Program nauczania

KONTRABAS JAZZOWY

Państwowa Szkoła Muzyczna I i II st.

im. M. Karłowicza

w Katowicach

mgr Alan Wykpisz

Etap edukacyjny: Państwowa Szkoła Muzyczna II stopnia, klasy I-IV

Specjalność: Instrumentalistyka jazzowa

nazwa zajęć edukacyjnych: kontrabas jazzowy

autor: mgr Alan Wykpisz

współautor: mgr Bartosz Kalicki

Zgodne z podstawą programową: Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 14 sierpnia 2019 r.

w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego (DZ. U. z 2019 r., poz. 1637).

Katowice 2020

Spis treści

Zawartość Wstęp ....................................................................................................................................................... 3

1. Cele edukacyjne ................................................................................................................................... 4

1.1 Cele kształcenia – wymagania ogólne .......................................................................................... 4

1.2 Cele kształcenia – wymagania szczegółowe ................................................................................. 4

2. Materiał nauczania ............................................................................................................................. 6

2.1 Treści Nauczania ........................................................................................................................... 6

2.2 Formy sprawdzania osiągnięć ucznia .......................................................................................... 13

2.3 Opis osiągnięć ucznia na zakończenie etapu edukacyjnego ....................................................... 15

3. Komentarz ......................................................................................................................................... 16

3.1 Ogólna koncepcja programu – wskazówki metodyczne ............................................................. 16

3.2 Opis warunków niezbędnych do realizacji programu nauczania ................................................ 17

3.3 Podstawa prawna ........................................................................................................................ 18

Wstęp

Podjęcie próby kształcenia młodego kontrabasisty wiąże się ze stawieniem czoła

następującym zagadnieniom rozwijającym specyfikę tego gatunku:

– zbudowanie silnego poczucia czasu, które w późniejszych latach okaże się fundamentem gry

sekcyjnej

– rozwinięcie inteligencji harmonicznej pozwalającej na budowanie świadomych pochodów

basowych

– kształcenia w zakresie rzemiosła kontrabasowego nie wykluczając nawiązania do tradycji

klasycznych.

– Doskonalenie się zarówno na płaszczyźnie ogólno-muzycznej jak i humanistycznej poprzez

słuchanie nagrań, czytanie nut, zgłębianie aspektu historycznego, poznawanie odpowiedniej

literatury.

Podczas kształcenia należy uwzględnić powyższe punkty, a także założenia podstawy programowej.

W trosce o dobro uczniów, ważne jest aby nauczyciel prowadzący dopasował środki nauczania

indywidualnie do każdego ucznia przy zachowaniu ogólnych wymogów programu nauczania.

autor: mgr Alan Wykpisz,

współautor: mgr Bartosz Kalicki

nazwa szkoły: Państwowa Szkoła Muzyczna I i II st. im. Mieczysława Karłowicza w Katowicach

Etap edukacyjny: Państwowa Szkoła Muzyczna II stopnia, klasy I-IV

nazwa zajęć edukacyjnych: kontrabas jazzowy

1. Cele edukacyjne

1.1 Cele kształcenia – wymagania ogólne

1. Kształcenie umiejętności gry na instrumencie

Uczeń:

1) opanowuje prawidłową technikę gry na instrumencie;

2) kształci umiejętności prawidłowego posługiwania się aparatem gry oraz swobodnie operuje

różnorodną artykulacją.

2. Kształcenie umiejętności interpretacji jazzowych utworów muzycznych

Uczeń improwizuje w oparciu o formy i schematy harmoniczne, charakterystyczne dla muzyki

jazzowej, oraz interpretuje utwory muzyczne w sposób zgodny z kanonami stylistyki jazzowej.

3. Poznawanie wiedzy z historii i literatury muzycznej, z uwzględnieniem muzyki jazzowej

Uczeń zna historię muzyki i literaturę muzyczną, ze szczególnym uwzględnieniem jazzu, jego głównych

nurtów, stylów oraz przedstawicieli.

4. Kształcenie umiejętności czytania zapisu nutowego, specyficznego dla muzyki jazzowej

Uczeń biegle czyta zapis nutowy oraz zdobywa umiejętność posługiwania się zapisem nutowym,

specyficznym dla muzyki jazzowej.

5. Zdobywanie umiejętności pracy w zespole jazzowym

Uczeń zna zasady wykonawstwa zespołowego oraz artystyczne i społeczne uwarunkowania pracy

instrumentalisty jazzowego w zespołach o różnorodnych składach wykonawczych

1.2 Cele kształcenia – wymagania szczegółowe

1. Kształcenie umiejętności gry na instrumencie

Uczeń:

1) zna budowę swojego instrumentu;

2) prawidłowo posługuje się aparatem gry;

3) prawidłowo wydobywa dźwięk pizzicato oraz smyczkiem;

4) posiada umiejętności techniczne, pozwalające na poprawne wykonywanie różnorodnego

stylistycznie repertuaru jazzowego.

2. Kształcenie umiejętności interpretacji utworów muzycznych

Uczeń:

1) zna i rozróżnia najważniejsze style i formy w muzyce jazzowej;

2) gra w różnych stylach, wykorzystując charakterystyczne dla nich środki wyrazowe, związane z

melodyką, brzmieniem, artykulacją, dynamiką, frazowaniem oraz z podziałami rytmicznymi;

3) improwizuje na instrumencie, świadomie stosując skale, progresje i kadencje harmoniczne,

charakterystyczne dla muzyki jazzowej;

4) analitycznie słucha muzyki, rozpoznaje i zapisuje poszczególne elementy utworu muzycznego oraz

wykorzystuje je w rozwoju własnego języka improwizacji;

5) samodzielnie opracowuje i interpretuje utwory, zgodnie z kanonami muzyki jazzowej.

3. Poznawanie wiedzy z historii i literatury muzycznej, z uwzględnieniem muzyki jazzowej

Uczeń:

1) zna historię muzyki, ze szczególnym uwzględnieniem jazzu, jego głównych nurtów, stylów i

przedstawicieli;

2) zna najważniejsze nagrania muzyki jazzowej, ze szczególnym uwzględnieniem nagrań

najwybitniejszych kontrabasistów;

3) zna i rozpoznaje standardy jazzowe.

4. Kształcenie umiejętności czytania zapisu nutowego, specyficznego dla muzyki jazzowej

Uczeń:

1) czyta nuty a vista w sposób pozwalający na odegranie utworu;

2) gra i improwizuje na podstawie funkcji harmonicznych, bez wcześniejszego przygotowania;

3) odczytuje znaki i określenia wykonawcze, charakterystyczne dla muzyki jazzowej.

5. Zdobywanie umiejętności pracy w zespole jazzowym

Uczeń:

1) jest świadomy, jaką rolę pełni jego instrument w zespole jazzowym;

2) wykonuje zarówno partie solowe, jak i akompaniament;

3) posługuje się elementarnymi zasadami komunikacji i współpracy w zespołach o różnych składach

wykonawczych;

4) potrafi słuchać i właściwie reagować na działania współwykonawców

2. Materiał nauczania

2.1 Treści Nauczania

Pierwszy rok nauczania

W pierwszym roku nauczania należy ucznia wprowadzić w ogólne zagadnienia związane z

muzyką jazzową. Na tym etapie istotne będzie przedstawienie zarysu historycznego z uwzględnieniem

okresów stylistycznych, np. ragtime, swing, bebop. W tym celu można się posłużyć słownym opisem,

nagraniami audio definiujących poszczególne style, a także własną prezentacją przy instrumencie.

Ucznia należy także zapoznać nazwiskami artystów, którzy zajmują ważne miejsce w historii jazzu.

Warto polecić uczniowi, by zanotował imiona i nazwiska w celu zaznajomienia się z ich twórczością –

dobrze by stylistyka poszczególnych artystów była zróżnicowana.

Pierwszy rok nauczania jest kluczowy ze względu na postawienie fundamentu do dalszego rozwoju w

postaci poczucia czasu, rytmu, podstaw walkingu.

Ucznia należy zaznajomić z budową kontrabasu, wyjaśnić poszczególne jego elementy i zasady

ich działania. Na tym etapie warto wyjaśnić w jaki optymalny sposób posługiwać się aparatem gry i

jak uniknąć niepotrzebnych kontuzji. Przy okazji zagadnień związanych z budową instrumentu

należałoby ująć specyfikę instrumentu w kontekście gry zespołowej. Uczeń powinien dowiedzieć się

jaką rolę w zespole pełni kontrabas np. w zestawieniu z fortepianem i perkusją.

Na pierwszym roku uczeń powinien poznać podstawowe skale: bluesową, jońską, dorycką

i miksolidyjską. Należy wykonywać ćwiczenia mające na celu gruntowne przyswojenie tych skal, temu

mogą posłużyć np. gamy, czy pochody tercjowe. Ćwiczenia należy wykonywać pizzicato i arco.

Na tym etapie uczeń zaznajamiany jest z podstawami walkingu na prostych pochodach

harmonicznych typu II, V, I, a następnie po formie bluesa. Zaleca się by uczeń improwizował

początkowo w prosty sposób, używając nieskomplikowanych środków wyrazu.

Wymagania na przesłuchanie półroczne:

I rok I półrocze – Blues

skala bluesowa, skala jońska

samodzielne budowanie pochodów basowych

utwór w stylistyce bluesowej

jeden utwór z listy standardów1

1Proponowana lista standardów znajduje się w dalszej części programu nauczania

Wymagania na egzamin końcoworoczny:

I rok II półrocze – Blues mollowy oraz kadencje II V I

skala dorycka i miksolidyjska

skala pentatoniczna maj i min, do 4 znaków

kadencja II-V-I do 4 znaków w tonacji majorowej

blues z melodią prowadzoną przez kontrabas oraz jeden utwór z listy standardów

dowolna transkrypcja nagrania jazzowego2

Na tym etapie dopuszcza się wykonanie transkrypcji z nut.

2Dopuszcza się wykonanie części transkrypcji.

Drugi rok nauczania

Na tym etapie, po okresie Bluesa, Ragtime’u i Dixielandu nauczyciel wprowadza ucznia

w Epokę Swingu. Na jej szczegółowe zgłębienie poświęca się całe pierwsze półrocze drugiego roku

rok. Na tym etapie należy wypracować z uczniem charakterystyczne poczucie czasu muzycznego,

tzw. time, z uwzględnieniem rodzaju wykonywanego utworu. Istotne jest, aby zwracać uwagę

na środki wyrazowe takie jak artykulacja, dynamika, frazowanie, będące składnikiem końcowego

brzmienia.

Pierwsze półrocze drugiego roku to dobry moment, by młodzi adepci sztuki zaczęli improwizować w

oparciu o charakterystyczne dla jazzu schematy harmoniczne II-V-I, a także odkryli sposoby realizacji

zapisu specyficznego dla muzyki jazzowej.

W drugim półroczu uczeń poznaje stylistykę be-bopu, charakterystyczne dla tego stylu frazowanie,

artykulacje. W procesie nauczania wykorzystywane są m.in. utwory Charliego Parkera

i Dizzy Gillespie’go. Nauka języka be-bopu następuje poprzez słuchanie, analizowanie

oraz wykonywanie standardów jazzowych.

Wymagania egzaminacyjne:

skala całotonowa; skala pentatoniczna we wszystkich tonacjach

skala lokrycka i alterowana we wszystkich tonacjach

kadencja II-V-I w tonacji majorowej do 7 znaków

kadencja II-V-I w tonacji minorowej do 4 znaków

blues 12-taktowy

samodzielna transkrypcja walkingu

utwór z listy standardów

II rok II półrocze – BEBOP

skale be-bopowe: maj, min, we wszystkich tonacjach

skala lidyjska i lidyjska dominantowa we wszystkich tonacjach

kadencja II-V-I w tonacji minorowej do 7 znaków

dowolna kompozycja Charliego Parkera

jeden utwór z listy standardów w formie akompaniamentu

transkrypcja nagrania jazzowego

Trzeci rok nauczania

Podczas trzeciego roku nauki zgłębiane są zagadnienia dotyczące odpowiedniego

interpretowania różnorodnych form jazzowych. Jest to czas, w którym uczeń nabywa umiejętności

w zakresie stosowania właściwych środków w konkretnym stylu. W pierwszym półroczu należy

zwrócić uwagę, by uczeń jak najczęściej improwizował po kadencji II-V-I. Na tym etapie ważne także

jest, by uczeń poznał bardziej zaawansowane techniki i sposoby realizacji gry solowej.

Drugie półrocze to prezentacja odmiennych styli. Tutaj istotnym jest zróżnicowane

w interpretacji poszczególnych utworów, np. należy zwrócić szczególną uwagę na zastosowanie

odmiennej artykulacji dla muzyki latin.

Trzeci rok nauczania to czas, w którym nauczyciel powinien poświęcić więcej czasu

na istotę pracy w sekcji rytmicznej. Zalecane ćwiczenia w duecie z perkusistą, metronomem.

Kształtowanie silnego poczucia czasu, stabilności rytmicznej. Wprowadzenie do bardziej otwartej

interakcji z solistą.

Na tym etapie zalecana jest wzmożona praca nad tzw. pozycją kciukową.

Wymagania egzaminacyjne:III rok I półrocze – HARDBOP, MODAL

skala lokrycka, frygijska, eolska oraz moll melodyczna we wszystkich tonacjach

Improwizacja po II-V-I we wszystkich tonacjach

czytanie nut i funkcji a vista

dowolny utwór solo

utwór z listy standardów

III rok II półrocze – LATIN, FUNK

skala półton - cały ton oraz cały ton - półton, skala tercja mała-półton

czytanie nut a vista

wprowadzanie podziałów nieparzystych, metra 5/4 oraz 7/4

utwór latin, bossa-nova lub prezentacja tumbao

utwór w stylu funk

komentarz: przynajmniej jedna z kompozycji z drugiego półrocza powinna być utworem

z listy standardów

Czwarty rok nauczania

Na tym etapie uczeń poznaje współczesne środki wyrazu, które powinien swobodnie wykorzystywać

w interpretacjach. Czwarty rok nauki jest podsumowaniem poprzednich lat,

a więc w tym czasie istotne jest zestawienie wszystkich elementów jakie do tej pory były

przetwarzane w procesie nauczania.

IV ROK - PODSUMOWANIE

Egzamin dopuszczeniowy:

wszystkie zagadnienia z poprzednich lat, w tym skale i akordy

transkrypcja nagrania

czytanie nut a vista

Egzamin Dyplomowy:

blues 12-taktowy

utwór w medium swing

ballada

utwór w stylistyce latin

utwór z rozbudowaną partią solową, bądź utwór solowy

(można łączyć punkty)

Wymagania programowe do realizacji w ciągu roku (na każdym roku):

1) zagadnienia, które są wymagane na egzaminie w danym półroczu

2) dwa dodatkowe standardy jazzowe na każde półrocze

3) czytanie nut a vista

Lista standardów

I rok I półrocze:

C Jam Blues

Satin Doll

Afternoon In Paris

Autumn Leaves

Summertime

Perdido

Blue Monk

Tenor Madness

St. Louis Blues

Lover Man

Body and soul

I rok II półrocze:

Lady be good

Honeysuckle Rose

All of me

Exactly like you

Solitude

How high the moon

Mack the knife

Billie’s Bounce

I got Rhythm

Hello Dolly

misty

II rok I półrocze:

Over the rainbow

Mack the knife

In a mellow tone

Take the “A” Train

Don’t Get Around Much Anymore

Night and Day

In a Sentimental Mood

There Is No Greater Love

All The Things You Are

A Foggy Day

II rok II półrocze:

Anthropology

Ornighology

Night in Tunisia

Four

Confirmation

Groovin’ High

Joy Spring

In Walked Bud

Straight No Chaser

Yardbird Suite

Round Midnight

Oleo

III rok I półrocze

So What

Impressions

Footprints

Mr. P. C.

All Blues

Equinox

Naima

Nica’s Dream

Song For My Father

Sister Sadie

III rok II półrocze

Chameleon

Cantaloupe Island

The Girl From Ipanema

No More Blues

Wave

Desafinado

Corcovado

St. Thomas

Spain

Mercy Mercy Mercy

12

Nauczyciel może sięgać po standardy jazzowe z poza listy, jeśli ich walory edukacyjne będą

odpowiadać kompozycjom z listy standardów.

Utwory egzaminacyjne uczeń może wykonywać przy akompaniamencie sekcji lub z

nagraniem.

Możliwe jest również wykonanie programu solo bez towarzyszenia innych instrumentów

(wykonanie bez zmiany faktury).

Komisja może poprosić o zaprezentowanie tylko części przygotowanego programu podczas

egzaminu.

13

2.2 Formy sprawdzania osiągnięć ucznia

Formy sprawdzania osiągnięć ucznia:

co pół roku odbywają się egzaminy z instrumentu głównego. Uczniowie prezentują

programy, które są oceniane komisję egzaminacyjną.

pod koniec pierwszego półrocza odbywa się przesłuchanie - ocena z przesłuchania

wpływa na ocenę śródroczną oraz końcową

praca na zajęciach - oceny śródroczne i cząstkowe są notowane w dzienniku przez pe-

dagoga

publiczne występy uczniów

udział uczniów w koncertach i wydarzeniach artystycznych Szkoły oraz w popisach

klasowych i sekcyjnych,

udział wyróżniających się uczniów w lokalnych, ogólnopolskich

oraz międzynarodowych konkursach

System oceniania reguluje wewnątrzszkolny Statut oraz stosowne rozporządzenie Ministra

Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Uczniowie i rodzice powinni być informowani o kryteriach

oceniania oraz wymaganiach edukacyjnych. Uczniowie są oceniani zarówno podczas egzaminów

i przesłuchań, jak i podczas zajęć.

Na ocenę nauczyciela podczas zajęć wpływają:

przygotowanie do zajęć

pracowitość i sumienność

zainteresowanie muzyką, jak i innymi formami sztuki

szybkość przyswajania nowego materiału

stopień realizacji wymagań sekcji dla danej klasy

umiejętność samodzielnego korygowania błędów

umiejętność czytania zapisów charakterystycznych dla muzyki jazzowej

umiejętność improwizacji w stopniu adekwatnym do zrealizowanego programu

14

Na ocenę komisji podczas egzaminów składają się:

walory artystyczne dzieła

poczucie swingu, charakterystycznego dla jazzu rytmu i czasu

swoboda wykonawcza

umiejętność zainteresowania słuchacza, walory estradowe

opanowanie sceniczne

stopień trudności wykonywanego programu

jakość brzmienia

wyczucie rytmiczne

spójność elementów dzieła

warsztat wykonawczy, technika

prezentacja własnej osobowości muzycznej

w przypadku gry zespołowej – korelacja z innymi artystami

interpretacja dzieła w kontekście prezentowanego stylu

Należy zaznaczyć, że istotnym czynnikiem kształtującym ocenę jest postęp ucznia. Ocena nie może

opierać się wyłącznie o zdolności ucznia prezentowane podczas egzaminów.

15

2.3 Opis osiągnięć ucznia na zakończenie etapu edukacyjnego

Uczeń:

1) posługuje się techniką gry, pozwalającą na wykonanie różnorodnego stylistycznie

repertuaru jazzowego;

2) interpretuje utwory muzyczne w sposób zgodny z kanonami stylistyki jazzowej;

3) improwizuje w oparciu o formy i schematy harmoniczne, charakterystyczne dla muzyki jazzo-

wej;

4) czyta nuty a vista w stopniu pozwalającym na odtworzenie utworu, z uwzględnieniem stylów i

pulsacji występujących w muzyce jazzowej;

5) samodzielnie opracowuje utwory o zróżnicowanym stopniu trudności;

6) łączy i wykorzystuje w działaniach praktycznych wiedzę z zakresu przedmiotówogólnomu-

zycznych;

7) samodzielnie wyszukuje, selekcjonuje i dokonuje oceny informacji potrzebnych do realizacji

przedmiotów artystycznych, z wykorzystaniem technik informacyjnych i komunikacyjnych;

8) posługuje się wiedzą z zakresu historii muzyki, w tym literatury muzycznej, ze szczególnym

uwzględnieniem jazzu, jego głównych nurtów, stylów oraz przedstawicieli;

9) potrafi opanować pamięciowo utwory ze swojego repertuaru;

10) gra na fortepianie w zakresie elementarnym, ze szczególnym uwzględnieniem utworów mu-

zyki jazzowej;

11) publicznie prezentuje przygotowany program artystyczny.

16

3. Komentarz

3.1 Ogólna koncepcja programu – wskazówki metodyczne

Niniejszy program skonstruowany został na potrzeby pedagogiczne związane z nauką gry

na kontrabasie jazzowym w szkole muzycznej II stopnia w cyklu 4-letnim. Ramowy plan nauczania

przewiduje 9 godzin tygodniowo w całym cyklu kształcenia, co daje dwie godziny tygodniowo

przez trzy lata nauki i trzy godziny w ostatnim roku nauki.

Kluczowym elementem w cyklu kształcenia jest interpretacja utworów, w tym nauka

standardów jazzowych. Muzyka grana już od początku powinna uwzględniać piękno sztuki, emocje

w niej zawarte oraz wszelkie niuanse wpływające na ostateczny kolor dzieła.

Bardzo ważne jest, aby uczeń wykonywał ćwiczenia zarówno pizzicato jak i arco !

Należy zwrócić szczególną uwagę na intonację !

Podczas zajęć zalecane jest ćwiczenie pochodów basowych i tzw. walkingu w różnych pozycjach.

Już od pierwszego roku nauczania należy zwrócić uwagę na to, by uczeń czerpał wiedzę

nie tylko z zakresu interpretacji dzieła, ale także z obszaru notacji muzycznej, harmonii, wiedzy

historycznej, stylistycznej, a także improwizacji. Zgłębianie pewnych zagadnień będzie miało miejsce

podczas innych zajęć (np. harmonia jazzowa, historia jazzu), jednak specyfika pracy

nad utworami często wymaga wyjaśnienia ów zagadnień dużo wcześniej. Z tego powodu ważna jest

kompleksowa dydaktyka opiewająca zróżnicowaną problematykę muzyki jazzowej. Uczeń

już od pierwszych zajęć powinien pogłębiać swoją wiedzę w zakresie umiejętności pracy w zespole

jazzowym. Podczas indywidualnych zajęć kontrabasu jazzowego ważną rolą nauczyciela jest

wprowadzenie merytoryczne ucznia do dalszej współpracy w różnych składach instrumentalnych.

Nauczyciel powinien przedstawić początkowo elementarne zasady, by w późniejszym czasie,

równolegle do postępu ucznia, wprowadzać bardziej zaawansowane zagadnienia.

Kolejne półrocza w tym rozdziale podzielone zostały względem gatunków muzycznych.

Oczywiście jest to tylko pewna sugestia porządkująca chronologicznie proces nauczania i nie należy

podchodzić do niej zbyt ściśle.

17

3.2 Opis warunków niezbędnych do realizacji programu nauczania

Niezbędne warunki do podjęcia realizacji niniejszego programu:

sala z dobrymi parametrami akustycznymi

dobrej klasy kontrabas i smyczek

fortepian lub pianino

Jeśli pozwalają na to możliwości techniczne, wymagane są również:

dwa kontrabasy (jeden do prezentacji przez nauczyciela)

system nagłośnieniowy w celu odtwarzania podkładów edukacyjnych

pick-up dla celów scenicznych

18

3.3 Podstawa prawna

1. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 14 sierpnia 2019 r.

w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa artystycznego (DZ.

U. z 2019 r., poz. 1637).

2. Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 6 czerwca 2019 r.

w sprawie ramowych planów nauczania w publicznych szkołach i placówkach artystycznych

(Dz. U. z 2017 r., poz. 1247).

3. Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r. (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r. poz. 1481 z

późniejszymi zmianami).

4. Ustawa Prawo oświatowe z dnia 14 grudnia 2016 r opublikowana: Dz. U. z 2019 r. poz. (1148,

1078, 1287, 1680 i 1681)