówKPCh,apoprzeztozaczynająfunkcjonowaćjakowytycznedlaadministracji.Ogromnaskutecznośćmałychgrupwynikazfaktu,żeskracająłańcuch decyzyjny, skupiając w jednym miejscu wszystkich interesariuszynormalnie działających na różnych płaszczyznach drabiny biurokratycznej,przezcopotrafiąprzełamywaćinercjędecyzyjnązarównowsamejKPCh,jakiadministracjipaństwowej,wtymwministerstwach.

Siłamałychgrupkierowniczychwynikazwpływówludziwnichzasiadają-cychiichzdolnościdomobilizacjiaparatupartyjnegoipaństwowegodoreali-zacjiwyznaczonegokierunkudziałania.Generalnązasadąjest,żeimważniej-szalubpalącajestsprawa,tymważniejsiczłonkowiekierownictwazasiadająwdanejgrupie.ToBiuroPolityczneKClubsamStałyKomitetBiuraPolitycz-negoKCwyznaczaczłonkównajważniejszychgrupioddajedoichdyspozycjiniezbędnedodziałaniazapleczeludzkieczymaterialne.Trzebateżpamiętać,żeprocesypolitycznewChRLsąbardzozrytualizowaneiczęstomająsztywnąagendę,dlategogrupyroboczedająsystemowidużąelastycznośćwewnętrzną.

Elitapartyjnaspędzateżwspólniewakacje,którestałysięnajważniejszympunktem w kalendarzu życia partyjnego poza zjazdami KPCh. Co roku napoczątkusierpniawładzaprzenosisięnadwatygodniezzamkniętejdziel-nicy Zhongnanhai27 w Pekinie do kurortu Beidaihe nad Zatoką Pohaj nadMorzem Żółtym. Zjeżdża też tutaj starszyzna partyjna oraz każdy, kto majakiekolwiekznaczeniepolitycznewChRL.Jesttonajbardziejsekretnyele-mentżyciawewnętrznegopartii,aleznielicznychdoniesieńwiadomo,żego-ściewciągudniaspędzajączas,wypoczywającnapilniestrzeżonychplażachlub spacerach. Jest to okazja do wymiany poglądów i poznania nowych lu-dzi.Wieczorysąpoświęconeseminariomispotkaniomwwiększymgronie.TowłaśniewBeidaihejestzazwyczajomawianaagendaKPChnanastępnyrok,awlatachzjazdówKPChucieranykompromisdotyczącyobsadykolej-negoBiuraPolitycznegoiStałegoKomitetu28.

27 Trzebapamiętać,żechińscyprzywódcyżyjąwzamkniętejdzielnicyZhongnanhaiwPekinie,wizolacjinietylkoodwłasnegospołeczeństwa,aleteżodbezpośredniejwiedzyoświeciezewnętrznym.Jeżelinawetmająwswoimżyciorysiedłuższyepizodpobytuzagranicą,tojestonodległywczasie.

28 BoZhiyue,China’s Elite Politics. Governance and Democratization,Singapore2010.

32

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Guanxi

Guanxi („związki“) to pojęcie opisujące osobistą i rodzinną sieć wpływów oraz społecznych zależności, przywilejów, ale też zobowiązań jednostki i jej rodziny. Guanxi w Chinach mają ugruntowane kulturowo zasady czy wręcz rytuały tworzenia i kultywowania, co powoduje, że odgrywają one waż-ną rolę budowania więzi społecznych i siatki nieformalnych zabezpieczeń społecznych. Pod wpływem myśli konfucjańskiej tworzone guanxi mają też charakter hierarchiczny oraz opierają się na wzajemnych zobowiązaniach, zaufaniu i wierności. Wraz z przemianami chińskiego społeczeństwa trans-formacji i zróżnicowaniu ulega też koncepcja guanxi29. Ponieważ obcokrajow-cy nie mogą zazwyczaj uczestniczyć w guanxi, powoduje to, że przypisują im większą siłę sprawczą w polityce czy biznesie, niż mają one w rzeczywisto-ści. Jednak guanxi pozwoli załatwić pracę dla syna czy sfinansować pogrzeb ojca, lecz samo w sobie nie da władzy nad Chinami, choć pozostaje ważnym elementem budowy sieci klienckich w aparacie partyjnym.

1.5. Rola ideologii

Oficjalniemarksizm-leninizm,dostosowanydowymogówchińskichprzezMaoZedongaorazrozbudowywanyprzezkolejnychprzywódców,stanowipodstawęideologicznąKPCh.Po1978r.partiapozostawiłaMaoZedongajakozałożycie-la ChRL, odeszła jednak od stworzonego przez niego amalgamatu marksizmuztradycyjnąfilozofiąchińską.WedlekonstytucjiChRLz1978r.partiabuduje„socjalizmzchińskącharakterystyką”,costanowinawiązaniedopragmatycz-nej i zmniejszającej wpływ ideologii na zarządzanie państwem filozofii DengXiaopinga.Późnystalinizm(1946–1953)stanowijednakdlapartiiniezmienniewzórzarządzaniawewnętrznegoibudowyrelacjimiędzyorganizacjąpartyjnąapaństwem.DzisiejszaKPChprzedkładaprzemocinstytucjonalnąnadterrorpolityczny,aleniewahasięgostosowaćwograniczonymrozmiarze,kiedyuznatozakonieczne.Dlapartiiideologianiejesttakżedziełemzamkniętymiwciążewoluuje,zmieniającsięwrazzrozwojemnaukowo-technicznym.

WagrarnychChinachpoczątkuXXwieku,podobniejakwprzypadkuwieluinnychpaństwosilnychruchachantykolonialnych,ideologiamarksizmusta-łasięistotnymnarzędziemnarodowejemancypacji.Ostatecznieideologia,któ-rapoprowadziłaKPChdozwycięstwawwojniedomowejiutworzeniaChRL,

29 Por.T.Gold,D.Guthrie,D.Wank(red.),Social Connections in China: Institutions, Culture, and the Changing Nature of Guanxi,Cambridge2004.

33

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

byłastworzonąprzezMaoZedongasynteząmarksizmu-leninizmu,agrarnegoanarchokomunizmu oraz elementów klasycznej filozofii chińskiej z konfu-cjanizmemilegizmemnaczele30.WpołączeniuzinspirowanymstalinizmemkultemjednostkiideologiataużywanabyławpierwszychdekadachistnieniaChRL przez Mao Zedonga zarówno do mobilizacji społeczeństwa i przyspie-szonejmodernizacji,jakiwalkipolitycznejwobrębieKPCh(czegowyrazembyłam.in.rewolucjakulturalna).Po1978r.maoizmuznanyzostałzanieprzy-stającydorealiówwspółczesnychChin,któreweszłynadrogęmodernizacji,urbanizacjiirozwojuwysokouprzemysłowionejgospodarki–nazwanąprzezDengXiaopinga„budowąsocjalizmuzchińskącharakterystyką”.

WramachpragmatycznejpolitykiDengXiaopingawkolejnychdekadachpośmierciMaoZedongaideologiamarksizmuprzestaławdużejmierzedefinio-waćceleiśrodkidziałaniapartii,niebyłarównieżużywanadomasowejmo-bilizacjispołeczeństwa31.Marksizmniezmienniewpływajednaknachińskichdecydentówiaparatpartyjny,pozostającistotnymnarzędziempoznawczym,dającymjejspójnośćisiłędodziałania.Elitypartyjnesąpoddawaneciągłymszkoleniom, a dobra znajomość doktryny jest wciąż jednym z warunkówawansu. To marksizm-leninizm daje członkom partii komunistycznej całąsiatkępojęciowązzakresunaukspołecznych,równieżperspektywęnarelacjemiędzynarodowe. Ideologia jest też narzędziem kontroli aparatu partyjnegoitowkilkuwymiarach:(a)poprzezindoktrynacjęgwarantujespoistośćwe-wnętrznąkadr; (b)stwarzawspólnąpercepcjęrzeczywistości,copowoduje,żeróżniludziewróżnychmiejscachpodejmująniezależnieodsiebiepodobnedziałania;(c)jestnarzędziemdyscyplinowaniakadr–każdegomożnazawszeoskarżyćoodstępstwoodideologii32.

Ideologia służy również do budowy autorytetu najwyższych przywódcówKPCh, a także nadawania ogólnych kierunków rozwoju partii. Dotychczasswój autorski teoretyczny wkład w rozwój marksizmu-leninizmu, wpisany

30 L.Shaffer,Mao Zedong and Workers: The Labour Movement in Hunan Province,1920–23,Oxon1982,s.42–45.Legizm(także:chińskilegalizm)opierałsięnakilkuskrupulatnieprzestrzeganychzasadach,m.in.:restrykcyjneidosłownestosowanieprawa,surowaodpowiedzialność(takżezbiorowa),„pokazywanieniczego”(wuxian),czyliukryciewładzyprzedpopulacją,orazpań-stwowyprzymusekonomiczny.Por.ZhengyuanFu,China’s Legalists: The Early Totalitarians,London1996;DingxinZhao,The Confucian-legalist State: A New Theory of Chinese History,Oxford2015;A.S.Cua(red.),Encyklopedia of Chinese Philosophy,NewYork2008.

31 ObjęcierządówprzezXiJinpingaprzyniosłoodwrócenietegotrendu,szerzejzob.rozdziałII.2.6.

32 Por.JinghanZeng,The Chinese Communist Party’s Capacity to Rule: Ideology, Legitimacy and Party Cohesion,[brakmiejscawydania]2016.

34

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

formalnie do konstytucji ChRL, wniosło pięciu przywódców: zaczynając odMaoZedonga(„MyślMao”),przezDengXiaopinga(„TeoriaDenga”),JiangZe-mina („Teoria trzech reprezentacji”), Hu Jintao („Koncepcja naukowego roz-woju”), do Xi Jinpinga („Myśl Xi Jinpinga o socjalizmie z chińską charakte-rystyką w nowych czasach”). Działania te mają symbolicznie sankcjonowaćnajwyższąpozycjęprzywódcywpartii,sąjednakrównieżnarzędziemwpły-wanianasposóbmyśleniaidziałaniaaparatupartyjnego.Nawiązaniadoak-tualnychteoriidanegoprzywódcy,zawierającychogólnąwizjęrozwojupartiiipaństwa,umieszczanesąwkluczowychdokumentachpartyjnychczypro-jektachpolityksektorowych.Ideologiajestwięcswojegorodzajuprzewodni-kiemdlaaparatupartyjnego,dzięki temukażdyz jegoczłonkówzdajesobiesprawęzpriorytetówbieżącegokierownictwa.

Partia a konfucjanizm

Komunistyczna Partia Chin umiejętnie wykorzystuje tradycjonalistyczne nastawienie sporej części społeczeństwa i często odwołuje się do idei kon-fucjańskich, zapożyczając z nich wiele terminów, jak i przywiązanie do pewnego zrytualizowania działań. Narracja o konfucjańskim charakterze współczesnego systemu politycznego Chin i bogatych tradycjach chińskiej państwowości wspierana jest przez Wydział Publikacji KC, szczególnie w przekazie skierowanym do zagranicznych odbiorców, w celu poszerzania chińskiego soft power i zamaskowania leninowskiego charakteru partii33. Re-alne przełożenie koncepcji konfucjańskich (m.in. idealizmu społecznego, hu-manitaryzmu, przywiązania do metafizyki) na funkcjonowanie samej partii jest jednak ograniczone, a jej samoidentyfikacja i system pojęciowy oparte są na marksizmie-leninizmie. Jest to widoczne zwłaszcza w przypadku Xi Jin-pinga, który w narracji skierowanej do członków partii konsekwentnie od-wołuje się do myśli i pism Marksa, Lenina czy Stalina. Xi Jinping należy też do pierwszego pokolenia przywódców wychowanych na pełnych chińskich przekładach klasyków radzieckiego marksizmu-leninizmu34.

Po kilkunastu latach stosunkowego wycofywania się KPCh z ideologicznegoingerowaniawżyciecodziennemieszkańcówChinokresrządówXiJinpinga

33 Reprezentatywnądlategotypunarracjipracąjest:ZhangWeiwei,The China wave. Rise of a Civilizational State,Hackensack2012.

34 Coznajdujeswojeodzwierciedleniewjegoprzemówieniachipublikacjachpodpostaciąlicz-nychodwołańdonawetmniejznanychtekstówklasykówmarksizmu-leninizmu,zob.XiJin-ping,The Governance of China,Shanghai2015.

35

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

przyniósłożywieniewielkichkampanii ideologicznych(zob.rozdział II.2.6).Możnaprzewidywać,żerolamarksizmubędziewnajbliższychlatachtylkoro-sła,ponieważelitypartyjneposzukująnarzędziadyscyplinowaniadołówpar-tyjnychorazkontrolispołecznej(zob.rozdziałIII.3.2)wokresiegwałtownychprzemianekonomicznychikulturowychwChinach.

1.6. KPCh a Armia Ludowo-Wyzwoleńcza

W ChRL nie ma ostrego podziału pomiędzy KPCh jako strukturą cywilnąaALWjakoorganizacjąwojskową.ToKPChstworzyła idodniadzisiejszegozarządza bezpośrednio ALW. Armia stanowi także zaplecze polityczne i ka-drowepartii,adoniedawnawieludziałaczypartyjnych,wtymXiJinpingczyHuJintao,płynnieprzechodziłomiędzyfunkcjamipartyjnymiapionemdo-wódczymczypolitycznymarmii.

W czasach Mao Zedonga, zwłaszcza w okresie rewolucji kulturalnej, ALWzostaławciągniętawwewnętrznewalkiowładzęwKPCh.Po1978r.armiawspierała działania Deng Xiaopinga, a jej rola wewnątrz KPCh stopniowomalała35. Stłumienie protestu na placu Tiananmen w 1989 r. pokazało jed-nak,żeALWpozostajeostatecznąliniąobronywładzyKPCh.NiemniejALWobecnie koncentruje się na kwestiach bezpieczeństwa zewnętrznego36, coznalazło swój wyraz w czasie tzw. III kryzysu tajwańskiego (zob. poniżej).Troska o bezpieczeństwo wewnętrzne pozostaje głównie w rękach cywil-nychstruktursiłowych,przedewszystkimZbrojnejMilicjiLudowej,któraopracowujemetodyiśrodkiwmiarębezkrwawegotłumieniatzw.incyden-tówmasowych,cotakżeminimalizujepotrzebęużyciaALWnaareniedomo-wej,choćtegoniewyklucza.

Kryzys w cieśninie tajwańskiej 1995/199637

Kryzys wybuchł w związku z nieoficjalną wizytą ówczesnego prezydenta Tajwanu Lee Teng-hui w Stanach Zjednoczonych, gdzie miał on wygłosić odczyt na uczelni, której był absolwentem. Pekin sprzeciwia się wszelkim

35 Por.D.M.Finkelstein,K.Gunness(red.),Civil-military Relations in Today’s China: Swimming in a New Sea,[brakmiejscawydania]2007.

36 Por.P.C.Saunders,A.Scobell(red.),PLA Influence on China’s National Security Policymaking,Stanford2015.

37 B.A.Elleman,Taiwan Straits: Crisis in Asia and the Role of the U.S. Navy,Lanham2015;N.B.Tucker(red.),Dangerous Strait: The U.S.-Taiwan-China Crisis,NewYork2005.

36

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wizytom urzędujących dygnitarzy tajwańskich za granicą, ponieważ uzna-je to za naruszenie zasady „jednych Chin”. Jednak Kongres w Waszyngto-nie uchwalił rezolucję wzywającą Departament Stanu do przyznania Lee Teng-hui wizy. W odpowiedzi ALW przeprowadziła mobilizację jednostek w prowincji Fujian, przygotowała ćwiczenia wojsk rakietowych w Cieśni-nie Tajwańskiej i manewry z udziałem wojsk desantowych. Równocześnie na Tajwanie zbliżały się wybory prezydenckie i Pekin liczył, że pokaz siły wpłynie na wyborców i Lee Teng-hui nie uzyska reelekcji. Waszyngton jednak zareagował, kierując do Cieśniny Tajwańskiej dwie grupy uderze-niowe lotniskowców i przegrupowując Flotę Pacyfiku w zachodnie rejony, a Lee Teng-hui, mimo ciągnących się za nim skandali, został wybrany na drugą kadencję.

Analitycy ALW, która stała za polityką Pekinu, nieprawidłowo ocenili za-równo determinację Stanów Zjednoczonych w obronie wyspy, jak i zmiany społeczno-kulturowe, które zaszły na Tajwanie, w rezultacie Pekin poniósł dużą porażkę prestiżową. Sama ALW zdobyła jednak dodatkowe fundusze na rozbudowę marynarki wojennej38, ponieważ wojskowym udało się prze-konać cywilne kierownictwo, iż niepowodzenie wynikało nie z błędnych założeń, a ze zbyt małej siły, którą dysponowali. Przyjęta wtedy optyka nie zmieniła się do dzisiaj.

ArmiaLudowo-Wyzwoleńczajestde factoorganempartii,aniepaństwa.Po-wstałajakomilicjapartyjnaidodziśjejcharakterniezmieniłsięmimobar-dzorozbudowanejstruktury.WmyślstwierdzeniaMaoZedonga,iż„władzawyrasta z lufy karabinu”, ALW jest ostatecznym gwarantem władzy KPCh,apartianierazużyłaprzemocy,kiedyuważała,żejejwładzanadChinamijestzagrożona.KPChsprawujebezpośrednią,takżeoperacyjną,kontrolęnadALWpoprzez Centralną Komisję Wojskową KC KPCh (zob. rozdział I.1.2), a admi-nistracjapaństwowazMinisterstwemObronynaczeleodgrywajedynierolęzaplecza logistyczno-materiałowego. Równocześnie Centralna Komisja Woj-skowaRadyPaństwowej jesttworemczystofasadowym.Pionpolitycznyza-pewniacałkowitąlojalnośćALWwstosunkudoKPChpoprzezciągłeszkoleniepolitycznezarównoszeregowychżołnierzy,jakikadryoficerskiej.

Armiajesttakżepłaszczyznąrywalizacjiposzczególnychfrakcjiigrupinte-resu, a jej korpus oficerski uczestniczy w wewnątrzpartyjnej grze o władzę

38 S.Dewan,China’s Maritime Ambitions and the PLA Navy,NewDelhi2013.

37

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

– wszyscy oficerowie średniego i wyższego szczebla należą do KPCh, co jestwarunkiemawansudowojskowejelity.ALWwysyłaswojągrupędelegatówdoOgólnochińskiegoZgromadzeniaPrzedstawicieliLudowych.TymsamymniemożnapostrzegaćALWjakociałaosobnegowstosunkudoKPCh.ArmiajestraczejjednymzwydziałówKCKPCh,choćbardzospecyficznym.ALWstanowitakżerezerwępersonalnąKPCh.Wieludziałaczyzaczynałokarieręodfunkcjioficerówpolitycznych,copozwoliło imzbudowaćsiecipatronackiewarmii,a każdy kolejny przywódca partii musi się także prezentować jako główno-dowodzący.RównocześniesamaALWjestgrupąinteresuwewnątrzsystemu,której poparcie jest niezbędne, aby skutecznie sprawować władzę w ChRL,choćnieodgrywajużtakdecydującejrolijakwczasachrewolucjikulturalnej.ALWjestjednakwciążnadreprezentowanawOZPL(zob.rozdziałI.2.2).Jedendelegatzarmiireprezentujeśrednio10tys.żołnierzy,podczasgdyjedendele-gatcywilny400tys.mieszkańców.

Armiajestwreszcienarzędziemkontroliiwychowaniaspołeczeństwa.ALWtworzy równoległą do administracji państwowej i struktur partyjnych siat-kęinformacyjnąwkraju.StanowicenneźródłoinformacjidlakierownictwaKPCholokalnejsytuacjiwpaństwie,awprzeszłościwsytuacjachkryzyso-wychregionalnejednostkiwojskowepotrafiłyprzejąćfunkcjeadministracjiterenowej.KultarmiistanowiistotnyelementdziałańpropagandowychKPCh.Zdolność do zbudowania silnej armii jest elementem legitymizacji reżimu.TakżereformygospodarczeimodernizacjapaństwamajązajedenzeswoichpierwotnychcelówunowocześnienieiusprawnieniedziałaniaALW.

1.7. KPCh a aparat bezpieczeństwa

Aparat bezpieczeństwa stanowi podstawę rządów KPCh, ale od samego po-czątkupartiazmagasięzproblememskutecznegozarządzaniawsferzebez-pieczeństwa, co skutkuje częstymi zmianami kadrowymi i strukturalnymiorazrozdrobnieniemsłużb39.

PodobniejakALW,organybezpieczeństwasąemanacjąKPCh,aniepaństwa,iodgrywająprzedewszystkimrolępolicjipolitycznej,adopierowdrugiejko-lejnościspełniająfunkcjewywiadowczeczykontrwywiadowcze.Wchińskiejpercepcjipojęciawywiaduibezpieczeństwaniesąprecyzyjnierozgraniczo-ne, a wspólnym zadaniem służb jest zapewnienie trwałości rządów KPCh.

39 Por.XuezhiGuo,China’s Security State: Philosophy, Evolution, and Politics,Cambridge2012;R.Fa-ligot,Tajne służby chińskie. Od Mao do igrzysk olimpijskich,Katowice2009.

38

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

ZarządzanieaparatembezpieczeństwajestodzawszeskupionewStałymKo-mitecieBiuraPolitycznegoKCKPCh,aleprzyjmujeróżneformy.Wlatachdzie-więćdziesiątych przyjęto praktykę oddelegowywania jednego z członków doroli nadzorcy służb, ale sprawa Bo Xilaia (zob. rozdział II.1.2) zmusiła nowekierownictwozXiJinpingiemnaczeledozmianyformułyipowołaniaKomisjiBezpieczeństwaNarodowegoKCKPCh(zob.rozdziałIII.2.1),któraprawdopo-dobniemaodgrywaćwzarządzaniuaparatembezpieczeństwarolęanalogicz-nądoCKWiALW.

ObecnewChinachwielorakośćizróżnicowaniesłużbbezpieczeństwawynikajązichspecjalizacji,atakżeświadomegostymulowaniawewnętrznejkonkuren-cjiprzezwładzeKPCh. Napoziomiecentralnymistniejądwiedużeorganiza-cje:MinisterstwoBezpieczeństwaPublicznego(MBPu), którew1949r.zastą-piło Centralny Wydział Spraw Społecznych, i Ministerstwo BezpieczeństwaPaństwowego (MBPa), wydzielone w 1983 r. z MBPu. Teoretycznie pierwszeodpowiadazabezpieczeństwowewnętrzne,adrugiezazewnętrzne,niemniejobydwamająprawododziałaniawkrajuizagranicą,asprawy,jakieprowa-dzą,częstoprzenikająsięnawzajem.Dotegodochodziszeregorganizacjiwy-specjalizowanych, jak Biuro Ochrony Tajemnicy Państwowej czy CentralneBiuroOchrony,aleteżpowoływanead hocorganizacje,częstodziałającepozastrukturamipaństwa,któremajądowypełnieniaokreślonezadanie.Możnazgadywać,żeistniejecałegronomniejszychlubwiększychorganizacji,któremająjedynieszpiegowaćinneagencje.Mimożekażdejznichnadanookreślo-ny kierunek działania, to posiadają one dużą swobodę kształtowania swojejaktywnościiwpraktyceichoperacjeczęstosięprzenikają.Wtensposóbżad-nasłużbaniewie,czysamaniejestwdanymmomencieobiektemobserwacjiinnejinstytucji.

Wniektórychsferachistniejenapięciemiędzysłużbamicentralnymiiregio-nalnymi, choć w innych dziedzinach współpracują one ze sobą. Dywersyfi-kacjasłużbbezpieczeństwawystępujenietylkonapoziomiecentralnym,aleteżpraktycznienakażdympoziomiewładzy.LokalnekomitetyKPChkreująpodległe sobie służby, zazwyczaj tworząc wydziały specjalne w podległychsobiejednostkachpolicji.Naterenachwiejskichczęstoograniczająsięonedoorganizowania z ludzi marginesu społecznego bojówek zastraszających lud-ność.DlategowprzypadkuChRLmamydoczynieniazdużąrozpiętościąpro-fesjonalizmuposzczególnychsłużb.RegionalneorganizacjepartyjnepowołująswojejednostkibezpieczeństwatakżewceluochronyprzedkonkurencyjnymigrupamiKPChztegosamegoregionu,aleprzedewszystkimstarająsięukryćprzedPekinemnadużycialokalnychelitiprotestyspołeczne.

39

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

2. struktury państwowe chrl

2.1. KPCh a instytucje poziomu centralnego

NapoziomiecentralnymwładzawChRLspoczywaformalniewrękachspo-łeczeństwareprezentowanegowOgólnochińskimZgromadzeniuPrzedstawi-cieliLudowych(OZPL),awrządachwspółuczestniczytzw.ZjednoczonyFrontorganizacjipolitycznychniezależnychodKPCh.ZapisanewkonstytucjiChRLregułysprawowaniawładzymająjednakcharakterfasadowy,acałośćinsty-tucjipaństwowychpodlegapełnejkontroliKPCh40.

Z formalnego punktu widzenia ustrój Chińskiej Republiki Ludowej określakonstytucja z 1982 r.41, wedle której ChRL jest państwem socjalistycznym rzą-dzonymprzezdyktaturę ludową. Zasada jednolitościwładzypaństwowej(braktrójpodziału władzy) powoduje, że formalnie źródłem wszelkiej władzy, takżewykonawczejisądowniczej,jestluduosobionywOgólnochińskimZgromadzeniuPrzedstawicieliLudowych.DelegacidoOZPLwybieranisąprzezsystemzgroma-dzeń przedstawicieli ludowych, ciał przedstawicielskich wyłanianych poprzezwielostopniowewyborynawszystkichpoziomachchińskiejadministracjilokal-nej (zob. Aneks 1). Zgromadzenia przedstawicieli ludowych – na poziomie cen-tralnymilokalnym–powołująiformalniekontrolująadministracjępaństwową,sądy, prokuratury i organy nadzoru odpowiedniego szczebla. Formalnie w rzą-dachChRLuczestniczy,obokKomunistycznejPartiiChin,osiempartiidemokra-tycznychidelegaciniezrzeszenizasiadającywOZPL42,atakżemającacharakterdoradczyLudowaPolitycznaKonferencjaKonsultatywnaChin(zob.Wykres2).

Formalnastrukturapaństwamajednakcharakterfasadowy,aKomunistycz-naPartiaChincałkowiciekontrolujeinstytucjepaństwoweChRL,definiującich struktury, reguły funkcjonowania i skład personalny. Odzwierciedla tofundamentalnącechęchińskiegosystemupolitycznego,wktórympartiaod-powiadazawszystkiekluczowedecyzjepolityczne,pozostawiającstrukturompaństwowymichprawnąimplementację ibieżąceadministrowanie. Podsta-wowymkanałemroztaczaniapartyjnejwładzynadinstytucjamipaństwajestpolitykapersonalna–członkowieKPChobsadzająwszystkieistotnepolitycz-niestanowiskaurzędnicze,zgodniezichpozycjąwpartii.KPChnierezygnuje

40 N.Collins,A.Cottey,Understanding Chinese politics: An introduction to government in the People’s Republic of China,Manchester2012.

41 KonstytucjaChRL,op. cit.42 Obecnie(2018)obejmują861miejscwOZPL(28,9%całości).

40

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

teżzbieżącegomonitorowaniaadministracji imikrozarządzania.Wniektó-rychobszarachfunkcjonowaniapaństwaoznaczeniupolitycznym,jakmediaczy szkolenie kadr urzędniczych, administrowanie przeniesione jest bezpo-średniodobiurokratycznychstrukturKPCh.Wmniejwrażliwychpolitycznieobszarachdziałalnośćpaństwajestnabieżącomonitorowanaikontrolowanapoprzeznieformalneinstytucjepartyjne,jakmałegrupykierownicze,atakżekomórkipartyjneistniejącewkażdejinstytucjipublicznejiprzedsiębiorstwiepaństwowym,decydująceoichbieżącejdziałalności.Wwieluprzypadkachtostrukturypartyjnesągłównymkanałemtransmisyjnymdladecyzji,tworzącrodzaj„systemunerwowego”ChRL.

Wykres 2. Struktura instytucjonalna ChRL – szczebel centralny

PAR

TIA

PAŃ

STW

O

KPCh CKW KC KPCh ALW

Rada Państwowa(Rząd)

CKWRady Państwowej

OPZL(Parlament)

LPKKCh(Ciało doradcze)

Sądy Ministerstwa

zjednoczony Front

Z formalnego punktu widzenia w rządzeniu ChRL współuczestniczy tzw. Zjednoczony Front, koalicja ośmiu43 – poza KPCh – legalnych partii politycz-nych oraz Ogólnochińskiej Federacji Przemysłu i Handlu (formalnie repre-zentuje przedstawicieli przemysłu i handlu), pod przewodnictwem KPCh.

43 RewolucyjnyKomitetChińskiegoKuomintangu,ChińskaLigaDemokratyczna,ChińskieSto-warzyszenieDemokratycznejBudowyPaństwa,ChińskieStowarzyszeniePromowaniaDemo-kracji,Chłopsko-RobotniczaDemokratycznaPartiaChin,ChińskaPartiaDążeniadoSprawie-dliwości,StowarzyszenieNaukoweTrzeciegoWrześniaorazDemokratycznaLigaAutonomiiTajwanu.Zob.G.Groot,Managing Transitions: The Chinese Communist Party, United Front Work, Corporatism and Hegemony,NewYork2004.

41

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

W praktyce to Departament Prac Zjednoczonego Frontu Komitetu Central-nego KPCh wybiera nie tylko władze poszczególnych organizacji Zjedno-czonego Frontu, ale też określa, kto i w jakiej liczbie może do nich należeć – zresztą wielu członków pozostałych partii równocześnie należy do KPCh.

Podstawowym zadaniem Zjednoczonego Frontu jest dawanie systemowi politycznemu Chin pluralistycznego sztafażu, co jest zinstytucjonalizowa-ne w formie Ludowej Politycznej Konferencji Konsultatywnej Chin, która spotyka się raz do roku, równolegle z coroczną sesją OZPL, i pełni funkcję konsultacyjną. Wybrani przez KPCh członkowie Zjednoczonego Frontu są także delegatami do OZPL, ale są całkowicie podporządkowani KPCh. Po-nadto z formalnego punktu widzenia Konferencja nie jest organem pań-stwa i nie ma umocowania prawno-ustrojowego, choć jest wymieniana w preambule konstytucji jako ciało konsultatywne.

2.2. Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych

StrukturypaństwoweChRLopierająsięnasystemiezgromadzeńprzedstawi-cieli ludowych,formalniewyłanianychpoprzezzłożonyproceswyborównakażdympoziomiepodziałuterytorialnego–odpoziomugmin,przezprefek-tury,prowincje,ażdoOgólnochińskiegoZgromadzeniaPrzedstawicieliLudo-wych,chińskiegoodpowiednikaparlamentu.Wrzeczywistościskładperso-nalny organów przedstawicielskich wyznaczany jest przez struktury KPChodpowiedniegoszczebla,którerównieżsięgająpoziomulokalnego.WChinachniewystępujeformalnytrójpodziałwładzy,OZPLodpowiadawięczatworze-nieprawa,powołujeRadęPaństwową(chińskirząd),atakżekontrolujesys-temsądowniczy.Poprzezkontrolęnadkadramizgromadzeńprzedstawicieliludowych KPCh posiada pełnię władzy we wszystkich organach chińskiegopaństwa,wtymparlamentach,sądach,administracji,instytucjachregulacyj-nychczypaństwowychprzedsiębiorstwach.

Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych, czyli chiński par-lament, jest formalnie najwyższym organem władzy państwowej w ChRL.Na mocy ustawy zasadniczej ChRL ma ono wyłączną prerogatywę zmianykonstytucji,odpowiadazauchwalanieprawa,decydujeoobsadzeniunajważ-niejszych stanowisk państwowych. Odpowiada też za uchwalanie budżetucentralnegoiratyfikacjętraktatówmiędzynarodowych.FormalnieOZPLnad-zorujerównieżRadęPaństwową(zob.rozdziałI.2.1),atakżeCentralnąKomi-sjęWojskowąRadyPaństwowej,NaczelnegoProkuratoraNajwyższejProkura-turyLudowejiPrezesaNajwyższegoSąduLudowego.

42

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

KadencjeOZPLtrwająpięćlat,aodlatosiemdziesiątychXXwiekuliczbade-putowanychwynosi2980osób(2019)44.WpełnymskładzieosobowymOZPLobradujerazwroku,najczęściejwmarcu,przez10–14dni.Wtymczasiepod-dawane pod głosowanie są nowe propozycje legislacyjne zmieniające prawaiobowiązkiobywatelilubdotyczącerelacjimiędzyorganamipaństwa.Więk-szość prac legislacyjnych prowadzona jest jednak poza tym okresem. WtedyobradujeStałyKomitetOZPL(SKOZPL).Toliczący175członkówwybranychzgronadelegatówStałyKomitetOZPLwypełniawpraktycewiększośćfunk-cjiOZPL.CzłonkowieStałegoKomitetuOZPLniemogąpełnićinnychfunkcjiwpaństwieisąde factozawodowymiparlamentarzystami.SKOZPLdysponu-jetymisamymiuprawnieniamicoOZPL,wtymustawodawczymi,aponadtowypełniaszeregwłasnychfunkcji:kreatywne,kontrolneiinne45.Teoretycz-nieOZPLwczasieswojejcorocznejsesjimożezmienićdecyzjeSKOZPL,alewdotychczasowejhistoriiChRLniemiałotomiejsca.

OgólnochińskieZgromadzeniePrzedstawicieliLudowychijegoStałyKomitetniemająwyłącznościnainicjatywęustawodawczą–wostatnichlatachwięk-szość aktów prawnych ChRL opracowywana była przez Radę Państwową46.DelegacimogąskładaćpetycjedoorganówRadyPaństwowej(naktóreadmi-nistracjamaobowiązekodpowiedzieć),leczniemogąmodyfikowaćprzedłożo-nychpropozycji.WwymiarzetworzeniaprawaOZPLodgrywawięcwprakty-cerolęzatwierdzającą,aniekreatywną.

44 TeoretyczniewyborydonowegoOZPLsąorganizowaneprzezStałyKomitetOZPLpoprzedniejkadencjiitoondeterminujeliczbędelegatówwnastępnymOZPL.WpraktycedecydujeotymBiuroPolityczneKPCh.Konstytucjanieprzewidujesztywnegoograniczenialiczbydelegatów.W1978r.byłoich3497,alew1979r.uchwalonoustawęowyborachdoOZPLwprowadzającąlimit3000delegatów.Zob.ZhaoXiaoli,On The Composition of The Deputies in The National Peaople’s Congress of China,http://www.tsinghuachinalawreview.org/articles/PDF/TCLR_0501_ZHAO.pdf.

45 Wtymustalaniestopniwojskowychirangdyplomatycznych.WybóriodwoływanieministrówpozasesjąOZPLorazdokonywaniewykładnikonstytucjiiustawzob.rozdziałI.2.4.

46 DlaXIkadencjiOZPL(2008–2013)byłoto74%ogółuaktówprawnych,wXIIkadencji(2013–2016)udziałRadyPaństwowejwtworzeniuprawawyniósł58%aktówprawnych.Zob.G.Chen,M.Stepan, Activating The National People’s Congress,MERICS,Marzec2017,https://www.merics.org/sites/default/files/2017-09/China_Monitor_No_37_National%20People%E2%80%99s%20Congress_EN.pdf.

43

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wielostopniowy system elektorski47

Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych jest wybierane formalnie w kilkustopniowym procesie wyborów elektorskich, w którym zgromadzenia przedstawicieli ludowych odgrywają rolę kolejnych kole-giów elektorskich, co jest zgodne z zasadą tzw. centralizmu demokratycz-nego, wpisanego do konstytucji ChRL48, i pozostawia kierownictwu KPCh całkowitą kontrolę nad procesem wyborczym. Tylko zgromadzenia przed-stawicieli ludowych na poziomie gminnym i powiatowym są wybierane w powszechnych wyborach, choć i tutaj lokalne komórki KPCh czuwają nad całością głosowania i wyborem kandydatów49. Potem to powiatowe zgromadzenia przedstawicieli ludowych delegują swoich przedstawicie-li do prefekturalnego zgromadzenia przedstawicieli ludowych oraz czę-ściowo także do zgromadzenia prowincjonalnego – reszta delegatów trafia do zgromadzenia prowincjonalnego ze zgromadzeń prefekturalnych. To zgromadzenia prowincjonalne wysyłają delegatów do OZPL poziomu cen-tralnego. Oprócz jednostek podziału administracyjnego w całym procesie biorą też udział jednostki ALW, państwowe wyższe uczelnie, a nawet duże państwowe kombinaty przemysłowe. W całym procesie zaangażowanych jest ok. 2,7 mln delegatów różnych szczebli. Tylko delegaci specjalnych re-gionów administracyjnych Hongkong i Makau są wysyłani bezpośrednio przez lokalne legislatywy.

Mandat delegata na każdym poziomie jest mandatem zależnym. Delegaci są związani instrukcjami ciał ich wysyłających i mogą być w każdej chwili przez nie odwołani. Deputowani do OZPL posiadają immunitet formalny, który może być im odebrany za zgodą SK OZPL (lub Prezydium OZPL w cza-sie sesji), oraz immunitet materialny.

47 UstawaregulującawyborydoOZPLzob.Electoral Law of the NPC and Local People’s Congresses of the PRC,http://www.china.org.cn/china/LegislationsForm2001-2010/2011-02/11/content_21898708.htm.

48 Art.3.Zob.Constitution of The People’s Republic of China,op. cit.49 Selekcjakandydatówodbywasięwprocesiezwanym„trzydogóry,trzynadół”(san shang san

xia).Komitetwyborczy(wChRLorganizującywyboryikontrolowanyprzezKPCh)ogłaszalistękandydatów(„pierwszedogóry”)orazprzedstawiajądozaopiniowaniareprezentatyw-nejgrupiewyborców(„pierwszedodołu”).Naspotkaniureprezentantówzkomitetemlistykandydatówsąredukowane(„drugiedogóry”),potemnowelistysąprzedstawianeopiniipu-blicznej(„drugiedodołu”).Ponowychkonsultacjachspołecznychreprezentanciwyborcówreferujązebraneopiniekomitetowiwyborczemu(„trzeciedogóry”),poczymtenzamykaipublikujeostatecznąlistęwyborczą(„trzeciedodołu”).Zob.B.L.McCormick, Political Reform in Post-Mao China: Democracy and Bureaucracy in a Leninist,Berkeley1990,s.141.

44

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Mimo formalnych prerogatyw w praktyce OZPL jest całkowicie kontrolowaneprzezKPChijestorganempodrzędnymwobeczjazduKPCh.Połączenietojestnaj-ważniejszym narzędziem partyjnej kontroli nad państwem. Podporządkowaniewynika ze struktury organizacyjnej OZPL (naśladującej organy KPCh), jego spo-sobuobrad(sąonezsynchronizowanezezjazdamiKPCh),atakżepraktykiwyła-nianiadelegatów(listytworzoneprzezKPCh).WrezultacierolaOZPLsprowadzasiędoinstytucjonalizacjidecyzjipodjętychprzezpartię.RoląparlamentujestwięcformalnaakceptacjadecyzjipartiiiwłączanieichwsystemprawnyChRL,choćmaonpewneograniczoneznaczeniepolitycznewobrębiechińskiegosystemuwładzy.

KadencjeOZPLsązsynchronizowanezezjazdamiKPCh(zob.rozdziałI.1.2),któ-reteżodbywająsięcopięćlat.Kadencjewszystkichpozostałychorganówpań-stwowychsązwiązanezkadencjąOZPL.OdlatosiemdziesiątychXXwiekusys-temfunkcjonujewedlenastępującegoschematu:jesieniąodbywasięzjazdKPCh,powołującykluczoweciaładecyzyjnepartii–BiuroPolityczneKCi jegoStałyKomitet.WichobrębienieformalniezapadająnajważniejszedecyzjedotycząceskładuosobowegoOZPL,jegoStałegoKomitetu,atakżekluczowychstanowiskwobrębieadministracjipaństwowej(m.in.premieraczyministrów).Następnierozpoczynane są formalne wybory do OZPL, realizowane za pomocą systemuzjazdów przedstawicieli ludowych (zob. Wielostopniowy system elektorski).WmarcukolejnegorokuzwoływanajestpierwszasesjanowegoOZPL,któraza-twierdzawszystkienominacjepaństwoweuzgodnionenazjeździeKPCh.Licz-badelegatówodrzucającychprzedłożonepropozycjelubwstrzymującychsięodgłosunieprzekraczanajczęściej3%wprzypadkudecyzjipersonalnych.Wostat-nichlatachliczbatakilkukrotniesięgnęła30%wsprawachkontrowersyjnych,m.in.podczasuchwalaniaprawaoTamieTrzechPrzełomówczyprawaoban-kucentralnymz1995r.Brakjednomyślnościświadczyjednakbardziejobrakukonsensusuwobrębiepartii,anieorealnejautonomiiOZPLwobecKPCh.

MimobrakuautonomiiOZPLodgrywapewneznaczeniewprocesiepolitycz-nym.ProcedowanieaktówprawnychwOZPLumożliwiakierownictwupartiirównoważenie sprzecznych interesów w obrębie administracji państwowej,m.in.poprzezharmonizowanielubblokowaniesprzecznychaktówprawnych,przedkładanych do parlamentu przez poszczególne ministerstwa i agencje.NiekiedyczłonkomOZPLprzyznawanajestrównieżrolamediatorów–ciałotouczestniczywtworzeniuprawaregulującegokonfliktymiędzyobywatela-miabiurokracją (napoziomiecentralnymi lokalnym)50.Dodatkowocorocz-

50 G.Chen,M.Stepan,Activating The National People’s Congress,op.cit.

45

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

nieokołodziesięciodnioweobradyOZPLwykorzystywanesądopodkreślaniapluralistycznego (formalnie) charakteru chińskiego systemu politycznegowśródchińskiegospołeczeństwaizagranicą.Obecnieok.30%delegatównienależydoKPCh,sątoczłonkowietzw.partiidemokratycznychorazdelegaciniezrzeszeni.OZPLdajepoczucieminimalnejpartycypacjiwewładzygrupomspozapartiilubsłabiejreprezentowanymwjejobrębie(np.prywatnymprzed-siębiorcom).Jesttopodkreślanekażdorazowowpaństwowychmediach,m.in.poprzezpokazywaniewtelewizjidelegatówmniejszościnarodowychczyza-siadającychwOZPLchińskichmiliarderówicelebrytów.

2.3. Przewodniczący ChRL i Rada Państwowa

NapoziomiecentralnympaństwemzarządzaRadaPaństwowa,wktórejskładwchodzi20ministerstwsektorowychi13agencjiostatusieministerialnym.JejkluczowymorganemjestStałyKomitetRadyPaństwowejpodprzewod-nictwempremieraChRL,tradycyjniezasiadającegorównieżwnajwyższychorganach KPCh. Formalnie głową państwa jest przewodniczący ChRL, maon jednak ograniczone prerogatywy – jest to stanowisko reprezentacyjneprzeznaczonedlasekretarzageneralnegoKPCh.Po1978r.RadaPaństwowastałasięorganemtechnokratycznym,doktóregodelegowanibylidziałaczeodużymdoświadczeniuwzarządzaniupaństwem,częstozwykształceniemwnaukachścisłych.Otrzymałaonaszerokiekompetencjewbieżącymzarzą-dzaniuadministracjąpaństwowąigospodarką,choćnajważniejszedecyzjekierunkującepolitykępaństwapodejmowanesąnadalwnajwyższychorga-nachKPCh.

Przewodniczący ChRL51 (zhuxi) pełni w ChRL rolę głowy państwa i wybie-rany jest na okres pięciu lat przez OZPL. Powołuje on głównych członkówRady Państwowej, m.in. premiera i ministrów, oraz ogłasza ustawy i stannadzwyczajny. Nadaje ordery i odznaczenia. W systemie konstytucyjnymChRL przewodniczący ma ograniczone i w dużej mierze symboliczne zna-czenie, a wszystkie decyzje prezydenta wymagają kontrasygnaty ze stronyparlamentu. Znaczenie tego stanowiska wiąże się głównie z realizowaną od1993r.praktykąłączeniagozfunkcjąsekretarzageneralnegoKPCh,najważ-niejszej pozycji w strukturach partyjnych (zob. rozdział I.1.2). Łączenie obu

51 Stronachińskaoficjalnietłumaczytytułnajęzykangielskijakopresident,przezcoczęstowpolskimdyskursieprzewodniczącyChRLokreślanyjestrównienieprawidłowojako„pre-zydent”.ZestronychińskiejjesttozabiegcelowymającyzrównaćstatusprzewodniczącegoChRLwobecinnychprezydentów,zwłaszczaprezydentaStanówZjednoczonych.

46

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

funkcjiułatwiasekretarzowigeneralnemukontaktydyplomatyczne,odbywaonlubprzyjmujezagranicznewizytywcharakterzeprzewodniczącegoChRL(afiliacjapaństwowa,niepartyjna).PrzewodniczącyChRLpowołujerównieżwiceprzewodniczącegoChRL,któregopozycjawynikagłówniezuczestnictwawciałachnieformalnych, jestonm.in. tradycyjnieprzewodniczącymGrupyWiodącejds.SprawZagranicznych.

Premier (zongli) przewodniczy Radzie Państwowej ChRL i, podobnie jakprezydent, wybierany jest na pięć lat przez OZPL. Jako najwyższy rangąurzędnik państwowy premier pełni rolę szefa rządu, sprawuje formal-ną kontrolę i nadzór nad podległymi Radzie Państwowej ministerstwamiiagencjami.OdlatdziewięćdziesiątychXXwiekugłównymobszaremwła-dzypremierasąkwestiereformadministracjiizarządzaniagospodarcze-go.RzeczywistawładzapremierazależyjednakprzedewszystkimodjegoumocowaniawobrębieKPChimożliwościegzekwowaniaswoichdecyzjiodpodwładnych.Tradycyjnienastanowiskotodelegowanyjestjedenzczłon-kówStałegoKomitetuBiuraPolitycznegoKC,najważniejszegoorganude-cyzyjnego partii. Mimo formalnych prerogatyw premiera część organówo dużym znaczeniu politycznym – jak Ministerstwo Obrony czy rządoweagencje informacyjne – odpowiada bezpośrednio przed Biurem Politycz-nymKCKPCh.

Rada Państwowa(nazywanarównieżCentralnym Rządem Ludowym)jestna mocy chińskiej konstytucji najwyższym ciałem zarządzającym państwa.Organowitemupodlegacałachińskaadministracja,włączającministerstwa,główneinstytucjezarządzaniagospodarczego(wtymbankcentralny),wyspe-cjalizowaneinstytucjeisłużby,atakżenajwiększepaństwoweprzedsiębior-stwa.Podobniejakchińskiparlament,RadaPaństwowajestwwymiarzeper-sonalnymidecyzyjnymściślepodporządkowanaKPCh.Odczasurozpoczęciareformgospodarczychw1978r.RadaPaństwowaotrzymałajednakznacznymandatwbieżącymadministrowaniupaństwemiwspieraniurozwojugospo-darczego,m.in.poprzezwpływnatworzenienowegoprawa.

Rada Państwowa obraduje w pełnym składzie co sześć miesięcy. PomiędzyspotkaniamirolęgłównegociaładecyzyjnegopełniStałaSesjaRadyPaństwo-wej,spotykającasięwformulecotygodniowej.Opróczpremiera,któryzwołu-jeiprzewodniczyStałejSesji,wjejskładwchodząwicepremierzyiradcowiestanu(guowu weiyuan),którymprzydzielanyjesttematycznyzakresobowiąz-ków.WpraktycenominacjeprzypadająosobomsilnieumocowanymwKPCh,będącymnajczęściejczłonkamiBiuraPolitycznegoKCKPCh.

47

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Struktura Rady Państwowej obejmuje obecnie (2019) 20 ministerstw sekto-rowych oraz 13 bezpośrednio podlegających jejagencjirządowych ostatusieministerialnym. Ministerstwom podlega kolejne kilkadziesiąt wyspecjali-zowanychagencji.DodatkowowskładRadyPaństwowejwchodzisześćtzw.biuradministracyjnychzajmującychsięm.in.sprawamiHongkonguiMakau,Tajwanuczydiasporychińskiej(tzw.Huaqiao).Kontrolujeteżonaformalnienajwiększechińskie instytucjebadawcze, jakChińskaAkademiaNaukSpo-łecznych.RadziePaństwowejpodlegajątakżehierarchicznestrukturyrządówludowychnapoziomieprowincjonalnymilokalnym,swojeoddziałymatamrównieżczęśćministerstwiagencji(zob.rozdziałI.3.2).

centralne instytucje zarządzania gospodarką

ludowy Bank chin – chiński bank centralny – nie posiada formalnej nie-zależności i jest organem Rady Państwowej w randze ministerstwa. Trady-cyjnie jego partyjni sekretarze (funkcje decyzyjne i kontrolne) oraz prezesi (bieżące zarządzanie) są równocześnie członkami Komitetu Centralnego KPCh, realizują więc decyzje wyższych gremiów partyjnych. Bank central-ny jest instytucją o charakterze technokratycznym, skupiającą mających stosunkowo niskie znaczenie polityczne działaczy KPCh o ekonomicznym wykształceniu kierunkowym i doświadczeniu w obszarze rynków finan-sowych. Rola banku zwiększa się szczególnie w czasach niestabilności go-spodarczej i wysokiej inflacji.

narodowa rada rozwoju i reform (nrrir) – główny chiński organ pla-nistyczny, odpowiedzialny za formułowanie i wdrażanie strategii rozwo-ju ekonomicznego, monitorowanie i nadzorowanie polityki makroekono-micznej, koordynację strukturalnych przemian w gospodarce, reguluje też inwestycje. Po 1978 r. rola tej instytucji została ograniczona, jednak pozo-staje ona jednym z głównych narzędzi kontroli gospodarki w rękach KPCh.

Komisja nadzoru i zarządzania Przedsiębiorstwami Państwowymi (sasac) – powstała w 2003 r. instytucja nadzorująca ok. 100 największych konglomeratów państwowych, pozostających pod kontrolą rządu central-nego. Odpowiada za mianowanie kadry zarządzającej i obrót aktywami spółek, tworzy również regulacje ds. sektora państwowego. Centralna Ko-misja ma swoje odpowiedniki na poziomie prowincjonalnym, zarządzające ok. 150 tys. spółek państwowych należących do rządów lokalnych.

48

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Struktura instytucjonalna centralnej administracji, skupionej w RadziePaństwowej, jest płynna. W ciągu ostatnich 30 lat doświadczyła ona okołoośmiudużychfalrestrukturyzacji,ostatniadokonanazostałapodczassesjiOZPLw2018r. (zob.rozdział II.3.2).Restrukturyzacjemajądostosowywaćchińskąbiurokracjędodynamicznychzmianwchińskimsystemiespołecz-no-gospodarczym,atakżepostępującejtransformacjizgospodarkiplanowejdogospodarkirynkowej.Polegająonenajczęściejna likwidacji i tworzeniunowych instytucji lub przenoszeniu ich uprawnień, łączeniu ministerstw,tworzeniu komitetów organizacyjnych, a także zmianie statusu względempozostałych instytucji. Wpływ na kształt aparatu biurokratycznego mająrównież przemiany w obrębie KPCh. Struktury państwowe są przekształ-canetak,abyodpowiadałybieżącejkompozycjistrukturKPCh,jakrównieżpersonalnejkonfiguracjiwobrębiepartyjnychciałdecyzyjnych.Wpływnarelacjewładzywobrębieadministracjimająteżinstytucjenieformalne,jakmałe grupy kierownicze (zob. rozdział I.1.4), pozwalające na koordynację,wzmacnianie pewnych instytucji względem innych i rozwiązywanie kon-fliktówinteresów.

Personalnepołączenienaliniipartia–państwosprawia,żeadministracjacen-tralnajestpolitycznąbaządlaistotnejczęściczłonkówKPCh.Porozpoczęciuokresu reform w 1978 r. na znaczeniu zyskała przede wszystkim Rada Pań-stwowa–kontrolującarozległąchińskąbiurokrację–którejpowierzononad-zorowanie i wspieranie chińskiego wzrostu gospodarczego. Zaangażowaniecentralnejbiurokracjijestniezbędnedoprzeprowadzanialegislacji,wdrożeniareformwpaństwieirozwiązywaniasytuacjikryzysowych(np.niestabilnościrynkówfinansowych)52.Mimorelatywnegowycofaniasiępaństwaznakazo-wo-rozdzielczego zarządzania gospodarką (m.in. odejścia od szczegółowegoplanowania oraz uwolnienia większości cen) i odchudzających biurokracjęrestrukturyzacjicentralnaadministracjapaństwowaposiadarozległąwładzęregulacyjnąikontrolujeok.100największychpaństwowychspółek.Ztegopo-woduwywodzącesięzcentralnejadministracjiipaństwowychspółekfrakcjeigrupyinteresumajątradycyjniesilnąpozycjęwobrębieKPCh,choćzregułyichprzedstawicieleniesięgająponajwyższąwładzęwpartii53.

52 V.Shih,Factions and Finance in China: Elite Conflict and Inflation,Cambridge2007.53 Istniejekilkaistotnychwyjątkówodtejzasady,m.in.objęciestanowiskasekretarzageneral-

negoKPChprzezJiangZemina(związanegowcześniejzsektoremspółekpaństwowychiMi-nisterstwemPrzemysłu)czypremieraZhuRongji(wywodzącegosięzcentralnejbiurokracjigospodarczej).

49

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

2.4. System sądownictwa

Sądownictwo w ChRL jest z założenia zależne od władz partyjno-państwo-wych.Sądymająstrukturęczterostopniową,afunkcjesądunajwyższegopeł-niNajwyższySądLudowy54.

WmyśldoktrynyjednolitościwładzypaństwowejZgromadzenieLudowe–za-czynającodpoziomupowiatowego–wyznaczająsądyludoweodpowiedniegoszczebla. Dodatkową kontrolę KPCh nad sądami zapewnia instytucja ławni-ków,którzysąwybieranispośródludziobdarzonychcałkowitymzaufaniemlokalnychstrukturpartyjnych55.

Najwyższy Sąd Ludowy (NSL) składa się z sędziów wybranych przez SKOZPL56 i łączywsobiefunkcjesądunajwyższego57orazfunkcjeorganizacyj-ne,którewinnychpaństwachsązazwyczajwgestiiMinisterstwaSprawie-dliwości.NSLmaprawonadzorunadorzecznictwemsądówniższejinstancjiiteoretyczniemożeingerowaćwedługwłasnegouznaniawkażdąsprawę.NSLzatwierdzatakżewyrokiśmierciwydaneprzezsądyniższychinstancji,któ-reautomatyczniepodlegajązawieszeniunadwalatadoczasuzatwierdzeniaprzezNSL58.

Przewodniczący NSL (obecnie Zhou Qiang) jest powoływany przez OZPLijegokadencjawygasawrazzkadencjąOZPL.Podobniejestzprzewodniczący-misądówniższychinstancjipowoływanymiprzezzgromadzeniaprzedstawi-cieliludowychodpowiedniegoszczebla.Przepisynieprecyzująkadencjiszere-gowychsędziówwNSL(powoływanychprzezSKOZPL)czywsądachniższejinstancji (powoływanych przez odpowiednie zgromadzenia przedstawicieliludowych),więcsprawują oni funkcjęażdoprzejściawstanspoczynku lubodwołaniaprzezorganpowołujący,którymawtymzakresiepełnąswobodę.

54 WięcejosystemiesądownictwaChRLzob.ChangWang,N.Madson,Inside China’s Legal System,Cambridge2013;A.Chen,An introduction to the legal system of the People’s Republic of China,NewYork2011;P.Potter,China’s Legal System,Cambridge2013.

55 Ławnicyniezasiadajątylkowczasierozpatrywaniaapelacjiimniejszychsprawkarnychlubcywilnych.

56 SKOZPLwybierateżprokuratorówNajwyższejProkuraturyLudowej.57 RolęinterpretacjiprawadzieląmiędzysiebieNSL,którydokonuje„uszczegółowienia”języ-

kowego,orazStałyKomitetOZPL,którydokonujejegowykładniprawnej.58 Wpraktyceniektóreprowincjeignorujątorozwiązanie,dokonującpublicznychegzekucji

zarazpoogłoszeniuwyroku.

50

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

WChRLwystępujeczterostopniowysystemsądownictwa,aledziałającyobo-wiązkowo w dwóch instancjach – każda sprawa jest rozpatrywana automa-tyczniewdwóchinstancjachiniejestwymaganaapelacja59.Sądypowiatowezajmująsięsprawamikryminalnymimniejszejwagiorazsprawamicywilny-mi,asądyprefekturalnestanowiądlanichinstancjęodwoławczą.Poważniej-szesprawykryminalneigospodarczetrafiająwpierwszejkolejnościdosądówprefekturalnych,dlaktórychinstancjęodwoławcząstanowiąsądyprowincjo-nalne.

3. charakter relacji centrum–prowincje

JednymzfundamentalnychwyzwaństojącychprzedsystemempolitycznymChRL jest utrzymanie jedności państwa w realiach istotnego regionalnegozróżnicowania społeczno-gospodarczego. Znaczna decentralizacja w zarzą-dzaniupaństwemnapędzasiłyodśrodkowe,czemuprzeciwdziałaćmahierar-chicznastrukturaKPCh.

WobrębChRLwchodzą33jednostkiadministracyjnepoziomuprowincjonal-nego, stanowiącego pierwszy z de facto pięciu stopni lokalnej administracjipaństwowej(więcejopodzialeadministracyjnymChRLzob.Aneks1).Wśródchińskichprowincjiwystępujągłębokieróżnicepodwzględempopulacji,po-ziomurozwojugospodarczegoispołecznego60orazkulturowegoczyjęzykowe-go.Wewszystkichchińskichregionachmieszkańcyposiadająteżsilniewyod-rębnionelokalnetożsamościiposługująsięalbolokalnymidialektamijęzykachińskiego, albo językami należącymi do innych grup językowych. W składChRL wchodzi pięć regionów autonomicznych (m.in. Tybet, Sinkiang) za-mieszkanychprzezzwartespołecznościmniejszościetnicznych,atakżespe-cjalneregionyadministracyjneHongkongiMakau.Wprzeszłościwewnętrz-ne zróżnicowanie pobudzało regionalne partykularyzmy i siły odśrodkowe,prowadzącewielokrotniedorozbiciapolitycznegoChiniwojendomowych61.Stądpolitycznakontrolanadwładzamilokalnymijestjednymzfundamental-nychcelówrządzącejChinamiKPCh.

59 Wyjątekstanowiąsprawy,wktórychzmocyprawaNSLstanowipierwsząinstancję.60 Dlaprzykładu:PKBper capitaPPPnadmorskiejprowincjiJiangsuwynosiok.32tys.USD(porów-

nywalnezPolskączySłowacją),awnajbiedniejszejchińskiejprowincjiGansujestto8tys.USD(porównywalnezUkrainą).Dane:BankŚwiatowy.

61 UdokumentowanahistoriaChinsięgaok.1600latp.n.e.,codaje3618latciągłościcywilizacjichińskiej,zczegoChinypozostawałyzjednoczonewnajlepszymrazietylko1646lat(niecoponiżejpołowy).Średniookresyzjednoczeniatrwałyok.150lat.

51

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Władze lokalne posiadają w Chinach znaczną autonomię budżetową, a takżedużekompetencjewkreowaniupolitykigospodarczej ispołecznejorazadapta-cjiwytycznychPekinudolokalnychuwarunkowań. Jesttokonsekwencjąchiń-skichreformrozpoczętychw1978r., opierającychspołeczno-politycznąmoder-nizacjęnaselektywnejdecentralizacji,lokalnycheksperymentachzreformami,a takżewykorzystaniu lokalnych partykularyzmówikonkurencjimiędzy pro-wincjamiwceluożywieniawzrostugospodarczego.Całośćreformdokonujesięjednak pod kuratelą Pekinu, który wyznacza ogólne kierunki zmian, pozosta-wiającichrealizacjęlokalnymwładzom.Choćfilozofiataległaupodstawchiń-skiego „cudu gospodarczego”, decentralizacja zwiększa ryzyko wzmocnieniapartykularyzmówiprzedkładanialokalnychinteresównadogólnecelewyzna-czaneprzezPekin.Wostatnichlatachprowadziłotodokilkufalcentralizacji,któ-rychnajnowsząodsłonąsądziałaniaXiJinpingapo2012r.(zob.rozdziałII.3.1).

Wykres 3. Struktura podziału administracyjnego ChRL

Poziom prowincjonalny

Formalny podział administracyjny Jednostki poza formalnym podziałem

1prowincje, regiony autonomiczne, specjalne regiony

Poziom prefekturalny2prefektury i prefektury autonomiczne

Lokalne komitety5

Poziom subprowincjonalny1½miasta wydzielone na prawach powiatu podbezpośrednim zarządem władz prowincjonalnych

Poziom subprefekturalny2½powiaty na prawach prefektury

Poziom powiatowy3powiaty, powiaty autonomiczne, chorągwie, chorągwieautonomiczne, dystrykty miejskie w metropoliach

Poziom gminny4gminy miejskie, gminy wiejskie, dzielnice w dystryktach

Wobliczusiłodśrodkowychzwiązanychzregionalnąautonomiąpolitycznaspo-istość Chin oparta jest przede wszystkim na hierarchicznej i scentralizowanejstrukturzeKPCh.Podobniejakchińskiestrukturypaństwowe,strukturypartyjnerozciągająsięwdółpoprzez czteryszczebleadministracji,odpoziomuprowincji,przezprefektury,powiaty,ażdolokalnychkomitetówgminnych.Ponadtostruk-turypartyjnepenetrująspołeczeństwogłębiejniżpaństwowe,tworzącsiećlokal-nych komitetów partyjnych, które zarządzają ludnością poprzez zgromadzeniamieszkańców.Zdecydowanawiększośćzok.10mlnlokalnychurzędnikównależy

52

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

doKPCh.Pozwalatonaroztoczeniebezpośredniejpartyjnejkontrolinadlokalnymiorganamiprzedstawicielskimiiwykonawczymi,którychczłonkowiepodporząd-kowanisąwyższymszczeblomwpioniepartyjnym.Siłomodśrodkowymiregio-nalnympartykularyzmomwobrębiesamejpartiiprzeciwdziałaćmająrozwiąza-niaorganizacyjneipolitykakadrowanakierowanenakontrolęlokalnychdziałaczyprzezKCKPCh.SystemtenpozwoliłnautrzymaniespoistościChRLpodczaspoli-tycznychprzesileńczyznacznejdecentralizacjiokresu„reformiotwarcia”,choćniewyeliminowałwcałościnapięćnaliniicentrum–prowincjewramachpartii.

3.1. Zakres autonomii władz lokalnych

WładzelokalneposiadająwChinachznacznąautonomięnapoziomietworze-niaprawa,wydatkówbudżetowych,atakżezarządzaniasektorempaństwo-wychprzedsiębiorstw.Uzyskanewtensposób„luzysystemowe”stałysięfun-damentemchińskichreformpo1978r.,zapewniającdużądynamikęwzrostuielastycznośćwdostosowywaniureformdolokalnejspecyfiki.

Jednymzfundamentówokresu„reformiotwarcia”(gaige kaifang)zapoczątko-wanychwkońculatsiedemdziesiątychXXwiekuprzezDengXiaopinga,byłopostępujące odchodzenie od centralnego planowania oraz przenoszenie odpo-wiedzialności za rozwój gospodarczy i społeczny na poziom władz lokalnych.Spośródczterechszczebliadministracjinajwiększekompetencjeposiadająwła-dzepoziomuprowincjiinajwiększychmiast62,mającedużąswobodęwadapto-waniutworzonegowPekinieprawadolokalnychuwarunkowań,wtymwypra-cowywaniawłasnychregulacji(oileniesąsprzecznezkonstytucjąiprawemstanowionymwPekinie).CodozasadytreśćprzepisówtworzonychwPekinie,wtymistotnychreform,formułowanajestpoprzezzestawogólnychcelów–me-todyichosiąganiaiszczegółoweregulacjewypracowywanesąprzezprowincjo-nalne zgromadzenia przedstawicieli ludowych. Władze prowincji i prefekturformułująrównieżwłasneplanyrozwojugospodarczegoorazmająprawouchy-laniadecyzjizgromadzeńprzedstawicieliludowychzniższegoszczebla.

ChińskiewładzelokalnedostarczająwiększośćusługpublicznychwChinach,a ich wydatki wynoszą ok. 85% wszystkich wydatków publicznych w kraju.Władze wszystkich szczebli administracyjnych uchwalają własne budżety,

62 Kompetencjeteposiadająprowincje,regionyautonomiczne,miastawydzielonenaprawachprowincji,stoliceprowincjiorazinnemiastawybraneprzezRadęPaństwową.

53

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

którezasilanesązlokalnychpodatków,transferówzPekinuorazinnychźró-deł63.W2017r.łącznewydatkiwładzlokalnychwyniosłyok.16,4blnjuanów(ok.2,3blnUSD),podczasgdywydatkirząducentralnegojedynieok.3blnju-anów(15%całościwydatkówpublicznych)64.Nawładzachlokalnychspoczywam.in.ciężarbudowyifinansowaniasystemuedukacji,opiekizdrowotnejispo-łecznej, budowy infrastruktury, mieszkalnictwa, transportu, bezpieczeń-stwapublicznego,atakżerozwojurolnictwaiplanowaniaprzestrzennego.Zewzględunapewnąautonomięprowincjiwniektórychobszarachdostrzegal-nesąróżnicewsystemowychrozwiązaniach,np.wcharakterzeiwysokościskładeknaubezpieczeniaspołeczne,rodzajachpobieranychpodatkówiwyso-kościulgpodatkowych,szczegółowychregulacjachdotyczącychszkolnictwa.

SzerokiwpływlokalnychdziałaczyKPChnagospodarkęwynikarównieżzichkontrolinadrozbudowanymsektoremprzedsiębiorstwpaństwowych,należą-cychformalniedolokalnychstrukturmiejskichczyprowincjonalnych.Poprzezformalneinieformalnezwiązkimająonewpływnasektorbankowy(bankilo-kalne–należącedowładzlokalnychlubkooperatyw–odpowiadajązaok.50%chińskichaktywówbankowych).Kontrolująrównieżsprzedażiobrótziemią,któranależywChinachdopaństwaijestjedyniedzierżawionaużytkownikom.Dowładzlokalnych(poziomuprowincjonalnego,prefekturalnegoczypowiato-wych)należyok.100tys.przedsiębiorstwpaństwowych,którychzakressekto-rowywykraczaznaczniepozaświadczenieusługpublicznych–lokalnewładzeangażująsiękomercyjniem.in.wdziałalnośćprodukcyjną,sektorwydobywczy,rozrywkę,budownictwo,usługiitp.65Dodatkowokontrolująonepośredniolubbezpośredniorozbudowanysektorinstytucjifinansowych,mobilizującychpry-watnezasobywcelupozabudżetowegofinansowaniarozbudowyinfrastruktu-ry66.Wykorzystującterozległezasoby, lokalnewładzezdolnebyłystymulowaćtrwającyodpoczątkulatosiemdziesiątychXXwiekuboom inwestycyjny,będącyfundamentemchińskiegowzrostugospodarczegowokresie„reformiotwarcia”.

63 Należądonichm.in.sprzedażziemi(wzależnościodprowincjijesttood30%donawet50%przychodówrządówlokalnych),dochodyzmonopolunaprodukcjęsoli.Zob.YinquLu,TaoSun,Local Government Financing Platforms in China: A Fortune or Misfortune?,„IMFWorkingPaper”,October2013,https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2013/wp13243.pdf.

64 Zhongguo tongi nianjian 2017,http://www.stats.gov.cn/tjsj/ndsj/2017/indexeh.htm.65 Całysektorpaństwowy(włączającwtook.100kontrolowanychprzezrządcentralnykoncer-

nówzarządzającychok.50tys.spółek)odpowiadazaok.20%chińskiejprodukcjiprzemysło-wej.Zob.N.Lardy,Markets Over Mao: The Rise of Private Business in China,PIIE,2014.

66 Instytucjete,nazywaneLocalGovernmentFinancingVehicles(LGFV),odegrałyszczególnieistotnąrolęprzyprogramiestymulacjigospodarkipokryzysie2009r.,pozwalająclokalnymrządomnaominięcieograniczeńbudżetowych.Sektortenjestsukcesywnielikwidowanyprzezchińskirządcentralny,obawiającysięowypłacalnośćlokalnychwładz.

54

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

częściowa recentralizacja polityki gospodarczej po 1989 r.

W końcu lat siedemdziesiątych XX wieku Deng Xiaoping, główny archi-tekt chińskich reform, poszukiwał sojuszników przeciwko lewicowym konserwatystom w obrębie KPCh, nastawionym wrogo wobec rynkowych przemian. W tym celu Deng Xiaoping odwołał się do lokalnych działaczy partii w tradycyjnie bardziej liberalnych południowych prowincjach Chin, oferując im narzędzia stymulowania lokalnego wzrostu gospodarczego, m.in. w specjalnych strefach ekonomicznych. W latach osiemdziesiątych XX wieku lokalne komórki partyjne chińskich prowincji uzyskały również de facto nie tylko kontrolę nad alokacją kredytów z państwowych banków, ale też możliwość nacisków na lokalne oddziały Ludowego Banku Chin (banku centralnego) i wpływania na lokalną emisję pieniądza. Niekontro-lowana ekspansja kredytowa doprowadziła w ciągu dekady do kilku okre-sów szybko rosnącej inflacji, powstrzymywanych najczęściej w wyniku doraźnej interwencji bardziej zachowawczej biurokracji centralnej (pod przewodnictwem głównego adwersarza Denga Xiaopinga, Chen Yuna)67 i bezpośredniej kontroli Pekinu nad alokacją kredytów.

Brak kontroli Pekinu nad polityką monetarną przyczynił się do jednego z najpo-ważniejszych kryzysów rządów KPCh w Chinach – protestów na placu Tianan-men w Pekinie i szeregu mniejszych wystąpień w chińskich miastach wiosną 1989 r. Jednym z głównych postulatów protestujących robotników i mieszkań-ców miast, wspierających wówczas protesty studenckie, było zahamowanie in-flacji, która w połowie 1989 r. sięgnęła 28% w skali roku, a także walka z korup-cją, związaną bezpośrednio z kontrolowaniem kredytów przez lokalne kadry68.

Po brutalnym stłumieniu protestów w czerwcu 1989 r. i zmianach w ścisłym kierownictwie KPCh dokonana została selektywna centralizacja polityki go-spodarczej, realizowana przez wywodzącego się z centralnej biurokracji wi-cepremiera Zhu Rongji, który od 1993 r. odpowiadał za sprawy gospodarcze69. Przeprowadził on m.in. reformy centralizujące emisję pieniądza, przekiero-wujące znaczną część wpływów podatkowych do rządu centralnego, wzmoc-nił kontrolę nadzorowanych przez Pekin banków państwowych nad ich lokal-nymi przedstawicielstwami, dokonał również de facto prywatyzacji znacznej części zarządzanych przez lokalne władze państwowych przedsiębiorstw.

67 WięcejopolitycemonetarnejChinwtymokresiezob.V.Shih,Factions and Finance in China…,op. cit.68 Ibidem.69 Jakowicepremierwlatach1993–1998ipremierwlatach1998–2003.

55

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

PodstawowymdylematemstojącymprzedKPChjestwybórpomiędzystymu-lującym wzrost gospodarczy wzmacnianiem lokalnej autonomii a politycz-nymiispołecznymikosztamibrakukontrolinadlokalnymikadrami.Decen-tralizacja zapewnia pewną swobodę w zarządzaniu państwem na poziomielokalnym, pozwalając eksperymentować i dostosowywać strategie rozwojo-wedolokalnychuwarunkowań.UmożliwiłotowdrożeniepromowanejprzezDeng Xiaopinga metody „przechodzenia rzeki, wyczuwając stopą kamienie”(mo zhe shitou guohe), pozwalającej Pekinowi na wybieranie najbardziej uda-nychrozwiązańreformatorskichwypracowanychjakolokalneeksperymenty,anastępniewdrażanieichwskalicałegokraju.Innymefektemdecentraliza-cjibyłoożywienie–pożądanejprzezPekin–silnejkonkurencjigospodarczejmiędzyprowincjami,napędzanejambicjamilokalnychdziałaczyKPCh,ocze-kującychawansówwnagrodęzadobrewynikigospodarcze.Zdrugiejstronyprzenoszenie kompetencji na władze lokalne rodzi problemy we wdrażaniureformbudzącychsprzeciwwśródlokalnychdziałaczy(np.zwiększaniecen-tralnegonadzorunadlokalnymibudżetami),korupcjęwynikającązkontrolizasobówgospodarczychczyniezrównoważonewykorzystaniezasobówwce-lachpolitycznych(budowasieciklienckichczystymulowaniePKBdlauzyska-niaawansu)irosnącelawinowozadłużenie. Jakożechińskiespołeczeństwomakontaktzpartiągłówniepoprzezlokalnychdziałaczy,wywołujetoproble-myocharakterzepolitycznymilokalneprotesty.

3.2. Partyjna kontrola nad lokalną administracją

KontrolaKPChnadlokalnymaparatempaństwowymsprawowanajestanalo-giczniedopoziomucentralnego.Strukturypartyjnefunkcjonująnakażdympoziomiechińskiegosystemuterytorialnego,sprawująckontrolęnadlokalny-mi zgromadzeniami przedstawicieli ludowych, administracją lokalną, sąda-mi,państwowymispółkamiitp.PrzykażdejorganizacjifunkcjonujekomórkaKPCh,arealnawładzaspoczywawrękachpartyjnegosekretarza.

Formalniewładzawpaństwienapoziomielokalnymsprawowanajestprzezsys-temlokalnychciałobieralnych,lokalnychzgromadzeńprzedstawicieliludowych. Funkcjonująonenawszystkichszczeblachpodziałuadministracyjnego(prowin-cjonalnym,prefekturalnym,powiatowymigminnym)idziałająanalogiczniedoOZPL70. Formalnie ich skład wyłaniany jest przez system wysyłania delegatówzniższychdowyższychszczebli,posiadającypozoryprocedurdemokratycznych

70 Lokalnezgromadzenia(odszczeblapowiatowegowzwyż)powołująwłasnestałekomitetyidziałająwkadencjachtrwającychpięćlatpowiązanychzkadencjąOZPL.

56

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

(zob.rozdziałI.2.2).Zgromadzeniawybierająteższefówadministracjinaswoimpoziomie(np.gubernatorówdlaprowincji,merówmiastitp.),atakżeprezesówlokalnychsądówiprokuratur.Dopodstawowychkompetencjizgromadzeńnależysporządzanieiwdrażanielokalnychplanówrozwojowych,uchwalaniebudżetówitworzenielokalnychregulacji(szerzejzob.rozdziałI.3.2).

Realna władza spoczywa jednak na lokalnych strukturach KPCh, istniejącychnakażdympoziomieadministracyjnym. Podobniejaknapoziomiecentralnym,mechanizmyoddolnegoobieraniaisprawowaniawładzywlokalnychzgromadze-niachprzedstawicieliludowychmająwięccharakterfasadowy.Wszystkieistotnedecyzjepolitycznewlokalnychzgromadzeniachpodejmująde factokomórkiKPChodpowiedniegoszczebla.Dotyczytom.in.składulistdowyborówprzedstawicie-linazgromadzeniachludowych,akceptacjiprojektówbudżetówczyobsadzeniastanowiskurzędniczychizarządówspółekkontrolowanychprzezrządylokalne71.

Wykres 4. Struktura instytucjonalna KPCh – szczebel lokalny

formalny przepływ władzyrealny przepływ władzy

Komitet Centralny KPCh

Prowincjonalny Zjazd KPCh

Komórki partyjne poziomu prefektury

Komórki partyjne poziomu powiatu

Komórki partyjne poziomu gminy

Komitet uliczny lub wiejski

OZPL

Prowincjonalne ZPL

ZPL poziomu lokalnego prefektury

ZPL poziomu powiatu

Gminne zgromadzenie ludowe

PARTIA PAŃSTWO

Wrezultacienakażdympoziomieadministracjilokalnejrealnąwładzęspra-wujepierwszysekretarzKPChstrukturpartyjnychdanegopoziomu,któremu

71 WciąguostatnichlatKPCheksperymentowałazzastosowaniemprocedurdemokratycznychnanajniższympoziomielokalnym,alewładzejużsięztegopomysłuwycofują.Zob.Aneks1.

57

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

podlegaurzędnikpionupaństwowego–dlaprowincji jesttogubernator,dlamiastamer itd.Wpraktycegubernatoremzostajezazwyczajosobanależącarównież do KPCh, która ma nadzorować działania sekretarza, lub ktoś pla-nowanynastanowiskosekretarzaprowincji,abydaćmuszansęnapoznaniearkanówwładzy72.Dlategoczęstoosobapełniącaadministracyjnestanowiskokierowniczewstrukturachpaństwowychniemasiłysprawczej,anależyonadokogośnaniższymszczeblualbowogólepozaformalnąstrukturądanejin-stytucji,alewyżejpostawionegowhierarchiipartyjnej.Analogicznasytuacjawystępujewkontrolowanychprzezlokalnąadministracjęinstytucjachispół-kachpaństwowych,wktórychistniejązawszekomórkiKPChkierowaneprzezsekretarza. W niektórych przypadkach kierownicze stanowisko państwowełączonejestzpozycjąsekretarzapartyjnego.

NadrzędnarolalokalnychkomórekKPChwobecstrukturpaństwowychdanegoszczeblasprawia,żecentralaKPChjestzdolnapośredniokontrolowaćlokalnąpolitykękadrową,tworzenieregulacji,atakżebieżącezarządzaniepaństwemnapoziomielokalnym,odpoziomuprowincjidogminwiejskichimiejskich.Re-alnawładzawlokalnychstrukturachpaństwowychprzebiegawięczgórynadół,odwrotniewzględemstanuformalnego,codajePekinowinarzędziakontrolispołeczeństwanapoziomielokalnym,atakżeprzeciwdziałaewentualnympar-tykularyzmom.RównocześnieprzeniesieniedecyzjipolitycznychikontrolinadlokalnymizasobamidostrukturKPChsprawia,żetoone–nieorganypaństwa–sąwChinachgłównąarenąnapięćcentrum–prowincje.

3.3. Relacje centrum–prowincje w obrębie KPCh

RealnywpływPekinunadziałanielokalnychwładzjestniejednoznacznyiza-leży od wewnętrznej dynamiki w KPCh – zdolność kontroli lokalnych kadrwynikawprostzpolitycznejsiłynajwyższegoprzywództwawobrębiepartii.Choćformalniecentralneorganypartiiniesprawujązwierzchnictwanadlo-kalnymistrukturami,mająoneważnenarzędziapośredniegoibezpośrednie-go wpływu, m.in. system ewaluacji kadr, dyscyplinowanie ideologiczne czydziałaniaantykorupcyjne.Kluczowymnarzędziemkontrolijestsystemrotacjikadrmiędzyróżnymiczęściamikraju,uniemożliwiającylokalnymdziałaczombudowę trwałego zaplecza politycznego w danym regionie. Napięcia międzyPekinemarządamilokalnymidotycząwięcnajczęściejzakresukompetencji

72 Wyjątekstanowiąregionyautonomiczne,gdziesekretarzemjestzawszeChińczyknależącydodominującejgrupyjęzykowo-etnicznejHan,aautochtonzostajegubernatorem,alepełnijedynierolęfiguranta.

58

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

administracyjnychorazpodziałuzasobów,niemajączabarwieniawalkioau-tonomięposzczególnychprowincjiczyregionów.

Analogiczniedostrukturpaństwowych, formalniewładzawKPChrównieżprzepływa z dołu do góry w oparciu o system wybierania delegatów przezzgromadzeniakomitetówKPCh–począwszyodpoziomulokalnego(wioskilub shequ),przezkomitetgminny,powiatowy,prefekturalny,dozgromadzeńpro-wincjonalnych,którenastępniewysyłajądelegatównacentralnyzjazdKPCh.W rzeczywistości jednak przed lokalnymi zjazdami KPCh listy delegatówukładanesąprzezkomórkipartyjnewyższegoszczebla73.

Głównym narzędziem bieżącej kontroli centrum KPCh nad lokalnymi działa-czamijestsystemzarządzaniaiocenykadr. Obejmujeonzłożoneregułyokre-sowych ocen członków KPCh, wpływające m.in. na rekomendacje do nomi-nacji i poziom wynagrodzeń. W ramach przyjętej w latach osiemdziesiątychXXwiekuzasady„jedenwdół”(xiaguan yiji)formalniepekińskiWydziałOrga-nizacyjnyKCkontrolujezarządzaniekadramiwyłącznienapoziomieprowincji(sekretarzy, gubernatorów, ich zastępców). Kadrami na kolejnych poziomachzarządzają komitety KPCh wyższego szczebla – prowincjonalne dla poziomuprefektur,prefekturalnedlapowiatówitd. PartyjnabiurokracjawPekinieniejestwięcbezpośredniozaangażowanawustalanieskładuosobowegopaństwo-wychipartyjnychciałprzedstawicielskichponiżejpoziomuprowincjonalnego,pozostawiającbardzodużąwładzęstrukturomKPChnapoziomieprowincji.

Pekin sprawuje dużą nieformalną kontrolę nad strukturami KPCh na po-ziomie poniżej prowincji, w tym prefektur i miast wydzielonych. WydziałOrganizacyjny KC ma długofalowy wpływ na politykę w regionach poprzezformułowanie oficjalnych wytycznych dotyczących ewaluacji kadr, ich tre-ninguczymonitorowania,którezobowiązanesąwdrażaćjegolokalneodpo-wiedniki.PewnąrolęwkontrolikadrlokalnychodgrywarównieżsterowanazPekinuindoktrynacjaideologiczna(zob.rozdziałI.1.5),realizowanapoprzezregularne szkolenia lokalnych działaczy. W polityce sektorowej narzędziemkontrolowanialokalnychstruktursąsystemy(xitong,zob.rozdziałI.1.4) inte-grującepionowolokalneorgany–np.podatkowe,celne,zajmującesięochroną

73 Wciąguostatnich20latdogłosowańwramachKPChwprowadzonopewneelementykonku-rencji,umieszczającnalistachok.10–15%więcejkandydatówniżliczbamandatów.Pozwalatoteoretycznienausunięcieczęścinajmniejpopularnychkandydatówwprocesiewyborczym.Wpraktycejednakzasadatabyłałamanapoprzezpolityczneinterwencjezestronywpływo-wychczłonkówKPCh.T.Wright,Party and State in Post-Mao China,Cambridge2015.

59

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

środowiska–zichcentralnymodpowiednikiem,którypodejmujedecyzjedo-tyczącegłównychcelów.

CentralaKPChdysponujeteżnarzędziamidoraźnejingerencjiwlokalnąpo-litykępersonalną,coodbywasięnp.poprzezformułowaniezarzutówonie-gospodarnośćwwynikuaudytuzcentrali,dyskredytującychlokalnychdzia-łaczy. Jednym z najczęściej używanych instrumentów ich dyscyplinowaniajestoskarżenieokorupcjęidegradacjaprzezKomisjęds.KontroliDyscyplinyKCKPCh.Mechanizmytegotypusprawiają,żewsytuacjachkonfliktowych,jeżelijestwolapolityczna,Pekinmamożliwośćnarzuceniawłasnychdecyzji.

rotacja kadr i zapobieganie partykularyzmom

Najwyższe kadry na poziomie prowincjonalnym (sekretarze, gubernato-rzy oraz ich zastępcy) podlegają rotacji między chińskimi prowincjami, do-konywanej przez Wydział Organizacyjny KC KPCh. Praktykę tę stosuje się również do działaczy niższego szczebla, dla przykładu w latach 1995–2002 ok. 96% sekretarzy prefektur zostało przesuniętych do innych regionów74. Ma to na celu ograniczenie władzy lokalnych sekretarzy, a także uniemoż-liwienie im budowy stałego zaplecza na miejscu. Rotacja jest głównym me-chanizmem zmniejszającym polityczne znaczenie istniejących w Chinach lokalnych partykularyzmów, które potencjalnie wzmocnić mogłaby duża autonomia pozostawiona władzom lokalnym.

Tradycyjna droga awansu dla kadrowych członków KPCh wyznaczonych do pracy w prowincjach (w odróżnieniu np. od technokratów awansują-cych w obrębie centralnych agencji rządowych) polega na obejmowaniu stanowisk państwowych (np. mera, gubernatora), a potem sekretarza KPCh na kolejnych szczeblach administracji lokalnej (miast, prefektur, prowincji) – każdorazowo w różnych regionach Chin. Kadencje w danym miejscu nie trwają dłużej niż pięć, maksymalnie dziesięć lat (są to wyjątki, występujące przede wszystkim w regionach autonomicznych, gdzie „obcy” Chińczyk Han (należący do dominującej grupy językowo-etnicznej) i tak nie jest w stanie zbudować zaplecza politycznego).

KontrolaPekinunadlokalnymidziałaczamiograniczonajestichwłasnąpozy-cjąpolitycznąwobrębiecentralnychstrukturpartii,atakżeichwpływemna

74 Chae-hoChon̆g,Centrifugal Empire: Central-Local Relations in China,ColumbiaUniversityPress,2016,s.27.

60

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

bieżącezarządzaniepaństwem.DziękitemuzdolnisąonidooddziaływanianaprocespolitycznywPekinie. Spośróddziałaczywszystkichszczeblipodziałuadministracyjnegoszczególniesilnąpozycjęmająpartyjnisekretarzeprowin-cji.Sąoniwyposażenizarównowbardzoszerokiekompetencjewzarządza-niu regionami (możliwości mianowania sekretarzy poziomu prefektur), jaki zachowują wpływnabieżącąpolitykęwramachcentralnychstrukturKPCh.Ichformalnapozycja(rangabiurokratyczna)równajestministromwrządziecentralnym75.Sekretarzenajważniejszych(najbogatszych)jednostekadmini-stracyjnychszczeblaprowincjonalnego,czasamitakżemiastwydzielonychnaprawach prefektury (zob. Aneks 1) zasiadają zwykle również w Biurze Poli-tycznymKC,najwyższymorganiedecyzyjnympartii.Znaczeniesiecipatro-nackich,skupionychwokółsekretarzyprowincjiwzmaganiachfrakcyjnychKPCh (zob. rozdział I.1.3), sprawia, że uzyskanie ich poparcia jest kluczowew zmaganiach frakcyjnych w Pekinie, szczególnie w czasie podejmowaniakluczowychdecyzjiwobrębieKPCh(m.in.zmianpersonalnychnaszczycie,wdrażaniakluczowychreform).

Kadry na niższych poziomach administracyjnych nie mają bezpośredniegoprzełożenianaPekin,alepełniąoneniezwykleważnąrolęwbieżącymzarzą-dzaniupaństwemigospodarką.Odzaangażowanialokalnychurzędnikówza-leżyefektywnośćpolitykisektorowej,prędkośćidokładnykształtwdrażanychreformczyjakośćusługpublicznych.Posiadajątakże–częstoniedostępnądlaPekinu–wiedzęnatematlokalnychuwarunkowańisytuacjigospodarczej.

Siła polityczna lokalnych działaczy KPCh wynika z autonomii przekazanejkontrolowanymprzeznichlokalnymstrukturompaństwowym,dającejm.in.możliwości uchwalania własnych regulacji, kontroli nad lokalnymi instytu-cjamifinansowymiipaństwowymiprzedsiębiorstwami,atakżezezwierzch-nościnadlokalnąwładząwykonawczą,sądami,rządowymiagencjami,struk-turami bezpieczeństwa i porządku publicznego itp. (zob. rozdział I.1.7)76.DostępdozasobówlokalnychumożliwiamiejscowymdziałaczombudowanieswojejpozycjiwKPChpoprzezrozbudowęwłasnychsiecipatronackich,atak-żeodnoszeniepersonalnychkorzyścimajątkowych.Wichinteresiejestzatemzachowaniezarównoszerokiejautonomiilokalnej,jakiwysokiegostopniain-terwencjipaństwawgospodarkę. Fenomenemostatnichdekadjestunikanie

75 Oznaczatom.in.,żeministrowieniemogąwydawaćimwiążącychpoleceń.76 Wzmacniatoszczególniepozycjędziałaczyjednostekadministracyjnychszczeblaprowin-

cjonalnegoionajwiększychgospodarkach,jakGuangdong,Zhejiang,Jiangsu,SzanghajczySzantung.

61

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

przezwieludziałaczyprowincjonalnychawansudocentrum,doPekinu,gdzieichzdaniembędąmielimniejszeszansebudowaniawłasnegomajątku,arów-nocześniebędąpoddanibardziejskrupulatnejkontroli.

GłównympowodemnapięćmiędzycentrumilokalnymidziałaczamisąwięccentralistycznedążeniaPekinu ipróbynarzuceniarozwiązańniekorzystnychdla władz lokalnych. Władza działaczy KPCh w Pekinie opiera się często nasieciachpatronalnychipoparciuwprowincjach,copozwalalokalnemuakty-wowi–szczególnieszczeblaprowincjonalnego–nalobbowanieiblokowanieniekorzystnychrozwiązań.Kadryniższegoszczeblaposiadająszerokiemoż-liwości obstrukcji, fałszowania lokalnych statystyk czy tworzenia regulacjiniezgodnych z duchem zaleceń Pekinu. Dla przykładu, chronicznym proble-mem dla chińskiego Ministerstwa Finansów jest zmierzenie skali zadłuże-nia władz lokalnych, które regularnie unikają udostępniania wiarygodnychdanych. Innym przykładem jest polityka energetyczna, w której problememjestpowstrzymywanieprowincjiprzedbudowąnowychblokówwęglowych,stymulującychlokalnywzrostPKB77.

Zmiany status quo pomiędzy Pekinem i prowincjami – wyrażające się w cy-klach centralizacji i decentralizacji – zależne są więc przede wszystkim odpolitycznej dynamiki wewnątrz partii, siły przywódców w Pekinie i poli-tycznego umocowania lokalnych działaczy. W sytuacji relatywnie słabegoprzywództwanaszczytachKPCh,comiałomiejscem.in.zakadencjisekreta-rzageneralnego KPChHuJintao (2002–2012),opartenasojuszach lokalnychdziałaczyfrakcjeigrupyinteresuobecnewKomitecieCentralnymKPChbyływstanieskutecznieblokowaćniekorzystnedlasiebiereformy.Zdrugiejstro-ny,silneprzywództwo–widoczneobecniewdrugiejkadencjirządówXiJin-pinga–otwieradrogęzarównodozmianwkompetencjachipoziomieautono-miiwładzlokalnych,jakidosilniejszegopodporządkowanialokalnychkadrwpioniepartyjnym.

77 Więcejzob.J.Jakóbowski,Zielona gospodarka czy „kontrrewolucja” węglowa? Wyzwania dla reform gospodarczych w Chinach,„KomentarzeOSW”,nr220,29.07.2016,https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/komentarze_220.pdf.

62

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

II. Konserwatywny zwrot XI jInPInga

WybórXiJinpinganasekretarzageneralnegoKPChpodczasXVIIIZjazduKPChw2012r.odbywałsięwokolicznościachwidocznegopolitycznegoprzesileniawChinachistałsięnajważniejszymod1989r.punktemzwrotnymwhisto-riirządówKPChwChinach.Obejmującwładzę,XiJinping–silnaosobowość,aprzytymsynjednegoznajbardziejzasłużonychkomunistycznychdziałaczy–przedstawiłpartiiwizjękonserwatywnegozwrotuwobrębieChRL,mające-goodnowićfundamentyniepodzielnychrządówKPChwChinach.Okoliczno-ściwyboruXiJinpinga,anastępnieprzeprowadzonąprzezniegowewnętrznąrewolucjęwpartii,postrzegaćnależyjakoelementgłębokiegokompromisunaszczytachKPCh,składającejwładzęwręcejednostkiwceluocaleniaswoichdalszychrządów.Działalnośćwramachtegomandatujestrównocześniepod-stawowymograniczeniemdlaabsolutnejwładzyXiJinpinga,wdalszymciąguzależnegoodstarszyznyinajbardziejwpływowychgrupwpartii,którewy-niosłygodowładzy.

UproguXXIwiekuKomunistycznaPartiaChinstanęłaprzedszeregiemwy-zwańocharakterzepolitycznym,m.in.nasilonegokonfliktufrakcyjnegonaszczytach władzy, narastających protestów społecznych, a także korupcjii nadużyć wśród lokalnych działaczy, podkopujących społeczną legitymacjępartii. Chiny stanęły również przed palącą potrzebą fundamentalnej zmia-ny w kierunku bardziej zrównoważonego i przyjaznego środowisku modeluwzrostugospodarczego,widocznąjużwokresierządówHuJinatoiWenJia-bao(2002–2012),aletorpedowanąprzezbiurokratycznąinercjęisprzeciwwe-wnętrznychgrupinteresu.Cowięcej,wśródelitKPChzaczęłonarastaćprze-konanieozamykaniusię„oknastrategicznychmożliwości”,wktórymChinymogły rosnąć, korzystając ze stabilnego otoczenia międzynarodowego, bezantagonizowaniapaństwrozwiniętych.ZpunktuwidzeniaKPChwdrożeniezmianstałosięniezbędnymśrodkiemdoosiągnięciapodstawowego,nadrzęd-negoiniezmiennegocelupartii–utrzymaniawładzywChinach.

Istotą konserwatywnego zwrotu Xi Jinpinga stała się wewnętrzna odnowapartii,afirmacjajejzwierzchnościnadinstytucjamipaństwa,przyjednocze-snymprzywróceniuznaczeniapartyjnej ideologii,zwiększeniukontrolinadspołeczeństwemiwewnętrznym„rewolucyjnym”oczyszczeniukadr.Wtymwymiarze program ma konserwatywny charakter – polityka Xi JinpingaotwarcienawiązujedofundamentówChRL,stworzonejw1949r.wedlemo-delu państwa leninowsko-stalinowskiego. W zakresie zarządzania społecz-no-politycznegoXiJinpingotwarcieodwołujesiędokoncepcjistalinowskich,

63

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

choć ma to charakter wybiórczy i nie obejmuje m.in. masowego terroru czycentralnegoplanowaniawgospodarce78. RządyXiJinpingacharakteryzująsięwzmocnieniem tzw. ścisłego kierownictwa, tj. wąskiej elity partyjnej, przyudziale aparatu bezpieczeństwa oraz biurokracji dyscyplinowanej na wzórwojskowy.Istotnymielementamistalinowskiegozarządzaniaspołecznegosą:(a)permanentnaindoktrynacjaikontrolaspołeczeństwapoprzezmanipula-cjęiprzymus;(b)dążeniedouniformizacjipopulacjimimoróżnicetnicznychireligijnych,realizowanejmetodamiadministracyjnymi iprzywykorzysta-niurepresji;(c)centralizmbiurokratyczny;(d)kontrolaikształtowanieżyciaumysłowegoikulturowego;(e)kultjednostki.WszystkieteelementyznajdująsięnaagendziepolitycznejobecnegokierownictwaKPCh79.

ProgramXiJinpingamaprzytymcharakterneokonserwatywny–dowdraża-niaklasycznychkoncepcjistalinowskichstosowanesąnowoczesnenarzędziakontroli społecznej, kierownictwo KPCh podejmuje również próbę dostoso-wania go do nowoczesnej, zglobalizowanej gospodarki. Podstawową różnicęprogramu Xi Jinpinga względem modelu stalinowskiego stanowi ogranicze-nie bezpośrednich represji do stosunkowo wąskich grup (m.in. mniejszościreligijnych).KierownictwoKPChpróbujezatozwiększyćkontrolęnadspołe-czeństwemzapomocąnowoczesnychtechnologiiinformacyjnych,wtymwy-korzystaniasztucznejinteligencjiibigdatadokształtowaniaindywidualnychzachowań mieszkańców ChRL, a także działaczy partyjnych (zob. rozdziałIII.3.1). Drugim istotnym odstępstwem od modelu stalinowskiego jest utrzy-maniemodelugospodarczegowypracowanegowChinachpo1978r.,wktórympartia odeszła od autarkii i centralnego planowania w gospodarce na rzeczkonkurencji, mechanizmów rynkowych i częściowego otwarcia na świat.

78 PodkonieclatczterdziestychwZSRRwypracowanotzw.siedemzasadzarządzania,któreległyupodstawbudowyChRLwlatachpięćdziesiątych.Byłyto:(1)prymatpartiiimarksizmu-leni-nizmu;(2)prawopartiidokontroli;(3)jednoosobowezarządzaniewzmacniaautorytetpartii;(4)demokratycznycentralizm;(5)zaangażowaniepracownikówiobywatelipoprzezzwiąz-kizawodoweiorganizacjemłodzieżowe;(6)podziałterytorialnyprodukcji;(7)rozliczaniekosztów.Zob.D.A.Kaple,Dream of A Red Factory. The Leagacy of High Stalinism in China,Oxford1994,s.44.ZpewnymimodyfikacjamisiedemzasadstanowipodstawęneokonserwatywnegozwrotuXiJinpinga.Największeróżnicemożnaznaleźćwodniesieniudodwóchostatnichzasad.PodziałterytorialnyprodukcjijestrozumianywdzisiejszejChRLjakomonopolprzed-siębiorstwpaństwowychwokreślonychsektorachgospodarki,arozliczaniekosztówzostałorozszerzoneomechanizmyrynkowewymuszającewiększąefektywnośćprzedsiębiorstw.

79 Por.S.Fitzpatrick,Everyday Stalinism Ordinary Life in Extraordinary Times: Soviet Russia in the 1930s,Oxford2000;D.Priestland,Stalinism and The Politics of Mobilization. Ideas, Power, and Terror in Inter-war Russia,Oxford2007;S.Fitzpatrick(red.),Stalinism. New Directions,London2000;M.Edele,Stalinist Society 1928–1953,Oxford2011;J.Fürst(red.),Late Stalinist Russia. Society between reconstruction and reinvention,London2006.

64

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

PoobjęciuwładzyXiJinpingzaprezentowałpartiiambitnąiopartąnapogłę-bieniu mechanizmów rynkowych agendę reform gospodarczych, mającą za-pewnićdalszą modernizację i rozwój innowacyjności. Sprzeczność pomiędzypostępującymzwiększaniempolitycznejkontrolinadspołeczeństwemachęciąrozwoju zglobalizowanej i opartej na rynkowych mechanizmach gospodarkijestjednymznajistotniejszychwyzwaństojącychprzedrządamiXiJinpinga.

PodstawowymnarzędziemwdrażanegoprzezXi Jinpingakonserwatywnegozwrotustałasięniespotykanaoddekadkoncentracjawładzywrękachsekre-tarzageneralnegoijegootoczenia,zarównowsamejpartii,jakistrukturachpaństwowych,atakżecentralizacjanaliniiPekin–prowincje.Poobjęciuwła-dzy Xi Jinping doprowadził do marginalizacji lub rozbicia konkurencyjnychpartyjnychfrakcji,wykorzystującm.in.największąwhistoriiChRLkampanięantykorupcyjną. Za pomocą formalnych i nieformalnych narzędzi zdołał onprzenieść część bieżącego zarządzania państwem i procesem reform do wy-specjalizowanych komórek umieszczonych w decyzyjnym centrum partii,zmniejszająckompetencjebiurokracjirządowejiwładzlokalnych.JakmiałotomiejscewielokrotniewhistoriiChRL,strukturypaństwowezostałyzrestruk-turyzowaneidostosowanedonowejdynamikiwładzywChRL,m.in.poprzezlikwidacjęczęściministerstw,pionowąintegracjęadministracjiterytorialnej,a także przeniesienie do biurokracji partyjnej nowych kompetencji, należą-cychdotąddopaństwa.Wdrażaneod2012r.zmianywfunkcjonowaniupartiiistrukturpaństwowychprowadządoczęściowejrewizjisystemupolityczne-go wypracowanego po 1978 r., choć dokonują się w szerokich i elastycznychramachpaństwaleninowskiego,utworzonegow1949r.

1. wyzwania dla partii i wybór Xi jinpinga

1.1. Reformy gospodarcze i nowy model wzrostu

Wobliczuwyczerpywaniasięźródełwzrostunapędzającychchińskągospo-darkęodblisko40latfundamentalnymzadaniempostawionymprzedXiJin-pingiemprzezpartięjestzmianachińskiegomodelugospodarczego.Wdroże-nieprzedstawionejprzezniegow2013r.recepty–zakładającejzmniejszenierolipaństwawgospodarce–oznaczajednakotwarciekonfliktupolitycznegowewnątrzKPCh.LegłotoupodstawmyśleniaoreformachXiJinpingaistałosięjednązsiłnapędowych„konserwatywnegozwrotu”.WmyślenieXiJinpin-gaoreformachwpisanajestjednaksprzecznośćpomiędzychęciąwzmacnia-niapozycjiKPChapróbązmniejszeniapaństwowychobciążeńnałożonychnagospodarkę,codoprowadziłodostagnacjireformwostatnichlatach.

65

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Chińskiwzrostgospodarczypo1978r.zostałopartynadwóchprzebiegającychrównolegle, nadzorowanych przez KPCh procesach: budowie modelu gospo-darczegobazującegonainwestycjachieksporcie,wzorowanegonadoświad-czeniachinnychpaństwAzjiWschodniej,atakżestopniowymwzmacnianiumechanizmówrynkowychiwłasnościprywatnejprzyzachowaniudominują-cejrolipaństwawgospodarce.Mimospektakularnychsukcesówobupodejść,któredoprowadziłydotransformacjiChinzpaństwarolniczegodonajwięk-szej na świecie potęgi przemysłowej w ciągu mniej niż 30 lat, u progu XXIwieku model ten zaczął się wyczerpywać. Powszechny konsensus na tematpotrzeby gruntownej transformacji i poszukiwania nowych źródeł wzrostuwyraziłw2007r.ówczesnypremierChinWenJiabao.Składającraportzdzia-łaniarząduprzedOZPL,określiłonchińskimodelwzrostujako„niestabilny,niezbalansowany,nieskoordynowanyiniezrównoważony”80.Skalanarastają-cych wyzwań gospodarczych jest nadal na tyle duża, że stworzyła poważnezagrożeniedladalszegowzrostugospodarczegoChinibogaceniasięChińczy-ków, fundamentów niewyartykułowanej umowy społecznej obowiązującejpomiędzyKPChispołeczeństwem.

Wzorując się na tzw. azjatyckich tygrysach i doświadczeniach powojen-nejJaponii,po1978r.Chinyoparłyswójwzrostgospodarczynarozkręceniuogromnej skali boomu inwestycyjnego. Istotą tego modelu było stłumieniepłacikonsumpcjiwewnętrznej(któraprzezwielelatrosławolniejniżPKB),instytucjonalnezmuszeniechińskichobywatelidolokowaniaswoichoszczęd-nościwpaństwowymsystemiebankowym,anastępniewykorzystaniezgro-madzonegowtensposóbkapitałudo inwestycjiw infrastrukturę, zdolnościprodukcyjneprzemysłu,atakżewrynekmieszkaniowyirozwójmiast.Chiń-skisektorpaństwowychprzedsiębiorstworazuprzywilejowanaczęśćsektoraprywatnegootrzymałydostępdoniemalnieograniczonegoitaniegokapitału,jak również możliwość zatrudnienia kilkuset milionów niskopłatnych pra-cowników migrujących ze wsi do miast. Dodatkowo chińskie władze przezlatautrzymywałyzaniżony,sztywnykursjuanadodolara.Stworzyłotopoledo wzrostu sektora eksportowego, drugiego obok inwestycji filaru wzrostu,zdominowanego przez prywatne chińskie przedsiębiorstwa i zagranicznychinwestorów.

80 Xinhua,Wen confident in maintaining economic growth,16.03.2007,http://www.chinadaily.com.cn/business/2007-03/16/content_829815.htm.

66

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Firmy prywatne w chrl: casus huawei

Według corocznego raportu o stanie firmy z 2018 r.81 Huawei Investment & Holding Co., Ltd. jest spółką pracowniczą, w której pracownicy (96 768, stan z 31.12.2018) są udziałowcami, jednak nie indywidualnymi, lecz zbior-czo poprzez związek zawodowy. Walne zgromadzenie spółki składa się z dwóch podmiotów: kontrolowanego przez KPCh związku zawodowego82 i prezesa Ren Zhengfei, który posiada 1,4% udziałów. Sam Ren Zhengfei jest byłym oficerem ALW, który pracował w instytucie badawczym wojsk łącz-ności i przeszedł do pracy cywilnej w 1982 lub 1983 r., przed przywróceniem w 1984 r. stopni wojskowych w ALW, więc nie ma możliwości podania, w ja-kiej randze zakończył karierę wojskową. Nie wiadomo też, od kiedy Ren Zhenfei jest członkiem KPCh. W 1987 r. założył firmę Huawei, która od razu zajęła się importem, a potem produkcją central telefonicznych i środków łączności dla potrzeb wojskowych i cywilnych.

Opartynainwestycjachieksporciechińskicudgospodarczyostatnichtrzechdekaddokonałsięwwarunkachgłębokiejinterwencjipaństwawgospodarkę.MimoodejściaodcentralnegoplanowaniaepokiMao–m.in.uwolnienianie-malwszystkichcen,likwidacjiszczegółowychplanówprodukcyjnych,otwar-ciawielusektorównaprywatnychprzedsiębiorców–KPChzapośrednictwemstruktur państwowych zachowała kontrolę nad alokacją dóbr i podziałemowocówchińskiegowzrostu.Opróczwładzywynikającejzregulacjigospodar-ki(licencjiipozwoleń,podatków,planowaniaprzestrzennego)KPChdominu-jewgospodarcepoprzezrozbudowanysektorpaństwowychprzedsiębiorstw,aprzedewszystkimpoprzeznależącywcałościdopaństwasystemfinansowy.ZajegopomocąKPChjestwstaniesterowaćalokacjąkapitałuiwyznaczaćkie-runkirozwojugospodarczego,utrzymującniezwyklepotężnenarzędziekon-trolispołeczeństwapodczaspostępującejtransformacjirynkowej.

Choć oznaki wyczerpywania się modelu wzrostu inwestycyjno-eksportowegowidocznebyłyjużnapoczątkuXXIwieku,jegonegatywnekonsekwencjeob-jawiły się najsilniej po globalnym kryzysie 2008 r. W latach 2009–2011 Chi-nywdrożyłypakietstymulacyjnyoogromnejskali(ok.590mldUSD),atakże

81 Huawei Investment & Holding Co., Ltd. 2018 Annual Report,https://www-file.huawei.com/-/me-dia/corporate/pdf/annual-report/annual_report2018_en_v2.pdf?la=zh.

82 ZwiązkizawodowesąkontrolowaneprzezKPChzapośrednictwemOgólnochińskiejFederacjiZwiązkówZawodowychzarządzanejprzezczłonkówkadrowychKPChipodlegającejWydzia-łowiPracZjednoczonegoFrontuKCKPCh.

67

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

użyłypaństwowegosektorabankowegodoekspansjikredytowej(wzrostwar-tościkredytówo30%rokdoroku).WobliczusłabnącegopopytunachińskieproduktyzagranicąstojącaprzedwidmemrecesjiKPChpodjęładecyzjęowy-korzystaniuogromnychzasobównabaziestarego,opartegonainwestycjachmodelurozwojuekonomicznego.Skierowanegłównienarozwójinfrastruktu-ryibudownictwamieszkaniowegośrodkipociągnęłyzasobąinwestycjewin-nych gałęziach gospodarki, m.in. w przemyśle ciężkim, przynosząc, opróczdoraźnej stymulacji, szereg negatywnych konsekwencji. Niedoskonałe me-chanizmyalokacjiśrodków,atakżeniskastopazwrotuzforsownychinwesty-cjidoprowadziłydogwałtownegowzrostuzadłużeniachińskiejgospodarki,cospowodowałozkoleiwzrostpresjinasystemfinansowyiakumulacjętzw.złychdługów.Zakończeniestymulacji,atakżenasyceniewieluregionówChininfrastrukturąibudownictwemmieszkaniowymdoprowadziłydopowstaniaznaczącychnadwyżekprodukcyjnych,szczególniewprzemyśleciężkim(stali,cementu,chemii,szkła).Efektemubocznymrozwojuprzemysłubyłapostępu-jącadegradacjaśrodowiska,wtymniezwykleuciążliwedlaspołeczeństwaza-nieczyszczenie powietrzaw północno-wschodnichChinach. Choć wszystkiez wymienionych zjawisk występowały w Chinach już wcześniej, ich kulmi-nacjanastąpiłanaprzełomiepierwszejidrugiejdekadyXXIwieku,wokresiesukcesjiwładzywChRL.Nawyzwaniapolitykimakroekonomicznejnałożyłsięprocesoogromnymznaczeniudlachińskiejgospodarki–zasóbaktywnejsiłyroboczejwstarzejącymsięchińskimspołeczeństwiezacząłw2013r.spa-dać,porazpierwszyodkiedyjestnotowany.

Odpowiedzią KPCh na rosnące wyzwania gospodarcze była wizja przedsta-wionanaIIIplenumXVIIIZjazduKCKPChzlistopada2013r.Wkrótcepoobję-ciuwładzyosobiścieodpowiedzialnyzaprzygotowaniedokumentuXiJinpingwygłosił ambitną agendę reform gospodarczych, mających zapewnić ChRLnoweźródławzrostu.Punktemwspólnymdlakilkudziesięciuszczegółowychreformsektorowychbyłooddanierynkowi„decydującej”roliwalokacjizaso-bów,wycofaniepaństwazregulacjiwielubranż,a takżeotwarciesektorówgospodarki dotąd zamkniętych dla sektora prywatnego (przede wszystkimusługi). Na III plenum (a także w planie pięcioletnim na lata 2016–2020)za-powiedziano również korektę filozofii kreowania wzrostu gospodarczego –będącydotychczaspriorytetemwzrostPKBmabyćzastąpionyprzezbardziejzrównoważony,przyjaznyśrodowiskuispołeczeństwumodelwzrostu.Matopolegać przede wszystkim na częściowym demontażu inwestycyjno-ekspor-towego modelu wzrostu, kierującego bogactwo do sektora przedsiębiorstw,i pobudzeniu chińskiej konsumpcji wewnętrznej. Wysokie dochody zapew-nićmająprzejściedozaawansowanychtechnologiczniesektorówgospodarki

68

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

iusług.AgendaIIIplenum,efektszerokiejdebatywśródchińskichelit,byławypracowanąprzezKPChodpowiedziąnanarastająceproblemygospodarki,mającą nadać wzrostowi nowy impet i zapewnić partii legitymizację wśródspołeczeństwa.

WobranąprzezXiJinpingadrogęreformgospodarczychwpisanyjestjednakparadoks,któryuwydatniłsięwpierwszychlatachjegorządów:agendaIIIple-numzakładastopniowewycofywaniesiępaństwazgospodarkiiwzmocnieniesektoraprywatnego,costoiwsprzecznościzwizjąodnowionej,wzmocnioneji jeszcze silniej kontrolującej społeczeństwo KPCh. Wdrożenie reform ozna-czałobyczęściowydemontażsystemugospodarczego,wktórymaparatpartyj-ny–napoziomie lokalnym icentralnym –kontrolujewdużejmierzealoka-cjęzasobów,budującnatympozycjępolitycznąikontrolującspołeczeństwo.Wzmocnienierynkunieuchronniewiążesięzmożliwościąpowstaniasilnychaktorów społecznych niezależnych od KPCh. Co więcej, realizując agendęIIIplenum,KPChpozbawiłabysięjednocześnienajważniejszychnarzędziin-terwencjiwgospodarkęistabilizowaniasytuacjigospodarczej,przekładającejsięnanastrojespołeczne.Wśródpekińskichelitwydajesięprzeważaćpoglądopotrzebiedalszejstymulacjigospodarkipoprzezinwestycje,mimożepogłę-biatoproblemyzzadłużeniemispowalniatransformacjęgospodarki.Wokre-siegospodarczejniestabilnościiniepewnejsytuacjimiędzynarodowejstawiato Xi Jinpinga przed wyborem między doraźnym zabezpieczaniem władzyKPCharealizacjądługofalowejwizjireform.Wrezultaciepierwszelatarzą-dów Xi Jinpinga nie przyniosły widocznego przełomu we wdrażaniu agendyIIIplenum,achińskiereformypogrążyłysięwstagnacji83.

WdrożenieambitnejagendyreformgospodarczychIIIplenumoznaczałobyteżde factooddaniekontrolowanychdotychczasprzezaparatpartyjnyźródełoso-bistegobogactwawręcespołeczeństwa,cowiązałobysięzotwarciemgłębo-kiegokonfliktupolitycznegowewnątrzpartii.Potrzebaprzełamaniaimpasuwreformachiwdrożenianowegomodelugospodarczego–zawartawnarra-cjiowalcezgrupamiinteresu,rozpowszechnianejod2013r.–stałasięjednązgłównychprzesłanekdlawzmocnieniawładzysamegoXiJinpingaijednązsił

83 Doprowadziłotodoodłożenialubograniczeniakluczowychreform,apolitykagospodarczaokresupierwszejkadencjiXiJinpingaskupiłasięnadziałaniachdoraźnych,m.in.oddłużaniuprzedsiębiorstwpaństwowychistabilizacjirynkówfinansowych(zwykorzystaniempaństwo-wychinstytucjifinansowych),atakżepolitycestrukturalnej(redukcjinadwyżekprodukcyjnychirozwijaniunowoczesnychgałęziprzemysłupoprzezsubsydia).J.Jakóbowski,Dryf chińskich re-form. Polityka gospodarcza pierwszej kadencji Xi Jinpinga[SeriaOSW„PunktWidzenia”],Warszawa2017,https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/pw_63_pl_dryf-chinskich_net.pdf.

69

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

napędowychjegokonserwatywnegozwrotuwChRL.WedlesłówXiJinpingawChinachzakończyłsięokresprostychreform,którewkroczyływokres„na-wigacjipogłębokichwodach”(shen shui qu).Potzw.straconejdekadzierządówHuJintaoiWenJiabaopolitykaXiJinpingamiałazdławićogniskaoporuwobecreformwaparaciepartyjnym,chińskiejbiurokracjiipaństwowychspółkach.WizjatasankcjonowałakoncentracjęwładzywrękachXiJinpingaicentrali-zacyjnedziałaniawzakresiewdrażaniapolitykigospodarczej,reformpotęż-negosektoraspółekpaństwowych,atakżewprowadzaniazmiannapoziomierządówlokalnych.Wobliczustagnacjireformwkolejnychlatachsiłąrzeczynasuwasiępytanie,czyszerokopropagowanereformyIIIplenumniezosta-łypotraktowaneprzezXiJinpingainstrumentalnie,dobudowywśródopiniipublicznejiczęściaparatupartyjnegopoparciadlarecentralizacjipolitycznejiposzerzeniazakresuwłasnejwładzy.

1.2. Kryzys systemu politycznego

WpercepcjielitKPChpartiastanęłauproguXXIwiekuprzedperspektywąpoważnegokryzysusystemupolitycznego,związanegozwewnętrznymina-pięciami w obrębie aparatu partyjnego, a także postępującą erozją legitymi-zacjispołecznejpartii.Obejmującwładzę,XiJinpingprzedstawiłpartiiwizjęwewnętrznej„moralnejodnowy”,stawiającnadyscyplinowanieaktywupar-tyjnegoiczystośćideologiczną.Dziękitemuotrzymałszerokimandatdocen-tralizacjiwładzywKPCh,wszczególnościodobawiającejsięowłasnąpozycjęstarszyznypartyjnej.

Konkurencjawalczącychowładzęizasobypartyjnychfrakcji,wzmocnionychzasobamipozyskiwanymizpaństwowejkontroligospodarki,uruchomiłapo-tężnesiłyodśrodkowewewnątrzKPCh,zagrażając jejspójnościnapoziomiecentralnym i lokalnym. Jednocześnie rozprzestrzenienie korupcji i nadużyćwładzynalokalnymszczebluzaczęłoistotniepodkopywaćlegitymizacjęspo-łecznąKPCh84.Jednymznajbardziejspektakularnychprzykładówtegotren-du była sprawa Bo Xilaia (zob. poniżej), która wstrząsnęła chińską politykąwokresieXVIIZjazduKPChw2012r.imogłapotencjalniezagrozićprzekaza-niuwładzyXiJinpingowi.Aferataskupiławsobiewszystkienajwiększepoli-tycznewyzwaniastojąceprzedKPCh:próbywybiciasięnaniezależnośćlokal-nychdziałaczy,ogromnejskalikorupcjęiostentacyjniewystawnystylżyciaczłonkówKPCh,atakżepotężnewpływyniekontrolowanychprzezcentrum

84 Zob.Tun-JenCheng,D.A.Brown,J.deLisle(red.),China Under Hu Jintao: Opportunities, Dangers, and Dilemmas,Singapore2006.

70

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

państwowychspółekisłużbspecjalnych.Jejprzebieg,anastępniepokazoweukaraniezaangażowanychwniąosóbstałysięjednymzfundamentówlegity-mizacjiwewnętrznejrewolucjiXiJinpingawKPCh.

sprawa Bo Xilaia85

To wielowątkowa i wielopoziomowa afera korupcyjna, która ujrzała świa-tło dzienne w lutym 2012 r., w krytycznym momencie sukcesji władzy na szczytach KPCh. Bo Xilai, wpływowy sekretarz KPCh w Chongqin-gu, próbował podważyć ustaloną zmianę pokoleniową w kierownictwie KPCh i doprowadzić do wyboru siebie w miejsce Xi Jinpinga. Jego głów-nym sojusznikiem był Zhou Yongkang, ówczesny „nadzorca” służb spe-cjalnych z ramienia Stałego Komitetu BP KC KPCh, ale mocno powiąza-ny z państwowym sektorem naftowym, w którym pracował przez wiele lat. Pomijając wątki kryminalne, korupcyjne czy obyczajowe, istota afery dotknęła relacji KPCh ze służbami bezpieczeństwa i procesu wyłaniania nowego kierownictwa. Trudno powiedzieć, na ile plan zakłócenia sukce-sji był realny, a na ile posłużył nowemu kierownictwu jako pretekst do przeprowadzenia zmian personalnych i w strukturze kontroli nad apa-ratem bezpieczeństwa (zob. rozdział III.2.1). Sam fakt, że powstał frak-cyjny sojusz oparty na aparacie bezpieczeństwa i lokalnych działaczach, mający na celu zaburzenie ustalonej przez starszyznę partyjną sukcesji władzy, pokazuje ówczesną skalę wyzwań stojących przed KPCh. Poka-zowy proces osób zaangażowanych w sprawę dał Xi Jinpingowi pretekst do rozpoczęcia największej w historii KPCh kampanii antykorupcyjnej, będącej jednym z najważniejszych instrumentów nowego sekretarza w konsolidacji władzy.

PoczuciepolitycznegoprzesileniaożywiłoobecnewKPChodlatdziewięćdzie-siątychXXwiekuobawy,żemożeonapodzielićlosKomunistycznejPartiiZwiąz-ku Radzieckiego (KPZR). Partyjne elity w Pekinie upatrują przyczyn upadkuKPZR(aprzeztoZSRR)wniezdolnościdoskutecznegoreformowaniaiewolucjiradzieckiejpartiiprzyrównoczesnymzałamaniusięintegralnościaparatupar-tyjnego i systemu jednopartyjnego. Problem integralności osobistej członkówaparatu partyjnego wychodzi daleko poza kwestię korupcji, która raczej jestpostrzeganajakosymptombrakunależytejkontrolizestronycentrum.Jesttokwestia obecnego na wielu szczeblach KPCh i wśród gremiów kierowniczych

85 Zob.PinHo,WenguangHuang,Uderzenie w czerń. Morderstwo, pieniądze i walka o władzę w Chi-nach,Wołowiec2015.

71

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wPekinieprzekonania,żepartiapotrzebujeoczyszczeniazkarierowiczówprzyrównoczesnejprofesjonalizacjiizwiększeniuspójnościwewnętrznej.

Wydaje się, że Xi Jinping dobrze odczytał ten trend w myśleniu starszyznypartyjnejizaproponowałwizję„odnowymoralnej”i„oczyszczenia”Komuni-stycznejPartiiChin.Kryjesiępodtymipojęciamiprogramoczyszczeniakadrpartyjnychznajbardziejskorumpowanychelementów,recentralizacjipolity-ki ekonomicznej, wzmocnienia kontroli Pekinu nad prowincjami, odnowie-nia indoktrynacji ideologicznejspołeczeństwaorazgeneralniewzmocnieniawładzy i kontroli KPCh nad wszystkimi aspektami funkcjonowania ChRL.„Odnowamoralna”KPChmabyćteżremediumnarozprężeniewewnętrznei obniżenie autorytetu starszyzny partyjnej oraz jest gwarancją osobistegobezpieczeństwa emerytowanych działaczy, opartego na regule, że to odcho-dzącydziałaczewyznaczająswoichnastępców.Sytuacja,kiedyw2012r.porazpierwszy próbowano to podważyć (zob. Sprawa Bo Xilaia), stanowiła punktzwrotnywhistoriiKPChpo1989r.Starszyznapartyjnauznała,żemusipo-wierzyćXi Jinpingowiszerokimandat,abymógłonodwrócićniebezpiecznezjejpunktuwidzeniatrendy.

W ostatnich dwóch dekadach znaczącym wyzwaniem dla rządów stały sięprotestyspołecznezwiązanezkorupcjąinadużyciaminapoziomielokalnychdziałaczyKPCh.Jednymznajwiększychźródełprotestówsąnadużycialokal-nychwładz,przedewszystkimodbieraniechłopomziemibezodszkodowańalbo za symboliczne kwoty, a także lokalne skażenie środowiska, skandalezwiązanezbrakiemnadzorunadjakościążywnościczysłużbązdrowiaitp.Pekin,zdającsobiesprawę,żenapięciaspołecznepotrzebująznaleźćujście,przyjął strategię ukierunkowania niezadowolenia na lokalne struktury,uznając,iżźródłemniepokojówsąregionalnenadużycia.Napoziomielokal-nymmieszaninarepresjiwstosunkudoprzywódcówidrobnychustępstwwo-becprotestującychpozwalanapacyfikacjęogniskzapalnych,abuntującysięludzieupatrująwewładzachcentralnychswoichobrońców.Tametodadzia-łaniaodnosisukcesijestkontynuowanaprzezXiJinpinga.DecydenciwPe-kiniewiedząjednak,żetakastrategiamożewyczerpaćwkrótceswojemoż-liwości, i obawiają się, że rozproszone protesty znajdą wspólny mianownikwpostacipostulatówpolitycznych.WepocetandemuHu–Wen(2002–2012)podejmowanoeksperymentyzróżnymiformamipartycypacjispołeczeństwanakierowanej na kontrolę lokalnych kadr86, pozwolenie na pewną swobodę

86 Najbardziejzaawansowanakoncepcjazakładałakontrolowaną,alejednakwmiaręswobodnąpartycypacjępolitycznąobywateliChRLpoprzezforainternetowe(stądmowao„netizen”),

72

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

działania organizacji pozarządowych, większe zaangażowanie internautówwpiętnowanienadużyć,aprzedewszystkimnapomysłwprowadzeniarzą-dów prawa – oznaczałobyto, że sama KPChmusiałaby siępodporządkowaćprawu,któretworzy87.

Protesty społeczne w chrl

Z roku na rok rośnie liczba tzw. incydentów masowych, jak władze określa-ją protesty społeczne. W latach 1993–2005 liczba protestów wzrosła dziesię-ciokrotnie, z 8,7 tys. do 87 tys. Jednak już w 2010 r. doszła do ponad 180 tys.88 Dominowały wtedy protesty na wsi przeciwko wywłaszczeniom ziemi. Po dojściu do władzy Xi Jinpinga władze przestały publikować oficjalne dane, ale niezależne szacunki mówią, że liczba protestów oscyluje obecnie mię-dzy 230 a 250 tys. rocznie. Według niezależnej organizacji Chiński Biuletyn Pracy89 z Hongkongu zmienia się także charakter protestów. Rośnie liczba strajków pracowniczych w miastach, a od 2013 r. akcje strajkowe wychodzą poza sektor produkcyjny i coraz częściej mają też miejsce w usługach i han-dlu. Rosną żądania płacowe, a protesty są napędzane rosnącymi kosztami życia i brakiem perspektyw na zakup własnego mieszkania przez przecięt-nych pracowników. Inną niezadowoloną grupę stanowią właściciele nie-ruchomości, którzy nie mogą wynająć mieszkań (co najmniej 65 mln lokali pozostaje niezamieszkanych) i boją się spadku wartości nieruchomości90.

W odpowiedzi na te obawy Xi Jinping zaproponował KPCh inną drogę: pod-trzymanieiodnowienieprymatupartiiwpaństwieipowrótdozwiększeniakontrolispołecznej,aleprzywykorzystaniunowoczesnychtechnologii.Rzą-domXiJinpingatowarzysząznaczącezaostrzeniecenzurywInternecie,ogra-niczeniewolnościsłowa(wczasachrządówtandemuHu–WenwChinachist-niałopewnepoledopublicznejdebaty),represjewobecdziałaczyspołecznychczy krytycznych wobec partii naukowców. Wynika to częściowo z obecnej

miałotopozwolićKPChnaotrzymywanieinformacjizwrotnychodspołeczeństwa,aleteżuzyskanienowejformylegitymizacji.

87 Por.T.Wright,Popular Protest in China,Cambridge2018;XiChen,Social Protest and Contentious Authoritarianism in China,Cambridge2012;K.J.O’Brien(red.),Popular Protest in China,Cam-bridge2008.

88 Ch.Göbel,L.H.Ong,Social Unreast in China,https://www.chathamhouse.org/sites/default/files/public/Research/Asia/1012ecran_gobelong.pdf.

89 „ChinaLabourBulletin”,https://clb.org.hk/.90 Bańkaspekulacyjnanarynkunieruchomościjestskutkiemprogramówstymulującychgospo-

darkęwprowadzonychwobliczukryzysu2008r.

73

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

naszczytachKPChdiagnozy,żeeksperymentyepokiHuJintaoiWenJiabao(2002–2012)sprzyjałyrozprzężeniuspołecznemuipodważaniupozycjipartiiwspołeczeństwie.WdługimokresieistotąplanuXiJinpingajestambitnypro-gramzmianyzarządzaniapartią icałymspołeczeństwem,czegosercemmabyćSystemWiarygodnościSpołecznej(SWS)wzbogaconyomodułypozwala-jącenakontrolęnadaparatempartyjnym(zob.rozdziałIII.3.1).Matopozwolićnaskutecznąkontrolęjednostek,aleteżnaszybkiereagowanienazagrożeniaw skali mikrospołecznej, zanim staną się one elementem destabilizującym.MatoteżbyćodpowiedźKPChnadeficytwiarygodnychinformacjiotym,cosiędziejewkraju,cowynikazeskłonnościlokalnychkadrdoskładaniafałszy-wychraportów91.NowysystemzarządzaniamabyćwreszcietakżeelementembudowyprzezChRLwłasnegomodelurozwojuspołeczno-politycznego,alter-natywnegodozachodniegomodeludemokracjiliberalnej.

1.3. Koniec „okresu strategicznych możliwości” w polityce międzynarodowej

Rządy Xi Jinpinga przyniosły bezprecedensowe – od czasów Mao Zedonga92–zaangażowaniesięChRLnaarenieglobalnejipodjęciebardziejasertywnejpolitykizagranicznej.Stworzyłotonowenapięciaisytuacjekonfliktowezsą-siadamiChinwAzji,atakżeglobalnymiaktorami,jakUSAczyUE.PolitykaXi Jinpinga jest odpowiedzią na rosnące wśród decydentów w Pekinie prze-konanieokońcu„okresustrategicznychmożliwości”,wktórymwzrostChinmógłodbywaćsiębezwchodzeniawkonfliktzZachodem.Asertywnapolitykajestteżsposobemnakonsolidacjęspołeczeństwawokółpartii,orazumożliwiagrękartąnacjonalistycznąiwkonsekwencjidalsząkoncentracjęwładzywrę-kachXiJinpinga.

„okres strategicznych możliwości”

Pod koniec kadencji Hu Jintao jako sekretarza generalnego KPCh pojawiło się wśród partyjnych analityków przekonanie o zamykaniu się „okna strate-gicznych możliwości”93. W ten sposób określano okres od zakończenia zimnej

91 Wynikatozkonstrukcjisystemupolitycznego,aleponieważjestjegoniezbędnymelementem,toniemożebyćzmienionebezsprowadzeniazagrożeniadlasamejwładzyKPCh.

92 Zob.J.Gittings,The world and China, 1922–1972,London1974.93 Por.SongYan,Renmin ribao pinglun yuan: Zhengque renshe woguo fazhan de zhongyao zhanlue

jiyu qi — san lun guanche luoshi zhongyang jingji gongzuo huiyi jingshn,http://www.gov.cn/xin-wen/2018-12/24/content_5351768.htm;E.S.Medeiros,China Reacts: Assessing Beijing’s Response to Trump’s New China Strategy,„ChinaLeadershipMonitor”,Spring2019,nr59.

74

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wojny, kiedy ChRL mogła budować potęgę gospodarczą i pozycję międzyna-rodową bez większych oporów ze strony Zachodu, a w tym samym czasie ko-rzystać ze stabilnego otoczenia międzynarodowego. Równocześnie w KPCh przetrwało tradycyjne przekonanie, że ChRL w przyszłości będzie musiała zakwestionować porządek międzynarodowy, którego była beneficjentem. Tworzona przez Pekin narracja o „pokojowym wzroście” miała uspokoić Za-chód, w którym jednocześnie żywe było przekonanie o możliwości sukce-sywnej demokratyzacji ChRL poprzez współpracę gospodarczą. Uwaga USA, w perspektywie Chin głównego przeciwnika, była skierowana na Bliski Wschód i tzw. wojnę z terroryzmem. Sytuacja zmieniła się w wyniku kry-zysu finansowego 2008 r., który Chiny – w wyniku dość krótkowzrocznej polityki stymulacji – przeszły stosunkowo łagodnie, co wzmocniło ich siłę gospodarczą. Jednocześnie w Pekinie uznano, że Zachód przeżywa poważ-ny kryzys wewnętrzny i nie będzie zdolny zareagować na zmianę w sposo-bie działania ChRL, a równocześnie utrzymywanie dotychczasowego kursu niskiego zaangażowania międzynarodowego uniemożliwia wykorzystanie w pełni istniejących możliwości, które nie będą trwały wiecznie.

Xi Jinping, krótko po objęciu urzędu przewodniczącego ChRL w 2013 r., za-kreśliłambitneceledlawzmocnieniapozycjiChinwformule„dwóchstuleci”(liang ge yibai nian),tj.setnejrocznicyutworzeniaKPChw2021r.orazstuleciaChRLw2049r.Wpierwszymokresie,do2021r.,mabyćzakończonatrans-formacjaspołeczno-ekonomiczna,którazbuduje„średniozamożnespołeczeń-stwo”(xiaokangshehui)94.Matobyćwstępemdorealizacjidrugiegocelu,jakimjestuczynienieChRLsupermocarstwemnaskalęglobalnądo2049r.Rozpo-czynającdrugą kadencję jakosekretarzgeneralnyKCKPChwpaździerniku2017 r., Xi Jinping zapowiedział, że „Chiny skierują się bliżej centrum sceny[światowej] oraz dokonają większego wkładu w [rozwój] ludzkości”95. Zosta-łotoodebranejakoprzejawsupermocarstwowychambicjiPekinuorazsygnałodejściaodsformułowanejprzezDengXiaopingazasady„ukryjswojąsiłę,cze-kajnawłaściwymoment”96.

94 Oryginalniejesttoterminodwołującysiędokonfucjanizmu,alezostałużytyprzezDengXia-opingaw1979r.jakocelreformgospodarczychimodernizacji.Zob.N.Visocnik,J.S.Rosker,Contemporary East Asia and the Confucian Revival (Black Cats),Cambridge2015,s.153.

95 XiJinping,Secure a Decisive Victory in Building a Moderately Prosperous Society in All Respects and Strive for the Great Success of Socialism with Chinese Characteristics for a New Era. Delivered at the 19th National Congress of the Communist Party of China October 18, 2017,http://www.xinhuanet.com/english/download/Xi_Jinping’s_report_at_19th_CPC_National_Congress.pdf.

96 Taoguangyanghui,zob.R.C.Keith,Deng Xiaoping and China’s Foreign Policy,NewYork2018,s.19.

75

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Kwestia tajwańska

Od 1949 r., po zwycięstwie KPCh w wojnie domowej i ucieczce rządu Chiń-skiej Partii Narodowej (Kuomintang) na wyspę Tajwan, istnieją de facto dwa państwa chińskie: Chińska Republika Ludowa na kontynencie oraz Republika Chińska na Tajwanie. Formalnie obydwa uznają zasadę jednych i niepodzielnych Chin (tzw. konsensus z 1992 r.) – spór między nimi doty-czy tego, który z ośrodków jest ich prawowitym przedstawicielem. Zasada jednych Chin jest też powszechnie akceptowana przez społeczność mię-dzynarodową, której przeważająca większość uznaje ChRL. Sprawę kom-plikuje występowanie na Tajwanie silnych tendencji niepodległościowych, które nie uznają przynależności wyspy do Chin. Dla KPCh kwestia „zjedno-czenia” Tajwanu z kontynentem, traktowana jako element unifikacji Chin po okresie kolonialnego rozbicia, ma fundamentalne znaczenie polityczne. Formalnie ChRL dąży do „pokojowego zjednoczenia”, choć na mocy ustawy OZPL z 2005 r. przyznaje sobie prawo do użycia siły, m.in. w przypadku ogłoszenia formalnej niepodległości przez Tajwan czy trwałej utraty per-spektywy zjednoczenia97. Zarówno aspiracje niepodległościowe Tajwanu, jak i groźby użycia siły przez KPCh nie znajdują akceptacji przeważającej części społeczności międzynarodowej ze Stanami Zjednoczonymi na cze-le, które zadeklarowały, że odrzucając wezwania do niepodległości wyspy, jednocześnie będą bronić Tajwanu przed agresją ze strony kontynentu. Znajdująca się w stanie dyplomatycznego zawieszenia Republika Chińska na Tajwanie funkcjonuje obecnie w systemie demokratycznym, z istotny-mi podziałami politycznymi na tle relacji z kontynentem. Jednocześnie Tajwan posiada rozwiniętą gospodarkę, będąc kluczowym globalnym do-stawcą półprzewodników i jednym z najważniejszych inwestorów bezpo-średnich w ChRL, a także stosunkowo nowoczesną armię.

ChoćobjęcierządówprzezXiJinpingawiązałosięzistotnymzwrotemwre-toryce, faktycznie kontynuuje on wiele programów politycznych zapocząt-kowanych jeszcze za jego poprzedników. Tyczy się to szczególnie dziedzinybezpieczeństwa – Xi dokonał gruntownej reformy armii, w tym rozbudowymarynarki i sił ekspedycyjnych, jako przygotowania do zabezpieczenia glo-balnych interesów ChRL.Rozwójarmiiwpierwszej kolejności ma zabezpie-czyćChinykontynentalneprzedmożliwościąblokadyszlakówoceanicznych.Wiążesięztymteżkoncepcjadominacji„pierwszejliniiwysp”(di yi dao lian),

97 Fan fenlie guojia fa, 14.03.2005, http://www.npc.gov.cn/wxzl/gongbao/2005-05/08/con-tent_5341734.htm.

76

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

tj. akwenu pomiędzy granicą morską ChRL a ciągiem od Wysp Kurylskich,przezArchipelagJapoński,wyspyRiukiu,Tajwan,Filipiny,Borneo,doPółwy-spuMalajskiegoicieśninyMalakka.Odnowiłotosporyterytorialnezsąsia-daminamorzachPołudniowochińskimiWschodniochińskim,sprowokowałoStanyZjednoczonewczasachprezydenturyBarackaObamydotzw.zwrotukuAzji (Pivot to Asia)98orazobnażyłowzględnąizolacjęmiędzynarodowąChin.TaksformułowanapolitykaPekinupozostajejednymzgłównychpólkonfliktuzUSAipaństwamiAzjiwokresierządówXiJinpinga.

Ambicja zmiany obecnego ładu międzynarodowego, a jednocześnie przeciw-działania wpływom Zachodu na politykę wewnętrzną państw niedemokra-tycznych,pchnęłaPekinwkierunkuzacieśnieniarelacjizpaństwamirewizjo-nistycznymi, podważającymi dotychczasowy ład międzynarodowy – przedewszystkimzRosją.ObydwapaństwanietylkoznalazływspólnąpłaszczyznęwsprzeciwiewobecdominującejroliZachodu,alełączyjeteżobawaprzed„in-spirowanązzewnątrz”zmianąreżimui„kolorowymirewolucjami”.Zbliżeniez Moskwą przyspieszyło jednak proces różnicowania interesów z Waszyng-tonem,coujawniłosięnapoczątkuprezydenturyDonaldaTrumpanapłasz-czyźniegospodarczejiszybkorozszerzasiętakżenainnedziedziny.

PodrządamiXiJinpingaChinyporazpierwszyprzedstawiłyteżwłasnąwi-zję globalnego ładu gospodarczego, powołując międzynarodowe inicjatywygospodarcze,takiejakInicjatywaPasaiSzlakuczyAzjatyckiBankInwesty-cji Infrastrukturalnych (AIIB). Nowe inicjatywy skierowane są głównie dopaństwrozwijającychsię,którychwymianahandlowai inwestycyjnazChi-nami rozwijała się niezwykle dynamicznie po 2000 r. Będąc kontynuacjądotychczasowego chińskiego zaangażowania, nowe inicjatywy koncentrująsięnadystrybucjinadwyżekhandlowychistymulowaniuzagranicznegopo-pytu dla zmagającego się z problemami strukturalnymi chińskiego przemy-słu budowlanego i ciężkiego. Projekty infrastrukturalne mają być wstępemdo przyciągania chińskich inwestycji bezpośrednich, tworzenia specjalnychstrefekonomicznych,promocjihandlu,awkonsekwencjiwzmocnionychpo-wiązań kulturowych i politycznych Chin z wybranymi państwami. MającapoczątkoworegionalnycharakterInicjatywaPasaiSzlakustałasięzczasemgłówną platformą promowania sinocentrycznej wizji globalizacji, forum ne-gocjowaniaporozumieńgospodarczych,atakżesymbolemchińskichaspira-cjidoroliglobalnegoobrońcywolnegohandlu.Ztegopowoduspotykasięona

98 ChiWang,Obama’s Challenge to China: The Pivot to Asia,Farnham2015.

77

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

zrosnącymsprzeciwemUSA,apoczęścirównieżUE,zaniepokojonychwzro-stemchińskichwpływówwEurazji,AfryceczyAmeryceŁacińskiej.

Istotne reperkusje dla polityki zagranicznej ChRL mają również założeniachińskiejpolitykiprzemysłowej,opartejm.in.narozwojuchińskichzdolno-ściwsektorachnowoczesnychtechnologii,atakżepozyskiwaniutechnologiizpaństwrozwiniętych.OznaczatowejścieChRLwetapotwartejkonkuren-cjigospodarczejzpaństwamirozwiniętymiiwywołujenapięciazUSAiUE.Wspieranaprzez państwo zagraniczna ekspansjachińskich spółek,m.in.fi-nansowanie przejęć zagranicznych firm przez chińskie podmioty czy zaan-gażowaniepaństwawwykradanietechnologii,przybrałauproguXXIwiekuniespotykanąskalę–napływchińskichinwestycjidoUEwzrósłzok.2,1mldeuroroczniew2010r.doponad37mldroczniewroku201699.Wśródnajsil-niejdotkniętychtymUEiUSAskutkujetonegatywnymizpunktuwidzeniaChin procesami zamykania rynków państw rozwiniętych (m.in. ogranicza-niechińskichinwestycji),atakżezwiększaniadyplomatycznejpresjipaństwrozwiniętych na Chiny, z żądaniami dalszego „symetrycznego” otwieraniachińskiegorynkudlazachodnichkoncernów.PoczątkowezapowiedziXido-tycząceliberalizacjiwymianyzzagranicą(m.in.pełnejwymienialnościjuana,otwarcianainwestycjeiprzepływykapitałowe)sąjednakrealizowanepowo-li, a w niektórych obszarach kontrola państwa wręcz zwiększa się. WynikatozobawczęścikierownictwaKPChzwiązanychzniestabilnościąchińskie-gosektorafinansowegoinapięciamihandlowymizzagranicą,powodującymigwałtowneodpływykapitałuzChin,wahaniakursujuanaitp.Wzaawanso-wanychtechnologiczniebranżachobserwowanyjestwręczwzrostprotekcjo-nizmu,choćwwybranychsektorachgospodarki(m.in.towarykonsumpcyj-ne)Chinystarająsiępodtrzymaćkursliberalizującywymianęzzagranicą,comauwiarygodnićichpozycjęobrońcyglobalizacjiiotwartościgospodarczej.

CharakterystycznedlarządówXiJinpingazwiększeniezaangażowaniaChinnaarenieregionalnejiglobalnejpostawiłoChRLprzedzupełnienowąkatego-riąwyzwań,związanychzotwarciemdługotrwałegokonfliktuzZachodem,przedewszystkimUSA.EfektemrosnącychodlatnapięćjestrozpoczętaprzezprezydentazUSADonaldaTrumpapolitykawywieraniarównoczesnegona-ciskunaChiny na wielupolach – od handludwustronnego, przez dziedzinębezpieczeństwa(gdzieaktywnebyłyrównieżadministracjeBarrackaObamy

99 T.Hinman,M.Huotari,A.Kratz,Chinese FDI in Europe: 2018 trends and impact of new screening policies,MERICS,March2019,https://www.merics.org/sites/default/files/2019-03/190311_MERICS-Rhodium%20Group_COFDI-Update_2019.pdf.

78

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

iGeorge’aW.Busha),konkurencjęwielkichspółektechnologicznych,poide-ologię.USAwzmacniajątakżepresjępoprzezwspółpracęzeswoimisojuszni-kami,zarównowpaństwachrozwiniętych,jakirozwijającychsię.UEstarasięprzyjąćpozycjęwyczekującąwkonflikcieUSA–Chiny,jednakrównieżzwięk-szapresjędyplomatycznąnaPekinzpowoduwciążnierozwiązanegoproble-muasymetriiwdostępiedorynków,atakżeeuropejskichobawdotyczącychaktywnościChinwEurazjiwramachInicjatywyPasaiSzlaku.

RosnącapresjazestronyZachoduipotrzebarównoczesnegoodpowiadanianatak złożony katalog wyzwań tworzy okazję do dalszego konsolidowania wła-dzyprzezXiJinpinga,napędzając„konserwatywnyzwrot”.Decyzyjnośćwroz-wiązywaniu konfliktów skoncentrowana została w rękach Xi Jinpinga i jegonajbliższychwspółpracowników,przenoszącodpowiedzialnośćzaewentualneniepowodzeniabezpośrednionasekretarzageneralnegoKPCh.Pierwszemie-siącekonfliktudyplomatycznegoChinzUSAukazałyjednakkilkaproblemów,mogącychpotencjalniepodkopaćpozycjęXiJinpingawKPCh.Przebiegnegocja-cjizWaszyngtonemw2018r.,naznaczonychprzeznagłewoltyTrumpainieko-rzystnądlaChineskalacjękonfliktu,wedleczęściprzekazówmiałysprowadzićnaXiJinpingafalękrytykizestronystarszyznypartyjnej,atakżeczęścipartiikrytycznejwobecnagłego–ibyćmożeprzedwczesnego–zerwaniazdotychcza-sowąstrategią„ukrywaniapotencjału”.Równocześniewydajesię,żedyplomacjaniezdołałaprzekazaćdecydentomostrzeżeniaprzednegatywnymikonsekwen-cjaminagłejzmianypolitykizagranicznej.Wynikatozautorytarnegocharakte-rusystemu,wktórymzgłaszaniewątpliwościczyinnegopunktuwidzeniajestnieakceptowalne,ponieważjestrównoznacznezkrytykąkierownictwapartii.Jesttododatkowowzmocnionefaktem,żenatlepozostałejczęściaparatuurzęd-niczego(zarównowKPCh,jakipaństwowego)dyplomacjajestwyraźnieosła-bionakadrowoiinstytucjonalnie.Dlategowprzeciwieństwiedoinnychpionówurzędniczych,którepróbująaktywniekierowaćpolityką(zazwyczajwswoimpartykularnyminteresie),dyplomacjapozostajebiernaikoncentrujesięnaod-gadywaniuoczekiwańdecydentówwKCKPCh.

2. Konserwatywny zwrot w KPch: koniec kolektywnego przywództwa?

2.1. Nowy lider na miarę nowych czasów

Obejmując władzę, Xi Jinping otrzymał mandat na przeprowadzenie we-wnętrznej rewolucji w KPCh poprzez bezprecedensową konsolidację wła-dzy w rękach jednej osoby, zmieniającą status quo systemu politycznego,

79

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wypracowane w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Liczba stanowiskpiastowanychbezpośrednioprzezXiJinpinga,atakżezasięgwpływówjegofrakcji w kluczowych organach KPCh oznaczają częściowe odejście od idei„kolektywnego kierownictwa” i porzucenie równowagi frakcyjnej w naj-wyższychgremiachpartii.Xi Jinpingnieposiada jednakwładzyabsolutnejwpartii,będącwciążzależnymodpartyjnejstarszyznyikluczowychklanów.WinstytucjitakpluralistycznejjakKPChutrzymującesięod2012r.poparciepartiidlakolejnychcentralistycznychdziałańXiJinpingaodczytywaćnależyjakoobjawgłębokiegokompromisu,szukającegowrządachsilnejrękisposo-bunaocaleniewładzyKPCh.

ZinstytucjonalnegopunktuwidzeniawładzaXiJinpinganieróżnisięwieleodtej,którąmielijegopoprzednicy.Jedynąistotnązmianąformalnąbyławpro-wadzonawmarcu2018r.przeznoweOZPLpoprawkaznoszącalimitkaden-cji, jakie jednaosobamożepełnićnastanowiskuprzewodniczącegoChRL100.Mimoniewielkiegoznaczeniaformalnego(stanowiskapaństwowenieniosąsamewsobieżadnejrealnejwładzy)byłotosymboliczneukoronowanieproce-sukonsolidacjiwładzyprzezXiJinpinga,którejpoświęciłonpierwsząkaden-cję(2012–2016).DużaczęśćaparatupartyjnegoorazspołeczeństwoodebrałytojakozgodęnapełnienieprzezXiJinpingawładzydożywotnio.Przezwieluzagranicznychobserwatorówuznanetozostałozadowódnaobjęcieprzeznie-goabsolutnejwładzywpartii.Mimosymbolicznegowymiaruzmianwliczbiekadencji jegopozycjawKPChniejest jednoznaczna(zob.rozdziałII.2.2).Li-kwidacjaograniczeńwliczbiekadencji,któremożesprawowaćprzewodniczą-cyChRL,jestraczejsygnałemdospołeczeństwa,żeXiJinpingmaprzyzwole-nienadokończenieswojegoprogramuiniepowinnosiętegoodczytywaćjakobezwarunkowejzgodynadożywotnierządy101.

W trakcie swoich rządów Xi Jinping skoncentrował w jednym ręku szeregfunkcjiwKPCh102,któredająmudominującąpozycjęwaparaciepartyjnym,apoprzeztoniezwykleszerokąwładzęwChRL.Wynikaonatakżezestrate-

100 Oficjalneuzasadnieniewskazuje,żepodobnychograniczeńniemawprzypadkusprawowaniafunkcjipartyjnychiwymagatoujednolicenia.

101 JakpokazałprzykładDengXiaopinga,niejestdotegopotrzebnesprawowanieżadnychoficjal-nychstanowisk.

102 SekretarzageneralnegoKCKPCh(gwarantujemutoteżzurzędumiejscewStałymKomitecieBiuraPolitycznegoKCKPCh),przewodniczącegoCentralnejKomisjiWojskowejKCKPChorazprzewodniczącegoconajmniejośmiumałychgrupkierowniczychwKCKPCh(zob.Aneks5).StanowiskoprzewodniczącegoChRL,formalniegłowypaństwa,mawymiarsymboliczny,alepozwalanazachowanieprotokołudyplomatycznegowkontaktachzzagranicą.

80

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

gicznegorozmieszczeniaczłonkówfrakcjiXiJinpingawaparaciecentralnym,zwłaszczawSekretariacieKC,orazumiejętnegozneutralizowaniawpływówinnychfrakcji(rozdziałII.2.2).FundamentamiwładzyXiJinpingasą:uzyska-nie kontroli nad kluczowymi nieformalnymi grupami kierowniczymi (zob.rozdziałI.1.3)osobiścielubpoprzezzaufanychludzi(zob.Aneks3),umiejęt-nezłamanieoporuaparatulokalnegoiśredniegoszczeblapoprzezkampanięantykorupcyjną(zob.rozdziałII.2.5),zdobyciepoparciakorpusuoficerskiegoALWśredniegoszczebla(zob.rozdziałII.2.4)orazstworzenienowegowize-runku przywódcy, którego idee zostały wpisane do statutu KPCh (zob. roz-dział II.2.6). Ze względu na zakres władzy zgromadzony przez Xi Jinpinga,atakżewpływyprzewodzonejprzezniegofrakcjiwKPCh,jesttojednoznacz-nieprzywódcaowielesilniejszyniżHuJintao(2002–2012),atakżewpewnymstopniuniżJiangZemin(1989–2002),zaśjegopozycjawydajesięobecnienie-zagrożona.

WładzaXiJinpingawChRLmateżźródławosobistejpopularnościprzywódcy.Zdolność do wyartykułowania zbiorowych oczekiwań i nadziei ChińczykówjestniezbędnadozapanowanianadKPCh.WciąguwielulatkarieryXiJinpingpotwierdziłintuicjędoodczytywanianastrojówspołecznych,copozwalamunabudowęosobistegowpływunaspołeczeństwo,apoprzeztonaumocnienieswojejpozycjiwsamejKPCh.Położenienaciskunawalkęzkorupcjąizanie-czyszczeniem środowiska jest realizacją oczekiwań społeczeństwa. Równo-cześnieXiJinpingpotrafiwumiejętnysposóbzebraćwjednopoczuciemisjiKPChioczekiwaniaspołecznewsloganie„chińskiegomarzenia”.Tazdolnośćdospersonifikowaniawswojejosobieoczekiwańspołeczeństwaiaparatupar-tyjnegojestwspółczesnąrealizacją„mandatunieba”imaogromneznaczeniedlautrzymaniawładzyprzezXiJinpinganadsamąKPCh.

SiłaXiJinpingawynikajednakprzedewszystkimzfaktu,że„kolektywnekie-rownictwo” przekazało w jego ręce swój autorytet w celu ograniczonej kon-centracjiwładzy,abyprzezwyciężyćniedomaganiasystemuwokresie,kiedyKPCh i ChRL stanęły przed poważnymi wyzwaniami natury wewnętrzneji międzynarodowej. Xi Jinping otrzymał od starszyzny partyjnej mandat naprzeprowadzenie zarówno poważnej przebudowy aparatu partyjnego, jakizmianymodelurozwojuspołeczno-gospodarczego.Obydwateprzedsięwzię-ciasąodsiebieuzależnioneiniesąmożliwedorealizacjibezzłamaniaoporulokalnychgrupinteresów,cosamowsobiemacharakterrewolucyjny.Toważ-ny element, ponieważ pozycja Xi Jinpinga wewnątrz aparatu władzy będzieniezagrożona tylko tak długo, jak długo starszyzna partyjna będzie uważać,że realizuje on długofalowy plan uzdrowienia KPCh i zmiany paradygmatu

81

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

rozwojowegoChRL.Naturalniekoncentracjawładzywjegorękachtworzyry-zykozłamaniaprzezniegotaksformułowanejumowyzpartiąiwybiciasięnapełnąniezależność.Wobliczuwciążdużegopluralizmuwpartii,atakżeży-wejwśródstarszyznypamięciokonsekwencjachnieskrępowanych„rządówjednostki”, oznaką tego byłyby jednak mniej lub bardziej widoczny konfliktnaszczytachKPCh,atakżekrytykapozycjiXiJinpingazestronynajbardziejwpływowychczłonkówestablishmentuKPCh.

Mimo tak silnej pozycji obecnego sekretarza generalnego nie można zatemmówićojegoabsolutnejwładzyikońcupluralizmuwobrębieKPCh,apozycjaXiJinpingawdalszymciąguzależnajestodstanowiskagrup,którewyniosłygodowładzy.Oichpozycjiświadczyfakt,iżkampaniaantykorupcyjna–głów-nenarzędziepartyjnej„czystki”stosowaneprzezXiJinpinga–niedotknęładotejporynikogozwiązanegozklanamipartyjnymi,któregopoparły,zwpły-wowymklanemrodzinyDengXiaopinganaczeleczyHuJintao(który–jaksięwydaje–porzuciłnadobretzw.FrakcjęLigiiskupiłsięnabudowiewłasnegoklanu,przeznaczającsynaHuHaifengadopracypartyjnej)103.Choćoficjalnanarracja kreowana przez Wydział Publikacji KC KPCh pokazuje Xi Jinpingajakosilnegoprzywódcę,toodczasudoczasupojawiająsięsygnały,żezazasło-nąjednościwciążmożetrwaćzażartawalkaowładzę,asamXiJinpingbywapoddawany krytyce przez najbardziej wpływowe elementy partii104. Dlategoobecniemożnapostawićtezę,żewładzaipozycjaXiJinpinga,mimomedialnejatrakcyjnościtakiegoporównania,nieprzypominatejposiadanejprzezMaoZedongawlatachrewolucjikulturalnej.

2.2. Rozbudowa zaplecza Xi i erozja frakcji partyjnych

W zakresie budowania wpływu poprzez politykę personalną, w pierwszychpięciulatachrządówXiJinpingskupiłsięnamarginalizacjikonkurencyjnychfrakcjiwKPCh,atakżeumacnianiupersonalnejwładzypoprzezkanałynie-formalne.Jednocześnieskalaiintensywnośćprowadzonejprzezniegowalkipolitycznej przyspieszyły trwający od dekady proces rozpadu tradycyjnychfrakcjiwKPChiwyłanianiasięnowejformułystratyfikacjielitKPChopartejnaklanachrodzinnychisektorowychgrupachinteresu.

103 Wmarcu2019r.zostałonpierwszymsekretarzemKPChwXi’an,największymmieściepół-nocno-zachodnichChin,codajemudużemożliwości.

104 Wedługdoniesieńmedialnychwgrudniu2018r.niektórzyczłonkowieBPKCmusielizłożyćsamokrytykę.Potwierdzałobytospekulacje,żedziałaniaXiJinpinganapotkałyopór,alerów-nocześnieoznaczałoby,iżudałomusięspacyfikowaćprzeciwników.

82

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

KonsolidacjęwładzyprzezXiJinpingapodzielićmożnanadwaistotneetapy,wynikające wprost z charakteru chińskiego systemu politycznego, funkcjo-nującegowpięcioletnichcyklach.WpierwszejkadencjiXiJinpingzmuszonybyłdziałaćwramachustalonegow2012r.składunajwyższychorganówKPChistrukturpaństwowych,wktórychwciążsilniereprezentowanibyliprzedsta-wicielekonkurencyjnychpartyjnychfrakcji.Wykorzystującdziałanianiefor-malne,m.in.kampanięantykorupcyjnąimałegrupykierownicze,XiJinpingzdołał poszerzyć swoje zaplecze i zmarginalizować konkurencyjne frakcje.Dopiero w 2017 r., przy nowym rozdaniu personalnym w czasie XIX ZjazduKPCh,uzyskanepoprzezpowyższedziałaniawpływywKPChpozwoliłymunawprowadzeniezaufanych ludzidokluczowychorganówpartii izdobyciewzględnejprzewagiwStałymKomitecieBiuraPolitycznego isamymBiurzePolitycznym(zob.rozdziałII.2.3).

Budowanie pozycji w partii przez Xi jinpinga

Xi Jinping (ur. 1953) przez 40 lat kariery w KPCh zdobył potrzebne umie-jętności, wiedzę i doświadczenie, by sprawnie budować osobistą pozycję w KPCh. Jak wielu rówieśników ma za sobą doświadczenie rewolucji kul-turalnej i zsyłki na prowincję, „aby uczyć się od ludu”. W 1974 r. wstąpił do KPCh. Został przyjęty po 10 próbach, co wynikało z przeszkód stawia-nych przez przeciwników politycznych ojca, który był represjonowany w czasie rewolucji kulturalnej. Jednak po 1978 r. i dojściu do władzy Deng Xiaopinga miał ułatwiony start dzięki koneksjom swojego ojca Xi Zhong-xuna (bohatera wojny domowej, a w latach 1949–1965 piastującego ważne stanowiska we władzach centralnych i powiązanego z Deng Xiaopingiem). Stał się naturalnym przywódcą „książątek“, potomków założycieli ChRL. W latach 1979–1982 służył jako sekretarz gen. Geng Biao, ówczesnego wi-ceprzewodniczącego CKW KC oraz byłego podwładnego ojca, co pozwoli-ło mu już bardzo wcześnie sformować zaplecze w ALW. Swoją dzisiejszą pozycję zbudował jednak samodzielnie, opierając się zarówno na sojuszu z kilkoma frakcjami, jak i na własnym kręgu bliskich współpracowników, którym może delegować wiele zadań i którzy wiążą z nim swoją osobistą karierę. Xi Jinping systematycznie rozbudowywał własną sieć klientalną, przechodząc przez wszystkie szczeble kariery i powoli pnąc się w struk-turach KPCh w prowincjach Hebei (1982–1985), Fujian (1985–2002), Zhe-jiang (2002–2007) i Szanghaju (2007), skąd został ściągnięty do Pekinu przez Jiang Zemina i Zeng Qinghonga. Ich poparcie zaważyło, iż został w 2007 r. członkiem SK BP KC KPCh, a w 2008 r. wiceprzewodniczącym ChRL i de facto następcą Hu Jintao.

83

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

O osobistej popularności Xi Jinpinga decydują także inne czynniki. Nie do przecenienia jest małżeństwo z Peng Liyuan, popularną w pewnych seg-mentach społeczeństwa śpiewaczką zespołu artystycznego ALW. Zanim Xi Jinping został wiceprzewodniczącym ChRL, był znany głównie jako mąż Peng Liyuan.

CharakterystycznedlapierwszejkadencjiXiJinpingalokowaniepolitycznychsojuszników w kluczowych miejscach procesu decyzyjnego miało charakterzarównowzmacnianiawłasnejpozycjipolitycznej,jakiuzyskiwaniasterow-nościwzarządzaniupartiąipaństwem.WChRL,wprzeciwieństwiedoinnychpaństw, gdzie przynajmniej teoretycznie w momencie objęcia rządów przy-wódca ma do dyspozycji struktury biurokratyczne gotowe do wykonywaniajegopoleceńwzakresieprzewidzianymprawem,chińscyprzywódcymusząnajpierwwprowadzićwłasnąfrakcjędostrukturcentralnych,coumożliwiaimsterowanieKPCh,aprzezniąpaństwem105.Zakresichwładzyzależywięcwdużymstopniuodzdolnościdoulokowaniawiernychsobieludziwkluczo-wychmiejscachaparatupartyjnego.Coważne,niedokonujesiętowprocesieprostychnominacji,aleskomplikowanejgrywewnątrzpartyjnej,kiedystano-wiska są obsadzane przez organy kolegialne. Budując swoją pozycję w Peki-nie,XiJinpingzacząłwięcodściągnięciadoPekinuzaufanychludzi,zktóry-mipracowałwtrakcieswojejkarierywpolitycelokalnej,przedewszystkimwprowincjiZhejiang(zob.Aneks3).

W pierwszych latach rządów Xi Jinping zdobył również poparcie niektórychfunkcjonujących w Pekinie frakcji, a inne zniszczył lub odsunął od istotnychstanowisk.Naturalnąbaząpolitycznądlaniegobyłytzw.książątka,działaczebędącypodobniejakondziećmiwpływowychdziałaczypartyjnych,oraz„grupaJiangZemina”–posiadającegoszerokiewpływysekretarzageneralnegoKPChzlatdziewięćdziesiątychXXwieku,wspierającegoXiJinpingawobjęciuwładzywKPCh.XiJinpingumiejętnieteżinkorporowałdoswojegoprogramuwieletez„nowejlewicy”106,aletak,abyniezrazićdosiebiesektorowychgrupinteresów.PotrafiłtakżezjednaćsobiepoparcieALW,wysuwającpropozycjęradykalnegounowocześnieniaarmiiiadaptującdoswojegoprogramuwieletezwojskowych„jastrzębi”(zob.rozdziałII.1.3).Korzystnedlaniegobyłoteżrozbicieopozycji.

105 Por.K.G.Lieberthal,D.M.Lampton(red.),Bureaucracy, Politics, and Decision Making in Post-Mao China,[brakmiejscawydania]1992.

106 „Nowalewica”totrendpopularnywśródintelektualistówwKPChnawołującychdomini-malizowaniaróżnicekonomicznychiprowadzeniaaktywnejpolitykispołecznej,wtymdozwiększeniatransferówdomniejuprzywilejowanychgrupspołecznych.

84

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

„Tuanpai”,frakcjazbudowanawokółLigiMłodzieżyKomunistycznej,mawSta-łym Komitecie Biura Politycznego swojego przedstawiciela w osobie premieraLiKeqianga. Jednakpo„zmarnowanejdekadzie”107HuJintao iWenJiabaopo-zostałefrakcjeuznały,żeludzie„Tuanpai”powinniusunąćsięnabok–jesttoteżźródłemdzisiejszejizolacjipremiera.PopierająceBoXilaiaistojącezapróbąprzewrotunaszczyciez2012r.frakcje„populistów”oraz„grupapaliwowa”zo-stałycałkowicierozbite,aichdziałania–traktowanejakoniebezpiecznyprece-dens–ostateczniezjednoczyłyelityKPChwokółXiJinpinga.

Istotnymnarzędziempolityki frakcyjnejXi Jinpingabyłakampaniaantyko-rupcyjna, która dotknęła kilku wysoko postawionych działaczy konkuren-cyjnychfrakcji,atakżesilnieuderzyławichzapleczenapoziomielokalnym.Po zakończeniu procesu przekazywania władzy w 2013 r. Xi Jinping, wyko-rzystując kampanię antykorupcyjną (zob. rozdział II.2.5), nie tylko surowoukarał„populistów”i„grupępaliwową”,aleteżuniezależniłsięodpoparcia„książątek”i„grupyJiangZemina”.UmiejętnieosłabiłpozostałesiływKPCh,umieszczającwtychsamychinstytucjachludzizróżnychfrakcjiipowodującichwewnętrznyparaliż,wwynikuczegotoonijegoludziedominującywma-łychgrupachkierowniczych(zob.rozdziałI.1.4)stalisięde factoośrodkiemde-cyzyjnym.Równocześnierozszerzyłswojezapleczepolityczneokolejneosoby,przeciągającwieluludzizinnychfrakcji.Tewszystkiedziałanianieodbiegałyodpraktykijegopoprzedników.

Początek rządów Xi Jinpinga przypadł też na proces rozpadu tradycyjnychstruktur frakcyjnych w KPCh108 i wykształcenia się polityki wewnętrznejopartejnapowiązaniachrodzinnych,klanowych(zob.rozdziałI.1.3).Uschył-kurządówHuJintao,wczasiezmagańoprzejęciewładzy,polityczneliniepo-działówwewnątrzaparatucentralnegoprzestałybyćkształtowaneprzezod-mienne spojrzenie na kierunek rozwoju ChRL, a zaczęły przebiegać wzdłużgranicinteresównajpotężniejszychklanówwKPCh.Trudnostwierdzić,naileXiJinpingświadomieprzyspieszyłcałyproces,anailewykorzystałzwiązaneznimzburzenieporządkudozdobycia władzyiwpływówprzekraczającychteposiadaneprzezpoprzedników.

107 Tezęostraconejdekadzie(2002–2012),kiedyniewykorzystanokoniunkturygospodarczejimiędzynarodowejnaprzeprowadzeniekoniecznejzmianymodelurozwojowegoChRL,moż-naznaleźćnawetuekonomistówbliskichreżimowi,jakJustinYifuLin.Zob.J.YifuLin,Demy-stifying the Chinese Economy,Cambridge2011.

108 WięcejodotychczasowejpolitycewewnątrzKPChzob.D.L.Shambaugh,China’s Communist Party: Atrophy and Adaptation,Washington2008.

85

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

XiJinpingniejestwięcanigłównymmotorem,aniinicjatoremprzemianwe-wnątrzelitypartyjnej.Rozpoznałiumiejętniewykorzystałnowądynamikędo uzyskania od starszyzny partyjnej silnego mandatu do rządzenia samąpartiąibudowybardzoszerokiegozaplecza.Partia,azniątakżejejpaństwo,znajdująsięwokresiedezintegracjidotychczasowegostatus quoopartegonatradycyjnych frakcjach partyjnych. Nowa struktura wewnętrzna bazującanaklanachrodzinnychdopierosiękształtujeipotrzebujeczasu,abywytwo-rzyćnowymodelrywalizacjipolitycznej.SilnapozycjaXiJinpingaijegosieciwpływówpersonalnychwynikawdużymstopniuwłaśniezpowstałejpróż-niwładzy,alekwestiądyskusyjnąjest,jakdługotasprzyjającamusytuacjasięutrzyma.

2.3. Konsolidacja władzy na szczytach KPCh

Zwycięstwo Xi Jinpinga w walkach frakcyjnych okresu pierwszej kadencjiotworzyłodrogędoformalnegougruntowaniajegopozycjipodczasXIXZjaz-duKPChw2017r.LudziepowiązanizXiJinpingiemuzyskaliwówczaswięk-szośćwnajważniejszychciałachkolegialnychKPCh–BiurzePolitycznymKCorazjegoStałymKomitecie,atakżewkluczowychorganachbiurokracjipar-tyjnej. W ten sposób frakcja skupiona wokół Xi Jinpinga zajęła dominującąpozycję.

ProceskonsolidacjiwładzynasiliłsięporozpoczęciudrugiejkadencjiXiJin-pingajakosekretarzageneralnegoKPCh.Zbudowanaprzezkilkalatpozycjaw partii pozwoliła mu obsadzić zaufanymi ludźmi kluczowe stanowiska naXIXZjeździeKPChwpaździerniku2017r.XiJinpingzdobyłwówczassilnąpo-zycjęwStałymKomitecieBiuraPolitycznegoKCXIXZjazduKPCh(2017–2022),choćniemożnatutajmówićopełnejdominacji.Osobyzjegootoczeniaosią-gnęłyjednakznacznąprzewagęwBiurzePolitycznymKCKPCh–wsumiezaj-mujątamobecnie16na25miejsc.

WStałymKomitecieBiuraPolitycznegoKCKPCh,któryskładasięzsiedmiuczłonków,doludziXiJinpinga(opróczniegosamego)możnazaliczyćdwóch:LiZhanshuorazWangHuninga.Dwóchwywodzisięz„Tuanpai”:LiKeqiangi Wang Yang, którzy byli wcześniej powiązani z poprzednim sekretarzemgeneralnym KPCh Hu Jintao. Jeden członek Stałego Komitetu, Han Zheng,to zaufany człowiek Jiang Zemina, a jednocześnie były zastępca Xi Jinpingaw Szanghaju. Najbardziej enigmatyczny członek najwyższego kierownictwato nowy szef Komisji ds. Kontroli Dyscypliny KC Zhao Leji, przedstawiciel„książątek”, o którym brak informacji, aby był związany z którąś z frakcji.

86

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Od2012r.,jakwiększość„książątek”,popieraXiJinpinga109,alemasamodzielnąpozycjęwpartii,więcniejestwpełniuzależnionyodsekretarzageneralnego.

WsamymBiurzePolitycznymKCKPCh15na25członków(oboksamegoXiJin-pinga)toludzieznimpowiązani,alepoziomichuzależnieniaodsekretarzageneralnegojestbardzoróżnyiniemożebyćonpewny,czypozostanąonilo-jalniwwypadkuwiększegokryzysupolitycznego.Osobami,naktórychgłosymożeobecnieliczyć,są:LiZhanghu,ZhaoLeji,CaiQi,ChenMin’er,ChenXi,DingXuexiang,HuangKunming,LiHongzhong,LiQiang,LiXi,LiuHe,WangChen,YangJiechi,YangXiaoduorazZhangYouxia.

Kluczowymorganem,któryumożliwiaXiJinpingowikontrolęnadKPChipo-przezniąnadChRL,jestSekretariatKC.SekretariatmaobsługiwaćKCKPCh,alewrzeczywistościtoonkształtujeagendępraccałegoKC,kontrolującprze-pływ informacji. O wadze Sekretariatu KC świadczy fakt, że był to jedenzpierwszychorganówzlikwidowanychprzezMaoZedongauprogurewolucjikulturalnejw1966r.,ponieważMaozdawałsobiesprawę,żebyłbyonzdol-nyblokowaćjegodziałania.SekretariatKCprzywróconow1980r.Od1997r.tworzy go siedmiu sekretarzy, ale główną rolę odgrywa pierwszy sekretarzSekretariatu KC, którym jest zawsze jeden z członków SK BP KC. Odgrywaon rolę swoistego szefa personelu Sekretariatu KC i sekretarza generalnego.ObecniejesttooddanyczłowiekXiJinpinga,WangHuning.Pozostalisekreta-rzeto:DingXuexiang,innyzaufanyXiJinpinga,którykierujeBiuremGene-ralnymKCKPCh,stanowiącymzapleczebiurokratyczneKC,oraz jestczłon-kiem BP KC; Yang Xiaodu, członek BP KC, kierujący także Narodową RadąNadzoru(zob.rozdziałII.2.5);ChenXi,członekBPiprzewodniczącyWydziałuOrganizacyjnegoKC;GuoShengkun,członekBPKCiszefKomisjiPolityczno--LegislacyjnejKC;HuangKunming,członekBPiszefWydziałuPublikacjiKC;YouQuan,członekKCiszefWydziałuPracZjednoczonegoFrontuKC.RazemtychsiedmiuludzikształtujeagendęipraceKC.Wszyscyonisązwiązanioso-biściezsekretarzemgeneralnymXiJinpingiemlubjegootoczeniem–sytuacjaniemającamiejscaodczasupowstaniaSekretariatuKC.

109 OjcowieXiJinpingaiZhaoLejimielibyćprzyjaciółmi,aleniewiadomo,jaktosięprzełożyłonarelacjemiędzysynami.ZhaoLejiwsparłjednakXiJinpingawczasiepierwszejkadencji,kiedyjakoszefDepartamentuOrganizacyjnegoKCpomógłmuobsadzićswoimiludźmiwie-lestanowisk.JednakprzejęcieprzezZhaoLejiszefostwaKomisjids.KontroliDyscyplinyKCpoWangQishanie,oddanymczłowiekuXiJinpinga,możeteżoznaczać,żedalszeoczyszczanieKPChzeskorumpowanychdziałaczybędziepostępować,aleXiJinpingniebędziemógłtakłatwowykorzystywaćgodobudowaniawłasnegozapleczapolitycznego.Wskazywałbynatofakt,żeprzedstawicieleinnychfrakcjiotrzymalistanowiskawiceprzewodniczącychwkomisji.

87

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

MimowidocznejprzewagiXiJinpingawnajwyższychorganachKPCh,zabu-rzającejfrakcyjnąrównowagęsiłwidocznązarządówpoprzedniegosekreta-rza generalnego KPCh, na szczytach władzy wciąż panuje relatywny plura-lizm. O ile słaba pozycja Hu Jintao wynikała z ogólnej politycznej dynamikiwpartii(zob.rozdziałII.1.2),toobecnieszukaćnależyinnychwytłumaczeń.ZjednejstronyXiJinpingmożestaraćsięwłączaćinnegrupywpartiidopro-cesudecyzyjnegoiobarczyćjewtensposóbwspółodpowiedzialnościązajegoskutki, rozkładając polityczną odpowiedzialność za ewentualne błędy. Rów-nocześnieobecnośćniezwiązanychbezpośredniozXiJinpingiemosóbwklu-czowychorganachkolegialnychKPChmożewskazywaćnato,żemimootrzy-maniamocnegomandatuodstarszyznypartyjnejXiJinpingniedostałzgodyna całkowite zdominowanie centrali KPCh. Pluralizm na szczytach władzymawpływnapolitykępaństwa,akonsolidacjawładzywrękachXiJinpingaipoziomcentralizacjidecyzjijestróżnywróżnychsektorachzarządzaniapań-stwem(zob.rozdziałIII).

2.4. Repolityzacja armii

Kluczowe dla realnego umocnienia się Xi Jinpinga u władzy było zdobyciepoparciaALW,którawysyłanajwiększą inajbardziejskonsolidowanągrupędelegatówzarównonazjazdKPCh,jakidoOZPL,aleteżzapowiedźrealnejre-formyarmii.CenązapoparciedlaXiJinpingabyłajednakrepolityzacjaarmii,zagwarantowaniekontynuacjiwzrostubudżetuwojskowegoorazutrzymaniewpływuwojskanakreowaniepolitykibezpieczeństwa.

OdczasuprzejęciawładzyprzezDengXiaopingasystematyczniemalałarolaALW w polityce wewnętrznej, a armia przekształciła się z głównej podporywładzyKPChwjeszczejednegointeresariuszawewnątrzKPCh.Procestenbyłw dużej mierze rezultatem pojawienia się i szybkiego wzrostu innych grupsektorowych,przedewszystkimprzedsiębiorstwpaństwowych.Służbawar-miiprzestałateżbyćjedynąścieżkąkariery.Wydarzeniaz1989r.,kiedyALWkrwawo stłumiła protest studencki na placu Tiananmen, nie zmieniły tegotrendu.Armiazmagałasięzszeregiemproblemów,jakniedofinansowanie,ko-rupcja,przestarzałastruktura,przerostszkoleńpolitycznychnadtreningiemwojskowym110. Atutem wojskowych było jednak zachowanie dużego udziałuw kształtowaniu polityki bezpieczeństwa111, dzięki czemu udało im się pod

110 Zob.J.S.Bajwa,Modernization of the Chinese PLA: From Massed Militia to Force Projection,Atlanta2013.111 Zob.M.Gurtov,Byong-MooHwang,China’s Security: The New Roles of the Military,London1998.

88

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

koniec lat dziewięćdziesiątych uzyskać zgodę na systematyczny wzrost na-kładównaarmię(zob.rozdziałI.1.6).ZczasemALWuzyskałatakżewzględnąautonomięwewnętrzną,cowynikałowdużymstopniuzfaktu,żepartianiemiałapomysłu,cozrobićzarmią,awdekadzierządówHuJintao(2002–2012)centrumbyłozbytsłabe,abynaruszyćinteresywojskowych.

Sytuacja zmieniała się w okresie dochodzenia do rządów Xi Jinpinga, któryuzyskał szeroki mandat od starszyzny partyjnej na przeprowadzenie głębo-kichzmiantakżewarmii.Równocześniezdobyłpoparcietejczęścikorpusuoficerskiego, która lobbowała za kandydaturą wśród starszyzny partyjnej.Xi Jinping potrafił umiejętnie wykorzystać dla zdobycia władzy synergiędwóchtendencji:starszyznypartyjnejdoprzeprowadzeniapoważnejrekon-figuracjisystemuorazczęściwpływowychwojskowych(zob.rozdziałIII.2.2),prącychdoreformyarmii.

PodojściudowładzyXiJinpingwykonałszeregposunięćzwiększającychzna-czeniearmii,zyskująctymdalszepoparcieALW.Prowadzonaod2014r.grun-townareformaarmii(zob.rozdziałIII.2.2),atakżewalkazkorupcjąnawy-sokich szczeblach112 rozpoczęły zmiany w krytycznych dla armii obszarach,jak:przestarzałastrukturadowodzenia,opartenaradzieckichwzorcachza-łożeniataktyczne,niewystarczającezapleczebadawczo-rozwojoweitd.Rów-nież przyjęcie bardziej asertywnej polityki międzynarodowej przez Xi Jin-pinga sprzyja partykularnym interesom ALW i wydaje się, że jest przez niąpodsycane(zob.rozdziałII.1.3).Nowoczesnaarmiastałasięrównieżjednymzkluczowychelementówideologicznejkampanii„wielkiejodnowychińskie-gonarodu”,wzmacniającymnacjonalistycznąlegitymacjęKPCh.Silnaarmiazdolnaprzeciwstawićsięnajwiększymmocarstwom(wdomyśleStanomZjed-noczonym)pełnirównieżistotnąrolęjakopodstawazmodernizowanego(takjak to rozumie KPCh) społeczeństwa oraz silnego militarnie i gospodarczopaństwa.Wtensposóbdoszłodorepolityzacjiwojska,silnaarmianiejestjużnarzędziemsprawowaniawładzy,astałasięuzasadnieniemdlasilnejwładzyXiJinpinga.Niejesttonowezjawisko,ależadenprzywódcaKPChodczasówMaoZedonganiewykorzystywałgonatakąskalęijesttokolejnyprzejawneo-konserwatywnegozwrotuXiJinpinga.

112 Mimoutrąceniakilkudowódcówwysokiegoszczebla(m.in.generałaGuoBoxionga,wiceprze-wodniczącegoCKW,ijegonastępcyXuCaihou,obydwuwiązanymzHuJintaoifrakcją„Tu-anpai”)spotkałosiętozpoparciemkorpusuoficerskiegośredniegoiniższegoszczebla,którysamniepartycypującwprocederzekorupcyjnym(przynajmniejtymliczonymwmilionachUSD),uważałdziałaniaskorumpowanychgenerałówzaszkodliwedlamodernizacjiarmii.

89

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Repolityzacja armii wraz ze stymulowaniem nacjonalizmu wśród ChińczykówsądziałaniamidoraźnymiiwynikajązposzukiwaniaprzezKPChnowychźródełlegitymizacjirządówautorytarnych.Takjakwprzeszłościwiążetoarmięzpar-tią komunistyczną, ale równocześnie buduje wśród Chińczyków autorytet armiiorazdużeoczekiwania.Niesietozesobądwapodstawoweniebezpieczeństwa.Popierwsze, rozbudzone nastroje nacjonalistyczne mogą zmusić władzę i ALW doagresywnychdziałań,którychkonsekwencjiKPChniejestwstanieprzewidzieć.Podrugie,jeżelidojdziedozałamaniasięrządówKPCh,toarmia–mimoswoichbliskichzwiązkówzpartią–staniesięnaturalnąsiłą,któramogłabysiępokusićowładzę.Jednakzdzisiejszejperspektywyjesttoscenariuszmałoprawdopodobny.

2.5. Kampania antykorupcyjna

Rozpoczęta przez Xi Jinpinga kampania antykorupcyjna, o skali bez prece-densuwhistoriiChRL,stałasięfundamentemjegoosobistejwładzy,atakżeogólnonarodowym widowiskiem mającym przywrócić partii legitymizacjępolityczną. Aresztowania i działania dyscyplinujące dotknęły ok. 2,7 mlnczłonków KPCh. Kampania posłużyła Xi Jinpingowi zarówno do eliminacjigłównych przeciwników politycznych, jak i stworzenia mechanizmów dys-cyplinowaniadziałaczyKPChnapoziomiecentralnymilokalnym.WdrugiejkadencjiXiJinpingadziałaniatezostałyzinstytucjonalizowanewformieNa-rodowejKomisjiNadzoru(NKN)inastałewpisanewsystempolitycznyChRL.

WokresiebezpośrednioposukcesjiwKPChkampaniaantykorupcyjnaposłuży-ła do konsolidacji władzy nowego sekretarza generalnego, izolacji politycznychprzeciwnikówiprzyspieszonejrotacjikadr.JejzapalnikiembyłasprawaBoXilaia(zob.rozdziałII.1.2),którejgłównychuczestnikówprzykładowoukarano,stawia-jącimm.in.zarzutyokorupcję.WtymwymiarzedziałaniaXiJinpingamożnapo-równaćdotaktykipoprzednichgeneralnychsekretarzyKPCh,JiangZeminaiHuJintao, którzy również skorzystali z tego narzędzia politycznego i rozpoczynaliwłasne kampanie antykorupcyjne, tracące na intensywności po upływie okołoroku. W wydaniu Xi Jinpinga kampania antykorupcyjna okazała się jednak pro-jektemonieporównywalniewiększejintensywnościidługości,którysięgnąłska-liniespotykanejwKPChodśmierciMaoZedonga.Cowięcej,wjejtrakcieXiJin-pingzdołałcałkowicieprzebudowaćsystemwalkizkorupcją,uderzającwźródłajego nieefektywności i tworząc jednocześnie trwały mechanizm politycznegopodporządkowania Pekinowi lokalnych struktur partyjnych. Kampania zyskałarównież ogromną oprawę medialną, z nagłaśnianiem kolejnych nazwisk zatrzy-manychosóbnapoziomielokalnymicentralnym.MiałotonaceluwzmocnieniespołecznejlegitymizacjiKPCh,atakżezwiększyłoosobistąpopularnośćXiJinpinga.

90

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Kampania antykorupcyjna w liczbach

W trakcie pierwszej kadencji kampania antykorupcyjna – zajmująca się szerokim spektrum problemów trawiących KPCh, od zbyt ostentacyjnej konsumpcji do wielomilionowych łapówek – dotknęła ok. 2,7 mln człon-ków KPCh, z czego ok. 1,5 mln zostało dyscyplinarnie ukaranych113. Z tej liczby ok. 60 tys. osób usłyszało zarzuty karne. Zgodnie z zapowiedzią Xi Jinpinga o walce zarówno z „tygrysami”, jak i „muchami”, kary dotknę-ły również najwyższych kręgów partii. Skazany został m.in. były członek Stałego Komitetu Biura Politycznego Zhou Yongkang czy wiceszef Central-nej Komisji Wojskowej Xu Caihou. Szacuje się, że ukaranych zostało ok. 100 członków KPCh w randze ministerialnej lub wiceministerialnej i ok. 1000 członków kadr kierowniczych na poziomie miejskim. Kampania sięgnęła też poza granice ChRL – w latach 2014–2017 dokonano ekstradycji do Chin ok. 2500 byłych urzędników przebywających w 90 państwach.

Odobjęciawładzyw2012r.XiJinpingdokonałteżznacznejprzebudowysys-temu walki z korupcją w ramach struktur KPCh. Dotychczas składał się onz sieci komisji dyscyplinarnych podporządkowanych lokalnym strukturomKPCh,atakżeKomisjids.KontroliDyscyplinyKC.Wramachproceduranty-korupcyjnychczłonkowiekomisjiprowadzilinajpierwwewnętrzneśledztwow ramach KPCh (z szerokimi prerogatywami, m.in. zatrzymania podejrza-nych), które w przypadku wykrycia nieprawidłowości przekazywane byłoprokuraturze.Wdawnymsystemiezarównolokalnekomisjedyscyplinarne,jak i lokalna prokuratura podlegały w wymiarze kadrowym i finansowymkomórkompartyjnymodpowiedniegoszczebla(prowincjonalnego,prefektu-ralnego, miejskiego itp.). Komisja ds. Kontroli Dyscypliny KC miała wyłącz-nąmożliwośćprowadzeniadochodzeńzazgodąBiuraPolitycznegoKCKPChw instytucjach szczebla centralnego i centralnych spółkach państwowych.Wsystemtenwpisanybyłoczywistykonfliktinteresów–instytucjewalczącezkorupcjąbyłypolitycznieifinansowozależneodlokalnychkadrpartyjnych,któremiałynadzorować. Sytuacjata–wynikającaztrendówdecentralizacyj-nychpo1978r.–leżałauźródłanieefektywnościsystemuiprzyczyniłasiędorozkwitukorupcjinalokalnymicentralnymszczeblu.

113 G.Shih,In China, investigations and purges become the new normal,„TheWashingtonPost”,22.10.2018,https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/in-china-investigations-and-purges-become-the-new-normal/2018/10/21/077fa736-d39c-11e8-a275-81c671a50422_story.html?utm_term=.c74239cb4503.

91

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

PoczątkowokampaniaXiJinpingarealizowanabyławramachstaregosystemuwalkizkorupcją.NaczeleKomisjids.KontroliDyscyplinyKCstanąłw2012r.jedenznajbardziejzaufanych ludziXi Jinpinga,członekówczesnegoStałegoKomitetuBiuraPolitycznegoKCWangQishan(zob.Aneks3).Mającnajwyższepolityczne poparcie, utworzył on początkowo kilka lotnych grup inspekcyj-nych,którewpierwszychmiesiącachkampaniiwysyłanebyłynakilkatygo-dnidochińskichprowincji,największychinstytucjicentralnychczyogrom-nych przedsiębiorstw państwowych. Celem ich działań było wykrywanieilikwidacjarozległychsiecipolityczno-biznesowych,składającychsięczęstozlokalnychdziałaczyKPCh,ichsiecipatronackich,atakżewspółpracującychznimilokalnychbiznesmenów.Począwszyod2013r.WangQishanzacząłjed-nakkorektęstrukturyinstytucjonalnejkomisjidyscyplinarnych,stopniowopodporządkowującfinansowoipersonalnielokalnekomisjewyższymszcze-blom i tworząc hierarchiczną strukturę podporządkowaną centralnej komi-sji114.Analogicznedziałaniaprowadzonebyłynapoziomieprokuraturisądówzajmującychsiękorupcją115.Wwymiarzeinstytucjonalnymzależnośćstruk-turantykorupcyjnychodlokalnychdziałaczyzostałarozerwana,couczyniłozsiecikomisjidyscyplinarnychjednoznajsilniejszychnarzędzipodporządko-wywanialokalnychkadrPekinowi.

Działania centralizacyjne w obrębie walki z korupcją znalazły swoje ukoro-nowaniewutworzeniuNKNwczasiesesjiOZPLwmarcu2018r.NKN,jakogłówny organ walki z korupcją, wpisana została do chińskiej konstytucjijako organ państwowy równy znaczeniem Radzie Państwowej, prokuratu-rzeisądom.WskładNarodowejKomisjiNadzoruwłączonezostałyrównieżwszystkie oddziały prokuratury odpowiedzialne za walkę z korupcją – tymsamym jest to jedyna instytucja mogąca prowadzić dochodzenia antykorup-cyjne w ChRL. Mimo osadzenia w strukturach państwowych jest ona przytym de facto strukturą wewnętrzną KPCh116. Wedle nowego prawa NKN maswojeoddziałynapoziomielokalnym,któresąhierarchiczniecałkowiciepod-porządkowane Pekinowi117. Tworząc Narodową Komisję Nadzoru, Xi Jinping

114 JintingDeng,The National Supervision Commission: A New Anticorruption Model in China,„Inter-nationalJournalofLaw,CrimeandJustice”2017.

115 Wedlezasady„jednainstytucja–dwietabliczki”(yi ge jigou liang kuai paizi),NarodowaKomisjaNadzorudzieliosobowośćprawnązKomisjąds.KontroliDyscyplinyKC,posiadającwspólnyzarząd,personel,finanse,anawetstronęinternetową.

116 Zob.portalinternetowyNKW,http://www.12388.gov.cn/.117 Formalnieichskładwybieranyjestprzezlokalnezgromadzeniaprzedstawicieliludowych

(pionpaństwowy),cowskazywałobynapoziomąstrukturę.Realniepodporządkowanesąjed-nakKomisjids.KontroliDyscyplinyKC.

92

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

zdołałwięczinstytucjonalizowaćpodstawowenarzędziekontrolinadpartią,zarównonapoziomiecentralnejbiurokracjiipotężnychpaństwowychspółek,jakinapoziomielokalnychdziałaczy.

2.6. Ofensywa ideologiczna i kult jednostki

RządyXiJinpingaprzyniosływyraźnąredefinicjęroli, jakąmaodgrywaćideolo-gia w strukturach KPCh, a także wśród chińskiego społeczeństwa. Działania nafroncieideologicznymmająwzamyślepartyjnychstrategówwchodzićwsynergięzkampaniąantykorupcyjnąisąelementemprogramuoparcialegitymizacjipoli-tycznej systemu na elementach pozaekonomicznych. Szczególne miejsce w no-wejofensywieideologicznejzajmujekultjednostki118XiJinpinga,którymajednakograniczonycharakteriodbiegaodwizerunkuprzywódcyzczasówMaoZedonga.

Partia uznała, że porzucenie dużych kampanii ideologicznych mającychkształtowaćmasowąświadomośćChińczykówbyłobłędem119ispowodowało,że w społeczeństwie i aparacie partyjnym pojawiła się pustka ideologiczna,wktórąwchodzązarównozachodnieidee,jakindywidualizmikonsumpcjo-nizm,aleteżodradzająsiętradycyjnewierzeniaipraktykimagiczne120.Par-tia zdecydowała się zapełnić czy też zablokować tę przestrzeń ideologicznąunowocześnionąwersjąmarksizmu121.Wpraktyceoznaczatosystematyczneintensyfikowanie działań czysto propagandowych oraz przywrócenie ma-sowych szkoleń ideologicznych w szkołach, uczelniach i zakładach pracy.Dotegodochodziścisłakontrolaśrodkówmasowegoprzekazu,któremająbyćnarzędziem masowej indoktrynacji społecznej, oraz wykorzystanie nowychformkomunikacji(zob.„Studiujsilnykraj”).

118 Rozumianyjakoprocesdążącypoprzezzmasowanąkampaniępropagandowądowykreowaniapostaciprzywódcyna„mężaopatrznościowego”,któryjestidealizowanyorazprzedstawianyjakopostaćnieomylnaiwyjątkowoutalentowana.

119 Ostatniadużakampaniaideologicznamiałamiejscew1983r.,kiedypodhasłem„oczyszczeniazduchowegozanieczyszczenia”(qingchu jingshen wuran)próbowanowalczyćzliberalnymikoncepcjamiszerzącymisięwChRLwzwiązkuzreformamigospodarczymi.

120 W2017r.ujawniono,żeniektórzylokalnidziałaczeKPChpraktykowaliczary.Senior China minister says some officials practice sorcery,https://www.reuters.com/article/us-china-politics--religion/senior-china-minister-says-some-officials-practice-sorcery-idUSKBN1DG0CG.

121 WswoimpierwszymprzemówieniunatematideologiipowyborzenasekretarzageneralnegoXiJinpingzaznaczył:„Musimymiećsilnąstrategicznądeterminację,stanowczoprzeciwsta-wiaćsięróżnymfałszywymtwierdzeniomoporzuceniu[przeznas]socjalizmuiświadomiekorygowaćbłędnewyobrażeniao[obecnym]etapietransformacji”(tłumaczeniewłasne).XiJinping,Guanyu jianchi he fazhan zhongguo tese shehui zhuyi de ji ge wenti,„Qiushi”2019,nr7,http://www.qstheory.cn/dukan/qs/2019-04/01/c_1124307480.htm.

93

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

„studiuj silny kraj”122

„Studiuj silny kraj” (xuexi qiangguo) to aplikacja na urządzenia mobilne wyposażona w szereg funkcji, jak czat czy możliwość wysłania przekazów pieniężnych, kalendarz i agregator wiadomości z mediów partyjnych oraz dostęp do filmów poświęconych partii i walce rewolucyjnej. Podstawową funkcją aplikacji jest jednak umożliwienie studiowania myśli sekretarza generalnego KPCh. Jest tutaj dostęp do cyfrowej wersji przemówień czy najważniejszych publikacji Xi Jinpinga. W tym module można też przejść test z wiedzy o myśli Xi Jinpinga i podzielić się swoim dobrym wynikiem z przyjaciółmi. Częstotliwość używania oraz wyniki regularnie robionego testu przekładają się na zdobyte punkty. Wszyscy członkowie KPCh zostali zobowiązani do zainstalowania aplikacji, a niektórzy pracodawcy już wy-magają od pracowników uzyskania odpowiedniego wyniku. Osoby uni-kające zainstalowania aplikacji lub niezdobywające zadowalającej liczby punktów są piętnowane publicznie i tracą premie.

Ofensywaideologicznamateżwymiarwewnątrzpartyjny.Jestnarzędziemdosprawdzenia lojalności działaczy, ich zaangażowania czy też wykrycia „ele-mentów wrogich”, które nie podzielają marksistowskiej wizji świata. Są tojednakceledrugorzędne.Kierownictwopartyjnezdajesobiesprawę,żepro-blemy,któredotykającałespołeczeństwoChRL,sąobecnewKPChwzwielo-krotnionejformie.DlaKPChdzisiajwiększymproblememsąnietyleukrycidemokraci w szeregach, ile raczej fakt, że w tych szeregach trudno znaleźćprawdziwych komunistów, a są one zapełnione bezideowymi, skorumpowa-nymi karierowiczami123. Ci mogą być dobrymi administratorami w dobrychczasach, ale w sytuacji kryzysowej pierwsi opuszczą KPCh. Dlatego trzebaprzyciągnąćdopartiinowepokolenieidealistów.Problememmożebyćjednakfakt, że ich ideały mogą odbiegać od oczekiwań dzisiejszych przywódców124,stądpróbaichukształtowanianawczesnymetapierozwoju.

Ofensywie ideologicznej towarzyszy kreowanie kultu jednostki Xi Jinpinga,alewwersjidostosowanejdowspółczesnychwzorcówkulturowych.OileMaoZedongbyłdalekimprzywódcą,toXiJinpingmabyćkimśprzyziemnym,kto

122 „Xuexi qiangguo”,https://www.xuexi.cn/.123 Zob.JinghanZeng,The Chinese Communist Party’s Capacity to Rule: Ideology, Legitimacy and Party

Cohesion,[brakmiejscawydania]2016.124 Dowodzitegoczystka,jakąprzeprowadzononauczelniachwyższychw2018r.wśródmarksistow-

skichstowarzyszeństudenckich,którepoparłyżądaniapłacoweisocjalnestrajkującychpracowników.

94

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

lubi„kluskinaparze”,kto„znabolączkiludu”,ponieważ„sampracowałkiedyśwbiednymregioniekraju”itp.WtymsensiekultXiJinpingaodbiegawdużymstopniuodkultuMaoZedongaiwydajesię,żenigdyniebędziemiałpodob-nej siły oddziaływania, co wynika nie tylko z przyjętego profilu, ale przedewszystkimzezmiankulturowychiświadomościowychwChRLpo1976r.Jestteż mało prawdopodobne, aby Xi Jinping i jego otoczenie zakładali taki cel.Możnapodejrzewać,żechodziopodtrzymanieosobistejpopularnościsekre-tarzageneralnego,cojestużytecznewpolitycewewnątrzpartyjnej.

3. Przebudowa aparatu państwowego

3.1. Koncepcja „odgórnego projektowania”

W realizowaną przez Xi Jinpinga przebudowę ChRL wpisana została istotnakorektastrukturypaństwa,filozofiijegodziałania,atakżejegorelacjizKPCh.Jej najistotniejszymi elementami są centralizacja władzy, zarówno w admi-nistracji centralnej, jak i w relacjach Pekin–prowincje, a także przesunięcieczęścikompetencjizestrukturpaństwowychbezpośredniodostrukturKPCh.

Logikazmian,podobniejakwprzypadkuzmianwewnątrzpartii,opartajestnakoncentracjiwładzywrękachXiJinpinga poprzezzwiększeniebezpośred-niejkontrolijegootoczenianadprocesempolitycznymibieżącymdziałaniempaństwa. Zmiany w zarządzaniu państwem mają też na celu sprawniejszewdrażaniereform.XiJinping wykorzystujeirozwijametodyinarzędziastoso-waneprzezpoprzedniepokolenialiderów, jaktworzeniemałychgrupkierow-niczych czyreorganizacjeadministracji.Wwymiarzerelacjipartia–państwozmianyinstytucjonalneugruntowujądominacjęstrukturKPCh,któreprzej-mująkluczowekompetencjeodinstytucjipaństwowych.

Działaniemonajbardziejrewolucyjnymcharakterzejestwdrażaniekoncepcji„odgórnegoprojektowania”(dingceng sheji, ang.top-down design) –metodologii projektowania i wdrażania reform przedstawionej przez Xi Jinpinga na po-czątkurządóww2012r.Wpraktyceoznaczaonapotrzebęwyznaczaniapań-stwu długofalowych, wieloaspektowych (quanmian) i całościowych (zhengti)planów, łączących wiele polityk sektorowych. Do ich wdrażania niezbędnemabyćutworzeniesilnegoośrodkadecyzyjnego,zdolnegokoordynować,ini-cjować, nadzorować i nadawać priorytet zmianom, a także szukać synergiiwróżnychobszarach.Wkontekściemodeluzarządzaniapaństwemwypraco-wanegowChRL po1978r.(zob.rozdziałI.3.1)oznaczatoniemającąpreceden-su centralizację procesu decyzyjnego, przede wszystkim kosztem autonomii

95

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

władz lokalnych,a takżeodpowiedzialnejzabieżącezarządzaniepaństwembiurokracjicentralnej.

Coszczególnieistotneów„mózgpaństwa”ulokowanyjestwobrębiestrukturKPChbezpośredniopodporządkowanychXiJinpingowiijegonajbliższemuoto-czeniu.Wceluwdrażania„odgórnegoprojektowania”XiJinpingpowołałw2013r.MałąGrupęKierownicząds.CałościowegoPogłębianiaReform–specjalnągrupękierownicząoszczególnierozbudowanejstrukturzeikompetencjach,otwiera-jącychmożliwośćroztoczeniabezpośredniejkontrolinadwszystkimiistotnymizpunktu widzeniapaństwa reformami izmianami legislacyjnymi. W2018r.strukturatazostałapodniesionadorangikomisji,cowskazujenachęćdalszejinstytucjonalizacji„odgórnegozarządzania”itrwałewpisaniegowchińskisys-tempolityczny.Wostatnichlatachznaczniewzrosłarównieżrolapozostałych,istniejącychjużwcześniejsiecimałychgrupkierowniczych(zob.rozdziałI.1.4),którezostałyrozbudowaneiwzmocnioneinstytucjonalnie.

3.2. Centralizacja reform i zarządzania państwem

Najważniejsząkonsekwencją„odgórnegoprojektowania”jestpostępującacentra-lizacjawzarządzaniupaństwemiskupieniewładzywrękachXiJinpingakosztemresztyprzywództwaKPChiczłonkówbiurokracjicentralnej125.Zmianywdrażanesąprzedewszystkimpoprzezuczynieniemałychgrupkierowniczych (zob.roz-dział I.1.4) kluczowym odcinkiem „pasa transmisyjnego” procesu decyzyjnego.

Koncentracjawładzydokonujesiępoprzezrozbudowęsiecimałychgrupykie-rowniczych (zob.rozdziałI.1.4),atakżepowołanieprzezXiJinpingakilkunad-rzędnychsupergruposzczególnierozbudowanejstrukturzeikompetencjach.DziałaniaXiJinpingawpisująsięwięcwstandardowąpraktykęwykorzysta-niagrupkierowniczychdokoordynacjiwewnętrznejorazwzmacnianiawła-dzykosztemprzeciwnikówpolitycznych(zob.rozdziałI.1.3).InnowacjaXiJin-pingapoleganaichrozbudowie,większejformalizacji,atakżewykreowaniugrupnakluczowyodcineksystemudecyzyjnego.Zpunktuwidzeniaprocesulegislacyjnegooznaczatotransformacjęwybranychgrupkierowniczychzroliciałpodejmującychdecyzjeinadającychogólnekierunkireformomwstronęinstytucjinakierowanychnaprojektowanieichzałożeńicelów,delegowaniezadańdoodpowiednichorganówbiurokratycznych,atakżebieżącekontrolo-wanietempazmianinadzorowanieichefektów.

125 „Odgórneprojektowanie”marównieżbardzodużekonsekwencjedlarelacjicentrum–prowin-cje,szerzejzob.rozdziałII.3.4.

96

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Centralnemiejscewnowejstrukturzedecyzyjnejzajmujepowołanaw2018r.Komisjads.CałościowegoPogłębianiaReform (wlatach2013–2018 MałaGru-pa Kierownicza ds. Całościowego Pogłębiania Reform), funkcjonująca przyKCKPCh.Jejstrukturaoddajewieloaspektowycharakter„odgórnegoprojek-towania”, szukającego synergii w zarządzaniu wieloma obszarami państwa.Jesttojedynagrupanieposiadającakonkretnejspecjalizacji,mającazatoswojepodgrupy,odpowiedzialneza:gospodarkęiekologię;demokracjęi„zarządza-niepoprzezprawo”;kulturę;kwestiespołeczneirozwójKPCh.Coistotnepo-siadaonapodporządkowanejejhierarchicznielokalnestruktury.Analogicznegrupy kierownicze ds. pogłębiania reform utworzone zostały przy struktu-rachKPChszczeblaprowincjonalnegoiwwybranychmiastach,atakżewczę-ści państwowych przedsiębiorstw. Od 2013 r. główna grupa spotkała się ok.40razyiopublikowałaponad300dokumentów,najczęściejinicjującychnowyprocespolitycznywwybranychobszarachpaństwa.PrzewodniczącymgrupyjestXiJinping,rolęwiceprzewodniczącegopełnipremierLiKeqiang.

NapoczątkudrugiejkadencjiXiJinpingaczęśćnajważniejszychgrupkierow-niczychprzyKCKPChprzekształconazostaławtzw.komisje(weiyuanhui)126. W wyniku zmian, poza wspomnianą Komisją ds. Całościowego PogłębianiaReform,utworzonozdotychczasowychmałychgruproboczychtakżeKomisjęds.BezpieczeństwaInternetu,Komisjęds.SprawZagranicznychorazKomisjęds.EkonomiiiFinansów.Podniesienieichrangioznaczanajprawdopodobniejzwiększeniepersoneluidalszerozszerzenieichkompetencji.Wskazujeto,żemodelzarządzaniapaństwempoprzezgrupykierowniczeniebyłwyłączniesposobem na konsolidację władzy Xi Jinpinga w pierwszej kadencji, ale sta-nowiłczęśćszerszejwizjiwpisaniaumieszczonychwstrukturachpartyjnychinstytucjibieżącegozarządzaniapaństwemwdługofalowąstrukturęChRL.

WzmocnienieroligrupkierowniczychpozwoliłoXiJinpingowinaulokowaniezaufanych ludzi w kluczowych punktach procesu decyzyjnego, a tym samymzwiększeniezakresuswojejwładzykosztempozostałychczłonkówStałegoKo-mitetuBiuraPolitycznegoKCKPCh. Miałotoznaczeniewszczególnościwokre-sie pierwszej kadencji (2012–2016) rządów w partii, kiedy nie miał on jeszczeszerokiegowpływunaobsadękluczowychstanowisk127.SamXiJinpingzostałprzewodniczącym ośmiu grup kierowniczych przy KC KPCh (zob. Aneks 5).

126 Zgodniezdokumentem„Shenhuadangheguojiajigougaigefang'an”,http://www.xinhuanet.com/2018-03/21/c_1122570517.htm.

127 PolitykakadrowaówczesnejkadencjiOZPL(2013–2018)wynikałazustaleńnazjeździeKPChz2012r.,kiedytoXiJinpingniemiałtaksilnejpozycjiwpartii.

97

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Natomiast w pozostałych kluczowych grupach członkowie frakcji Xi Jinpingaobjęlistanowiskawiceprzewodniczącychlubsekretarzy(organizującychpracekomisji).Wwymiarzepersonalnymoznaczałotoprzedewszystkim marginali-zacjępremieraLiKeqiangaiwzmocnieniesekretarzageneralnegoKPChXiJin-pinga (pełniącegorównocześniefunkcjęprzewodniczącegoChRL)128.

WprowadzonezmianyoznaczajązwiększeniewpływuorganówKPChnabie-żącezarządzaniepaństwemkosztemRadyPaństwowej ipremiera(zob.roz-dział II.3.2). Choć dotychczas Biuro Polityczne KC KPCh miało kontrolę nadskładempersonalnymifunkcjonowaniemrządu,wpływprzywództwaKPChna bieżące zarządzanie państwem ograniczał się często do nadawania ogól-nychkierunkówreform.Biurokracjacentralnamiaławięcstosunkowodużąwładzęwynikającązjejroliwprojektowaniuiwdrażaniureform.Wramach„podziału pracy” w Stałym Komitecie Biura Politycznego KC KPCh premierposiadałszerokiekompetencjewzarządzaniuadministracją.Rozbudowasie-cigrupkierowniczych zwiększyławięckompetencje iwpływySekretariatuKC KPCh kosztem państwowej administracji centralnej, której rola w wieluobszarach ograniczana jest do wdrażania zmian inicjowanych, projektowa-nychinadzorowanychprzezpartyjnegrupykierownicze.

Choć grupy kierownicze pozwoliły Xi Jinpingowi na konsolidację władzy, tonowastrukturadecyzyjna,mającabyćnarzędziemwdrażaniareform,wciążposiada istotne ograniczenia. Wynika to przede wszystkim z nieformalnejstrukturygrupkierowniczych izwiązanegoztymdośćskromnegozapleczabiurokratycznego.Zewzględunabrakipersonalneistosunkowoniewielkise-kretariatnajbardziejobciążonegrupykierowniczemiałyproblemzprocedo-waniemdokumentów,copowodowałoopóźnienia iproblemyznadawaniemodpowiedniego priorytetu poszczególnym projektom. Otwierało to pole dotorpedowanianiekorzystnychlubprzedkładaniakorzystnychdlasiebiepro-jektówreformprzezaparatbiurokratyczny,dysponującyznaczniewiększymzapleczem i dostępem do informacji129. Instytucjonalizacja i przekształcenieczęścigrupwkomisjew2018r.manacelum.in.rozwiązanietychproblemówpoprzezzwiększeniepersonelu.Rozbudowasiecigrupkierowniczychniedo-tyczyłajedynieopisanychwyżejkluczowychorganów–podawanadopublicz-nejwiadomościogólnaliczbagrupzwiększyłasięzok.40w2015r.doponad83wkońcu2017r.

128 Osłabieniewładzypremieramożewynikaćczęściowozprzyczynpersonalnychijegoprzyna-leżnoścido„Tuanpai”,frakcjikonkurującejzXiJinpingiem.

129 J.Jakóbowski,Dryf chińskich reform... op. cit.

98

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Podstawową zmianą okresu Xi Jinpinga jest wykorzystanie kluczowych ko-misjipartyjnychdoinicjowania,projektowaniainadzorowaniareform.Spro-wadzatoRadęPaństwowąitamtejszewyspecjalizowanegrupydoroliciałim-plementujących,aniedecyzyjnych. Spośródponad80znanychciał tegotypu26ulokowanychjestobecnieprzyKCKPCh,a57przyRadziePaństwowej.Partiazarządza większością grup odpowiedzialnych za bezpieczeństwo (wewnętrz-ne i zewnętrzne), politykę zagraniczną oraz politykę wewnętrzną. Należą donichm.in.grupyds.reformyarmii,cyberbezpieczeństwa,Tybetu,HongkonguiMakau,propagandyczydziałańantykorupcyjnych.PrzyRadziePaństwowejumieszczone są grupy zajmujące się sprawami gospodarczymi i społecznymi,mająoneprzytymwwiększościcharakterwyspecjalizowanychgrupzadanio-wych(np.grupads.reformyprzedsiębiorstwpaństwowych,grupads.zaawan-sowanegoprzemysłuczygrupads.organizacjizimowychigrzyskolimpijskichw2022r.)130.Takipodział tematycznymiędzypartię ipaństwoutrzymujesięwChRLodlat,jakościowazmianazwiązanazkoncepcją„odgórnegoplanowa-nia”dotyczyprzedewszystkimprzeniesieniakoordynacji,delegowaniazadańinadzorunadRadąPaństwowądonowychkomisjiigrupwKC.

Wykres 5. Liczba małych grup kierowniczych przy KC KPCh i Radzie Państwowej w poszczególnych sektorach

0

5

10

15

20

25

30

1 1

4 4 4

911

19

30

SpołeczeństwoGospodarkaPolityka partyjnai wewnętrzna

Polityka zagraniczna,bezpieczeństwo

Sprawy ogólne

Rada Państwowa

KC KPCh

Źródło: CSIS131

130 GłównąrolęwzarządzaniureformamigospodarczymiodgrywająjednakdwiekomisjeprzyKCKPCh:Komisjads.CałościowegoPogłębianiaReformorazKomisjads.FinansówiEkonomii.

131 C.Johnson,S.Kennedy,Xi’s Signature Governance Innovation: The Rise of Leading Small Groups,https://www.csis.org/analysis/xis-signature-governance-innovation-rise-leading-small-groups.

99

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

3.3. Restrukturyzacja biurokracji centralnej i wzmocnienie struktur KPCh

Elementem przebudowy aparatu państwowego przez Xi Jinpinga była re-strukturyzacja administracji centralnej dokonana u progu drugiej kadencji.Większośćposunięćwpisujesięwstosowanąodlatpraktykędostosowywaniastruktury biurokracji dowyzwań stojących przedChRLizmianwpolitycz-nejdynamicewKPCh.RestrukturyzacjawiążesięzcharakterystycznymdlarządówXiJinpingawzmacnianiemstrukturpartyjnychkosztemkompetencjipaństwa.

Centralizacja zarządzania i zmiany w relacji partia–państwo były w czasiepierwszejkadencjiXiJinpinga(2012–2017)ograniczonegłówniedodziałańnie-formalnych,czegoprzykładembyłrozwójsiecimałychgrupkierowniczych.PoostatecznejkonsolidacjiwładzywpartiipodczaszjazduKPChwlistopadzie2017r.otwarcienowejkadencjiOZPLzmarca2018r.dałoXiJinpingowimoż-liwość zmian instytucjonalnych. Obok instytucjonalizacji kampanii antyko-rupcyjnej(zob.rozdziałII.2.5)orazkluczowychmałychgrupkierowniczych,atakżezniesienialimitukadencjiprzewodniczącegoChRL(zob.rozdziałII.2.1)dokonanowówczastakżereorganizacjibiurokracjicentralnej,mającejnaceluusprawnieniereformizwiększenieznaczeniastrukturKPCh.

W 2018 r. przeprowadzona została gruntowna restrukturyzacja Rady Pań-stwowej. Wpisała się ona w ogólną logikę poprzednich dużych reorganizacjitego typu, mających na celu usprawnienie działań rządu oraz dostosowaniestrukturyministerstwdogłównychwyzwaństojącychprzedChinami.Licz-bęministerstwzmniejszonoz36do20.CzęśćpodległychRadziePaństwowejinstytucji centralnych została zlikwidowana, dokonano licznych przesunięćkompetencji między instytucjami. Zmiany miały na celu eliminację sporówkompetencyjnych, usprawnienie koordynacji między instytucjami i ograni-czenierywalizacjiwewnątrzbiurokracji.

Nowastrukturamawzmocnićinstytucjonalnieorganycentralnejbiurokra-cjiodpowiedzialnezarozwiązywaniekluczowychwyzwaństojącychprzedChRL.Wzmocnionezostaływybraneministerstwaiagencjerządowe,m.in.odpowiedzialne za ochronę środowiska, stabilność rynku finansowego czysprawy wsi. Przykładem tego jest utworzenie w marcu 2018 r. nowego su-perresortu, Ministerstwa Ekologii i Środowiska. Powołanie w 2008 r. po-przednika tej instytucji, Ministerstwa Ochrony Środowiska, miało na celustworzenie silnego aktora biurokratycznego zdolnego promować i wdrażać

100

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

proekologicznerozwiązaniawrządzie.Jegosłabeosadzenieinstytucjonalneinakładającesiękompetencjedecyzyjnesprawiły jednak,żeproponowaneprzezeńreformyirozwiązaniabyłynajczęściejblokowaneprzezinneorga-nyrządowe132.W2018r.donowegoministerstwaprzeniesionezostałyszero-kiekompetencje,m.in.dotycząceredukcjiemisji,regulacjiwzakresiepro-dukcji zanieczyszczeń czy stosowania nawozów sztucznych. Kluczowe dlasiłynowegoministerstwabyłojednakobsadzeniegozaufanymczłowiekiemXi Jinpinga – Li Ganjie (ur. 1964), najmłodszą w historii ChRL osobą, któraobjęłatekęministra.

W trakcie sesji OZPL z marca 2018 r. dokonano również zmian dotyczącychrelacjipartia–państwo,przenoszącychbieżącezarządzaniekwestiamiwraż-liwymi politycznie bezpośrednio do struktur biurokratycznych KPCh. Naj-istotniejszą zmianą tego typu było utworzenie Narodowego Biura Nadzoru,instytucjonalizującegoprowadzonądotychczaswobrębiepartiikampanięan-tykorupcyjną(zob.rozdziałII.2.5).Pozawzmocnienieminstytucjonalnymor-ganówantykorupcyjnychprzyniosłaonawłączenieodpowiedzialnychzawal-kęzkorupcjąorganówpaństwa(np.odpowiednichwydziałówprokuratury)bezpośredniodostrukturKPCh.WtrakciesesjiOZPLwmarcu2018r.wpo-dobnejlogicekomórkomKCKPChpodporządkowanezostałykolejneobszaryposiadająceznaczeniepolityczne133,jakkontrolamediów,cenzura,cyberbez-pieczeństwoczysprawyreligii(zob.Tabela1).Wczasiereorganizacjiprzewi-dziane zostały różne modele podporządkowania (z zachowaniem oddzielnejnazwyibiurlubpoprzezpełnewchłonięcie),wpraktyceinstytucjepaństwo-weztychobszarówkontrolowanesąbezpośrednioprzezswojeodpowiednikipartyjne,zktórymidzielązarząd,finanse,sekretariatipersonel134.Choćpeł-nakontrolaKPChnadwskazanymiobszaramiistniałajużwcześniej,zmianyskracają proces decyzyjny i dają przywódcom KPCh bezpośredni wpływ nabieżącedziałaniawtychobszarach.

132 Jakokreśliłtow2013r.byłyministerśrodowiskaZhouShengxian,stanowiskotobyłojed-nymznajbardziej„upokarzających”wchińskimrządziezewzględunainterwencjeinnychministerstwiagencjirządowychwpolitykęśrodowiskową.Por.„BeijingDaily”,Huanbao buzhang: ting shuo si da ganga bumen han zhongguo huanbao bu,4.10.2013,http://news.sohu.com/20130710/n381177269.shtml.

133 Sytuacjęoddajechińskieoficjalneokreślenie:yi ge jigou liang kuai paizi („jednainstytucja–dwietabliczki”).

134 Por.YangXiaojun,Zhuanjia jiedu dang zhongyang yu zhengfu xuangua jigou mingpai tedian, 20.06.2013,http://theory.people.com.cn/n/2013/0620/c49150-21904313.html.

101

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Tabela 1. Obszary państwa zarządzane bezpośrednio przez KPCh w 2018 r.

obszar Instytucja państwowa Komórka partyjna

MediaicenzuraPaństwowaAdministracjads.Prasy,Publikacji,Radia,FilmuiTelewizji

WydziałPublikacjiKCKPCh

Religia PaństwowaAdministracjads.Religii

WydziałZjednoczonegoFrontuKCKPCh

Diasporachińska

Biurods.ChińczykówZamorskich

WydziałZjednoczonegoFrontuKCKPCh

Cyberbezpie-czeństwo

ChińskaAdministracjaCyberprzestrzeni

Komisjads.BezpieczeństwaKCKPCh

SprawyTajwanu Biurods.Tajwanu BiuroRoboczeds.TajwanuKCKPCh

Politykainformacyjnarządu

BiuroInformacjiRadyPaństwowej WydziałPublikacjiKCKPCh

Kształcenieurzędników ChińskaAkademiaZarządzania SzkołaPartyjnaKCKPCh

Zarządzaniesłużbącywilną

PaństwoweBiuroSłużbyCywilnej

WydziałOrganizacyjnyKCKPCh

Zarządzanieobiegieminformacjiiarchiwami

NarodowaAdministracjads.OchronyTajemnicyPaństwowejiKryptografii

WydziałGłównyKCKPCh

3.4. Wzmocnienie kontroli nad władzami lokalnymi

IstotnymelementemprocesuprzebudowyChRLprzezXiJinpingajestzwięk-szenie centralnej kontroli i nadzoru nad władzami lokalnymi, oznaczająceczęściowązmianęstatus quo wrelacjachcentrum–prowincjewypracowanegopo1978r. Działaniacentralizacyjnewzakresiewdrażaniareform,atakżefor-malnepodporządkowanielokalnychstrukturwładzycentralnejmająprzeła-maćlokalnyopórwobecrewizjimodelugospodarczegoChRL.RównocześniePekinstarasięprzemodelowaćsystemzachętdlalokalnychdziałaczy,atakżeograniczyćichuznaniowąwładzę,comazminimalizowaćnadużyciaipomócwewdrażaniureform.OstatecznymcelemdziałańXiJinpingajestzwiększe-nielegitymizacjispołecznejiwzmocnieniewładzyKPCh.

102

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

JedenznajważniejszychwymiarówcentralizacjiXiJinpingadotyczyprocesuinicjacjiiprowadzeniareform. Wramachfilozofii„odgórnegoprojektowania”(zob.rozdziałII.3.1)topolitycznecentrumwPekiniewyznaczaćmadokładnekierunkipolityksektorowych,atakżezmianregulacyjnych.Stanowitoczę-ścioweodejścieodstosowanegoodpoczątkuokresu„otwarciaireform”mo-deluzachęcaniawładz lokalnychdooddolnycheksperymentówi inicjatywywceluwypracowaniainnowacyjnychrozwiązańreformatorskich.ChoćPekinwyznaczałwnimogólnekierunkizmian,ichszczegółowycharakterpozosta-wałwgestiilokalnychrządów.WmodeluwdrażanymprzezXiJinpingaPekinmaodpowiadaćzatworzeniebardziejszczegółowychwytycznychdlazmian,a także na bieżąco nadzorować ich lokalne wdrażanie. W tym celu powoła-nazostałam.in.Komisjads.CałościowegoPogłębianiaReform(zob.rozdziałII.3.1),posiadającalokalnestrukturynapoziomieprowincjiimiast135.

Kolejnym narzędziem obecnych władz w roztaczaniu kontroli nad kluczo-wymi obszarami zarządzania państwem jest zmiana systemowych zależ-nościocharakterzepoziomym(kuai)napionowe(tiao).Wwieluobszarachzarządzaniapaństwemlokalneinstytucje(np.urzędyochronyśrodowiska)podporządkowanesązarównoPekinowi,jakilokalnymdziałaczom,couza-leżniarealnywpływPekinunaichdziałanieodbieżącegoukładupolityczne-go.WykorzystującsilnąpozycjęwKPCh,XiJinpingrozpocząłwwybranychobszarach program podporządkowania lokalnych struktur państwowychadministracji centralnej. Pionowa integracja struktur państwowych odby-wasięprzedewszystkimwsektorachoszczególnymznaczeniudlaobecnegokierownictwa KPCh. Obok opisanych wcześniej działań antykorupcyjnychdo najistotniejszych zaliczyć należy reformę sądownictwa, mającą na celurozerwanie więzów między lokalnymi strukturami polityczno-gospodar-czymi a sądami, które mają je nadzorować136. Inny istotny obszar dotyczy

135 Spadekliczbyprojektówpilotażowych:od500rocznie(2010)doponiżej100rocznie(2016).Por.S.Heilmann,Leninism Upgraded: Xi Jinping’s Authoritarian Innovations, „ChinaEconomicQuarterly”nr20(4),December2016,https://www.merics.org/sites/default/files/2018-03/He-ilmann_Leninism_Upgraded_China_Economic_Quarterly_Dec.2016.pdf;L.Wendell,Xi Jinping tackles center-provincial relations, Basilinna,7.11.2017,https://www.basilinna.com/insights/xi--jinping-tackles-center-provincial-relations-3.

136 Istotareformysądownictwawlatach2015–2017opierasięnazmianiefinansowania.Dotejporysądyposzczególnychstopnibyłyfinansowaneprzezlokalnewładzeodpowiedniegoszczebla,terazmająotrzymywaćśrodkiodwładzprowincjonalnychpodnadzoremdwóchizbregionalnych(międzyprowincjonalnych)podlegającychNajwyższemuSądowiLudowemu.DodatkowoKomisjads.KontroliDyscyplinyKCzadeklarowała,żenawetjejlokalneodpowied-nikiniemająprawaingerowaćwproceduryiorzecznictwosadów,apodobnedziałaniazostałyuznanezapoważnenaruszeniedyscyplinypartyjnej.

103

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

polityki ochrony środowiska. Jej wdrożenie na poziomie lokalnym odbywasięobecniem.in.poprzezscentralizowanysystemmonitorowaniaemisjiza-nieczyszczeń,atakżesystemwiążącychcelówichredukcji,obowiązującychlokalnewładze.ZwiększonakontrolaPekinunastąpiłarównieżwdziedziniefinansówrządówlokalnych,którezobowiązanesądoprzekazywaniawięk-szejilościinformacjiostanielokalnychbudżetów,atakżepoziomieimeto-dachzaciąganiadługów.

Na zachowanie lokalnych władz wpływa również polityka kadrowa w ra-mach KPCh, związana z kampanią antykorupcyjną i zmianą mechanizmówawansówwpartii. ProwadzonaprzezXiJinpingakampaniaantykorupcyjnapozwoliła Pekinowi na masową wymianę kadr poniżej szczebla prowincjo-nalnegoiwywarciesilnegoefektupsychologicznego,pozwalającegowpływaćnazachowanie lokalnychdziałaczy ipodporządkowaniewytycznymPekinu(zob.rozdziałI.3.2)137.JednymzwymiarówkampaniiideologicznejXiJinpinga(zob.rozdziałII.2.6)byłazmianautartychschematówawansukadr,wktórychdotychczas istotnym elementem było pobudzanie wzrostu gospodarczego.WpromowanejprzezXiJinpinganowejwizjipartiiawansemająbyćuzależ-nionewwiększymstopniuoddziałanianarzeczzrównoważonegowzrostu,ochronyśrodowiskaidbaniaolokalnespołeczności.

NarzędziemzwiększonegonadzorunadlokalnymikadramimabyćwdrażanaprzezXiJinpingaidea„zarządzaniapoprzezprawo”138.Działaniawtymobsza-rzekoncentrująsięnastworzeniuiegzekwowaniuotoczeniaprawnego,którepozwoliłoby na kontrolę urzędników na każdym poziomie państwa, ograni-czenieichwładzy,aprzeztowalkęzkorupcjąinadużyciami,podkopującymipolityczną legitymizację KPCh. Elementem programu Xi Jinpinga jest takżepoprawadziałaniasądówpolegającanawymianiekadrowej,podniesieniupo-ziomuwykształcenia,aprzedewszystkimusprawnieniuprocedur.IstotąjestutrzymaniecałkowitejwładzyKPChnadsądownictwemirównoczesneuczy-nieniegosprawniejszymibardziejkompetentnym.Systemprawnymatwo-rzyćobywatelompewneograniczonemożliwościpozywaniaurzędnikówido-chodzeniasprawiedliwościprzedsądami,szczególnienapoziomielokalnym.

137 Jednymzistotnychefektówubocznychtejpolitykibyłojednakograniczenieaktywnościiini-cjatywylokalnychkadr,związanezobawamioposądzenieodziałaniakorupcyjne.

138 Poleganainstrumentalnymwykorzystaniuprawadopoprawyzarządzaniapaństwemizwięk-szeniakontrolilokalnychurzędników.Wodróżnieniuod„rządówprawa”wrozumieniuza-chodnim,„rządypoprzezprawo”nieoznaczają,żeprawojestwstanieograniczaćrządyKPChwChinach.

104

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Obok działań centralizacyjnych i zwiększania nadzoru ze strony Pekinu, zarządówXiJinpingaprowadzonesąrównieżdziałaniaograniczająceuznanio-wąwładzęlokalnychurzędników,m.in.poprzezzwiększenietransparentno-ściprocesutworzeniaregulacji idziałania lokalnejbiurokracji.Reformyza-kładają likwidację regulacyjnych barier dla biznesu, m.in. redukcję licencji,regulacjiipozwoleńdlaprzedsiębiorców139.Od2013r.zniesionezostałoponad40% pozwoleń niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej i ok.70%certyfikatówzawodowych.Poszerzanajestteżlistasektorówniewyma-gającychzgodyprzydokonywaniuinwestycji.Urzędynapoziomie lokalnymicentralnymzobowiązanesąrównieżdozapewnieniawiększejtransparent-ności, m.in. do publikacji obowiązujących opłat administracyjnych czy listniezbędnychpozwoleń.Rządynapoziomieprowincjiiniższymsąobowiązanedoregularnegoprzedstawianiauproszczeńregulacji(któreczęstoróżniąsiępomiędzyjednostkamiterytorialnymi).

139 Deregulacjaadministracji(ograniczenieliczbypozwoleń,licencjiitp.)jestjednymzflagowychprojektówpremieraLiKeqianga,prowadzonymod2013r.Wduchuderegulacjirozpisanazostałarównieżtzw.reformastronypodażowej(gonggei ce gaige), rozpoczętaprzezXiJinpingaw2015r.wodpowiedzinaspowolnieniegospodarcze.

105

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

III. Kontrola I zarząDzanIe PoszczególnymI seKtoramI Państwa

Centralizacja kompetencji oraz konsolidacja władzy w strukturach partiii państwa stały się fundamentem „konserwatywnego zwrotu” Xi Jinpinga,procesytedotknęłyjednakposzczególnepolitykisektorowewróżnymstop-niu. Jedną z głównych przesłanek tych działań była potrzeba odzyskaniasterownościnadstrukturamidecyzyjnymi,uzyskaniewiększejkoordynacjiwewnętrznej,awrezultaciebardziejefektywnaodpowiedźnastojąceprzedChinami wyzwania o charakterze gospodarczym, politycznym i między-narodowym. Dążenia centralizacyjne nie objęły jednak wszystkich obsza-rów zarządzania państwem równomiernie. Mimo niezwykle silnej pozycjiXiJinpingaKPChzachowałapluralistycznycharakter,widocznywobsadziekadrowejpartiiipaństwa–zarównonapoziomiestrukturcentralnych,jaki w relacjach Pekin–prowincje. Jednocześnie w obliczu wielkości i skom-plikowania ChRL,a także skali wyzwań, centralizacja okazałasięniezwy-kle trudnym zadaniem instytucjonalnym i proceduralnym. W rezultaciewpływ „neokonserwatywnego zwrotu” Xi Jinpinga na kontrolę i zarządza-nieposzczególnymisektoramipaństwajestniejednorodny,cowidocznejestwtrzechobszarachkluczowychdlawyzwaństojącychprzedChRL–politykigospodarczej, polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz kontroli społe-czeństwa.

ZmianywstrukturachdecyzyjnychChRLoznaczająteżnowąsytuacjędlaza-granicznychpartnerówChin.Popierwsze,zmniejszasięrolaczęściinstytucjiistanowisktradycyjnieodpowiedzialnychzadanepolitykisektorowe,cowi-docznejestm.in.wmarginalizacjipozycjipremierawdziedziniegospodarki.Jednocześniedecyzyjnośćprzesuwanajestdociałnieformalnych,osadzonychnajczęściejwstrukturachKPCh.Wzrastateżznaczenieosóbbezpośredniopo-wiązanychzXiJinpingiem,częstopomimoichstosunkowoniskiegomiejscawhierarchiipaństwowejczypartyjnej.Wpływatonacharaktermiędzynaro-dowychkontaktówChRL,wymuszającm.in.zmianękanałówdialogu.

1. Polityka gospodarcza

1.1. Polityka makroekonomiczna i stabilność finansowa

MimokoncentracjiwładzywrękachXiJinpingaprocesdecyzyjnywkreowa-niupolitykimakroekonomicznejwChinachcechujenadalstosunkowodużypluralizm i w ostatnich latach było to źródłem napięć na szczytach KPCh.

106

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Odpowiedzią na niestabilność gospodarki były istotne zmiany w dziedzinieregulacjirynkówfinansowych.Ichnadzórzostałskupionywnowych,silniezintegrowanychinstytucjach.

Polityka pieniężna i fiskalna ma tradycyjnie w chińskim systemie politycz-nym szczególne znaczenie, determinuje bowiem dystrybucję bogactwa po-między poszczególnymi frakcjami KPCh i chińskimi regionami140. Z drugiejstrony,politycznekontrowersjewokółkierunkówpolitykimakroekonomicz-nej wyraźnie wzrosły w obliczu niestabilności chińskiego sektora finanso-wego i szybko wzrastającego długu wewnętrznego, a także niepewnego losusektorów gospodarki uzależnionych od stymulowania inwestycji po kryzy-sie2008r.(zob.rozdziałII.1.1).Stąddecyzjewtymzakresiepodejmowanesąna najwyższym szczeblu, w czasie spotkań Biura Politycznego i jego StałegoKomitetu. Bank centralny – działający w Chinach w randze ministerstwa– w kwestiach kluczowych (m.in. zmiany stóp procentowych i stóp rezerwobowiązkowych)wykonujepoleceniawładzKPChiwymagaautoryzacjiRadyPaństwowej,choćodgrywaistotnąrolędoradczą i techniczną.RządyXi Jin-pinganiezmieniłytakzdefiniowanychramprocesudecyzyjnego,choćistotnywpływnatworzeniepolitykimakroekonomicznejmazwiązanazjegodziała-niamizmianadynamikipolitycznejnaszczytachKPCh.

MimodziałańXiJinpingacentralizującychwładzęnadpolitykągospodarcząpolitykamakroekonomicznabyławostatnichlatachobiektemwidocznych–costosunkoworzadkiewchińskimsystemiepolitycznym–sporównaszczy-tachKPCh,szczególniewczasiepierwszejkadencjiXiJinpinga.Nabrakkon-sensusuwskazujem.in.obecnośćtegotypudebatwmediachpaństwowych,które używane są do mobilizacji opinii publicznej i zdobycia przewagi nadkonkurencyjnymistronnictwamiwKPCh.Wedleczęścispekulacjipodstawo-wykonfliktpersonalnyprzebiegaćmiałmiędzypopierającymstymulacjępre-mieremLiKeqiangiemabędącymzwolennikiemdziałańoszczędnościowychnajbliższymdoradcąekonomicznymXiJinpinga,LiuHe141.Wdrugiejkaden-cjiXiJinpingorazjegootoczeniezwiększyliwpływnapolitykęmakroekono-micznąpoprzezobjęciedwóchstanowiskwicepremierówds.gospodarczych:

140 Zob.V.Shih,Factions and Finance in China…, op. cit.141 W2016r.nałamachchińskiego„RenminRibao”opublikowanyzostałartykułtraktującyopo-

trzebiezacieśnianiapolitykimonetarnejzewzględunawzrostzadłużenia,podpisanyprzezanonimową„osobęobdarzonąautorytetem”(wedlewiększościkomentatorówbyłtodoradcaXiJinpinga,LiuHe).Kaiju shou ji wen dashi – quanwei renshi tan dangqian zhongguo jingji,„ReminRibao”,6.09.2016,http://politics.people.com.cn/n1/2016/0509/c1001-28333725.html.

107

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

HanZheng (mającysilnąpozycjępolitycznąwzwiązkuzzasiadaniemwSta-łymKomitecieBiuraPolitycznegoKCKPCh)odpowiedzialnyjestzaplanowaniemakroekonomiczne,aLiuHe otrzymałm.in.zadaniazwiązanezoddłużaniemgospodarki i stabilizacją systemu finansowego. W wymiarze instytucjonal-nym pozycja otoczenia Xi Jinpinga została wzmocniona poprzez utworzenieKomisjids.EkonomiiiFinansówKC,atakżenadrzędnejKomisjids.Całościo-wegoPogłębianiaReformKCKPCh142.

Rządy Xi Jinpinga przyniosły wyraźną centralizację w obszarze regulacjirynków finansowych. W konsekwencji chaosu na chińskich rynkach finan-sowychzlat2015–2016,podczasOZPLw2018r.dokonanogruntownejprze-budowyadministracjiregulującejrynkiobligacji,ubezpieczeńibankowości. Dotychczasoddzielneagencjeregulującerynekbankowyiubezpieczeńzosta-łypołączonewChińskąKomisjęds.BankowościiUbezpieczeń(ChinaBankingandInsuranceRegulatoryCommission,CBIRC).LudowyBankChinotrzymałrównieżwiększekompetencjewzakresieregulacjisektorabankowego(m.in.zmniejszające ryzyko systemowe sektora). Zmiany mają na celu ukróceniewielupatologiichińskichrynkówfinansowych,jakzjawiskawykorzystywa-niapoufnejwiedzyprzydokonywaniutransakcjigiełdowych(insider trading),a także rozpowszechnionych oszustw finansowych i piramid finansowych,powiązanychzistnieniemrozbudowanegonieformalnegosektorabankowego(tzw.shadow banking).Sposobemnatomabyćzwiększenienadzoru,szukaniesynergiiwregulacjachipolepszeniekomunikacjiwśródregulatorów.

Centralizacjizarządzaniarynkamifinansowyminapoziomieinstytucjipań-stwowych towarzyszyła istotna centralizacja kompetencji w pionie partyj-nym. W obszarze regulacji rynków finansowych centralną pozycję zajmujeGuo Shuqing. Obecnie pełni on rolę sekretarza komórek partyjnych zarów-noCBIRC(gdziejestjednocześniedyrektorem),jakiLudowegoBankuChin143(gdziejestwicedyrektorem),tymsamymsprawującrealnąwładzęwobuin-stytucjach.YiGang,dyrektorbankucentralnegowpioniepaństwowym,od-powiada przede wszystkim za sprawy operacyjne. Polityczną kontrolę nad

142 Wobuprzypadkachoznaczałotoprzekształcenieiwzmocnieniepersonalnefunkcjonującychwcześniejmałychgruproboczychoanalogicznychnazwach:GrupyKierowniczejds.EkonomiiiFinansówKCiKomisjids.CałościowegoPogłębianiaReformKC.

143 WostatnichkilkunastulatachdługichrządówZhouXiaochuana(2002–2018),piastujące-gozarównostanowiskoprezesa,jakisekretarzabankucentralnego,byłjednymzgłównympromotorówliberalizacjigospodarczejwChinach.NajnowszanominacjajednegozbliskichwspółpracownikówZhouXiaochuana–YiGanga–nanowegoprezesabankuwskazujenakontynuowaniereformatorskiegokursu.

108

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

całymsektoremzramieniaXiJinpingasprawujeLiuHe,któryprzewodziko-ordynującejagencjefinansoweKomisjids.StabilnościFinansowejprzyRadziePaństwowej.

KoncentracjawładzywzarządzaniurynkamifinansowymizarządówXiJin-pingapozwoliłanarozwiązanieszeregukrótkofalowychproblemówzwiąza-nychzchaosemnarynkachfinansowych,konfliktamihandlowymiiodpły-wemkapitału.Dyscyplinującedziałaniaiwzmocnienienadzoruograniczyłypoledonadużyćwsektorzefinansowym,przejściowozwiększyłyrównieżjegostabilność–wyłączającgozobszarubezpośredniejwalkifrakcyjnejipodda-jąc politycznej kontroli procesy ewentualnych bankructw i oddłużania. Jed-nocześniereformyregulacyjnychinstytucjipaństwowych,atakżenominacjew pionie partyjnym doprowadziły do utworzenia nowych ram zarządzaniarynkami finansowymi, w dualnej formule silnie skoordynowanych CBIRCiLudowegoBankuChin.

KonsolidacjawładzyprzezXiJinpinganiedoprowadziłajednakdoeliminacjinapięćcodooptymalnegokursupolitykimakroekonomicznej,przedewszyst-kim zasadności kontynuowania polityki stymulacji w obliczu rosnącego za-dłużenia.ChoćwdrugiejkadencjiXiJinpingawmediachrzadziejpojawiałysięoznakinapięćnaszczytachpartii,towdalszymciąguwidocznesąonenapoziomieposzczególnychinstytucji ipionówbiurokracji144.Wdyskusjęoza-sadności kontynuowania stymulacji włączali się również wpływowi emery-towani działacze, jak wieloletni szef banku centralnego Zhou Xiaochuan.Choćspórtenmapoczęścicharaktertechniczny,jegowynikmafundamen-talneznaczeniedlaKPCh.Odpolitykimakroekonomicznejwnadchodzącychlatach, newralgicznych dla silnie zadłużonej i uwikłanej w wojnę handlowąchińskiejgospodarki,zależynietylkoalokacjakapitałupomiędzyposzczegól-neregionalneisektorowegrupywpartii,alerównieżdługofalowastabilnośćgospodarczaChRL.

Naszczytachpartiinajprawdopodobniejistniejeprzekonanie,żespadektempawzrostuPKBponiżejpewnejarbitralnieustalonejstopy(prawdopodobnieok.6%wskaliroku)niesieryzykopoważnychniepokojówspołecznych–wsytua-cji takiejniezbędnamabyćstymulacjamonetarnalubfiskalna,pogłębiająca

144 W2018r.–awięcjużwdrugiejkadencjiXiJinpinga–przezchińskiemediaekonomiczneprzetoczyłasiędebatanatematdalszejformułystymulowaniagospodarkimiędzysugerują-cymluzowaniepolitykimonetarnejMinisterstwemFinansówaurzędnikamipowiązanymizbankiemcentralnym,opowiadającymisięzaekspansjąfiskalną.

109

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

jednakstrukturalneproblemychińskiejgospodarki(m.in.zadłużenieprzed-siębiorstwiwładzlokalnych).Zdrugiejstrony,częśćbardziejkonserwatyw-nych ekonomicznie członków KPCh wskazywać ma na krótkowzrocznośćtakiejpolitykiorazpotrzebęobniżeniawzrostuibolesnychdostosowaństruk-turalnych. Intensywną debatę w mediach – choć ograniczoną w 2018 r.145 –traktowaćnależyjakoefektbrakukonsensusunaszczytachKPChcodokursupolitykimakroekonomicznej.

1.2. Polityka strukturalna i przemysłowa

ZmianastrukturygospodarczejChRLjestkluczowympunktemagendyXiJin-pinga, dlatego decyzyjność w tym zakresie przeniesiona została do centrumnowego„mózgupaństwa”ulokowanegowKomisjids.CałościowegoPogłębia-niaReformKCKPCh.Nowescentralizowaneramywdrażaniareformstruk-turalnych poszerzyły narzędzia wpływu na władze lokalne, jednak ujawni-ły defekty instytucjonalne i problemy w koordynacji biurokracji centralnej.Polityka przemysłowa, m.in. w zakresie rozwoju technologii i nowoczesnejwytwórczości,traktowanajestjakokwestiaocharakterzetechnicznymire-alizowana w ramach Rady Państwowej, choć jest nadzorowana przez osobypowiązanezXiJinpingiem.

Koncentracja władzy w dziedzinie wdrażania reform strukturalnych wyni-kazpotrzebywalkizzagnieżdżonymiwKPCh„grupamiinteresu”,mającymisprzeciwiaćsięzmianom(zob.rozdziałII.1.1).Stądkwestiareformstruktural-nych(m.in.reformypaństwowychprzedsiębiorstw,restrukturyzacjiprzemy-słuciężkiego,wspieraniasektorausługikonsumpcji)procedowanajestprzezflagoweprzedsięwzięciecentralizacyjneXiJinpinga–Komisjęds.CałościowegoPogłębianiaReformKCKPCh.Wzałożeniumiałaonascentralizowaćiskoordy-nowaćproceswdrażaniareform,ograniczającrolęrozproszonejbiurokracjicen-tralnejiposiadającychdużąswobodęrządówlokalnych(zob.rozdziałI.3.1).PodprzewodnictwemXiJinpingaorazpowiązanychznimwiceprzewodniczącychWangHuningaiHanZhenga komisjakreowanajestnaorganmającyinicjować,koordynowaćikontrolowaćwdrażaniereformsektorowych.

Wpływnapolitykę strukturalną i sektorowąumożliwiła równieżrotacja kadr,prowadzona po 2012 r. głównie w ramach kampanii antykorupcyjnej. W ten

145 Wdrugiejpołowie2018r.,wodpowiedzinaniestabilnośćrynkówzwiązanązespadającymtempemwzrostuPKBiwojnąhandlowązUSA,władzeKPChpostanowiłyograniczyćswobodędyskusjiwmediachekonomicznych.

110

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

sposób w latach 2013–2014 wymienione zostały osoby na kluczowych stanowi-skach,m.in.wNarodowejRadzieRozwojuiReform(NRRiR),urzędzienadzoru-jącymspółkipaństwowe(SASAC),atakżewurzędachregulującychposzczególnerynki.UkoronowaniemzmianprowadzącychdokoncentracjiwładzyXiJinpingabyłXIXZjazdKPCh(jesienią2017r.)orazsesjaOZPL(wiosną2018r.),któreprzy-niosły sformalizowanie poprzednich reorganizacji w strukturze administracji,atakżekolejneroszadypersonalne.Istotnymaspektemzmianbyłozwiększenierolistrukturpartyjnych–dotychczaspełniącychfunkcjędecyzyjną–wbieżącymnadzorowaniuwdrażaniapolityki,m.in.poprzezzwiększenierolikomórekpar-tyjnychwprzedsiębiorstwachpaństwowychiczęścifirmprywatnych.

Rozwójprzemysłuinowychtechnologiiznajdujesięwyraźnieniżejwagen-dziepolitycznej,abieżącezarządzaniewtymobszarzeoddanezostałocentral-nejbiurokracjiwRadziePaństwowej.PolitycznynadzórnadprocesemnależyjednakdoczłonkówBiuraPolitycznegopowiązanychzXiJinpingiem.Politykaprzemysłowa i technologiczna nadzorowana jest przez Narodową Grupę ds.TechnologiiiEdukacjiprzyRadziePaństwowejpodprzewodnictwempremie-raLiKeqiangaijegozastępcyLiuHe.WstrukturachRadyPaństwowejistniejerównieżkilkainnychzadaniowychmałychgrupkierowniczych,zajmującychsięm.in.rozwojemzdolnościwdziedziniepółprzewodnikówczynowychma-teriałów, a także Grupa ds. Nowoczesnej Wytwórczości odpowiedzialna zakontrowersyjny program „Made in China 2025” (zob. poniżej). Przewodni-czącymitych grupsą członkowieBiura Politycznego HanZheng lubLiu He,sprawującypolitycznynadzórnadprocesemzramieniaXiJinpinga,awmniejpriorytetowychobszarachsątoszefowieodpowiednichministerstwsektoro-wych(zob.Aneks5).Tradycyjniesilnąrolęwpolityceprzemysłowejutrzymu-jeNarodowaRadaRozwojuiReform,choćjejuprawnieniadobezpośrednichinterwencjiwgospodarkęzostałyograniczoneprzezOZPLw2018r.

„made in china 2025”

Jest to flagowa strategia polityki przemysłowej ChRL ogłoszona w 2015 r. przez premiera Li Keqianga. Ma ona na celu osiągnięcie do 2025 r. czołowej pozycji w sektorach zaawansowanych technologicznie (m.in. energetyka odnawialna, nowoczesny transport, robotyka), jak również substytucję importu najbardziej zaawansowanych komponentów – udział chińskich firm w produkcji kluczowych komponentów ma wzrosnąć do 70% (z obec-nych 40%). W program wpisane są mechanizmy pozyskiwania zagranicz-nych technologii (m.in. poprzez przejęcia spółek), stąd budzi on duże kon-trowersje w państwach rozwiniętych (szczególnie w UE i USA).

111

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Nowaarchitekturawdrażaniareformstrukturalnychujawniła jednakkilkaproblemów w koordynacji i nadzorze biurokracji centralnej. Są one związa-nem.in.zograniczonąwiedząnatematbieżącegofunkcjonowaniapaństwainiewystarczającymizasobamiludzkiminowychinstytucji,cobyłowidocznewszczególnościwczasiepierwszejkadencjiXiJinpinga.Komisjads.Całościo-wegoPogłębianiaReform(działającawówczasjakomałagrupakierownicza)jakokomórkapartyjnamającaograniczonezasobyrozpoczęłaprocedowaniekilkusetreformiprojektówlegislacyjnych,codoprowadziłodopowstaniaza-torów.Zewzględunabrakkompetencjiwobrębiemałychgrupkierowniczychproces tworzenia szczegółowych rozwiązań przekazywany był instytucjombiurokracji centralnej, zainteresowanym często utrzymaniem status quo lubpowiększeniemzakresuwłasnejwładzy.Prowadziłotodo„przechwytywaniareform” przez wewnętrzne grupy interesu, a w rezultacie do wdrażania ichwinnymkształcielubwręczblokowaniazmian.DefektytezostałyczęściowonaprawionewdrugiejkadencjiXiJinpingaiOZPL–w2018r.dokonanopod-niesieniagrupydorangikomisji(wzmacniajączasobykadrowe),anakluczowestanowiskawbiurokracjipowołanizostaliludziepowiązanizXiJinpingiem.

Powyższeograniczeniainstytucjonalnesą,obokpewnychsprzecznościmię-dzypolitycznąigospodarcząagendąXiJinpinga(zob.rozdziałII.1.1),jednymzistotnychpowodówstagnacjichińskichreformgospodarczych.Dotądnowascentralizowana struktura służyła głównie do wprowadzania doraźnychdziałańiinterwencjiwgospodarkę,przedkładanychponaddługofaloweroz-wiązania.AmbitnaagendaprorynkowychreformstrukturalnychzIIIplenumXVIIIZjazduKCzostaławdrożonajedyniewniewielkimstopniu146.FlagowymprojektemXiJinpingastałasiętzw.reformastronypodażowejobejmującasze-regzmianmającychnacelurestrukturyzacjęgospodarki(m.in.ograniczaniedługuinadwyżekprodukcyjnych,zmniejszaniekosztówdlaprzedsiębiorstw),najczęściejprzydoraźnymudzialeadministracji.Wjejramachwykorzystanom.in.nowepionowekanaływdrażaniareformdointerwencyjnegoogranicza-niamocywprzemyśleciężkimczybudownictwiemieszkaniowym.Dodatko-wo,pomimodziałańnarzecztransformacjigospodarki,chińskiekierownic-two w dalszym ciągu stosuje ekspansywną politykę gospodarczą opartą nastarymmodeluinwestycyjnym,szukającdoraźnegowzrostuPKBzacenędal-szegowzmacnianianieefektywnychsektorówgospodarki.Działaniateodsu-wająwczasiegłębokieitrudnereformy,cozwiększyichpolitycznyispołecznykosztwprzyszłości.

146 Por.J.Jakóbowski,Dryf chińskich reform..., op. cit.

112

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Mimokoncentracjiwładzynadpolitykąstrukturalną iprzemysłowąwrę-kachXi Jinpingai jegootoczeniawwieluobszarachjejrealizacjapozostajerozproszonainadalznajdujesięwgestiirządówlokalnych.Ilustrujetoproceswdrażania najważniejszej polityki strukturalnej pierwszej kadencji Xi Jin-pinga,tzw.reformystronypodażowej,którazainicjowanazostaławKomi-sjiKierowniczejds.PogłębianiaReform,anastępniebyłarealizowanaprzezrządyprowincjonalne.JejgłównezałożeniastworzonezostaływKomisjiKie-rowniczej ds. Pogłębiania Reform KC (zob. rozdział II.3.1). Utworzone przyprowincjonalnychorganachpartyjnychoddziałykomisjiposłużyłyjakopastransmisyjnyzmianinarzędziemobilizowaniakadr.Ostatecznykształtre-formy(m.in.zakresredukcjinadwyżekprodukcyjnych,listyrestrukturyzo-wanychfirm,noweregulacje)określonyzostałprzezrządylokalne.Podobnyschematzaobserwowaćmożnawpolityceprzemysłowej–rządompoziomuprowincjonalnegozostawionajeststosunkowodużaswobodawewspieraniunowoczesnychsektorówgospodarki,m.in.przezzarządzanelokalniefundu-szeinwestycyjne.

1.3. Zagraniczna polityka ekonomiczna

W dziedzinie zagranicznej polityki ekonomicznej działania centralizacyjneikoordynacyjnezarządówXiJinpingadokonałysięprzedewszystkimpoprzezpolitykę personalną – skupienie wszystkich istotnych prerogatyw w rękachwicepremieraLiuHe.WwymiarzeinstytucjonalnymistotnąinnowacjąbyłopowołanieMałejGrupyKierowniczejds.InicjatywyPasaiSzlaku,ciałamają-cegokoordynowaćzaangażowanychwprojektaktorówwewnątrzChRL,dzia-łającychdotychczaswdużymrozproszeniu.

Formalnastrukturadecyzyjnawdziedziniezagranicznejpolitykiekonomicz-nej jest obecnie silnie skoncentrowana, co jest pokłosiem rozwiązań wdro-żonychwdziedziniepolitykiwewnętrznej.NajbliższydoradcaekonomicznyXi Jinpinga, Liu He, sprawuje bezpośredni nadzór nad szeregiem chińskichwewnętrznych polityk sektorowych, m.in. regulacji rynków finansowych,polityki przemysłowej, a także polityki strukturalnej i makroekonomicznej.SkupienietakwielukompetencjiwrękujednejosobypredestynujeLiuHedoroli głównego negocjatora w kwestiach międzynarodowej wymiany gospo-darczej.Jesttoistotneszczególniewnegocjacjachzpaństwamirozwiniętymi,wszczególnościUSAiczłonkamiUE,któreobejmująszeregkwestiizwiąza-nychzchińskąpolitykąwewnętrzną(m.in.chińskiejpolitykiprzemysłowej,otwarcia chińskich rynków finansowych, kwestii własności intelektual-nej).Należyjednakpamiętać,żepozycjaLiuHejestkonsekwencjądynamiki

113

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wewnętrznej, przede wszystkim potrzeby stabilizacji gospodarki i realizacjipolityki przemysłowej147, której podporządkowana jest chińska zagranicznapolitykaekonomiczna.

W przypadku skierowanej przede wszystkim do państw rozwijających sięInicjatywy Pasa i Szlaku władze w Pekinie wydają się wdrażać model zgod-nyzkoncepcją„odgórnegoprojektowania”XiJinpinga,zkluczowąroląMałejGrupyKierowniczejds.InicjatywyPasaiSzlaku.Zajejpomocąkierownictwo,w trakcie regularnych posiedzeń w Pekinie, wytycza ogólne ramy dla dzia-łań.Ichdokładnykształtiimplementacjatworzonesąprzezposzczególnein-stytucjepaństwairządylokalne,którestarająsięwdrażaćogólnewytyczne.Następnie Pekin, z użyciem Grupy Kierowniczej ds. Budowy Pasa i Szlaku(zob.Aneks5),skupiającejkluczowych interesariuszy,koordynuje istniejąceinicjatywy,starasięjekształtowaćiwytyczanowekierunkidziałań.Widocz-nebyłotonaprzykładzieflagowego,realizowanegowramachInicjatywyPasai Szlaku projektu połączeń kolejowych Chiny–UE148. Po wstępnych ogólnychramachnakreślonychprzezXiJinpingaw2013r.realnaimplementacjaspadłanachińskiewładzeprowincjonalneimiejskie,którenawiązałydialogzzagra-nicznymipartneramiirozpoczęłydziałalnośćbiznesowąpoprzezpaństwowespółkitransportowe.Pookołodwóchlatachwładzecentralne,poprzezGrupęKierownicząds.BudowyPasaiSzlaku,wyznaczyłycentralnąinstytucjękoor-dynującą(ChińskieKoleje)iprzystąpiłyzajejpomocądoharmonizacji,regu-lacjiikontrolidziałańwładzlokalnych.

Przewodniczącym Grupy Kierowniczej ds. Budowy Pasa i Szlaku jest HanZheng,powiązanyzXiJinpingiemczłonekStałegoKomitetuBiuraPolityczne-goKCKPCh. Jegozastępcamisą:głównaosobaodpowiedzialnazadyplomacjęwBiurzePolitycznymKCKPCh,YangJiechi,atakżeodpowiadającyzarozwójregionalnyHuChunhua.OdstronyoperacyjnejgrupązarządzadyrektorNRRiR(zob.rozdziałII.2.3)HeLifeng(zaufanyczłowiekXiJinpinga,zktórymznająsięodczasówwspólnejpracywmieścieXiamen,zob.Aneks3),pełniącyfunkcjędyrektorabiuragrupy,atakżejegozastępca(naobustanowiskach)ZhuJizhe.

147 Naprzykładchińskieinwestycjebezpośredniezagranicązostałypo2017r.ograniczonejakoelementstabilizacjirynkówfinansowychiwalkizodpływemkapitału,prowadzonychprzezgrupykierowniczeds.finansów.Zdrugiejstrony,listasektorówpreferowanychdlazagra-nicznychprzejęćchińskichspółekstworzonazostałanapodstawiepolitykprzemysłowychopracowanychwzajmującychsięnimiwyspecjalizowanychgrupachkierowniczychiNRRiR.

148 Szerzejzob.J.Jakóbowski,K.Popławski,M.Kaczmarski,Kolejowy Jedwabny Szlak.Połączenia ko-lejowe Chiny–UE: uwarunkowania, aktorzy, interesy [Seria„PraceOSW”,nr72],Warszawa 2018,https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/prace_72_kolejowy_szlak_net.pdf.

114

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Za rządów Xi Jinpinga w Chinach wdrożono dwa modelekoordynacji zagra-nicznej polityki ekonomicznej – personalny i instytucjonalny. Skupieniespraw gospodarczych w rękach jednej osoby (wicepremiera Liu He) ułatwiacałościowenegocjacje,obejmującekwestiehandlu,politykiprzemysłowejczyinwestycji.StosowanywprzypadkuInicjatywyPasaiSzlakumodeltzw.od-górnegoprojektowania,wktórymKPChpełnirolękoordynatoradziałańroz-licznychchińskichaktorówwewnętrznychpodejmującychsamodzielnieini-cjatywę,zakładapewnąelastycznośćimożliwośćdostosowaniadolokalnychuwarunkowań napotkanych w trakcie realizacji chińskiej globalnej agendygospodarczej.Wprzypadkuoburozwiązań,choćzwiększająoneskutecznośćzagranicznej polityki ekonomicznej, trzeba się jednak liczyć z wyzwaniamiwłaściwymi dla wszystkich działań centralizacyjnych Xi Jinpinga – niskiejwydajnościscentralizowanegoprocesudecyzyjnego,atakżeniesubordynacjirozlicznychchińskichaktorówwewnętrznych.

2. Polityka bezpieczeństwa i zagraniczna

2.1. Zarządzanie służbami bezpieczeństwa

PodrządamiXiJinpingadoszłodopoważnejzmianywzarządzaniusłużbamibezpieczeństwa.Zmienionosposóbnadzorunadsłużbamizestronynajwyż-szego kierownictwa, co zostało wykorzystane przez Xi Jinpinga do zdobyciapełnejkontrolinadaparatembezpieczeństwa.Nowaustawaoprawiewywia-dowczym usankcjonowała też wiele praktyk wywiadu, ale bez ograniczeniadziałaniasłużb.

WmomencieobjęciawładzywKPChprzezXiJinpingapartiaodeszłaodsys-temu, w którym to wybrany członek Stałego Komitetu BP nadzoruje służby,a jego kompetencje oddano nowej, powołanej w 2013 r. Komisji Bezpieczeń-stwaNarodowegoKCKPCh149.Obecniezadaniemkomisji jestskupieniekon-trolinadcałościąsłużbodpowiedzialnychzabezpieczeństwoChRLwrękachsekretarza generalnego KPCh. Zakres tematyczny komisji obejmuje sprawyzagraniczne, wywiad, bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne, kwestiewalkizterroryzmem,cyberprzestrzeni itp.,więcodpowiadaonazaszerokopojmowanebezpieczeństwo,nietylkowewnętrzne.Zmianymiałynajpewniejcharakterdoraźnyizostaływprowadzonead hoc,wreakcjinazagrożenieze

149 DecyzjeozmniejszeniuliczbyczłonkówStałegoKomitetu–wtymrównieżlikwidacjiichport-foliozawierającegosłużby–podjętezostałyprzedformalnymobjęciemwładzyprzezXiJin-pinga,wczasieXVIIIZjazduKPChw2012r.

115

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

stronyZhouYongkangaiBoXilaia(zob.rozdziałII.1.2),kiedyczłonekStałegoKomitetunadzorującysłużbypróbowałwykorzystaćjedouzyskaniawpływunaproces sukcesji partyjnej. Utworzenie nowejkomisji traktującej całościo-wokwestiebezpieczeństwastałosięteżelementemszerszejstrategiiwyjścianaprzeciw wyzwaniom wewnętrznym i zewnętrznym oraz kompleksowym,nietradycyjnymzagrożeniomdlabezpieczeństwa.W2014r.,czylirokpopo-wołaniukomisji,XiJinpingzaproponował „ogólnąkoncepcjębezpieczeństwanarodowego”(zongti guojia anquan guan)150,która,wobliczurosnącychzagro-żeńzewnętrznychizłożonościproblemówwewnętrznych,zakładaintegracjędziałańizwiększeniesterowalnościsłużbamipoprzezwykorzystanietrady-cyjnychmetodiwprowadzenienowychśrodkówkontrolispołecznej151.Nowakoncepcjazostaławprowadzonawżyciewtrzechustawach:Prawoobezpie-czeństwie narodowym ChRL152 z 2015 r., Prawo o bezpieczeństwie cyberne-tycznymChRL153z2016r.orazPrawoowywiadzienarodowym154z2017r.

KomisjaBezpieczeństwaNarodowegoKCKPChskupiawładzęwkwestiisze-rokorozumianegobezpieczeństwawrękachXiJinpinga.Dyrektoremwyko-nawczymkomisji,odpowiedzialnymzajejbieżącedziałanieiustalanieagendy,zostałDingXuexiang,jegobliskiwspółpracownik.WdrugiejkadencjipozycjaXiJinpingazostaławzmocnionapoprzeznominacjenapoziomieministerial-nym.WsamychsłużbachnapoziomiecentralnymXiJinpingmożepolegaćnaWangXiaohongu, wiceministrzeMBPu,odpowiedzialnymzacodziennąpra-cę ministerstwa oraz równocześnie szefie Miejskiego Biura BezpieczeństwaPublicznego w Pekinie, którego w 2017 r. wprowadził także do KC. Szefemresortujestinnyzaufanysekretarzageneralnego,ZhaoKezhi,któryzastąpiłczłowiekaJiangZemina,GuoShengkuna.ZkoleipracamiMBPakierujeChenWenqing155,któryprzez20latpiąłsięposzczeblachaparatubezpieczeństwa

150 D.Mulrooney,Rethinking National Security: China’s New Security Commission,InstituteforSecu-rityandDevelopmentPolicy,„PolicyBrief ”nr152,6.05.2014,http://isdp.eu/content/uploads/publications/2014-mulrooney-rethinking-national-security-chinas-new-security-commission.pdf.

151 Należypamiętać,żezgodniezprzyjętąwChRLpraktykąpodbudowaideologicznapojawiasięczęstopoustanowieniukonkretnychdziałań,adopieronakońcuznajdująoneusankcjonowa-nieprawne.

152 Zhonghua renmin gongheguo guojia anquan fa, http://www2.hbut.edu.cn/upload/2015/9/2112644329.pdf.

153 Zhonghua renmin gongheguo wangluo anquan fa,http://nic.hrbeu.edu.cn/_upload/article/file-s/4d/a2/543a91024b739b31ebe631355019/3d713f50-e1a0-45ec-83b1-46629106262d.pdf.

154 Zhonghua renmin gongheguo guojia qingbao fa,http://www.hxqh168.com/upload/20190-415/20190415150403326.pdf.

155 MBPazzasadyniepublikujedanychpracowników(pozasamymministrem).

116

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wrodzimejprowincjiSyczuan,poczymprzezdwalatabyłzaufanymzastępcąWangQishana,kiedytenkierowałKomisjąds.KontroliDyscyplinyKCwklu-czowymdlaXiJinpingaokresiekampaniiantykorupcyjnej.

Problematyczna jest wciąż kwestia stosunków między Komisją Bezpieczeń-stwaNarodowegoKCaregionalnymiorganamibezpieczeństwapozostający-miwgestiilokalnychstrukturpartyjnych.Komisjadokonujecyklicznejocenyichpracyiwysuwarekomendacje.Jednakjejzdolnośćwpływanianaichdzia-łaniajestwciążuzależnionaodrelacjipolitycznychmiędzycentrumadanymregionem.

Nowaustawaowywiadzieusankcjonowałapraktykęnakłanianiadowspół-pracyobywateli i instytucji,wtymfirmpaństwowychiprywatnych.War-tykule 14 zobowiązuje ona wszystkich do udzielenia służbom „niezbędnegowsparcia,pomocyiwspółpracy”.Gwarantuje teżsłużbomwartykule16do-stęp do wszystkich baz danych, bibliotek, archiwów itp. bez względu na to,w czyjej dyspozycji się znajdują. W połączeniu z ustawą o bezpieczeństwiecybernetycznym, zobowiązującą podmioty operujące w ChRL do fizycznegoumiejscowieniawkrajubazdanych,znaczącorozszerzyłotomożliwościope-racyjnesłużb.

jednostka 61 398

Istnienie tej jednostki ALW zostało ujawnione w 2014 r., kiedy Departament Sprawiedliwości USA oskarżył jej oficerów o szpiegostwo przemysłowe i kra-dzież własności intelektualnej oraz instalowanie złośliwego oprogramowa-nia na komputerach amerykańskich firm. 61 398 to jedna z kluczowych, ale nie jedyna jednostka ALW zajmująca się inwazyjnym wywiadem elektro-nicznym i wojną informatyczną. Według doniesień medialnych oddział ma do dyspozycji ok. 1000 serwerów rozlokowanych w Szanghaju, jego siedziba znajduje się w 12-piętrowym budynku w tym mieście i służy w nim ok. 2000 oficerów hakerów. Ostrożne szacunki mówią, że jego ofiarą padło około 1000 organizacji na świecie, z których ukradziono wrażliwe dane, głównie gospo-darcze i techniczne, liczone już w tysiącach terabajtów156.

156 WięcejosamejJednostce61398itechnikachprzezniąwykorzystywanychzob.S.Jajodia,P.Shakarian,V.S.Subrahmanian,V.Swarup,C.Wang(red.),Cyber Warfare. Building the Scien-tific Foundation,Cham2015.Por.DepartamentSprawiedliwościUSA,U.S. Charges Five Chinese Military Hackers for Cyber Espionage Against U.S. Corporations and a Labor Organization for Com-mercial Advantage,https://www.justice.gov/opa/pr/us-charges-five-chinese-military-hackers-cyber-espionage-against-us-corporations-and-labor.

117

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

2.2. Reforma dowodzenia armią

WczasiepierwszejkadencjiXiJinpingdokonałnajgłębszejodlatosiemdziesią-tychreformyALW,obejmującejm.in.zmianywstrukturzedowodzeniaiwiel-kości poszczególnych komponentów wojsk. Reforma skutecznie zwiększyłazdolnościoperacyjneALW,byłarównieżdrugim–pozmianachwpartyjnejCKW–instrumentemzwiększeniaosobistegowpływuXiJinpinganaarmię.Jednocześnie pogłębiła ona wpływ armii na kreowanie polityki bezpieczeń-stwa,kiedywojskowe„jastrzębie”znalazłysięwbezpośrednimotoczeniuse-kretarzageneralnego.

ArmiaweszławXXIwiekjakowysocespolityzowanastruktura,którejzdol-ności bojowe były podawane w wątpliwość157. Dotknięta korupcją, w tymzjawiskiemkupowaniastanowisk,ALWniebyłazdolnadopodjęciaoperacjiwAzjiWschodniejczywskaliglobalnej,którewyznaczałajejKPChwzwiązkuzrosnącymznaczeniemChRL158.Dlategoprogramgruntownejreformyarmiiorazeliminacjikorupcjizyskałpopularnośćdużejczęścikorpusuoficerskiego.RównocześniewalkazkorupcjąwarmiipozwoliłaXi Jinpingowinapromo-cjęzwiązanychznimoficerów,złamanieoporuczęścigeneralicji159izdobycieosobistej popularności wśród niższych szarż korpusu oficerskiego. W sumiedziałaniawramachkampaniiantykorupcyjnejdotknęły13tys.oficerów.

reforma alw pod rządami Xi jinpinga160

Reformę rozpoczęto od potwierdzenia proporcji treningu wojskowego: jed-na piąta na „wychowanie polityczne”, pozostałe cztery piąte na szkolenia czysto wojskowe. Zmieniono także cele treningu, kładąc nacisk na współ-działanie różnych rodzajów wojsk. W styczniu 2019 r. Xi Jinping wydał rozkaz ustanawiający po raz pierwszy w historii ALW standardy szkolenia

157 Por.D.Shambaugh,Modernizing China’s Military: Progress, Problems, and Prospects,Berkeley2002;RaportRAND:M.S.Chase,J.Engstrom,TaiMingCheung,K.A.Gunness,S.W.Harold,S.Puska,S.K.Berkowitz,China’s Incomplete Military Transformation: Assessing the Weaknesses of the People’s Liberation Army (PLA),SantaMonica2015;YouJi,The Armed Forces of China,NewYork1999.

158 Por.A.Scobell,A.S.Ding,P.C.Saunders,S.W.Harold(red.),The People’s Liberation Army and Contingency Planning in China,Washington2015.

159 PrzejawemtarćbyłbraktradycyjnychnominacjigeneralskichwczasieświętaALWwsierpniu2018r.

160 Zob.R.A.Bitzinger,J.Char(red.),Reshaping the Chinese Military: The PLA’s Roles and Missions in the Xi Jinping Era,Oxon2019.

118

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wojskowego i sposoby kontroli jego prowadzenia w jednostkach. Regu-larnie są przeprowadzane kombinowane manewry wojsk różnego typu na dużą skalę. Przebudowano również system szkolnictwa wojskowego, koncentrując się na kształceniu oficerów mogących działać w miarę samo-dzielnie w różnych warunkach. Zapoczątkowano także szeroki program modernizacji sprzętu, od osobistego wyposażenia żołnierzy po uzyskanie zdolności do niszczenia satelitów wroga na orbicie okołoziemskiej.

Przeprowadzone reformy wpłynęły też w widoczny sposób na usprawnie-nie zdolności operacyjnych ALW. Zreorganizowano strukturę dowodzenia ALW, tworząc Wydział Połączonych Sztabów CKW (odpowiednik szefa po-łączonych sztabów w Stanach Zjednoczonych), na którego czele postawio-no gen. Li Zuochenga, jedynego dowódcę ALW z doświadczeniem bojowym (w wojnie z Wietnamem w 1978 r.)161. Zrezygnowano z czterostopniowego podziału terytorialnego162 na rzecz trzech poziomów: pięć teatrów działań, regiony odpowiadające prowincjom i 84 korpusy. Zmniejszono też liczeb-ność armii o 300 tys. żołnierzy.

Pod rządami Xi Jinpinga dążenie do modernizacji wojska znalazło potwier-dzenie w powołaniu w 2015 r. nowego rodzaju sił zbrojnych z odrębnym dowództwem: Sił Wsparcia Strategicznego. Teatrem działania nowego ro-dzaju wojsk ma być przestrzeń kosmiczna, cyberprzestrzeń i wojna elek-troniczna, ale można założyć, że będą też one brały udział w wojnie infor-macyjnej. Dowódcą Sił Wsparcia Strategicznego został gen. Gao Jin, który wcześniej służył w Drugim Korpusie Artylerii163 odpowiedzialnym za uży-cie broni jądrowej przez ALW, co pokazuje, jak poważnie partia traktuje Siły Wsparcia Strategicznego.

ObejmującstanowiskosekretarzageneralnegoKPChorazprzewodniczącegoCKWKC,XiJinpingdoprowadziłdozmianwstrukturzeCKW.Zmniejszonoliczbęjejczłonkówz11do7.Niepowołanotakżecywilnegozastępcyprzewod-niczącego–zazwyczajbyłnimczłowiekkreowanynanastępcęsekretarzage-neralnego.WtensposóbXiJinpingstałsięjedynymcywilemwCKW.W2016r.utworzononowyWydziałRozwojuWyposażenia,copozwoliłoXiJinpingowi

161 Zastąpiłongen.FangFenghui(związanegozHuJintaoifrakcją„Tuanpai”),któryzostałska-zanyzakorupcję.

162 Tojest:(1)pięćteatrówdziałań,(2)siedemregionów,(3)podregionyodpowiadającezgrubszaprowincjomi(4)korpusy.

163 Przekształconymw2015r.wnowyrodzajsiłzbrojnych:WojskaRakietowe.

119

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wprowadzićdoCKWswojegozaufanegoczłowieka,gen.ZhangYouxia.ZhangYouxia jest także wiceprzewodniczącym Grupy ds. Bezpieczeństwa Narodo-wego i Reformy Armii KC KPCh utworzonej w 2014 r., której przewodniczyXi Jinping. Grupa stała się głównym motorem zmian w ALW. Drugim wice-przewodniczącymgrupyjestgen.XuQiliang,któryjestteżdrugimwiceprze-wodniczącymCKWod2012r.Toosobawobecnymkierownictwieo jednymznajdłuższychstażywKCKPCh(nieprzerwanieod1992r.164),aodXVIIIZjaz-dujestteżczłonkiemBPKCKPCh.Możnawnioskować,żereprezentujewkie-rownictwieinteresyestablishmentuALW,aponadtojegoobecnośćwskazujenaprzekonanieowspólnocieinteresówprzeważającejczęściwojskowejelityiXiJinpinga.

ReformaXiJinpinganiezlikwidowałajednakfundamentalnegopodporządko-waniaarmiibezpośredniokomórkomKPChiniezmieniłaschematuzarządza-niaarmiąbezpośrednioprzezpartyjnąCKW165.Jesttogłównykanałkontrolo-waniaarmiiprzezXiJinpinga,któryjestprzewodniczącymCKW,awsprawachcodziennych jestwspierany przez ZhangYouxia,odXIXZjazduKPCh wice-przewodniczącego CKW i członka Biura Politycznego166. Gen. Yi Xiaoguangzostał dowódcą centralnego teatru działań, obejmującego Pekin, a głównymoficerem politycznym mianowano gen. Yin Fanglonga. Kontrolę nad lotnic-twem,kluczowymdlaobronyPekinurodzajemsiłzbrojnych,przejąłgen.DingLaihang, a głównym oficerem politycznym został gen. Yu Zhongfu. Karierywszystkichczterechprzyspieszyływ2012r.poprzejęciuwładzywKPChprzezXiJinpinga,kiedyawansowalionizpominięciemdotychczasowejścieżki.

Reformy ALW – obok politycznego mariażu Xi Jinpinga z częścią armii –wzmocniły rolę wojska w kreowaniu zewnętrznej polityki bezpieczeństwa(zob.KryzyswCieśninieTajwańskiej,rozdziałI.1.6).Dotradycyjnejroliwy-wiaduwojskowegowopracowywaniuianalizowaniudanychwywiadowczychdoszłybliskiezwiązkisekretarzageneralnegozwpływowymiemerytowany-mi generałami. Poparli oni Xi Jinpinga w walce o władzę, ale wydaje się, żeichzwiązekzsekretarzemgeneralnymwychodzipozapolitykęwewnętrznąiistniejewspólnotapoglądówcodoocenyzagrożeńicelówKPChwsferzebez-pieczeństwamiędzynarodowego.

164 Najpierwjakozastępcaczłonka,aod2002r.jakoczłonek.165 Choćmożnamówićorepolityzacji(zob.rozdziałII.2.4).166 ZostałonzastąpionynastanowiskuszefaWydziałuRozwojuWyposażenia,utworzonymspe-

cjalniedlaniego,przezLiShangfu,pracującegowcześniejprzyprogramiekosmicznym,kon-trolowanymwChRLprzezALW.

120

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

ZbliżenieXiJinpingaześrodowiskamiwojskowymimożepotencjalnieprzeło-żyćsięnabardziejagresywnąpolitykęwdziedziniebezpieczeństwa.Tradycyj-nieplaniściianalitycyALWwyznająkonserwatywny,nacjonalistycznypara-dygmat myślenia o sprawach międzynarodowych. Koncentrują się oni przedewszystkim na budowie potencjału ChRL poprzez rozwój gospodarczy i tech-nologiczny, które są postrzegane w kategoriach konkurencyjnych czy walkiozasoby,charakteryzującejsięprzekonaniem,że jest tograosumiezerowej.ObecniewotoczeniuXiJinpingasątacykonserwatywniwojskowijakemery-towanygen.LiuYazhou,byłygłównyoficerpolitycznyLotnictwaALW,emery-towanygen.LiuYuan(synLiuShaoqi)167,byłykomisarzpolitycznywAkademiiNauk Wojskowych ALW, oraz adm. Luo Yuan, popularny teoretyk z Akade-miiNaukWojskowych.Zwłaszczadwajostatnimielidużywpływnakształto-waniepostawkilkupokoleńwychowankówgłównejszkoływojskowejwChRL.

Wtakiejsytuacjinieuniknionejestpytanie,naileperspektywaprzedstawia-naprzezwojskowychkierownictwuKPChwyrażaichrealnąpercepcjęrozwo-jusytuacjimiędzynarodowej,ana ilesłużybudowaniupoczuciazagrożeniaipozyskiwaniuśrodków.

XiJinpingkontynuujestrategięostrożnego,alemetodycznegotestowaniagra-nic asertywnej polityki zagranicznej. W szczególności tyczy się to działań naMorzuPołudniowochińskim,gdziewydajesię,żepozostawionoALWdużąswo-bodę działania, na innych kierunkach trzymając się, jak do tej pory, bardziejpowściągliwej polityki. Zbliżenie wyraźnie nacjonalistycznych wojskowychzXiJinpingiemprzejawiasięobecnieprzedewszystkimwprzyspieszeniupro-cesuusprawnianiaALW,modernizacjiizwiększeniunaciskunatrening.Tymsamym realizowane są podstawowe postulaty środowiska skupionego wokółarmii,zapewniającepowolneisukcesywnebudowanierealnejsiłyALW.Wpo-litycebezpieczeństwaChRLmożnamówićnarazieokontynuacji,alesytuacjamożesięzmienićpoukończeniumodernizacjiarmii,planowanejnarok2035168.

167 NiedoszłynastępcaMaoZedongaiprzewodniczącyChRLwlatach1959–1968.Wczasierewo-lucjikulturalnejzmarłwwięzieniuwwynikuzłegotraktowania,zob.L.Dittmer,Liu Shaoqi and the Chinese Cultural Revolution,Oxon1988.

168 Oryginalnieplanmodernizacjizakładałosiągnięciewszystkichcelówdoroku2049,alew2017r.wczasieXIXZjazduKPChXiJinpingogłosiłnowądatę.Zob.XiJinping,Secure a De-cisive..., op. cit.

121

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

2.3. Polityka zagraniczna

ZwiększeniuzaangażowaniamiędzynarodowegoChRLtowarzyszypoważnareorganizacjaprocesudecyzyjnegonapolupolitykizagranicznej,przeprowa-dzona przez Xi Jinpinga. Znacznie wzmocniona została rola koordynacyjnastrukturKCKPCh,zwiększyłsięteżosobistywpływXiJinpinganapolitykęzagraniczną.Działaniateusprawniłyprocesdecyzyjnyizwiększyłyzdolnośćcentrumdowdrażaniapodjętychdecyzji,alenierozwiązały–apodpewnymiwzględamispowodowałypogłębienie–strukturalnychproblemówtrapiącychchińskądyplomację169.

Reorganizację rozpoczęto od podniesienia Małej Grupy Kierowniczej ds. Po-lityki Międzynarodowej KC do rangi Komisji ds. Polityki MiędzynarodowejKC,którejprzewodniczącymzostałXiJinping.InstytucjonalnewzmocnieniegrupymazwiększyćbezpośredninadzórKCnaddziałaniamidyplomatyczny-mipaństwaorazkoordynacjęwewnętrzną,aleteżskrócićprocesdecyzyjny.BiuroMałejGrupyKierowniczejds.PolitykiZagranicznejKCwcześniejznaj-dowałosięwbudynkuMSZlubRadyPaństwowej170,aobecniemożnazgady-wać, iż zostało przeniesione do KC. Ta pozornie mała zmiana ma poważnekonsekwencje. Zdolność biura, które monitoruje wdrażanie decyzji komisji,do skutecznego działania gwałtownie wzrosła, ponieważ teraz funkcjonujeonowstrukturachpartyjnych,niepaństwowych.Wsytuacjiobserwowanejod lat znacznej decentralizacji w prowadzeniu polityki zagranicznej, w któ-rej uczestniczyły mające często sprzeczne interesy grupy wewnątrz partii,zwłaszczazprowadzącychsamodzielnąpolitykędużychprzedsiębiorstwpań-stwowych,atakżechińskichprowincji171,wieledecyzjibiurabyłolekceważo-nych.DecyzjipłynącychbezpośredniozKCniemożnajednakignorować.

BiuremKomisjids.PolitykiMiędzynarodowejKC,któreteżprzygotowujeiza-mawiaekspertyzy,zarządzaYangJiechi,niezwykledoświadczonydyplomata

169 Zob.I.d’Hooghe,China’s Public Diplomacy,Leiden2015.170 Lokalizacjabiurmałychgrupkierowniczychniejestujawnianaijestprzedmiotemspekula-

cji.Zdostępnychinformacjiwynika,żepierwotnierolębiuraMałejGrupyKierowniczejds.PolitykiMiędzynarodowejpełniłoBiurods.PolitykiZagranicznejRadyPaństwowejikiedypowstałosamodzielnebiuroGrupy,tomożnazałożyć,żenadaldziałałoonowstrukturachad-ministracjipaństwowej,wMSZlubRadziePaństwowej.Zob.D.M.Lapmton(red.),The Making of Chinese Foreign and Security Policy in the Era of Reform, 1978–2000,Stanford2001,s.46.

171 Por.LaiHongyi,The Domestic Sources of China’s Foreign Policy: Regimes, Leadership, priorities and process,Oxon2010;LuNing,The Dynamics of Foreign Policy Decisionmaking in China,Boulder1997;G.Rozman(red.),China’s Foreign Policy. Who Makes It, and How Is It Made?,NewYork2013.

122

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

(był m.in. ministrem spraw zagranicznych i ambasadorem ChRL w USA),ajednocześniebliskiwspółpracownikXiJinpingaiczłonekBiuraPolityczne-go.SzczególnąrolęwtworzeniupolitykizagranicznejodgrywaWangQishan,który po XIX Zjeździe KPCh utracił miejsce w kluczowych organach KPChzuwaginawiek,jednakpozostajeniezwyklewpływowyzewzględunaoso-bisterelacjezXiJinpingiem.JakowiceprzewodniczącyChRLmasprawowaćnadzórnadcałościąpolitykizagranicznejzramieniaXiJinpinga,zeszczegól-nymuwzględnieniemstosunkówzUSA.MinistersprawzagranicznychWangYi, który jest zawodowym dyplomatą, należy do Komisji ds. Polityki Zagra-nicznej KC KPCh, ale jego wpływy polityczne są słabe i w komisji ma on zazadanieprzedewszystkimzapewnićszybkieprzełożeniedecyzjinadziałania.Jego pozycja względem pozostałych ministerstw została wzmocniona przeznominacjęnaradcęstanu(guowu weiyuan)172.

KontrolacentraliKPChnadpolitykązagranicznąidziałaniemMSZzwiększyłasięrównieżpoprzeznominacjepowiązanychzXiJinpingiemdziałaczypartiiniebędącychzawodowymidyplomatami.Jeszczew2012r.postawiononacze-leKomisjids.KontroliDyscyplinyMinisterstwaSprawZagranicznychczłon-kaKCiKomisjids.KontroliDyscyplinyKCXieHangshenga–należyontakżedo ścisłego kierownictwa ministerstwa i można wnioskować, że pozwala toXiJinpingowibezpośredniokontrolowaćpraceresortu173.SamodzielnośćMSZograniczono dodatkowo w styczniu 2019 r. poprzez mianowanie pierwszymsekretarzemkomitetuKPChwministerstwieQiYu,sprawdzonegodziałacza,wcześniejszefaWydziałuOrganizacyjnegoKC,alebezżadnegodoświadczeniadyplomatycznego.

ZwiększeniewpływuKCKPChisamegosekretarzageneralnegonapolitykęzagranicznąokazałosięskutecznąmetodąusprawnianiaprocesudecyzyjne-gowzakresiepolitykizagranicznej.Wprowadzonezmianymogąpotencjalniezwiększyć wewnętrzną koordynację między różnymi aktorami wewnętrz-nymi,atakżeusprawnićprocesdecyzyjnynapoziomiedyplomacjiiadmini-stracji.Coistotne,osobyodpowiedzialnezadyplomacjęotrzymałystosunko-wowysokąpozycjępolityczną(YangJiechi),atakżewobrębieadministracji(WangQishan,WangYi).

172 Pozycjatadajemuformalnązwierzchnośćnadwiększościąministrów,zasiadarównieżwSta-łejSesjiRadyPaństwowej(zob.rozdziałI.2.3).

173 XieHangshengzaczynałkarieręwZhejianguiwielewskazujenato,żejestpowiązanyzoto-czeniemXiJinpinga.

123

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Zmiany nie rozwiązały jednak niektórych ograniczeń chińskiej dyplomacjiwynikającychprzedewszystkimzesłabejznajomościświatawśródchińskichelit. Inny problem to polityczne ograniczenia w dyskursie eksperckim, kie-dykażdewystąpieniemusipozostawaćwzgodziezbieżącą liniąkierownic-twaKPCh.Istniejecałalistazagadnień,którychchińscyspecjaliściniemogąswobodnie omawiać, tylko muszą trzymać się wytycznych KPCh, mimo żeprywatnieprowadząbardzoożywioneiotwartedyskusjenatesametematy.Pozostawiatopoważne„braki”wmożliwościocenypunktuwidzeniaiinter-pretacji motywacji działań innych aktorów międzynarodowych. Było to wi-docznezwłaszczapodczasnegocjacjihandlowychzUSA,zerwanychwmaju2018r.przezDonaldaTrumpamimorzekomospływającychdochińskiegokie-rownictwainformacjiodużejszansieporozumienia174.

3. Kontrola społeczeństwa i partii

Modernizacja wraz z rozprzestrzenianiem się nowych środków komunika-cji i procesami migracyjnymi obejmującymi setki milionów ludzi powoduje,że tradycyjne środki kontroli społecznej przestały być skuteczne. Zdaniemrządzących nie tylko zagraża to dominacji KPCh w perspektywie oczekiwa-nychproblemówgospodarczych inarastającego konfliktumiędzynarodowe-go,aleteżsprawia,iżChRLstajesiępowolipaństwemniesterowalnym,takżezpowodurozprężeniadyscyplinywsamejpartii.WodpowiedzinateobawyXiJinpingzaproponowałpartyjnymelitombudowękompleksowegosystemukontroliizarządzaniałączącegomożliwościnowychtechnologiizprzymusempaństwowym. Ma to pozwolić elitom partyjnym nie tylko utrzymać władzęwokresiekoniecznychreformgospodarczych,aleteżodzyskaćkontrolęnadaparatempartyjnym.

3.1. Nowe technologie w służbie partii

TechnologiamasowegomonitorowaniaobywatelimabyćodpowiedziąXiJin-pingaielitKPChnadeficytwiarygodnychdanychdotyczącychichpaństwa,cowynikazmanipulowaniadanymiprzezwładzelokalnewszystkichszczebli175.Powszechnośćprocederujesttakduża,żeobecnypremierLeKeqiangmusiał

174 J.Cai,Chinese experts ‘filtered’ trade war advice to Beijing policymakers,„SouthChinaMorningPost”,22.10.2018,https://www.scmp.com/news/china/diplomacy/article/2168866/beijing-crippled-trade-war-filtered-input-domestic-think-tanks.

175 Zob.D.Rosen,BeibeiBao,Broken Abacus? A More Accurate Gauge of China’s Economy,Lanham2015.

124

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

opracować alternatywny sposób szacowania PKB176. Brak informacji zwrot-nej stanowi poważną przeszkodę w planowaniu gospodarczym i, zdaniempartyjnych planistów, utrudnia przeciwdziałanie kryzysom ekonomicznym.Powszechnymonitoringaktywnościobywateliiprzedsiębiorstwprzywyko-rzystaniunajnowszychtechnologii–bigdataisztucznejinteligencji–pozwoliuzyskaćobrazspołeczeństwaigospodarkiwczasierzeczywistym,coumożli-wiKPChdynamiczneinatychmiastowekształtowaniepolityki,doczegojestteżkoniecznaściślejszakontrolanadpopulacjąizdolnośćdomasowegomody-fikowaniazachowańjednostek177.Nowysystemmasiętakżestaćelementemzarządzaniakadramipartyjnymiiweryfikacjiichpracy.

KomunistycznaPartiaChinpodprzywództwemXiJinpingaplanujezbudowa-niewChRLsystemuzarządzaniaspołecznego(shehui guanli tixi),którymazin-tegrować:działaniasłużbybezpieczeństwa,programrzetelnegomonitorowa-niaopiniipublicznejipropagandę,abykształtowaćodpowiedniezachowaniawprzestrzenipublicznej. Osiątegosystemumabyćzapowiedzianyw2014r.SystemWiarygodnościSpołecznej(Shehui Xinyong Xitong),któryobecniedzia-ławwersjipilotażowej,prowadzonejprzezpaństwoorazkonkurującezesobąfirmyzsektoranowychtechnologii.Dotychczasdoszeregupilotażowychpro-gramówprzyłączyłosiędobrowolnieok.200milionówosób,aw2020r.SWSmajużobjąćobowiązkowowszystkichobywateliChRL.Jednakmimozapowie-dziniesąjeszczedokładnieznanezałożeniatechnicznecałegosystemu.SWSmabyćobudowanyinnymiprogramami,jakcenzuraInternetu,ograniczeniedostępudozagranicznychśrodkówprzekazu(tradycyjnychiinternetowych),ścisławspółpracapaństwazespółkamitechnologicznymiiinne.Osiągnięciezakładanejoperacyjnościimożliwościoddziaływaniatoraczejperspektywaconajmniejdekady,tymbardziejżeniektóretechnologie,zwłaszczasztucznainteligencja,niezbędnedoosiągnięciaprzezSWSoczekiwanychmożliwości,jeszczenieistniejąlubsądopieronawczesnymetapierozwoju.

założenia sws

System działa na razie jedynie w formie pilotażowej. W 2015 r. władze przy-znały ośmiu firmom licencje na prowadzenie testowych programów SWS, w których dobrowolnie bierze udział ok. 200 milionów obywateli ChRL.

176 Tzw.IndeksLiKeqiangaopierasięnaanalizieprzewozówtowarowychkolei,konsumpcjienergiielektrycznejisumyudzielonychpożyczekbankowych.Zob.Keqiang ker-ching,„TheEconomist”,9.12.2010.

177 Zob.D.Fu,Mobilizing Without the Masses. Control and Contention in China,Cambridge2018.

125

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Obecnie znane są założenia działania SWS, ale system jest wciąż daleki od zakładanej sprawności operacyjnej i jest wątpliwe, że będzie zdolny działać zgodnie z założonymi parametrami po masowym wprowadzeniu w 2020 r.

System ma monitorować codzienną aktywność każdego obywatela i dyna-micznie przyznawać lub odejmować punkty „wiarygodności społecznej”. Bilans punktowy będzie determinował codzienne życie. Ponieważ SWS bę-dzie publiczny, to inni na jego podstawie będą decydować, czy utrzymywa-nie kontaktów z daną osobą jest dla nich korzystne. Głównym kryterium będzie „bycie dobrym obywatelem” w sposób, w jaki to rozumie KPCh.

System sprawdzi zakupy online i płatności bezgotówkowe dzięki geoloka-lizacji smartfonów oraz monitoringowi ulicznemu z rozpoznawaniem twa-rzy i miejsca pobytu, a także kto z kim się przyjaźni i w jakie z nim wchodzi interakcje, ile czasu spędza, używając mediów społecznościowych, oraz treść publikowanych komentarzy. Do tego dochodzą oceny od pracodawcy, lokalnego komitetu KPCh i urzędu skarbowego. Wszystko zostanie ocenio-ne i sprowadzone do jednej liczby, która będzie determinować życie prze-ciętnego Chińczyka. Jest to możliwe dzięki technologii big data i ciągłemu monitorowaniu obywateli ChRL przez lokalne odpowiedniki mediów spo-łecznościowych jak Baidu, WeChat, RenRen, Weibo itd., należące do pań-stwowych firm lub w pełni zależne od państwa. KPCh jest zdeterminowa-na do stworzenia systemu całościowego nadzoru myśli i zachowań.

Gdy system stanie się obowiązkowy, nieobecność cyfrowa nie będzie wy-borem, a zgodnie z przyjętymi regulacjami będzie obowiązywała zasada: „wiarygodność stracona w jednym miejscu, pociąga konsekwencje wszę-dzie”. SWS już nie tylko informuje użytkownika o spadku rankingu, ale też daje rady, jak można go poprawić, czy wskazuje, że „zaprzyjaźnienie się” z kimś o niskim SWS źle wpływa na wynik.

Osoby z niskim wynikiem nie tylko nie będą mogły wziąć kredytu czy wy-pożyczyć samochodu, ale też znaleźć pracy. Będą także drobniejsze utrud-nienia, które będą stopniowane – ograniczona prędkość Internetu, z jakiej mogą korzystać, zakaz wstępu do restauracji, klubów nocnych, utrata paszportu czy zakaz podróżowania samolotem, ograniczenia w konsump-cji (zakaz kupowania niektórych produktów), utrata ubezpieczenia zdro-wotnego, zakaz podejmowania pracy w określonych zawodach (prawnik, dziennikarz), zakaz zapisywania dzieci do wysoko notowanych szkół itp. Na końcu będzie zachęta do „terapii” z aspołecznych tendencji. Osoby

126

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

z pozytywnym rankingiem otrzymają kredyt z atrakcyjnym oprocentowa-niem, będą mogły korzystać z uproszczonej odprawy na lotnisku, ich dzieci pójdą do lepszych szkół, dostaną lepszą pracę itd.

WzamysłachdecydentówzKPChSWSmabyćjednakczymświęcejniżelemen-tem polityki bezpieczeństwa wewnętrznego i wychodzić poza prosty systemkontroliirepresji178.WieleplanowanychaspektówSWSniemazwiązkuzkwe-stiąbezpieczeństwawewnętrznego.WpołączeniuzsystememwiarygodnościkredytowejSWSmaułatwićChińczykomdostępdokredytówbankowych.Ele-menty umożliwiające mediację mają też być odpowiedzią na bardzo niski po-ziomzaufaniaspołecznegowChRL,costanowijednązprzeszkódrozwojowychkraju.Modułowaformułabędziepozwalaćwprzyszłościnadodawanienowychfunkcji.Wrzeczywistościmatobyć,dziękitechnologiibigdataisztucznejin-teligencji, na wpół zautomatyzowany system zarządzania społeczeństwemwmakroskali,aleposługującysięsubtelnymsterowaniembehawioralnymnapoziomie jednostki za pomocą stopniowalnego systemu zachęt i zniechęceń.Według wytycznych Rady Państwowej179 w pierwszej kolejności SWS ma roz-wiązać„problemy”wtakichdziedzinachjak„uczciwośćwrządzeniu”(zhengwu chengxin),„uczciwośćwinteresach”(shangwu chengxin),„uczciwośćspołeczna”(shehui chengxin)oraz„wiarygodnośćsądowa”(sifa gongxin).WtensposóbKPChchcestworzyćalternatywnywobecliberalnejdemokracjimodelneutralizowa-nianapięćspołecznychprzyzachowaniuautorytarnegosystemupolitycznego.

Systemzarządzaniaspołecznegomabyćteżodpowiedziąnadeficytwiarygod-nychdanychmakroekonomicznychistatystykspołecznych.SWSbędziegro-madziłdaneoaktywnościekonomicznej,kulturalnejispołecznejcałejpopu-lacjiChRL.Celesięgajądalejniżzbieranieinformacjionastrojachspołecznych–systemmadaćrządzącymdynamiczny,zmieniającysięwczasieobrazcałejChRL.KPChmanadzieję,żepozwolitoreagowaćzwyprzedzeniemnanadcho-dząceproblemyekonomiczneczyspołeczne.

178 Równocześnie,budującSWS,KPChodchodzistopniowo,przynajmniejformalnie,odtrady-cyjnegosystemurepresji.W2013r.zniesiono laojia, systempozwalającypolicjinawysła-niedecyzjąadministracyjnąkażdegonaokresdotrzechlatdoobozuna„reedukacjęprzezpracę”.Zachowanojednaksystemlaogai,czyli„reedukacjiprzezpracę”skazańców.WedługtrudnychdozweryfikowaniadoniesieńsystemlaojiawciążdziaławTurkiestanieWschodnim(Sinkiang),gdzieprzez„reedukacjęprzezpracę”miałoprzejśćnawet10%populacjinależącejdomniejszościetnicznych.Winnychregionachobozylaojiazostałyprzemianowaneformal-niena„centrarehabilitacjinarkomanów”,alepolicjanadalwysyładonichosoby„polityczniepodejrzane”.

179 Guowuyuan guanyu yinfa shehui xinyong tixi jianshe guihua gangyao (2014—2020 nian) de tongzhi,http://www.gov.cn/zhengce/content/2014-06/27/content_8913.htm.

127

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

„mądra czerwona chmura”180

Obok kontroli społecznej nowoczesne technologie wykorzystywane są do kontrolowania lokalnego aparatu partyjnego, którego działania są często zarzewiem konfliktów i najbardziej antagonizują społeczeństwo. Kadry partyjne nie tylko mają obowiązek wziąć już udział w SWS, ale KPCh eks-perymentuje w Syczuanie także z dalszym użyciem sztucznej inteligen-cji do kontroli aparatu partyjnego. Program nazwany „Mądrą czerwoną chmurą” kontroluje poprawność ideologiczną kadr (poprzez analizę regu-larnie robionych testów) oraz monitoruje obecność na ważnych wydarze-niach z życia partii, zaangażowanie w działalność polityczną i aktywność w mediach społecznościowych. W przyszłości można się spodziewać, że program będzie zintegrowany z SWS.

Ogólną podstawę prawną stanowi Ustawa o bezpieczeństwie cyfrowymz2017r.,anadzórnadbudowąSWSsprawujeMałaGrupaKierowniczads.Za-rządzaniaSpołecznegoiAdministracji,którejprzewodniczącymjestczłowiekXiJinpinga,GuoShengkun,członekBPKCiszefKomisjiPolityczno-Legislacyj-nejKCorazsekretarzSekretariatuKC.ByłonteżministremMBPuwlatach2012–2017.ZacenzuręInternetuwspółodpowiadająrazemMBPuorazKrajoweBiuroInformacjiInternetowej,naktóregoczelestoiZhuangRongwen181.Biu-roodpowiadabezpośrednioprzedKomisjąBezpieczeństwaCybernetycznegoiInformatyzacjiKCKPCh,którejprzewodziXiJinpingiwktórejzbiegająsięwszystkieprojektypartiizwiązaneznowymitechnologiami.

Prawdziwym wyzwaniem dla KPCh będzie skuteczne wdrożenie SWS po2020r.nawetwpodstawowejformie.Rozwójsystemuzajmiejednakdekady.Można też zgadywać, że poziom wykorzystania SWS będzie się różnił mię-dzy miastem a wsią i najgłębiej spenetruje duże ośrodki miejskie, kluczowez punktu widzenia partii dla utrzymania stabilności społecznej. Programinwigilacji Internetu przy wykorzystaniu sztucznej inteligencji już dowiódłswojejefektywności,blokującszeregprotestów,któremiałybyćkoordynowa-newsieci.Otwartympytaniempozostaje,jakdługozachowaskutecznośćiczy

180 ZhangLiping,‘Smart Red Cloud’ Tracks Party Cadres’ Ideological Correctness,„SixthTone”,3.07.2017,https://www.sixthtone.com/news/1000437/smart-red-cloud-tracks-party-cadres-ideological-correctness

181 JestrównocześnieszefembiuraGrupyds.CyberbezpieczeństwaiInformatyzacjiKCKPCh,nadzorującegodziałaniem.in.cenzuryinternetowej.

128

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wpołączeniuzinnymiprogramamispołecznyminiedaKPChsztucznegopo-czuciabezpieczeństwa.

RadaPaństwowaokreśliłajakocelSWS„ulepszeniesocjalistycznejgospodarkirynkowej” (wanshan shehui zhuyi shichang jingji tizhi),dlategomożnazaryzy-kowaćtezę,żeSWSmabyćspełnieniemleninowskiejwizjidoskonalezorga-nizowanego i zarządzanego społeczeństwa bez cyklicznych kryzysów eko-nomiczno-społecznych, które będzie alternatywą rozwojową dla liberalnegoZachodu.Pokazujeto,żemimodziesięciolecireformKPChzachowałautopijnycharakter.

3.2. Neutralizacja mniejszości etnicznych

Zachęcanie do naśladownictwa podmiotów uznanych za wzorcowe jest jed-nymzpodstawowychmechanizmówzarządzaniawKPCh,coilustrujekwestiapolitykiwzględemmniejszościetnicznych.MimoformalniegłoszonegoprzezKPChprawadozachowaniatożsamościkulturalnejprzezmniejszościetnicz-ne,wpraktyceChRLdążydoichasymilacjijęzykowejikulturowej.Przedsta-wiciele mniejszości etnicznych są traktowani z podejrzliwością, a wszelkieoznakiniezadowoleniasąuznawanezaaktyseparatyzmu182.XiJinpingposze-rzył narzędzia kontroli mniejszości, m.in. poprzez bezprecedensowe zwięk-szenie inwigilacji ludności i rozbudowę sieci obozów reedukacyjnych. TybetiSinkiangstałysiępolamidoświadczalnymi,gdzieKPChtestujenoweśrodkimasowejkontrolispołecznej.

Walkaointegralnośćterytorialnąizwalczanieruchówseparatystycznychsta-nowiąodsamegopoczątkuważnyelementlegitymizacjiKPChbezwzględunato,nailezagrożeniewogólejestdzisiajrealne.Dlategowalkazseparatyzmemjestzawszedobrzeocenianaprzezcentrumistanowitrampolinępolitycznąwielu działaczy183, zwłaszcza tych pełniących funkcje na peryferiach ChRL,

182 Zob.Racial Sinicisation: Han Power and Racial and Ethnic Domination in China,[w:]I.Law,Red Racisms. Racism in Communist and Post-Communist Contexts,[brakmiejscawydania]2012.

183 NaprzykładHuJintaozostałdostrzeżonyprzezDengXiaopingapotym,jakkrwawostłumiłprotestywmarcu1989r.wTybecie,kiedypełniłtampodwójnąrolępierwszegosekretarzaigłównegooficerapolitycznegoALWwregionie.Dodziśżywesąpodejrzenia,żezamieszki,dojakichdoszło5marca,byływdużymstopniuprowokacjąpodległychHuJintaosłużb.Zob.J.Tkacik,J.Fewsmith,M.Kivlehan,Who’s Hu? Assessing China’s Heir Apparent, Hu Jintao,„Heri-tageFoundation”,19.04.2002,https://web.archive.org/web/20100615195945/http://heritage.org/Research/Lecture/Whos-Hu#pgfId=1010147.

129

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wTybecieiSinkiangu184orazwmniejszymstopniuwMongoliiWewnętrznej.Wydajesię,żewtęsamąlogikędziałaniabiurokracjipartyjnejwpisujesiępro-gramsekurytyzacjispołecznej185.

PodrządamiXiJinpingaaparatbezpieczeństwanietylkokontynuuje,alewzmac-niapodejścieprzyjętepozamieszkachwTybeciew2008r.Służbybezpieczeń-stwa przyjmują obecnie aktywną rolę, koncentrując się na zapobieganiu za-mieszkom.Wtymceluzdecydowanosięnabudowęsilnejobecnościwewnątrzlokalnej społeczności. Ustanowiono ponad 1000 nowych posterunków policji,które w pełni zdigitalizowano i połączono szybką siecią elektroniczną. W mia-stachposterunekpolicjiznajdujesięco300–500metrów.Równocześniewładzezainstalowały tutaj po 2016 r. najbardziej zaawansowany technicznie systemnadzoruludności.Wewszystkichwęzłachkomunikacyjnychuruchomionokon-trolebezpieczeństwaprzypominającetenalotnisku,asiećpunktówkontrolnychsprawdzadowodytożsamości,weryfikującjeprogramemdorozpoznawaniatwa-rzy. Do tego dochodzi wszechobecny monitoring186. Stworzono program posłu-gującysięsztucznąinteligencjąwcelutypowaniapotencjalnychprzestępców187.

„Bezpieczne miasto”

„Bezpieczne miasto” to aplikacja firmy Huawei188 zdolna do przetwarzania i przechowywania setek petabajtów (1 petabajt = 1 mln gigabajtów) danych, pochodzących głównie z monitoringu miejskiego. W ChRL do 2017 r. roz-mieszczono już 176 mln kamer ulicznych, a do 2020 r. będzie zainstalowa-nych kolejne 626 mln. Technologie i procedury tworzone oraz testowane w Sinkiangu są obecnie wdrażane w pozostałych częściach ChRL. Celem

184 B.Hillman,G.Tuttle(red.),Ethnic Conflict and Protest in Tibet and Xinjiang: Unrest in China’s West,NewYork2016.

185 Sekurytyzacjaspołecznatoskrajnyprzypadekpolityzacjipolegającynasprowadzeniuwe-wnętrznychproblemówsocjoekonomicznychdanegospołeczeństwadokwestiibezpieczeń-stwa.Przytymprzedmiotemsekurytyzacjiniesąwcalesprawyistotnedlabezpieczeństwapaństwa,aleraczejkwestie,któreaktorpaństwowyskuteczniewykreowałjakoistotnypro-blem.Sekurytyzacjapozwalatakżenaignorowanierealnychprzyczyndanegoproblemu,stwarzającpozoryskutecznegorozwiązaniapalącejkwestiispołecznejprzyużyciuśrodkówpolicyjnych.

186 D.Chaudhuri,Xinjiang and the Chinese State: Violence in the Reform Era,Oxon2018.187 N.Gan,China’s security chief calls for greater use of AI to predict terrorism, social unrest,„South

ChinaMorningPost”,21.09.2017,https://www.scmp.com/news/china/policies-politics/artic-le/2112203/china-security-chief-calls-greater-use-ai-predict.

188 FirmaHuaweioferujeteżswójprojektzagranicznymklientom.Zob.The Benefits of Safe Cities,https://e.huawei.com/en/material/onLineView?materialid=4ed78e94d82940639097797ec8d393da.

130

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

jest nie tylko nadzór sam w sobie, ale też pobudzenie gospodarki i innowa-cyjności. W rezultacie od 2015 r. w ChRL składa się dwa razy więcej paten-tów związanych ze sztuczną inteligencją i technologią big data niż w kolej-nych dwóch państwach razem wziętych (Japonii i Stanach Zjednoczonych). Eksport software’u i hardware’u związanego z bezpieczeństwem publicz-nym ma napędzać w przyszłości chińską gospodarkę. Rodzi też obawy, czy instalowane za granicą nie będą wykorzystywane przez chiński wywiad.

Obok wykorzystania nowoczesnych technologii, w celu kontroli SinkianguKPCh sięgnęła po metody represji bezpośrednich poprzez budowę sieci obo-zówreedukacyjnych.Otworzonoszeregnowychobozów,doktórychwedługniemożliwychdopotwierdzeniainformacji ludziesąwysyłaninapodstawietypowaniaprzezsztucznąinteligencję,któraanalizujeichaktywnośćwróż-nych aspektach (zob. rozdział III.3.1). Krytyka międzynarodowa powoduje,żemimoiżPekinwie,żesprawywymknęłysięspodkontroli,toniewycofasięzrepresjistosowanychwSinkiangu,ponieważniechcerobićwrażenia,żeuginasiępodpresjązagranicy.Zachęcatokolejneregionydopodjęciaanalo-gicznychdziałań.ToprzykładwypaczeniajednegoztypowychmechanizmówKPCh,gdycentralawyznaczabardzoogólnecele,pozwalająclokalnymstruk-turomnaichswobodnewdrażanie,alepotempochwałamiikrytykąwskazu-je innym regionom wzorcowy podmiot i oczekiwany sposób postępowania.Obecnieprocesmacharakterspontaniczny,alokalnewładzeróżnychszczeblinaśladują programy z Tybetu i Sinkiangu, ponieważ zauważyły, że znalazłyoneuznaniecentrali.

Za programem w Sinkiangu stoi Chen Quanguo, który jest szefem KPChwregionieod2016r.iwprowadzałanalogicznyprojektwTybecie(2011–2016).MimożeChenQuanguobyłwiązanyzdzisiejszympremieremLiKeqiangiem,tozostałdocenionyprzezXiJinpinga.Sekurytyzacjastałasięelementemauto-rytarnegoprogramuXiJinpingadotyczącegoprzebudowysystemuzarządza-niaspołecznego(zob.rozdziałIII.3.1),aleimplementacjawciążpozostajewrę-kachlokalnychstruktur.Trudnoteżobecnieocenić,któreelementysystemubudowanegowTybecieiSinkiangubędązastosowanewogólnokrajowympro-gramie sekurytyzacji społecznej – ten raczej dąży do koordynacji lokalnychdziałańorazintegracjibazdanych.

3.3. Kontrola migracji i urbanizacja

Uruchomieniew1978r.programumodernizacjiireformgospodarczychdopro-wadziłodoprzeistoczeniasięChinzbiednego,rolniczegokrajuzamieszkanego

131

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wwiększościprzezanalfabetów189wzurbanizowanąpotęgęprzemysłowąma-jącącorazlepiejwykształconąpopulację,alebyłtoproces,nadktórymKPChutraciłakontrolę.Dlategowsferzespołecznejjednymzestandardowychpro-gramówXiJinpingajestprojektprzejęciaidokończeniaprzezwładzęproce-su urbanizacji Chin, który ma doprowadzić do ustabilizowania społecznegoChRL190wokresiespodziewanychproblemówgospodarczychorazpozwolinakontynuację procesu wydobywania ze skrajnej biedy kolejnych segmentówchińskiegospołeczeństwa.Urbanizacjitowarzyszyjednakzachowanieprzezpartiękontrolinaprocesamimigracyjnymi.

ZainicjowanyprzezXiJinpingaw2013r.12-letniprogramurbanizacjizakładaprzeniesienieok.250mlnludzizewsidomiast.Do2025r.nawsimapozostaćniewięcejniż30%populacji.Wroku1978wmiastachmieszkało17,92%popu-lacji,w2013–53,73%,populacjamiastwzrosławtymokresieo559mlnosób191.Nowyprogram192manaceluzlikwidowaniewiejskiegocharakteruChiniprze-sunięciewiększejczęścipopulacjidoaktywnegoudziałuwgospodarce,jużniejakotaniasiłarobocza,aletakżewrolikonsumentów.WiążesięztoplanamizmianycharakterugospodarkiChRL(zob.rozdziałIII.1.1)orazmaożywićry-neknieruchomości,kołozamachowechińskiejgospodarkiwostatnichlatach.Wmiastachmabyćłatwiejdostarczyćpodstawoweusługispołeczne,przedewszystkimpowszechnąopiekęmedycznąiedukację,którychrozwójjestko-niecznydladalszegorozwojuimodernizacjiChin.

Urbanizacji nie towarzyszy jednak zniesienie utworzonego jeszcze w 1958 r.systemupaszportyzacjiwewnętrznej(hukou)193,alereformaułatwiającazmia-nędomicyluwiejskiegonamiejskiwśredniejwielkościośrodkachmiejskich,która umożliwia kierowanie strumieni ludności do wybranych miast oraz

189 WedługUNESCOw2016r.poziomalfabetyzacjiwChRLosiągnąłprawie100%,zob.UNESCO eAtlas of Literacy,https://tellmaps.com/uis/literacy/#!/tellmap/-601865091.BardzotrudnooszacowaćpoziomalfabetyzacjiwChRLw1949r.,alemożnaprzyjąć,żekształtowałsięmię-dzy15%a25%,zob.G.Peterson,The Power of Words. Literacy and Revolution in South China, 1949-95,Vancouver1997,s.3–11.

190 WięcejosposobiepostrzeganiaurbanizacjiwChRLzob.HoukaiWei,Urbanization in China. The Path to Harmony and Prosperity,Beijing2019.

191 Ibidem,s.vii.192 Por.ChuanglinFang,DanlinYu,China’s New Urbanization. Developmental Paths, Blueprints and

Patterns,Beijing2016.193 Por.J.Young,China’s Hukou System. Markets, Migrants and Institutional Change,[brakmiejsca

wydania]2013;FeiLinwang,Organizing Through Division and Exclusion. China’s Hukou System,Stanford2005.

132

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

regularnedeportacjenielegalnychmigrantówzprzeludnionychmetropolii194.W ten sposób KPCh pragnie zachować maksymalną kontrolę nad procesamimigracyjnymi.

Programurbanizacjiireformysystemuhukou jestsilniezwiązanyzutrzymy-waniemstabilnościspołecznej195.MatobyćodpowiedźnaodwiecznąwChi-nachkwestięagrarną196.SamMaoZedongmówił,żewczasiewojnydomowejto„wieśotoczyłaizdobyłamiasto”.Kierownictwopartyjnewciążboisię,żewieśbędzieźródłemproblemów,stądpomysł,byimzapobiec,likwidującwdużymstopniuwieśjakotaką.Innągrupą,którazdaniemwładzzagrażastabilnościspołecznej,sątzw.migrującyrobotnicy,czyligrupaok.274mlnludzi(2016)posiadających„wiejskidomicyl”197,alepracującychwmiastach,gdzieniemająprawapobytuisąpozbawienidostępudoedukacjidladzieci,opiekimedycznejczy ubezpieczenia społecznego. Stanowią oni potencjalnie źródło protestówwwypadkuzałamaniagospodarczego.Rozproszenieichpomniejszychośrod-kachiumożliwienieimosiedleniasiętammaułatwićichasymilacjęwnowymmiejscuirozbicieichspoistościjakogrupyspołecznej.

Masowaurbanizacjamapozwolićtakżenawyprowadzeniezeskrajnejnędzykolejnychgrupspołecznych.Oilemożnakwestionowaćkonkretnedanestaty-styczne198,tonieulegawątpliwości,żewokresieodrozpoczęciareformChRLkilkasetmilionów(oficjalniemowao500mln)ludziwyszłozeskrajnejnędzy.

Wsprawiepolitykiurbanizacyjnejpanujeszerokikonsensuswpartii,dlategojej wdrażanie powierzono pionowi rządowemu, Ministerstwu Mieszkalnic-twa i Rozwoju Miejsko-Wiejskiego, na czele z Wang Menghui, pod ogólnymnadzorem Komisji ds. Całościowego Pogłębiania Reform KC KPCh (poprzed-nio: Małej Grupy Kierowniczej ds. Całościowego Pogłębiania Reform), której

194 Zob.T.Miller,China’s Urban Billion. The story behind the biggest migration in human history,Lon-don2012,s.63inast.

195 UrbanizacjajakowarunekprzetrwaniaKPChzob.J.L.Wallace,Cities and Stability Urbanization, Redistribution, and Regime Survival in China,Oxford2014.

196 ŹródłemcyklicznychbuntówwChinachzawszebyłakwestiaagrarna,któracharakteryzo-wałasięskokoworosnącymprzeludnieniemnawsi,czemutowarzyszyłomasowerugowaniechłopówzziemiprzezgrupyzwiązanezrządzącymi.

197 ZongliTang(red.),China’s Urbanization and Socioeconomic Impact,Montgomery2017,s.v.198 WedługoficjalnychdanychChRLodnotowałaspektakularnyspadekludnościżyjącejponiżej

granicyubóstwa,z63%populacjiw1981r.do7,2%w2015r.Możnajednakkwestionowaćsposóbwyznaczeniaoficjalnejgranicyubóstwa.Zob.KunYan,Poverty Alleviation in China. A Theoretical and Empirical Study,Berlin2016.

133

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

przewodniczącymjestXiJinping.Równocześniepolitykęwstosunkudoobsza-rówwiejskichkoordynujeGrupads.RolnictwaiObszarówWiejskichKCKPCh,której przewodniczy Hu Chuanhua, a wiceprzewodniczącym i szefem biurajestHanChangfu.WangHuning,wicepremiericzłonekSKBPKCKPCh,pro-wadziogólnynadzórnadprogramem.

opór wobec przesiedleń199

Urbanizacja ma charakter przymusowy. Władze równają z ziemią całe wsie i zastępują je budowanymi od podstaw miastami. Dodatkowo są roz-budowywane istniejące aglomeracje. Cały proces wiąże się z korupcją i od-bieraniem chłopom ziemi, która stanowi źródło dochodów budżetowych dla władz lokalnych i finansuje m.in. budowę miast. Wywłaszczenia są też jednymi z najczęstszych powodów zamieszek.

Partiazdajesobiesprawę,żemasowaurbanizacjawiążesięzpojawieniemin-nych problemów. 250 mln nowych mieszkańców miast będzie potrzebowaćprostejpracy,ale ichdziecibędąmiały jużnoweaspiracjeżyciowe ioczeki-wania. Otwarcie awansu społecznego dla tej grupy ma się wiązać ze zwięk-szaniemmożliwościuzyskaniawyższegowykształcenia200–w1949r.wChRLbyło117tys.studentów,aw2015r.już37mln201.KPChobawiasięjednak,żewerzerewolucjiinformacyjnejwzrostowiwykształceniabędzietowarzyszyławiększaaktywnośćpolitycznazarównotejgrupy,jakicałegospołeczeństwa,czemu sprzyja też rozpowszechnianie się Internetu jako środka komunika-cji202. Stąd połączenie programów SWS, kontroli migracji i urbanizacji, któ-rychsynergiamapozwolićKPChutrzymaćwładzęwokresiekolejnejtrans-formacjiChin,czemu–jakprzewidujepartia–będątowarzyszyćzaburzeniaspołecznenatleekonomicznymipojawieniesięsiłodśrodkowych.

199 T.Wright,Handbook of Protest and Resistance in China,Cheltenham2019,s.184inast.200 Wzrostliczbystudentówwostatnichlatachtoefektreformyszkolnictwawyższegoz2000r.,

por.W.J.Morgan,BinWu(red.),Higher Education Reform in China. Beyond the expansion,NewYork2011;HongZhu,ShiyanLou,Development and Reform of Higher Education in China,Oxford2011.

201 Zob.ZhaoXinying,China has 1 in 5 of all college students in the world,„ChinaDaily”,4.08.2016,http://www.chinadaily.com.cn/china/2016-04/08/content_24365038.htm.

202 WChRLInternetmajuż800mlnaktywnychużytkowników.N.McCarthy,China Now Boasts More Than 800 Million Internet Users And 98% Of Them Are Mobile,„Forbes”,23.08.2018,https://www.forbes.com/sites/niallmccarthy/2018/08/23/china-now-boasts-more-than-800-million-internet-users-and-98-of-them-are-mobile-infographic/.

134

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

WNIOSKI

Rozpoczęty w 2012 r. „neokonserwatywny zwrot” Xi Jinpinga jest oznakąfundamentalnejdecyzjipodjętejprzezKPChuproguXXIwieku,którarzuto-waćbędzienakształtChRLwnajbliższychdekadach.Dotychczasowarekon-figuracja sił wewnątrz partii komunistycznej odbywa się za przyzwoleniemwiększościelitpartyjnych,asymbolicznądecyzjęozniesieniuograniczeńka-dencyjnościprzewodniczącegoChRLodbieraćnależyjakoprzyznanieXiJin-pingowimandatunatrwałewpisanie„neokonserwatywnegozwrotu”wsys-tempolitycznyChRL.XiJinpingzaproponowałstarszyźniepartyjnejprogramrewitalizacji leninowskiego modelu państwa, wewnętrznego „oczyszczenia”KPCh, stworzenia nowego sposobu zarządzania społeczeństwem i partią zapomocąnowoczesnychtechnologii,atakżewdrożeniamodelugospodarczegozelementamirynkowymi,aleugruntowanąpozycjąpartiiwspołeczeństwieigospodarce.WobliczufundamentalnychwyzwaństojącychprzedChRLiper-spektywyzapaścidotychczasowegosystemupartiaodrzuciłaideępolitycznejliberalizacji, uznając drogę zaproponowaną przez Xi Jinpinga za najlepszągwarancjęrealizacjinajwyższegoceluKPCh–utrzymaniawładzywChinach.

Po ugruntowaniu pozycji w czasie pierwszej kadencji Xi Jinping dokonujeobecnieinstytucjonalizacjinowegoporządkuwpartii,atakżedostosowaniastrukturpaństwadonowejdynamikipolitycznej. Działaniateprzypadająnaokres niestabilności i niezrównoważenia chińskiej gospodarki, spowalnia-jącej i pogrążającej się w strukturalnych problemach, a także narastającegokonfliktuzZachodem.XiJinpingposiadawięcnowenarzędziasprawowaniawładzy,mierzysięjednakzwyzwaniamioskaliniespotykanejprzezjegopo-przedników. Jednocześnie bogate zaplecze technologiczne wykorzystywanejest do systematycznego wprowadzania i rozwijania nowego mechanizmukontrolispołecznej.Wdługiejperspektywiemasowewykorzystanienowychtechnologiimadoprowadzićdowdrożenialeninowskiejkoncepcjidoskonalezaplanowanegoikontrolowanegospołeczeństwa,utrzymywanegowstabilno-ścidziękiwczesnemurozpoznawaniuźródełniezadowoleniaiwpływaniunazachowanialudzinapoziomiejednostkowym.

BudowanyobecnieprzezKPChsystemmabyćalternatywnymwstosunkudozachodniejdemokracjichińskimmodelemrozwojuspołeczno-polityczne-go. Jest toważnyelementnietylkowbudowaniuwewnętrznej legitymiza-cji,alepotencjalnierównieżwrywalizacjizZachodem.Porozpoczęciupro-gramu„reformiotwarcia”wkońculatsiedemdziesiątychXXwiekupartiatrzymała się retoryki o wyjątkowości chińskiego modelu i nieingerowaniu

135

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

w sprawy wewnętrzne innych państw. W przyszłości KPCh może jednakpowrócićdopraktykiczasówMaoZedongaidążyćdoeksportu„chińskiegodoświadczenia”,tworzącglobalnąalternatywędlapolitycznejiideowejdo-minacjiZachodu.

PrzedtakąwizjąprzebudowyChRLrysująsiętrzypodstawoweprzeszkody:

1. Koncentracja władzy w rękach Xi Jinpinga niesie ze sobą polityczne wyzwania natury instytucjonalnej i personalnej. Centralizacja takszerokiej władzy w jednym ośrodku decyzyjnym rodzi ryzyko niewy-dolności systemu, pojawienia się zatorów decyzyjnych, niedostosowaniatworzonych rozwiązań do zmieniających się uwarunkowań. Recentrali-zacjaoznaczalikwidacjęelastycznościsystemu,któraodrozpoczęciatzw.okresu„reformiotwarcia”byłajednymzgłównychźródełsukcesuChRL,podstawowąodpowiedziąnaznaczącewewnętrznezróżnicowanieidyna-miczneprzemianyspołeczneChin.WwymiarzepersonalnymoddanietakszerokiejwładzyXiJinpingowiiodejścieodnieformalnychregułsprawo-waniarządówrodzizagrożeniamogąceprowadzićdodestabilizacjiChRL:problemsukcesjipoXiJinpingu,atakżewizjępowrotudochaosurządówjednostkiwobliczupotencjalnegokonfliktumiędzyXiJinpingiemapartią.

2. Stabilność ChRL może zostać też podkopana przez sprzeczność mię-dzy wizją głębokiej kontroli partii nad społeczeństwem a modelem nowoczesnej i opartej na siłach rynkowych gospodarki. W oficjalnejretoryce,atakżewwybranychreformachsektorowychzrealizowanychzarządów Xi Jinpinga, widoczna jest wola KPCh do kontynuowania rynko-wejtransformacjigospodarki,pobudzaniakonkurencjiiinnowacyjności,zistotnąroląsektoraprywatnego.XiJinpingniedoprowadziłjednakdo-tychczasdoszerokiego„przełamania”wchińskichreformach,ananiektó-rychpolachwpływpartii ipaństwanagospodarkęwręczzwiększyłsię.Przyczynszukaćmożnawpotężnymoporzegrupinteresuzagnieżdżonychwpartii,aleistrachuprzywódcówKPChprzedutratąkontrolinadgospo-darkąiprotestamispołecznymi.Najczęstsząreakcjąpartiina–nieodzow-nądlamechanizmówrynkowych–niestabilnośćpozostająnadaldoraźneinterwencje i kontrola rynków, z wykorzystaniem wzrastającego w tensposób sektora państwowego. Brak istotnych rynkowych reform przypi-sywać można też czynnikom ideologicznym i sprzeczności między ideąniepodzielnych rządów partii a rozwojem innowacyjnego społeczeństwaopartego na prywatnej przedsiębiorczości. Brak reform oznaczać będziew nadchodzących latach postępującą niestabilność chińskiej gospodarki,

136

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

którąpartia–wobawieoutratęwładzy–możestaraćsiękompensowaćzwiększonąkontroląnadspołeczeństwem.

3. Chińska Republika Ludowa może też napotkać przeszkody zewnętrz-ne, wynikające z nieprzystawalności Chin z wizji Xi Jinpinga do współczesnego porządku światowego. Obokkorzystnejdlapaństwroz-winiętych gospodarczejsymbiozyz„fabrykąświata”uczestnictwo ChRLwzglobalizowanejgospodarceopartebyłonażywymnaZachodzieprze-konaniu,żewspółpracadoprowadzidodługofalowejliberalizacjipolitycz-nejChin.Skala,poziomrozwojuiambicjechińskiejgospodarki,wpołącze-niuzeznacznąroląpaństwazdolnegomobilizowaćogromnezasoby,stałysię zarzewiem strukturalnego konfliktu gospodarczego między ChinamiaUSA,UEiinnymipaństwamirozwiniętymi.Wdrożenierynkowychre-formidalszeotwarciegospodarki,któreChinyplanujązrealizowaćrów-nieżzpowodówwewnętrznych,mogłobyznaczniezłagodzićtenkonflikt.Polityczny wymiar „neokonserwatywnego zwrotu” Xi Jinpinga, wzrostasertywności,atakżecorazsłabiejskrywaneambicjeChintworząjednaknową płaszczyznę rywalizacji, nie tylko politycznej, ale też kulturowej,ideologicznejczynawetcywilizacyjnej.Imdalejposuwaćsiębędzie„rewo-lucja”XiJinpinga,tymsłabszebędzienaZachodziepoparciedlawłączaniaChinwotwartyizglobalizowanyświat–fundamentchińskiegorozwojuwostatnichdekadach.

MIChał BoguSZ, JaKuB JaKóBowSKI

137

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

ANEKSY

ANEKS 1. Podział terytorialny ChRL

WChRLwystępujeczterostopniowy podział terytorialny kraju.Dodatko-wowystępujewieleregionalnychodstępstwpodyktowanychspecyfikąetnicz-nąlubekonomiczną.NacałypodziałterytorialnynakładasięodpowiadającamustrukturaKPCh,aróżnicewpartyjnejhierarchiiczęstowpływająnafor-malnerelacjepomiędzyposzczególnymijednostkamiadministracyjnymi.

Napierwszym poziomiefunkcjonują33jednostkiterytorialne,wtym22203prowincje(sheng):Hebei,Shanxi,Liaoning,Jilin,Heilongjiang,Jiangsu,Zhe-jiang, Anhui, Fujian, Jiangxi, Szantung, Henan, Hubei, Hunan, Guangdong,Hajnan,Syczuan,Kuejczou,Junnan,Shaanxi,GansuorazQinghai.Istniejąteżcztery miasta wydzielone na prawach prowincji pod bezpośrednim zarzą-demwładzcentralnych(zhixiashi):Pekin,Tiencin,SzanghajorazChongqing.

Dodatkowomamydoczynieniazpięciomaregionami autonomicznymi(zi-zhiqu),którychstatusde factonieróżnisięodprowincjonalnego,alezamiesz-kują je zwarte grupy mniejszości etnicznych i takie uwypuklenie ich statu-sumastwarzaćpozoryuszanowaniaprawmniejszościetnicznych:Guangxi,Mongolia Wewnętrzna, Tybet204, Sinkiang-Ujgur oraz Ningxia. Ponadto sąjeszczedwaspecjalne regiony administracyjne:HongkongiMakau.

Poziom subprowincjonalny

Piętnaście wybranych regionów metropolitalnych posiada specjalny status miast wydzielonych na prawach prefektury. Jednostki administracyjne na poziomie subprowincjonalnym znajdują się pod bezpośrednim zarządem władz prowincjonalnych i zostały wydzielone przede wszystkim z powodów ekonomicznych. Stanowią duże ośrodki przemysłowe, kluczowe dla rozwoju gospodarczego prowincji, często są to też specjalne strefy ekonomiczne.

Na drugim poziomie funkcjonują 334 (stan z 2017 r.) prefektury (diji), aleliczbajednostekterytorialnychdrugiegostopniajestwiększaiwynikazfak-tu,żewielejednostektrzeciegostopnia(anawetczwartego)jestwyłączonych

203 Źródłaoficjalnemówiąo23,ponieważuznająTajwanza„zbuntowanąprowincję”.204 RegionautonomicznypokrywaokołopołowyhistorycznegoTybetu.DwieczęściAmdoiKham

zostaływcieloneodpowiedniodoprowincjiQinghaiiSyczuan.

138

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

zzarząduprefekturalnegoipodlegabezpośredniowładzomprowincjonalnym.Istniejeteż30prefektur autonomicznych (zizhizhou),któresązdominowaneprzezmniejszościnarodowe.WMongoliiWewnętrznejzpowodówhistorycz-nychprefekturynosząnazwęzwiązków(meng).

subprefektury

Część jednostek terytorialnych trzeciego stopnia de facto pełni rolę jedno-stek drugiego stopnia. Poziom subprefekturalny jest nieformalny i wynika ze specjalnego statusu zarządzających nimi sekretarzy partii, którzy znaj-dują się w hierarchii partyjnej o stopień wyżej (prefekturalny), niż wynika to z piastowanego stanowiska (powiatowy). Równocześnie subprefektury mają większy zakres uprawnień i obowiązków niż równorzędne im powia-ty. Wiele z nich nie podlega nawet władzom prefekturalnym, a bezpośred-nio prowincji.

Na poziomie trzecim, powiatowym, występują w ChRL 2862 jednostki admi-nistracyjne.Ztegotypowychpowiatów(xianji)jest1464,inneto120powiatów auto nomicznych (zizhixian),363miasta na prawach powiatu(xianjishi),49cho-rągwi(qi)i3chorągwie autonomiczne(zizhiqi)wMongoliiWewnętrznej205,apo-zostałetodystrykty miejskie (shixiaqu)wdużychmiastachmetropolitalnych.

Na poziomie czwartym, gminnym, mamy do czynienia zarówno z mia-steczkamilubdzielnicamiwdużychmetropoliach,jakiobwodamiziemski-mi w regionach wiejskich. Na tym poziomie mamy 47 034 jednostki admi-nistracyjne,wtym29502gminy miejskie(zhen)igminy wiejskie(xiang)oraz17532dzielnice( jiedao)wdystryktachmiejskichdużychmiastmetro-politalnych.

205 ChorągwienieróżniąsięniczymodpowiatówwinnychprowincjachChRLpozahistorycznąnazwą.

139

Mapa. Podział terytorialny Chińskiej Republiki Ludowej

Junnan

Kuejczou

Ningxia

Qinghai

Kuangsi

Hajnan G

uangdong

Fujian Zhejiang

Anhui

Jiangxi

Tajwan

Hunan

Hubei

Chongqing

Syczuan

ShaanxiH

enan

Szantung

Hebei

Liaoning

Jilin

Heilongjiang

Mongolia

Wew

nętrzna

Gansu

Tybet

Sinciang

Jiangsu

Shanxi

Harbin

Changchun

UlanqabTaiyuan

Shijiazhuang

Pekin

Tiencin

Jinan

Nankin

Szanghaj

Hangzhou

Zhengzhou

Urum

czi

Lhasa

Xining

Yinchuan

Hongkong

Makau

Tajpej

Fuzhou

Nanchang

Haikou

Shenyang

Hefei

Wuhan

Xi'an

ChangshaDongguan

Chengdu

Kunming Lanzhou

Chongqing

GuiyangN

anningregiony autonom

iczne

miasta w

ydzielone

specjalne regiony administracyjne

ra

Po

rt

osw

09/

2019

140

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

lokalne komitety

Piąty, nieformalny poziom stanowią małe, ale posiadające jasno wytyczo-ne granice jednostki terytorialne. W miastach ulice lub kwartały, na wsi wioski. Jeszcze na początku XXI wieku w takich wsiach zamieszkiwało 500 mln ludzi i zajmowały one 2 mln metrów kwadratowych (ok. 20% tery-torium ChRL). Mimo że jest to poziom nieformalny i nie ma tutaj oficjalnych struktur państwowych, to władzę na tym najniższym poziomie sprawują lokalne komitety mieszkańców zdominowane przez KPCh. W 1998 r. za-częto eksperymentować z demokracją na poziomie wsi i miasteczek (tyl-ko w gminach wiejskich). Było to możliwe, ponieważ teoretycznie, aby być wybranym do komitetu, nie trzeba być członkiem KPCh, a członkowie ko-mitetów są wybierani w wyborach bezpośrednich. W praktyce kandyda-tów wciąż w większości wypadków zgłasza KPCh, a tylko w nielicznych miejscowościach na wsi w ostatniej dekadzie zezwolono na samodzielne zgłaszanie się kandydatów. Wszystko wskazuje na to, że eksperyment po-stanowiono zlikwidować. W maju 2019 r. opublikowano „Opinię KC KPCh i Rady Państwowej w sprawie ustanowienia i doskonalenia systemu, me-chanizmu i polityki na rzecz integracji miast i wsi”206, która zakłada po-łączenie do końca 2019 r. funkcji szefa lokalnego komitetu i lokalnego se-kretarza KPCh. Wydaje się kwestią czasu sformalizowanie „opinii” przez struktury państwa.

206 Zhonggong zhongyang guowuyuan guanyu jianli jianquan chengxiang ronghe fazhan tizhi jizhi he zhengce tixi de yijian,http://www.gov.cn/zhengce/2019-05/05/content_5388880.htm.

141

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

ANEKS 2. Frakcje i grupy wewnętrzne w KPCh w okresie dochodzenia Xi Jinpinga do władzy

„Tuanpai” to w czasach Hu Jintao i Wen Jiabao (obaj wywodzący się z „Tu-anpai”) najpotężniejsza i bardzo spójna frakcja w KPCh. Tworzyli ją bliskozwiązanizesobąbylidziałaczeLigiMłodzieżyKomunistycznej,młodzieżówkiKPCh.Ludzie„Tuanpai”zawszepróbująsięprzedstawiaćjako„pochylającysięnadproblemamizwykłegoczłowieka”.Kandydat„Tuanpai”LiKeqiangprze-grałrywalizacjęzXiJinpingiemostanowiskosekretarzageneralnegoizostałpremierem.Wostatnichlatachdoszłododezintegracji„Tuanpai”jakopodmio-turozgrywekpolitycznych.

„grupa Jiang Zemina” togrupaemerytowanychdziałaczyskupionawokółby-łego sekretarza generalnego Jiang Zemina. W przeszłości byli oni częścią luź-nejkoalicjiróżnychsektorowychgrupinteresów,zwanej„klikązSzanghaju”,zdominowanąprzezwspółpracownikówJiangZeminazczasów,kiedyrządziłwtymmieście.„KlikazSzanghaju”uległajednaksporejdezintegracjizpowo-du utraty bezpośrednich wpływów gospodarczych, jak i w wyniku konfliktuzwiązanegozwyboremnasekretarzageneralnegoXiJinpinga,którymiałbyćosobiścienamaszczonyprzezJiangZemina,aczemusprzeciwiłsięinnyczłonek„klikizSzanghaju”,ZhouYongkang.Dzisiajmożnapodejrzewać,żegrupastano-wizapleczerodzinyJiangZeminailudzizniąpowiązanych,jakZengQinghong,wiceprzewodniczącyChRLwlatach2003–2008,uważanyzapatronaXiJinpin-ga.MiałonteżprzekonaćJiangZeminadopoparciaXiJinpinga.

„Książątka” toluźnakoalicjaklanówpartyjnych(szacowanaróżniena150–350rodzin)207,potomkówdziałaczyKPCh,którzybudowaliwlatachczterdzie-stychipięćdziesiątychXXwiekuChRL.Zgodniezniepisanązasadąkażdepo-koleniemożewysłaćdopracywaparaciepartyjnymjednegoprzedstawiciela,resztazajmujesiębiznesem.Grupajestzainteresowanaprzedewszystkimza-chowaniemswoichprzywilejówisiłąrzeczyutrzymaniemstatus quoustrojo-wegoChRL.ZtejgrupywywodząsięzarównoXiJinping,jakiBoXilai.Możnapostawićtezę,żeprzeważającawiększośćdziałaczyKPChśredniegoszczeblaprzyjęłasposóbmyślenia„książątek“.

207 Listanieznanegoautoraumieszczonaw2004r.naemigracyjnymportaluBoxunwymienia226nazwiskosóbzaliczanychdo„Książątek”.Możnajednakprzypuszczać,iżjestonaniepeł-na.Zob.Zhonggong taizi dang mingdan ji renzhi yilanbiao (2004 ban),https://www.boxun.com/news/gb/china/2005/02/200502131315.shtml.

142

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

„Nowa armia z Zhejiangu” tobezpośredniezapleczepolityczneXiJinpinga.Znajdują się tutaj jego najbliżsi współpracownicy, których poznał, pracującw prowincjach, zwłaszcza w prowincji Zhejiang (stąd nazwa), ale też ludzieaparatucentralnego,którzyzwiązalisięznimnaprzestrzenilat.Topoprzezosobistąwięźzjejczłonkami,którzysąrozmieszczeniprzezniegonakluczo-wychstanowiskachwaparaciepartyjnym,XiJinpingjestzdolnydoskutecz-negowpływanianabieżącefunkcjonowanieposzczególnychciałpartyjnychi państwowych. Jej członkowie są zależni od Xi Jinpinga i bez jego poparcianigdynieosiągnęlibyzajmowanejdzisiajpozycji.

„Nowa lewica” jestbardziej„archipelagiem”podobniemyślącychintelektu-alistównależącychdoKPChniżfrakcjąwaparaciepartyjnym.Niemniejichpoglądyskupionenaproblemiezbytniegorozwarstwieniadochodówiwzro-stu wpływów interesów sektorowych na politykę społeczno-gospodarcząChRLznajdująsporepoparciewcałejKPCh.ElementyichkrytykiznalazłysięzarównowprogramieXiJinpinga,jakijegooponentówzfrakcji„populistów”czy„Tuanpai”.Wydajesię,żewewnątrzwszystkichfrakcjipanujekonsensus,iżjeżelinawetpropozycje„nowejlewicy”sąanachroniczne,odwołującsiędoporzuconych przez KPChkoncepcji Mao Zedonga, to jej rozpoznanie proble-mówdzisiejszejChRLjestgeneralnietrafne.

„Populiści” togrupaoportunistycznych,jaksięwydaje,działaczy,którzypo-parliambicjeBoXilaiazajęciastanowiskasekretarzageneralnegoKPCh(zob.rozdział I.1.2). Cechą charakterystyczną tej grupy było odwoływanie się domaoistycznejretorykiiresentymentówzwiązanychzrozwarstwieniemeko-nomicznym oraz obietnica programów społeczno-ekonomicznych mającychpodnieśćjakośćusługizabezpieczeńspołecznych.PoupadkuBoXilaiagrupautraciłapraktyczniejakąkolwiekspoistośćwewnętrzną,alenieoznaczato,żewzbudzoneprzezniąoczekiwaniazniknęły.

„grupa paliwowa” toodnoga„klikizSzanghaju”związanazsektoremener-getycznym,naktórejczelestałZhouYongkang,nadzorującydo2012r.służbyspecjalnezramieniaBiuraPolitycznego,alewcześniejrobiącykarieręwsek-torzepaliwowym.Grupazostałazdziesiątkowana,kiedywprzymierzuz„po-pulistami”próbowałasięprzeciwstawićelekcjiXiJinpinga.

„grupa Xishan” jest przykładem regionalnej grupy, która nie miała wiel-kich ambicji politycznych. Składała się z działaczy KPCh wywodzących sięz prowincji Shanxi (nazwa grupy to znaki tworzące nazwę prowincji zapi-sanewodwrotnejkolejności)–trzymającychsiębliskosiebieipomagających

143

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wzałatwianiupartykularnychspraw,aleichsiławynikałazfaktu,żewspól-nieoddawalipoparciesilniejszymfrakcjomwzamianzakoncesjepolityczno--ekonomiczne. W czasie ostatniego rozdania politycznego musieli popełnićbłąd,ponieważw2014r.wszyscyznaniczłonkowiezostalipokoleioskarżeniokorupcję,usunięcizpartiiiskazaninadługoletniewięzienie.

144

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

ANEKS 3. Frakcja Xi Jinpinga

„Nowa armia z Zhejiangu”obejmujewspółpracownikówXiJinpingazcza-sówsłużbywtejprowincji,którychrozmieściłnakluczowychstanowiskachsystemu.Sąto:Cai Qi(szefKPChwPekinie,członekBiuraPolitycznego),hu-ang Kunming(szefWydziałuPublikacjiKCKPCh,członekBiuraPolityczne-go),Chen Derong (szefpaństwowegokonglomeratustalowegoBaowu),Bay-anqolu(szefKPChwprowincjiJilin,członekKC),Lou Yangsheng(gubernatorprowincji Shanxi, członek KC), Xia Baolong (wiceprzewodniczący LudowejPolitycznejKonferencjiKonsultatywnejChin),Li Qiang(szefKPChwSzang-haju, członek Biura Politycznego), Chen Min’er (szef KPCh w Chongqingu),Ying Yong (burmistrzSzanghaju) ipłkZhong Shaojun (zastępcadyrektoraBiuraGeneralnegoCKWKCKPCh).

Inni znani „ludzie Xi” to: Li Zhanshu (przewodniczący OZPL, członek Sta-łego Komitetu Biura Politycznego), Liu he (wicepremier odpowiedzialny zagospodarkę, członek Biura Politycznego), Chen Xi (szef Wydziału Organiza-cyjnegoKCKPCh,członekBiuraPolitycznego),he Yiting(wykonawczywice-przewodniczącyCentralnejSzkołyPartyjnej),wang Xiaohong(wiceministerMinisterstwaBezpieczeństwaPublicznegoorazszefMiejskiegoBiuraBezpie-czeństwaPublicznegowPekinie,członekKC),Li Shulei(zastępcaprzewodni-czącegoKomisjids.DyscyplinyKCKPCh),Li Xi(szefKPChprowincjiGuang-dong,członekBiuraPolitycznego),gen.Zhang Youxia (wiceprzewodniczącyCKWKCKPCh,członekBiuraPolitycznego),he Lifeng(szefNRRiR,członekKC)orazbyłymentorXiJinpinga,wang Qishan(wiceprzewodniczącyChRL).

145

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

ANEKS 4. Organy KC KPCh

Wydziały KC KPCh

wydział Zakres obowiązków

Komisjads.KontroliDyscypliny

KontroladyscyplinyczłonkówKPCh,działaniaantykorupcyjne

BiuroGeneralne

ZapleczeadministracyjneKC,nadzorujeteżpracęCentralnegoBiuraBezpieczeństwa,któremupodlegaJednostka8341(inaczejJednostka57001lubCentralnyRegimentStraży),jednostkaspecjalnaALWodpowiedzialnazaochronęprzywódcówKPCh

WydziałOrganizacyjny Obsadastanowisk,rotacjakadr,gromadzeniedanychosobowychczłonkówKPCh

WydziałPublikacji Pracaideologiczna,propaganda

WydziałPracZjednoczonegoFrontu

KontrolaorganizacjispołecznychpoprzezZjednoczonyFront,wtymorganizacjichińskichpozagranicamiChRL

WydziałMiędzynarodowy Relacjezinnymipartiamikomunistycznymilubakceptującymipodobne„zasady”jakKPCh

KomitetPolitycznyiPrawny

Kwestiewprowadzaniawżyciedecyzjipolitycznych,kontrolanadcywilnymisłużbamisiłowymi–policją

BiuroBadańPolitycznych* Opracowywanierekomendacjiwkwestiachpolitycznych,społecznych,ekonomicznychitd.

Komitetds.PracdotyczącychTajwanu** WypracowywaniepolitykidotyczącejTajwanu

Biurods.KomunikacjiMiędzynarodowej Propagandamiędzynarodowa

BiuroKomisjiKierowniczejds.FinansówiGospodarki

ZapleczeadministracyjneieksperckieKomisjiKierowniczejds.FinansówiGospodarki

BiuroKomisjiKierowniczejSprawZagranicznych

ZapleczeadministracyjneieksperckieKomisjiKierowniczejSprawZagranicznych

BiuroKomisjids.ZałożeńInstytucjonalnych

ZapleczeadministracyjneieksperckieKomisjids.ZałożeńInstytucjonalnych

Komitetds.PracOrganówpodBezpośrednimNadzoremKCKPCh

NadzórnadpracamiorganówpaństwapodlegającychbezpośrednioKC

146

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

wydział Zakres obowiązków

Komitetds.PracOrganówpodBezpośrednimNadzoremRadyPaństwowej

NadzórzramieniaKCnadpracamiorganówpaństwapodlegającychbezpośrednioRadziePaństwowej

InstytutBadańnadHistoriąiLiteraturą***

BadanianadhistoriąKPCh,publikowaniesankcjonowanejpolityczniewersjihistoriiruchukomunistycznego,tłumaczenianachińskipracteoretykówmarksizmu,kompilacjeopracowańideologicznych

CentralnaSzkołaPartyjnaZlokalizowanawPekinie,zajmujesięszkoleniemkadrprzeznaczonychdopracywcentralnychorganachpartiiipaństwalubwstrukturachkierowniczychnapoziomieprowincji

PeriodykibezpośredniopodlegająceKCKPCh,każdyznichmastatuswydziałuKC

„DziennikLudowy”(Renmin Ribao)–głównyorganprasowyKCKPCh,magazyn„Szukającprawdy”(Qiushi)–dwumiesięcznikwydawanyprzezKCKPChiCentralnąSzkołęPartyjnąpoświęconyzagadnieniomideologicznym,„DziennikOświecenie”(Guangming Ribao)–dziennikKCKPChskierowanydoelitintelektualnych

* ObecniebiurojesttożsamezKomisjąKierownicząds.PogłębianiaReform.Przykładzasady„jednainstytucja–dwietabliczki”.** NiemylićzBiuremds.TajwańskichprzyRadziePaństwowejChRL.*** Wydziałpowstałw2018r.zpołączeniaBiuraKompilacjiiTłumaczeń,CentrumBadańnadLiteraturąiWydziałuBadańnadHistoriąPartii.

147

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

ANEKS 5. Komisje i małe grupy kierownicze w KC KPCh

Przewodni-czący

wiceprze-wodniczący 

Szef biura Nazwa obszar Data

utworzenia*

Xi Jinping XuQiliangZhangYouxia

brakdanych

CentralnaKomisjaWojskowa

Bezpieczeństwo 1954 (1925)

Xi Jinping LiKeqiang LiuHeKomisjaKierowniczads.GospodarkiiFinansów

Gospodarka 2018(1980)

Xi Jinping LiKeqiang YangJiechi

KomisjaKierowniczaSprawZagranicznych

Sprawyzagraniczne 2018(1981)

Xi Jinping brakdanych brakdanych

KomisjaBezpieczeństwaNarodowego

Sprawyzagraniczne,bezpieczeństwo

2013

Xi JinpingLiKeqiangWangHuningHanZheng

WangHuning

Komisjads.CałościowegoPogłębianiaReform

Gospodarka 2018(2013)

Xi Jinping XuQiliangZhangYouxia

brakdanych

Grupads.BezpieczeństwaNarodowegoiReformyArmii

Bezpieczeństwo 2014

Xi Jinping brakdanych ZhuangRongwen

Grupads.Cyber-bezpieczeństwaiInformatyzacji

Bezpieczeństwo 2018(2014)

Xi Jinping WangYang YangJiechi

Grupads.Tajwanu

Sprawyzagraniczne,politykawewnętrzna

1954

han Zheng

YangJiechiYouQuanWangYiZhangXiaoming

brakdanych

Grupads.HongkonguiMakau

Sprawyzagraniczne,politykawewnętrzna

1978

hu Chunhua HanChangfu Han

Changfu Grupads.Tybetu Politykawewnętrzna Przed2012

148

RA

PO

RT

OSW

09/

2019

Przewodni-czący

wiceprze-wodniczący 

Szef biura Nazwa obszar Data

utworzenia*

wang Yang brakdanych ShiJun Grupads.Xinjiangu

Politykawewnętrzna 2000

wang huning brakdanych brak

danychGrupads.BudowyPartii Politykapartyjna Przed2012

wang huning brakdanych brak

danychGrupads.PropagandyiMyśli

Politykapartyjna 1988

brak danych brakdanych brak

danychGrupads.EdukacjiLiniiMas

Politykapartyjna 2013

Zhao Leji ChenXi brakdanych

Grupads.CentralnegoNadzoru

Politykapartyjna,bezpieczeństwo 2009

Ding Xuexiang brakdanych brak

danychGrupads.TajemnicyiBezpieczeństwa

Politykapartyjna,bezpieczeństwo 1929

Lou Shugang LiQun brak

danych

Grupads.ReformyiRozwojuInstytucjiKultury

Politykawewnętrzna 2003

guo Shengkun brakdanych brak

danych

Grupads.ZarządzaniaSpołecznegoiAdministracji

Politykawewnętrzna 1991

guo Shengkun brakdanych brak

danychGrupads.ReformyPrawnej

Politykawewnętrzna 2003

hu Chunhua HanChangfu Han

Changfu

Grupads.RolnictwaiObszarówWiejskich

Politykawewnętrzna 1993

Xi JinpingLiKeqiangWangHuningHanZheng

brakdanych

Grupads.IntegracjiWojskowo-Cywilnej

Społeczeństwo 2017

* Dataodnosisiędoustanowieniaobecnejformy,adatawnawiasiedoutworzeniapierwotnegoorganu.