koninklijk oudheidkundig genootschap · waterverfteekening door tinus de jongh: de dam in 1912, van...
TRANSCRIPT
KONINKLIJK
OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP
TE AMSTERDAM.
JAARVERSLA-GIN DE
ZEVEN-EN-VIJFTIGSTE ALGEMEENE VERGADERING
OP MAANDAG 31 MEI 1915,
UITGEBRACHT DOOR DEN VOORZITTER
DR. A. PIT.
DE KLEEDING VAN EENE VROUW
OP HET EILAND MARKEN.
DOOR
TH. MOLKENBOER.
Met 25 Afbeeldingen.
cot •
JAARVERSLAGIN DE
Zeven-en-Vijftigste Algemeene Vergadering
OP MAANDAG 31 MEI 1915
UITGEBRACHT
DOOR DEN VOORZITTER
DY_ A. PIT.
4 -0,it 7).-- ',. ,•<• 6''I tio,, r, ,_,' .>-- - ' 8-(--' ' tr', *Si. - t P
' 1.• ier l " ' -'#')''
k
k® -7,r-iir -76-i.c7A--Ar,r7ir-Ac-nr-Ac-4,--4r,-,c eF,rirr-Ar,---Acis-7F-4r,--4r-4V-7, 71,71,71,71r .., %,"-4,-11,71,,,,,,iv-4,-7,7,76-1m -4,7,7,71,71,7,,,76-7,4,71,71,-11,-.71,
DAMES EN HEEREN
et jaarverslag- van uwen voorzitter zal ditmaal bijzonder kort zijn.Had ik het vorige jaar melding te maken van velerlei bemoeiingin het belang van behoud of restauratie van bouwwerken, thansis zulks niet het geval. Hoofden en harten waren in den lande
gedurende de afgeloopen maanden blijkbaar te zeer van andere taken vervuld,dan dat er voor aesthetisehe of geschiedkundige belangen gezorgd kon worden.De werkzaamheid van het Genootschap bepaalde zich tot de avondvergaderingender leden, waar, als gewoonlijk op uitnoodiging van het Bestuur, verschillendesprekers, naar ik hoop, u belang inboezemende onderwerpen hebben ingeleid.Het Bestuur mocht zich verheugen in eene opkomst die zeker niet minder talrijkdan vorige jaren genoemd mag worden.
De reeks van voordrachten werd geopend door den Heer Dr. JAN KALF
die uw aandacht vroeg voor Belgiens oude bouwkunst. Het onderwerp wasactueel, juist toes geruchten van verwoesting tot ons waren gekomen, ge-ruchten welke helaas maar al te waar zijn gebleken, ja welke slechts eenvoorspel beteekenden van de veel erger gebeurtenissen zooals die thans zijnte overzien. Belgiens meest beroemde bouwwerk, de Hal van Yperen, isvernietigd. De geschiedenis der bouwkunst in de Zuidelijke Nederlanden kanniet meer volledig naar sprekende monumenten worden bestudeerd. Met rechtzal dan ook gewaardeerd worden de intelligente studie van Dr. KALF waarinde kenmerkende trekken dier kunst werden vastgesteld, zoodat de ont-wikkeling er van duidelijk gemaakt kon worden in een eenheid van voorstellingdie U zal zijn bijgebleven.
4
Liet de Heer KALF het onderwerp van zuiver wetenschappelijken kantbegrijpen, de voordracht van den Heer ALBERIK DESWARTE uit Brussel brachtons in eene andere stemming ; zij zal niet minder indruk op U gemaakt hebbenen de avond waarop de warm voelende spreker ons zijne ontroering over derampen van zijn vaderland mededeelde zal ons niet Licht uit het geheugen gaan.
Na aldus van zijne aandoening ten gevolge van de drukkende tijds-omstandigheden blijk gegeven te hebben, heeft het Bestuur gemeend in deoverige bijeenkomsten de gebruikelijke gelijkmoedigheid te moeten hernemen.De schets van Prof. BRUGMANS, waarin hij vertelde van de jeugd van denbekenden Falck, te Amsterdam, en van zijn weloverwog-en optreden in derevolutiedagen van 1813, ontleende haar beteekenis aan de merkwaardigeschildering der goede maar ook der slechte eigenschappen van ons yolk, zootreffend naast elkaar ten tooneele gevoerd in de dagen Welke wij gaarneherdenken als de eerste waarin een nationaal bewustzijn herleefde.
Prof. VOGELSANG gaf ons het vervolg van zijn voordracht van verledenjaar, waardoor hij gelegenheid vond zijn werk als organisator der Utrechtschetentoonstelling van vroeg-Nederlandsche kunst uiteen te zetten en toe telichten, een betoog dat bedoelde de betrekkelijke waarde der kunstwerken telaten zien, de verhouding waarin zij onderling en waarin zij als complex totde buitenlandsche kunst stonden, een bij uitnemendheid geschiedkundig meerdan een kritisch betoog-.
In den zelfden geest poogde de ondergeteekende u een inzicht tegeven in de ontwikkeling en in de beteekenis der kunst van de vorig-e eeuw,hoofdzakelijk van de toen toonaangevende Fransche kunst.
Kritisch was eer Dr. H. E. VAN GELDER in zijn studie over de Haagscheporcelein-fabriek. De Haagsche archivaris had de noodige archivalia, zoowelals de meest uitg-ebreide verzameling-en van voorwerpen bij de hand en heeftdaarvan op schrandere wijze gebruik gemaakt om de meer eigenaardige danbelangrijke locale industrie te leeren kennen.
Over het werk van den nationalen grootmeester onderhielden u nietminder dan drie sprekers, waarbij, wat de Heeren HOFSTEDE DE GROOT en VETH
betreft, het vernuftige van kritiek en conjectuur u getroffen moet hebben,wat den Heer BEETS betreft eene poging Rembrandts werk in verband met deaesthetiek van zijn tijd te behandelen en dus een meer geschiedkundig streven.
Het zal u, naar ik hoop, niet onwelkom geweest zijn, in den loop onzerbijeenkomsten, naast de ten onzent meer gebruikelijke manier de kunstwerkensubstantieel te beschouwen, ook de methode naar de functioneele beteekeniste hebben hooren toepassen.
Het is hier de plaats nog-maals te herdenken een verlies door hetBestuur geleden tengevolge van het heengaan van den g-ewaardeerden Mr. Dr.VAN BRAKEL, den penvoerder sedert October 1909. Reden van beklag ma d het
5
niet zijn nu het bekend is, dat de Heer VAN BRAKEL, door het verkrijgenzijner nieuwe betrekking als rechter to Utrecht, een zijner liefste wenschenvervuld zag. Onze beste gevoelens vergezellen hem. De tweede secretaris, deHeer BEETS kwam zijn functie waarnemen.
Ten slotte kan ik U eene gelukkige verandering ten opzichte van dehuisvesting van ons Genootschap in het vooruitzicht stellen. Het is U bekend,dat aan een der voorwaarden waaronder onze verzamelingen in bruikleen terplaatsing in 's Rijks Museum werden afgestaan, namelijk het beschikbaarstellen van een vergaderzaal, nooit gevolg werd ;eleven. Thans zal zeervermoedelijk hieraan teg-emoet worden gekomen, doordat eene geschiktelocaliteit, naast den nieuwen uitbouw, vrijkomt. De mogelijkheid bestaat, datreeds in 1917 de nieuwe vergaderzaal in gebruik zal kunnen worden genomen.
A. PIT.
Voordrachten, in het afgeloopen vereenigingsjaar
gehouden.
000
Daar verreweg de meeste voordrachten later in druk zijn verschenen,wordt dit keer slechts een korte opsomming, met vermelding van de
plaats waar de gedrukte voordrachten te vinden zijn, gegeven.19 October 1914 : Dr. JAN KALF over „De oude bouwkunst in Belgie".
Verscheen in Elseviers Galustreerd Maandschrift 1915 (Deel 49 pag. i vv.;pag. 121 vv.)
9 November : Prof. Dr. H. J. BRUGMANS over „A. R. Falck en Amsterdam".Verscheen in het dertiende jaarboek (19I5) van het genootschap Amstelodamum.
23 November : Prof. Dr. W. VOGELSANG over „De tentoonstelling vanvroeg-Nederlandsche kunst in 1913 te Utrecht gehouden". Vervolg op devoordracht door Prof. VOGELSANG den 16 Februari 1914 gehouden.
14 December: Dr. H. E. VAN GELDER over „De Haagsche porceleinfabriek".Verscheen in het jaarboek over 1914 van de vereeniging- „Die Haghe".
18 Januari 1915 : Dr. A. PIT over „De Renaisssance der beeldendekunsten in de negentiende eeuw". Vervolg op de voordracht door Dr. A. PIT
den 2 Februari 1914 gehouden.Beide voordrachten verschenen in het Tijdschrift voor Wijsbegeerte
(1914 en 1915).I Februari : Dr. CORN. HOFSTEDE DE GROOT over „Rembrandt, zijn leer-
lingen en zijn onderwijs". Verscheen in den Feestbundel Dr. ABRAHAM BREDIUS
aangeboden den achttienden April 1915 (Gebroeders Binger, Amsterdam).28 Februari: Dr. JAN VETH over „De ontwikkeling van een motief
bij Rembrandt".Verscheen in bovengenoemden Bredius-bundel.8 Maart : Prof. Dr. W. MARTIN over „Oud Hollandsche schilderijen :
stijlcritiek en vervalschingen". Verscheen in Elseviers Maandschrift 1915pag. 321-332.
29 Maart: Mr. ALBERIK DESWARTE over „De Vlaamsche Historische Steden".
7
1 2 April : Mr. N. BEETS over „De bewegelijkheid in de kunst der zestiendeeeuw en van Rembrandt". Verscheen in den Bredius-bundel.
3 Mei : de Heer TH. MOLKENBOER over „Nederlandsche Nationale kleeder-drachten, en wel voornamelijk over het Marker vrouwen-kostuum".
Wat de spreker over het Marker vrouwen-kostuum te zeggen had, isaan dit jaarverslag toegevoegd.
31 Mei : In de jaarvergadering bracht Dr. JAN VETH nieuwe argumentente berde voor de reeds eerder door hem verdedigde doch door Dr. HOFSTEDE
DE GROOT betwiste identificatie van Rembrandt's „Jeugdigen krijgsman, die zijnpantser vastgespt" met Gaspar de Coligny, Markies d'Andelot. Dit Rembrandtia-num is in „De Gids" van 1915 afgedrukt.
Mr. N. BEETS wees er op dat Rembrandt's allegorie „De eendracht vanhet land" niettegenstaande Schmidt Degener's schijnbaar juiste dateering in1641, veel overeenkomsten vertoont met allegorieen die betrekking hebbenop den vrede van 1648. Zoowel in de vredes-prenten als in de vredes-litteratuurwerden argumenten voor de oude dateering in 1648 aangewezen.
Verslag van Conservatoren.
000
Aan de voorwerpen in het Nederlandsch Museum en het Stedelijk Museumwerd door de Directie de gewone goede zorg besteed.Het zilveren draagteeken van de Gemeente Beverwijk, in bruikleen
bij het Genootschap, en vorig jaar tijdelijk terug gegeven, werd in goedeorde terug ontvangen.
Aan het Dames-Comite voor de tentoonstelling van Oudheden en Schil-derijen ten behoeve van het algemeen steun-comite, alhier, werden onze beidefraaie handschriften met Overijselsche miniaturen voor een maand in bruik-leen afgestaan.
Het portretstuk der familie Valckeniers, waarvan de vernis zeer dorwas, werd door den Heer HEYDENRYK geregenereerd. De Heer CORN. HOFSTEDE
DE GROOT vroeg en verkreeg verlof daarvan eenige figuren to laten photo-graph eeren .
De Conservatoren,
J. SIX.
Verslag van de Commissie voor den Atlasvan Amsterdam.
000
oen na het uitbreken van den oorlog in Augustus 1914 in de geIllu-T streerde bladen voor bijna niets anders dan voor de g-evolgen van denstrijd plaats scheen te zijn, oordeelden wij het raadzaam om voorloopig
de abonnementen van die bladen op te zeggen. Wij bleven ons echter op dehoogte stellen of op topographisch of geschiedkundig gebied voor Amsterdambelangrijke afbeeldingen verschenen, en zoo nu en dan kwam het voor datwij enkele lose nummers aankochten.
Van de werkzaamheden valt niets bijzonders te vermelden, zij haddenhun gewone verloop.
De Atlas werd eenige malen g-eraadpleeg-d, o a. door den heer FRITS
LUGT voor zijn inmiddels verschenen werk : „Wandelingen met Rembrandtin en om Amsterdam". Uit erkentelijkheid schonk de heer LUGT het Genoot-schap een exemplaar van dit werk en bovendien nog een exemplaar van denplattegrond van Amsterdam omstreeks 165o, die achter in het boek is opgenomen.
Voorts ontvingen wij nog voor den Atlas van den heer A. SCHELTEMA
BEDUIN : Gedenkboek Amsterdamsche IJsclub 1864/1914, en een ets doorCorn. Brandenburg naar een foto van ongeveer 186o van den Singel bij deHuiszittensteeg-.
Aangekocht werdenWaterverfteekening door Tinus de Jongh: De Dam in 1912, van het
Damrak naar Kalverstraat en Paleisstraat.Penteekening door denzelfde: De Vijgendam in 1912, van het Beurs-
poortje tot de Nes.Photo van den Dam in Mei 1914, van Kalverstraat tot Rokin.Photo van het Rokin in Mei 1914, van Dam tot Kromelleboogsteeg.
wijVan den Atlas van Zeden en Gewoonten names wii over :De Stadts-herbergh,Nieuwe Reg-ulierspoort enHeyligewegspoort,
alle drie etsen door Zeeman, Welke aan de verzameling Amsterdam ontbraken.
J. L. W. SEYFFARDT.L. A. WEINRICH.C. H. G. DE VRIES.
Verslag van de Commissie voor de Bibliotheek.
000
De Commissieleden SEYFFARDT en HENKEL zijn gedurende het afgeloopenjaar met eene nieuwe organisatie van de boekerij begonnen.Groote moeielijkheden veroorzaakte daarbij de zoo zeer beperkte ruimte,
waarover het genootschap beschikt , de boekenrekken zijn meer dan vol,zoodat een gedeelte van de boeken op den grond en op andere moeielijkbereikbare plaatsen opgestapeld moest worden. Omdat de boeken vooralin het kamertje tusschen vergaderzaal en torenkamertje al lang niet meerin de volgorde der nummers van de etiketten stonden — immers maareen gedeelte van de boeken is op deze manier gekenmerkt — en het vindenvan een boek daarom sours onmogelijk was, besloten g-enoemde Commissie-leden de oude opstelling prijs te geven en de boeken in eene nieuwe volg-orde te plaatsen. Als voor de gebruikers het meest geschikt, werd daarbijde systematische indeeling gekozen. Zoo is in de boeken betreffende Neder-landsche plaatsbeschrijving, plaatselijke geschiedenis (eene categorie), Neder-landsche Musea, Nederlandsche geschiedenis, eenigszins orde gebracht, maarde belangrijkste afdeeling, de schenking FRANKEN, wacht nog op een catologi-seering en systematische opstelling. Ook de fiches van den systematischencatalogus werden overeenkomstig de nieuwe opstelling der boeken nieuwgerangschikt en er werd doorgegaan met het schrijven van nieuwe fiches.
De Commissie van de Bibliotheek,
I. L. WILLEM SEYFFARDT.
C. H. G. DE VRIES.
M. D. HENKEL.
Verslag van de Commissie voor den Atlas
van Afbeeldingen betreffende Zeden en Gewoonten.
000
Uwe Commissie is in haar, ten vorigen jare, uitgebracht verslag te voorbarig-geweest. Waar zij daarin het vertrouwen uitsprak, dat het ordenen en be-schrijven van den Atlas in het volgend jaar zoude gereed komen, daar eischt
de waarheid thans de verklaring of te leggen, dat Uwe Commissie zich heeft vergistEvenwel kan hierop onmiddellijk volgen, dat hare voorspelling toch
„bijna" is uitgekomen.Want, waar de verslag-en van de laatste jaren steeds eene opsomming gaven.
van de gereed gekomen afdeelingen, daar kan die thans gevoeglijk achterwegeblijven, omdat op een enkele na, alle afdeelingen gereed gekomen zijn.De portefeuille, waarvan de bewerking ons nog rest is die der „Kleederdracht".
Veel werk en veel moeite zal deze ons nog verschaffen.Waar onze portefeuille „ Volkskleederdracht" om utiliteitsredenen, door
ons, misschien minder wetenschappelijk, werd ingedeeld naar de provinciendes lands in de officieele volgorde, en iedere provincie op haar beurt weerin een algemeen gedeelte en vervolgens naar landstreken, steden en dorpen inalphabetische orde, daar kan zulks bij „Kleederdracht" natuurlijk niet geschieden.
Gelukkig bestaan er over het onderwerp tal van goede boeken, dieUwe Commissie ter voorlichting kunnen dienen.
Het standaardwerk van Racinet : „Le Costume Historique" is alleen inde studiezaal van de Universiteitsbibliotheek te raadpleg-en en dus als hand-leiding- vrijwel buiten ons bereik. Een bij uitstek goed boek is dat van Jacobvon Falke : „Costum geschichte der CulturvOlker", aanwezig in de bibliotheekvan het Leesmuseum en voor uitleening vatbaar, terwijl W. Quincke's „Hand-buch der Kostiimkunde" het voordeel heeft, geschreven te zijn door een vak-man, een tooneelregisseur.
Wanneer het der Commissie gegeven is, om, evenals in het afgeloopenjaar, gesteund door het Bestuur, zonder mutatie in hare samenstelling en vooralzonder onderbreking, haar arbeid rustig voort te zetten, dan zal het haarongetwijfeld gelukken zich in de zaak in te werken.
Tot haar leedwezen moet de Commissie verklaren, dat de atlas weinigis geraadpleegd.
Voor een deel zal dat wel zijn toe te schrijven aan de onrustige tijden,waarin wij thans Leven, anderdeels komt dat zeer zeker op rekening van deweinige bekendheid, die onze verzameling geniet.
12
Het zal overweging verdienen om, in de toekomst, daarin tegemoet te komen.Wanneer de geruchten juist zijn, dat de zetel van het Genootschap
van het Muntgebouw naar het Rijksmuseum zal worden verplaatst, is misschienna de verhuizing de tijd gekomen om door middel van oordeelkundige publi-catie, het publiek met het bestaan van den Atlas in kennis te stellen, nietalleen, maar ook om zoo ruim mogelijk de gelegenheid open te stellen onzeschatten te bezichtigen.
De Commissie heeft zich ook de vraag g'esteld of het niet, ter bevor-dering van dit Joel, nuttig zou zijn om enkele zalen van ons gastvrij StedelijkMuseum voor eene tijdelijke tentoonstelling te verzoeken en zeer zeker zouzij dit plan aan het oordeel van het Bestuur hebben onderworpen, ware deoorlogstoestand niet ingetreden.
Toch hebben nog enkele personen van den Atlas gebruik gemaakt.Den heer J. D. C. VAN DOKKUM werd toegestaan eenige knipsels te
doen reproduceeren, ter verluchting van een artikel van zijn hand over JoannaKoerten's kunst.
Mejuffrouw R. 3. VAN OVEN raadpleegde onze portefeuille „Kasteelenen buitenplaatsen" eveneens voor een tijdschriftartikel, terwiji de heer BODEN-
HEIM onze „Vervoermiddelen te land" heeft ingezien, met het oog op de vieringvan het 75-jarig bestaan der Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij.Hiervan is echter, weg-ens de uitgebroken oorlog niets gekomen.
Verder vermeldt onze Commissie de verschijning van bet in ons vorig-verslag aangekondigde proefschrift van Mej. Dr. S. I. von Wolzogen Kuhr,getiteld : „De Nederlandsche Vrouw in de eerste helft der 18 e eeuw". Deschrijfster verwijst niet alleen vele mdlen naar onzen Atlas, maar heeft ook debeleefdheid gehad in haar voorwoord steller dezes te bedanken voor deoverigens geringe hulp haar verleend.
Met het oog op de tijdsomstandigheden, heeft de Commissie aankoopenvan eenige beteekenis achterwege gelaten.
Aangekocht werden :T . Femme de qualite en Steenkerke et falbala. Zwarte kunst door P. Schenk;2. Le General Tom Pouce dans ses divers costumes. Dess. et lithogr.
par V. Adam en couleurs ;3 Portret van Jacob Janse, honderdjarige, geb. te Amsterdam 1678,
overl. te Wormerveer 1808. Gravure naar B. C. van Ranswijk door J. W. Cas-pari, v. S. 2765. De Commissie voor den Atlas van Af beeldingen
betreffende Zeden en Gewoonten,
Dr. A. G. C. DE VRIES.A. J. J. PH. HAAS.
Mei 1915. H. J. SCHARP.
Verslag over de Numismatische Verzamelingen.
000
Aanwinsten der muntenverzameling.
Vella (Lucanie)".
Stater. vz. Pallas. kz. ITAHTSIN.
Romeinsche Keizerrijk.
Gordianus III. Pius. 238-44.
Groot brons. (Cohen IV. 157-242).
Geschenk van den heer EDW. VOM RATH.
De Conservator,
H. G. DU CROCQ.
191f 259
53„ 3581
405
380
94411 2647
502
f 7276 17
f 3326 194
11 327 50
„ 140 40
,
11
100
3000 —
f 6894 09-i-
f/ 382 071
f 7276 17
Jaarlijksche Algemeene Staat van de Inkomsten en UitgavenVAN HET KONINKLIJK OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP over 1914-1915.
ONTVANGSTEN.
Aan Sal do in Kas op 1 Mei 1914 .
Gewone Ontvangsten.
Aan Contribution f 2445,-
Rente van tijdelijk belegde gelden:
Coupons Pandbrieven . . . f 140,—
Prolongatierente ..... 54,53
Rente Rijkspostspaarb. 1914. „ 194,53
Zaalhuur „ 926,—
Restitutie Duinwater ... „ 16,—
Buitengewone On tvangst en.
Voor bijdrage uit het Museumfonds, ten
behoeve der Atlassen van het Genootschap f 305,-
Voor 1 uitgeloot aand. N o. 7 der Rente-
looze Geldleening, geschonken door den
Heer C. P. VAN EEGHEN ... „ 100,—
Fonds D. Franken Dzn.
Coupons Pandbrieven
Prolongatierekening.
Voor aflossing van belegging .
Werken, door het Genootschapuitgegeven.
Rekening B (Noord-Holl. Oudh.) voor verkochte ex. .
UITGAVEN.
Gewone. Uitgaven.
Per Huur van het Gebouw . . . f 1100,20
Belasting „ 271,22
Duinwater „ 30,60Assurantie --Verlichting 103,16Verwarming 107,
Concierge 460,—Onderhoud, schoonhouden enz. 153,75Uitkeering Wed. KLEIN .. 186,50Onkosten 460,064Drukwerk ........ 61,90Jaarverslag 391,80
Buitengewone Uitgaven.
Bijdrage Gewelfschildering Enkhuizen . • f 100,-
„ Heemschut ..... . . 27,50
Arentsburgh (2 jaar) .11 200,—
Uitgaven voor de Verzamelingen.
Atlas van Amsterdam ... • • f 84,05
van Zeden en Gewoonten . 10,65
Bibliotheek .. 45,70
Rentelooze Geldleening.
Voor 1 uitgeloot Aandeel
Prolongatierek ening.
Voor belegda deposito . . f 3000,—
Saldo in Kas op 30 April 1915.
If
IP
PI
f 300
06 •„ 271
„ 14623 15
041„ 3087
2 5 1f 18281
BALANS op 30 April 1915.
DEBET.Aan Kassa,
Prolongatierekening, voor belegd .
Effec ten, voor Pandbrieven Nationale Hypotheek-bank, op heden to staan komende .
G el den, belegd in door het Genootschap U i t g e-geven Werken:
Rekening A (Cohier v. 1632) . . . . . f 11,05B (Noord-Holl, Oudheden) . . „ —,-C (Penningen-, Munt.-Catalogus) „ 599,99D (Steden-schennis) ... „ 30,19E (Twaalf Maanden) . „ 1033,671
f 1674,901of overschot op verkooprekening B
71.75
CREDIT.Per Rentelooze Geldleening, per resto
Oud Fonds voor afbeeldingen betreffende Zedenen Gewoonten .
Fonds D. FRANKEN DZN.
bedroeg op 1 Mei 1914 . . f 14243,15
gekweekte rente dit jaar . . „ 380,—
Batig Saldo of Reserverekeningbedroeg op 1 Mei 1914. .... f 2894,61plus batig saldo der jaarrekeningover 1914/15:Gewone Ontvangsten . . f 3581,53Buitengewone „ 100 —Bijdrage Museumfondsvoor aankoopen . . „ 305,—
f 3986,53Gewone Uitgaven . . f 3326,191Buitengew. „ . . „ 327,50Uitgaven voor de Ver-zamelingen . „ 140,40 „ 3794,09;
rest batig saldo over 1914-15 „ 192,431
f 382 '11 071
„ 2362 611
„ 13933 41
„ 1603 15,1
f 18281 , 25 1i
De Penningmeester, AMSTERDAM, 15 Mei 1915.(w. g.) J. F. M. STERCK.
Nagezien en accoord bevonden 15 Muni 1915.
( w. g-.) H. J. SCHARP.(w. g.) G. J. HONIG.
Staat van Ontvangsten en Uitgaven van het Museum-Fond svan het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap over 1914/15.
DEBET. 1914. CREDIT.
Juli 4 Per Betaling aan den Penningmeester. . 152 50
„ „ 20,-- „ 100,- 1 f 152 50
1915.
„ „ 17,50 f 52,50 Jan. 2 Id. Id. „, „ 20.— „ 100,— 152 50
f 305 I— f
AMSTERDAM, 3 Mei 1915.
(w. g.) J. SIX. (w. g.) J. F. M. STERCK.
1914.
Juli 4„ 4
1915.
Jan. 2„ 2
Aan 3 Coup. Nat. Hyp. Bank a f 17,50 f 52,50,1„ 5 „ Id.
3
Id.5
Id.
152 50
305
NAAMLIJST.
Beschermvrouw Hare Majesteit de Koningin.
Beschermheer Z. K. H. Prins Hendrik der Nederlanden.
OPRICHTERS.
Z. M. KONING WILLEM III.Z. K. H. DE PRINS VAN ORANJE.
Z. K. H. PRINS HENDRIK DER NEDERLANDEN.
Z. K. H. PRINS FREDERIK DER NEDERLANDEN.
C. Becker (Overl.) Frankfort.
L. M. eels van
Heemstede .. » Amsterdam.H. Binger ....
D. D. Biichler . • •
A. J. de Bull ..
M. Calisch. . ..
D. Henr. de Castro Mz.
P. L. Dubourcq. . .
C. P. vanEeghen
Mr.A. J. Enschede . » Haarlem.D. Fran en Dz. Le V esinet.P. F. Greive. .. Amsterdam.Mr. J. R. Corver Hooft
W. J. Hofdijk. . . . Arnhem.H. G. Jansen . . .(Bedankt) Amsterdam.J. W. Kaiser . . .. . (Over l.) Leiden.H. F. C. tenKate . 's GravenhageMari ten Kate . .
D. van der Kellen Jr. Amsterdam.J. W. Kerkhoven .
Mr. H. J. Koenen . »
G. D. Kôlle. ..
J. H. Leliman ...
Mr.J. van Lennep
L. Lingeman . . . (Over l.) Abeoude.J. D. Lodeesen . . » Amsterdam.C. F. Lurasco . . » »
Dr. S. I. Mulder . » >,
FrederikMuller .. » »
N. Pieneman ... »
Ch. Rochussen . >> Rotterdam.Hk. Salm . ... » Amsterdam.Prof. Dr. J. G. de Hoop
Scheffer .... » »
Dr. P.Scheltema . >> 1
H. J. Scholten . . . >> Haarlem.H. J. Schuymer Hzn. >> Amsterdam.J. G. Schwartze . . . >> »
Jhr. Dr. J. P. Six . » »
E. B. Swalue. . . . . » »
Mr. P. J. Teding
van Berkhout . . . » »
Prof. Dr. J. A. Alberdingk
Thijm (Oval.) »Dr. D. J. Veegens. . » »
W. J. de Voogt. . » »
J. de Vos Jzn . . . » »
A. Willet ,> »
Mr. F. de Wildt . » »
De ledenlijsten even den toestand weer van januari 1916.
}Conservatoren.
7
EERELEDEN.
I
Mr. Dr. W. F. van Leeuwen, Vice-President
van den Raad van State to Scheveningen.
Jhr. Mr. A. ROell, Commissaris der Koningin
in Noord-Holland Haarlem.
J. W. C. Tellegen, Burgemeester van
Amsterdam.
Jhr. Mr. Victor E. L. de Stuers 's-Grovenhage.
Dr. P. J. H. Cuypers . Roermond.
Directeuren van Teyler's
Stichting Haarlem.
G. van Arkel . .. . . Amsterdam.
A. W. Weissman . . . Haarlem.
C. W. Bruinvis Alkmaar.
Mgr. J. J. Graaf Overveen.
Prof. Dr. A. E. J. Holwerda. Leiden.
G. M. Kam NZilllegen.
Mr. S. Muller Fi. Utrecht.
J. A. Royer 's-Gravenhage.
R. W. P. de Vries . . Amsterdam.
BESTUUR.
VAN MEI 1915 TOT MEI 1916.
Dr. A. Pit, President.
Prof. Dr. H. Brugmans, Vice-President.
Mr. N. Beets,Secretarissen.
H. J. Scharp,
1 J. F. M. Sterck, Penningmeester.
C. W. H. Baard,
Jhr. Dr. J. Six,
EERELID VAN HET BESTUUR.
J. Taanman.
Commissie voor het Museumfonds.
Jhr. Dr. J. Six. J. F. M. Sterck.
18
Commissie van Toezicht tot instandhouding van gebouwen envoorwerpen, die belangrijk zijn voor de kennis
van het Leven van het voorgeslacht.
G. van Arkel. A. W. Weissman.
G. J. Gonnet.
Commissie voor de Bibliotheek.
J. L. Willem Seyffardt. Chr. H. G. de Vries.
M. D. Henkel:
Commissie voor den Atlas van Amsterdam.
Chr. H. G. de Vries. L. A. Weinrich.
Commissie voor den Atlas van Afbeeldingen betreffendeZeden en Gewoonten.
A. J. J. Ph. Haas. Dr. A. G. C. de Vries.
H.J. Scharp.
Commissie voor de uitgave en ondersteuning van periodiekeen andere werken.
Chr. H. G. de Vries. Jhr. B. W. F. van Riemsdijk.
Conservator van de Numismatische verzamelingen.
H. G. du Crocq.
19
GEWONE LEDEN.
C. J. K. van Aalst Amsterdam
Prof. A. Allebe . .. »
C. W. H. Baard
Jhr. Mr. J. F. Backer
Mr. W. Bakker G.Gz .
Ch. Beels
Mr. Nic. Beets »
J. W. H. Berden
Mr. N. P. van den Berg.
F. J. Bergendahl
Mr. Z. van den Berg »
Jhr. H. Teding van Berkhout Jr
K. van Beverwijk
Mr. J. Bierens de Haan . . »
Mej. J. Blok
J. J. Blusse
Mr. W. B. Blijdenstein .
J. M. Boas
J. Theod. Boelen
Prof. Dr. R. C. Boer.
Prof. Dr. U. P. Boissevain.
A. Mite »
Adr. Born
Jhr. J. A. L. van den Bosch
Dr. Joh. C. Breen ... »
Evert Breman
Dr. J. J. Brouwer
Prof. Dr. H. Brugmans .
Dr. C. P. Burger Jr. .
H. G. du Crocq
G. C. E. Crone
Eduard Cuypers
J. Th. J. Cuypers
Jhr. Mr. W. G. Dedel .
Th. F. A. Delprat ...
Arn. C. Dentz
Th. C. Dentz
Mr. Th. G. Dentz van
Schaik »
J. Eck Amsterdam.
Mr. Chr. P. vanEeghen. .
C. P. van Eeghen Jr. . . »
S. P. van Eehen >>.g
Mr. J. L.Eggen ...... »
J W Enschede
F. Enthoven
Prof. Mr. D. P. D. Fabius.
Mr. J. W. D. Francken . »
D. Fuldauer »
B. L. Gompertz
D. S. Granaat >>
J. G. de Groot Jarnin Jr.
Dr. J. H. Gunning Wz .
A. J. J. Ph. Haas 3>
Prof. J. A. van Hamel . »
A. Th. Hartkarnp
Dr. M. de Hartogh »
,
in E. Heldrg
Max Henkel ,
A. B. Henny ,
L. C. vn Heukelom . ,a
J. M. Hillesum ,
J. W. Homan »
P. H. Holman »
C. G. 't Hoot ,
J. D. Hooglandt ,>
G. van der Horst Hz. ,
Dr. H. F. R. Hubrecht . »
C. Huisken /
Dr. C. W. Janssen »
P. Jansen Hzn ».
G. H Jiskoot ».
Dr. N. M.Josephus Jitta »
Prof. A. J. der Kinderen ».
W. P Kos »P Prof. Dr. D. J. Korteweg . ».
Mr. G. M.Kruiinel ... »
J. Kuyser >>
33
>>
>>
>>
>>
>>
>>
>>
20
E. S. Labouchere. .
E. de Langen
Prof. Dr. 0. Lanz
Dr. P. Leendertz Jr
E. A. Lehmann
Rud. Lehmann
J. H. W. Leliman
K. van Lennep
G. Leonhardt
J. de Bie Leuveling Tjeenk .
F. Lieftinck JHz.
Mej. A. E. C. van der Looy
van der Leeuw
F. Lugt
Joh. H. Lugt Pz.
Paul May
R. May
C. B. Posthumus Meyjes. . .
Dr. M. A. Mendes de Leon.
Bernard F. M. Mensing . . .
J. ter Meulen Jr
Ch. Miseroy
C. N. J. Moltzer J. Ezn
Abr. Muller
j. J. F. F. Muller
Mej. Dr. E. Neurdenburg . .
Mej. Dr. Leonie van Nierop
M. van Notten
P. Nijhoff
Mej. Dr. J. A. Nijland .
L. C. J. van Ogtrop .
Dr. A. Pit
G. Portielje
D. Rahusen
Edwin vom Rath
Mr. R. van Rees
C. Rehbock
C. D. Reich Jr.
A. B. Reintjes
Jhr. B. W. F. van Riemsdijk
A. Roelvink
H. J. Scharp Amsterdam.
A. Scheltema Beduin .. »
Prof. Mr. Paul Scholten .. • . »
Mr. L. M. de Jong
Schouwenburg
L. Serrurier ».
Jhr. C. C. Th. Six . .
Prof. Jhr. Dr. J. Six . »
A. Strater »
Mr. Th. Stuart
Prof. Dr. A. E. H. Swaen . »
J. Taanman
W van der Tak >>
Mr. G. M. den Tex
Dr. C. B. Tilanus ... »
F. L. Edema van der Tuuk.
G. J. H. van Veen ...
Th. J. Verrijn Stuart. 7,
P. J. M. Verschure ...
J. F. Verster
Carl Viol »
Mr. G. Vissering
L. J. Vorstman
Mr. J. R. VoUte
M. P Voilte
Dr. A. G. C. de Vries.
Chr. H. G. de Vries ..
J. Vriesendorp
F. G. Waller
L. A. Weinrich
G. Wendelaar
Joh. G. Wertheim ...
Mr. H. K. Westendorp • • •
Mr. W. J. M. Westerwoudt .
F. J. W Wilde
Prof. Dr. Jan to Winkel . . .
F. L. Wurfbain
Jhr. W. F. van der Wyck. .
B. C. E. Zwart
Mr. H. J. D. D. Enschede, . . Aerdenhoutbij Haarlem.
.. Amsterdam.
..
2I
A. M. Tromp van Hoist. . . . Amersfoort.
Mr. W. E. J. Baron van
Balveren Arnhem
G. J. Landweer Assen.
K. J. L. Alberdingk Thijm . . Baarn.
Mevr.M.A.D.vanReenen-VOlter. Bergen.
(N.-H.)
M. Onnes van Nyenrode . . . Breukelen.
A. Dubourcq Bloemendaal.
P. Th. van Hoorn
P. Langerhuizen Lz. . Crailoo bij Bussum.
A. N. J. Fabius Bussum.
J. L. Willem Seyffardt .
Dr. Jan Veth
R. P. J. Tutein Nolthenius . Delft.
J. L. Schouten
Mr. S. van Gijn . Dordrecht.
W. J. Kernkamp Edam.
Jhr. A. J. D. Coenen van
's-Gravesloot Gouda.
Mr. C. Bake 's-Gravenhage.
Dr. Abr. Bredius . ,
J. A. Frederiks >
Prof. Mr. R. Fruin ,
H. Ph. Gerritsen
Dr. C. Hofstede de Groot.
Mr. J. E. Henny
Prof. Mr. D. Josephus Jitta . >>
A. 0. van Kerkwijk . . ,
G. Knuttel >,
J. B. van Loenen ,Dr. M. P. Rooseboom .
Mej. Ida C. J. Peelen
C. W. Lunsingh Scheurleer.
Jhr. Mr. Th. H. F. van Riemsdijk
Dr. D. F. Scheurleer.
Jhr. J. W. Six
W. P. van Stockum Jr.
A. J. P. van Strijen . ,
J. W. Uzerman ,
H. H. Beels Haarlem.
A. H. Broos Haarlem.Mr. Ch. Enschede
C. J Gonnet
G. D. Gratama . . »
Jhr. H. H. Roell
J. L. Tadema
E. Voet Jr
P. Smidt van Gelder . . . . Heemstede.
J. F. M. Sterck . ... ,
Mr. P. G. van Tienhoven . ,
T. Vorstius Heerde.W Stork Hengelo°.Jhr. Mr. F. van Ryckevorsel. 's-Hertogenbosch.
A. A. Ganderheyden . . . Hilversum.
J. W. Hanrath Hilversum.
J. W. F. Haverkamp .
Mr. M. F. Hennus .
P. A. Pijnappel
Jhr. W. Six
Mr. W. B. Buma . Huizum bij
Leeuwarden.Mej. J. Titsing Laren (N.-H.)Mr. J. de Vries van Doesburgh Leeuwarden.
Dr. J. H. Holwerda Jr. . . Leiden.
W. K. F. Zwierzina
Mr. W. H. de Beaufort . . Leusden.
Mr. G. L. de Vries Feyens . Maartensdijk,C. van Tyen Monnikendam.
W. J. J. C. Bijleveld . . . . Oegstgeesterlaan
to Leiden.Mr. J. C. Wurfbain .. Rheden.F. Schmidt Degener. ..... Rotterdam.
Mr. J. P. van Wijngaarden . Rotterdam.J. R. H. Neervoort van
de Poll Rijsenburg.J. A. Cremer .. . . Santpoort.Joan H. A. Kruimel . »C. Salm Hzn .. ,
C. J. A. Bredius . . Schoten bij
Haarlem.Georg Rueter Sloterdijk.
22
Prof. Mr. J. Baron
d'Aulnis de Bourouill . . Utrecht.Mr. Dr. S. van Brakel. . »
J. H. Groenewegen ....
Dr. N. G. van Huffel .
Prof. Dr. W. Vogelsang.
W. J. de Wilde
P. de Clercq V eenwouden.
Mr. A. A. Delcourt tot Krimpen Delp.Dr. F. C. Wieder . . Vreeland.J. A. Laan Wormerveer.
C. A. Middelhoven . . Zaandam.G. J. Honig Zaandijk.
J J Honig
23
LUST VAN INSTELLINGENW A A RM EDE HET
KONINKLIJK OUDHEIDKUNDIG GENOOTSCHAP,
door het ontvangen van Verslagen en Werken, geregeld in betrekking staat.
Ministerie van Binnenlandsche 'Laken.
Rijkscommissie tot het opmaken en uitgeven van een inventaris en eene beschrijving van de
Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst.
Koninklijke Bibliotheek, 's Gravenhage.
Algemeen Rijks Archief,
Koninklijk Penningkabinet,
Nederlandsche Oudheidkundige Bond.
Gemeentebestuur van Alkmaar.
) Amsterdam.
) Leiden.
Nijmegen.
Rotterdam.
A Utrecht.
Teyler's Genootschap te Haarlem.
Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden.
Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen te Middelburg.
Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant te 's Hertogenbosch.
Limburg's Provinciaal Genootschap voor Geschiedkunde, Wetenschap, Taal en Kunst te Roermond.
Friesch Genootschap van Geschied- Oudheid- en Taalkunde te Leeuwarden.,
Museum van Oudheden in Drenthe te Assen.
A te Groningen.
Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen te Utrecht.
Historisch Genootschap te Utrecht.
Steclelijke Bibliotheek te Haarlem.
Bibliotheek der Universiteit te Amsterdam, Leiden, Utrecht en Groningen.
Leeskabinet te Rotterdam.
Dordrechtsch Museum te Dordrecht.
Vereeniging Oud Dordrecht te Dordrecht.
Museum te Edam.
West-Friesch Museum te Hoorn.
Zaanlandsche Oudheidkundige Vereeniging te Zaandijk.
24
Genootschap Amstelodamum, Amsterdam.Vereeniging Architectura et Amicitia, x,
Maatschappij Arti et Amiciti ,
Vereeniging Rembrandt i
Vereeniging Flehite Amersfoort.Vereeniging „Die Haghe" 's Gravenhage.
Aachener Geschichtsverein, Aachen.Historische und Antiquarische Gesellschaft, Basel.Verein von Alterthumsfreunden im Rh inland Bonn.Historische Gesellschaft in Bremen, Bremen.
Societe d'Archeologie de Bruxelles.
Cambridge Antiquarian Society, Cambridge.Anhaltsche Geschichtsverein, Dessau.
Bergische Geschichtsverein, Elberfeld.
Gesellschaft fur bildende Kunst und vaterldndische Alterttimer, Emden.Maatschappij van geschied- en oudheidkunde, Gent.Verein ftir Hambiirgische Geschichte, Hamburg.Redaction der Heidelberger jahrbticher, Heidelberg.Verein fur Alterthumskunde in Thiiringen, Jena.Finnische Altertums-Gesellschaft, Helsitzgfors.Geschied- en Oudheidkundige Kring, Kortrijk.
Societe d'Art et 'Hi it du Diocêse de Liêge, Luik.Verein fur Liibeckische Geschichte und Alterthumskunde, Liibeck.Cercle archeologique, litteraire et artistique, Mechelen.Verein fur Geschichte und Alterthumskunde in Westfalen, Miinster.Oudheidkundige Kring van het Land van Waas, Sint Nikolaas.Germanisches Museum, Neurenberg.Societe Francaise d'archeologie pour la conservation et la description des monuments, Parijs.Bibliotheque d'Art & d'Archéologie, Parijs.Commission Imperiale Archeologique, St. Petersburg.Verein far Rostock's Altertiimer, Rostock.Mecklenburgische GesChichtsverein, Schwerin.Koninklijke Akademie van letteren, geschiedenis en oudheidkunde to Stockholm.Noorsch Museum, Stockholm.
Driekleurendruk van M. J. Portielje, Amsterdam.
DE KLEEDING VAN EENE VROUW
OP HET EILAND MARKEN
DOOR
TH. MOLKENBOER.
DE KLEEDING VAN EENE VROUW
OP HET EILAND MARKEN.
Alle auteursrechten van tekst en afbeeldingen voorbehouden door den schrijver.
oOo
ier volgt de beschrijving en afbeelding van een van de vele costumes,die heden ten dale (1915) nog op het eiland Marken (in deZuiderzee) door de inheemsche bevolking dag-elijks gredragen wordt.Met terzijdestelling van alle beschouwingen over of mededeelingen
omtrent de historische lijn, die na zou Haan hoe en waarom deze kleeder-dracht zoo wera' , ligt het hier slechts in mijn bedoelen het behandelde costumete beschrijven en of te beelden zooals het heden is.
Maar ik stelde mij dan ook ten doel die beschrijving van dat eenecostume zoo compleet mogelijk te maken, eerstens door een zoo volledigmogelijke opsomming en omschrijving van alle onderdeelen dezer kleeding,tweedens door zoo vele en zoo duidelijk mogelijke begeleidende afbeelding-en.
En dit werk mope dan tevens als een proeve g-elden hoe de Neder-landsche nationale kleederdrachten, die heden (1915) nog door het yolk inwerkelijkheid en dagelijks g-edrag-en worden, te inventariseeren zouden zijn.
1k heb dan ook alle hierna volgende gegevens opgeteekend naar mede-deelingen van de personen die deze dracht zelf, persoonlijk, geheel bun levengedragen hebben, en heden nog dag-elijks dragen. En ik heb die gegevenster plaatse verzameld (in dit geval op het eiland Marken). En de afbeeldingendie deze beschrijving verduidelijken zijn door mij zelf naar diezelfde personeng-eteekend en g-ephotographeerd, deels op het eiland Marken, deels inAmsterdam. Eenige details werden door mij ontleend aan de verzamelingpoppen in nationale kleeding in het Rijks-Museum.
Op deze wijze, ben ik overtuig-d, heb ik deze eene, speciale, Marker-vrouwendracht, althans voor zoover dit met de mij hier ten dienste staandemiddelen mogelijk was, op afdoende wijze geinventariseerd.
Zooals ieder costume bestaat ook het (hier beschreven) dagelijkscheMarker vrouwencostume uit verschillende elkaar aanvullende „lagen", die alseen snort architectonisch g,.eheel gaandeweg over elkaar in deze volgorde zijn
28
opgebouwd: A. De onderkleeding. B. De bovenkleeding. C. De overkleeding.D. De hoofdbekleeding. Deze vier onderdeelen bestaan uit de volgendekleedingstukken
A. De onderkleeding.I. Over het bloote lijf wordt eerst een hemd aangelegd, oudtijds van linnen,
tegenwoordig meestal van (ongebleekte) katoen.Het is een hemd met mouwen, rijkend tot aan de knieen, van vorensluitend en voorzien van een opstaande kraag. Deze kraag is versierdmet door de draagster (meestal) zelf geborduurde ornamenten in kruissteek(met wol) in zwart en rood, in van oudsher overgeleverde patronen.Dikwijls zijn de initialen van de draagster hier ook aangebracht.Ook de mouw-einden, bij de polsen, hebben deze versieringen in zwarten rood, Welke randjes bijna voortdurend, ook na het aandoen van debovenkleeren zichtbaar blijven. Voornamelijk aan de hals.Dit geborduurde hals-boordje draagt den naam van „belie" (zie gekleurdeplaat A. 3 D. 2 ).
2 Over het hemd komt een Witte onderbroek van linnen, ongebleekte katoenof keper, met bandjes van voren sluitend, even zooals onder de knie,de kousen met bandjes, worden opgehouden.
3. De kousen zijn van zware, donkerblauwe wol, door de draagster zelfgebreid. Men draagt een paar.
4. Over het hemd gaat een mouw-vest van linnen of ongebleekt katoen,zonder boordje, even over de taille rijkend (zie gekleurde plaat A. enfig. 8 waar het van voren, op de Borst te zien is). Dit mouw-vestheet „mouwen", waarschijnlijk omdat de mouwen van geweven katoenenstof zijn, voorzien van strepen die in de lengte van de mouw loopen(zie gekl. plaat A. 5, en fig. i , 3, 7, 8, 9, JO, 1 1, 12, 13). Deze mouwenzijn niet direct, in het armsgat, aan het mouw-vest bevestigd, maar eenstrook van een paar wingers breedte, van hetzelfde gestreepte goed, istusschen de mouwen en het vest aangebracht, maar zoo dat de strepenevenwijdig met de schoudernaad loopen, dus rechthoekig staan op destrepen van de mouw (zie gekl. plaat A. 4, C 4 en fig. I).Bij het geheel voltooide costume zijn deze dwarse strepen dikwijls tezien, waardoor zij nog meer levendigheid aan de geheele kleedij geven,te meer daar de strepen van deze „mouwen" in gewone gevallen meestalrood zijn, in verschillende breedten.Zoodra in de stof van deze mouwen zwarte of blauwe strepen zijn inge-weven, of alle strepen geheel zwart (blauw) zijn is dit een teeken vanroues. De gestreepte stof van deze mouwen sluit aan de polsen en isdaar afgezet met geweven band, waarop in kruissteek borduurwerk is
29
nagebootst, eveneens in rood, bij roues in blauw of zwart. (zie geld. plaatA. 6, B. 5, D. 3). Dit band, dat in verschillende patronen bij verschillendegestreepte mouwen gebruikt wordt, heet „leget".
Van dit moue-crest, dat alleen aan de hals en in de taille met haak enoog wordt dicht g-emaakt, (zie geld. plaat A.), en soms, our de draagstermeer figuur te geven, over de boezem met een of andere borstlapwordt opgevuld, worden in den zomer een, in den winter soms twee stuksover elkaar gedragen.
5. Over deze „mouwen" wordt het meest bewerkelijke Marker kleedingstukgedragen, het „Rijglijr, dat, in bedoeling en werking, met een corset gelijkis te stellen (zie gekl. plaat B. en C. en fig. 2, 4, 5, 6, 9, I I) Het iseen soort vest met armsgaten, maar zonder mouwen, van \ Toren eenigs-zins uitgesneden, en het rijkt ringsom over de taille met een soort schootje,dat soms van een andere gekleurde stof is vervaardigd. Het rijglijf ismeestal gemaakt van donker-blauwe (indigo) baai of laken en gevoerdmet zwaar wit katoen. Tusschen deze twee stollen zijn van voren baleinenaang-ebracht die door stiksels met wit garen (wol) op hun plaats gehoudenworden, welke stiksels dan versierde vertikale lijnen vormen (zie gekl.plaat B., D., fig. 4, 6). Op dit rijglijf zijn van voren en van achter inhoofdzaak altijd dezelfde ornamenten geborduurd, in Platte en kruissteek,in zijde of (meestal) wol, in sterke kleuren. Het sluit van voren met eenveter, die geregen wordt door paten, welke versierd zijn met geborduurdeornamenten. Het sluit echter niet geheel, alleen in de taille, en staat, naarboven, naar gelang van den bouw van de draagster, over de borsten,ietwat open. Over bet alg-emeen echter g-eeft dit rijglijf aan het bovenlijfvan de Marker vrouw iets plats en gedrongens, te meer daar de rokkenaan de heupen, zoo wijd uitstaan.Die wijdheid aan de taille wordt vooral verkregen door kussentjes inden vorm van rollen, meestal van dezelfde stof als „de mouwen" ver-vaardigd, welke kussens rondom de taille, aan het rijglijf, zijn bevestigd (ziefig. 4 en 5). Rondom is dit rijglijf afg-ewerkt met boorlint of bandgarneeringin verschillende kleur. Dit band wordt in diagonaal of visch-grant-pa.troongeweven en is, aan de voorkant, versierd met geweven franje. Dit machinaalgeweven band wordt in zeer verschillende kleuren en nuances, als boor-lint bij veel onderdeelen van de Marker kleedij toegepast.
6. Over dit rijglijf, wordt van voren, over de buste, een vierkante „borstlap"gedragen van roode baai of laken, die ongeveer 22 bij 27 centimeters grootis en met vier spelden, in de hoeken, op het rijglijf wordt bevestigd. Zijrijkt van boven tot juist onder de geborduurde kraag van het hemd, en isdaar versierd met (meestal) g-ele of roode band-garneering (zie geld.plaat D. 2, fig. io).
30
7. Over de broek draagt de Marker vrouw een rok van zeer zware endikke baai, genaamd „het ruigje" (zie gekl. pl. D. en fig. 7, 8, 9). Deze rokdie rood-bruin van kleur is, sluit van voren, hangt overal met zware, dikke,plooien af, rijkt tot ongeveer vijftien centimeter van de grond, en is van onderversierd met een (meestal gele) bandgarneering, genaamd de „veter" (ziefig. 7, 8, 9). In deze rok is een zak aangebracht, rechts, die door eensplit, op zij, te bereiken is en naar binnen wordt gedragen (zie fig. 7).
B. De bovenkleeding.
I. Over het rijglijf en de roode borstlap wordt een tweede vest of buisjeaangetrokken, genaamd „de voorpanden" (zie fig. 12, -13).
Het is van voren laag uitgesneden, heeft geen boord, en rijkt nauwelijkstot de taille. Het voorste gedeelte is van sterk roode baai of laken, vanachter (de rug) is uit een stuk serge of satinet, meestal van paars-roode kleur (zie fig. 13). Dit kleedingstuk dat, van voren met twee hakenen oogen wordt dicht gehouden, is rondom afgewerkt met in kleuren ge-weven boor-lint (zooals hierboven omschreven) meestal geel, en dikwijls,aan de hats, van voren, versierd met strookjes zwart band-fluweel.
2. Dan komt, over de schootjes van het rijglijf en de daarover bevestigderollen om de heupen breed te maken, de groote overrok, genaamd „het
schort" (zie fig. TO, 1 1, 13, 15, 17).Dit kleedingstuk is gemaakt van donker-blauwe serge, laken of baai, enzeer eigenaardig geplooid, geheel met de bedoeling om zeer wijd uit te staan.Dit wordt bereikt door van voren weinig plooien aan te brengen. Maarvan af de zijden wordt de breede lap stof ingeplooid, eerst in vele plooien,en daarna, die plooien nog eens ingeplooid, en ten slotte deze plooiengehecht en geregen op een zeer sterke zwarte band die om de taille gaaten de rok, die van voren sluit, vast hecht. De wijze waarop deze plooienregelmatig zijn aangebracht vormt een ornament door zijn gelijkmatigheid,en tevens krijgt het schort daardoor, aan de taille en van achter eenstijfheid, waardoor het wijd uitvalt in groote, breede plooien (zie fig. 1o,II, 13, 15, 17).Dit schort, dat ook tot ongeveer 15 centimeter van den grond rijkt, ismeestal van onder afgewerkt met rood boor-lint, waardoor het geheelecostume, naar onder, als met een sterke, roode lijn, wordt afgeteekend.Een eigenaardigheid van het Marker vrouwencostume is dus dat de rokkenvrij kort zijn en meer van de voet en het been laten zien dan bij anderedrachten gewoon is.
3. Over de voorpanden wordt van voren, over de buste, de „bouw" vastge-gespeld (zie fig. 3, 14). Dit is een vierkant lapje gedrukte sits, ongeveer25 bij 25 centimeter groot, en van de meest verscheiden teekening
Fig. 21. Schema's van halsdoekje en muts.
31
en kleuren-combinatie. Oudtijds werdhiervoor g-ebloemde gedrukte stof ge-bruikt (sits) en vele vrouwen enmeisjes ziet men heden (1915) opMarken nog met een mooi stukjeoude stof versierd, dat van moeder opdochter overging. Voor de meer nieuwecostumes echter moet men zich .welbehelpen met moderne gedrukte cre-tonnes, wat niet altijd aan het schil-derachtige van het geheele costumeten goede komt.4. Over deze „ bouw", die een grootdeel van de „voorpanden" to zien laat,(vooral de rug) wordt een halsdoekjegedragen, dat niet om de hals sluit,maar op bijzondere manier geplooidis en los, rond de hats, over de schou-ders wordt gelegd, en van voren met
een knoop sluit (zie fig. 1, 3, 15, 17, 21 A). Dit halsdoekje is van inruitpatronen (schotsche) geweven katoenen (of zijden) stof, en, in gewoneomstandigheden in rood en wit dessin, bij roues met zwart, blauw ofpaars doorwerkt. Dit doekje, dat vierkant van vorm is, en ongeveerveertig centimeter lang en breed, is aan de punten versierd met kleinezilveren knoopjes, in filigraan werk gemaakt „akjes" genaamd (zie fig. 21
A. I) en aan deze knoopjes zijn kleine trossen gekleurde kraaltjes bevestigd,meest rood, wit en blauw, Welke men „akertjes" noemt (zie fig. 21 A. 2).
5. En het costuum wordt voltooid door een „boezel" van lichter blauw,effen-kleurige katoen, van boven afgezet met een „stuk", dat is eenstrook geweven katoen in blauw met wit schotsch ruitpatroon (zie fig. 12,
14, 16). Dit „stuk" wordt van boven saamgeplooid en geregen op eengeweven band, versierd met patronen in kruissteek. Dit band is vanhetzelfde soort als dat waarmede de mouwen gezoomd worden (zie gekl.plaat A. 6, B. 5, D. 3). Dit band gaat om de taille en wordt van voren,op den buik, met een strik vastgebonclen (zie fig. 12, 14). Het „stuk" wordtaan de effen blauwe katoenen stof vastgehecht met een soort entre-deuxkant, bestaande uit een in wol gehaakt kantje in verschillende kleuren,van opengewerkt dessin.Dit boezel rijkt even korter dan het schort daaronder, en sluit vanachter niet aaneen, maar laat een breede strook van het schort zien (ziefig. 13, 15, 17). Op ongeveer tweederde van de hoogte wordt dit boezel
'23
van achter bijeengehouden door__ een geweven band (meestal in blauwen wit en van het soort dat men „leget" noemt) zooals ook in de taillewordt gebruikt. Op deze afbeeldingen is dit echter niet te zien.Opmerkelijk is dat de Marker vrouwen des Zondags, bij feestelijkegelegenheden of als zij er bijzonder netjes willen uitzien, dit boezel inzeer regelmatige vertikale plooien van een hand breedte opgemangeld(gestreken) heb ben (zie fig. 12, 14, 16).
6. Ten slotte zijn de armen nog versierd met over-mouwen, die over degestreepte stof van de „mouwen" gedragen worden (zie fig. 14 en 15).Het zijn eng aansluitende mouwtjes meestal van satinet van paars-roodekleur, van de polsen tot even boven den elleboog rijkend, en aan beidekanten omboord met (geel) band, van het soort als v-roeger omschreven.
7. De voetbekleeding bestaat op Marken voor dagelijksch gebruik uit klompen,meestal zwart of donker geverfd en sours voorzien van den naam van dedraagster, of uit leeren muilen (Zondags).In huffs loopen mannen en vrouwen op kousen, en zij laten hun schoeiselals zij binnen komen in het voorhuis of buiten staan, (zie fig. 20).
C. De overkleeding.
Als overkleeding draagt de Marker vrouw een jakje met mouwen vandonker-blauwe baai of Taken, zonder eenige versieringen, van vorensluitend en vierkant aan den hals uitgesneden, en met een schootjeover de taille (zie fig. 16 en 17).Zoo zij dit jakje draagt, doet zij haar halsdoekje er over heen (zie fig. 17).
D. De hoofdbekleeding.
De hoofdbekleeding van de Marker vrouw is van zeer bijzonderen aardomdat het haar te zien blijft, in tegenstelling met bijna alle andere kappenen mutsen die in Nederland als nationale dracht nog bestaan.Zij kamt de haren tot twee gekrulde vlechten, die Tangs de slapen naarvoren vallen. Boven het voorhoofd wordt het haar kort geknipt tot eensoort van ponny, die onder de kap uitsteekt, juist boven de oogen. Dezeponny wordt langzamerhand met de vingers en zonder pomade of ietsdergelijks bij wijze van luifeltje naar boven gekruld, (zie geld. plaatA. B. C. en D. en fig. 1, 3). In tegenstelling met de Marker (kleine)meisjes draagt de Marker volwassen vrouw van achter (uit de muts) geenhaar (zie fig. 2).De muts bestaat uit de volgende onderdeelen
I. Een wit linnen mutsje, dat gemaakt is in den vorm van een turkschefez, dus een ronde, platte bol heeft, wordt over het hoofd genet en vanachter stiff aangetrokken en met spelden vastgezet (zie fig. 21 B. 1, 2).
33
Om deze muts nog te beter die cylindrische vorm te doen behoudenwordt er een hoepeltje van Teton (omwoeld ijzerdraad) opg-eleg-d, genaamd„oepie" of „opie" (zie fig. 21 C. 1 en fig. 1 en gekl. plaat C. 3).
2. Over dit ondermutsje wordt eenige malen een strook sterk-rood baaigewonden, ongeveer drie centimeter breed, juist over het voorhoofd enzoo naar achter, en daar vastgespeld (zie gekl. pl. B. 1 en C. 3 en 6en fig. I. en 21. C. 2). Ook om de rand van de bol van het kapje wordtzoo een sterk-roode baaien strook gewonden en vastgezet met een speld(zie fig. 21).Tusschen deze twee roode stroken wordt nog een „vernaaid lint", omde muts gelegd, en met een speld, van achter, vastgehouden (zie fig. 1en fig. 21 C. 5).Dit „vernaaid lint" is een strook wit linnen of katoen versierd metornamenten in kruissteek in zwarte wol, meestal eindigend met deinitialen van de draagster. Soms zijn twee van die vernaaide linten aan-gebracht, een breed en een smal (zie fig. 1 en fig. 21 C. 3 en gekl.plaat C. 5, 6).
3. Over deze onderkap, aldus versierd met roode en zwarte linten, en in decylindrische vorm gehouden door het „oepie", wordt de overkap g-etrokken,van achter vast gestoken met spelden, en, onder de kin bevestigd meteen kinband, eveneens versierd met kruissteek-ornamenten in rood inleget-band (zie gekl. pl. D. en fig. 2 en 3).Het overkapje is van batist of doorschijnend katoen, en van voren versierdmet kant, dat sours echte kant is, tegenwoordig echter meestal linnen-kant of immitatie is (zie fig. 21. D).De vorm van het kanten overkapje wordt verkregen door een strookbatist aan een zijde van kant te voorzien, en aan de andere zijde bijeente rijgen. Aldus krijgt men den vorm als afgebeeld in fig. 21 D. Ditbatisten mutsje wordt strak over de cylindrische onderkap getrokken envan achter vastgespeld. De roode en zwarte linten schijnen nu door dedunne batist en de kant heen (zie fig. 2 en 3 en gekl. plaat D. 1, 4).
Een van de eigenaardigheden van het Marker vrouwen-costume, zooalshierboven omschreven, en wat heden ten dage (1915) nog door de Markervrouwen als huffs- en dagelijksche kleedij g-edragen wordt, is juist die bijzonderewijze waarop zooveel verschillende en verschillend kleurige kleedingstukkenover elkaar gedragen worden. Dat geeft aan die kleeding dat bijzondervreemd-soortige, rijke, voile, omdat telkens een deel van de onderkleedingnaast en door de bovenkleeding te zien komt.
En men kan in deze in elk opzicht nog van volksdracht spreken,omdat de draagsters ook deze kleeding in al Naar onderdeelen zelf ver-
34
vaardigen. Het is natuurlijk dat daarbij echter toch onderscheid te zien is, nietalleen in Zondagsche en door-de-weeksche kleeding, maar ook in bewerking enafwerking, en vooral ook in qualiteit van stoffen. Het grootste onderscheidziet men dan echter in de bewerking van de rijglijven, omdat zij het meestbewerkelijke kleedingstuk zijn. Ofschoon de' patronen van de versieringendezelfde blijven, is het onderscheid in afwerking, die sours zeer vergroofdis, zeer groot.
Ook is in de kappen nogal verschil te zien, vooral door de kant diegebruikt wordt, en zeer groot is het onderscheid in de verschillende borst-lappen (de bouw) die men ziet dragen. Niet alleen dat er uit den card zelfveel onderscheid is tusschen die — zonder eenig plan — uit een vol stuk —geknipte stukjes sits, maar vooral ook doet het eigenaardig- aan enkelevrouwen nog oude stoffen te zien gebruiken terwijl andere moderne, dikwijlszeer leelijke en gekleurde cretonnes als „bouw" voor hebben. Ook komt er,blijkbaar, verschil in de patronen van de band en lintversieringen (het leget)dat gaandeweg door reizigers wordt gelmporteerd, en waarvan de patronenvan de bekende kruissteekversieringen Haan afwijken. Want al worden destoffen voor deze drachten noodig thans nog op Marken in eigenaardige kleinewinkeltjes verkrijgbaar gesteld en voor een deel in Nederland gefabriceerd,toch zijn er nu al teekenen dat ook deze stoffen veranderen door den importvan buitenlandsch fabrikaat.
Wat de prijzen betreft, blijkt het dat een compleet Marker costumeniet zeer kostbaar is. Het handwerk is de hoofdzaak, behalve het echte kantvan de mutsen, dat uit het buitenland (Belgie) geImporteerd wordt.
Maar de gestreepte katoenen stoffen zijn betrekkelijk goedkoop. Deverschillende dessins voor mouwen en dassen, kosten, ofschoon verschillendin qualiteit en fijnheid van weefsel, gemiddeld van veertig tot zestig cent deel. Het baai voor de rokken, voorpanden en andere onderdeelen kost ongeveerf 1.5o per el. De legetten en het tres en boorband kosten van acht tot veer-tien cent per el. En er zijn van deze stoffen maar kleine stukjes noodig,vooral omdat de onderkleeding in hoofdzaak van ongebleekt katoen gemaaktwordt. Het duurst zijn de borstlappen „de bouw", ten minste als men zevan echt oud sits hebben wil, dat niet meer te krijgen is, tenzij het vanmoeder op dochter is overgeerfd. — En, in zoO'n geval zijn de Marker vrouwenzuinig en trotsch op hun bezit. En dat blijkt uit de wijze waarop men het bewaard.
Want deze costumes worden niet in kasten opgeborgen maar in ovalespanen doozen, die, in de pronk-kamer (een min of meer klein zijvertrekje)staan opgestapeld.
De doozen staan meestal op een kastje, boven elkaar gezet, ieder vanhen gedekt met een wit doekje waaraan (linnen) kant, hier en daar eenvaasje met bloemetjes of koperen kandelaar er tusschen, bekroond met een
T /.jUll 1915. TH. MOLKENBOER.
35
of ander „mooi stuk" zoodat het geheel een kleurige, een prettige, een blijdeindruk maakt, een bezit, waarmee men pronkt.
In deze doozen, die van gebogen bout-spanen gemaakt zijn, in sterkekleuren met bloemen in blauw, rood en groen zijn versierd, worden alleen demeisjes- en vrouwenkleeren bewaard. En iedere dochter heeft haar eigen Boos,en de moeder vele, waarin ook zij het goed van haar moeder en van haargrootmoeder bewaard.
Die spanen doozen pan dan, met inhoud en al, over in het bezit vande kinderen, als zij trouwen, of als de moeder sterft.
Die doozen zelf worden niet op Marken gemaakt, maar werden totvoor kort door een handelaar uit Duitschland geImporteerd. Het was Duitschwerk, waarschijnlijk uit het Schwarzwald, . . . . met Duitsche opschriften op dedeksels Is bier niet reeds het teeken van verwording ? Maar tot nog toe bleven de Marker-vrouwen over het alg-emeen aan hunrationale dracht getrouw. En zij gaan voort tusschen de bedrijvigheid vanhun huishouden door, zelf de ingewikkelde kleedij van hun meestal velekinderen te construeeren en te borduren, steeds in de van ouders op kinderenovergedragen „stiji" en patronen.
En het is opmerkelijk op een eiland, dat toch zoo dicht binnen hetbereik van moderne centra ligt, en dat nu al een kwart eeuw Lang door een zoouitgebreid internationaal reizigers-publiek bezocht wordt, die niet versagendevasthoudendheid aan een traditie te vinden, die te meer doet begrijpen hoe,onbewust, voor ieder mensch de kleeding voor alles „distinclief" is, een dis-tinctie, waar blijkbaar de Markers groots op zijn.
Fig. 1. Kap zonder overmuts. Fig. 2. Kap van achter. Fig. 3. Volledige kap.
Fig. 4. Marker rijglijf. Fig. 5. Marker rijglijf.
37
Fig. 6. Marker rijglijf (verzameling Rijks-Museum).
-)8
OPEENVOLGING VAN DE KLEEDINGSTUKKEN VAN EENE VROUW OP MARKEN.
Fig. 7, Fig. 8. Fig. 9.
Mouw en rijglijf (ruigje) van ter zijde. Het zelfde, van de andere zijde. Het zelfde, van achter.
Fig. 10. Fig. 11. Fig. 12.
Toegevoegd zijn borstlap en het schort. Het zelfde, van achter. Toegevoegd zijn de voorpanden en het boezel.
Fig. 14.
Toegevoegd is de bouw en de overmouwen. Toegevoegd is het halsdoekje.'
Fig. 13.Het zelfde, van achter.
Fig. 15.
39
OPEENVOLGING VAN DE KLEEDINGSTUKKEN VAN EENE VROUW OP MARKEN.
Fig. 16. Fig. 17.Toegevoegd is het jakje. Het zelfde, van achter.
40
Fig. 18. Marker interieur in 1915.
Fig. 19. Hoek van de vronkkamera. Doozen waarin
de vrouwen-costumes bewaard worden.
Fig. 20. I3ij de voordeur van een Buis op Marken,
muilen en klompen van de bew oners.
TYP. M. J. PORTIELJE, AMSTERDAM.