konferencja organizowana w ramach projektu badawczego ... · • 1. sytuacja na rynku pracy –...
TRANSCRIPT
Konferencja organizowana w ramach projektu badawczego Komitetu Badań Naukowych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego
pt. "Samotne rodzicielstwo a zagrożenie wykluczeniem społecznym"
Konferencja organizowana w ramach projektu badawczego Komitetu Badań Naukowych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego pt. "Samotne rodzicielstwo a zagrożenie wykluczeniem społecznym".
Samotne rodzicielstwo a zagrożenie
wykluczeniem społecznym Założenia projektu
Uzasadnienie podjęcia tematu – co wiemy o samotnym rodzicielstwie?
• Wzrost liczby rodzin osób samotnie wychowujących dzieci • 1.Przemiany modelu rodziny – jako wyraz niestabilności rodziny, rezultat przemian
systemu wartości jednostki, jej postaw i zachowań. Indywidualizacja, dążenie do samorealizacji jednostki i „ poszukiwania szczęścia” wyrażają się m.in poprzez bardziej zindywidualizowane formy życia osobistego :
• - wzrost liczby rozwodów • - wzrost liczby urodzeń pozamałżeńskich • - związki kohabitacyjne – nietrwałość • 2.Uwarunkowania cywilizacyjne – warunki życia i pracy zachorowalność na
choroby cywilizacyjne, wypadki • - zgony osób w wieku aktywnego rodzicielstwa, nadumieralność mężczyzn • 3. Uwarunkowania ekonomiczne • - migracje osób mających obowiązki rodzinne – niepełność faktyczna rodziny
Wymowa liczb
• „Szara strefa” informacji: urodzenia pozamałżeńskie, migracje zagraniczne • Rok 1980 = 100
Wymowa liczb Tablica 1. Rodziny biologicznie pełne i niepełne oraz rodziny pełne i niepełne z dziećmi i bez dzieci pozostających na utrzymaniu do lat 24 (w tys.) Typ rodziny 1970 1978 1988 2002 2011 Dynamika
2011/1970
Ogółem 5 931 7 239 7 897 8 001,1 8 130,9 137,1
Rodziny biologicznie pełne
5 053 5 990 6 323 5 971 w tym 5860,3 małżeństwa a
110,7 partnerzy
5628,1 w tym 5456,8 małżenstwa i
171,3 partnerzy
111,4
Rodziny bilogicznie niepełne
878 1 249 1 574 2 030,1 2 502,9 285,1
Rodziny pełne z dziećmi na utrzymaniu
x 5 041 5 309 4 953,9 4 169,9 82,7 (1978=100)
Rodziny niepełne z dziećmi na utrzymaniu
x 710 901 1 125,5 1288,0 181,4 (1978=100)
Źródło: wyniki Narodowe Spisy Powszechne, http://www.stat.gov.pl/gus/ (dostęp w dniu 8-9 grudnia 2013 r.)
Wymowa liczb
Tablica 2. Rodziny biologicznie niepełne w ogólnej populacji rodzin oraz dynamika rodzin biologicznie
niepełnych wg narodowych spisów powszechnych
Lata Wskaźnik udziału rodzin
niepełnych w liczbie rodzin
ogółem
Dynamika rodzin niepełnych
(rok poprzedniego Spisu
=100)
1970
1978
1988
2002
2011
12,7
13,4
15,4
25,4
30,8
X
142,3
179,3
129,0
123,3
Jak żyją? • Warunki życia rodzin niepełnych – ich uwarunkowania • 1. Sytuacja na rynku pracy – bezrobocie, niestabilność zatrudnienia wpływ na
warunki materialne rodzin z jedynym żywicielem; zagrożenie – syndrom cech i sytuacji utrudniających podjęcie i stabilizacje zatrudnienia
• 2. Ubóstwo rodzin – czy rodzinom niepełnym żyje się najgorzej?
Typy rodzin
Minimum egzystencji
Relatywna granica ubóstwa
Ustawowa granica ubóstwa
Małżeństwa
2010 2012 2010 2012 2010 2012
1 dziecko 1,9 2,5 7,5 7,7 1,9 2,1
2 dzieci 3,9 4,2 15,1 12,3 5,5 4,9
3 dzieci 9,9 9,8 28,0 24,9 14,3 13,4
4+ dzieci 24,0 26,6 44,2 47,4 34,3 32,7
Matka lub ojciec z dziećmi
7,3 8,1 17,9 19,5 9,7 9,1
Sytuacja dzieci zagrożenia
• Zróżnicowana zależnie od przyczyn powstawania rodziny niepełnej • - śmierć rodzica = sytuacja kryzysowa, traumatyczna, związana z okresem
choroby i śmiercią; trudności wychowawcze wynikające ze stanu emocjonalnego dziecka i matki
• - rozwód rodziców = negatywny wpływ konfliktów poprzedzających rozwód na proces wychowawczy, poczucie odrzucenia, brak poczucia bezpieczeństwa; chęć zwrócenia na siebie uwagi, brak nadzoru nieposłuszeństwo, zaniedbanie w nauce, zaburzenia emocjonalne; brak wzorców osobowościowych wynikających z braku jednego z rodziców; nadopiekuńczość matek jako kompensata braku ojca zaburzenia procesu socjalizacji
• - urodzenie pozamałżeńskie ( faktyczna samotność) = negatywny wzór ojca, trudności z wyjaśnieniem sytuacji, brak ( ograniczenie) kontaktów z rodziną własną i rodziną ojca zerwania więzi, wpływ na procesy socjalizacji
• Zanikanie stygmatyzacji dziecka jako efekt przemian kulturowych
Sytuacja dzieci zagrożenia
• migracje zagraniczne • - obciążenie opieką i wychowaniem jednego z rodziców, brak autorytetu i nadzoru
drugiego z rodziców, rozłąka brak poczucia bezpieczeństwa, osamotnienia, zaburzenie w zachowaniu = trudności wychowawcze;
• osłabienie więzi wynikających z zachwiania bezpośrednich relacji: dziecko- rodzic; • materialna „rekompensata” rozłąki wpływ na kształtowanie systemu wartości (
dobra materialne staja się nadrzędną wartością) • związki kohabitacyjne ( „ samotność” formalna, nie faktyczna) • ograniczenie kontaktów z ojcem biologicznym, • brak akceptacji dziecka przez partnera samotnego rodzica, • w skrajnych przypadkach – przemoc wobec dziecka
Polityka rodzinna na rzecz rodzin niepełnych – pomoc czy utrwalanie zjawiska?
• -Preferencje w systemie podatkowym • - możliwość wspólnego rozliczenia się z dzieckiem przy spełnieniu warunków:
– podatnik jest panną, kawalerem, osobą owdowiałą, osobą rozwiedzioną lub separowaną (prawnie), lub pozostaje w związku małżeńskim, ale małżonek pozbawiony jest praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności
– samotnie wychowuje dziecko (w roku podatkowym)
- możliwość korzystania z ulgi prorodzinnej (na dziecko)
Polityka rodzinna na rzecz rodzin niepełnych - pomoc czy utrwalania zjawiska?
• Preferencje w systemie świadczeń rodzinnych • - definicja osoby samotnie wychowującej dziecko/ci: panna, kawaler, osoba owdowiała, osoba
rozwiedziona, separowana ( prawnie), chyba, że wychowuje co najmniej jedno dziecko z jego rodzicem • - świadczenia rodzinne : - dodatek do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka ( 170
zł miesięcznie, 340 zł na wszystkie dzieci); na dziecko niepełnosprawne 80 zł ( 160 zł na wszystkie dzieci niepełnosprawne), jeżeli dochodów rodziny nie przekracza 50% wysokości kryterium dochodowego dodatek zwiększa się o 50zł ( 100 zł na wszystkie dzieci)
• Świadczenie alimentacyjne - do wysokości bieżąco ustalonych alimentów nie wyżej niż 500 zł - kryterium dochodowe -725 zł na osobę ( wyższe niż w przypadku świadczeń rodzinnych)
Polityka rodzinna na rzecz rodzin niepełnych - pomoc czy utrwalania zjawiska?
• Pomoc społeczna
- brak definicji rodziny niepełnej; przez rodzinę rozumie się osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące
• - niepełność rodziny= dysfunkcja w sytuacjach bezradności w sprawach opiekuńczych i wychowawczych oraz prowadzenia gospodarstwa domowego
• - prawo do innych świadczeń na zasadach ogólnych – kryterium dochodowego
Polityka rodzinna na rzecz rodzin niepełnych - pomoc czy utrwalania zjawiska?
• Ocena ekspertów • Zjawisko formalnego samotnego rodzicielstwa wynika z możliwości korzystania z
preferencji w ramach systemów wsparcia: środowisk o niskich dochodach – jako beneficjentów świadczeń rodzinnych i socjalnych; środowiska o wyższych dochodach – jako beneficjentów preferencji w systemie podatkowym ( Szukalski 2004)
• „Ocenia się, że raptowny wzrost liczby przypadków powstawania rodzin formalnie niepełnych z powodu rozwodu i urodzeń pozamałżeńskich, który nastąpił między 2000 a 2005 rokiem mógł być związany z wejściem w życie ustawy o świadczeniach rodzinnych, preferujących rodziny niepełne ( osoby samotnie wychowujące dzieci)” (Rządowa Rada Ludnościowa 2010).
Z historii badań IPiSS • Samotne matki, samotni ojcowie
badanie 1982,: Sytuacja społeczna i materialna rodzin niepełnych wskutek rozwodu ( D.Graniewska), Sytuacja społeczna i materialna rodzin niepełnych z powodu śmierci współmałżonka (K.Krupa), Sytuacja społeczna i materialna matek niezamężnych( B,Balcerzak-Paradowska, B. Konwerska)
• publikacja IW ZZ 1986 pod red. D.Graniewskiej • … rodziny niepełne są „nosicielami” poważnych problemów społecznych. • … z odrębną przyczyną niepełności rodziny wiążą się znaczące zróżnicowania sytuacji społeczno -
materialnej rodzin. Odmienne są też możliwości prawidłowej realizacji funkcji opiekuńczo –wychowawczej rodziny.
• Matki niezamężne – świadoma decyzja czy lekkomyślność? • …” młody wiek kobiet oznacza, że „ nie osiąga jeszcze ustabilizowanej sytuacji zawodowej i materialnej,
głównie mieszkaniowej(..) przyjście na świat dziecka użalenia je jeszcze bardziej nie tylko materialnie, ale także moralnie i psychicznie od rodziców czy szerszego środowiska rodzinnego”(…)
• Kolejnym, negatywnym skutkiem(…) jest porzucenie dziecka przez matkę • Rozwód - przyczyny i skutki • … Większość obowiązków wynikających z konieczności zapewnienia materialnych warunków egzystencji i
obowiązków opiekuńczo-wychowawczych przejmuje matka. … …istnieją szanse i możliwości współdziałania rodziców zarówno w sferze zapewnienia dzieciom materialnych środków egzystencji jak i w wychowywaniu.” Praktyka okazała się różna.
Z historii badań IPiSS • Rodziny niepełne w warunkach bezrobocia pod red. D. Graniewskiej, 1992 (
B.Kołaczek,. J.Strzelecka) • - „narastające bezrobocie stworzyło poważne zagrożenie dla materialnej egzystencji rodzin,
szczególnie dla tych które już przedtem znajdowały się w niekorzystnych sytuacji. Do rodzin szczególnie narażonych na dalszą pauperyzację i społeczną degradację w przypadku braku zatrudnienia należą rodziny niepełne”.
• Sytuacja ta nie „ uruchomiła poczucia odpowiedzialności i pomocy ze strony ojców, nie utrwaliła się jeszcze praktyka korzystania z pomocy publicznej ( systemu pomocy społecznej)
• Rodziny niepełne – B. Kołaczak w: Rodziny w Polsce. Ewolucja. Zróżnicowanie. Okres transformacji, red. S.Golinowska, B.Balcerzak-Paradowska, 1995
– „zahamowanie wzrostu liczby rodzin niepełnych w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych może mieć charakter przejściowy. Wciąż bowiem utrzymuje się wysoka liczba zgonów współmałżonków oraz rosnący trend urodzeń pozamałżeńskich(…( w przyszłosci liczba rozwodów będzie się ponownie zwiększać”
• Rodziny niepełne – prawdopodobieństwo zagrożenia ubóstwem - B.Kołaczek w:Polska bieda. Kryteria. Ocena. Przeciwdziałanie, red. S. Golinowska 1996
– „ analiza ubóstwa w rodzinach niepełnych(…) jest sygnałem do rozważenia działań zapobiegawczych i interwencyjnych skierowanych na ochronę dzieci przed deprywacja potrzeb rozwojowych oraz zagrożenia patologia społeczną”
Samotne rodzicielstwo a zagrożenie wykluczeniem społecznym
• Realizatorzy • prof. nadzw. dr hab. Bożena Balcerzak-Paradowska • prof. dr hab. Danuta Graniewska • prof. nadzw. dr hab. Bożena Kołaczek • dr Dorota Głogosz
Samotne rodzicielstwo a zagrożenie wykluczeniem społecznym
• Cele projektu • Cel diagnostyczny • Rozpoznanie : • - położenia społeczno-ekonomicznego rodzin samotnych matek i ojców, • - uwarunkowań zagrożenia wykluczeniem społecznym • - społecznego otoczenie funkcjonowania tych rodzin • - metod (strategii) wyjścia z sytuacji zagrożenia • Cel aplikacyjny • Ocena skuteczności polityki społecznej i rodzinnej i sformułowanie zasad i metod
wsparcia sprzyjających integracji społecznej w środowisku lokalnym i na rynku pracy.
Samotne rodzicielstwo a zagrożenie wykluczeniem społecznym
• Hipotezy badawcze • Zróżnicowanie sytuacji społeczno-ekonomicznej i warunki wychowania dzieci w
rodzinach niepełnych zależą od przyczyn powstawania rodzin (śmierć współmałżonka, rozwód, urodzenia pozamałżeńskie, migracja jednego z rodziców) oraz cech demograficznych i społeczno -ekonomicznych samotnego rodzica
• Przyjmowane przez rodziny niepełne strategie życiowe mają często charakter bierny i nie są ukierunkowane na podjęcie aktywności zawodowej. Jest m.in. następstwo zasad korzystania z różnych form pomocy w ramach polityki społecznej i rodzinnej.
• Istnieje zróżnicowanie postaw w wychodzeniu z uzależnienia od świadczeń społecznych i wobec reaktywizacji zawodowej, wynikające z przyczyny niepełności rodziny oraz z cech demograficznych i społeczno-ekonomicznych samotnego rodzica
Samotne rodzicielstwo a zagrożenie wykluczeniem społecznym
• Hipotezy cd. • Uwarunkowania zewnętrzne, a zwłaszcza sytuacja na lokalnych rynkach pracy nie
umożliwiają usamodzielnienia się jedynych żywicieli rodzin z dziećmi; także funkcjonujący system pomocy nie sprzyja takiemu usamodzielnieniu się samotnych rodziców
• Korzystanie z sieci wsparcia lokalnego nie powoduje przyjmowania przez rodziny niepełne strategii życiowych prowadzących do usamodzielniania się.
Samotne rodzicielstwo a zagrożenie wykluczeniem społecznym
• Metody badań empirycznych • Badania ilościowe (PAPI): • - indywidualne wywiady kwestionariuszowe w rodzinach niepełnych ( matek i
ojców samotnie wychowujących dzieci) – pobierających świadczenia rodzinne • - indywidualne wywiady kwestionariuszowe wśród rodzin niepełnych będących
świadczeniobiorcami pomocy społecznej • z uwzględnieniem przyczyn niepełności rodziny
• Teren badań – województwa: • Kujawsko-pomorskie • Lubuskie • Warmińsko- mazurskie
Przyczyny Rodzaj pobieranych świadczeń
Razem Udział w próbie
Pomoc społeczna
Tylko świadczenia
rodzinne
Razem
Osoby rozwiedzione
68 67 135 29,9%
Osoby owdowiałe
42 46 88 18,9%
Osoby porzucone
46 53 99 21,2%
Panny i kawalerowie
71 73 144 30,9%
Razem 227 239 466 100%
Samotne rodzicielstwo a zagrożenie wykluczeniem społecznym
• Metody badań cd. • Badania jakościowe (IDI) • Badaniem jakościowym objęto 5 typów respondentów: • 15 rodziców samotnie wychowujących dzieci, przebywających w Domach Samotnej
Matki prowadzonych przez różne podmioty – po 5 indywidualnych wywiadów pogłębionych w wybranych powiatach z terenu wytypowanych województw
• 3 kierowników Domów Samotnej Matki, prowadzonych przez: pomoc społeczną, Kościół i NGO – po 1 indywidualnym wywiadzie pogłębionym w każdym z trzech wymienionych województw, w wybranych do badania powiatach;
• 6 przedstawicieli ośrodków pomocy społecznej – po 2 indywidualne wywiady pogłębione w trzech wybranych do badania województwach, w powiatach wybranych ze względu na liczbę rodziców korzystających z oferty świadczeń kierowanych do samotnych rodziców (możliwie najwyższy procent beneficjentów);
Samotne rodzicielstwo a zagrożenie wykluczeniem społecznym
• Badania jakościowe cd. • 6 reprezentantów organizacji pozarządowych działających na rzecz rodzin
niepełnych – po 2 indywidualne wywiady pogłębione w trzech wybranych do badania województwach;
• 6 kierowników powiatowych urzędów pracy - po 2 indywidualne wywiady pogłębione w trzech wybranych do badania województwach, w powiatach wybranych ze względu na liczbę rodziców korzystających z oferty świadczeń kierowanych do samotnych rodziców (możliwie najwyższy procent beneficjentów).
• Konkurs na pamiętniki – „Samotne rodzicielstwo – moje życie”
Samotne rodzicielstwo a zagrożenie wykluczeniem społecznym
• Zakres przedmiotowy analizy materiałów empirycznych • R. Samotni rodzice- kim są? Jak żyją? • 1. Przyczyny samotnego rodzicielstwa • 2.Sytuacja rodzinna • 3. Sytuacja dzieci • 4. Materialne warunki życia • - sposób gospodarowania dochodem • 5.Kontakty towarzyskie • 6. Najważniejsze problemy życiowe
Samotne rodzicielstwo a zagrożenie wykluczeniem społecznym
Zakres przedmiotowy analizy materiałów empirycznych Strategie życiowe samotnych rodziców 1. Własna aktywność na rzecz poprawy sytuacji 1.1. Status zawodowy 2. Korzystanie ze wsparcia 2.1. Korzystanie ze świadczeń rodzinnych i pomocy społecznej 2.2. Korzystanie z instytucjonalnych form opieki nad dzieckiem 2.3. Pomoc urzędów pracy 2.4. Pomoc innych instytucji 2.4. Środowiskowe sieci wsparcia 3. Ocena systemu pomocy i postulaty zmian
Samotne rodzicielstwo a zagrożenie wykluczeniem społecznym
• Zakres przedmiotowy analizy materiałów empirycznych • Pomoc samotnym rodzicom w działaniach instytucji i organizacji 1. Ośrodki Pomocy Społecznej – jako podstawowy podmiot polityki rodzinnej na rzecz
samotnych rodziców • 1.1. Przyczyny udzielania pomocy • 1.2. Zakres podmiotowy – Samotni rodzice jako beneficjenci systemów pomocy • 1.3.Zakres przedmiotowy- Formy pomocy. Adekwatność i skuteczność działań • 1.4. Zasady funkcjonowania • 1.5. Propozycje zmian w systemach pomocy • 2. Rola PUP w aktywizacji zawodowej samotnych rodziców • 2.1. Zakres podmiotowy działania - Charakterystyka osób samotnie wychowujących dzieci: ich
postawy wobec aktywizacji zawodowej • 2.2 Zakres przedmiotowy - Formy pomocy • 2.3. Zasady funkcjonowania
Samotne rodzicielstwo a zagrożenie wykluczeniem społecznym
• Zakres przedmiotowy analizy materiałów empirycznych • 3. Działania NGO’s na rzecz samotnych rodziców • 3.1. Zakres podmiotowy – Kim są beneficjenci? • 3.2. Formy pomocy • 3.3. Zasady funkcjonowania • 3.4. Ocena działań systemowych i propozycje zmian • Rodziny niepełne(Samotni rodzice) w sytuacjach ekstremalnych (Pensjonariusze Domów
Samotnych Matek) • 1. Sytuacja osobista i rodzinna • 2. Środowisko pochodzenia • 3. Przyczyny zamieszkania w DSM • 4. Ocena warunków pobytu i pomocy • 5. Ścieżki życia i plany na przyszłość • 6.Pensjonariusze DSM w oczach personelu • 6.1 Kim są pensjonariusze DSM?- Charakterystyka mieszkańców(II) • 6.2. jakie reprezentują postawy życiowe? • 6.3. Jakiej pomocy w zakresie usamodzielnienia mogą się spodziewać? • 6.4.Zasady funkcjonowania placówki ; możliwości i bariery
Wykluczenie społeczne - przyjęte podejście
Wykluczenie materialne (ubóstwo, deprywacja potrzeb)
Wykluczenie z dostępu do pracy Wykluczenie z dostępu do usług
społecznych (Marshall) Wykluczenie z więzi społecznych
Przyczyny określone poprzez skutki
Przyczyny określone poprzez skutki opinie samotnych matek i ojców Brak dostępu do pracy poprzez skutek czyli
bezrobocie 34,4% badanych to bezrobotni 51,3% świadczeniobiorców pomocy społecznej to
bezrobotni 18,4% pobierających zasiłki rodzinne to
bezrobotni 53,4% bezrobotnych nie otrzymuje ofert pracy w
PUP, a pozostali otrzymali, ale 28,8% pracodawcy nie przyjęli, a 17,8% praca nie spełniała ich oczekiwań
Brak dostępu do pracy (bezrobocie) według płci respondentów
Brak dostępu do pracy według wieku
Brak dostępu do pracy według wykształcenia
Brak dostępu do pracy wg klasy miejscowości
Brak dostępu do pracy (bezrobocie) według przyczyn niepełności
Brak dostępu do pracy (bezrobocie) wg województwa
Wniosek Brak dostępu do pracy częściej dotyczy: 1/ kobiet niż mężczyzn, 2/ młodych do 29 lat niż starszych 3/ z wykształceniem podstawowym niż z
pozostałymi poziomami 4/ mieszkańców wsi i małych miast niż
większych 5/panien i kawalerów niż pozostałych 6/ 2,5-razy świadczeniobiorców pomocy
społecznej niż pobierających zasiłki rodzin.
Ubóstwo i deprywacja potrzeb Kryterium doboru próby korzystanie z
pomocy społecznej czyli ubóstwo Pieniędzy nie starcza nawet na najtańsze
jedzenie (sposób gospodarowania dochodem): 6,% ogółu 10,1% korzystających z pomocy społecz. 2,1% z korzystających z zasiłków rodzin.
41
Deprywacja potrzeb według płci
Deprywacja potrzeb według wykształcenia (wiek-nie)
Deprywacja potrzeb według przyczyny niepełności rodziny
Wniosek Częściej odczuwają deprywację potrzeb: matki niż ojcowie osoby wykształceniem podstawowym niż
innym panny i kawalerowie niż inne typy rodzin
niepełnych beneficjenci pomocy społecznej (5x) niż
pobierający zasiłki rodzinne
45
Brak preferencji w dostępie do usług opieki nad małym dzieckiem (płeć)
Brak preferencji w dostępie do usług opieki nad małym dzieckiem (wiek)
Brak preferencji w dostępie do usług opieki nad małym dzieckiem – klasa miejscowości
Brak preferencji w dostępie do usług opieki nad małym dzieckiem - województwo
Wniosek
Brak preferencji w dostępie do usług opieki częściej:
Mężczyźni zdecydowanie niż kobiety Osoby starsze niż najmłodsze Osoby na wsi niż w miastach Na Warmii i Mazurach, kujawsko-
pomorskim niż lubuskim
Wykluczenie z interakcji społecznych - brak więzi społecznych Zwracanie się o pomoc 1/ w opiece nad dzieckiem 76,5%
najbliższa rodzina;19,4% przyjaciele 2/ w kłopotach finansowych najbliższa
rodzina 74,5%, przyjaciele -16,9%, sąsiedzi 2,7%
Samotność: najbliższa rodzina 78,6%’;przyjaciele 29,6; sąsiedzi 9,2
Z kim respondenci utrzymują kontakty?
Bliska rodzina 90,9 Przyjaciele 75,7 Sąsiedzi 58,5 Dalsza rodzina 42,2 Koledzy z pracy 32,8 Matka/ojciec dziecka 28,9 Partner 20,4%
Wniosek Niekoniecznie wykluczeni z interakcji
społecznych, bo: Więzi rodzinne prawie wszyscy Przyjaciele zdecydowana większość Często w środowisku zamieszkania
(sąsiedzi) Niedostatki więzi z drugim rodzicem
dziecka czyli samotne rodzicielstwo to brak drugiego z rodziców
Przyczyny wykluczenia– opinie przedstawicieli OPS, NGO i PUP „Główną przyczyną jest ubóstwo, w
następnej kolejności będzie bezrobocie, następna sprawa to jest nieporadność w ramach opiekuńczo-wychowawczych, prowadzenia gospodarstwa domowego, pomoc przy załatwieniu spraw związanych z alimentami, jakichś świadczeń” . (Kierownik OPS, Strzelce Krajeńskie).
Przyczyny wykluczenia -OPS „Ta bezradność występuje chyba
częściej u tych niepełnych rodziców, ale przemoc domowa rzadziej” (kierownik OPS, woj. warmińsko-mazurskie)
Przyczyny wykluczenia -NGO „Są panie. Są młode dziewczyny, które jeszcze się uczą i
zaszły w ciążę. Więc sytuacja jest taka, że są na utrzymaniu rodziców. A dużo jest takich dziewczyn? No jest parę. Jest. Jest. Jest. Są takie panie, które… są panie po rozwodach i po przejściach życiowych. I nagle zostają same z jakimś tam bardzo małymi alimentami i nie umieją się w tym wszystkim odnaleźć. I są panie samotne, które mają pięcioro dzieci i twierdzą, że są samotne cały czas. Też takie się zdarzają panie. Więc tutaj jak gdyby pierwsza pomoc to jest najbardziej dla tych dziewczyn… pozostające na utrzymaniu rodziców, a jeszcze no nieraz się zdarza, że ktoś tam nie pracuje, albo mama, tata na rencie. Czy takie sytuacje są? Też są. Ciężko mają w domu, więc ta pomoc przesuwa się na te dziewczynę.” (NGO Toruń, Fundacja Pomocy Samotnym Matkom).
Przyczyny wykluczenia - NGO
„Większość jest z tej przemocy bardziej, z tych problemów nadużywania. Myślę, że z 15% zostawionych, bo ojcowie wyjechali za granicę do pracy.” (Stowarzyszenie Pomocy Bliźniemu im. Brata Krystyna Gorzów).
Przyczyny wykluczenia -PUP *”Często są to osoby, które naprawdę nie
poszukują pracy (…) Nie chcą, jeżeli są jakieś propozycje, to nie chcą jej podjąć, bo mówią, że mają małe dzieci lub samotnie wychowują i nie są zainteresowane. Często mówią, że im się to nie opłaca, bo z opieki społecznej dostają takie pieniądze, że im się nie opłaca podejmować jakiejś pracy.” [Przedstawiciel PUP, woj. kujawsko-pomorskie]
59
Przyczyny wykluczenia -PUP „Najczęściej matki samotne, które
przychodzą mówią, że nie chcą korzystać z tych form, ponieważ nie mają z kim zostawić dzieci. Dzieci są taką barierą dla nich ochronną. Mówią, że jest to nieopłacalne, nie opłaca się podjąć pracy, ponieważ wynajęcie opiekunki jest zbyt drogie. No różne są wymówki. Ale generalnie wcale nie są zbyt chętni, tym bardziej, jeżeli są podopiecznymi opieki społecznej. „ [Przedstawiciel PUP, woj. kujawsko-pomorskie]
Przyczyny wykluczenia - PUP
„Normalni bezrobotni z zarejestrowanym bezrobociem. Tacy, którzy szukają pracy i chętnie skorzystają z tej”. [Przedstawiciel PUP, woj. warmińsko-mazurskie]
Wnioski czyli czy samotne rodzicielstwo oznacza wykluczenie
Na ile – trudno określić, ale w świetle badań opinii –stanowi przyczynę, albo jedną z przyczyn wykluczenia z pracy, zaspokojenia podstawowych potrzeb materialnych i z preferencji w dostępie opieki instytucjonalnej nad małym dzieckiem
Wnioski końcowe cd.
Badania pozwoliły pokazać ustrukturyzowanie, zróżnicowanie opinii badanej grupy rodzin niepełnych o swojej sytuacji według pewnych cech
Wnioski końcowe
Płeć, wiek, przyczyna niepełności, miejsce zamieszkania silnie różnicują sytuacje badanych w zakresie braku dostępu do pracy, do opieki nad dzieckiem i zaspokojenia potrzeb materialnych
Badana grupa zdaje się nie być wykluczona z więzi społecznych
Dziękuję za uwagę
Konferencja organizowana w ramach projektu badawczego Komitetu Badań Naukowych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego pt. "Samotne rodzicielstwo a zagrożenie wykluczeniem społecznym".
Plan wystąpienia – zagadnienia
• 1. Typy strategii radzenia sobie w trudnych sytuacjach • 2. Trudne sytuacje w życiu samotnych rodziców • 3. Strategie rozwiązywania problemów przez samotnych
rodziców • 4. Sylwetki aktywnych i biernych • 5. Wnioski
Typy strategii radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych ( w świetle literatury przedmiotu)
• Typologia zachowań ekonomicznych gospodarstw domowych w sytuacji trudności materialnych ( finansowych)
• Działania na rzecz wzrostu dochodów i zmniejszenia wydatków+ bilansowanie budżetu gospodarstwa domowego
• Aktywne: ( strategia „lisa”) • - podejmowanie pracy ( w różnych formach: stała, dodatkowa, własna
przedsiębiorczość, samozatrudnienie, praca za granicą) • - podnoszenie kwalifikacji • Pasywne: ( strategia „jeża”) • - redystrybucja dochodów w czasie ( wykorzystywanie oszczędności,
pożyczki) • - redystrybucja dochodów między grupami ( pomoc od rodziny,
znajomych)
Strategie cd.
• Pasywne (cd): • - ograniczenia posiadanych zasobów( oszczędzanie na
wydatkach, wyprzedaż majątku) • Kryzysowe: ( strategia „leminga”) • - korzystanie z pomocy publicznej ( pomoc społeczna, pomoc
NGO) • - zaleganie z opłatami ( Milic-Czerniak 1999, Grotowska-Leder 2011, Czapiński 1993))
Strategie cd. Strategie w sytuacji zagrożenia wykluczeniem społecznym
• Aktywność pozytywna, polegająca na staraniach o usamodzielnienie, o wyjście z trudnej sytuacji przy wykorzystaniu własnych sił i środków.
• Strategia przystosowawcza -umiejętność życia w trudnej sytuacji; rodzina ogranicza konsumpcje począwszy od tej, związanej z zaspokojeniem potrzeb wyższego rzędu na ograniczaniu potrzeb podstawowych skończywszy
• Konsolidacja rodzinna • o charakterze wewnątrzrodzinnym w formie : • - konsolidacji wokół celu ( np. zaspokojenia w pierwszej kolejności potrzeb dziecka,
zapewnienia dziecku wykształcenia • –wzajemnego wsparcia rodzinnego ( zrozumienie, akceptacja, pomoc ) • o charakterze zewnętrznym ( szersza rodzina) – różne formy wsparcia najczęściej-
jako efekt zwrócenia się o pomoc • Aktywność „pozorna” - koncentracja na staraniach o pomoc, głównie świadczenia
społeczne z różnych źródeł i instytucji; ma charakter priorytetowy, stanowi ona strategię zastępczą w stosunku do aktywności pozytywnej
Strategie cd.
• Bierność - oczekiwanie na pomoc , postawa zastępująca podjęcia jakiejkolwiek aktywności
• Aktywność „dewiacyjna” np. praca nieletnich dzieci w formach utrudniających realizację obowiązków szkolnych, jest „odpowiedzią” na bierność dorosłych członków rodziny. Skrajnym przykładem są działania naruszające porządek prawny np. nielegalny handel, przemyt, drobne kradzieże do zachowań przestępczych ( napady, rozboje) i patologicznych ( prostytucja, w tym także – nieletnich.
• ( Balcerzak-Paradowska 2005)
Strategie cd.
• Radzenie sobie ze stresem – w sytuacjach kryzysowych ( ekstremalnych) • - strategia zadaniowa : realne rozwiązywanie problemu , zmian sytuacji
na lepsze • - strategia emocjonalna –zmiana sposobu przezywania trudnej sytuacji • - bezradność – poddanie się w obliczu kłopotów, ratunek przed
odpowiedzialnością i wysiłkiem, „ klęska” dotychczasowego sposobu radzenia sobie
• (Lazarus, Fokman 1984, za Czapiński 2013)
Trudne sytuacje w życiu osób samotnie
wychowujących dzieci ( opinie respondentów)
Trudne sytuacje w życiu osób samotnie wychowujących dzieci( wg przyczyn niepełności)
Strategie życiowe na rzecz rozwiązywania problemów ( wyjścia z sytuacji zagrożenia)
• Trudności finansowe • Strategie aktywne:
– podjecie pracy – praca dodatkowa
Strategie życiowe na rzecz rozwiązywania problemów ( wyjścia z sytuacji zagrożenia)
• Strategia dostosowawcza » - zaciąganie pożyczki ( od rodziny, krewnych)
Strategie życiowe na rzecz rozwiązywania problemów ( wyjścia z sytuacji zagrożenia)
• Strategie kryzysowe • - pomoc społeczna • - pomoc od rodziny • - pomoc od NGO • - pomoc od znajomych ( rzeczowa)
Strategie życiowe na rzecz rozwiązywania problemów ( wyjścia z sytuacji zagrożenia)
• Strategia bierna • - nie starała/ał się o pomoc chociaż była taka potrzeba
Deklarowane przyczyny bierności
• - opieka nad dzieckiem • - bezradność • - brak wiary w skuteczność
Strategie życiowe osób samotnie wychowujących dzieci ( według typów samotnego rodzicielstwa)
• Przyczyna powstania samotnego rodzicielstwa w pewnym stopniu różnicowała postawy wobec starań na rzecz poprawy sytuacji finansowej
• praca własna - częściej występowała w grupie osób rozwiedzionych oraz panien i kawalerów
• - pomoc rodziny – grupa panien i kawalerów • - bierność ( brak starań) – osoby owdowiałe i porzucone
Działania na przyszłość
• Planuje podjecie działań 58% ogółu respondentów; częściej świadczeniobiorcy pomocy społecznej ( 70%) niż pobierający tylko świadczenia rodzinne (46%)
• Dominują strategie aktywne: • - podjecie pracy – 84% • - podjęcie pracy za granicą – 6% • - podjecie własnej działalności – 1% • - podniesienie wykształcenia 3%
Działania w sytuacji trudności z opieką/wychowaniem nad dzieckiem • dominacja strategii „ konsolidacji rodzinnej”
• poszukiwanie wsparcia środowiskowego • zwracanie się o do instytucji głównie do OPS, szkoły
Działania w sytuacji trudności emocjonalnych
• dominacja strategii „ konsolidacji rodzinnej” • wsparcie środowiskowe • rzadsze korzystanie ze wsparcia instytucji niż w przypadku problemów
opiekuńczych • wsparcie instytucji - głównie OPS
Na ile instytucje wspierają aktywność?
• Pomoc społeczna:- • - dominacja świadczeń pieniężnych • - rzadziej pomoc rzeczowa • - sporadycznie – poradnictwo • -pomoc asystenta rodzinnego ( około co 5-ty świadczeniobiorca pomocy
społecznej) • - kontrakt socjalny - 8% obecnie; 3% korzystało wcześniej • Powiatowe Urzędy Pracy: • - brak ofert pracy -53% • - pracodawca nie zatrudnił - 29% • - oferta nie spełniła oczekiwań -18%
Na ile instytucje wspierają aktywność cd.
• PUP • Inne formy pomocy: • - opłacanie składek ubezpieczeniowych 39% • - skierowanie do pracy -28% • - skierowanie na szkolenia - 22% • -skierowanie do prac interwencyjnych - 17% • - zasiłek dla bezrobotnych - 10% • - skierowanie do robót publicznych - 6% • Brak pomocy 29%
Sylwetki aktywnych i pasywnych( wyniki analiz badan ilościowych i jakościowych – opinie przedstawicieli instytucji)
Cechy Aktywni (częściej) Pasywni (częściej)
Cechy demograficzno-społeczne: Płeć Wiek Wykształcenie Typ rodziny Czynniki ekonomiczne dochód
Mężczyźni Młodszy wiek Wyższy poziom wykształcenia Rozwiedzeni; panny/ kawalerowie Świadczeniobiorcy świadczeń rodzinnych
Kobiety, Starszy wiek Niższy poziom wykształcenia Osoby owdowiałe; panny/kawalerowie Świadczeniobiorcy pomocy społecznej
Sylwetki aktywnych i pasywnych( wyniki analiz badan ilościowych i jakościowych – opinie przedstawicieli instytucji) cd.
Cechy Aktywni Pasywni
Czynniki sytuacyjne Czynniki osobowościowe
Przypadkowe macierzyństwo nieletnich, bardzo młodych, nieporadnych
Mające kłopoty wychowawcze
Uzależnione od pomocy społecznej
Osoby roszczeniowe
Osoby z problemami emocjonalnymi spowodowanymi trudnymi sytuacjami
Osoby ( kobiety) w sytuacjach ekstremalnych (pensjonariuszki DSM)
Osoby uzależnione( nałogi)
Wnioski * Najpoważniejszym problemem, deklarowanym przez osoby samotnie
wychowujące dzieci są trudności finansowe. Dla poprawy sytuacji najczęściej stosowane są strategie pasywne ( kryzysowe) – zwracania się o pomoc. Są one częstsze niż działania aktywne – podjecie pracy.
* Dominacja strategii biernych ( kryzysowych) wynika z: - uwarunkowań wewnętrznych – cech społeczno-demograficznych osób samotnie
wychowujących dzieci ( płeć, wiek, wykształcenie). Przyczyna jest też koncentracja na sprawowaniu osobistej opieki nad dziećmi.
Strategie te są częstsze wśród rodzin niepełnych - świadczeniobiorców pomocy społecznej:
są to osoby niegotowe do podjęcia pracy ( czuja się ograniczone opieka nad małym dzieckiem(…), a nawet uzupełniania kwalifikacji, czy przekwalifikowania się. Często są jednocześnie podopiecznymi OPS.
są to osoby „ z duża niechęcią do (…) kierowania na szkolenia, przyjmowania ofert pracy(…). Postawa ta nasila się w sytuacji, gdy osoby te jednocześnie pozyskują inne świadczenia ( z OPS, NGO). Są niejako uzależnione od pomocy społecznej”
przedstawiciele PUP
Wnioski cd. • Dominacja strategii biernych ( kryzysowych) wynika też z uwarunkowań
zewnętrznych : - pomoc społeczna (OPS) koncentruje się na świadczeniach pieniężnych;
osoby samotnie wychowujące dzieci rzadko korzystają z form aktywizujących ( kontrakt socjalny), wynika to także a postaw beneficjentów utrudniających takie działanie
• ” rodzice samotni )…) oczekujący stałego wsparcia, zwłaszcza finansowego, mało skłonni do zmiany własnej sytuacji, trudni do współpracy np. zawierania kontraktów socjalnych, aktywizacji zawodowej” – postawa roszczeniowa
- ograniczenie działań Powiatowych Urzędów Pracy - brak ofert pracy - źródłem wsparcia dla osób samotnie wychowujących dzieci, niezależnie od
przyczyny samotnego rodzicielstwa mających problemy opiekuńczo-wychowawcze i emocjonalne jest przede wszystkim rodzina.
0123456789
ODSETEK GOSPODARSTW DOMOWYCH (G.D.) SAMOTNYCH RODZICÓW WŚRÓD OGÓŁU G.D.
Z DZIEĆMI NA UTRZYMANIU (2006-2011)
Największy udział (pow. 5%) w: Belgii, Danii, Francja, Irlandia, Estonii, na Litwie, Łotwie, w Niemczech, Szwecji i W. Brytanii.
Najniższy udział (poniżej 2%) w: Bułgarii, Grecji, Rumunii.
Największy spadek udziału: (2006-2011) nastąpił w Szwecji (1,8 pp). Wzrost udziału: na Litwie, Łotwie, w Portugalii , Francji i w Słowenii (1 -1,1pp)
ODSETEK DZIECI DO LAT 18 ŻYJĄCYCH W RODZINACH NIEPEŁNYCH
02468
101214161820
Udział dzieci żyjących w rodzinach niepełnych waha się od 3% w Grecji do 19% w Irlandii.
Udział ten jest wyższy w krajach nordyckich, nadbałtyckich, w W. Brytanii i Irlandii, natomiast najniższy w Europie Południowej.
CHARAKTERYSTYCZNE CECHY RODZIN NIEPEŁNYCH (1)
• PRZYCZYNA NIEPEŁNOŚCI RODZINY: osoby samotne (niezamężne) i rozwiedzione stanowią 40% r.n. we Włoszech i 46% na Malcie. W Irlandii, Szwecji, Słowenii i W. Brytanii stanowią one ponad 50%.
• SAMOTNI OJCOWIE: od 3% na Litwie do 30% w Szwecji. Najwyższy w krajach skandynawskich, ale też we Włoszech, Rumunii i Grecji.
• PRZECIĘTNA LICZBA DZIECI: wyższa w W. Brytanii i Irlandii niż w pozostałych krajach.
CHARAKTERYSTYCZNE CECHY RODZIN NIEPEŁNYCH (2)
• GOSPODARSTWO DOMOWE: w Bułgarii 71% r.n. żyje w gospodarstwach wielorodzinnych, natomiast w krajach skandynawskich, w Niemczech, Francji, Belgii, Holandii i W. Brytanii – ok. 1/3; w Polsce, na Malcie i w Słowacji – więcej niż 2/3.
• WYKSZTAŁCENIE: średnie – od 7% na Słowacji do 78% na Malcie. Samotni rodzice z wykształceniem poniżej średniego dominują w 5 krajach: Belgii (37%), Irlandii (41%), Luksemburgu (44%), Estonii (54%).
• AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA: w pełnym wymiarze czasu pracuje od 16% w Irlandii do 75% na Słowacji i w Słowenii. W niepełnym wymiarze pracują głównie w EU15 (11% na Malcie i Cyprze, 50% w Holandii) . Bezrobotni: od 3% w Holandii do 27% w Niemczech. Bierni zawodowo: od 5% w Słowenii do 36% w W. Brytanii, 49% w Irlandii, 54% na Malcie. SAMOTNI RODZICE CZĘSCIEJ NIŻ MAŁŻEŃSTWA SĄ BEZROBOTNI; RZADZIEJ BIERNI ZAWODOWO
• ZAGROŻENIE UBÓSTWEM DZIECI W R.N. : 4-krotnie wyższe w Niemczech, 1,3 x wyższe na Węgrzech i 1,1 x w Rumunii (tu jednak w ogóle aż 1/3 dzieci żyje w ubóstwie).
• Najniższe wskaźniki ubóstwa dzieci w r.n. są w Danii, Finlandii, na Słowenii i w Austrii .
• W pięciu krajach (Finlandia, Bułgaria, Włochy, Słowacja i Rumunia) zakres ubóstwa dzieci jest większy w gospodarstwach wielorodzinnych niż jednorodzinnych. Gospodarstwa wielorodzinne r.n. w Finlandii i we Włoszech są jednak rzadkie, podczas gdy w pozostałych krajach – dominujące.
• W Rumunii i Bułgarii 80% dzieci żyje w rodzinach niepełnych odczuwających deprywację materialną ( w rodzinach pełnych – ok. 50%). W Szwecji, Luksemburgu i Danii – w rodzinach niepełnych -20%, a w pełnych 5%.
NAJPOWAŻNIEJSZY PROBLEM: KUMULACJA UBÓSTWA DZIECI i DEPRYWACJI MATERIALNEJ…
ROZWIĄZANIE PROBLEMU (?): TRANSFERY SPOŁECZNE
020406080
100
AUST
RIA
BELG
IABU
ŁGAR
IACY
PRDA
NIA
ESTO
NIA
FINL
ANDI
AFR
ANCJ
AGR
ECJA
HISZ
PANI
AHO
LAND
IAIR
LAND
IALI
TWA
LUKS
EMBU
RGŁO
TWA
MALT
ANI
EMCY
POLS
KARe
p. C
ZECH
RUMU
NIA
SŁOW
ACJA
SŁOW
ENIA
SZW
ECJA
W.B
RYTA
NIA
WĘG
RYW
ŁOCH
Y
PO PRZED
Dzięki transferom społecznym efektywnie zredukowano ubóstwo dzieci (o połowę) w r. n. w W. Brytanii, Irlandii, Francji, na Węgrzech, Słowenii, w Holandii, Danii i Finlandii.
Generalnie, jest to rozwiązanie znacznie mniej skuteczne w tzw. NMS. Transfery są skuteczniejsze w krajach, gdzie większość samotnych rodziców nie pracuje zarobkowo. W pozostałych przypadkach najskuteczniejszym rozwiązaniem okazuje się np. subsydiowany dostęp do
placówek opieki nad dziećmi.
FRANCJA • Kraj o 6% udziale r.n. wśród g.d.; z wysokim wskaźnikiem gospodarstw
jednorodzinnych • Obraz r.n. w tym kraju odpowiada – w większości cech – przeciętnej unijnej. • Transfery społeczne skutecznie ograniczają ubóstwo wśród dzieci w r.n.
Reforma systemu świadczeń rodzinnych zmieniła warunki korzystania z zasiłku dla rodzin niepełnych.
-Nadal przysługuje do 3. r. życia dziecka, ale można pracować zarobkowo (bez ograniczeń). Nadal przysługują pozostałe świadczenia dla rodzin z dziećmi.
- Łączenie pracy z pobieraniem zasiłku (przez 6 miesięcy przy wyznaczaniu dochodu rodziny nie bierz e się pod uwagę wynagrodzenia z pracy, a przez kolejne 9 miesięcy wlicza się do dochodu rodziny 50% wynagrodzenia za pracę.
-Dostępność opieki pozarodzinnej nad dziećmi
-REZULTAT: wzrost aktywności zawodowej samotnych rodziców małych dzieci; wzrost dochodów rodzin (nawet do 40%)
WIELKA BRYTANIA • Jeden z najwyższych udziałów r.n. wśród g.d. i najwyższy wśród g.d. jednorodzinnych • Jeden z najwyższych odsetków dzieci żyjących w tych rodzinach w skali UE • Najwyższa skuteczność redukcji ubóstwa dzieci dzięki transferom społecznym.
W warunkach problemów gospodarczych wprowadzono zmiany :
- stopniowe ograniczanie wieku dziecka uprawniającego do tzw. wsparcia dochodowego samotnych rodziców (IS) (z 12 lat w 2008 r. do 7 lat w 2010.
- uruchomienie specjalnego programu (New Deal for Lone Parents) zapewniającego opiekę indywidualnego doradcy zawodowego dla rodziców dzieci do lat 16, którzy nie pracują lub pracują do 16 godzin tygodniowo. Uczestniczący w programie otrzymują specjalny zasiłek.
REZULTATY:(PO ROKU) -56% r.n. przystąpiło do programu NDLP -16% r.n. podjęło pracę w wymiarze co najmniej 16 godzin tyg. -2% uzyskuje inne wsparcie dochodowe (pomoc społeczna)
IRLANDIA • Największy spadek udziału r.n. w ostatniej dekadzie, ale aktualnie prawie co 5. dziecko żyje
w r.n. Wysoka dzietność r.n. to konieczność szczególnej polityki ochrony przed ubóstwem i deprywacją materialną.
• Wysoki udział r.n. o niskim poziomie wykształcenia rodziców. • Wysoki wskaźnik bierności zawodowej w tych rodzinach. • Transfery społeczne skutecznie poprawiają sytuację tych rodzin, ale pochłaniają ogromne
sumy. • System zasiłków dla r.n. uwzględniał różnorodność przyczyn ich powstawania (np. zasiłek
dla małżonków osób przebywających w więzieniu czy dla kobiet opuszczonych przez męża).
W warunkach problemów gospodarczych wprowadzono zmiany:
- ograniczając stopniowo (2013-2017) wiek dzieci uprawniający do zasiłku dla rodzin niepełnych (z 18 (14,12) lat do 7 lat)
-wprowadzając dodatkowe zasiłki dla poszukujących pracy i wykonujących prace niskopłatne.
REZULTATY: ??? Projekt reformy wdrażany jest od 2013 r.
• Duży zakres ubóstwa i deprywacji • Niska realna wartość wsparcia i mała efektywność transferów
społecznych kierowanych do rodzin niepełnych • Niskie wskaźniki zatrudnienia samotnych rodziców • Ograniczony dostęp do instytucjonalnej opieki nad dziećmi
POLSKA
Dziękuję za uwagę
Dyskusja panelowa
Moderator: prof. nadzw. dr hab. Bożena Kołaczek, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych Uczestnicy Panelu:
KRYSTYNA WYRWICKA Dyrektor Departamentu Polityki Społecznej, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
JANINA SZUMLICZ Dyrektor Departamentu Polityki Rodzinnej, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
KRZYSZTOF SKOMRA Powiatowy Urząd Pracy, Radom-Pionki
PIOTR ZIEJA Prezes Fundacji „Centrum Praw Ojca i Dziecka”
ANNA SZCZYCIŃSKA Dom Samotnej Matki i Dziecka przy OPS Warszawa Praga-Północ
MIROSŁAW CHYBA Dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej w Płocku
Liczba rodzin niepełnych korzystających z pomocy społecznej
2008 2009 2010 2011 2012
Liczba rodzin niepełnych ogółem
1115
991
952
1021
855
Liczba rodzin z 1 dzieckiem
542
476
494
515
412
Liczba rodzin z 2 dzieci
325
292
278
295
272
Liczba rodzin z 3 dzieci
146
134
106
128
103
Liczba rodzin z 4 dzieci i więcej
102
89
74
83
68
Typy rodzin objętych pomocą
2008 2009 2010 2011 2012
Liczba rodzin ogółem
6042
5650
5917
5878
5639
Liczba rodzin wielodzietnych (3+)
186
160
139
133
137
Liczba rodzin niepełnych
1115
991
952
1021
855
Liczba rodzin niepełnych jako powód trudnej sytuacji życiowej
332
301
398
267
209
Powód trudnej sytuacji życiowej
2008 2009 2010 2011 2012
Bezrobocie
2669
2746
2810
3012
2973
Ubóstwo
2509
2619
2330
2677
2500
Niepełnopsrawność
1485
1587
1531
1548
1584
Długotrwała lub ciężka choroba
1093
998
1165
1172
1373
Bezradność w sprawowaniu opieki i wychowaniu
694
651
580
(syt. kryzysowa 716)
568
(syt. kryzysowa 605)
632
(syt. kryzysowa 804)
Samotne rodzicielstwo
332
301
398
267
209
Rodziny niepełne w 2013r. (stan na dzień 30.11.2013)
Liczba rodzin niepełnych ogółem: 885 Liczba rodzin z 1 dzieckiem: 472 Liczba rodzin z 2 dzieci: 251 Liczba rodzin z 3 dzieci: 110 Liczba rodzin z 4 dzieci i więcej: 52 Liczba rodzin zastępczych (niepełnych): 67 Dominujące problemy wśród rodzin niepełnych to: bezrobocie, ubóstwo, niepełnosprawność, przewlekłe choroby, bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych i alkoholizm*
Formy wsparcia dla rodzin niepełnych
Pomoc finansowa na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych w postaci zasiłków celowych, zasiłków celowych specjalnych oraz zasiłków okresowych, zasiłki pieniężne w ramach programu „Pomoc Państwa w zakresie dożywiania”. Pomoc niepieniężna w formie zapewnienia posiłków dla dzieci w szkołach. Organizacja wypoczynku letniego oraz zimowego dla dzieci. Obejmowanie rodzin niepełnych wsparciem ze strony asystentów rodzinnych. Kierowanie dzieci do uczestnictwa w zajęciach w placówkach opiekuńczo wychowawczych wsparcia dziennego (świetlice środowiskowe). Świadczenie poradnictwa specjalistycznego oraz możliwość korzystania z doradztwa pedagogicznego, psychologicznego, prawnego oraz teraupetycznego. Kierowanie do programu prac społecznie użytecznych. Kierowanie do uczestnictwa w projektach współfinansowanych ze środków EFS. Kwalifikowanie dzieci z rodzin niepełnych do pomocy w ramach „Szlachetnej Paczki”.
Formy wsparcia dla rodzin niepełnych cd.
Realizacja projektów socjalnych adresowanych m.in. do rodzin niepełnych: „Radosne Święta” - organizacja paczek świątecznych dla dzieci, „Pomagamy dzieciom” - projekt realizowany we współpracy z Fundacją Portal FM – organizacja spotkań okolicznościowych oraz zajęć socjoterapeutycznych dla dzieci, „Od serducha dla malucha” - projekt realizowany we współpracy z Centrum Wolontariatu – zaopatrywanie w środki higieniczne rodzin posiadających niemowlęta, „Ubierz Malucha” - projekt realizowany we współpracy z Auchan Polska – zaopatrywanie dzieci w odzież i obuwie, „Zaczarowany tornister” - projekt realizowany we współpracy z Wolontariatem Pracowniczym PKN Orlen – wyprawka dla dzieci ze szkół podstawowych, „Świąteczna paczka” - projekt realizowany we współpracy z Wodnym Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym – pomoc rzeczowa dla rodzin znajdujących się w niedostatku.
Co zrobić kiedy ......?
Osoby samotnie wychowujące dzieci mają problemy bo:
- żródłem utrzymania rodziny jest tylko ich dochód ewentualnie alimenty jeśli są do wyegzekfowania, - mają kłopot z podjęciem pracy z uwagi na ogólne uwarunkowania oraz dylemat co zrobić z dziećmi, - trudnej sytuacji materialnej rodziny towarzyszy choroba lub niepełnopsrawność dziecka, - stają przed problemem bezradności i osamotnienia w procesie wychowania dzieci, - problemom egzystencjalnym zaczynają towarzyszyć problemy emocjonalne i społeczne, - nie mogą liczyć na pomoc i wsparcie otoczenia, - tracą poczucie własnej wartości, - w rodzinie zaczyna dochodzić do sytuacji kryzysowych.
Co zrobić żeby było łatwiej?
- inwetsować w kapitał ludzki poprzez umożliwienie podnoszenia wykształcenia i kwalifikacji zawodowych somotnych rodziców, -promowanie i podejmowanie działań o charakterze profilaktyczno – wspierającym, - wsparcie w zatrudnieniu oraz powrocie na rynek pracy osób samotnie wychowujących dzieci, szczególnie kobiet (grupa docelowa), - wprowadzenie ulg dla pracodawców zatrudniających osoby samotnie wychowujące dzieci, - prowadzenie polityki opiekuńczej i edukacyjnej ułatwiającej samotnym rodzicom dostęp do żlobków i przedszkoli, - rozszerzenie usług edukacyjnych i opiekuńczych, - stworzenie realnego i jednorodnego systemu wsparcia dla rodzin w tym rodzin niepełnych, szczególnie dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi, - kreowanie polityki mieszkaniowej zapobiegającej utracie tytułu prawnego do mieszkania, eksmitowaniu, rozwój budownictwa komunalnego, socjalnego oraz kształtowanie polityki czynszowej,
Samotne rodzicielstwo?
Dziękuję za uwagę