korniza afatmesme e shpenzimeve 2009-20115 1.1 historiat i shkurtër ekonomik potenciali themelor...

Korniza Afatmesme e Shpenzimeve 2009-2011

Ministria e Ekonomisë dhe Financave

12 Qershor, 2008

Prishtinë

REPUBLIKA E KOSOVËS REPUBLIKA KOSOVA / REPUBLIC OF KOSOVO

QEVERIA E KOSOVËS / VLADA KOSOVA /GOVERNMENT OF KOSOVO MINISTRIA E EKONOMISË DHE FINANCAVE – MINISTARSTVO ZA PRIVREDU I FINANSIJE – MINISTRY OF ECONOMY AND FINANCE

2

Përmbledhje PJESA E PARË: DEKLARATË MBI POLITIKAT PRIORITARE TË QEVERISË......... 4 HYRJE .................................................................................................................................. 4

1.1 Historiat i shkurtër ekonomik ................................................................................... 5 1.2 Procesi i caktimit të prioriteteve për politikat........................................................... 6 1.3 Politikat prioritare ..................................................................................................... 6

1.3.1 Rritja ekonomike................................................................................................ 7 1.3.2 Zgjidhja e Statusit .............................................................................................. 8 1.3.3. Qeverisja ........................................................................................................... 8 1.3.4 Mirëqenia sociale dhe Shëndetësia .................................................................... 8

1.4 Boshllëku zhvillimor................................................................................................. 9 1.5 Bashkëpunimi me donatorët ................................................................................... 10

PJESA E DYTE: KORNIZA MAKRO-FISKALE ........................................................... 11 HYRJE ................................................................................................................................ 11

2. Korniza Makro-fiskale e Kosovës 2008-2011 .......................................................... 13 2.1 Sektori real .............................................................................................................. 13

2.1.1 Çmimet dhe kostoja .................................................................................. 17 2.2 Bilanci i Pagesave ............................................................................................. 17 2.3 Projeksionet e të hyrave dhe shpenzimeve ....................................................... 19

2.3.1 Projeksionet e të hyrave për buxhetin qeveritar........................................ 19 2.3.2 Shpenzimet buxhetore qeveritare.............................................................. 21

2.3.2.1 Pagat dhe mëditjet................................................................................. 22 2.3.2.2 Mallrat dhe Shërbimet........................................................................... 22 2.3.2.3 Subvencionet dhe transferet.................................................................. 22 2.3.2.4 Shpenzimet kapitale .............................................................................. 23 2.3.2.5 Kostoja e lidhur me statusin.................................................................. 24

2.4 Pasqyrë e Përbërjes Funksionale të Shpenzimeve Qeveritare .......................... 24 2.5 Financimi .......................................................................................................... 28 2.6 Rezerva për stabilizim e Kosovës ..................................................................... 30 2.7 Financimi nga donatoret i boshllëkut financiar 2008 – 2011 .......................... 32 2.8 Rreziqet Fiskale Kontingjente........................................................................... 36

PJESA E TRETË: MARRËDHËNIET FISKALE NDËRQEVERITARE ....................... 40 HYRJE ................................................................................................................................ 40

3

3.1 Resurset financiare komunale ................................................................................. 41 3.2 Financimi komunal në kontekst të KASH-it........................................................... 43 3.3 Komisioni për Grante........................................................................................ 44

PJESA E KATËRT: STRATEGJITË E SHPENZIMEVE SEKTORIALE DHE

NDËRSEKTORIALE....................................................................................................... 46 HYRJE ................................................................................................................................ 46

4.1 Metodologjia e hartimit të kornizës sektoriale.................................................. 46 4.2 Shtylla e rritjes ekonomike ............................................................................... 50 4.2.1 Sektori i Energjisë................................................................................................ 50 4.2.2 Sektori i Minierave ....................................................................................... 58 4.2.3 Sektori i transportit ....................................................................................... 62 4.2.4 Sundimi i ligjit dhe rendi .............................................................................. 68 4.2.4.1 Sistemi i drejtësisë ........................................................................................ 68 4.2.4.2 Zbatimi i ligjit ............................................................................................... 73 4.2.5 Sektori i Arsimit............................................................................................ 76 4.2.6 Sektori i Bujqësisë ........................................................................................ 81 4.2.7 Sektori Financiar........................................................................................... 86 4.3 Kostoja e Pavarsisë ........................................................................................... 88 4.4 Qeverisja e Mirë................................................................................................ 91

4.4.1 Reforma në Administratën Publike........................................................... 91 4.4.2 Menaxhimi i Financave Publike ............................................................... 94 4.4.3 Përmirësimi i ekzekutimit të shpenzimeve kapitale................................ 101

4.5 Zbutja e Varfërisë dhe stabiliteti social .......................................................... 103 4.5.1 Politikat sociale dhe të tregut të punës........................................................ 103 4.5.2 Sektori i Shëndetësisë ................................................................................. 108 4.6 Sektorët tjerë ................................................................................................... 112 4.6.1 Ambienti ..................................................................................................... 114 4.6.2 Zhvillimi i Sektorit Privat ........................................................................... 115

ANEKSET ......................................................................................................................... 118 Tabelat Makroekonomike ........................................................................................... 119 Elementet Kryesore te Kostos se Pavaresise .............................................................. 124 Matrica e politikave .................................................................................................... 125 Lista e shkurtesave...................................................................................................... 148

4

PJESA E PARË: DEKLARATË MBI POLITIKAT PRIORITARE TË QEVERISË

Hyrje Korniza Afatmesme e Shpenzimeve (KASH) e prezantuar në këtë dokument, prezanton (a) analizën e mjedisit makroekonomik të Kosovës dhe (b) siguron bazën për deklaratën e politikave zhvillimore strategjike me prioritet, të pajtuara nga Qeveria. Destinacioni përfundimtar i Kosovës është natyrisht Evropa. Ka një konsensus të gjerë publik që Kosova duhet ti bashkohet Bashkimit Evropian (BE) sa më parë që mund të menaxhohet kjo përbrenda procesit formal të partneritetit, para-anëtarësimit dhe sigurimit të statusit të vendit kandidat. KASh-i mund të interpretohet si një komponentë e rëndësishme e përpjekjeve të Qeverisë për të vënë hapat e parë drejt arritjes së këtij objektivi themelor. Për shkak të vështirësive në dy dekadat e fundit, dhe veçmas gjatë periudhës pas konfliktit, Kosova ende ndeshet me sfida të shumta të zhvillimit ekonomik. Kemi shkallën më të lartë të papunësisë në rajon, shifra më të larta të varfërisë dhe shkallën më të ulët të rritjes ekonomike. Mbështetja ndërkombëtare në një numër të gjerë të fronteve ka sjellë qëndrueshmëri ekonomike dhe politike. Pozicioni fillestar i Kosovës përmban një numër përparësish. Kemi një popullatë të re dhe resurse natyrore të konsiderueshme. Struktura shoqërore karakterizohet nga ekzistenca e rrjeteve formale dhe joformale, që ofrojnë rrjete të sigurisë për të varfrit dhe të papunët. Themelet për një ekonomi liberale të tregut dhe për një sistem modern të përgjegjësisë janë në vend dhe partnerët ndërkombëtarë janë duke mbështetur aspekte të shumta të procesit zhvillimor. Megjithatë, para vetes kemi sfida të shumta. Porosia kryesore e këtij aktiviteti është që në situatën e tanishme, dhe duke vepruar vetëm, edhe nëse Kosova është e aftë të shfrytëzojë sa më mirë resurset e saj, megjithatë as që mund ti afrohet arritjes së zhvillimit ekonomik që mund të jetë i qëndrueshëm për të realizuar objektivin e përmendur më sipër të anëtarësimit në BE. Ky dokument përfaqëson hapin e parë në përcaktimin e prioriteteve të përgjithshme të qeverisë, që janë gjykuar si të domosdoshme për tejkalimin e këtyre sfidave dhe në prezantimin e tyre si arsyetim serioz për përkrahjen e shtuar nga komuniteti ndërkombëtar.

5

1.1 Historiat i shkurtër ekonomik Potenciali themelor për rritje ekonomike në Kosovë është afërsisht 3.0 - 4.0 për qind në vit. Papunësia sillet në rreth 35 – 40 për qind. Aktualisht, rreth 29,000 njerëz të rinj hyjnë çdo vit në tregun e punës. Edhe nëse ekonomia do të arrinte një shkallë permanente të rritjes prej të themi 6.0 për qind, pas dhjetë apo pesëmbëdhjetë vitesh, shkalla e papunësisë vetëm se do të përgjysmohej. Ky vrojtim i thjeshtë definon sfidën reale të zhvillimit ekonomik për Kosovën. Në të njëjtën kohë, Banka Botërore (BB) vlerëson që deri në përafërsisht 45 për qind e popullatës mund të jetë në nivelin gjerësisht të definuar të varfërisë. Së këndejmi, është e qartë që madje edhe nëse shënohet një përmirësim i dukshëm i rritjes ekonomike dhe që mund të mbahet si e tillë në periudhë afatgjate, do të ketë edhe më tej sfida sociale themelore dhe të vazhdueshme që duhet të adresohen. Në kuptimin shumë real, kjo është ajo që mund të quhet prioritet ‘bazë’ i politikave. Në anën pozitive, Kosova ka themeluar një strukturë institucionale të besueshme dhe ka krijuar një kuadër të mirë të ligjeve që favorizojnë ekonominë liberale të tregut. Sistemi tatimor i vendit karakterizohet me shkallë të ulëta tatimore dhe me baza të gjera tatimore, me disa përjashtime të pakta. Ka disa pengesa të pakta në tregun e punës dhe kemi të instaluar një sistem të shkëlqyeshëm të menaxhimit të financave publike. Përdorimi i euros si valutë ka kontribuar në masë të madhe në krijimin e mjedisit të besueshëm të inflacionit të ulët brenda të cilit po brenda të cilit po zhvillohet sektori financiar. Sidoqoftë, ekonomia karakterizohet me çekuilibrime të konsiderueshme. Në ekonominë e jashtme, bilanci i deficitit tregtar është më tepër se tridhjetë për qind të Bruto Produktit Vendor (BPV). Në të njëjtën kohë, rreth 65 e të gjitha të hyrave tatimore gjenerohen në kufi. Baza konkurruese e ekonomisë është ndikuar fuqishëm nga prezenca e donatorëve dhe hyrjet e parave të dërguara nga qytetarët jashtë vendit. Veç kësaj, gjatë tetë viteve të shkuara, sektori publik ka qenë forca shtytëse e ekonomisë. Nevojë thelbësore tani është prezantimi i politikave që do të fillojnë me adresimin e këtyre çekuilibrimeve dhe që do të krijojnë aso kushte që do ta inkurajojnë sektorin privat, pasi që ky do të jetë burim i vendeve të reja të punës. Veç kësaj, ekzistojnë disa shtrëngesa të mëdha që pengojnë realizimin e procesit të rritjes së qëndrueshme. E rëndësisë parësore këtu është roli i energjisë që aktualisht krijon situatë të pafavorshme si për prodhuesit vendorë ashtu edhe për investuesit potencial të huaj. E rëndësisë së madhe është gjithashtu gjendja e infrastrukturës së transportit, që është qoftë e pa zhvilluar sa duhet apo në gjendje të keqe. Pasi që nuk posedon politikë monetare, në nivelin makroekonomik, qeveria ka një instrument të vetëm të politikave, domethënë politikën fiskale për të trajtuar këto çështje. Kjo është e pamjaftueshme dhe një detyrë e rëndësishme për të ardhmen është identifikimi i shkallëve shtesë të fleksibilitetit të politikave.

6

1.2 Procesi i caktimit të prioriteteve për politikat Pakoja e prioriteteve strategjike themelore është pajtuar nga Qeveria në muajin prill, qëllimi i së cilës është të shpie në hartimin e prioriteteve sektoriale që janë pasqyrim i politikave të Ministrive relevante të linjës. Si rezultat i serisë së diskutimeve intensive brenda Qeverisë, këto prioritete sektoriale tani janë identifikuar dhe pajtuar, dhe është bërë përpjekje për krahasimin e këtyre me kufijtë e shpenzimeve që rezultojnë nga projeksionet e burimeve të të hyrave në KASh. Shprehja finale e këtyre politikave sektoriale do të shihet në implementimin e projekteve specifike në planet vjetore të shpenzimeve të Ministrive, përmes përmes procesit buxhetor. Vërtetë, është procesi buxhetor që shërben si mjet për ofrimin e politikave me prioritet të Qeverisë tek populli i Kosovës. Gjatë periudhës afatmesme, deri në masën që resurset buxhetore vendore nuk mjaftojnë për të përmbushur të gjitha prioritetet e rëndësishme që janë identifikuar si të nevojshme për të mbështetur nevojat zhvillimore të Kosovës, Konferenca e Donatorëve i ofron mundësinë Qeverisë që ti prezantojë këto para komunitetit ndërkombëtar si kandidate për përkrahje financiare.

1.3 Politikat prioritare Katër prioritete qendrore janë identifikuar dhe pajtuar nga Qeveria; domethënë, rritja ekonomike, implementimi i suksesshëm i Marrëveshjes për Statusin, qeverisja e mirë dhe stabiliteti social, përfshirë këtu zbutjen e varfërisë. Ashtu si tregohet në Diagram, secila nga këto mund të zbërthehet në fusha më specifike të prioriteteve që gjykohen si të domosdoshme për Kosovën drejt rrugës së rritjes që është në pajtim me rregullat e BE-së. Ndërsa Qeveria përmes procesit të saj vjetor të buxhetit jep kontributin e vet për të gjitha këto, ajo nuk posedon resurse në dispozicion për të përmbushur të gjitha nevojat, prandaj një përzgjedhje e prioriteteve specifike është e pashmangshme Detajet më të sakta të planit veprues të Qeverisë për politikat prioritare, prezantohen në Matricën e Politikave në fund të këtij dokumenti. Një përmbledhje e shkurtër e disa prej fushave kyçe prioritare është dhënë në pjesën në vijim.

7

Një Kosovë Ekonomikisht të Qëndrueshme dhe një Shtet multi-etnik në Rrugën e saj drejt Integrimit Europian dhe përmbushja e Standarteve më të larta të Përgjegjësisë dhe Transparancës

Rritja ekonomike

Zbutja e varfërisë dhe

Stabiliteti social

Qeverisja e Mirë

Implementimi i zgjidhjes së

Statusit

Infrastruktura(Energjia dhe Minierat

dhe Transporti)

Sundimi i ligjit

Arsimi

Bujqësia

Politikat Fiskale

Sektori Financiar

Decentralizimi

Siguria

Institucionet e reja

Minoritetet

Reforma në Administratën Publike

Menaxhimi i Financave Publike

Korrupsioni

Përmirësimi i ekzekutimit të

shpenzimeve kapitale

Pensionet dhe transferet tjera sociale

Shëndetësia

1.3.1 Rritja ekonomike

• Përkushtimi për ruajtjen e politikave të qëndrueshme makroekonomike dhe fiskale, përfshirë këtu menaxhimin e borxhit, implementimin më efektiv të shpenzimeve kapitale publike dhe shfrytëzimin e iniciativave të llojit të Partneriteteve ndërmjet sektorit publik dhe atij privat (PPP).

• Synimi për të shfrytëzuar privatizimin dhe politikat e ngjashme për të evituar

kufizimet në zhvillim, të krijuara nga furnizimi i paqëndrueshëm me energji – privatizimi i furnizimit dhe distribucionit, si dhe tenderimi i Kosovës C- dhe nga potenciali i pashfrytëzuar i kapacitetit minerar.

• Zbatimi i ligjit dhe në veçanti përmirësimi i efikasitetit të sistemit gjyqësor, dhe

luftimi i korrupsionit • Dhënia me koncesion e aeroportit dhe shqyrtimi i zgjidhjeve nga sektori privat për

të përmirësuar konkurrencën në sektorin e Telekomunikacionit.

8

• Implementimi i programit madhor të Infrastrukturës së Autostradave, bashkë me mirëmbajtjen dhe riparimin e rrugëve ekzistuese.

• Në sektorin e arsimit, përmirësimi i infrastrukturës shkollore, programet

mësimore bazë në të gjitha nivelet, përmirësimi i metodave të vlerësimit, fillimi i procesit të certifikimit për mësimdhënësit dhe zgjerimi i përdorimit të Teknologjisë Informative (TI) në shkolla.

• Në sektorin e bujqësisë, zgjerimi i sistemeve të ujitjes dhe nisja e procesit të

konsolidimit të tokave, për të shtuar produktivitetin dhe efikasitetin e sektorit të bujqësisë, do të jenë prioritetet kryesore.

1.3.2 Zgjidhja e Statusit

• Implementimi i plotë i Programit të Decentralizimit • Të drejtat e komuniteteve dhe kthimi i refugjatëve dhe personave të zhvendosur

brenda vendit • Themelimi i Forcës së Sigurisë.

• Themelimi i Gjykatës Kushtetuese plotësisht funksionale,

• Themelimi i marrëdhënieve diplomatike me partnerët ndërkombëtarë kryesorë.

1.3.3. Qeverisja

• Përshtatja e politikave të Qeverisë me BE-në për të siguruar synimin afatgjatë të integrimit Evropian

• Inicimi i Rishikimit Funksional të shërbimit civil

• Përmirësimi i funksionimit dhe operimit të Administratës Tatimore të Kosovës

dhe të Doganave.

• Sigurimi i transparencës në operimin e të gjitha ndërmarrjeve publike dhe private, dhe të agjencive të Qeverisë.

1.3.4 Mirëqenia sociale dhe Shëndetësia

• Sigurimi i rrjetit të qëndrueshëm dhe të drejtë të sigurisë sociale për pjesët më të cenueshme të popullatës. Nisja e procesit për hartimin e Dokumentit Bazë, për të adresuar çështjet e përkrahjes sociale dhe të sigurimit të mirëqenies në Kosovë.

9

• Sigurimi i asistencës sociale efikase dhe të targetuar për të siguruar shfrytëzimin

më efektiv të resurseve të kufizuara.

• Përmirësimi i disponueshmërisë dhe shpërndarjes efikase të barnave në Sektorin shëndetësor.

• Sigurimi që përkrahja sociale për Martiret e luftës do të jetë në dispozicion, në

mënyrën që është e qëndrueshme brenda kornizës fiskale.

• Përmirësimi i disponueshmërisë dhe efektshmërisë së shpërndarjes së barnave brenda sektorit të Shëndetësisë.

1.4 Boshllëku zhvillimor Sikur u theksua më sipër, imperativ themelor për Kosovën është rritja e shkallës themelore dhe të qëndrueshme të rritjes ekonomike, për të krijuar më tepër vende pune dhe për të nisur zvogëlimin e shkallës së lartë të papunësisë. Me fjalë të tjera, Kosova fillon me një deficit të rritjes apo zhvillimit që në aspekt të rritjes reale së BPV-së është në minimum, 2.0-3.0 për qind në vit. Prandaj, qëllimi parësor i programit prioritar të Qeverisë synon zvogëlimin e rritjes së këtij deficiti duke larguar shumë prej kufizimeve të tanishme drejt rritjes dhe nisjen e procesit për ta bërë ekonominë vendore më tërheqëse për investuesit e jashtëm. Tabela 1 më poshtë jep një pasqyrë të projeksioneve fiskale dhe nevojave rezultuese financiare që do të mund të shpinin drejt ngritjes së qëndrueshme në shkallën e rritjes në Kosovë. Tabela komplete është në dispozicion në seksionin 2.5 Financimi, tabela numër 2.6. Tabela 1. Përmbledhje – Projeksionet Afatmesme Fiskale, 2008-2011, në milion euro

Pershkrimi 2008 2009 2010 2011 Kumulativ2008-2011

Shpenzimet e BKK-se 1,200.9 1,109.2 1,165.3 1,185.3 4,660.6

Te hyrat e BKK-se 866.9 914.2 969.5 1,026.6 3,777.2

Nevojat e BKK-se per financinm, pas shfrytezimit te bilancit akumuluar bankar -78.9 -175.0 -165.8 -128.6 -548.3

Shpenzimet jashte-buxhetore 140.9 124.5 115.0 110.1 490.4

Nevojat jashte-buxhetore per financim -140.9 -124.5 -115.0 -110.1 -490.4

Parapagimi i supozuar i borxhit -400

Nevojat e pergjithshme per financim -219.7 -299.5 -280.8 -238.8 -1,438.7

-400

Burimi: Departamenti i Makroekonomisë- MEF Duhet përmendur që këto projeksione nuk e përfshijnë ndikimin potencial të një numri të rreziqeve fiskale të rëndësishme kontingjente, të cilat janë elaboruar në seksionin 2.8, përfshirë këtu edhe disa vlerësime të përafërta për gjasat relative të shfaqjes së tyre.

10

Rritja e vlerësuar e nevojshme e shpenzimeve të përgjithshme qeveritare, përfshirë këtu rritjen e konsiderueshme të shpenzimeve kapitale si dhe përmirësimin e planifikuar të shkallës së ekzekutimit të këtyre shpenzimeve, gjeneron një boshllëk kumulativ të përgjithshëm të financimit prej rreth €1.44 bilion në periudhën 2008-2011. Pjesa e cila është planifikuar ose projektuar të financohet nga Buxheti qëndror në terme të përgjithsme arrinë në rreth €550 milion. Në aspekt të ndikimit në ekonomi, efekt i gjithëmbarshëm është ngritja e rritjes së BPV-së reale me një mesatare prej 5.2 për qind gjatë periudhës 2008-2011, që është e afërt me mesataren për rajonin si tërësi. Ashtu siç u cek më lartë, përpjekja nga të gjitha aspektet, është e rëndësishme. Megjithatë duke pasur parasysh nivelin e kërkuar të përshtatjes, ky është vetëm hapi i parë. Duke shikuar nga e ardhmja, rritja e domosdoshme ekonomke për Kosovës është në kufijtë prej 6.0 – 8.0 për qind, një përformancë që duhet të jetë e qëndrueshme në një periudhë të ardhshme aftagjate. Prandaj, brenda kornizës afatmesme, që është një program që azhurohet çdo vit, detyra për të ardhem në mënyrë që të përdoren në maksimum përfitimet nga Procesi i Partneritetit me BE, është që të paktën të sigurohet që kjo rritje apo përformancë zhvillimorë ‘shtytëse’ të jetë e qëndrueshme në rradhë të parë e pastaj të përmirësohet në të ardhmen.

1.5 Bashkëpunimi me donatorët Qeveria është e përkushtuar që të sigurojë shfrytëzim efektiv të ndihmës dhe asistencës së ofruar nga komuniteti ndërkombëtar në mbështetje të procesit zhvillimor në Kosovë. Për më tepër, që procesi është në përputhje me parimet ndaj të cilave tani janë të përkushtuar donatorët. Qeveria tani ka në vend sistemet për të ndihmuar në sigurimin e shpërndarjes efikase.

11

PJESA E DYTE: KORNIZA MAKRO-FISKALE

Hyrje Ekonomia e Kosovës ka një numër karakteristikash interesante. Në mes tyre është fakti se Kosova karakterizohet me një absorbim, pra konsum dhe investim të tërësishëm, shumë më të madh se sa prodhimi vendor, dhe që mundësohet nga shuma e konsiderueshme e te hyrave në formë të remitancave/dërgesave nga diaspora dhe shpenzimeve të donatorëve. Këto të hyra financiare nuk e kompensojnë domosdo deficitin tregtar. Besohet se neto asetet e huaja financiare (NAF) të sistemit bankar e kryejnë rolin e balancuesit . Kështu, për shembull, nëse të hyrat financiare në formë të remitancave ose shpenzimeve të donatorëve e tejkalojnë deficitin tregtar, atëherë NAF-të do të rriten. Kjo është përfshirë në strukturën e modelit makroekonomik në të cilën projeksionet e më poshtme janë të bazuara. Kosova në masë të madhe varet nga importet, të cilat përbëjnë rreth 50% të BPV-së, gjersa eksportet janë shumë të ulëta dhe mbulojnë vetëm rreth 20% të importeve. Kjo në radhë të parë është për shkak se kapaciteti prodhues i ekonomisë është i ulët dhe jo konkurrent krahasuar me atë të rajonit. Për shkak se Kosova ka ekonomi ku si mjet pagese përdoret euro, ajo mund ta përmirësoj bilancin tregtar vetëm nëpërmes përmirësimit të konkurrueshmërisë me kosto më të ulëta, e cila mund të arrihet nëpërmes çmimeve relativisht më të ulëta krahasuar me partnerët tregtar. Kjo mund të vije vetëm nga zvogëlimi i pagave reale, dhe/ose përmirësimeve në efikasitetin vendor dhe produktivitetit. Mund të argumentohet se kjo përshtatje është duke ndodhur. Gjatë tre viteve të kaluara, sektori i donatorëve është zvogëluar në masë të konsiderueshme; shpenzimet relative në Kosovë kanë rënë për rreth 6%. BPV-ja reale është rritur më shumë se 10% gjatë tre viteve, ndërsa të hyrat qeveritare janë shtuar për rreth 43%. Mirëpo, bilanci tregtar është keqësuar dukshëm gjatë kësaj periudhe, kryesisht për shkak se importet janë rritur shumë më shpejtë se sa BPV-ja, në aspektin nominal dhe atë real. Edhe përkundër kësaj, neto mjetet e huaja të sistemit financiar janë rritur gjatë kësaj periudhe, duke sugjeruar se importet janë financuar nga të hyrat e rritura jo-donatore. Projeksionet makro-fiskale parashohin një përmirësim të konsiderueshëm të efikasitetit të shpenzimeve qeveritare, përmes krijimit të kursimeve buxhetore dhe ri-alokimit të këtyre mjeteve për arritjen e prioriteteve kyçe zhvillimore. Një rritje e konsiderueshme është buxhetuar në shpenzimet kapitale në vitin 2008 duke pasur parasysh nevojat e përgjithshme për investime dhe disponueshmërinë e fondeve në fund të vitit 2007. Këto shpenzime, të cilat parashihen të zvogëlohen në vitin 2009 dhe

12

pastaj të rriten në vlera modeste gjatë viteve 2010-11, do të përdoren kryesisht për përmirësimin e infrastrukturës fizike që aktualisht është e dobët,. Ne jemi të vetëdijshëm për nën-shpenzimet që kanë ndodhur në vitet e kaluara në këtë kategori; mirëpo, besojmë se me implementimin e rekomandimeve të përfshira në raportet e MEF-it dhe BB për nën-shpenzimet në projektet kapitale, shkalla e ekzekutimit do të përmirësohet dukshëm gjatë tri viteve të ardhshme. Detajet e hapave që e prekin këtë çështje janë të paraqitura në seksionin 4.4.3. Duke filluar nga ky vit, shpenzime shtesë janë paraparë me qëllim të implementimit të politikave të reja që kanë të bëjnë me statusin e vendit, përfshirë servisimin e pritur të borxhit të jashtëm1, dhe të cilat janë paraqitur në seksionin numër 4.3. Krahasuar me buxhetin e vitit 2007, kategoritë tjera shpenzuese janë shtuar edhe për të reflektuar rritjen e përfitimeve pensionale, pagat e mësimdhënësve dhe pagesat për Martiret e luftës. Ndonëse parashikimet tona kanë projektuar një shtim të konsiderueshëm në të hyra buxhetore, totali i shpenzimeve të projektuara është dukshëm më i lartë. Si rezultat i kësaj, boshllëku (gap) financiar i shumës prej rreth €1,439 milion është gjeneruar përgjatë periudhës 2008-2011. Kontributi për këtë boshllëk financiar është dhënë edhe nga vendimi i qeverisë për ta krijuar një Rezervë të Stabilizimit (shiko seksioni numër 2.6), duke marrë 50 milion euro nga rezerva aktuale likuide dhe duke ia shtuar, mesatarisht, një shumë shtesë pre €200 milion. Për më tepër, është projektuar parapagimi i borxhit të jashtëm prej rreth €400 milion. Parapagimi i borxhit të jashtëm do ta zvogëlonte barrën vjetore për buxhetin duke e ulur nivelin e servisimit të borxhit dhe duke lejuar kështu nivele më të larta të shpenzimeve primare gjatë një periudhe afatmesme. Tabela 2.1. më poshtë jep pasqyrë për projeksionet fiskale dhe nevojave të rezultuara financiare. Tabela komplete është në dispozicion në seksionin 2.5 Financimi, tabela numër 2.6. Tabela 2.1. Përmbledhje e Projeksionet Afatmesme Fiskale, 2008-2011, në m. €

Pershkrimi 2008 2009 2010 2011 Kumulativ2008-2011

Shpenzimet e BKK-se 1,200.9 1,109.2 1,165.3 1,185.3 4,660.6

Te hyrat e BKK-se 866.9 914.2 969.5 1,026.6 3,777.2

Nevojat e BKK-se per financinm, pas shfrytezimit te bilancit akumuluar bankar -78.9 -175.0 -165.8 -128.6 -548.3

Shpenzimet jashte-buxhetore 140.9 124.5 115.0 110.1 490.4

Nevojat jashte-buxhetore per financim -140.9 -124.5 -115.0 -110.1 -490.4

Parapagimi i supozuar i borxhit -400

Nevojat e pergjithshme per financim -219.7 -299.5 -280.8 -238.8 -1,438.7

-400

Burimi: Departamenti i Makroekonomisë- MEF Shënim: Hollësitë se si është kalkuluar boshëlëku financiar janë të paraqtura në aneks, tabela fiskale 1Pagesat që lidhen me shlyerjen e borxhit të jashtëm, të paraqitura në tabelat fiskale, janë vlerësime të FMN-së. Ato janë treguar vetëm për qëllime ilustruese; prandaj nuk përbëjnë apo nuk nënkuptojnë njohjen e pretendimeve rreth borxhit dhe as politikat e ardhshme fiskale të Qeverisë së Kosovës.

13

Projeksionet e sipërpërmendura fiskale nuk e përfshijnë ndikimin potencial të një numri të rreziqeve të rëndësishme kontingjente, të cilat janë elaboruar në seksionin 2.8, përfshirë edhe disa vlerësime të përafërta për gjasat e ndodhjes së një gjëje të tillë. Sa i përket rritjes ekonomike, në periudhën 2008-2011, pritet që rritja mesatare vjetore e BPV-së të jetë rreth 5.2%, rritje që i afrohet normave mesatare regjionale. Përderisa në këtë rritje pritet që sektori privat të luajë rolin kryesor, në të njëjtën kohë edhe rritja e shpenzimeve qeveritare për investimet kapitale si dhe rritja e projektuar e rritjes së normës së ekzekutimit, pritet të kontribuojnë në këtë rritje. Ndër komponentët e BPV-së, Investimet pritet të jenë kontribuesit më të mdhenjë të rritjes së projektuar, të përcjellura me Konsumin privat dhe Eksportet. Përkundër rritjes së vazhdueshme të importeve, në periudhën projektuese është paraparë një zëvendësim i lehtë i tyre, dhe cka më me rëndësi, një zhvendosje e importeve drejt mallrave investuese. Ndërsa nga ana tjetër, eksportet pritet të rriten me një normë shumë më të shpejtuar. Sa i përket çmimeve, , rritja e vitit të kaluar dhe ajo e projektuar për vitin 2008 pritet të bie dhe stabilizohet gjatë periudhës afatmesme. Megjithatë, duke marrë parasysh shkallën e hapjes së ekonomisë sonë ndaj asaj botërore dhe nivelin e lartë të importeve, lëvizja e çmimeve vendore në masë të madhe do të varet nga ecuria e çmimeve të importit.

2. Korniza Makro-fiskale e Kosovës 2008-20112 Në këtë seksion ne i prezantojmë në detaje supozimet që qëndrojnë prapa projeksioneve për periudhën 2008-2011. Këtu përfshihen projeksionet për sektorin fiskal sikurse edhe për sektorët real dhe të jashtëm.

2.1 Sektori real Burimet e kërkesës janë kryesisht: ekonomitë familjare private; investuesit e huaj dhe të vendit; shpenzimet qeveritare, si dhe përkrahja e donatorëve, dhe eksportet. Një proporcion i lartë i shpenzimeve në ekonomi financohet nga remitancat e dërguara nga jashtë. Zakonisht, dy kufizime të mundshme të furnizimit supozohen të jenë stoqet kapitale dhe disponueshmëria e resurseve të jashtme. Pritet që në vitet e ardhshme të ketë ngritje graduale të shkallës së investimeve. Kjo mund të rezultojë nga klima e përmirësuar e biznesit në ekonomi, për shkak të zgjidhjes së statusit dhe përmirësimeve të mëdha në 2 Eshte me rendesi te theksohet se ne fillim te vitit 2008 ka pasur nje permiresim nga lart te BPV-se ne revidim tw rritjes per periudhen 2004-2006. Ky revidim eshte bere nga ESK ne bashkëpunim me bashkpunetoret e jashtem per te adresuar nje evidence solide te nen raportimit te konsumit te sektorit privat. Duke u bazuar ne vlerësimet e reja, BPV nominale per 2004-2006 sillet mesatarisht rreth 3.0 miliard krahasur me 2.3 miliard sa ka qene me heret.

14

infrastrukturë, përfshirë këtu legjislacionin dhe reformat në administratën publike që pritet të bëhen gjatë periudhës projektuese. Pjesëmarrja e investimeve private në BPV shënon rritje graduale nga 22.9% më 2008, në 24.9% në vitin 2011. Në anën tjetër, investimet publike pas rritjes së konsiderueshme në vitin 2008 prej mbi 100%, krahasuar me ndarjet buxhetore të vitit 2007, planifikohet të mbesin përafërsisht në nivelin e njëjtë gjatë tri viteve të ardhshme. Si pjesëmarrje në BPV, investimet e planifikuara buxhetore shënojnë një rritje të vogël nga 8.3 % më 2008 në 10.4% më 2011. Në këto projeksione, një numër projektesh kapitale publike që i reflektojnë prioritetet e Qeverisë, pritet në financohen nga donatorët përmes përkrahjes buxhetore direkte. Investimet totale të projektuara (private dhe publike) si pjesëmarrje në BPV, rriten nga 32.4% më 2008 në 36.2% në vitin 2011. Eksportet pritet të rriten gjatë periudhës së projektuar, nga vetëm €343 milionë në vitin 2007 në €659 milionë deri më 2011, një rritje kjo prej rreth 92%. Marrë parasysh bazën e vogël startuese, shkalla mesatare e rritjes prej 17.7 për qind në vit nuk duket të jetë joreale. Ky parashikim pjesërisht merr parasysh projeksionet e kompanisë minerare Alferon për eksportet në vitet vijuese3. Për më tepër, zhvleftësimi i pritur real i shkallës së këmbimit nga viti 2008 në vitin 2011 (marrë për bazë inflacionin e projektuar në vend që është relativisht më i ulët se ai i projektuar për Euro Zonë, dhe rritjen e produktivitetit të ekonomisë) prej afërsisht 10%, do të ofrojë gjithashtu një shtytje për eksportet dhe për zëvendësim të shtuar të importeve. Tabela 2.2 Treguesit kryesorë makroekonomik 2007-2011, në miliona euro Pershkrimi 2007

Vle.2008 Proj.

2009 Proj.

2010 Proj.

2011 Proj.

Bruto Produkti Vendor (BPV) 3,400 3,722 4,002 4,232 4,449

Konsumi 3,810 4,161 4,323 4,449 4,525

Investimet 967 1,208 1,384 1,504 1,614

Eksportet 343 405 470 553 659

Importet 1,720 2,051 2,175 2,274 2,349

Rritja nominale e BPV-se 8.8% 9.5% 7.5% 5.8% 5.1%

Deflatori i BPV-se 3.2% 3.4% 2.2% 0.7% 0.7%

Rritja reale e BPV-se 5.4% 6.0% 5.2% 5.1% 4.4% Burimi: Departamenti i Makroekonomisë-MEF, dhe FMN Prirja për të importuar, bazuar në të dhënat e kaluara, pritet të shënojë rënie të vogël gjatë periudhës së projektuar. Sikur është shpjeguar më sipër, me një rritje në kapacitetet prodhuese të Kosovës dhe me çmime më të ulëta relative, domethënë me një konkurrueshmëri të përmirësuar, ekonomia pritet të gjenerojë zëvendësim të importeve. Shkalla e projektuar e investimeve të reja, rezulton në një rritje të konsiderueshme në stokun e përgjithshëm të kapitalit dhe në raportin në mes të fuqisë punëtore dhe kapitalit. Efekti i përgjithshëm do të jetë rritja e produktivitetit të fuqisë punëtore, dhe së bashku

3 Kjo informatë është marrë nga menaxhmenti i komapnisë Alferon, gjatë një vizite të departamentit të Makroekonomisë bërë kësaj kompanie.

15

me këtë, përmirësimi i kualitetit të stokut të kapitalit që do të ngris rritjen e produktivitetin e faktorëve të përgjithshëm. Rritja reale e BPV-së ashtu siç eshte prezantuar ne grafin me posht, gjatë periudhës sillet në mesataren prej 5.2%. Figura më lartë tregon se investimet do të kenë kontributin më të madh në rritjen reale të BPV-së, edhe pse me një rënie graduale, të pasuara nga konsumi, me një rënie graduale ngjajshëm si investimet. Kontributi në rritje i eksporteve dhe rënia relativisht e qëndrueshme kontributit të importeve tregon edhe njëherë se ekonomia pritet të shënojë një zëvendësim të importeve. Figura 2.1. Kontributi real në rritjen e BVP reale, 2007-2011

5.46.0

5.25.1

4.4

-4.0

-2.0

0.0

2.0

4.0

6.0

8.0

10.0

12.0

2007 2008 2009 2010 2011

Konsumi Investimet Eksporti Importi BPV reale

Burimi: Departamenti Makroekonomik-MEF, dhe FMN Kutia 1: Ndikimet e mundshme të ekonomisë globale

Ekonomia globale është duke përjetuar një ngadalësim në rritjen ekonomike që filloi gjatë gjysmës së dytë të vitit të kaluar. Problemet kanë filluar në tregun e banimit në SHBA që shpiu në krizë të hipotekës “sub-prime”. Rënia në çmimet e shtëpive në SHBA e ka zvogëluar vlerën e portfolios së kredive të institucioneve financiare të cilat kanë financuar pasurinë e paluajtshme ose i kanë përdorur ato si kolateral për ti siguruar kreditë, duke rezultuar me humbje në pasqyrat e tyre financiare. Kjo ka shtyrë shumë institucione financiare në bankrot dhe të tjerat që të ulin në zvogëlimin e kreditit. Rrjedhimisht ekonomia e SHBA-ve sot ka mangësi të likuiditetit duke shkaktuar mosgatishmërinë e institucioneve financiare për ti huazuar njëra tjetrës, dhe si rezultat kamatat ndër-bankare u rritën. Kjo ka shtyrë në intervenimin e bankës qendrore të SHBA-ve “Federal Reserve” nëpërmjet uljes së kamatave dhe injektimin më të madh të likuiditetit. Zhvillimi ekonomik në SHBA është ngadalësuar, me indikator që paraqesin dobësimin e aktiviteteve të sektorëve prodhues dhe të banimit, rënie të punësimit dhe të konsumit. Kriza nuk është lokalizuar vetëm në ekonominë e SHBA-ve. Shumë banka Evropiane, si dhe banka tjera ndërkombëtare, janë ekspozuar në tregun e banimit të SHBA-ve, për shkak të mbajtjes së portfoliove të mëdha t në pasuri të paluajtshme në SHBA. Humbjet e përjetuara në SHBA janë reflektuar në tregjet Evropiane. Megjithatë, deri tani, shumë ekonomi Evropiane nuk duket të jenë afektuar shumë. Konkretisht, tani është duke u zhvilluar një debat për

16

“decoupling”, të cilën sugjerohet se nëse në SHBA ka recesion, jo domosdoshmërisht do të shpie në recesion. Megjithatë, është e pabesueshme që problemet ekonomike në SHBA nuk do të kenë ndikim në Evropë. Në tregjet e reja të Evropës lindore që kanë pasur një rritje rapide të kredive, disa nga të cilat kanë deficit të madh në llogaritë korrente të financuar nga huat private ose nga rrjedha të portfolios, mund të jenë gjithashtu të ndjeshme . Përveç kësaj, çmimet e mallrave – ushqimi, energjia dhe materialet – janë në nivele shumë të larta, dhe kjo është duke kërcënuar spirale infacioniste. Dobësitë në ekonomi duket se kanë përmbajtur pritjet inflacioniste ne SHBA. Në Evropë, megjithatë, Banka Qendrore Financiare mbetet vigjilente kundër inflacionit. Kosova nuk është vend i izoluar. Sikurse edhe shtetet tjera të Evropës lindore, ajo ka deficit të madh në llogarinë korrente të financuar kryesisht nga të hyrat private por edhe nga prezenca e madhe e donatorëve. Me nivelin e remitencave që vijnë nga diaspora në vlerë të €400 milionëve në vit dhe nivelin i importeve prej €1575 milion në 2007, Kosova është një ekonomi shumë të hapur dhe e rrezikuar nga tronditjet. Ka disa kanale nëpërmes të cilave recesioni në ekonominë botërore mund të ndikoj në ekonominë vendore. Së pari, rënia ekonomike mund të çoj deri te largimi i kosovarëve në diasporë nga vendet e tyre të punës, e rrjedhimisht të bie niveli i remitencave. Në veçanti, emigrantët kosovar në masë të madhe janë të involvuar në biznesin e ndërtimit, ndërsa që rënia aktuale në tregun e banimit mund të qoj në humbje të vendeve të punës. Gjithashtu, mungesa e likuiditeti në tregjet ndërkombëtare mund të rezultojë në investime direkte të huaja më të ulëta se ato potenciale. Ndikimi i kësaj ne rritjen ekonomike është vështirë të përcaktohet, por pak ka gjasa që të jetë i madh në një periudhë afatmesme. Rënia eventuale e remitencave zvogëlon financimin, por efekti i kësaj në output është i paqartë. Në një anë, rënia e remitancave mund ti ulë investimet, por në anën tjetër mund te ulë importet, që kanë në vetvete një komponent konsumi. Sipas të gjitha gjasave efekti dëmtues mund të vërehet në të hyrat qeveritare. Rreth dy të tretat e të hyrave buxhetore të Kosovës mblidhen në kufi, ndërsa që si pasojë e ndryshimeve të importeve mund të vie deri te ndryshimet e dukshme në të hyra. Së fundi, ngadalësimi ekonomik në tregjet botërore, kryesisht në Evropë dhe SHBA, e përcjellë me mangësi në likuiditet mund ti ulë IJD-të potenciale në Kosovë. Kjo është vështirë të vlerësohet marrë parasysh nivelet e ulëta të IJD-ve gjatë viteve të kaluara. Mirëpo, në një periudhë afatmesme, sidomos tani pas shpalljes së pavarësisë së Kosovës, disa nga projektet e mëdha në energji, miniera, dhe transport në masë të madhe varrën nga investitorët e huaj. Kështu, nëse ekonomia globale pëson recesion me gjasë do të reflektohet gjithashtu në Kosovë. Në anën tjetër, ekspansioni kreditor në Kosovë nuk është i kufizuar me mungesë të likuiditetit në tregjet ndërkombëtare pasi që bankat komerciale kanë shuma të konsiderueshme të aseteve të huaja financiare.

17

2.1.1 Çmimet dhe kostoja Çmimet, të matura me Indeks të Çmimit të Konsumit (IÇK), në vitin 2007 janë rritur për 4.2%, krahasuar me një rritje prej 1.5% dhe rënie prej 1.4% më 2006 respektivisht 2005 (shih Figurën 2.2 më poshtë). Kjo rritje në vitin 2007 pasqyron në rend të parë ngritjen e çmimeve të importeve që kanë ndikuar në masë të madhe në inflacionin e gjithmbarshëm të çmimeve në Kosovë dhe që nuk janë kompensuar në tërësi nga deflacioni gjithnjë në rritje i kostos vendore, me ndikimin e tyre të bartur edhe në vitin 2008. Figura 2.2. Inflacioni aktual dhe parashikimet, 2006-11

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

7.0

8.0

2006 2007 2008 2009 2010 2011

IÇK Deflatori i BPV

ndryshimi vjetor ne %

Burimi: Departamenti Makroekonomik-MEF dhe ESK Projeksionet për periudhën e observuar tregojnë që në vitin 2009 do të ketë një ulje të inflacionit të IÇK-së, dhe më pas rënie të shpejtë gjatë periudhës 2010-2011. Kostoja vendore pritet të shënojë rënie për shkak të inflacionit të ulët të pagave. Deflatori i BPV-së pritet të shënojë rënie të lehtë duke filluar nga viti 2008.

2.2 Bilanci i Pagesave Gjatë periudhës së projektuar, importet janë projektuar të rriten ngadalë, me supozimin për zëvendësim të ulët të importeve. Me fjalë të tjera, prirja për të importuar mallra dhe shërbime, që është një fraksion i konsumit, investimeve dhe eksporteve, është projektuar të shënojë rënie të lehtë gjatë periudhës së projektimit. Përkundër këtij zëvendësimi të projektuar të importeve, vlera nominale e importeve rritet dhe arrin në €2.35 miliardë deri më 2011 apo rreth 47% të BPV-së. Në anën tjetër, eksportet totale, ato të mallrave dhe shërbimeve, janë projektuar të rriten për rreth 19% mesatarisht gjatë periudhës së projeksionit, me eksportet vetëm të mallrave

18

të projektuara të rriten mesatarisht për 30%. Prandaj, deri më 2011 eksportet totale janë projektuar të arrijnë në rreth €659 milionë në terme nominale. Ndonëse në terme nominale bilanci tregtar përkeqësohet, duke u rritur nga €-1.3 miliardë më 2007 në €-1.7 miliardë më 2011, si pjesëmarrje në BPV, ky bilanc përmirësohet nga rreth -40% më 2007 në rreth -38.0% më 2011. Sa i përket llogarisë së të ardhurave (të hyrat neto), supozohet që për shkak të zvogëlimit të stafit vendor e ndërkombëtar të punësuar nga donatorët, dhe fillimit të pagesës së interesit për borxhin e jashtëm, (si dhe riatdhesimit të supozuar të profiteve të IHD), llogaria e të ardhurave shënon rënie të konsiderueshme gjatë periudhës së parashikimit. Në anën tjetër, llogaria e transfereve që përbëhet kryesisht nga remitancat, gjithashtu supozohet të zvogëlohet gjatë periudhës së parashikimit, duke arritur në €737 milionë deri më 2011. Kjo tregon që përkundër faktit që remitancat rriten gradualisht, rënia graduale e pranimeve nga donatorët, shkakton rënien e transfereve totale.. Tabela 2.3. Zhvillimet kryesore në sektorin e jashtëm, 2007 -2011 në miliona euro

Pershkrimi 2007Vler.

2008 Proj.

2009 Proj.

2010 Proj.

2011 Proj.

Llogaria rrjedhese -512 -755 -885 -942 -903Bilanci tregtar (mallrat dhe sherbimet) -1,377 -1,642 -1,699 -1,713 -1,679Te hyrat 65 39 39 37 39Transferet 800 848 775 734 737

n/c remitancat 372 409 417 426 434Llogaria kapitale dhe financiare 105 690 743 796 817

n/c IHD 420 461 518 585 661Stoku i MHN te sistemit bankar 1,371 1,146 928 699 502 Burimi: Departamenti Makroekonomisë-MEF dhe FMN Shënim: Arsyeja kryesore pse në vitin 2007 llogaria kapitale është shumë më e ulët se sa në vitet vijuese është

kryesisht përshkak të suficitit buxhetor, ku paratë e tepruara buxhetore u investuan jashtë vëndit përmes AQBK-së.

Në llogarinë kapitale dhe financiare, pas statusit të ri politik të vendit, pritet që do të ketë një rritje substanciale të IHD, stoqet e të cilave parashihet të rriten ndjeshëm në rreth gjat.. periudhës projektuese. Gjatë periudhës së parashikimit, ndryshimi kuantitativ i valutës në qarkullim pritet të mbetet në shkallën zero duke filluar nga viti 2007. Investimet e huaja direkte të TKPK-së janë projektuar të mbesin konstante si pjesëmarrje në të ardhurave pas tatimeve. Bilanci i pagesave është i ndikuar gjithashtu nga bilancu buxhetor i Qeverisë. Cfarëdo deficiti/suficiti buxhetor do të rezultojë në zvogëlimin/rritjen e mjeteve financiare neto të sistemit bankar për shkak të zvogëlimit/rritjes të depozitave qeveritare në Autoritetin Qendror Bankar të Kosovës (AQBK), duke zvogëluar në këtë mënyrë edhe asetet e jashtme financiare të tyre. Po ashtu si rrjedhojë e rritjes/zvogëlimit të shpenzimeve qeveritare, importet do të pësojnë rritje/rënie. Në fund, bilanci i pagesave, që tregon shumën e bilancit tregtar, transferet rrjedhëse dhe llogarinë kapitale dhe financiare, është zero pasi të merren parasysh gabimet dhe lëshimet

19

që supozohet të jenë element balancues. Gabimet dhe lëshimet janë projektuar të zvogëlohen gjatë periudhës së parashikimit, duke arritur në rreth 2.0% të BPV-së në vitin 2011. Stoqet e mjeteve neto të jashtme (MNJ) të sistemit bankar të Kosovës janë projektuar të zvogëlohen në rreth €502 milion më 2011 nga €1,371 milionë më 2007, dhe kjo në rend të parë për shkak të zvogëlimit të MNJ të AQBK-së që rezultojnë nga deficiti i projektuar buxhetor .

2.3 Projeksionet e të hyrave dhe shpenzimeve

2.3.1 Projeksionet e të hyrave për buxhetin qeveritar Sistemi tatimor i Kosovës karakterizohet me nivel të ultë të tatimeve dhe bazë të gjerë. Qeveria planifikon ti mbaj këto parime gjatë periudhës së KASH-it, duke e zgjeruar edhe më tej bazën tatimore dhe duke i mbajtur tarifat relativisht të ulëta tatimore. Përderisa në vitet e kaluara grumbullimi i të hyrave buxhetore ka qenë i knaqshëm, viti 2007 ishte një vit i vecantë pasi që krahasuar me vitin 2006, të hyrat totale u rritën për rreth 26%. Edhe pse kjo rritje e ndieshme kryesisht i atribuohet të hyrav të njëhershme (të yrat nga licenca e operatorit të dytë të telefonisë mobile), kjo rritje poashtu ishte rezultat i përormancës më të mirë të autoriteteve tatimore. Projeksionet e të hyrave bazohen në performansën e indikatorëve kryesor makroekonomik duke aplikuar për cdo instument të politikës tatimore, shkallën e tarifave efektive tatimore mbi bazat e tyre tatimore. Gjithashtu, parashikimet janë bërë duke marrë parasysh supozime mbi përmirësimin e efikasitetit të mbledhjes së tatimeve nga Administrata Tatimore e Kosovës (ATK) dhe Shërbimi Doganor i UNMIK-ut. Është me rëndësi të thuhet se raporti i fundit FMN-së mbi administrimin e tatimeve është shumë i mirëseardhur dhe ne besojmë se duke implementuar rekomandimet e dalura nga ky raport, në periudhën afat-mesme, efektshmëria e autoriteteve tatimore do të përmirësohet ndieshëm. Administrata tatimore vec ka filluar përgatitjen e planit veprues për implementimin e rekomandimeve të FMN-së. Këto projeksione kanë marrë parasysh gjithashtu edhe propozimin për rishikim të sistemit të tanishëm tatimor. Sipas këtij propozimi parashihet që të bëhet një zhvendosje nga tatimet në të ardhura në tatimet në konsum. Kjo potencialisht do të rezultojë me ulje të të hyrave nga të ardhurat, ku parashihet të bëhen ulje e theksuar e normës së tatimit në fitimin e korporatave dhe në të hyrat individuale. Më saktësisht, tatimi në fitimin e korporatave është supozuar të zvogëlohet nga 20% në 10%, dhe tatimi në të hyrat individuale nga 0%, 5%, 10%, dhe 20% në 0%, 4%, 8% dhe 10%, duke mos ndryshuar bazën tatimore. Në anën tjetër, të hyra më të larta nga konsumi parashihet të rezultojnë nga një rritje e pritshme e normës së TVSH-së dhe një rritje e akcizës. Norma tatimore e

20

TVSH-së është supozuar se do të rritet nga 15% në 16%. Të gjitha këto ndryshime të pritshme, është supozuar se do të hyjnë në fuqi nga 1 Janari, 2009. Tabela në vijim përmbledh projeksionet e të hyrave buxhetore që reflekton ndryshimet e propozuara: Tabela 2.4. Të hyrat Buxhetore, 2006-2011, në miliona euro

Pershkrimi 2006aktualet

2007aktualet

2008 Proj.

2009 Proj.

2010 Proj.

2011 Proj.

Gjithsej te hyrat 712.0 897.0 866.9 914.3 969.4 1,026.6

Tatimet 620.5 713.9 749.7 794.1 846.3 900.5

Tatimet direkte 119.6 132.7 145.8 118.0 129.6 145.3

Tatimet indirekte 500.9 581.2 603.9 676.1 716.7 755.2

TVSH 258.6 313.8 331.7 372.2 399.3 426.4

Akciza 161.9 191.4 201.4 231.1 242.1 255.3

Taksa doganore 82.3 81.2 78.6 79.3 78.7 76.7

Te tjera 2.5 6.1 5.1 5.5 6.7 6.9

Rikthimet tatimore (4.4) -11.3 -13.0 -12.0 -10.0 -10.0

Te hyrat komunale dhe ato jo-tatimore 91.5 108.1 117.1 120.1 123.1 126.1

Te hyrat e njehershme - 75.0 - - - -

Gjithsej te hyrat 22.8 26.4 23.3 22.8 22.9 23.1

Tatimet 19.9 21.0 20.1 19.8 20.0 20.2

Te hyrat komunale dhe ato jo-tatimore 2.9 3.2 3.1 3.0 2.9 2.8

Te hyrat e njehershme 0.0 2.2 - - - -

si % e BPV-se

Burimi:Departamenti i Makroekonomisë Thesarit-MEF Krahasuar me 2007, deri në vitin 2011 totali i të hyrave është projektuar të rritet për rreth 14% dhe të arrij shumën prej rreth €1,026.6 milionëve. Gjatë periudhës së parashikuar, të hyrat vendore priten të rriten për rreth 28%, duke arritur kështu shumën prej €245 milionëve deri në fund të vitit 2011. Kjo rritje e projektuar e parasheh përmirësimin e të dyjave, efikasitetit të ATK-së dhe përmirësimin e administrimit të TVSH-së vendore. Zhvillimi ekonomik është faktor tjetër i cili pritet të kontribuojë më tepër në shtimin e të hyrave vendore. Në anën tjetër, të hyrat nga tatimet në kufi janë projektuar të rriten për rreth 25%, nga €531 milion sa kanë qenë në 2007 në rreth €665 milion deri në 2011. Edhe pse ndryshimet e pritshme në sistemin tatimor pritet që të rrisin të hyrat nga kufiri, rritja në të hyrat e projektuara kufitare është relativisht më e ulët se sa e atyre vendore, për të pasqyruar efektin e plotë vjetorë të CEFTA-s, e cila ka hyrë në fuqi në gjysmën e dytë të vitit 2007. Ky ritëm më i ulët është edhe për shkak të zëvendësimit të projektuar të importeve.

21

Të hyrat vetanake komunale dhe të hyrat jo-tatimore janë projektuar të rriten gjatë periudhës së parashikuar. Kjo rritje në masë të madhe i atribuohet përmirësimit në mbledhje të tatimit në pronë dhe taksave e ngarkesave nga ana e komunave.

2.3.2 Shpenzimet buxhetore qeveritare Projeksionet e shpenzimeve sipas kategorive ekonomike janë paraqitur në tabelën vijuese:. . Tabela 2.5. Total i shpenzimeve, 2006-2011, në milion euro

Pershkrimi 2006aktualet

2007aktualet

2008 Proj.

2009 Proj.

2010 Proj.

2011 Proj.

Shpenzimet buxhetore 634.5 655.2 1,200.9 1,109.2 1,165.3 1,185.3 Shpenzimet rrjedhese 502.3 506.4 575.5 591.1 598.3 605.6

Pagat dhe meditjet 203.8 208.5 214.3 223.4 223.4 223.4

Mallrat dhe sherbimet 143.0 144.9 161.2 161.2 183.1 186.8

Subvencionet dhe transferet 155.4 153.0 194.0 200.5 185.7 189.2

n/c transferet tjera 38.4 40.1 43.6 41.8 23.6 23.6

Rezerva - - 6.0 6.0 6.0 6.0 Shpenzimet kapitale 133.2 154.8 404.8 370.0 390.0 440.0 Kreditimi neto (kredia Aeroportit dhe KEK-ut) (6.0) 79.4 5.0 - - Shpenzimet tjera* - 55.6 27.0 27.7 28.3 Kostoja e lidhur me statusin - 85.6 116.0 149.3 111.3

Kostoja e statusit qe perjashtuar borxhin - - 30.6 60.0 84.3 46.3

Interesi I borxhit - - 35.0 34.0 36.0 35.0 Amortizimi I borxhit (1.0) - 20.0 22.0 29.0 30.0

Shpenzimet jasht buxetore** - - 140.9 124.5 115.0 110.1

Shpenzimet kapitale - - 44.0 47.0 42.3 42.3

Asistenca teknike - - 96.9 77.5 72.7 67.8

Totali i shpenzimeve (buxhetore dhe jasht buxhetore) 634 655.2 1,341.8 1,233.6 1,280.3 1,295.4 Burimi: Departamenti i Makroekonomisë dhe Buxhetit- MEF * Kjo linjë përfshinë bartjet nga viti 2007 në vitin 2008 për Organizatat Buxhetore të nivelit lokal dhe qendror,

si dhe të hyrat e projektuara të nivelit qendror bazuar në MM., të cilat te hyra nuk janë të buxhetuara me buxhete e rregullta vjetore.

** Për vitin 2006 dhe 2007, të dhënat nuk janë të plota, prandaj edhe nuk janë të përfshira në këtë tabelë. Plani i shpenzimeve rrjedhëse bazohet në rregullën e pajtuar fiskale e cila e kufizon shtimin e shpenzimeve rrjedhëse primare në 0.5% në aspektin real, duke marrë parasysh deflatorin të BPV-së për vitin përkatës. Mirëpo, kjo rregull fiskale nuk është e aplikueshme për shpenzimet e ndërlidhura me statusin. Hapësira fiskale për investimet kapitale me prioritet të lartë gjithashtu është marrë parasysh. Duhet të ceket se si bazë për shpenzimet e vitit 2009 e më tutje, janë marrë kategoritë e ndarjeve buxhetore për vitin 2008, të aprovuara nga Autoritetet Kosovare. Shpenzimet në investimet kapitale janë rritur për të reflektuar vazhdimin e projekteve shumëvjeçare dhe projektet e reja prioritare të cilat nuk do të kërkojnë shtim të mëtutjeshëm substancial të shpenzimeve operative.

22

Brenda totalit të shpenzimeve buxhetore, një linjë e veçantë është rezervuar për shpenzimet e ndërlidhura me statusin, detajet e së cilës linjë janë paraqitur në seksionin 4.3 Supozimet e ndërlidhura me shpenzimet, sic janë prezantuar më lartë, janë elaboruar në nën-seksionet e mëposhme.

2.3.2.1 Pagat dhe mëditjet Shpenzimet në paga dhe mëditje janë projektuar të rriten vetëm sa për të mbuluar rritjen potenciale të rrogave të mësimdhënësve pas procesit të certifikimit për të cilin ekziston pajtimi . Prandaj, kategoria për paga dhe mëditje rritet në vitin 2009 duke arritur vlerën prej €223.4 milion dhe mbetet konstante gjatë 2 viteve vijuese. Mirëpo, kjo nuk i merr për bazë shpenzimet e pagave dhe mëditjeve të ndërlidhura me status.

2.3.2.2 Mallrat dhe Shërbimet Shpenzimet në mallra dhe shërbime parashikohen që të rriten, në mënyrë konstante nga €161.2 milion sa janë në 2008 në €186.8 milion në 2011, që janë rreth 5.2% më të larta se sa ndarjet buxhetore për vitin 2008.. Shpenzimet e kësaj kategorie nuk përfshijnë shpenzimet e ndërlidhura me statusin politik të vendit.

2.3.2.3 Subvencionet dhe transferet Shpenzimet për kategorinë e subvencioneve dhe transfereve kapin një pjesë thelbësore të totalit të buxhetit qeveritar. Në buxhetin e vitit 2008, shuma e ndarë për këtë kategori është rritur për €41 milion krahasuar me vitin 2007. Kjo rritje kryesisht është si rezultat i rritjes së pensionit bazë për ata të pensionuar që kanë kontribuar në sistemin e mëhershëm pensional si dhe për shkak të pagesave të plota për Martiret e luftës. Gjatë viteve 2009-11 kjo kategori rritet në përputhje me inflacionin e projektuar dhe ndryshimet në numrin e pritur të pensionistëve. Është me rëndësi të thuhet se Qeveria planifikojë që të formojë një Grup punues dhe në bashkëpunim me partnerët e Kosovës për zhvillim dhe në muajt e ardhshëm do të prodhoj një dokument bazë mbi çështjet sociale. Një nga qëllimet e këtij dokumenti është ndalimi i iniciativave individuale, të cilat iniciativa nuk marrin parasysh mundësitë e përgjithshme dhe prioritetet tjera të Qeverisë Shpenzimet në kategorinë transferet dhe subvencionet tjera janë për përkrahje të entiteteve nën menaxhimin e AKM-së, si p.sh. KEK-u, Hekurudhat, Ngrohja Qendrore, Ujësjellësi dhe Kompanitë tjera dhe organizatat buxhetore tjera që nuk janë nën ombrellën e AKM-së. Transferi për NPP është projektuar të zvogëlohet gradualisht gjatë

23

periudhës së parashikuar, duke e pasur parasysh përmirësimet e pritura në lidhje me grumbullimin e të hyrave të tyre vetanake.

2.3.2.4 Shpenzimet kapitale Shpenzimet kapitale publike të buxhetuara për vitin 2008 tregojnë një rritje të konsiderueshme nga vitet paraprake duke arritur shumën prej € 404.8 milion. Sido që të jetë, në vitin 2009 shpenzimet në këtë kategori janë projektuar të bien në €370 milion dhe rriten në mënyrë konstante në vitet vijuese duke arritur shumën prej €440 milion në vitin 20114. Qeveria e Kosovës është e vetëdijëshme për nën-shpenzimin në vitet e kaluara në këtë kategori, dhe do të vazhdojë të punojë me qëllim të përforcimit të mëtutjeshëm të sistemit të planifikimit, monitorimit dhe raportimit, për të përmirësuar efektshmërinë e shpenzimeve në këtë fushë. Duhet të theksohet se norma e ekzekutimit të shpenzimeve kapitale pritet të përmirësohet gjatë kësaj periudhe, që do të vije si rezultat i implementimit të rekomandimeve të dala nga raporti i MEF-së dhe Bankës Botërore, që japin rekomandime se si të përmirësohet norma e eksekutimit të shpenzimeve kapitale (për hapat konkret të cilët qeveria është dhe do të vazhdojë ti ndërmarrë, janë të listar në pjesën 4.4.3). Pjesa më e madhe e projekteve investuese publike që kanë nisur në vitet paraprake, planifikohen të vazhdojnë. Megjithatë, marrë parasysh që një pjesë e projekteve investuese pritet të përfundojnë gjatë periudhës 2008-2010, kursimet e identifikuara nga kompletimi i tyre së bashku me rritjen e shpenzimeve kapitale, do të përdoren për financim të projekteve të reja që i pasqyrojnë prioritetet e përgjithshme, të paraqitura në Deklaratën e Prioriteteve të Qeverisë.

Qeveria është e përkushtuar ta mbajë Transportin dhe Energjinë si sektor prioritar, për të cilat shuma të konsiderueshme do të alokohen për projekte kapitale. Në sektorin e transportit, mirëmbajtja dhe përtëritja e infrastrukturës ekzistuese konsiderohen si prioriteti më i lartë, me Autostradat R6 dhe R7 në listën e investimeve të reja. Një përshkrim më i hollësishëm i projekteve R6 dhe R7 është dhënë në pjesën për Transportin. Ndërsa në sektorin e Energjisë prioritet janë përmirësimet në infrastrukturë, në rrjetin e transmisionit dhe distribuimit, si dhe ekskavatorët për minierën e re të linjitit, për të siguruar furnizim të pandërprerë me thëngjill të kapaciteteve gjeneruese. Në përputhje me prioritetet e Qeverisë, të hyra të konsiderueshme do të ndahen edhe për sektorin e Arsimit. Ndërtimi i shkollave të reja në rajonet urbane dhe eliminimi i nevojës për ndërrimin e tretë dhe të katërt në shkolla, konsiderohen objektiv parësor nga këndvështrimi i investimeve kapitale. Megjithatë, është e njohur që problemet e gjithmbarshme në sektorin e arsimit janë të mëdha dhe të rëndësishme për zhvillimin e

4 Për ndarjet buxhetore të vitit 2008 për shenzime kapitale, kemi supozuar një normë të eksekutimit prej 73%, dhe shuma e pashpenzuar është supozuar se do të shkojë në rezervën fiskale.

24

Kosovës në të ardhmen. Ndarjet e projektuara buxhetore për këtë sektor mund të jenë vetëm fillim i asaj që do të jetë një proces mjaft i gjatë i përmirësimeve. Sektor tjetër prioritar është Bujqësia, me investime kapitale të planifikuara në përmirësimet në infrastrukturë, siç është sistemi i ujitjes, që ka si synim rritjen e produktivitetit të sektorit dhe bërjen e tij më konkurrues në nivel rajonal. Planet e shpenzimeve kapitale janë parashikuar edhe për fushat tjera, si në sektorin privat, shëndetësi, sektorin e ujërave, gjyqësi dhe mjedis.

2.3.2.5 Kostoja e lidhur me statusin Kostoja që lidhet me statusin përfshin shlyerjen e pritur të borxhit dhe shpenzimet e statusit që nuk lidhen me borxhin, kryesisht kostoja që lidhet me decentralizimin, fushën e sigurisë, krijimin e institucioneve të reja, minoritetet dhe fushat tjera. Përderisa në tabelën e më lartëme dhe tabelat tjera fiskale të paraqitura në këtë dokument, kostoja e lidhur me statusin, duke përjashtuar borxhin, është paraqitur si një linjë, pa bërë diferencimin midis shpenzimeve rrjedhëse dhe kapitale, ne kemi supozuar se 50% e shpenzimeve të planifikuara në këtë fushë do të jenë kapitale dhe 50% rrjedhëse, ndërsa në kuadër të shenzmeve rrjedhëse, 50% në paga dhe mëditje dhe 50% në mallëra dhe shërbime. Prandaj, nëse do të bëhej një krahasim i shpenzimeve kapitale, i pagave dhe mëditjeve, si dhe i mallërave dhe shërbimeve në tabelën e BPV-së me ato të paraqitura në tabelat fiskale, këto supozime duhet të merren parasyshë. [Duhet të theksohet se kostoja e lidhur me statusin është vlerësim preliminart dhe se kostimi i projekteve individuale do të ekzaminohet në detale brenda proceseve të rregullta të buxheteve vjetore]. Është me rëndësi të përmendet fakti se numrat që kanë të bëjnë me shërbimin e borxhit, të reflektuar në tabelën e më lartëme dhe tabelat tjera fiskale, të paraqitura në këtë dokument, janë vlerësime të FMN-së. Ato janë paraqitur vetëm për qëllime ilustrative; prandaj ato nuk përbëjnë ose nënkuptojnë miratim të ndonjë pretendimi mbi borxhin, dhe nuk nënkuptojnë politikat e ardhshme fiskale të qeverisë së Kosovës. Përshkak se kjo cështje akoma nuk është zgjidhur, Qeveria e Kosovës do të themeloj një llogari të vecantë ‘escrow’, ku një shumë e konsiderueshme e mjeteve financiare do të deponohen në këtë llogari për shërbimin e ardhshëm të borxhit. Me qëllim që MEF të jetë gati për të menxhuar me cështjet e ardhshme të borxhit, ajo ka bërë progres në në themelimin e njësisë për Menaxhimin e Borxhit dhe rekrutimin e stafit.

2.4 Pasqyrë e Përbërjes Funksionale të Shpenzimeve Qeveritare Sipas të dhënave aktuale të raportuara nga MFE, shpenzimet totale të buxhetit janë rritur nga €204 milion sa kanë qenë në vitin 2000 në €749.7 milion në vitin 2004, ku e kanë

25

arritur kulmin kryesisht për shkak të zgjerimit të institucioneve kosovare vetëqeverisëse. Mirëpo, pas nënshkrimit të Memorandumit të Politikave ekonomike dhe Fiskale në mes të Qeverisë dhe FMN-së, i cili i kufizon shpenzimet buxhetore në 0.5% të rritjes reale, shpenzimet në vitin 2006 kanë rënë në mënyrë të konsiderueshme. Veç kësaj, nën-shpenzimet e paraqitura nga shumica e organizatave buxhetore kanë qenë kontribuues tjetër që shpenzimet gjatë vitit 2006 të jenë më të ulëta. Si rezultat i kësaj, shpenzimet totale në vitin 2006 kanë arritur në €635.4 milion nga €674.1 milion që kanë qenë në 2005, ndonëse kufiri buxhetor ka qenë më i lartë se sa në vitin 2005. Në vitin 2007, kufiri buxhetor ka qenë paksa më i relaksuar, ndërsa që organizatat buxhetore kanë pasur mundësi ti bartin shumat për projektet kapitale nga viti 2006, me kufi të limituar vetëm për shpenzimet operative. Edhe përkundër kësaj, totali i shpenzimeve të ekzekutuara gjatë vitit 2007 ka kapur shumën prej €661.0 milion e cila korrespondon me 20% të BPV-së. Klasifikimi funksional i shpenzimeve publike ofron ndarje të detajuar të shpenzimeve përkitazi me funksionet kryesore qeveritare. Veç kësaj, ky klasifikim ofron bazën për një krahasim të mirë ndërkombëtar. Siç është prezantuar në grafikun e mëposhtëm, përbërja e shpenzimeve qeveritare sipas funksioneve ka shënuar ndryshime të mëdha gjatë periudhës 2005-2007. Më saktë, gjersa në vitin 2005 e sidomos 2006 një masë e madhe e shpenzimeve është orientuar drejtë shërbimeve të përgjithshme publike, në vitin 2007 për këtë kategori janë shpenzuar më pak gjersa shpenzimet janë drejtuar më tepër drejt çështjeve ekonomike dhe arsimit. Shpenzimet në shërbimet e përgjithshme publike kanë rënë nga 24% të shpenzimeve totale në vitin 2006 në 18.8% në vitin 2007. Kjo kategori e shpenzimeve ka të bëjë me zyrën e presidentit dhe të kryeministrit, kuvendin, zyrat e ministrave dhe çështjet e tyre administrative, plus administratën e të gjitha komunave që së bashku përbëjnë rreth 50% të buxhetit për shërbime të përgjithshme. Një pjesë e madhe e shpenzimeve është alokuar për çështjet ekonomike si energjia dhe minierat, transporti dhe telekomunikacioni si dhe në sektorin e bujqësisë. Në vitin 2005 kjo kategori ka përfaqësuar 19.4% të shpenzimeve totale që kanë rënë në 15.7% në vitin 2006. Mirëpo, në vitin 2007 pjesëmarrja e kësaj kategorie është rritur si përqindje në totalin e shpenzimeve duke arritur 18.6%. Kjo rritje kryesisht mund ti atribuohet alokimeve që janë bërë për sektorin e energjisë, me një shumë të konsiderueshme të ofruar në formë të subvencioneve operacionale. Me fjalë tjera, shuma të mëdha të shpenzimeve në këtë kategori mund të shpjegohen nëpërmes shpenzimeve të alokuara për investimet kapitale dhe subvencioneve dhënë AKM-së për NPP-të.

26

Figura 2.3. Përbërja e Shpenzimeve sipas Funksionit të Qeverisë 2005-2007

19.6 2.212.3 19.4

0.1

2.0 10.4 0.9 15.5 17.7

24.02.9

9.4 15.7 1.5 10.30.8

16.0 19.3

18.8 2.7 11.3 18.6 2.2 10.31.3

16.7 17.9

0.2

0.3

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Sherbimet epergjithshme

publike

Mbrojtja Rendi publik dhesiguria

Çeshtjetekonomike

Mbrojtja eambientit

Banimi dhekomunitetet

Shendetesia Rekreacioni,kultura dhe

religjioni

Arsimi Mbrojtja sociale

2005 2006 2007

Burimi: Departamenti i Thesarit - MEF Një nga sfidat me të cilat aktualisht është duke u ballafaquar Qeveria e Kosovës është sigurimi i shërbimeve efikase dhe mirë të adresuara të mirëqenies sociale. Gjatë vitit 2007, shpenzimet e mbrojtjes dhe mirëqenies sociale kanë përbërë 17.9% të shpenzimeve totale krahasuar me 19.3% dhe 17.7% në 2006 respektivisht 2005. Ndonëse ka pasur një rënie të lehtë të kësaj kategorie gjatë vitit 2007, mbrojtja sociale ka regjistruar një rritje të dukshme vjetore që vjen nga pensionet bazike dhe pensionet e invalidëve të luftës, si rezultat i implementimit të ligjit të ri për pensione të invalidëve të luftës. Shpenzimet për shëndetësi janë mbajtur në përgjithësi në nivel të njëjtë prej 10.3% e shpenzimeve totale. Shpenzimet për arsim kanë arritur në 16.7% të totalit të shpenzimeve krahasuar me 15.5% dhe 16.0% në vitet 2005, gjegjësisht 2006. Shpenzimet për rend dhe siguri publike janë rritur në 11.3% të shpenzimeve totale në vitin 2007, nga 9.4% sa kanë qenë në vitin 2006. Nëse kemi për bazë krahasimet me vendet tjera, Kosova ka tendencë mbishpenzimi në disa funksione dhe nën-shpenzim në disa tjera. Në veçanti, Kosova shpenzon dukshëm më shumë në shërbime të përgjithshme publike se sa vendet tjera, gjersa shpenzon më pak në shëndetësi, arsim dhe mbrojtje sociale. Sipas buxhetit 2008, shërbimet e përgjithshme publike përbëjnë rreth 21.0% të buxhetit total për 2008. Kjo do të thotë se sa i përket shpenzimeve në këtë kategori, Kosova shpenzon shuma më të mëdha për këtë funksion sesa vendet në 75 përqindëshin, sikurse edhe më tepër se sa mesatarja e shpenzimeve në këto vende.

27

Figura 2.4. Vlerat mesatare të shpenzimeve funksionale në 28 vendeve5 dhe Buxheti i Qeverisë për 2008

Burimi: Banka Botërore dhe Departamenti i Buxhetit – MEF Çështjet ekonomike janë funksion i Qeverisë së Kosovës që nënkupton një pjesë të madhe të shpenzimeve. Kjo kategori kap 34% të totalit të buxhetit 2008, ku kryesisht i reflekton shpenzimet në infrastrukturë, e në veçanti në transport dhe energji, duke përfshirë këtu edhe €79.4 milion të ndara si kredi për KEK-un. Kështu, Kosova është e pozicionuar në 75 përqindëshin e vendeve që shpenzojnë 23.6% ose më pak për këtë funksion. Në kuadër të çështjeve ekonomike, transporti përbënë një pjesë të madhe (14.8%) në buxhetin 2008 kryesisht duke reflektuar rehabilitimin e rrugëve dhe ndërtimin e rrugëve të reja. Ngjashëm, energjia dhe sektori i minierave përbëjnë 16.5% të buxhetit total për 2008, përfshirë subvencionet për rastet sociale në nivel të €4.5 milionëve. Kosova ka tendencë të nën-shpenzimit në krahasim me vendet tjera sa i përket shpenzimeve në mirëqenie sociale, mirëpo, kjo nuk e reflekton nivelin e pabarazisë me këto vende. Me pjesëmarrje prej 14.1% në buxhetin total, Kosova është në mesin e vendeve që gjenden në 25 përqindësh dhe të cilat shpenzojnë rreth 30% ose më pak të buxhetit total për këtë funksion qeveritar. Shpenzimi në arsim i cili përbën rreth 10% të totalit të buxhetit është me e ulet krahasuar me mesataren në vendet tjera. Me këtë pjesëmarrje, Kosova qëndron në mesin e vendeve në nivel të 25 përqindëshit që shpenzojnë 14.7% ose më pak të totalit të buxhetit për arsim. Kjo mund të sugjeroj se Kosova ka tendencë të nën-shpenzoj në këtë kategori krahasuar me vendet në 75 përqindësh, ndërsa që siç iu cek më lartë shpenzimi në arsim mund të ritet më tej për të reflektuar nevojat për më tepër investime kapitale. Mirëpo, kjo nuk mund të reflektojë krahasim të mirë pasi që nuk e reflekton pjesëmarrjen e përgjithshme në arsim dhe regjistrimin bazik në arsim, ose edhe shpenzimet në arsim për nxënës etj. 5 Armenia, Azeerbejgjan, Bellorusia, B&H, Bullgaria, Kili, Kroacia, Cekia, Estonia, Gjorgjia, Hungaria, Irlanda, Kazakstani, Kirgistani, Letonia, Lituania, Moldavia, Polonia, Rumania, Rusia, Serbia, Sllovakia, Sllovenia, Spanja, Tagjikistani, Tajlanda dhe Ukraina

-

5

10

15

20

25

30

35

40

45


publike

Mbrojtja Rendi publikdhe siguria

Çeshtjetekonomike

Arsimi Mbrojtja eambientit

Shendetesia Banimi dhekomunitetet

Rekreacioni,kultura dhe

religjioni

Mbrojtjasociale

Shpenzimettjera

Mesatarja Kosova%

28

Figura 2.5. Grafiku që ilustron krahasimin e shpenzimeve të Kosovës me 28 vende tjera 6

-

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50


publike

Mbrojtja Rendi publik dhesiguria

Çeshtjetekonomike

Arsimi Mbrojtja eambientit

Shendetesia Banimi dhekomunitetet

Rekreacioni,kultura dhe

religjioni

Mbrojtja sociale Shpenzimet tjera

Perqindeshi i 75 Kosova Mediani Perqindeshi i 25

Burimi: Banka Botërore Shëndetësia është gjithashtu një funksion tjetër në të cilën Kosova nën-shpenzon në krahasim me vendet tjera të përzgjedhura. Shpenzimi i 7.1% të buxhetit për shëndetësi e vë Kosovën në mesin e shteteve që qëndrojnë në 25 përqindëshin që shpenzojnë 10.2% ose më pak të buxhetit për shëndetësi. Mirëpo, ky indikator nuk merr parasysh efikasitetin e shfrytëzimit të resurseve për këtë funksion. 7.5% dhe 1.7% e buxhetit të vitit 2008 janë ndarë për rend publik dhe mbrojtje. Kur krahasohet kjo me vendet tjera, në kontekst të shpenzimit në raport me BPV për këto dy funksione, Kosova krahasohet me shpenzimin mesatar për rend dhe siguri publike dhe natyrisht nën-shpenzon në fushën e mbrojtjes Veç kësaj, Kosova qëndron në grupin e shteteve në nivelin e 25 përqindëshit që shpenzojnë 3.8% ose më pak në mbrojtje, gjersa shpenzimi në rendin publik në Kosovë është me e lartë se në vendet që janë në 75 përqindësh, duke shpenzuar 11.1% të buxhetit për këtë funksion. Buxheti i ndarë për mbrojtjen e mjedisit, banimi dhe aktivitetet rekreative është i ulët në Kosovë krahasuar me vendet tjera, duke e vendosur Kosovën në mesin e vendeve në nivel të 25 përqindëshit që shpenzojnë në këto funksione.

2.5 Financimi Kjo pjesë diskuton mënyrën si do të financohen shpenzimet e projektuara dhe çfarë implikimesh do të ketë kjo për likuiditetin e sektorit publik. Viti 2007 ka shënuar një përshtatje mjaft të theksuar fiskale. Kjo ka ndodhë si rezultat i ngritjes së theksuar të nivelit të të hyrave, mbi nivelin e projektuar, dhe një ngritje modeste të shpenzimeve. Marrë së bashku, kjo ka rritur bilancin bankar të akumuluar nga 6 Armenia, Azeerbejgjan, Bellorusia, B&H, Bullgaria, Kili, Kroacia, Cekia, Estonia, Gjorgjia, Hungaria, Irlanda, Kazakstani, Kirgistani, Letonia, Lituania, Moldavia, Polonia, Rumania, Rusia, Serbia, Sllovakia, Sllovenia, Spanja, Tagjikistani, Tajlanda dhe Ukraina.

29

vitet e më hershme në rreth €426 milionë në fund të vitit 2007 (kjo shumë përjashton fondet e papërdorshme nga Qeveria). Kjo gjendje pritet të ndryshojë deri në fund të vitit 2008, me një rritje të konsiderueshme të ndarjeve buxhetore. Si rrjedhim, është projektuar një bilanc primar negativ prej € 279 milionë. Edhe pse në vitin 2008 deficiti primar i projektuar do të mbulohet nga bilanci bankar i akumuluar në vitet e kaluara, me rritjen e rezervës minimale, të transformuar në fond të stabilizimit, përkrahja buxhetore bëhet e domosdoshme. Është me rëndësi të thuhet se një marrëveshje ndërmjet Qeverisë dhe BE-së lidhur me kushtet e shpërndarjes së këtij granti tashmë është nënshkruar. Pozita fiskale e gjithmbarshme e financimit është dhënë në Tabelën e më poshtme. Tabela 2.6. Totali i të hyrave dhe shpenzimeve deh boshëllëku i financimit, 2007-2011, në

miliona euro 2007

akt./vler.2008proj.

2009proj.

2010proj.

2011proj.

Kumulativ(2008-2011)

A Shpenzimet vendore 788.1 1,341.8 1,233.6 1,280.3 1,295.4 5,151.1

A.1 Shpenzimet buxhetore 655.2 1,200.9 1,109.2 1,165.3 1,185.3 4,660.6

A.1.1 Shpenzimet rrjedhese te financuara nga BKK 506.4 575.5 591.1 598.3 605.6 2,370.6

A.1.2 Shpenzimet kapitale te financuara nga BKK 154.8 404.8 370.0 390.0 440.0 1,604.8

A.1.3 Shpenzimet tjera* 0.0 55.6 27.0 27.7 28.3 138.6

A.1.4 Shpenzimet e lidhura me statusin 0.0 85.6 116.0 149.3 111.3 462.2

A.1.4.1 Amortizimi i borxhit 0.0 20.0 22.0 29.0 30.0 101.0

A.1.4.2 Interesi i borxhit 0.0 35.0 34.0 36.0 35.0 140.0

A.1.4.3 Shpenzimet e statusit perjashtuar borxhin 0.0 30.6 60.0 84.3 46.3 221.2

A.1.5 Kredia neto (Krdeia Aeroportit dhe KEK-ut) -6.0 79.4 5.0 0.0 0.0 84.4

A.2 Shpeznimet jasht buxhetore 132.9 140.9 124.5 115.0 110.1 490.4

A.2.1 Shpenzimet kapitale jasht buxhetore 36.0 44.0 47.0 42.3 42.3 175.6

A.2.2 Asistenca teknike 96.9 96.9 77.5 72.7 67.8 314.8

B Te hyrat 897.0 866.9 914.2 969.5 1,026.6 3,777.2

B.1 Te hyrat e vazhdueshme te BKK-se 822.0 866.9 914.2 969.5 1,026.6 3,777.2

B.1.1 Tatimet dhe te hyrat doganore 722.9 762.7 806.0 856.4 910.5 3,335.7

B.1.2 Te hyrat tjera te vazhdueshme 108.1 117.1 120.1 123.1 126.1 486.5

B.1.3 Kthimet -9.0 -13.0 -12.0 -10.0 -10.0 -45.0

B.2 Burimet tjera te jashtezakonshme 75.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

B.2.1 Te hyrat e njehereshme 75.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

C Bruto bilanci i financimit (=B-A) 108.9 -474.9 -319.5 -310.8 -268.8 -1,373.9

C.1 Bilani qeveritar (=B - A.1) 241.8 -334.0 -195.0 -195.8 -158.6 -883.5

C.2 Bilanci jasht buxhetor (= - A.2) -132.9 -140.9 -124.5 -115.0 -110.1 -490.4

D Financimi -108.9 255.2 20.0 30.0 30.0 335.2

D.1 Burimet lokale jo te vazhdueshme -241.8 255.2 20 30 30 335.2

D.1.1 Terheqjet nga bilanci bankar -241.8 255.2 20 30 30 335.2

D.2 Ndihma jasht buxhetore 132.9 - - - - -

E Neto bilanci i financimit (=C+D) + E3 - -219.7 -299.5 -280.8 -238.8 -1,438.7

E.1 Nevojat reziduale buxhetore per financim (=C.1 + D.1) - -78.9 -175.0 -165.8 -128.6 -548.3

E.2 Nevojat reziduale jasht buxhetore per financim (= C.2+D.2) - -140.9 -124.5 -115.0 -110.1 -490.4

E.3 Parapagimi i supozuar i borxhit -400.0-400.0

Pershkrimi

Burimi: Departamenti i Makroekonomisë-MEF * Kjo linjë përfshinë bartjet nga viti 2007 në vitin 2008 për Organizatat Buxhetore të nivelit lokal dhe qendror,

si dhe të hyrat e projektuara të nivelit qendror bazuar në MM, të cilat nuk janë të buxhetuara me buxhete e rregullta vjetore.

30

Duke iu referuar tabelës më lartë, plani i shpenzimeve kërkon përkrahje buxhetore prej €548.3 milionë gjatë viteve 2008-11, e treguar si “nevojat reziduale buxhetore për financim” (E.1). Tabela më lartë tregon gjithashtu shpenzimet jashtë buxhetore. Këto shpenzime përbëhen nga investime kapitale dhe asistenca teknike si dhe nevojat rezultuese për financim jashtë-buxhetor. Bilanci trevjeçar kumulativ i financimit neto arrin në €-1,038.7 milionë. Kur kësaj i shtohet parapagimi i supozuar i borxhit prej rreth €400 milionë eurosh, bilanci neto total i financimit arrin në €-1,438.7 milionë.

2.6 Rezerva për stabilizim e Kosovës Konfigurimi i politikave makroekonomike të Kosovës është i karakterizuar me shumë pak shkallë të lirisë. Pa një politikë monetare dhe pa mundësinë për emetim të borxhit, instrumenti i vetëm në dispozicion të autoriteteve është politika fiskale. Në një situatë ekspansive, politika fiskale është e limituar nga madhësia e rezervës për likuiditet/ stabilizim dhe nga tepricat tjera të pazotuara të parasë së gatshme që mbahen nga Qeveria. Në të njëjtën kohë, ekonomia ka një numër të madh të mungesave të ekuilibrit: bilanci i pafavorshëm i tregtisë është rreth 33 për qind e BPV-së, shkalla e papunësisë është rreth 35 – 40 për qind, potenciali real i rritjes ekonomike është i ulët. Gjatë tetë viteve të shkuara ka pasur një bilanc bankar të sektorit publik në AQBK, që ka qenë vazhdimisht i ndryshueshëm madje gjithnjë e më pozitiv, dhe në fund të vitit 2007, vlera e këtij bilanci arriti në mbi 400 milionë euro; kjo është rreth 13 për qind e BPV-së. Aktivitetet e mëhershme rreth Kornizës Afatmesme të Shpenzimeve kanë qenë të bazuara në profilin e supozuar të politikës së shpenzimeve që për projeksionin e dhënë të te të hyrave gjatë periudhës afatmesme, bilanci do të shterohej gradualisht në një nivel të matur mesatar për qëllimet normale të menaxhimit të parasë së gatshme, në vlerën prej 50 milionë eurosh. Në fakt, ky cak apo aspiratë e politikës nuk është realizuar asnjëherë. Tabela 2.7 për periudhën 2004 – 2007 ofron pasqyrën e Buxhetit të planifikuar si dhe atij të realizuar. Mund të shihet që ndryshueshmëria nga ajo çka është planifikuar dhe ajo çka është realizuar është e konsiderueshme. Tabela 2.7. Plani i buxhetit dhe shpenzimet aktuale, 2004-2007 në miliona euro

Buxheti Aktualet Buxheti Aktualet Buxheti Aktualet Buxheti Aktualet

Te hyrat 619.3 602.2 641.9 628.2 656.2 712.0 682.8 897.0

Shpenzimet 598.3 749.7 736.8 696.1 700.0 634.5 717.4 655.2

Bilanci Primar 21.0 (147.5) (94.9) (67.9) (43.8) 77.5 (34.6) 241.8

2006 2007Pershkrimi

2004 2005

Burimi: Departamenti i Makroekonomisë dhe Thesarit-MEF

31

Marrë parasysh këto që u thanë më sipër, për rastin specifik të Kosovës, janë disa arsye për adresim të rolit që ka bilanci i parasë së gatshme të Qeverisë dhe në veçanti për të vlerësuar cili mund të jetë niveli i duhur: • Sikur u theksua më sipër, menaxhimi i çështjes së makroekonomisë me përdorimin e

vetëm një instrumenti të politikave, domethënë të politikës fiskale. • Marrë parasysh këtë, më tepër në një aspekt të veçantë, ekzistenca e bilancit të parasë

së gatshme i mundëson Qeverisë të sigurojë likuiditetin e burimit të fundit. • Ekonomia ndeshet me një numër tronditjesh që mund të adresohen më mirë nëse ka

një fleksibilitet të shtuar të politikave në anën e autoriteteve. Elementet e dukshme që janë specifike për Kosovën, sikur që është absorbimi i kostos së statusit, fillimi i kryerjes së obligimeve rreth shlyerjes së borxhit, nevoja më afatgjate për adresimin e mungesave të përmendura të ekuilibrave, si dhe kapaciteti më i përgjithshëm i limituar për tu përshtatur me ndryshimet në kërkesat botërore dhe çmimet, shërbejnë për të nënvizuar këtë pikë. 7

• Papunësia e lartë do të vazhdojë për shumë ca kohë, prandaj do të ketë presione

sociale dhe nevojë për ruajtje të një shkalle të qëndrueshmërisë sociale. • Ekonomia botërore po ndeshet gjithnjë e më tepër me pasiguri, me ekonominë e

ShBA-së aktualisht në një recesion të mundshëm, me çmime të ngritura të artikujve, dhe me bankat qendrore që po ndërmarrin qasje të ndryshme për të balancuar rreziqet. Është e papërfytyrueshme që një ekonomi e vogël e hapur si kjo e Kosovës të mos goditet nga tronditjet globale.

• Në veçanti menaxhimi i vet buxhetit, rezultatet relativisht të mira të të hyrave, të

kombinuara me tendencën e fuqishme për shpenzim të pamjaftueshëm të ndarjeve buxhetore për shpenzime kapitale, janë treguar si një gjë mundë të prodhojnë rezultate të ndryshueshme. Në të vërtetë, kjo ndryshueshmëri e vërejtur në atë që mund të konsiderohet si shtrëngim i paplanifikuar fiskal, është shumë më e lartë se në vendet fqinje të Ballkanit dhe ato të Evropës Qendrore.8

• Më tej, vlen të theksohet që nuk ka asgjë të re lidhur me nocionin e një lloj forme të

bilancit rezervë, madje edhe nëse shndërrohet në një fond formal të stabilizimit. Një numër i konsiderueshëm i vendeve operojnë me lloje të ndryshme të sistemit. Shpesh këto lidhen me ekzistencën e resurseve natyrore, çmimet e të cilave mund të lëvizin dukshëm dhe të ndikojnë kështu në të hyrat për Buxhetin. Prandaj, arsyetimi kryesor

7 Për Kosovën, pika e kualifikimit qëndron në faktin që kostoja shtesë sikur që është kostoja që lidhet me statusin, shlyerjen e borxhit plus përshtatjet tjera të shpenzimeve rrjedhëse me mjedisin e ri, në kohën e duhur do të absorbohen apo kapitalizohen plotësisht në kornizën fiskale. 8 Drafti i shënimit intern të FMN-së: “Niveli minimal i rezervave fiskale në Kosovë”, shkurt 2008 dhe që inkorporon analizën e burimeve të paqëndrueshmërisë, e thekson këtë pikë.

32

për ekzistencën e një lloji të amortizatorit fiskal qëndron në paqëndrueshmërinë dhe pasigurinë.

Vargu i këtyre çështjeve mund të zgjerohet mjaft. Të marra së bashku, ato sugjerojnë që në bazë të paqëndrueshmërisë afatshkurtër dhe nevojave strukturore afatgjata, Buxheti përmes procesit të KASh-it mund të dizajnohet ashtu që rezerva më e madhe në para të gatshme të mund të shndërrohet në një tipar të përhershëm të pozicionit të gjithmbarshëm fiskal. Duke i marrë parasysh faktorët e përmendur më sipër, si një vlerësim i përafërt, nuk është e paarsyeshme të sugjerohet që shifra prej afërsisht 200-300 milionë eurosh mund të jetë e përshtatshme si mbrojtje fiskale. Në këtë KASH, nivei i rezervës fiskale ndryshn nga viti në vit, për të reflektuar shkallën më të lartë të pasigurisë fiskale në vitet e para. Më saktësisht, në vitin 2008 niveli i rezervës fiskale do të jetë €280 milion, më pas duke rënë në mënyrë graduale në €260 milion në vitin 2009, €230 në vitin 2010 dhe €200 milion në vitin 20119 Janë dy çështje të pazgjidhura: si të bëhet ngritja e rezervës së stabilizimit dhe si të tërhiqen mjetet nga aty. Pyetja rreth mënyrës si do të tërhiqen fondet mund të finalizohet më vonë. Megjithatë, për të ruajtur integritetin e Rezervës, mjetet duhet të tërhiqen vetëm në raste të emergjencave sikur që janë katastrofat natyrore, krizat financiare apo në rast të ndonjë recesioni të qartë në Kosovë. Sa i përket ngritjes së fondit të stabilizimit, është projektuar që në fund të vitit 2008, do të kemi nën-shpenzim të ndarjeve buxhetore të vitit 2008 për shpenzime kapitale, në një shumë prej rreth €100 milion. Kjo shumë, së bashku me rezervën fiskale të viteve të më hershme prej €50 milion, si dhe bilancin e pritur bankar në fund të vitit, do të jenë të mjaftueshme për të ndërtuar shumën e targetuar të fondit të stabilizimit prej €280 milion. Megjithatë, sic shihet në tabelën komplete fiskale (në pjesën Financimi ose në aneks), eksizton një nevojë për financim në shumën prej rreth €80 milion, e cila shumë mund të mbulohet nga donatorët përmes përkrahjes buxhetore.

2.7 Financimi nga donatoret i boshllëkut financiar 2008 – 2011 Qeveria e Kosovës është e përkushtuar në qëllimin e vet përkitazi me zhvillimin e vendit dhe integrimet në strukturat evropiane. Siç mund të shihet nga korniza financiare e paraqitur në këtë KASH, planet për periudhën 2008-2011 janë më ambicioze se sa të hyrat vetanake të shtetit janë në gjendje ti përmbushin. 9 Drafti i shënimit intern të FMN-së: “Niveli minimal i rezervave fiskale në Kosovë”,” shkurt 2008 rekomandon të merret parasysh shifra që shkon nga 89 milionë euro në 303 milionë euro (pas rishikimit të BPV-së, këto numra kanë ndryshuar në min. €89 milion dhe max. €332 milion).

33

Shikuar në të kaluarën që nga përfundimi i luftës, shkalla e donatorëve për Kosovën ka qenë e madhe. Siç shihet në tabelën 2.8, zotimet janë bërë deri në 3.2 miliard euro, ndërsa shpenzimet e kanë tejkaluar shumën prej 2.5 miliard eurove. Tabela 2.8. Asistenca zhvillimore zyrtare në periudhën 1999-2006, në miliona euro

Viti Zotuar Kontraktuar Shpenzuar

1999 337.0 202.0 178.0

2000 1,062.0 877.0 607.0

2001 615.0 774.0 593.0

2002 344.0 321.0 399.0

2003 215.0 188.0 277.0

2004 201.0 156.0 169.0

2005 239.0 163.0 138.0

2006 201.0 188.0 167.0

Total 3,214.0 2,869.0 2,528.0 Burimi: RIMS databaza 2007, ZKM-QKD Figura 2.6 më poshtë paraqet modalitetet e asistencës së jashtme gjatë vitit 2006. Asistenca Teknike (AT) ka përbërë më tepër se gjysmën e ndihmës. Edhe përkundër kësaj, kapacitetet në një numër të fushave brenda në Qeveri ende janë mjaft të kufizuara. Arsyeja për këtë është mos koordinimi në mes të donatorëve dhe qeverisë si dhe qarkullimi i madh i stafit. Për më tepër, qasja e ndërtimit institucional rrallë është aplikuar. Qeveria e njeh faktin se Kosova ende ka nevojë për mbështetje në ndërtimin e institucioneve dhe zotohet për rritjen e efektshmërsë së tyre. Mirëpo, qeveria ka nevojë edhe për llojet tjera të intervenimeve, nga të cilat forma më e dëshirueshme do të ishte përkrahja e drejtpërdrejtë buxhetore. Figura 2.6 2006 ZAD Shpërndarja sipas llojit të intervenimit (në përqindje)

Investime Kapitale7.2%

Asistencë Teknike52.8%

Kredit4.0%

Trajnime1.7%Të përziera

8.8%

Rekonstruktim/Rehabilitim8.4%

Të tjera5.3%

Të panjohura11.8%

Burimi: RIMS databaza 2007,ZKM_QKD

34

Qeveria do të aplikoj një numër parimesh për ta kanalizuar përkrahjen e jashtme. • Vetëm prioritetet e vendosura nga Qeveria e Kosovës o të financohen nga resurset e

jashtme. • Qeveria gjatë tërë kohës duhet të tregoj pronësi të qartë dhe të fuqishme për çështjet

në fjalë, duke e njohur domosdoshmërinë e bashkëpunimit të ngushtë me palët tjera me interes dhe me donatorët.

• Financimet nga burimet e jashtme duhet të përdorin sistemet kombëtare, siç janë

menaxhimi i financave publike (MFP), sistemi i prokurimit publik dhe sistemet e monitorimit, raportimit, kontabilitetit, auditimit dhe vlerësimit, deri në masën sa është e mundshme dhe e realizueshme.

Përkrahja buxhetore është forma më efikase e përkrahjes për Kosovën pasi që i plotëson të gjitha parimet e mësipërme. Ashtu siç tregohen në KASH nevojat janë të mëdha . Përveç kësaj ka rreziqe të theksuara përkitazi me disa shpenzime (siç është kostoja e pas statusit dhe situata globale makroekonomike). Nevojat financiare potencialisht do të mund të jenë më të larta se sa ato që janë paraqitur. Qëllimi i Qeverisë është të plotësoj kushtet për përkrahje buxhetore. Parakusht i parë është që Qeveria në mënyrë të qartë ti praqes qëllimet e Qeverisë përkitazi me shpenzimet dhe të politikat. Qëllimet e Qeverisë për shpenzimet janë paraqitur në Deklaratën e Prioriteteve të nxjerrë nga Qeveria në mars 2008. këto prioritetet nuk dallojnë në thelb nga ato që janë diskutuar në takimin teknik të donatorëve të mbajtur në Prishtinë me 2 tetor 2007, e që më vonë janë diskutuar me donatorët në Bruksel me 23 janar 2008 dhe në Prishtinë me 13 mars 2008. Për më tepër, këto qëllime janë paraqitur në këtë KASH, e që mund ti nënshtrohen rishikimeve të FMN-së dhe të cilat do të diskutohen në konferencën e donatorëve që do të mbahet gjatë verës së vitit 2008. Parakusht tjetër për përkrahje buxhetore është ekzistimi i një sistemi cilësor të MFP-së. Sistemi i MFP në Kosovë në përgjithësi konsiderohet të jetë i asaj cilësie që donatorët do të mund ta shqyrtonin me siguri të plotë ofrimin e përkrahje buxhetore10, por pranohet fakti se ka vend për përmirësime. Përmirësimet e tilla janë përcaktuar si prioritet në KASH. Përmirësimet synojnë që të sjellin situatën ku shumica e donatorëve do të kenë dëshirë të kontribuojnë me përkrahje të drejtpërdrejtë buxhetore. Që përkrahja buxhetore të ketë kuptim, duhet të ekzistojnë kapacitetet implementuese. Përkitazi me investimet kapitale kjo ka qenë çështje e diskutueshme. Mirëpo, janë bërë hulumtime dhe ekziston një plan për ta eliminuar problemin.11 Prapë se prapë, do të merr kohë që kjo të zgjidhet, por një progres i dukshëm është arritur gjatë periudhës kohore të mbuluar nga ky KASH.

10Shiko raportin e BB për PEFA të marsit 2007, ku rezultati tregon se Kosova rradhitet më lartë se sa disa shtete që pranojnë shuma të mëdha të përkrahjes buxhetore. 11 Shiko, p.sh, , Bird, Andreë, “Kosova: Raporti i politikave për menaxhimin e investimeve publiket”, BB dhe seksionin 4.4.3 të këtij KASH-i.

35

Ndonëse përkrahja buxhetore është ideale, qeveria e njeh faktin se përkrahja buxhetore mund të mos jetë lloji i vetëm i financimit të jashtëm në periudhë afatshkurtër. Format tjera të përkrahjes mund të jenë efikase dhe të dobishme përfshirë këtu Qasjen në tërë Sektorin (SWAp) ose aranzhimet e ngjashme që i orientojnë financimet e jashtme në Kosovë. Përkrahja e borxhit, e cila do të mund të ishte e dobishme për Kosovën pasi që të përcaktohet hisja nga borxhi i vjetër Jugosllav, mund të vinte në formë të pagesës së plotë se të pjesshme të kamatës së borxhit dhe të borxhit kryesor, ose parapagimin e një pjese ose të tërë borxhit kryesor. Kjo do të krijonte hapsirë shtesë fiskale për realokim të mjeteve financiar drejt projekteve më produktive. Qasja e Qeverisë për financimin e jashtëm bazohet në parimet ndërkombëtare të menaxhimit efikas të asistencës që është dakorduar në mes të shumicës së donatorëve dhe shteteve që e pranojnë atë asistencë12. Këto parime janë elaboruar në nivele të ndryshme të takimeve ndërkombëtare, nga të cilat më të rëndësishmet janë Deklarata e Parisit për Efikasitetin e Asistencës në vitin 2005, deklarata e Harmonizimit (Romë, 2003) dhe parimet e Menaxhmentit për Rezultate (Marrakech, 2004). Konceptet bazë ndërkombëtare për asistencën zhvillimore janë: • Pronësia e agjendës zhvillimore nga shtetet partnere (Kosova), të cilat duhet të

ushtrojnë lidership mbi politikat dhe strategjitë e veta zhvillimore, sikurse edhe koordinimi i veprimeve të veta zhvillimore;

• Bashkërendimi, që do të thotë se donatorët do ta bazojnë mbështetjen e tyre të gjithmbarshme në strategjitë zhvillimore nacionale, institucionet dhe procedurat e vendit partner.

• Harmonizimi, duke nënkuptuar se veprimet e donatorëve janë të harmonizuara në dy drejtimet, janë transparente dhe kolektivisht efikase.

• Menaxhimi për rezultate, që do të thotë se menaxhimi dhe implementimi i asistencës do të bëhet ashtu që në masë të madhe të fokusohet në rezultatet e dëshiruara.

• Llogaridhënia e dyanshme në mënyrë që donatorët dhe partnerët të jenë llogaridhënës për rezultatet zhvillimore

Pra, parakushtet insitucionale që ekzistojnë sot për të marrë këtë lloj të ndihmës, krijojnë një situatë në të cilën donatorët mund të zhvendosin më shumë ndihmë financiare për Kosovën si ndihmë buxhetore. Tabela 2.9 më poshtë, paraqet ndarjen e mundshme përkrahjes së donatorëve gjatë periudhës së KASH-it . 12 Kosova ende nuk e ka nënshkruar deklaratën e Parisit për shkak se statusi i mëhershëm nuk ka qenë i njohur si shtet, mirëpo në tërësi është e zotuar për parimet e kësaj deklarate.

36

Tabela 2.9. Nevojat për financim nga donatorët, 2008-2011, në milion euro

Përshkrimi 2008 2009 2010 2011 2008-2011(Kumulativ)

Nevojat per financim direkt në buxhet 78.9 175.0 165.8 128.6 548.3

Nevojat për financim jashtë buxhetit 140.9 124.5 115.0 110.1 490.4

Investimet kapitale jashtë buxhetit 44.0 47.0 42.3 42.3 175.6

Asistencë Teknike 96.9 77.5 72.7 67.8 314.8

Boshllëku financiar, përjashtuar parapagimin e borxhit 219.7 299.5 280.8 238.8 1,038.7

Parapagimi i borxhit 400.0

Nevoja totale per financim 219.7 299.5 280.8 238.8 1,438.7

400.0

Burimi: Departamenti i Makroekonomisë-MEF

2.8 Rreziqet Fiskale Kontingjente Janë një numër rreziqesh fiskale potenciale që janë të rëndësisë së veçantë në kontekst të qëndrueshmërisë fiskale. Kjo pjesë analizon vetëm rreziqet që në një shkallë të caktuar qëndrojnë jashtë kontrollit të qeverisë. Padyshim që, prezantimi vullnetar i ligjeve të reja dhe zotimeve për shpenzime mund të ketë implikime buxhetore. Por, për aq sa ky proces mbetet tërësisht nën kontrollin e drejtpërdrejtë të Qeverisë, ato ligje mund të trajtohen përmes proceseve normale buxhetore dhe të politikave, dhe duhet të paraqiten në projeksionet fiskale kryesore. Në vazhdim elaborojmë disa nga rreziqet potenciale fiskale, që mundë të jenë negative dhe pozitive: • Performansa financiare e KEK-ut – KEK-u aktualisht nuk gjeneron të ardhura të mjaftueshme për të financuar shpenzimet operacionale dhe kapitale të saj. Projeksioni bazë fiskal nënkupton rrezikun që inkasimi nga ana e KEK-ut nuk do të përmirësohet shpejtë apo që rritja e shpejtë e kërkesës për energji dhe/apo të shpenzimeve operative do të shkaktojë përkeqësim të bilancit operativ. Në fund të fundit, kolapsi në të hyrat e KEK-ut do të krijonte kërkesën për rritje ekuivalente në subvencionet qeveritare. Ndërsa një kolaps si ky ka pak gjasa të ngjajë, qartazi ekziston rreziku i konsiderueshëm, marrë parasysh performansën e deritanishme, që faturimi nuk do të shënojë përmirësim në shkallën e pritur. • Furnizimi me thëngjill dhe kapaciteti gjenerues i KEK-ut – Aktualisht, dy termocentralet me linjit prodhojnë sasinë më të madhe të energjisë elektrike të Kosovës. Prodhimi i linjitit pritet të shënojë rënie në tremujorin e katërt të vitit 2009. Përveç nëse bëhet hapja a minierës së re deri në atë kohë, prodhimi i energjisë elektrike do të fillojë të zvogëlohet. Veç kësaj, ekziston rreziku i vogël që qoftë Kosova A apo B do të ndeshen me probleme serioze dhe të zgjatura teknike në periudhën afatmesme. Cilado nga këto dy mundësi do të shtronte nevojën për një kombinim të shpërndarjes së ngarkesës dhe

37

importeve të larta. Në fund, nga BKK-ja do të kërkohej rritja e subvencioneve operative për të financuar importet e mjaftueshme, me qëllim të furnizimit ekuivalent me atë të mbuluar nga kapaciteti aktual i Kosovës për prodhim të energjisë. Kjo do të ishte shumë e kushtueshme • Kostoja e trajtimit të pasojave mjedisore – Aktivitetet minerare dhe industriale në të kaluarën kanë shkaktuar dëme të konsiderueshme mjedisore në Kosovë. Kosova do të duhet të marrë masa për këto dëme, qoftë për të përmbushur detyrimet ndërkombëtare, apo edhe si pjesë e marrëveshjes për privatizim në këto fusha. • Pagesa e depozitave të humbura në valuta të huaja në bankat e ish RSFJ-së – Gjatë fillimit të viteve 1990-të, qeveria federale e RSFJ-së kishte përdorur depozitat në valuta të huaja në bankat komerciale për të mbështetur bilancin e pagesave. Disa nga republikat që ishin pjesë e RSFJ-së kanë vendosur të bëjnë kthimin e atyre parave, por banorët e Kosovës përgjithësisht nuk janë kompensuar asnjëherë (shih Vëllimin 1 të PEIR 2004 të Bankës Botërore). Sipas Bankës Botërore depozitat Kosovare arrinin në €250 milionë. • Recesioni global – Aktualisht SHBA po përjetojnë një ngadalësim të konsiderueshëm në rritjen ekonomike. Shumë komentues janë të brengosur që ShBA tanimë ka hyrë në recesion apo është në rrugë drejt recesionit, në rend të parë si rezultat i kolapsit të tregut të pasurive të patundshme. Rezerva Federale është e brengosur për këtë çështje, dhe ka shkurtuar normën e targetuar të interesit në Fondet Federlae. Disa komentues kanë sugjeruar që këto lëvizje drastike janë shprehje e panikut tek Rezerva Federale, ndërsa të tjerët mendojnë që një veprim i vendosur si ky është pozitiv.

Rreziku për Kosovën qëndron në rend të parë në bartjen e recesionit nga ShBA-të në Evropë. Rreziku për eksportet e Kosovës është mbase relativisht i vogël për shkak se paraqet një pjesë të vogël të ekonomisë. Rreziqet më të shprehura do të ishin për numrin e madh të Kosovarëve që punojnë jashtë vendit dhe që do të humbnin vendet e punës, dhe kështu do të kishin më pak mundësi të dërgojnë para në shtëpi. Veç kësaj, disa qeveri mund të jenë në presion për të shkurtuar asistencën për zhvillim për vendet tjera, përfshirë këtu përkrahjen financiare për Kosovën. Nëse ky do të bëhej një problem serioz, do të kishte potencial për të shkaktuar probleme të likuiditetit nëse importet mbesin të larta. Si rrjedhim, kjo do të shtronte nevojën për politika më të shtrënguara fiskale, dhe do të shtronte kërkesa të rritura për masa proteksioniste. • Inflacioni global- Kemi lënë pas një vit që është karakterizuar me një ngritje të inflacionit botëror. Pjesa më e madhe e kësaj rritjeje vjen nga çmimet e ushqimeve dhe artikujve të tjerë. Sipas projeksioneve të ECB, shkalla vjetore e inflacionit ka gjasa të qëndrojë dukshëm mbi 2% në muajt e ardhshëm dhe të shënojë rënie graduale gjatë muajve të fundit të vitit 2008. Shkalla më e lartë e inflacionit do të ketë dy efekte thelbësore sa u përket çështjeve fiskale. Efekti i parë do të jetë rritja e të hyrave nominale. Së dyti, megjithëse ligji ekzistues nuk parasheh indeksim automatik të beneficioneve të asistencës sociale dhe pensioneve, me

38

fjalë të tjerë, ka pak hapsire për diskrecion, mund të ketë presiun për të siguruar automatizmin, që do të çonte deri tek rritja e shpenzimeve buxhetore. Së treti, mund të ketë tendencë të mbajtjes së pagës reale ndaj presioneve që vijnë nga rritja e pagave në sektorin publik. Kostoja e pas statusit – është kostoja që lidhet me implementimin e Planit Ahtisaari. Kjo përfshin koston e decentralizimit, institucionet e reja, ambasadat, forcën e re të sigurisë (FSK) dhe të tjera. Përderisa detalet për koston e këtyre fushave që dalin nga pakoja e Ahtisarrit janë ofruar ne seksionin 4.3, ato shifrat janë vetëm vlerësime. Si rezultat, kostoja reale mund të jetë më e ulët apo më e lartë nga sa parashikohet. Prandaj, pavarësisht nga prezantimi i rrezikut negativ fiskal, kostoja e pas statusit mund të trajtohet gjithashtu si kosto pozitive fiskale. Shlyerja e borxhit –, sipas planit të Ahtisaarit, Kosova do të marrë përsipër përgjegjësinë për një pjesë të borxhit ndaj Bankës Botërore, dhe kreditorëve të Klubit të Parisit dhe Klubit të Londrës. Shifrat finale zyrtare të borxhit që do të shlyhet nuk janë të ditura ende dhe duhet të negociohen më tej me Qeverinë e Serbisë. Shlyerja e këtij borxhi të trashëguar do të jetë një barrë shtesë për buxhetin. Shifrat për borxhin që janë përdorur në këtë KASh janë supozime të FMN-së, dhe janë shfrytëzuar vetëm për qëllime ilustruese. Megjithatë, shifrat reale mund të rezultojnë më të ulëta nga ato që prezantohen në tabelat fiskale të këtijë dokumenti, të mund të rezultonte me implikime pozitive fiskale. Projeksionet fiskale të paraqitura në këtë dokument janë relativisht konservative, prandaj rreziqet janë të pa balancuara. Domethënë, rreziku pozitiv është më i lartë se ai negativ. Nëse për shembull, trendi i rritjes së të hyrave vazhdon si në të kaluarën (ku në tri vitet e fundit rritja mesatare nominale ka qenë rreth 11%-duke përjashtuar të hyrën e njëhershme të vitit 2007), atëherë gjatë periudhës 2008 – 2011 rritja kumulative në të hyra mund të arrijë deri në € 150 milionë më shumë nga sa janë projektuar. Problemi me kornizën e tanishme qëndron ne atë se, përderisa projektet e mundshme e të dobishme kapitale dhe ekonomikisht te qëndrueshme ne Kosove janë duke u rritur përkrahja buxhetore nga donatorët është caktuar te përkrah vetëm një numër te kufizuar te tyre. Prandaj, për çdo nivel të realizimit të rrezikut fiskal me kahje pozitive ( të hyra buxhetore më të larta se ato të projektuara) përkrahja buxhetore do te zvogëlohet ne bazën euro-për-euro. Dilema është qe planifikimi i matur buxhetor rezulton me situatën ku ekzistojnë gjasa shume te larta për realizimin e këtij rreziku. Kështu që, zgjidhje e matur me siguri nuk është rritja e projeksionit të të hyrave deri në atë pikë ku rreziku i tejkalimit të projeksioneve fiskale të balancohej me rrezikun e pamundësisë së realizimit të obligimeve buxhetore. Për ta minimizuar këtë rrezik, dhe për të qenë njëkohësisht të matur në aspektin fiskal, supozohet zgjidhja në vijim: Kur te dihen rezultatet fiskale për vitin paraprak dhe çfarëdo rritje e paparapare e bilancit te parave te gatshme t’i alokohet bartjeve të fondeve për përfundimin e projekteve që kanë filluar por që nuk kanë përfunduar, te alokohen ne vitin e ardhshëm përmes procesit standard buxhetore dhe kështu këto fonde nuk do të

39

kontribuonin ne zvogëlimin e zbrazëtirës se financimit dhe si rrjedhim edhe përkrahjes buxhetore. • Fondet e AKM-së – Ashtu si specifikohet në Planin Ahtisaari, fondet e mbetura të AKM-së (të ardhurat nga privatizimi dhe likuidimi), pas përmbushjes së obligimeve ndaj kërkesave valide të kreditorëve dhe kërkesave rreth pronësisë – brenda limiteve të fondeve që janë në dispozicion në secilin rast, do të barten në Qeverinë e Kosovës. Kjo nënkupton që një shumë e caktuar e fondeve mund të jetë në dispozicion të Qeverisë së Kosovës, pas zgjidhjes me sukses të pretendimeve të kreditorëve rreth privatizimit. • Privatizimi i VALA 900, rrjeti i telefonisë mobile, në këtë kohë mbetet nën konsiderim të Qeverisë. Pasi që politika mbi privatizimin akoma nuk është adaptuar formalisht, koha dhe forma e shitjes janë të pa ditura. Për më tepër, vlera e pritur e shitjes nuk mund të përcaktohet paraprakisht, pasi që kjo do të reflektonte pozitën konkuruese të VALA dhe kushtet e përgjithshme të tregut që eksistojnë në kohën e shitjes, si dhe format e transaksionit. Është e ditur se shitja e VALA do të afektojë pozitën e njësive të mbetura të PTK-së, në vecanti shërbimet postare, në kuptimin e mundësisë që këto njësi të kenë nevojë për përkrahje financiare buxhetore. Nëse privatizimi do të aprovohet, një vendim mbi përdorimin e të hyrave nga privatizimi do të përcaktohet me azhurimin e ardhshëm të KASh-it (azhurim vjetor). • Asetet nga Serbia – me negociatat e mundshme në të ardhmen në mes të Qeverisë së Kosovës dhe asaj të Serbisë, përveç çështjes së borxhit të jashtëm, pritet të zgjidhet edhe çështja e pjesës së mjeteve që i takojnë Republikës së Kosovës, si pjesë e mjeteve të ish RSFJ-së. Pa paragjykuar rezultatet e negociatave, sigurisht që Republika e Kosovës mund të ketë kërkesa në pjesë të ndërtesave diplomatike të Republikës së Serbisë jashtë vendit, dhe në pjesë të rezervave të këmbimit të jashtëm të Republikës së Serbisë. Përderisa më lart listuam një numër të faktorëve që mundë të kenë efekte negative buxhetore, në të njëjtë kohë u listuan një numër i atyre që mund të konsiderohen si pika potencialisht pozitive në kuptimin e qëndrueshmërisë buxhetore. Duke operuar në një ambient ku faktorët e lartshënuar është vështirë të parashihen, Qeveria e Kosovës do të ndjek politika të tilla që në maksimum sigurojnë qëndrueshmërinë fiskale.

40

PJESA E TRETË: MARRËDHËNIET FISKALE NDËRQEVERITARE

Hyrje Ndonëse procesi i KASh-it është dizajnuar të adresojë prioritetet e politikave në nivel të tërë Kosovës, raportet fiskale ndërqeveritare luajnë një rol të rëndësishëm në këtë kornizë për të përmbushur objektivat e Qeverisë, veçmas në sektorët e edukimit, shëndetësisë dhe transportit. Ky Seksion ofron një përmbledhje të shkurtër të aranzhimeve të kaluara me të cilat është rregulluar financimi i komunave, të diskutojë sfidat kryesore në raportet fiskale ndërqeveritare që rezultojnë nga zgjidhja e statusit të Kosovës, dhe të prezantojë implikimet e tyre për financimin komunal të parashikuar për periudhën afatmesme 2009-2011. Raportet fiskale ndërqeveritare në Kosovë janë themeluar në vitet 2001 dhe 2002 kur është paraqitur sistemi i financave komunale në mbështetje të decentralizimit administrativ. Në atë kohë, sistemi parashihte dy burime të financimit për Komunat: (a) transferet nga buxheti qendror në formë të tri llojeve të granteve, të caktuara në 22% të të hyrave të projektuara të buxhetit qendror, dhe (b) të hyrave vetanake të komunave (HVK) të përbëra nga tatimi në pronë dhe disa lloje të tarifave dhe ngarkesave. Tabela 3.1: Shpenzimet reale të buxhetit komunal, 2003-2006 në miliona euro Pershkrimi 2003 2004 2005 2006Granti I pergjithshem 31.4 52.1 37.5 44.2 Granti per Arsim 62.8 74.2 75.5 77.4 Granti per Shendetesi 14.9 17.2 17.6 17.8 HVK 21.5 30.3 33.9 24.2 Totali 130.6 173.8 164.5 163.6

Granti I pergjithshem 24.0% 30.0% 22.8% 27.0%Granti per Arsim 48.1% 42.7% 45.9% 47.3%Granti per Shendetesi 11.4% 9.9% 10.7% 10.9%HVK 16.5% 17.4% 20.6% 14.8%Totali 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Si perqindje ndaj Totalit

Ky sistem ashtu siç është paraqitur, ka avancuar decentralizimin fiskal: komunat kanë kompetenca të konsiderueshme sa u përket shpenzimeve, ofrimit të shërbimeve publike,

41

kompetenca për mbledhjen e të hyrave, dhe autorizime të gjera rreth menaxhimit financiar. Gjatë tetë viteve të shkuara, ky sistem ka përkrahur reformat e decentralizimit në fushën e administratës komunale (sikur që është Rregullorja e UNMIK-ut 2007/30) dhe është plotësuar nga përmirësimet e dukshme në buxhetimin komunal. Raportet fiskale ndërqeveritare do të avancohen më tej nga zotimi i Qeverisë për implementimin e marrëveshjes së statusit të Kosovës (Plani i Ahtisaarit ), veçmas në Aneksin e tij të 3-të për decentralizimin. Ky aneks paraqet bazën për themelimin e komunave të reja (5+1), si dhe implementimin e përgjegjësive të shtuara në fushën e arsimit të lartë dhe kujdesit shëndetësor për komunat e caktuara me shumicë serbe. Brenda kuadrit ligjor të parashikuar në Planin e Ahtisaarit, Kuvendi i Kosovës ka miratuar Ligjin për Financat e Qeverive Lokale (LFQL), që pritet të hyjë në fuqi nga mesi i vitit 2008. LFQL simbolizon një moment të rëndësishëm në rrugën drejt decentralizimit të mëtejmë fiskal në Kosovë. Ky ligj kompleton institucionalizimin e sistemit të financave komunale brenda kuadrit ligjor të Kosovës. Ky mbështetet në elementet e mira të sistemit të mëhershëm, por përfaqëson një përmirësim të konsiderueshëm në shumë fusha, me qëllim që të sjellin sistemin e Kosovës për financat komunale më afër praktikave të mira. Ky ligj i ri siguron financim për ofrimin e shërbimeve standarde minimale, veçmas në sektorët e edukimit dhe shëndetësisë, të cilat janë edhe prioritete kombëtare. LFQL plotëson kërkesat kryesore të marrëveshjes për statusin në këto fusha me rëndësi: (a) parasheh masa të duhura për barazimin e komunave më të vogla me kapacitete të ulëta për të hyra vetanake; (b) alokimin adekuat të resurseve për komunitetet jo-shumicë; (c) sigurimin e financimit për kompetencat e shtuara komunale në komunat e caktuara; (d) qasjen në asistencën financiare të jashtme, veçmas nga Republika e Serbisë. Është me rëndësi të njihet fakti se legjislacioni sekondar dhe përmirësimet në bazën e të dhënave statistikore janë të nevojshme që ta vejnë në lëvizje LFPL-në, veçanërisht sa i përket fushës së standardeve në sektorët e arsimit dhe shëndetësisë.

3.1 Resurset financiare komunale LFQL13 në esencë prezanton dhe rregullon këto burime kryesore të financimit komunal:

Grantin e përgjithshëm operues të mbyllur, i përcaktuar si dhjetë për qind e të hyrave të buxhetuara të qeverisë qendrore dhe që alokohet në bazë të formulës që merr parasysh: (a) shumën e barazimit për komunat më të vogla me kapacitete të vogla për të hyra vetanake; dhe (b) madhësinë e popullatës së komunës me 89%, madhësinë e popullatës pakicë me 3%, madhësinë e popullatës shumicë nga komunitetet pakicë me 2%, dhe madhësinë fizike të komunës me 6%;

Dy grantet specifike operuese të hapura, për arsim dhe shëndetësi, të planifikuara për financimin e kostos së shërbimeve standarde minimale dhe që alokohen në bazë të formulës së përcaktuar nga Komisioni i Granteve;

Grantet specifike për financim të kompetencave të shtuara, transferet për financim të kompetencave të deleguara, dhe grantet e jashtëzakonshme;

13 Përshkrimi i hollësishëm i resurseve për financim të komunave dhe kriteret me të cilat rregullohen përcaktimi dhe alokimi i tyre, mund të sigurohet në Ligjin për financat e qeverive lokale.

42

Asistenca financiare nga Republika e Serbisë; Huazimet e kufizuara komunale, që përfshin parimin e përgjithshëm që komunat

mund të huazojnë fonde, por do të ketë nevojë për legjislacion shtesë për të specifikuar kushtet, afatet dhe procedurat për ato huazime;

I cakton përgjegjësinë kuvendit komunal në fushën e të hyrave vetanake komunale me synim që të përkrahë forcimin e kapaciteteve komunale. Vlen të theksohet që një shkallë e gjerë e të hyrave vetanake tani janë në dispozicion të komunave dhe që këto komunat mund të përcaktojnë parametrat për mbledhjen e të hyrave vetanake.

Figura 3.1. Resurset financiare komunale - LFQL

Grantet qeveritare Të hyrat vetanake tëkomunave

Huazimi komunal Asistenca financiare nga Serbia

Financat lokale

Granti i përgjithshëm

Granti për edukim

Granti për shëndetësi

Grantet për Kompetencat e

shtuara

Transferet për Kompetencat e

deleguara

Tatimi në pronë

Tarifat dhe ngarkesat

Aranzhimet e reja

43

3.2 Financimi komunal në kontekst të KASH-it Brenda kuadrit të implementimit të marrëveshjes së statusit, Qeveria është e përkushtuar të fillojë zbatimin e dispozitave të LFQL-së nga cikli buxhetor 2009. Kjo pritet të ketë implikime të konsiderueshme për vendimet rreth politikave dhe buxhetit, në aspekt të ndarjes vertikale të resurseve ndërmjet dy niveleve të qeverisë, mundësive dhe zgjidhjeve për alokim të fondeve për synimet zhvillimore me prioritet në nivel qendror dhe lokal, dhe strukturës së financimit për sektorët e zgjedhur. Figura në vijim ilustron trendin e fundit në kontributin e shpenzimeve komunale (dmth., në terme nominale) për aktivitetet e caktuara, bazuar në alokimet buxhetore komunale të vitit 2008. Figura 3.2. Shpenzimet buxhetore komunale sipas funksioneve

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

100

Add

min

istr

ata

e pë

rgjit

hshm

e

Shër

bim

et p

ublik

e

Zhvi

llim

i ek

onom

ik

Urb

aniz

mi

Shër

bim

et

emer

gjen

te

Kul

tura

Mje

disi

Shën

deti

dhe

Mirë

qnia

soc

iale

Eduk

imi

mln euro

Në të ardhmen, resurset e drejtuara për sektorët e zgjedhur në nivel komunal, do të përcaktohen në masë të madhe nga struktura e re e financimit në dispozicion nga grantet qeveritare dhe HVK. Ndërsa formulat e financimit për dy grantet specifike operative pritet të rezultojnë në përmirësime të caktuara në sektorët me prioritet nacional të Edukimit14 përkatësisht Shëndetësisë15, Granti i përgjithshëm operativ dhe HVK pritet të

14 LFQL kërkon Grantin specifik të hapur për arsim, që do të financojë koston e ofrimit të nivelit standard minimal të arsimit parashkollor, fillor dhe të mesëm dhe do të bazohet në numrin e normalizuar të mësimdhënësve dhe regjistrimin efektiv. Gjithashtu do të marrë parasysh plan programin nacional, edukimin e nevojave speciale, shpenzimet operacionale jo për paga, normat për madhësinë e klasave dhe lokacionin. Studentët minoritarë do të kenë peshë më të lartë. Varësisht nga aprovimi i Komisionit të Granteve dhe nga reformat e ardhshme, paraprakisht propozohet që për buxhetin 2009, Granti për arsim të bazohet dhe të alokohet duke marrë për bazë këta faktorë: (a) përpjesëtimin standard nxënës/mësues (dmth., 1 mësues për 21.3 nxënës shumicë dhe 14.2 nxënës pakicë) përfshirë përshtatjet specifike për arsimin parashkollor, fillor, të mesëm dhe për nevoja speciale); (b) koston e stafit ndihmës me pagë mesatare; (c) shumën fikse prej 1,000 euro për shkollë fillore dhe 2,000 euro për shkollë të mesme; (d)

44

përdoren për të financuar spektrin e gjerë të synimeve zhvillimore, të identifikuara nga secila komunë individuale. Për të lehtësuar implementimin e dispozitave të decentralizimit të përfshira në Propozimin gjithëpërfshirës për zgjidhjen e statusit të Kosovës16, korniza afatmesme komunale parasheh financim shtesë për komunat e caktuara, për të mbuluar në tërësi koston e themelimit të komunave të reja17 (dmth., përveç të drejtës për grantet përkatëse të përmendura më sipër) dhe për të financuar kompetencat e shtuara18. Bazuar në dispozitat e LFQL-së, Tabela 3.2 në vijim prezanton strukturën preliminare dhe shumat agregate të propozuara aktualisht për financimin komunal në periudhën afatmesme.

3.3 Komisioni për Grante Komisioni i Granteve përfaqëson një institucion kyç të sistemit të transferit ndërqeveritarë në Kosovë, i cili është i përfshirë në aranzhimet legjislative dhe institucionale që nga viti 2001, në bazë të Ligjit të Menaxhimit të Financave Publike dhe Përgjegjësive (LMFPP). Funksionet dhe mandati i tij do të forcohen më tej me hyrjen në fuqi të Ligjit të Financave të Pushtetit Lokal (LFPL) në mesin e këtij viti. Komisionit për Grante ka këtë përbërje: Kryeministri ose i emëruari i tij, Ministri i Ekonomisë dhe Financave, Ministri i Pushtetit Lokal, dhe Ministër tjetër nga ministritë kyqe i emëruar shumën fikse prej 23 euro për nxënës shumicë dhe 25 euro për nxënës pakicë; (e) shumën fikse prej 7 euro për nxënës për shpenzime kapitale. Shumat e parapara për komponentët që nuk lidhen me paga të Grantit të Arsimit janë rritur krahasuar me vitet e shkuara. Parashihet që në vitet e ardhshme në bashkëpunim me Bankën Botërore, kjo formulë edhe më tej do të reformohet për të pasqyruar indikator si: raporti i diversifikuar mësimdhënës/nxënës për secilin nivel të arsimit, planin nacional mësimor, normat e madhësisë së klasës dhe të lokacionit. 15 LFQL kërkon grandin specifik të hapur për shëndetësi, që do të financojë koston e ofrimit të nivelit standard minimal të kujdesit shëndetësor publik primar. Varësisht nga aprovimi i Komisionit të Granteve dhe reformat e ardhshme, paraprakisht është propozuar që për buxhetin 2009, Granti i shëndetësisë të bazohet dhe alokohet duke marrë për bazë shkallën për kokë banori të kujdesit primar që do të mbështeste shkallën e vizitave mjekësore prej afërsisht 2.75 për person në vit dhe koston për vizitë prej 3.5 euro për person. Marrë parasysh që shuma e Grantit të Shëndetësisë nuk ka ndryshuar në terme nominale që nga viti 2000, rritja e konsiderueshme rezultuese e Grantit të shëndetësisë është propozuar që pjesërisht të mbështesë futjen në përdorim të sistemit të pagesave për komunat që bazohet në performansë. 16 Për reference të hollësishme shih Seksionin Kostoja e Pavarësisë. 17 Vlerësimi i nevojave totale buxhetore, përfshirë shpenzimet operacionale dhe për investime, për funksionimin e komunave të reja, është bërë nga MAPL. Për qëllimet e kornizës së financimit komunal, pritet që një pjesë e asaj kostoje do të financohet nga grantet (dmth., fondet për komunat e reja sipas kritereve për distribuim të granteve agregate) ndërsa pjesa tjetër do të përbëjë shpenzimet neto të reja që lidhen me koston e statusit. Në përgjithësi, analizat preliminare tregojnë që grantet do të jenë të mjaftueshme për mbulimin e pjesës më të madhe të shpenzimeve operacionale. 18 Komuna e Mitrovicës së veriut do të ketë kompetenca të shtuara në edukimin e lartë, përfshirë këtu regjistrimin dhe licencimin e institucioneve edukative, pagesën e rrogave dhe trajnimin për drejtuesit dhe administratorët e edukimit. Komunat e Mitrovicës së veriut, Graqanicës dhe Shterpces do të kenë përgjegjësi për ofrimin e kujdesit shëndetësor sekondar, përfshirë këtu regjistrimin dhe licencimin e institucioneve shëndetësore, punësimin, pagesën e rrogave dhe trajnimin për drejtuesit dhe administratorët e kujdesit shëndetësor.

45

nga Qeveria, Kryetari i Komisionit të Buxhetit të Parlamentit të Kosovës dhe katër kryetar komunash, ku njëri nga ata duhet të jetë nga komunat minoritare . Komisioni për Grante është përgjegjës në mes tjerash edhe për çështjet kryesore në vijim të financimit komunal: (a) shqyrtimin e formulës për alokimin e grantit 2 vite pas shpalljes së LFPL dhe më pas çdo tre vite, si dhe rekomandimin e ndryshimeve të propozuara për qeverinë për atë formulë; b)Të caktoj në baza vjetore, formulën për shpërndarjen e granteve për Grante Specifike për Shëndetësi dhe Arsim; c) Jo më larg se më 31 Mars , të përgadisë dhe dorëzoj raportin në Qeveri për vitin paraprak kalendarik që përfshinë vlerësimin e përshtatshmërisë së sistemit financiar; (d) rekomandimet për alokimin e shumave shtesë për ato komuna të cilat kanë marrë kompetenca të zgjeruara, (e) shqyrtimin e propozimit për buxhetimin e shpenzimeve kapitale për komunat nga Qeveria e Kosovës. Table 3.2. Korniza Afatmesme për Financat e Komunave, 2009-2011 në miliona euro Pershkrimi 2009 2010 2011

A. Grantet Qeveritare 194.7 200.7 207.0Granti i përgjithshëm, nga i cili: 85.0 90.3 95.9

Komunat e reja 3.5 0.0 0.0Granti i arsimit, nga i cili: 86.7 87.2 87.7

Komunat e reja 2.6 0.0 0.0Granti i shëndetësisë, nga i cili: 23.0 23.2 23.4

Komunat e reja 0.8 0.0 0.0

B. THVK 37.2 38.2 39.2C. Neto kostoja e statusit 9.3 0.0 0.0

Komunat e reja 6.3 0.0 0.0Kompetencat e zgjeruara 3.0 0.0 0.0

Total 241.2 238.9 246.2 Vërejtje :

1. 1. Përveq Grantit për Arsim siq u cek më lartë parashihet që 8 milion euro do të ri-ndahen për komunat nga programi i certifikimit të mësimdhënësve që i nënshtrohen reformimit të pagesës për mësimdhënës.

2. grantet e qeverisë të parapara për financim të komunave gjatë ciklit buxhetor 2009 paraqesin zgjedhje të përkohshme drejt implementimit të LFPL. Shumat për 2010-2011 janë indikative dhe i nënshtrohen ndryshimeve të reformës së mëtejme të formulës ës granteve që planifikohet në koordinim me BB. Aktualisht, vlerësimi i ndikimit të këtyre reformave në financimin e granteve për arsim dhe shëndetësi nuk janë në dispozicion.

46

PJESA E KATËRT: STRATEGJITË E SHPENZIMEVE SEKTORIALE DHE

NDËRSEKTORIALE

Hyrje Qeveria e Republikës së Kosovës përmes dokumenteve “Deklarim i prioriteteve të Qeverisë” dhe “Programi i Qeverisë së Republikës së Kosovës 2008-2011” ka ofruar deklarimin e prioriteteve strategjike të Qeverisë që do të inkorporohen në Kornizën Afatmesme të Shpenzimeve (KASh) dhe që si rrjedhim do të sigurojë bazën për përgatitjen e ngjarjeve vijuese. Pas specifikimit të programit të Qeverisë si dhe përmes zhvillimit të KASH-it zhvillohen prioritetet ndersektoriale dhe sektoriale që në të shumtën e rasteve pasqyrojnë politikat e Ministrive relevante të linjës të cilat mëtojnë ti arrijnë objektivat e politikave prioritare të Qeverisë. . Këto prioritete sektoriale do të duhet të respektojnë kufijtë e shpenzimeve që rezultojnë nga projeksionet e burimeve të të hyrave në KASh dhe pritjet tjera për financim nga donatoret duke u mbështetur në prioritetet e politikave të Qeverisë së Kosovës Marrë së bashku, Qeveria beson që prioritetet e shprehura si më poshtë, do të ndihmojnë në zbutjen e shtrëngesave në rritjen ekonomike,

• Energjia dhe minierat • Infrastruktura • Arsimi • Sundimi i ligjit dhe rendit • Sektori i bujqësisë dhe zhvillimi rural • Stabiliteti social • Shëndetësia

4.1 Metodologjia e hartimit të kornizës sektoriale Seksionet në vijim paraqesin strategjitë sektoriale për secilin sektor me prioritet. Brenda këtyre seksioneve, janë përcaktuar misioni afatgjatë dhe synimet afatmesme për secilin sektor. Pas misionit dhe synimeve janë paraqitur edhe objektivat dhe aktivitetet e propozuara, përfshirë projektet me “prioritet” të cilat janë përfshirë në Programin e Investimeve Publike. Aktivitetet janë grumbull i projekteve të natyrës së njëjtë të cilat do të zhvillohen përmes projekteve individuale në Programin e Investimeve Publike.

47

Disa sektor siç është Sektori i Infrastrukturës dhe ai i Energjisë të cilat kanë projekte nacionale kanë prezantuar nevoja të theksuara të pa-financuara, nën premisën e ekzistimit të llojeve tjera të financimit siç janë PPP, koncesionet, kreditë, financimet private etj. . Tabela në vijim paraqet Propozimet për financime të sektorëve prioritar 2009-2011 duke u mbështetur në supozimin se kufijtë e shpenzimeve të dhënë në KASH do të realizohen. Kjo nënkupton nevojën për një mbështetje buxhetore prej rreth 549 milion euro për tre vitet e ardhshme dhe supozimin se Qeveria e Kosovës do të ruaj Rezervën stabilizuese prej 200 milion eurove. Krahas kësaj janë identifikuar edhe kërkesat tjera nga sektorët e caktuar për mbështetje të donatorëve mbi financimet e dhëna në KASH. N ë seksionet vijuese, niveli themelor i financimit të paraqitur është në përputhje të plotë me totalin e kufijve të shpenzimeve që është dhënë në kornizën makro-fiskale. Veç kësaj, secili sektor përmban kategorinë, “Kërkesa prioritare për Donatorët (1)” janë identifikuar nevojat e paraqitura të sektorëve që janë prioritet i lartë dhe të cilat nuk kemi pasur mundësi ti përfshijmë për financim në kuadër të KASH-it për shkak të kufizimeve financiare. Nën “Financimet tjera të mundshme nga donatorët (2)” janë paraqitur kërkesat tjera të sektorëve të paraqitura si nevojë për financim brenda tre viteve të ardhshme që mendohet se kanë rëndësi të veçantë për zhvillimin e sektorit, por të cilat potencialisht mund të financohen nga një varg i burimeve, përfshirë edhe përkrahjen e donatorëve Krahasimi i financimit të sektorëve të caktuar mes vitit 2009, apo viteve në vijim, me financimet e ndodhura në vitin 2008 është i paqëndrueshëm për disa sektorë për arsye se financimet e ndodhura në vitin 2008 janë mbështetur në një deficitit primar vjetor prej 257.4 milion eurove, i cili mbulohej përmes suficiteve buxhetore nga vitet e kaluara. Favorizue kryesor të kësaj rritje ishin Sektori i infrastrukturës dhe Sektori i arsimit.

48

Tabela 4.1. Propozimi Per financim, ne milion euro Organizatat buxhetore Kategorit ekonomike Buxheti-2008 2009 2010 2011 Totali

2009-11Shpenzimet operative 24.3 14.5 4.5 4.5 23.5

Shpenzimet kapitale 53.5 53.0 52.0 21.1 126.1

Totali 77.8 67.5 56.5 25.6 149.6

Shpenzimet operative 3.1 3.1 3.1 3.1 9.3


Totali 6.2 8.1 5.1 3.1 16.3



Totali 111.4 83.5 97.0 155.8 336.3



Totali 30.9 35.8 42.5 46.0 124.2



Totali 74.4 74.0 76.0 78.5 228.6



Totali 56.2 53.2 56.1 60.1 169.5



Totali 8.7 11.9 14.4 16.4 42.7

Kostoja e Pavaresise 30.6 60.0 84.3 46.3 190.6


Shpenzimet kapitale 7.5 7.5 7.7 8 23.2

Totali 9.1 9.1 9.3 9.6 28.0

Operative expenditures 155.3 158.7 161.9 165.1 485.7

Capital expenditures 2.4 2.3 2.4 2.4 7.0

Total 157.7 161.0 164.2 167.5 492.7



Totali 57.9 66.2 70.4 73.9 210.5

Sektoret prioritar 621.0 630.3 675.9 682.7 1988.9

Sektoret tjere 202.2 145.7 145.5 156.9 448.1

IPA dhe te tjeret 0 13.7 12.7 6.1 32.5

Buxheti Komunal 187.8 231.9 238.9 246.2 717.0

Servisimi i borgjit te jashtem 55.0 56.0 65.0 65.0 186.0

Neto huaja 79.4 5.0 0.0 0.0 5.0

Shpenzimet tjera 55.6 27.0 27.7 28.3 83.0

Total 1201.0 1109.6 1165.7 1185.2 3460.5

Ministria per komunitete dhe kthime

Politkat sociale

Shendetesia

Zbatimi I ligjit

Arsimi

Bujqesia

Energjia

Minierat

Transporti

Sistemi I Drejtesise

49

Figura 4.1. Pjesmarrja e shpenzimeve sektoriale ne shpenzimet totale (2009-2011)

Ministria per komunitete dhe kthime, 0.8%

Politkat sociale, 14.2%

Kostoja e Pavaresise, 5.5%

Bujqesia, 1.2%

Arsimi, 4.9%

Zbatimi I ligjit, 6.6%

Sistemi i Drejtesise, 3.6%

Transporti, 9.7%

Minierat, 0.5%Energjia, 4.3%Shpenzimet tjera , 2.4%

Neto huaja, 0.1%Servisimi i borgjit te

jashtem, 5.4%

Buxheti Komunal, 20.7%

IPA dhe te tjeret, 0.9%

Sektoret tjere, 12.9%

Shendetesia, 6.1%

50

4.2 Shtylla e rritjes ekonomike

4.2.1 Sektori i Energjisë Misioni Që sektori i energjisë në Kosovë të ofrojë furnizim të qëndrueshëm me energji për bizneset dhe familjet e Kosovës me çmime konkurruese dhe të jetë tërësisht i integruar në tregjet rajonale dhe evropiane të energjisë që sektori të transformohet nga një sektor i varur prej buxhetit dhe donatorëve në një sektor i cili do ti kontribuojë buxhetit të Kosovës, si dhe nga sektori importues i energjisë në një sektor të rëndësishëm eksportues, në përputhje me normat dhe standardet e BE-së dhe ato ndërkombëtare mjedisore. Situata aktuale – çështjet kyçe Kosova është e pasur me resurse minerale energjetike, metalike dhe jo-metalike. Shfrytëzimi i linjitit dhe mineraleve tjera në Kosovë ka traditë të gjatë dhe gjithmonë ka pasur rol të rëndësishëm social dhe ekonomik. Përkundër kësaj, Kosova ende ndeshet me furnizim të reduktuar dhe të paqëndrueshëm të energjisë elektrike që është pengesa kryesore për zhvillimin e biznesit private. Sektori i energjisë në Kosovë është i dominuar nga dy ndërmarrje energjetike: KEK sh.a. dhe KOSTT sh.a. Sistemi i ngrohjes qendrore me një kapacitet prej 214.5 MW përmes 3 ngrohtoreve që gjenden në Prishtinë, Gjakovë dhe Mitrovicë, plotëson kërkesat e vetëm 5% të konsumatorëve . Sistemi i energjisë elektrike përbëhet nga dy miniera të linjitit: në Bardh dhe Mirash, si dhe nga dy termocentrale të linjitit “Kosova A” dhe “Kosova B”, me kapacitet të instaluar prej 1478 MW (por me kapacitet efektiv operues prej më pak se 900 MW).Gjithashtu, janë dy hidrocentrale me kapacitet të përgjithshëm të instaluar prej 43 MW (HC Ujmani dhe HC Lumëbardhi); si dhe nga rrjeti i bartjes, rrjeti i shpërndarjes dhe nga njësia (shitëse) e furnizuesit publik. Burimet kryesore të energjisë në Kosovë gjenden në dy basenet më të mëdhenj të linjitit, “Kosova” dhe “Dukagjini”, me rezerva të vlerësuara linjiti prej rreth 11 - 14 miliardë tonelata. Trendi i energjisë së prodhuar elektrike për periudhën 2000 – 2007 është paraqitur në tabelën e mëposhtme:

Energjia - 9.4% i totalit te shpenzimeve ne vitin 2009

9.43%

90.6%

51

Tabela 4.2. Totali i energjisë elektrike të prodhuar në prag nga TC-të dhe HC-të, 2000-2007, në GW/h Viti 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Prodhimi GWh 1,932 2,567 3,151 3,221 3,481 4,000 3,971 4,309 Burimi: KEK sh.a. Sikur tregon tabela e mëposhtme, shpenzimet totale për sektorin e energjisë përfshirë këtu minierat, kanë qenë një shterues i konsiderueshëm i Buxhetit qendror të Kosovës..

Tabela 4.3. Totali i shpenzimeve për sektorin e energjisë, në miliona euro 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Total

259.5 18.8 66.4 138.5 48.2 10.4 28.2 15.5 0 585.5

Subvencionet - - 4.1 - - - - - - 4.1

Asistenca Teknike - - 9.8 90.3 10.9 10.4 21.4 3 - 145.8

Investimet kapitale 259.5 18.8 52.5 48.2 37.3 - 6.8 12.5 - 435.6

11.6 45.9 108.1 56.3 41.4 67.2 47.1 65.6 163.5 606.7

Mjetet e BKK-së 11.6 45.9 108.1 56.3 41.4 57.2 47.1 65.6 84.1 517.3

Kredia e dhene KEK-ut - - - - - 10 - - 79.4 89.4

271.1 64.7 174.5 194.8 89.6 77.6 75.3 81.1 163.5 1192.2

Përshkrimi:

Totali i donatorëve

Totali i BKK-së

Totali i donatorëve dhe BKK-së Shënim: Informatat relevante sugjerojnë që mjetet e ndara për këtë sektor nga BKK gjatë periudhës 2000-2008 kanë arritur shumën e €606.7 milion euro, përfshirë ngrohjen qendrore, fondet e ndara nga donatorët për periudhën e njëjtë janë në vlerë të €291.7 milionëve. Furnizimi i sigurt me energji është një nga objektivat tona parësore Qeveria ka parashikuar që zhvillimi i ardhshëm i shpejtë dhe i qëndrueshëm i resurseve tona të energjisë është element kyç në zhvillimin e ardhshëm të Kosovës. Pritja është që një zhvillim i tillë do të shpie drejtpërdrejtë në investime të shtuara vendore e të huaja, zgjerim të biznesit, efikasitet të shtuar, punësime të reja dhe përmirësim dramatik të bilancit tregtar. Synimi është që sektori i energjisë të bëhet pjesë e avancuar në aspektin teknologjik dhe e qëndrueshme financiarisht e sistemit energjetik evropian. Sa i përket pronës dhe menaxhimit të ngrohtoreve të qyteteve (Prishtinë, Mitrovicë dhe Gjakovë) këto do të decentralizohen në nivel të pushtetit lokal në përputhje me Planin e Ahtisaarit. Synimet kryesore të sektorit të energjisë janë: I. Përmirësimi i menaxhimit dhe qeverisjes së korporatës së KEK-ut, përfshirë këtu

forcimin e Bordit të Drejtorëve dhe Menaxhmentit, zbatimin e shkyçjes së konsumatorëve që nuk paguajnë, rritjen e inkasimeve, reduktimin e humbjeve, çrrënjosjen e korrupsionit, reduktimin e konsumit të tepër, dhe futjen në përdorim të efikasitetit të energjisë.

II. Sigurimi i investimeve të domosdoshme për ngritjen e sigurisë të operimit të

blloqeve A3, A4 dhe A5 në TC Kosova A për jetëgjatësinë e mbetur të tyre, në

52

përputhje me Direktivat e KE-së për Termocentralet e mëdha me djegie, apo deri në bartjen për mirëmbajtje dhe operacione tek zhvilluesi i Kosovës C.

III. Shtimi i kapacitetit të transmisionit dhe rritja e sigurisë për të lehtësuar shkëmbimet energjetike me vendet fqinje, duke kontribuar kështu për stabilitetin përgjatë tërë sistemit rajonal. Optimalizimi i sistemeve komplementare të Kosovës (kryesisht gjenerimi termal) dhe të Shqipërisë (kryesisht gjenerimi nga hidrocentralet), gjë që do të shtojë ndjeshëm sigurinë e furnizimit në të dy vendet. Kostoja më e vogël e mundshme do të arrihet përmes ndërtimit të linjës së interkoneksionit 400 kW..

IV. Furnizimi me linjit i termocentraleve ekzistuese përmes hapjes së mihjes së re në Jug perëndim të Sibovcit. Sigurimi i pajisjeve për heqjen e mbingarkesës dhe për nxjerrjen e linjitit në minierën JP të Sibovcit duhet të bëhet menjëherë për të parandaluar situatën ku Kosova mund të mbesë pa thëngjill më 2010. Një mungesë e tillë në furnizim do të çrregullonte furnizimin me energji elektrike, ka mundësi të kushtojë me qindra milionë euro për importet ekstra të energjisë elektrike, do të rrezikonte projektin e Kosovës C dhe projektin e KEK-ut për Distribuim e Furnizim, dhe do të pengonte zhvillimin ekonomik të Kosovës

V. Zhvillimi i kapaciteteve të reja gjeneruese (Kosova C) me investime private dhe duke pasur parasysh mbrojtjen dhe kujdesin ndaj mjedisit. Kosova C do të mundësojë zhvillimin mëtejmë të fushës së Sibovcit, ngritjen e kapacitetit të ri dhe modern gjenerues, operimin dhe mirëmbajtjen e termocentraleve ekzistuese për jetëgjatësinë e mbetur të tyre, dhe sigurinë e furnizimit me energji elektrike dhe me çmime konkurruese. Projekti Kosova C do të përfshijë zhvillimin dhe eksploatimin e fushës së linjitit të Sibovcit, mbushen, rikuperimin dhe rikultivimin e minierave të vjetra, kapacitetin e ri gjenerues të njësive të Kosovës C, si dhe operacionet e mirëmbajtjen e njësisë të Kosovës A dhe B deri në nxjerrjen e tyre nga operimi. Zhvilluesi privat do të zotohet për pagesën e tarifave për linjitin e shfrytëzuar dhe për të siguruar sasinë e pajtuar të energjisë elektrike dhe me çmim të pajtuar, për të plotësuar nevojat e Kosovës për energji

VI. Privatizimi/koncesioni i përbashkët i rrjetit të distribuimit dhe furnizimit të KEK-ut me investuesin strategjik, për të përmirësuar dhe zgjeruar rrjetin e distribuimit (përfshirë këtu investimet e mëdha të nevojshme), rritja e inkasimeve, zvogëlimi i humbjeve, dhe përmirësimi i sigurisë së furnizimit dhe cilësisë së shërbimeve, për konsumatorët privat dhe për bizneset. Privatizimi i distribuimit dhe furnizimit do të mundësojë rritjen e inkasimeve deri në 100%, do të mund të bëjë reduktimin dramatik të humbjeve dhe të përmirësojë menaxhimin e kërkesave.

Objektivat e sektorit të energjisë:

1. Vazhdimi i ristrukturimit dhe reformimit të sektorit energjetik, me qëllim të rritjes së efikasitetit në sektorin e energjisë,

2. Sigurimi i besueshmërisë së kapaciteteve gjeneruese të energjisë elektrike duke siguruar furnizim të qëndrueshëm të energjisë elektrike,

3. Modernizimi i rrjetit të bartjes dhe të shpërndarjes, duke siguruar integrimin e tyre me rrjetin Rajonal dhe Evropian të energjisë deri me 2011,

53

4. Adresimi i pasojave mjedisore të krijuara nga termocentralet ekzistuese, përfshirë këtu riparimin e minierave të vjetra dhe deponive të hirit me zbatimin e përpiktë të normave ndërkombëtare për mbrojtjen e mjedisit

Për secilin nga objektivat e mësipërme, një seri e veprimeve dhe iniciativave të konsideruara si të nevojshme, janë dhënë si më poshtë-

5. Vazhdimi i ristrukturimit dhe reformimit të sektorit energjetik, me qëllim të rritjes së efikasitetit në sektorin e energjisë,

6. Sigurimi i besueshmërisë së kapaciteteve gjeneruese të energjisë elektrike duke siguruar furnizim të qëndrueshëm të energjisë elektrike,

7. Modernizimi i rrjetit të bartjes dhe të shpërndarjes, duke siguruar integrimin e tyre me rrjetin Rajonal dhe Evropian të energjisë deri me 2011,

8. Adresimi i pasojave mjedisore të krijuara nga termocentralet ekzistuese, përfshirë këtu riparimin e minierave të vjetra dhe deponive të hirit me zbatimin e përpiktë të normave ndërkombëtare për mbrojtjen e mjedisit

Për secilin nga objektivat e mësipërme, një seri e veprimeve dhe iniciativave të konsideruara si të nevojshme, janë dhënë si më poshtë- Objektivi i parë:

a. Bizneset përkatëse të minierave, TC Kosova A, TC Kosova B, dhe Shpërndarja dhe Furnizimi duhet të jenë ligjërisht dhe fizikisht të ndara dhe të inkorporohen si ndërmarrje të veçanta vartëse të sektorit të energjisë të cilat bashkëveprojnë midis tyre në bazë të marrëdhënieve kontraktuese

b. Të vazhdojë programi agresiv për rritjen e inkasimeve dhe zvogëlimin e humbjeve, duke rritur inkasimet të paktën në70% deri më 2009, dhe 85% deri më 2011. Është parashikuar që stimulim natyror për pjesëmarrësin privat dp të jetë të shtojë presionin në konsumatorët për të paguar faturat e tyre.

c. Të veprohet shpejtë me procesin e dhënies me koncesion/privatizimit të distribuimit dhe furnizimit.

d. Të ndërmerren fushatat e vetëdijesimit dhe informimit. Përpjekje të vazhdueshme duhet të bëhen me qëllim të rritjes së vetëdijes publike dhe edukimit të opinionit publik mbi rëndësinë dhe dobinë e ruajtjes së energjisë, burimet e energjisë së përtëritshme dhe shfrytëzimin efiçient të energjisë.

e. Menaxhimi i Kërkesës. Reduktimi i kërkesës maksimale (peak/kulmore) për energjinë elektrike, ka rëndësi të veçantë për Kosovën. Një varg masash tarifore, organizative dhe teknike duhet të ndërmerren, si pjesë e programit të Menaxhimit të Kërkesës

f. Rafinimi i modelit të tregut, sistemit të tarifave, standardeve rreth cilësisë së shërbimeve, etj. për të siguruar funksionimin optimal të sistemit të energjisë elektrike dhe të tregut

g. Bashkë-gjenerimi i nxehtësisë dhe nnergjisë elektrike kur është ekonomikisht e realizueshme,

h. Modernizimi i dispeçingut, hartimi dhe zbatimi i kodeve të nevojshme për operimin e sistemit elektrik dhe matjen e energjisë të shit-blerë,

54

i. Kryerja e investimeve të nevojshme për pajisjet matëse të energjisësi dhe zhvillimi dhe konsolidimi i rregullave dhe institucioneve spastrimin efikas të pagesave për të mundësuar likuiditet financiar. Përgjegjësia për sigurim të pajisjeve matëse në nivel të Distribuimit, do të bartet tek pronari i ri strategjik i distribuimit dhe furnizimit pas privatizimit/koncesionit.

j. Angazhimi i gjithë sistemit qeveritar në sigurimin e funksionimit të sistemit energjetik.

Qeveria njeh faktin që duhet të adresojë një numër të çështjeve të rëndësishme për të ri-siguruar investuesin privat potencial që mjedisi për biznes në Kosovë është tërheqës. Zbatimi i rreptë i lifjeve për të luftuar vjedhjen kriminale të energjisë elektrike; shpejtimi i procesit gjyqësor për të spastruar lëndët që presin zgjidhje për shkak të mospagesës; përdorimi i procedurave të hapura dhe transparente për arrestim të konsumatorëve ilegal dhe masa të tjera të nevojshme, do të jenë veprime që Qeveria do ti marrë seriozisht.. Një pjesë e rëndësishme e intervenimeve ka të bëjë me të siguruarit që në të gjitha rastet e pjesëmarrjes së sektorit privat, procesi i përzgedhjes së palës private do të zhvillohet brenda një kuadri të hapur, transparent dhe të përgjegjshëm. Objektivi i dytë:

a. Operimi normal i TC Kosova B dhe HC Ujmani, b. Ri-vitalizmi i blloqeve të Kosovës A me përfshirjen e mundshme të sektorit

privat, varësisht nga konkluzionet e studimit të fizibilitetit, c. Lëshimi në punë i njësive të reja të TC dhe HC nëpërmjet investitorëve strategjikë d. Sigurimi i furnizimit të mjaftueshëm me linjit për termocentralet ekzistuese,nga

minierat ekzistuese të linjitit dhe hapja e shpejtë e minierave të reja. e. Implementimi i shpejtë i projektit Kosova C që do të përfshijë fushën e minierës

së Sibovcit, njësitë e reja gjeneruese që janë moderne dhe të shëndosha në aspektin mjedisor, dhe marrjen përsipër të operacioneve dhe mirëmbajtjes së njësive ekzistuese të Kosovës A dhe B.

Objektivi i tretë:

a. Krijimi i kapacitetit të mjaftueshëm të rrjetit të bartjes në nivelin e tensionit prej 110 kV,

b. Krijimi i kapacitetit të mjaftueshëm transformues ndërmjet niveleve 400 kV, 220 kV dhe 110 kV,

c. Implementimi i rehabilitimit të domosdoshëm të rrjetit, me qëllim të reduktimit të humbjeve teknike dhe përmirësimit të sigurisë së furnizimit,

d. Ndërtimi i nënstacioneve më të nevojshme prej 110/(20)10kV së bashku me përforcimet e ngutshme të rrjetit me tension mesatar dhe të ulët,

e. Në përputhje me zhvillimet rreth kërkesës, ndërtimi i nënstacioneve shtesë 110/x kV për zhvillimin e mëtejshëm të rrjetit. Kjo do të mbështetet nga masat për përmirësim të inkasimit, të shprehura në objektivin e parë.

Objektivi i katërt:

55

a. Reduktimi i emetimeve në ajër, ujë dhe tokë, si dhe masat për shmangien e ndotjes nga fenoli

b. Shfrytëzimi i metodave të ekstraktimit dhe të prodhimit që do të mundësojnë shfrytëzimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore,

c. Aplikimi i teknologjisë së thëngjillit të pastër në prodhimin e energjisë, d. Promovimi i teknologjive të riciklimit të hirit dhe përdorimi i tij në degët e tjera

industriale. e. Mbushja, rikuperimi dhe rikultivimi i minierave të reja dhe atyre ekzistuese, dhe i

minierave të reja me shterimin e thëngjillit, si dhe pastrimi i deponive ekzistuese të hirit dhe i rreziqeve të tjera mjedisore.

Matja e performansës Në realizimin e objektivave dhe synimeve të mësipërme, ky sektor do të sigurojë: • Prodhimin e vazhdueshëm të thëngjillit dhe të energjisë elektrike, • Furnizimin e qëndrueshëm për të gjithë konsumatorët pagues të energjisë. • Distribuimin, transmisionin dhe kontrollin e energjisë elektrike, • Eliminimin e mbingarkesës dhe fyteve të ngushta • Zvogëlimin e humbjeve teknike dhe komerciale. Në vijim po paraqesim tabelat për financim në këtë sektor: Tabela 4.4. Propozimi për financim për Sektorin e Energjisë, në miliona euro

Kategoritë Ekonomike Buxheti 2008 2009 2010 2011 Totali 2009-2011



Totali 77.8 67.5 56.5 25.6 149.6

Burimet e financimit

KASH 77.8 67.5 56.5 25.6 149.6

Kërkesa prioritare për Donatorët (1) 0.0 50.0 0.0 0.0 50.0

Financimet tjera te mundshme nga donatoret (2) 0.0 62.4 62.4 62.4 187.2

Gjithsej 77.8 179.9 118.9 88.0 386.8

56

0

10

20

30

40

50

60

70

2009 2010 2011

Shpenzimet e Planifikuara te sektorit te Energjise nga BKK ne milion €

Shpenzimet Operative Shpenzimet Kapitale

Tabela 4.5. Financimet e projekteve brenda KASH-it, në miliona euro

Pershkrimi 2009 2010 2011 Totali 2009-2011

KOSTT

SCADA/EMS 5.5 5.5 2.0 13.0

Rehabilitimi i TS 220/110 kV – Kosova A 1.4 0.0 0.0 1.4

Paket Projekti TS 400/110 kV – Ferizaj 2 15.8 0.0 0.0 15.8Instalimi i TR3/TR1 150 MVA, TS 220/110 kV - Prishtina 4 0.0 1.0 2.0 3.0

Instalimi i TR3/TR1 150 MVA, TS 220/110 kV - Kosova A 0.0 1.0 2.0 3.0

Instalimi i TR3/TR1 150 MVA, TS 220/110 kV - Prizreni 2 0.0 1.0 2.0 3.0

Ndërrimi i përçuesve në Linjat 110 kV 0.0 0.0 5.8 5.8

KEK

Miniera e Sibovcit Jugperëndim 22.4 38.7 61.1

Përforcimi i rrjetit distributiv (D1) 5.0 5.0

Rotorët për B1 dhe B2 1.9 4.8 6.7

Pajisjet e trajtimit të ujit 1.0 0.0 1.0Elektrofitri dhe transporti i brendshëm i hirit në blloqet 3 dhe 4 te TC Kosova A 0.0 0.0 0.0

Remonti kapital i turbinës dhe gjeneratorit të bllokut 1 të TC Kosova B 0.0 0.0 7.3 7.3

Gjithsej 53.0 52.0 21.1 126.1 Përkrahja Financiare Buxhetore Duke marrë parasyshë që sektori privat do të involvohet në pjesë të mëdha të sistemit energjetik, dhe se ato pritet që të gjenerojnë të hyra të mjaftueshme për të mbuluar koston totale të prodhimit, furnizimit, transmisionit dhe distribuimit, Financimi i Qeverisë për këto aktivitete do të merr formën e kredive afat-gjate.Bleresi potencial privat do te mar persiper asetet ashtu edhe obligimet.

57

Tabela 4.6. Projektet për financim nga Donatorët (1), në miliona euro

Pershkrimi Totali

KOSTT

Linja 400 kV Kosovë-Shqipëri 7.0

Paket projekti TS 110/10(20) kV - Prishtina 6 5.6

Paket projekti TS 110/10(20) kV - Prishtina 7 3.7

Paket projekti TS 110/10(20) kV - Shtime 3.5

Paket projekti TS 110/10(20) kV - Fushë Kosovë 4.0

Paket projekti TS 110/10(20) kV - Drenasi 3 3.5

Paket projekti TS 110/10(20) kV - Drenasi 2 3.4

Paket projekti TS 110/10(20) kV - Bondsteel 3.0

KEK

Miniera e Sibovcit Jugperëndimor 11.3

Masat për shmangien e ndotjes nga fenolet 5.0

Total : 50.0 Tabela 4.7. Projektet për financim nga donatorët dhe të tjerët (2), në miliona euro


KEK

Miniera e Sibovcit Jugperëndimor 50.0 23.9 0.0 73.9

Njehsorët distributivë 3.2 38.4 62.4 104.1

Paket projekti Mitrovica 2 TS 110/35/10(20) kV 9.1 0.0 0.0 9.1

Gjithsej 62.4 62.4 62.4 187.2

58

4.2.2 Sektori i Minierave Misioni Misioni i këtij sektori është që të jetë financiarisht i qëndrueshëm; ti kontribuojë zhvillimit të gjithëmbarshëm të Kosovës duke respektuar të gjitha standardet botërore të mjedisit; të jetë i përgjegjshëm ndaj gjeneratave të ardhshme, bazuar në parimet e zhvillimit të qëndrueshëm. Përshkrimi i gjendjes Kosova është e pasur me resurse minerale, të energjisë, metalike dhe jo-metalike. Shfrytëzimi i linjitit, xeheve të plumb-zinkut dhe mineraleve të tjera në Kosovë ka traditë të gjatë dhe gjithmonë ka pas rol të rëndësishëm social dhe ekonomik. Industria minerare e Kosovës para vitit 1990 ka qenë burim i konsiderueshëm i aktivitetit ekonomik, duke punësuar mbi 17 mijë minatorë. . Pas shumë viteve të lënies pas dore, vetëm minierat e linjitit dhe nikelit janë afër prodhimit plotësisht operacional, ndërsa 5 nga minierat e Trepçës funksionojnë me kapacitete shumë të vogla. Mbyllja e minieraveka ndikuar rëndë në shkallën e papunësisë. Është e njohur që më 1989, kompleksi i Trepçës në Mitrovicën e jugut punësonte më shumë se 7 mijë punëtorë. Aktualisht, afërsisht 2,500 persona janë të punësuar ndërsa 2,500 të tjerë mbështeten me pagesa të ulëta –të gjitha të financuara nga buxheti i Kosovës. Vendburimet e shumta minerale kanë potencial për zhvillim të sektorit të minierave.. Në të vërtetë, është parashikuar që ky sektor ofron mundësinë për punësim të konsiderueshëm në të ardhmen, me eksplorimin dhe prodhimin e plotë në miniera që pritet të krijojë një numër të konsiderueshëm të mundësive për punësim. Është pozicion i Qeverisë që këto mundësi do të realizohen më së miri nëse ndiqen me angazhimin e sektorit privat dhe qëllimi është që ato mundësi të eksplorohen. Me këtë faktor të rëndësishëm në mendje, faktorët në vijim shihen si relevantë për zhvillimet në të ardhmen. Synimet e Sektorit të minierave

Minierat - 1.3% e Shpenzimeve të planifikuara më 2009

1.13%

98.9%

59

I. Krijimi i institucioneve funksionale dhe të qëndrueshme, si dhe i mjedisit të përshtatshëm për zhvillimin e sektorit minerar.

II. Tërheqjen e investimeve duke siguruar legjislacion për minierat të bazuar në praktikat e mira ndërkombëtare, legjislacion fiskal konkurrues dhe natyrisht legjislacion mjedisor të klasit botëror të cilat do të sigurojnë zhvillim të qëndrueshëm dhe qeverisje transparente në procesin e nxjerrjes dhe përpunimit të resurseve energjetike dhe të resurseve të tjera .

III. Industria minerare e Kosovës të jetë financiarisht e qëndrueshme dhe do ti kontribuojë zhvillimit të gjithëmbarshëm të vendit duke respektuar të gjitha normat mjedisore dhe duke qenë përgjegjëse ndaj gjeneratave të ardhshme, bazuar në parimet e zhvillimit të qëndrueshëm.

IV. Të mbahet kompleksi Trepça në gjendjen e tij të tanishme të operimit, në pritje të identifikimit të përfshirjes së përshtatshme të sektorit privat.

Objektivat e sektorit te minierave:

1. Të siguruarit e sistemit ligjor, që mundëson qeverisje efikase dhe transparente të sektorit minerar.

2. Krijimi i ambientit të përshtatshëm dhe tërheqës për investim private në sektorin minerar,

3. Të siguruarit e politikave do të të mundësojnë zhvillimin e mëtejmë të sektorit minerar në pajtim me standardet evropiane mjedisore dhe sociale,

4. Të siguruarit e politikave që do të mundësojnë rritjen e sektorit minerar në harmoni me planet zhvillimore nacionale dhe komunale,

5. Hulumtimet dhe zhvillimet në sektorin minerar do të drejtohen në partneritet në mes sektorit industrial, shkencor, akademik, të investimeve private dhe sektorit qeveritar,

6. Zhvillimi i procesit kredibil për të zgjidhur problemin e Trepçës.

Për realizimin e këtyre objektivave gjatë periudhës afatmesme, veprimet në vijim janë të domosdoshme 1. Sigurimi i sistemit ligjor, që mundëson qeverisje efikase dhe transparente të sektorit minerar,

a. Formulimi i politikave dhe strategjive minerale, b. Formulimi i politikave mbi çështjet sociale, mjedisore dhe ekonomike, c. Sigurimi i transparencës, d. Heqja e përkimit institucional, e. Implementimi i procedurave të qarta për resurset e pazhvilluara minerale.

2. Krijimi i ambientit të përshtatshëm dhe tërheqës për investime në sektorin minerar

a. Qartësimi dhe përmirësimi i legjislacionit minerar dhe mjedisor, b. Përmirësimi i sistemit të përgjithshëm ligjor, c. Lehtësimi i investimeve kapitale dhe përmirësimi i infrastrukturës, d. Zvogëlimi i rrezikut teknik, ligjor, financiar e politik për investitorët e huaj.

60

3. Për siguruarit e politikave që do të mundësojnë zhvillimin e mëtejmë të sektorit minerar në pajtim me standardet evropiane mjedisore dhe sociale

a. Adoptimi i standardeve mjedisore, b. Identifikimi dhe qartësimi i roleve të palëve të përfshira, c. Integrimi i vlerësimeve të ndikimeve mjedisore dhe sociale në aktivitetet minerare d. Promovimi i përfshirjes së publikut në procesin e vendimmarrjes, e. Sigurimi i praktikave më të mira minerare, me fokus në përdorimin e teknologjive

dhe proceseve miqësore ndaj mjedisit, f. Menaxhimi i mbeturinave nga ekstraktimi me qëllim të zvogëlimit të rrezikut për

shëndetin dhe për mjedisin, g. Ndërtimi i një sistemi të garancive financiare dhe i metodologjisë për mbylljen e

duhur dhe të sigurtë të minierës, h. Rikuperimi i tokës së degraduar nga aktivitetet minerare.

4. Të siguruarit e politikave që do të mundësojnë rritjen e sektorit minerar në harmoni me planet zhvillimore nacionale dhe komunale

a. Hartimi i Planit për Menaxhimin e Resurseve Minerale, b. Bashkërendimi i kërkesave hapësinore të minierave dhe destinimeve të tjera të

ndërtimit banesor apo industrial, c. Eksplorimi i mundësive për zhvillim lokal të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme

, d. Mundësimi i ndarjes së të ardhurave/përfitimeve (duke optimizuar elementet e

zhvillimit të komunitetit në praktikat e minierës) . 5. Inkurajimi i hulumtimeve dhe zhvillimit në sektorin minerar që do të drejtohen në partneritet në mes sektorit industrial, shkencës dhe sektorit qeveritar

a. Konsolidimi dhe zhvillimi i të dhënave gjeo-shkencore, b. Ndërtimi i kapaciteteve dhe themelimi i mekanizmit për krijimin e partneritetit

industri-shkencë-qeveri, c. Themelimi i Shërbimit Gjeologjik të Kosovës dhe institucioneve tjera të

nevojshme për standardizimin e veprimeve dhe operimeve d. Zhvillimi i mëtejmë i institucioneve profesionale për avancim të shkencave

minerare në Kosovë..

6. Zhvillimi i planit kredibil për zgjidhjen e problemit të Trepçës. a. Zhvillimi i procesit gjatë dy viteve të ardhshme për angazhim të sektorit privat b. Të vazhdohet me pagesat për punëtorët gjatë kësaj periudhe dhe të shqyrtohen

mundësitë për zgjidhje të duhur të çështjes;. Analiza e trendit të shpenzimeve Fondet e ndara nga Buxheti i Kosovës (BKK) për sektorin e minierave (duke përjashtuar Ministrinë e Energjisë dhe Minierave) për periudhën 2002-2008:

61

Tabela 4.8. Totali i shpenzimeve në sektorin e minierave, në miliona euro 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Totali

Mallra dhe Shërbime 0.0 3.3 2.6 3.0 0.0 0.0 0.0 8.9

Subvencione 1.0 5.3 6.5 6.0 3.6 3.1 3.1 28.5

Investime Kapitale 0.0 4.9 4.1 1.2 3.0 2.9 3.1 19.2

1.0 13.5 13.2 10.1 6.6 5.9 6.2 56.6

Përshkrimi / Vitet

Fondet nga BKK ja

Gjithsej Në vijim po paraqesim tabelat për financim në këtë sektor: Tabela 4.9. Propozimi për financim për Sektorin e Minierave, në miliona euro

Kategoritë Ekonomike Buxheti 2008 2009 2010 2011 Totali

2009-2011Shpenzimet operative 3.1 3.1 3.1 3.1 9.3Shpenzimet kapitale 3.1 5.0 2.0 0.0 7.0Total : 6.2 8.1 5.1 3.1 16.3

KASH 6.2 8.1 5.1 3.1 16.3


0.01.02.03.04.05.06.07.08.09.0

2009 2010 2011

Shpenzimet e Planifikuara te sektorit te Minierave nga BKK ne milion €


62

Tabela 4.10. Financimet e projekteve brenda KASH-it, në miliona euro Përshkrimi 2008 2009 2010 2011 Totali

2009-2011Pajisjet produktive për minierën Stanterg me flotacion 1.1 2.0 0.0 0.0 2.0

Përgatitja dhe studimet për minierat Crnac dhe Belloberd 0.3 0.2 0.0 0.0 0.2

Riparimi i flotacionit në Kizhnicë 0.3 0.5 0.3 0.0 0.8

Konstruksioni i sistemit mbushës G1 dhe G2 në Belloberd 0.4 0.3 0.0 0.0 0.3

Ndërtimi i flotacionit në Marec 0.0 0.6 0.5 0.0 1.1

Trajtimi i ujërave të ndotura në minierën me flotacion Trepça Stanterg 0.0 0.7 0.5 0.0 1.2

Trajtimi i ujërave të ndotura në miniera Artanë, Hajvali me flotacion në Kizhnicë. 0.0 0.8 0.7 0.0 1.5

Gjithsej 2.1 5.0 2.0 0.0 7.0

4.2.3 Sektori i transportit Misioni Të kontribuoj për zhvillimin ekonomik duke krijuar një sistem të integruar efikas, me kosto të ulët dhe shumë modal të transportit (rrugor, hekurudhor dhe ajror) të sigurt në aspektin mjedisor. Qeveria në programin e saj e ka definuar sektorin e infrastrukturës së transportit si prioritet të lartë. Me qëllim të krijimit të kësaj infrastrukture, ndërlidhjes dhe ndëroperacionalizmit me rrjetet regjionale dhe ndërevropiane, në harmoni me politikat shumëmodale të zhvillimit të transportit duhet investuar në ketë sektor me interes shtetëror dhe gjeopolitik Situata aktuale

Sektori i transportit në Kosovë përbëhet nga nënsektorët e rrugëve, hekurudhave dhe transportit ajror. Administrimi mbi rrugët është i ndarë ndërmjet qeverisë qendrore përmes Ministrisë së Transportit dhe Postë-Telekomunikacionit (MTPT) dhe komunave.

Rëndësia e infrastrukturës së transportit dhe telekomunikacionit për zhvillimin ekonomik të Kosovës është e dorës së parë. Kosova është një ekonomi e hapur e vogël dhe e rrethuar nga toka që varet nga tregtia. Tregjet e Kosovës janë shumë të vegjël për të

Transporti - 11.7% i totalit te shpenzimeve ne vitin 2009

11.66%

88.3%

63

arritur ndonjë ekonomi të një shkalle të lartë përveç përmes eksportimit në tregjet më të mëdha. Andaj, korridoret efikase të transportimit janë diçka esenciale. Për të përmbushur misionin e saj të zhvillimit ekonomik, Kosova e pas pavarësisë ndeshet me një varg sfidash në sektorin e transportit dhe telekomunikacionit. Në mesin e këtyre janë:

• Gjendja aktuale e sistemit rrugor, • Lidhshmëria me rrjetin rrugor kryesor të rajonit, • Çështjet e qeverisjes dhe bashkërendimit ndërmjet MTPT-së dhe AKM-së,

Hekurudhave të Kosovës dhe Aeroportit Ndërkombëtar të Prishtinës; • Fizibiliteti i partneritetit publik dhe privat.

Infrastruktura rrugore. MTPT-ja ka në përgjegjësin e vet afërsisht 1950 km rrugë prej tyre 650 km të rrugëve magjistrale dhe rreth 1300 km të rrugëve rajonale. Komunat kanë përgjegjësi mbi 5600 km të rrugëve urbane dhe rurale. Gjendja e këtyre rrugëve dallon nga rasti në rast. Afërsisht një e treta e tyre thuhet se ka nevojë urgjente për rehabilitim. Si rrjedhojë një numër në rritje i aksidenteve të trafikut dhe fataliteteve i adresohen pikërisht situatës në fjalë. Për shkak të mungesës relative të fondeve nga ana e komunave të ndryshme, MTPT-ja siguron financim për këto entitete për punimet në infrastrukturën rrugore. Sipas MTPT-së, në vitin 2007 kanë ndodhur 127 aksidente me vdekje nga trafiku dhe 178 aksidente të tilla në vitin 2006. Ky numër është rritur në përgjithësi nga: 132 në vitin 2002; 130 në vitin 2003; 170 në vitin 2004; dhe 155 në vitin 2005. Aksidentet pa vdekje i rrisin këta numra.

Si pjesë e Evropës Juglindore dhe me aspirata për t’iu bashkuar Komunitetit Evropian, sistemi rrugor i Kosovës gjithashtu duhet të lidhet me rajonin e Ballkanit, si hap i parë drejt integrimit më të gjerë. Hekurudhat: Rrjeti i hekurudhave përbëhet nga 334 km infrastrukturë hekurudhore . Aktualisht në shfrytëzim janë linjat veri-jug, Fushë Kosovë – Pejë, Klinë – Xërxë dhe Fushë Kosovë – Bardhosh. Marrë së bashku, këto përbëjnë 280 km apo rreth 85% të rrjetit të përgjithshëm hekurudhor. Pjesa më e madhe e rrjetit hekurudhor është në gjendje të mirë, por ende ekzistojnë çështje të ndërlidhura me të. Sistemi hekurudhor është kryesisht në gjendje të mirë pasi ka komunikacion të kufizuar por është duke vuajtur nga shpenzimet jo të mjaftueshme për mirëmbajtje. Transporti i mallrave është rritur gjatë dy viteve te fundit pas nënshkrimit të kontratës së re me Feronikelin (kompani minerare e nikelit dhe shkritore) të bartë xehet e tyre dhe pritet të gjeneroj edhe rritje të më tutjeshme të vëllimit te transportit të mallrave në vitet në vijim. Gjithashtu, pasur parasysh potencialin e lartë të hapjes se kaciteteve te reja minerare dhe industrive tjera bazike, vëllimi i transportit të mallrave pritet të ngritet edhe më tutje. Vëllimi i transportit të njerëzve është ngritur pak por ende është duke operuar me humbje dhe subvencione të larta nevojiten për mbajtjen e qarkullimit të tyre..

64

Transporti ajror. Kosova ka aeroportin ndërkombëtar të Prishtinës që operon me shërbime të kombinuara civile dhe ushtarake. Aeroporti i Gjakovës shfrytëzohet për operacione ushtarake nga forcat e KFOR-it. Synimet e sektorit të transportit: I. Integrimi i infrastrukturës transportuese të Kosovës në rrjetin kryesor regjional II. Ulja e kostove të transportit III. Mirëmbajtja dhe përmirësimi i rrjetit aktual rrugor IV. Përmirësimi dhe shtimi i sigurisë në rrugë V. Mirëmbajtja dhe avancimi i infrastrukturës rrugore dhe përgatitja e Aeroportit të

Prishtinës për një koncesion të mundshëm Synimi I: Integrimi i infrastrukturës transportuese të Kosovës në rrjetin kryesor regjional - do të arrihet përmes kësaj objektive: 1. Modernizimi i infrastrukturës rrugore dhe aplikimi i standardeve evropiane në

ekzekutimin e punimeve në infrastrukturën rrugore:

a) Përfundimi i ndërtimit të seksionit(eve) të planifikuara të autoudhave 6 dhe 7. Ky synim bazohet në masë të madhe në Planin për organizatën e transportit të Evropës Juglindore (SEETO) që parasheh një rrjet të ndërlidhur dhe shumëmodal të transportit, pjesë e të cilit është Kosova. Synimi II: Ulja e kostove të transportit - do të arrihet përmes kësaj objektive:

1. Qarkullimi më i shpejt dhe më i sigurt i njerëzve dhe mallrave nëpër rrugët e

Kosovës:

a) Vazhdimi i ndërtimit të rrugëve të reja me qellim të zvogëlimit të ngarkesës së komunikacionit nëpër rrugët e Kosovës.

Një sistem i zhvilluar i transportit dhe modern, i ndërtuar mirë dhe i integruar do të ulte koston e transportit dhe shtyjë tregtinë e brendshme dhe rajonale. Kjo do të përmirësonte konkurrencën e gjithëmbarshme të Kosovës si prodhuese e mallrave dhe si pikë për ndërdërgimin e mallrave dhe shërbimeve në regjion. Synimi III Mirëmbajtja dhe përmirësimi i rrjetit aktual rrugor - do të arrihet përmes kësaj objektive: 1. Përfundimi i të gjitha punëve të rehabilitimit dhe mirëmbajtjes sipas standardeve

evropiane:

a) Mirëmbajtja e rrugëve

65

b) Urat c) Rehabilitimi i rrugëve ekzistuese.

Përderisa lidhja me rrjetin rrugor kryesor të rajonit është e rëndësishme dhe një iniciativë strategjike siç u tha më lartë, pavarësisht se a lidhet infrastruktura e transportit të Kosovës me pjesët tjera të rajonit, ajo duhet t’i mirëmbaj dhe përmirësoj rrugët e saja ekzistuese. Synimi IV: Përmirësimi dhe shtimi i sigurisë në rrugë - do të arrihet përmes kësaj objektive: 1. Zvogëlimi i numrit të aksidenteve në komunikacion dhe ulja e aksidenteve me

vdekje: a) Sinjalizimi; b) Ndriçimi i rrugëve; c) Eliminimi i pikave te zeza; d) Vazhdimi i bashkëfinancimit me komunat me qellim që të përmirësohet

infrastruktura rrugore në nivel komunal. Synimi V: Mirëmbajtja dhe avancimi i infrastrukturës rrugore dhe përgatitja e Aeroportit të Prishtinës për një koncesion të mundshëm 1. Të vlerësohen politikat e subvencionimit për mirëmbajtjen e infrastrukturës

ekzistuese të hekurudhave, me objektiven eventuale të zvogëlimit të subvencionimit me kalimin e kohës

2. Të shqyrtohen mundësitë e pjesëmarrjes së sektorit privat në transportimin hekurudhor

3. Pas vendimit të tashëm të qeverisë, të vazhdohet me procesin që shpien me koncesionin e mundshëm të aeroportit

Tabela 4.11. Propozimi për financim për sektorin e Transportit, në miliona euro


2009-2011Shpenzimet operative 11.6 13.5 15.0 16.5 45.0Shpenzimet kapitale 99.8 70.0 82.0 139.3 291.3

Gjithsej: 111.4 83.5 97.0 155.8 336.3

KASH 111.4 83.5 97.0 155.8 336.3Kërkesa prioritare për donatorët (1) 0.0 40.0 40.0Financimet tjera të mundshme nga donatore 0.0 17.4 68.1 11.3 96.8

Gjithsej 111.4 140.9 165.1 167.1 473.1


66

0

20

40

60

80100

120

140

160

2009 2010 2011

Shpenzimet e Planifikuara te sektorit te Transportit nga BKK ne milion €


Tabela 4.12. Financimet e projekteve të përfshira në KASH, në miliona euro

Përshkrimi 2008 2009 2010 2011 Totali 2009-2011

Mirëmbajtja dhe ndërtimi i urave 3.7 3.5 3.5 4.0 11.0

Sinjalizimi horizontal dhe vertikal 3.0 3.0 3.0 4.0 10.0

Rehabilitimi i rrugëve 48.7 35.0 42.5 50.0 127.5

Rehabilitimi i rrugës Prishtinë-Kaçanik 17.6 15.0 20.0 25.0 60.0

Rehabilitimi i rrugës Prishtinë-Pejë 16.3 10.0 12.0 20.0 42.0

Rehabilitimi i rrugës Prishtinë- Mitrovicë 8.0 5.0 5.0 10.0

Rehabilitimi i rrugëve magjistrale dhe regjionale 6.8 5.0 5.5 5.0 15.5

Autoudha Morinë-Mendare 10.5 15.0 21.0 71.3 107.3

Ndërtimet e rrugëve të reja 16.8 10.5 9.0 7.0 26.5

Programi i bashkëfinancimit me Kuvende Komunale 17.2 3.0 3.0 3.0 9.0

Gjithsej 99.8 70.0 82.0 139.3 291.3 Tabela 4.13. Projektet për financim nga donatorët (1), në miliona euro

Përshkrimi 2009

Autoudha Merdar-Morinë 20.0

Rehabilitimi i rrugës Prishtinë-Kaçanik 10.0

Rehabilitimi i rrugës Prishtinë-Pejë 10.0

Gjithsej 40.0

67

Tabela 4.14. Projektet për financim nga donatorët dhe të tjerët (2), në miliona euro

Përshkrimi 2009 2010 2011 Totali 2009-2011

Autoudha Merdare -Morinë 6.5 52.0 0.0 58.5

Teknologji informative 9.3 14.1 8.9 32.3

Transporti publik 1.6 2.0 2.4 6.0

Gjithsej 17.4 68.1 11.3 96.8 Aeroporti Ndërkombëtar i Prishtinës Investimet në aeroportin e Prishtinës financohen nga të hyrat e aeroportit dhe do të vazhdohet në këtë mënyrë. Në të njëjtën kohë, procesi që shpien në koncesionimin e aeroportit është duke u zhvilluar dhe pritet të finalizohet gjatë vitit 2009. Objektiva e Qeverisë është të krijoj në aeroport të orientuar nga tregu dhe konkurrues që ofron qasje të lehtë në Kosovë dhe jashtë vendit. Kjo do të përmirësoj përformancën operative dhe financiare të aeroportit dhe do të rrisë kapacitetet e tije. Si rezultat, kosto e transportit ajror për në Kosovo dhe jasht do të zvogëlohet dhe njëherit volumi i udhëtimeve do të rritet kështu që do të kontriboj në synimij e përgjithshëm të Qeverise për zhvillimin ekonomik. Financimi për Hekurudhë Nevoja për fonde në sektorin hekurudhor është e mjaft e madhe. Një studim mbi sistemin e transportit të Kosovës19 identifikon nevoja për shpenzime në sektorin hekurudhor në periudhë afat-mesme prej 19.5 milion euro. Qeveria përkrahë rritjen e financimit pët Hekurudhën e Kosovës për riparime dhe mirëmbajtje të infrastrukturës ekzistuese. Mirëmbajtja e infrastrukturës cilësohet e domosdoshme për të tërheqjen përfshirjes së sektorit privat në transportin hekurudhor. Prandaj, politikë këtu është lejimi i hyrjes së sektorit privat ne ofrimin e linjave të transportit hekurudhor dhe njeherit financimi në të ardhmen i blerjes dhe mirëmbajtjes se vagonëve dhe lokomotivave që nevojiten për të mundësuar rritjen e pritur të kërkesës për transport hekurudhor, kryesisht të mallrave. Tabela 4.15. Propozimi për financim për sektorin Hekurudhor, në miliona euro

19 “Zhvillimi i një Sistemi të Qëndrueshëm të Transportit për Kosovën” dokument i përgatitur për Konferencën e Donatorëve të Pas-Statusit, Bruksel, Korrik 12, 2008.

68

Kategorite Ekonomike Buxhet 2008 2009 2010 2011 Gjithsej 2009-11

Shpenzimet Operative 0.3 0.5 0.5 0.5 1.5Shpenzimet Kapitale 3.0 4.0 5.0 6.0 15.0

Total: 3.3 4.5 5.5 6.5 16.5Burimet e FinancimitKASH 3.3 4.5 5.5 6.5 16.5Kerkesa Prioritare per donatoret 2.0 1.5 1.0 4.5Gjithsej 6.5 7.0 7.5 21.0 Shpenzimet kapitale përfshijnë 15 milion euro të financuara nga buxheti i Kosovës për mirëmbajtjen e rrjetit hekurudhor, riparimin e inventarit ekzistues lëvizes dhe blerjen e lokomotivave te reja. Kosto totale për këtë është vlerësuar të jetë 18 milion euro prandaj 3 milion shtesë janë propozuar për financim nga donatorët. Kërkesa për 1.5 milion euro tjera për financim nga donatorët për periudhën 2009-11 është për Asistence Teknike për të përforcuar kornizën institucionale, zhvillimin e trupit rregullativ dhe regjimit rregullativ për hekurudha. Shpenzimet operative në tabelën më lartë janë pë subvencionimin e tranit të udhëtarëve, linja Veri-Jug, pasi që është duke operuar me humbje, Shërbimi tjetër për udhëtar “Treni i Lëvizjes së Lirisë”, shërbim që ofron lidhje ndërmjet komuniteteve të shpërndara, financohet nga buxheti i MTPT’së me kosto vjetore prej 1.6 milion euro. Financimi për sektorin hekurudhor bëhet përmes AKM’së.

4.2.4 Sundimi i ligjit dhe rendi Misioni Të sigurojë një sistem gjyqësor dhe prokurorial efikas, të pavarur dhe të paanshëm, rend dhe sundim të ligjit ku të gjithë qytetarët do të ndihen të sigurt dhe do të trajtohen në mënyrë të barabartë. Veç kësaj, për të siguruar menaxhim të duhur dhe të integruar të kufirit dhe gatishmëri e menaxhim të emergjencave. Siguria e të drejtave pronësore, si dhe siguria nga krimi dhe korrupsioni janë të gjitha esenciale për tërheqjen e investimeve, dhe si rezultat, esenciale për zhvillimin ekonomik. Drejtësia dhe zbatimi i ligjit janë prioritete kyçe.

4.2.4.1 Sistemi i drejtësisë20 Përshkrimi i gjendjes 20 Sisitemi i drejtesise perbehet nga Ministria e Drejtesise, Keshillli gjyqësor i Kosoves dhe Instituti gjyqësor i Kosoves.

Sistemi I drejtesise - 4.6% i totalit te shpenzimeve ne vitin 2009

4.59%

95.4%

69

Sistemi i drejtësisë përballet me: mungesë të sistemit të unifikuar të drejtësisë në tërë vendin; me një numër të madh të lëndëve të pazgjidhura nëpër gjykata, që pengojnë administrimin në kohë të duhur të drejtësisë; me një numër të lartë të personave të zhdukur dhe të paidentifikuar; me mungesë të hapësirave për të burgosurit sipas të gjitha kategorive, apo për strehimin e viktimave të trafikimit; me siguri të dobët të burgjeve; dhe implementimin jo të plotë të sistemit të automatizuar të menaxhimit të lëndëve nëpër gjykatatë , dhe me mungesë të specializimit në mesin e prokurorëve publik. Qeveria e Kosovës po ashtu është e zotuar që të harmonizojë legjislacionin e miratuar në të kaluarën me Kushtetutën e Republikës së Kosovës Synimet e Sistemit të Drejtësisë: Në periudhën afatmesme kjo fushë synon që të realizojë këto synime: I. Ndërtimet dhe renovimet e ndërtesave për Gjyqësorin e Kosovës (veçmas të

sallave të gjykimit, zyrave të prokuroreve dhe hapësirave për KGjK-në); II. Zvogëlimi i numrit të lëndëve të pazgjidhura nëpër gjykata; III. Luftimi dhe parandalimi i krimit; IV. Zgjidhja e kontesteve komerciale V. Zhvillimi i mëtejmë i edukimit ligjor dhe trajnimit, veçmas për gjyqtarët,

prokurorët dhe personelin administrativ në Institutin Gjyqësor të Kosovës VI. Ngritja e cilësisë së shërbimeve sipas standardeve të BE-së dhe ato për të drejtat e

njeriut, parimet e llogaridhënies ndaj qytetarëve në pajtim me parimet ndërkombëtare, përfshirë këtu skemën efikase të sigurisë për mbrojtje të dëshmitarëve;

VII. Mbështetja e gjyqësorit me pajisje të TI-së dhe sigurimi i veturave për gjyqësorin për nevoja të punës në terren.

VIII. Rehabilitimi i të burgosurve Synimi I: Ndërtimet dhe renovimet e ndërtesave për Gjyqësorin e Kosovës: 1. Pallati i Drejtësisë në Prishtinë 2. Gjykatat komunale dhe të qarkut në Prizren, Pejë, Gjilan e Mitrovicë 3. Gjykatat komunale në komunat tjera 4. Pajisjet e nevojshme për gjyqësorin 5. Video mbikëqyrja për qëllime të sigurisë së gjykatave

Synimi II: Zvogëlimi i numrit të lëndëve të pazgjidhura nëpër gjykata 1. Shpërndarja e ekipeve gjyqësore mbështetëse për zvogëlim të numrit të lëndëve të

pazgjidhura) 2. Implementimi i sistemit të automatizuar për menaxhim të lëndëve 3. Implementimi i sistemit të noterisë 4. Zgjerimi i shfrytëzimit të gjykatave komerciale

70

Synimi III: Luftimi dhe parandalimi i krimit – do të arrihet përmes këtyre objektivave: 1. Luftimi dhe parandalimi i krimit, mbrojtja e viktimave të trafikimit me qenie

njerëzore 2. Ndërtimi i objekteve për prokuroritë publike, burgut të sigurisë së lartë që do të

financohet sipas IPA 2008 dhe shtëpive të sigurta për viktimat e trafikimit me qenie njerëzore.

3. Forcimi i efikasitetit të prokurorisë publike, veçmas me anë të trajnimeve të specializuara

4. Shtimi i sigurisë së ndërtesave dhe parandalimi i ikjes nga burgjet.

a) Investimet në infrastrukturën e burgjeve, b) Sistemet e video-mbikëqyrjes, dhe c) Pajisjet e sigurisë.

Synimi IV: Zgjidhja e kontesteve komerciale 1. Përmirësimi i efikasitetit të sistemit të gjykatës komerciale Synimi V: Zhvillimi i mëtejmë e edukimit ligjor dhe trajnimit, veçmas për gjyqtarët, prokurorët dhe personelin administrativ në Institutin Gjyqësor të Kosovës Synimi VI: Ngritja e cilësisë së shërbimeve sipas standardeve të BE-së dhe standardeve për të drejtat e njeriut, parimet e llogaridhënies ndaj qytetarëve dhe parimet ndërkombëtare – do të realizohet përmes këtyre objektivave: 1. Kushte më të mira për punë për stafin civil, hapësira për ndëshkime alternative

dhe lirim me kusht të të dënuarve, Zyrën e Prokuroreve Publik, mbrojte të viktimave të trafikimit të qenieve njerëzore: a) Ndërtimi i hapësirave për punë për të punësuarit në ketë sektor.

2. Përmirësim të kushteve të jetesës për të burgosur sipas standardeve dhe rregullave

ndërkombëtare: a) Ndërtimi i objekteve të reja për 3 (tri) qendrave të paraburgimit, burgje me

siguri të lartë dhe shtëpi korrektuese. 3. Përmirësim të kushteve higjienike -sanitare për të burgosurit dhe personelin e

SHKK-së: a) Furnizim me pajime të nevojshme.

4. Sigurimi i kushteve dhe hapësirave për të burgosurit me sëmundje mendore:

a) Ndërtimi i një objekti të veçante për të burgosurit me sëmundje mendore.

71

5. Kostoja e ligjeve të reja që burojnë nga pakoja e Ahtisaarit dhe zbatimi i tyre:

a) Hartimi i ligjeve dhe krijimi i agjencive të reja. Synimi VII: Mbështetja e gjyqësorit me pajisje të TI-së dhe vetura për punë në terren 1. Pajisjet të TI-së dhe CMIS 2. Vetura Synimi VIII: Rehabilitimi dhe risocializimi i të burgosurve - do të realizohet përmes kësaj objektive: 1. Ngritja e kapaciteteve të të burgosurve dhe përgatitja për integrim në shoqëri:

a) Pajisja e punëtorive me pajime si dhe furnizimi me lëndë të parë Tabela 4.16. Propozimi financiar për sektorin e Sistemit të Drejtësisë, në miliona euro

Kategoritë ekonomikeBuxheti

2008 2009 2010 2011Gjithsej

2009-2011



Gjithsej 30.9 35.8 42.5 46.0 124.3

KASH 30.9 35.8 42.5 46.0 124.3Kërkesa prioritare për donatorët (1) 0.0 5.0 0.0 0.0 5.0

Financimet e tjera të mundshme nga d 0.0 31.2 28.9 19.2 79.4

Gjithsej 30.9 72.0 71.4 65.2 208.7


72

0

10

20

30

40

50

2009 2010 2011

Shpenzimet e Planifikuara te Sistemit te Drejtesise nga BKK ne milion €


Tabela 4.17. Financimet e projekteve brenda KASH-it, në miliona euro Pershkrimi 2008 2009 2010 2011 Totali

2009-2011Ndërtime të objekteve të gjykatave, prokurorive, burgjeve 3.5 5.8 10.2 12.1 28.1

Ministria e Drejtësisë 2.1 0.5 0.2 0.7

Këshilli Gjyqësor i Kosoves 1.4 3.9 9 11.2 24.1Shtepi e sigurt per viktimat e trafikimit 0.4 0.3 0.3 1.0

Zyra e prokuroreve 1 0.7 0.6 2.3Rinovimi i objekteve dhe i rrjetit sanitar higjenik 0.6 0.9 1.2 1.3 3.5

Pajisje të sigurisë së objekteve 0.5 1.4 2.0 2.2 5.5

Pajisje për teknologji informative 0.2 0.8 1.1 1.5 3.4

Ministria e drejtësisë 0.2 0.5 0.5 0.8 1.8

Këshilli gjyqësor I Kosoves 0.3 0.6 0.7 1.6

Shpenzimet e tjera kapitale 0.1 0.3 0.6 0.7 1.6Gjithsej 4.9 9.2 15.1 17.8 42.1 Tabela 4.18. Projektet për financim nga Donatorët (1), në miliona euro

Përshkrimi 2009

Ndërtimi i objekteve 3.4

Pajisje të sigurisë për gjykata dhe burgje 1.3

Pajisje për teknologji informative 0.3

Gjithsej 5.0

73

Tabela 4.19. Projektet për financim nga donatorët dhe të tjerët, në miliona euro


Ndërtimi i burgjeve dhe qendrave të paraburgimit 12.2 13.5 8.0 33.7

Risocializimi i të burgosurve 1.9 0.0 0.0 1.9

Avancimi i sistemit të teknologjisë informative 3.3 2.5 2.5 8.3

Ndërtimi dhe modernizimi i gjykatave komunale dhe të qarkut 3.5 4.5 5.5 13.5

Përmirësimi i kushteve të jetesës për të burgosurit 2.4 1.6 3.9

Ndërtime të tjera 7.0 6.9 3.2 17.1

Gjithsej 30.2 28.9 19.2 78.4

4.2.4.2 Zbatimi i ligjit21 Gjendja aktuale dhe sfidat kyçe, përshkrimi i gjendjes Institucionet e zbatimit të ligjit janë themeluar për t’i fuqizuar ligjet për ruajtjen dhe sigurinë e qytetarëve dhe pronës së tyre, dhe për një funksionimin të duhur të rendit publik. Megjithatë, për të ngritur funksionalitetin e kësaj fushe nevojiten investime të mëtutjeshme në infrastrukturë, në pajisje dhe në përmirësim të legjislacionit. Një veprim me rëndësi të posaçme do të jetë pajisja e qytetarëve me dokumente personale. Një aktivitet i ri në këtë fushë do të jetë menaxhimi i kufijve për të ulur veprimtaritë kriminale me qëllim të krijimit të një stabiliteti të qëndrueshëm shoqëror dhe ekonomik. Një përgjegjësi shtesë është të siguruarit e gatishmërisë emergjente dhe menaxhimit të emergjencave. Ashtu si është e përshtatshme për një shtet të pavarur, një iniciativë me rëndësi do të jetë lëshimi i dokumenteve personale të Kosovës për qytetarët. Të gjitha agjencitë që janë në funksion të zbatimit të ligjit do të vazhdojnë të hetojnë dhe t’i ndjekin penalisht veprimtaritë kriminale dhe korrupsionin, duke i dhënë prioritet parandalimit të tyre. Për të arritur këto qëllime kemi identifikuar këto synime kryesore:

21 Zbaitimi i ligjit perbehet nga Ministria e Puneve te brendshme, dhe te gjitha agjencionet te cilat merren me implementimin e ligjit.

Rendi - 10.8% e shpenzimeve të planifikuara më 2009

89.3%

10.75%

74

a. Zbatimi i ligjit me qëllim të luftimit dhe parandalimit të krimit, për të siguruar jetën

dhe pronën e qytetarëve, b. Mbikëqyrja, kontrolli dhe menaxhimi i kufijve, c. Gatishmëria emergjente dhe menaxhimi d. Ngritja e cilësisë së shërbimeve ndaj qytetarëve. Synimi I: Zbatimi i ligjit me qëllim të luftimit dhe parandalimit të krimit për të siguruar jetën dhe pronën e qytetarëve - do të realizohet përmes këtyre objektivave: 1. Shtrirja e sistemit të inteligjencës në të gjitha nivelet, arritja e kapaciteteve të nevojshme dhe mundësia për kryerjen e përgjimit ligjor të telekomunikimeve:

a) Bartja e informatave konfidenciale dhe të ndjeshme tek të gjitha nivelet e SHPK-së, që do të ndihmojë në zbulimin dhe parandalimin e veprimtarive kriminale,

b) Parandalimi dhe zbulimi i veprimtarive kriminale 2. Vëzhgimi dhe hetimi i veprave të rënda kriminale dhe mundësia e luftimit të

krimeve përmes përdorimit të teknologjisë informative: a) Mundësia e përdorimit të metodave të vëzhgimit gjatë hetimeve me qëllim të

marrjes së provave të mjaftueshme për ndjekje penale, b) Mundësia e parandalimit dhe luftimit të veprimtaritë kriminale në teknologjisë

informative. 3. Përmirësimi i kapaciteteve njerëzore, veçmas sa i përket luftimit të pastrimit të

parave, hetimit të narkotikëve dhe aftësisë për luftim të korrupsionit, krimit të organizuar dhe terrorizmit.

Synimi II: Mbikëqyrja, kontrolli dhe menaxhimi i kufijve - do të realizohet përmes këtyre objektivave 1. Kontroll i duhur i lëvizjes së njerëzve dhe mallrave nëpër kufij. 2. Luftimi dhe parandalimi i veprimtarive kriminale ndërkufitare:

b) Kontrolli i vijës kufitare.

3. Themelimi i strehimoreve dhe hapësirave pranuese për azilkërkuesit, financuar nga IPA 2007.

Synimi III: Gatishmëria emergjente dhe menaxhimi

a) Krijimi i kushteve të favorshme për parandalim dhe menaxhim të fatkeqësive natyrore;

b) Menaxhimi i situatave të trazirave publike Synimi IV: Ngritja e cilësisë së shërbimeve ndaj qytetarëve - do të realizohet përmes këtyre objektivave: 1. Pajisja e qytetarëve me dokumente personale sipas standardeve të BE-së:

75

a) Pajisja e qytetareve me dokumente personale. b) Ngritja e sistemit të sigurtë dhe funksional të regjistrimit civil

2. Infrastruktura e nevojshme komunikuese-informative, përmirësimi i kushteve dhe

hapësirës për punë dhe lehtësirat me trajnime: a) Avancimi i teknologjisë informative, b) Hapësirë e nevojshme për punë, efikasitet më të lartë në ofrimin e shërbimeve

ndaj qytetarëve, c) Avancimi i kushteve dhe sigurisë në punë.

Tabela 4.20. Propozimi për financim të Sektorit të Rendit, në miliona euro Kategoritë ekonomike Buxheti

2008 2009 2010 2011 Totali 2009 - 2011



Gjithsej 74.4 74.1 76.0 78.5 228.6

KASH 74.4 74.1 76.0 78.5 228.6

Kërkesa prioritare për donatorët (1) 6.1 6.1

Financimet tjera të mundshme nga donatorët (2) 34.6 30.7 3.8 69.1

Gjithsej 74.4 114.8 106.7 82.3 303.8


-

10.020.030.0

40.050.060.0

70.080.0

2009 2010 2011

Shpenzimet e Planifikuara te sektorit te Rendit nga BKK ne milion €



2009 - 2011

Ndërtimet dhe rinovimet e objekteve 6.7 5.6 6.3 8.1 20.0

Avancimi i teknologjisë informative 5.4 5.4 5.4 5.4 16.1

Pajisje të sigurisë për nevoja të SHPK-së dhe MPB -së 7.1 6.9 9.0 8.8 24.7

Mjete transportuese 4.3 2.4 2.3 1.5 6.2

Projekti i qendrës operative për krijimin e mjedisit të sigurt 2.1 0.0 0.0 2.1

Gjithsej 23.5 22.5 22.9 23.7 69.1

76

Tabela 4.22. Projektet për financim nga Donatorët (1), në miliona euro

Përshkrimi 2009

Projekti i autocisternës me top uji 1.0

Pajisje të ndryshme për nevoja të SHPK për sigurinë e kufijve shtetëror 1.0

Avansimi i teknologjisë informative 4.1

Gjithsej 6.1

Tabela 4.23. Projektet për financim nga donatorët dhe të tjerët (2), në miliona euro Përshkrimi 2009 2010 2011 Totali

2009-2011

Infrastrukturë komunikuese dhe informative 11.0 12.6 1.5 25.1

Mbikqyrja,kontrolli dhe menaxhimi i kufijve 9.5 2.0 1.2 12.7

Përgatitja për situata emergjente 1.2 1.1 1.0 3.3

Projektet e trafikut rrugor 1.1 0.7 0.0 1.8

Infrastrukturë e nevojshme për trajnime të ndryshme 1.3 1.0 0.0 2.3

Ngritja e efikasitetit në teren 6.9 10.6 0.0 17.5

Projekte të tjera 3.6 2.7 0.0 6.3

Gjithsej 34.6 30.7 3.8 69.1

4.2.5 Sektori i Arsimit Misioni Sektori i Arsimit ka për mision zhvillimin e një sistemi efektiv arsimor, i cili do t’i kontribonte rritjes ekonomike dhe do të ofronte mundësi më të mira për të gjithë qytetarët e Kosovës. Rëndësia e arsimit Arsimi ëshë identifikuar si një nga sektorët prioritar nga Qeveria e Kosovës. Kosova është e zotuar drejt politikave që mundësojnë zhvillimin ekonomik, dhe në këtë aspekt, ndërtimi i kapitalit njerëzor luan një rol vendimtar. Rritja ekonomike është një produkt i përbashkët i akumulimit të kapitalit dhe rritjes së

Arsimi - 7.4% i totalit te shpenzimeve ne vitin 2009

7.43%

92.6%

77

produktivitetit, ku arsimi luan rolin e ndërlidhësit të këtyre dyve. Përmes arsimit bëhet ngritja e aftësive të individëve dhe ulët mosppërputhja në mes të kërkesave të tregut të punës dhe ofertës së disponueshme. Në këtë mënyrë, rriten gjasat për personat në Kosovë që të gjejnë punë, pra njëherit rritet dhe niveli i përgjithshëm i punësimit. Për më tepër, adsimi ofron mundësi më të mir ppër të gjithë qytetarët e Kosovës. Ofron qasje për grupet e margjinalizuara dhe minioritet që të hyjnë në tregun e punës, dhe përmes kësaj ul pabarazitë në shoqërinë kosovare. Përshkrimi i gjendjes Sistemi arsimor në Kosovë ende gjendet në një situatë të vështirë. Kjo vjen si pasojë e tranzicionin nëpër të cilin po kalon sistemi arsimor, trendeve demografike që karakterizojnë popullsinë e Kosovës si dhe mungesës së kapaciteteve të nevojshme. Janë disa karakteristika që përshkruajnë gjendjen aktuale në këtë sektor. Kosova ka një popullsi shumë të re, dhe në krahasim me mesataren e shteteve në Evropën Juglinodore, popullsia shkollore si proporcion ndaj popullsisë së përgjithshme është afërsisht dy herë më e lartë. Normat e regjistrimit janë të ulëta, në veçanti në nivelin sekondar dhe terciar. Për më tepër, ekzistojnë norma të ndryshme të regjistrimit brenda grupeve të ndryshme të popullsisë, me diferenca të theksuara në mes të viseve rurale-urbane, meshkuj-femra etj. Përafërsisht, ekzistojnë rreth 1200 shkolla dhe të mesme në Kosovë. Një numër i madh i tyre operon në tri ndërrime për ditë, e disa syresh edhe në katër, gjë që ndikon si në sasinë ashtu dhe cilësinë e mësimdhënjes. Prandaj, mbetet si sfidë operimi i shkollave në jo më shumë se dy ndërrime. Gjithashtu ka probleme edhe në nivelin e lartë të arsimin, si në atë publik ashtu edhe në atë privat. Edhe pse Kosova ka pranuar procesin e Bilonjës, kualitetit i mësimdhënies është jo adekuar dhe nuk do të rezultojë në integrimin e arsimit në Komunitetit e Arsimit të Lartë të shtetëve tjera. Ekziston mungesë e strukturave për vlerësim të brendshëm dhe të jashtëm si dhe mekanizma për akreditimin e insitucioneve në arsimin e lartë. Përvec kësaj ka shumë pak apo fare hulumtim shkencor në nivel të universiteteve gjë që pengon inovacionin dhe tranferin e teknologjive. Gjitashtu ka kufizime edhe në ofrimin e arsimit profesional me pak institucione që ofrojnë arsim profesional. Kjo e fundit do të përmirësonte qasjen e personave me shkaktësi specifike që të hyjnë në tregun e punës. Synimet e Sektorit të Arsimit Synimet kryesore të sektorit të arsimit janë: I. Përmirësimi i cilësisë së arsimit në nivelin fillor dhe të mesëm,

78

II. Një arsim fillorë dhe të mesëm për të gjithë qytetarët, III. Sigurimi i cilësisë në arsimin e lartë dhe shndërrimin e Universiteteve në Institucione

të larta të hulumtimeve shkencore, IV. Arsimi profesional dhe mësimi gjatë tërë jetës. Synimi I “Përmirësimi i cilësisë së arsimit në nivelin fillor dhe të mesëm” do të arrihet përmes këtyre objektivave: 1. Krijimi i një sistemi të vlerësimit të dijës për nxënësin, mësimdhënësin dhe

institucionet arsimore, 2. Pajisjen e shkollave më mjetet konkretizuese dhe me qendra kompjuterike,

shpërndarja e teksteve shkollore falas për nivelin fillor dhe për familjet e varfra; 3. Rritjen e përkushtimit dhe vendosjes së prioriteteve në mësimdhënie dhe

mësimnxënie, me fokus të veçantë në tri baza të dijës dhe aftësive: Matematikë, Gjuhë Angleze dhe Teknologji Informative.

Synimi II “Një arsim fillorë dhe të mesëm për të gjithë qytetarët” do të arrihet përmes këtyre objektivave: 1. Përmirësimi i plan-programit dhe arritshmërisë së nxënësve përmes këtyre

aktiviteteve:

a) Ulja e braktisjes nga shkolla dhe ndërmarrja e të gjitha masave për mbështetje për nxënësit me nevoja të veçanta,

b) Rishikimi i plan-programeve dhe teksteve në të gjitha nivelet arsimore me qëllim që sistemi arsimor të jetë i matshëm dhe i krahasueshëm me të gjitha vendet e rajonit dhe ato evropiane.

2. Ofrimi i hapësirave fizike shtesë: a) ndërtimin e hapësirës shkollore me qëllim që të gjithë nxënësit të mësojnë vetëm

në dy ndërrime deri në fund të vitit 2011, b) Renovimi i hapësirës shkollore për të siguruar kushte cilësore për mësimdhënie

dhe mësimnxënie kualitative, c) Pajisja me kompjuterë dhe qasje cilësore në internet i të gjitha shkollave të

Kosovës me fokus të veçantë në shkollat e mesme, 3. Rritja e cilësisë së mësimdhënies:;

a) Reformimi i sistemit të pagave dhe të gradimeve në arsim në bazë të meritës, përvojës dhe përgatitjes profesionale të secilit mësimdhënës, krijimi i një sistemi të dallimeve pozitive në pagë në përputhje me kriteret e licencimit.

Synimi III “Sigurimi i cilësisë në arsimin e lartë dhe shndërrimin e universiteteve në institucione të larta të hulumtimeve shkencore” do të arrihet përmes këtyre objektivave: 1. Përmirësimi i qasjes në arsimin e lartë:

a) Sigurimi i përfshirjes më të madhe të gjeneratës së re në arsimin e lartë në harmoni me kërkesat e tregut të punës,,

79

b) Ofrimi i fondeve për bursa për studentë, për mësimdhënës si dhe ulja e kostos së shpenzimeve për studentë;

2. Përmirësimi i cilësisë së arsimit të lartë: a) Krijimi i strukturave për vlerësimin e brendshëm si dhe vlerësimin e jashtëm së

bashku me akreditimin e institucioneve të arsimit të lartë; b) Integrimi dhe internacionalizimi i arsimit të lartë në proceset zhvillimore evropiane

dhe botërore të arsimit të lartë, rritja e mobilitetit të mësimdhënësve dhe të studentëve vendor dhe të huaj;

c) Rritja e hapësirës për përdorimin e teknologjisë bashkëkohore dhe pajisjeve laboratorike në studim, mësimdhënie si dhe të rrisë numrin e bibliotekave me literaturë bashkëkohore;

d) Ofrimi dhe rishikimi i kornizës së nevojshme ligjore për ngritje të kompetencës dhe zbatimin e ligjit për arsimin e lartë.

3. Përmirësimi i ekspertizës shkencore: a) Ngritja e infrastrukturës institucionale për punë shkencore, inovacion dhe transfer të

teknologjisë; b) Krijimi i instituteve dhe qendrave për kërkim shkencor për zgjidhjen e problemeve

të shoqërisë dhe në shërbim të ekonomisë. Synimi IV “Arsimi profesional dhe mësimi gjatë tërë jetës” do të arrihet përmes këtyre objektivave: 1. Krijimi i raporteve reciproke mes tregut të punës dhe sektorit të arsimit për të ofruar

fuqinë punëtore të nevojshme për tregun e punës dhe ngritjen në karrierë për gjeneratat e reja:

a) Aftësimi i moshës së re për treg të punës dhe rritja e mundësive dhe kushteve për ngritje në karrierë,

b) Orientimi i nevojave të tregut të punës përmes hartimit të planeve dhe programeve mësimore si dhe llojeve të kualifikimeve që mbështeten në mënyrë të ndërsjellët në mes të institucioneve të arsimit, ekonomisë dhe industrisë.

Tabela 4.24. Propozimi për financim për Sektorin e Arsimit, në miliona euro Kategoritë Ekonomike 2008 2009 2010 2011 Totali



Totali 56.2 53.2 56.1 60.1 169.5

KASH 56.2 53.2 56.1 60.1 169.5



Gjithsej 56.2 61.0 60.9 64.8 186.7


80

0

10

20

30

40

50

60

70

2009 2010 2011

Shpenzimet e Planifikuara te sektorit te Arsimit nga BKK ne milion €



2009-2011Ndërtimi i hapësirave te reja shkollore 29.3 18.3 18.3 14.5 51.2Rregullimi dhe përmirësimi i infrastrukturës ekzistuese shkollore 2.8 3.6 5.1 6.1 14.8

Formimi dhe furnizimi i qendrave kompjuterike dhe pajisje përkatëse. 0.0 2.2 2.2 2.2 6.5

Pajisja e objekteve arsimore, punëtorive me laboratorë dhe pasje tjera laboratorike 0.0 2.4 2.6 4.1 9.0

Shpërndarjen e teksteve shkollore falas për nivelin fillor dhe familjet e varfëria 2.4 2.5 2.5 2.5 7.5

Pajisje për TI 0.8 0.3 0.5 0.7 1.5

Modernizimi i rrjetit bibliotekar 0.0 0.4 0.3 0.3 1.0

Ndërtimi i ndërtesave te reja univizitare dhe riaktivizimin i atyre ekzistuese 3.2 5.2 5.5 9.5 20.2

Ngritja e sistemit te arsimor në distance 0.0 0.2 0.1 0.1 0.3

Gjithsej 38.5 35.0 37.0 40.0 112.0 Tabela 4.26. Projektet për financim nga Donatorët (1), në miliona euro Përshkrimi 2009

Ndertimi I hapesirave te reja shkollore 1.0Rregullimi dhe përmirësimi i infrastrukturës ekzistuese shkollore 1.0

Ndërtimi i ndërtesave te reja univezitare dhe riaktivizimin i atyre ekzistuese 1.0

Gjithsej 3.0

81

Tabela 4.27. Projektet për financim nga donatorët dhe të tjerët (2), në miliona euro Përshkrimi 2008 2009 2010 2011 Totali

2009-2011Ndërtimi i hapësirave te reja shkollore 2.6 2.0 1.5 6.1Rregullimi dhe përmirësimi i infrastrukturës ekzistuese shkollore 1.3 0.9 0.8 3.0

Pajisja e objekteve arsimore me laboratorë dhe punëtori, prisje laboratorike 0.6 0.8 0.6 2.0

Ndërtimi i objekteve universitare 0.0 0.0 0.0 0.0

Pajisje me TI 0.2 0.4 0.3 0.8

Modernizimi i rrjetit bibliotekar 0.0 0.4 0.5 0.9Ndërtimi i objekteve të reja univ. dhe riaktivizimin i atyre ekzistuese 0.0 0.0 0.9 0.9

Ngritja e sistemit te ars. ne distance, dhe furnizimin i qendrave kompjuteristike me kompjuter 0.1 0.3 0.1 0.5

Gjithsej 4.7 4.7 4.7 14.2

4.2.6 Sektori i Bujqësisë Misioni Të sigurohen mundësi produktive të punësimit për një numër të madh të Kosovarëve që jetojnë në zonat rurale. Të ngriten nivelet e produktivitetit që lidhen me punësimin rural, në mënyrë që të shndërrohen në zë hyra të shtuara. Në këtë mënyrë, ti ipet kontribut i ekuilibruar ekonomisë, ambientit, shoqërisë dhe mirëqenies kulturore me anë të partneritetit efektiv në mes të sektorit privat, qeverisë qendrore/lokale dhe komuniteteve lokale brenda kontekstit Evropian.” Zhvillimi i qëndrueshëm rural do të jetë i rëndësishëm për përmirësimin e kualitetit të jetesës përmes promovimit të bujqësisë dhe aktiviteteve tjera ekonomike rurale, posaçërisht në shumëllojshmërinë e aktiviteteve rurale.

Bujqesia - 1.67% i totalit te shpenzimeve ne vitin 2009

1.67%

98.3%

82

Përshkrimi i gjendjes Nga sipërfaqja totale e Kosovës prej 1.1 milion ha., 53% janë tokë bujqësore, ndërsa 41% janë tokë pyjore. Bujqësia e Kosovës karakterizohet me ferma të vogla, prodhimtari të ulët dhe mungesën e shërbimeve këshillimore,Bujqësia është sektor i rëndësishëm ekonomik i cili siguron një pjesë të madhe të punësimit dhe të prodhimit. Ky sektor kontribuon me përafërsisht 25 % në BPV (bruto prodhimi vendor) të Kosovës, punëson në mes të 25% deri 30% të punësimit të përgjithshëm, kryesisht në sektorin joformal . Gjithashtu përbën rreth 15% të vlerës së eksportit total. Viteve të fundit Kosova ka humbur tregun e produkteve bujqësore. Pas luftës, është zhvilluar një regjim ekonomik liberal (me tarifa të jashtme të ulëta) duke i krijuar Kosovës një konkurrencë të fortë nga importet. Kosova si rezultat ka nevojë të investojë në zhvillimin dhe modernizimin e sektorit. Në mënyrë që fermat të mbijetojnë duhet të rriten në aspektin e madhësisë, të fillojnë përdorimin e teknologjive moderne dhe të përmirësojnë kapacitetet e tyre për të konkurruar në tregun e brendshëm dhe ndërkombëtar. Për zhvillimin e fermave komerciale duhet të ekzistojë një treg efikas i tokës. Vlerat e tokës bujqësore në Kosovë janë relativisht jo të shtrenjta në krahasim me çmimin e tokës për destinime tjera. Edhe pse ekziston ligji për tokat bujqësore, zbatimi i tij në praktikë nuk është në masën e dëshiruar. Në shumicën e rasteve, kjo ka bërë që destinimi i tokës bujqësore të ndërrohet për qëllime tjera, e në veçanti për qëllime ndërtimi. Prandaj është prioritet fillimi i procesit të gjatë të investimit në regjistrimin dhe konsolidimin e tokës. Në të njëjtën kohë, ekzistojnë kufizime të cilat zbatohen për sektorin rural në përgjithësi e këto janë mungesa e infrastrukturës rurale, qasje e kufizuar në sistemin e ujitjes, politikat e pafavorshme për kredi mungesën e investimeve të huaja dhe vendore dhe mungesën e buxhetit për bujqësi. Synimet kryesore të sektorit të bujqësisë janë: I. Shfrytëzimi i qëndrueshëm i tokës bujqësore ; II. Rritja e produktivitetit dhe konkurrueshmërisë në fermë III. Siguria e ushqimit; IV. Përmirësimi i strukturës pyjore. Synimi i parë “Shfrytëzimi i qëndrueshëm i tokës bujqësore” do të arrihet përmes këtyre objektivave: 1. Mbrojtja e tokës bujqësore nga ndërtimet e pa planifikuara:

a) Zbatimi i ligjit dhe akteve nen ligjore për tokat bujqësore.

2. Ristrukturimi i fermës:

a) Konsolidimi i tokës.

83

Synimi i dytë “Rritja e produktivitetit dhe konkurrueshmërisë në fermë do të arrihet përmes këtyre objektivave: 1. Ngritjen e të ardhura për ferma dhe përmirësimin i jetës dhe i punës në zonat

rurale: a) Sistemi i ujitjes; b) Shërbimet këshillimore.

2. Përmirësimi i aftësisë konkurruese, zvogëlimi i importit dhe rritja e eksportit të produkteve bujqësore: a) Mbështetja e zhvillimit rural;

3. Krijimi i mundësive të punësimit në zonat rurale, veçanërisht nëpërmes të

diversifikimit të aktiviteteve rural; dhe rreshtimi i bujqësisë së Kosovës me atë të BE-së:

a) Diversifikimi (llojllojshmëria rurale); b) Implementimi i strategjive lokale; c) Zhvillimi i eko-turizmit.

Synimi i tretë “Siguria e ushqimit” do të arrihet përmes këtyre objektivave: 1. Mbrojtja e shëndetit publik:

a) Siguria e cilësisë së ushqimit ; b) Monitorimi i mbetjeve të medikamenteve.

2. Mbrojtja e shëndetit të kafshëve:

a) Vaksinimet; b) Hulumtimet diagnostike kundër sëmundjeve infektive; c) Kontrollimi i lëvizjes së kafshëve.

Synimi i katërt – Përmirësimi i strukturës pyjore-do të arrihet përmes: 1. Pyllëzimit:

a) Ripyllëzimi i sipërfaqeve pyjore, shtimi i sipërfaqeve pyjore si dhe shndërrimi i

sipërfaqeve të degraduara në pyje prodhuese; b) Pyllëzime e reja, mbrojtja nga erozioni në përgjithësi dhe mbrojtja e mjedisit në

veçanti; c) Hartimi i planeve menaxhuese.

84

Analiza e trendit të shpenzimeve Totali i buxhetit nga BKK-ja për sektorin e bujqësisë është rritur dhe në vitin 2008 ka arritur në 8.6 milion euro, që është rreth 32% më e lartë se në vitin 2007. Pjesa dërrmuese e shpenzimeve në këtë sektor është për shpenzime kapitale për shkak të përfshirjes së projekteve të reja të identifikuara në Planin e Zhvillimit Rural dhe Bujqësor 2007-13. Tabela në vijim paraqet rritjen e pjesëmarrjes së shpenzimeve kapitale në shpenzimet buxhetore. Tabela 4.28. Trendi i totalit të shpenzimeve, 2005-2008, (duke mos përfshirë grantet e donatorëve), në milionë euro Përshkrimi 2005 2006 2007 2008

Shpenzimet Operative 2.6 2.8 3.0 4.4

Shpenzimet Kapitale 1.5 2.2 3.5 4.2

Gjithsej 4.1 5 6.5 8.6

Tabela 4.29. Propozimi për financim për Sektorin e Bujqësisë, në miliona euro

Kategoritë ekonomike Budget 2008 2009 2010 2011 Total 2009-2011

Shpenzimet Operative 4.5 6.5 6.7 6.9 20.0

Shpenzimet Kapitale 4.2 5.5 7.8 9.5 22.8

Totali 8.7 11.9 14.5 16.4 42.7

Burimet e financimit 0.0

KASH 11.9 14.5 16.4 42.7

Kërkesat prioritare për donatorët (1) 21.5 0.0 0.0 21.5

Financimet tjera të mundshme nga donatorët (2) 21.0 21.9 20.5 63.4

Gjjthsej 54.4 36.4 36.9 127.6

02468

1012141618

2009 2010 2011

Shpenzimet e Planifikuara te sektorit te Bujqesise nga BKK ne milion €


85

Tabela 4.30. Financimet e projekteve brenda KASH-it, në miliona euro Përshkrimi 2008 2009 2010 2011 Total

2009-11Mbështetje për Shfrytëzimi e Tokës 0 0.1 0.1 0.1 0.3Binjakëzimi 0 0.1 0 0 0.1Identifikimi i kafshëve 0.3 0.3 0.3 0.3 0.9Rehabilitimi dhe zgjerimi i sistemeve të ujitjes 0.5 1.2 3.5 5.0 9.7Zhvillimi i zonave rurale (shërbimeve këshillimore) 0.2 0.1 0.2 0.1 0.4Pajisja e Laboratorit Veterinare dhe Ushqimit 1.2 0.8 0.5 0.4 1.7Planet Menaxhuese 0.2 0.2 0.2 0.2 0.6

Mbrojtja e shëndetit publik dhe shëndetit të kafshëve 0.4 0.4 0.6 0.6 1.6

Pyllëzimi i sipërfaqeve të zhveshura 0.2 0.3 0.2 0.2 0.6Aktivizimi i sipërfaqeve bujqësore te IBK 0.1 0.2 0.7 1.2 2.1Kadastri i vreshtave 0.4 0.4 0.5 0.5 1.4Siguria e ushqimit-,mbështetja e eksportit 0.1 0.1 0.2 0.2 0.5Inspektimi i pikave kufitare (kontrollimi i ushqimeve) 0.2 0.2 0.2 0.2 0.6Monitorimi i mbetjeve te medikamenteve ne ushqim 0.2 0.2 0.2 0.2 0.6Pikat Dezinfektuese Kufitare 0.3 0.3 0.3 0.3 0.8Furnizimi me uniforma 0.1 0.1 0.1 0.1 0.3 Laboratori në Entin e Vreshtarisë dhe Verëtarisë 0 0.3 0.1 0 0.4Ngritja e tregjeve bashkëkohore për kafshë 0 0.2 0 0 0.2Laboratori në IPP-Pejë 0 0.2 0 0 0.2Gjithsej 4.2 5.5 7.7 9.5 22.7 Tabela 4.31. Projektet për financim nga Donatorët (1), në miliona euro

Përshkrimi Total

Rehabilitimi i sistemeve të ujitjes 12.0Reforma e tokës 8.0Siguria e ushqimit 1.5Gjithsej 21.5

Tabela 4.32. Projektet për financim nga donatorët dhe të tjerët (2), në miliona euro Pershkrimi 2009 2010 2011 Gjithsej

2009-2011Mbeshtetja per hortikulture 3.2 4.2 5.2 12.6Skema e grantit plotësues për fermerë të rinj 1.5 2.0 2.0 5.5Mbështetje ndërmarrjeve rurale 3.0 2.5 3.0 8.5Zhvillimi i sektorit te dhenve 3.3 1.4 0.1 4.8Zhvillimi i prodhimtarisë së mishit te zogut (Brojlerve) 2.1 1.2 0.1 3.4Zhvillimi i ekoturizmit në Kosovë 0.3 0.9 0.5 1.7Luftimi i patogjenëve pyjor 0.3 0.3 0.3 0.8Përmirësimi i strukturës varietore të hardhisë së rrushit në Kosovë përmes ngritjes së 1,500 ha me vreshta.

3.7 3.7 3.7 11.1

Investimet në Blinajë 0.3 0.2 0.0 0.5Masat e përkujdesit për kulturat e pyllëzuar 0.2 0.2 0.2 0.6Rehabilitimi i serrave në IPP 0.1 0.1 0.0 0.2Themelimi i Shërbimit të Mbrojtjes së Bimëve 1.0 1.0 1.0 3.0Planet Menaxhuese 0.0 1.3 1.4 2.7Plani i Riciklimit 2.0 3.0 3.0 8.0Gjithsej 21.0 21.9 20.5 63.4

86

4.2.7 Sektori Financiar Në përgjithësi, sektori financiar i Kosovës konsiderohet si një nga sektorët më të suksesshëm të ekonomisë së Kosovës. Në veçanti, sektori bankar që aktualisht përbëhet nga shtatë banka komerciale është mjaft i zhvilluar, jo vetëm për standardet e Kosovës por edhe për ato të rajonit. Institucionet tjera financiare, domethënë kompanitë në fushën e mikro-financave dhe sigurimeve, ende përbëjnë një pjesë relativisht të vogël të këtij sektori (10% e totalit) por janë rritur me ritëm të mirë në vitet e fundit. Sistemi financiar konsiderohet të jetë stabil dhe besimi i publikut në të është shtuar gjatë viteve, dhe kjo dëshmohet nga shkalla e ndërmjetësimeve financiare. Depozitat totale në ekonomi janë shtuar me shpejtësi në vitet e fundit, dhe pritet të përbëjnë rreth 40% të BPV-së deri në mbarim të vitit 2008 (dhe 56% deri në mbarim të vitit 2011)22. Në aspekt të shkallëve të rritjes, depozitat pritet të vazhdojnë me trendin e rritjes prej rreth 20% në vit. Huat për sektorin privat kanë shënuar gjithashtu rritje të konsiderueshme gjatë viteve, dhe pritet të arrijnë në rreth 32% të BPV-së deri në mbarim të vitit 2008 (dhe 50% deri në mbarim të vitit 2011). Trendi i rritjes së huave është rreth 25%. Përpjesëtimi i tanishëm ndërmjet huave dhe depozitave është 78%. Në nivel sektorial, rreth 60% e huave janë për sektorin e tregtisë, pasuar nga industria dhe energjia me 12%, ndërtimi me 7%, bujqësia me 4% e kështu me radhë. Thellësia financiare është rritur gjithashtu në vitet e fundit. Përpjesëtimi i parasë së gjerë me BVP-në pritet të jetë 40% deri në mbarim të vitit 2008 dhe parashikohet të rritet në 56% të BPV-së deri në mbarim të vitit 2011. Sistemi konsiderohet të jetë likuid, dhe kjo dëshmohet nga rritja e vazhdueshme e aseteve neto të jashtme të sektorit bankar gjatë viteve të fundit. Përfitimet janë gjithashtu të larta krahasuar me rajonin dhe janë rritur23, që ka shpënë në hyrjen e bankave të reja në treg. Përshkrimi i mësipërm ofron një pasqyrë të favorshme të sektorit financiar dhe pjesërisht, kjo është rezultat i kuadrit të mirë të politikave të themeluara nga Qeveria e Kosovës dhe Autoriteti Qendror Bankar i Kosovës (AQBK)24. Ky i fundit ka krijuar legjislacionin e nevojshëm dhe ka miratuar politika që janë të favorshme për operimin dhe rritjen e setkrit financiar. Sido që të jetë, mbetet ende shumë për tu bërë. Seria e parë e çështjeve ka të bëjë me koston e financave, domethënë dallimet e mëdha ndërmjet shkallëve të depozitave dhe të kredive që e karakterizojnë sistemin financiar të Kosovës. Janë disa shpjegime dhe zgjidhje për këtë. Së pari, dallimet e mëdha në shkallën e interesit janë pasojë e rrezikut të lartë që lidhet me kreditë, për shkak të shkallës së caktuar të paqartësisë politike. Lidhur me këtë, zgjidhja e statusit politik të Kosovës dhe përpjekjet e Qeverisë për të siguruar një mjedis politik stabil në vitet e ardhshme, do të kontribuojnë pozitivisht drejt zvogëlimit të këtyre diferencave. Së dyti, shkallët e larta të kredive mund të jenë pasojë e proporcionit të 22 Projeksionet janë marrë nga analiza monetare e FMN-së (prill 2008) 23 Kthimi i ekuiteteve ka qenë 28.7% më 2007. 24 Nga 15 qershori, .Autoriteti Qendror Bankar do të bëhet Bankë Qendrore e Kosovës

87

kredive që nuk paguhen në kohë25, që përbëjnë 4.12% të të gjitha kredive26. Ky proporcion nuk është tepër i lartë krahasuar me rajonin, por bëhet problem në mungesë të kuadrit ligjor të nevojshëm dhe pamundësisë së bankave për tu mbështetur në gjykatat për kthimin e kredive të tyre. Kjo është pse qeveria duhet të punojë në përmirësimin e kuadrit ligjor për kthimin e kredive dhe odat speciale të gjykatave duhet të shfrytëzohen për këtë qëllim. Në fund, kamatat e larta të kredive mund të jenë pasojë e shkallës së lartë të koncentrimit të tregut, që është rritur që nga viti 200327. Lidhur me këtë, Qeveria e Kosovës duhet të bëj gjithashtu studimin e realizueshmërisë për futjen në përdorim të skemës së sigurimit të depozitave, që përmes rritjes së besimit në sektorin bankar, mund tu ndihmojë bankave të vogla dhe bankave të reja në treg që të tërheqin depozitat dhe në këtë mënyrë fondet e huazueshme. Prandaj, kjo do të ndihmonte në rritjen e konkurrencës brenda sektorit bankar. Seria e dytë e problemeve ka të bëjë me qasjen në financa. Marrë në përgjithësi, mungesa e financave është problem më i vogël në Kosovë se sa kostoja e financave. Megjithatë, kategorizimi sektorial i kredive i prezantuar më sipër, tregon që ka sektorë të ekonomisë që e kanë më të vështirë sigurimin e fondeve (në veçanti sektori i bujqësisë) prandaj për disa grupe në shoqëri, qasja në financa është një problem serioz. Ka mënyra për përmirësimin e kësaj situate. Së pari, qeveria duhet të punojë drejt kompletimit të kuadrit ligjor që u mundëson institucioneve mikrofinanciare të bëhen institucione të marrjes së depozitave, dhe përmes kësaj, tu ndihmojë institucioneve mikrofinanciare të shtrijnë kreditë e tyre në këta sektorë të ekonomisë. Së dyti, qeveria duhet të miratojë ligjet e nevojshme që do të mundësojnë zgjerimin e llojeve të aseteve që mund të përdoren si kolateral, dhe rrjedhimisht të zvogëlojë koston e shoshitjes. Në fund, qeveria duhet tu mundësojë firmave qasje në financa më të lira përmes miratimit të ligjit për letrat e çmuara, që do të mundësojë tregtimin e instrumenteve të tjera financiare. Zhvillimi madje edhe i tregut financiar shumë të kufizuar do të mund të shpinte në gjenerimin e informatave që investuesit mund ti konsiderojnë të dobishme. Seria e fundit e problemeve dhe rekomandimeve lidhet me operimin e Autoritetit Qendror Bankar të Kosovës dhe Trustin e Kursimeve Pensionale të Kosovës (TKPK). Pas definimit të statusit politik, Autoriteti Qendror Bankar i Kosovës duhet të marrë gradualisht kompetencat dhe përgjegjësitë e Bankës Qendrore. Lidhur me këtë, duhet të ketë përpjekje të vazhdueshme për ngritjen e kapaciteteve në mënyrë që AQBK të mund të vazhdojë ushtrimin me sukses të funksioneve të tij të monitorimit dhe mbikëqyrjes së sektorit financiar. Si një masë të menjëhershme, AQBK duhet të ketë kapacitetet e nevojshme për të bërë stres testin dhe më pas të jetë në gjendje të përmirësojë treguesit për ato teste.

25 Kreditë që nuk kthehen në kohë përbëhen nga kreditë afati i pagesës së të cilave kalon mbi 90 ditë 26 Nga raporti vjetor i AQBK 2006 27 Shkalla e koncentrimit të tregut mastet me indeksin Herfindalh - Hirschman që tregon madhësinë relative dhe dhe distribuimin e bankave dhe kalkulohet duke mbledhur kuadratet e hises së tregut të firmës.

88

Sa i përket Trustit të Kursimeve Pensionale të Kosovës, Qeveria duhet të qëndrojë e përkushtuar për legjislacionin në fuqi që i lejon Trustit të ushtrojë rolin e tij të mirëbesimit vetëm në interes të pjesëmarrësve të tij. Përmes kësaj, qeveria do të ruajë besimin e kontribuuesve në TKPK dhe në këtë mënyrë të garantojë sigurinë e kursimeve. Si një masë shtesë, TKPK duhet të forcojë kriteret e tij të përshtatshmërisë për administruesit dhe anëtarët e tij të bordit.

4.3 Kostoja e Pavarsisë Më 17 shkurt 2008 Kosova ka shpallur pavarësinë. Në kohën e shpalljes, Qeveria kishte bërë të qartë qëllimin e saj për të vepruar në përputhje me dispozitat e planit Ahtisaari. Sigurimi i implementimit të këtij plani është prioritet parësor i Qeverisë së Kosovës. Ekziston një shkallë e shumëllojshme e kostos që lidhet me këtë plan. Sidoqoftë, këto janë përgjithësisht gjëra të prioritetit të lartë pasi që janë kosto e shtetësisë, domethënë kosto e shpalljes së ekzistencës nga ana e Kosovës. Për më tepër, plani Ahtisaari mban një qasje mjaft të përgjegjshme dhe të respektueshme ndaj mënyrës si do të trajtohen minoritetet në Kosovë, që është një hap vendimtar në zhvillimin e shtetit shumë-kulturor. Marrë parasysh këto, fondet në dispozicion për implementimin e planit Ahtisaari janë të përcaktuara. Prandaj, elementet që kanë të bëjnë me koston e pavarësisë do të duhet tu nënshtrohen rreptësisë dhe këqyrjes së kujdesshme sikur të gjithë zërat tjerë në buxhet. Vlen të theksohet që kostoja e prezantuar në këtë seksion është ende preliminare dhe u nënshtrohet ndryshimeve, pas sigurimit të analizave më të hollësishme dhe me qartësimin e disa prej paqartësive të tanishme. Së fundi është porositur një studim nga AER-i, me kërkesë të Qeverisë së Kosovës, për vlerësimin e kësaj kostoje.28 Kostoja totale e vlerësuar është 426 milionë € gjatë horizontit kohor 2008-11, që është shumë mbi vlerën prej 167.8 milionë €, të vlerësuar në KASh-in e fundit.29 Aktivitetet përfshijnë pesë fusha të përgjithshme, që përfshijnë Minoritetet, Decentralizimin, Sigurinë, Institucionet e reja dhe të tjerat, që është një përmbledhje e të gjitha elementeve që nuk u përkasin kategorive të tjera. Minoritetet. Kjo kategori përfshin krijimin e mundësive për të siguruar edukim në gjuhën e zgjedhur, mbrojtjen e trashëgimisë religjioze e kulturore, si dhe bartjen e përgjegjësive për Këshillin Gjyqësor të Kosovës dhe themelimin e gjykatave themelore në disa prej komunave të reja. Megjithatë, elementi më i madh është ndërtimi i shtëpive për të kthyerit e rinj. Kjo mund të shtrojë nevojën për një rritje në buxhetin e Ministrisë së Kthimit dhe Komuniteteve për 500 deri në 1000 për qind.

28 Tongue, Kevin (2008) “Vlerësim i ndikimit financiar të Pavarësisë së Kosovës – Version i shkurtuar”. 29 Ndonëse është e vërtetë që vlerësimi ka qenë për periudhën 2008-2010, prandaj ka qenë për një vit më pak.

89

Decentralizimi. Një aspekt shumë i rëndësishëm i planit Ahtisaari është zhvillimi i mëtejmë i qeverisë së decentralizuar. Kjo përfshin bartjen e mëtejme të përgjegjësive tek komunat, sikur që është regjistri civil, regjistrimi i bizneseve, distribuimi i pagesave të asistencës sociale e kështu me radhë, krijimi i disa komunave të reja, dhe ndërtimi apo zgjerimi, si dhe kostoja rrjedhëse e disa institucioneve edukative dhe shëndetësore në komunat me popullsi pakicë. Ndonëse nuk është dhënë kostoja në mënyrë eksplicite në këtë seksion, (shfaqet në Seksionin 3) ekziston formula e re për grantet e rritura komunale, që është pjesë e Ligjit të ri për financat e qeverive lokale. Siguria. Siguria e jashtme është përgjegjësi e të gjitha qeverive nacionale. Një pjesë e këtyre aktiviteteve përfshin prodhimin e dokumenteve të reja të identifikimit (që pritet të mbulohen nga tarifat e shfrytëzuesve), qendrat e azilit, dhe policia e zgjeruar kufitare. Megjithatë, pjesa më e madhe e kësaj kostoje është për Forcën e re të Sigurisë së Kosovës, dhe për Ministrinë të cilës do ti raportojë ajo forcë, si dhe për shpërbërjen e Trupave Mbrojtëse të Kosovës, dhe marrëveshjen financiare me dinjitet me anëtarët e TMK-së. Kostoja është pas kursimeve që lidhen me shpërbërjen e TMK-së. Institucionet e reja. Disa institucione të reja bëhen të domosdoshme me pavarësinë. Këto përfshijnë Ministrinë e Punëve të Jashtme, agjencinë vendore të inteligjencës dhe Gjykatën kushtetuese. Kostoja në këtë kategori lidhet me themelimin e këtyre institucioneve. Të tjera. Janë gjithashtu një numër aktivitetesh të shumëllojshme që lidhen me pavarësinë. Disa prej këtyre do të krijojnë kosto të vogël buxhetore, sikur është themelimi i Njësisë për menaxhim të borxhit dhe njësia për analiza të NPP-ve në MEF, ndërsa një kosto e caktuar do të mbartet nga donatorët, sikur që është për AKP-në, apo nga të hyrat vetanake, sikur që është Autoriteti i aviacionit civil. Shpjegimi i plotë i këtyre dhe kostove të tjera mund të gjendet në Aneksin 5. Si shtesw e kësaj shpenzimet nw lidhje me borgjin janë shpjeguar mw detajisht nw seksionin 2 mw lartw dhe formula e re e grantit pwr komuna wshtw i shpjeguar nw seksionin 3. Tabela më poshtë ofron një përmbledhje të elementeve kryesore të Pavarësisë. Tabela 4.33. Kostoja e pavarësisë, në miliona euro

Pershkrimi 2008 2009 2010 2011 Total2008-2011

Minoritetet 61.4 38.2 38 37.6 175.2

Decentralizimi 2.4 21.1 20.8 22.2 66.5

Siguria 15.7 56 42.9 33.6 148.2

Institucionet e reja 4.8 8.9 8.6 6.1 28.4

Të tjera 2.4 2.3 2.3 2.3 9.3

Gjithsej 86.7 126.5 112.6 101.8 427.6 Burimi: Raporti i Tongue (2008)

90

Ky vlerësim nuk mund të mbështetet në tërësi nga buxheti. Sido që të jetë, Qeveria i merr seriozisht këto kosto dhe është e përgatitur të financojë një pjesë të konsiderueshme të tyre. Në fakt, pak mbi 50% të kostos së vlerësuar mbulohet nga buxheti. Radha e parë e Tabelës më poshtë tregon koston e vlerësuar nga Tabela më sipër. Radha e dytë tregon shumën që mund të mbulohet nga buxheti. Radha e tretë tregon shumat që nuk janë të mbuluara nga buxheti, por mund të mbështeten nga donatorët, nëse ata zgjedhin ta bëjnë këtë. Konstatimi i saktë i niveleve të financimit për këto iniciativa të ndryshme do të bëhet gjatë procesit buxhetor. Tabela 4.34. Vlerësime të kostos së pavarësisë, në miliona euro

Pershkrimi 2008 2009 2010 2011 Total2008-2011

Vlerësimet e kostos së pavarësisë nga raporti Tongue 86.7 126.5 112.6 101.8 427.6

Kostoja e pavarësisë e mbuluar nga buxheti 30.6 60 84.3 46.3 221.2

Kostoja ekstra 56.1 66.5 28.3 55.5 206.4 Duhet përmendur që Kostoja e Pavarësisë e dhënë më sipër paraqet një nënvlerësim të kostos reale të pavarësisë, që përfshin elemente të rëndësishme të përfshira gjetiu. Këto përfshijnë koston potenciale të shlyerjes së borxhit, shpenzimet e rregullta të Ministrisë së Kthimit dhe Komuniteteve dhe formulën e decentralizimit fiskal. Në këtë kontekst, BKK do të mbulojë afër gjysem miliardë euro, që është mbi 75% e kostos totale të pavarësisë për periudhën 2008 – 2011. Pasqyra e plotë e kësaj kostoje është dhënë në tabelën më poshtë. Tabela 4.35. Kostoja totale e pavarësisë e mbuluar nga BKK, në miliona euro

Pershkrimi 2008 2009 2010 2011 Totali

Shlyerja potenciale e borxhit të jashtëm 55.0 56.0 65.0 65.0 241.0

Decentralizimi fiskal - 32.0 32.0 32.0 96.0

Ministria e Kthimit dhe Komuniteteve* 9.1 9.1 9.3 9.6 37.1

Kostoja e përmendur më sipër e pavarësisë 30.6 60.0 84.3 46.3 221.2

Gjithsej 94.7 157.1 190.6 152.9 595.3 * Ky element mund të pësojë rritje, mbase të konsiderueshme, por cilado rritje do të hyjë brenda linjës “Kostoja e pavarësisë e përmendur më sipër”. Përveç kostos së theksuar më sipër, Ministria e Kthimit dhe Komuniteteve kërkon një shumë shtesë prej € 33.3 milionë prer tri vitet e ardhshme. Kjo do të mundësonte ndërtimin e një lagjeje në Graçanicë për të mundësuar vendosjen e një numri të konsiderueshëm të njerëzve të kthyer. Në këtë pikë nuk është e qartë shkalla në të cilën ka përkim ndërmjet kësaj kërkese dhe kërkesës financiare të sugjeruar në raportin Tongue për Ministrinë e Kthimit dhe Komuniteteve. Ky do të mund të ishte një projekt tjetër i mundshëm për përkrahje nga donatorët.

91

4.4 Qeverisja e Mirë

4.4.1 Reforma në Administratën Publike Misioni Reforma në administratën publike është një nevojë e domosdoshme dhe e vazhdueshme për krijimin e një administrate të qëndrueshme, funksionale, efikase dhe profesionale në zbatimin e politikave dhe ofrimin e shërbimeve. Procesi i reformës do të mbulojë disa fusha të administratës të cilat do të rezultonin me ndryshime pozitive drejt arritjes së objektivave strategjike të Qeverisë. Prandaj, si pjesë e strategjisë dhe planit të veprimit, janë përzgjedhur disa programe të cilat do të konsiderohen si prioritet në rrënjosjen e kësaj reforme.

Gjendja Aktuale Si pasojë e ndryshimeve të thella politike, shoqërore dhe ekonomike që nga viti 1999, në krahasim me vendet tjera në rajon, zhvillimi i administratës publike në Kosovë ka ngecur.

Reforma në Administratën Publike, si një nga standardet për integrime Evropiane, do të arrihet përmes këtyre objektivave:

I. Krijimi i një administrate publike profesionale, funksionale, efektive me qëllim të

ofrimit të kushteve për punë në funksion të ofrimit të shërbimeve më të mira për qytetarë: a) Rishikimi funksional; b) Infrastruktura ligjore; c) Avancimi i sistemit të menaxhimit të personelit dhe të pagave; d) Hartimi i strategjisë për arritjen e objektivave të trajnimeve.

II. E-qeverisja për përkrahjen e funksioneve administrative dhe proceseve të avancuara të

punës: a) ofrimi i shërbimeve elektronike për qytetarët; b) krijimi i qendrës së të dhënave; c) funksionalizimi i E-PORTALIT shtetëror; d) fuqizimi i rrjetit qeveritar dhe masivizimi i përdorimit të internetit dhe intranetit.

III. Avancimi i zhvillimit, përafrimit dhe implementimit të politikave dhe ligjeve në

harmoni me standardet e BE-së.

92

Kadastri Kadastra e Kosovës është regjistri zyrtar i pronës së patundshme dhe regjistrues i të drejtave pronësor, pengjeve dhe garancive, transaksioneve të pronës së patundshme, karakteristikave dhe dimensioneve të pronës, informatave për lokacionin dhe shfrytëzimin e tokës. Kadastra e Kosovës mirëmbahet nga Agjencia kadastrale e Kosovës (AKK) që është agjenci në kuadër të Ministrisë së Shërbimeve Publike. Pjesa më e madhe e të dhënave kadastrale ose janë shkatërruar ose janë marrë nga Kosova gjatë luftës së vitit 1999. pas luftës, një pjesë e madhe e të dhënave kadastrale janë rikthyer nga shënimet mbështetëse të datës 1987 dhe nëpërmes të hulumtimit orto-fotografues që është bërë gjatë vitit 2003. Përveç vështirësive për shkak të dhënave të paplota dhe të vjetruara që nuk e pasqyrojnë realitetin në teren, AKK ka vështirësi edhe në tërheqjen dhe mbajtjen e stafit me ekspertizë në hulumtimet e gjeodezisë dhe të teknologjisë informative. Për të adresuar disa nga këto sfida, asistenca e donatorëve nga Banka Botërore, Suedia, Zvicra dhe Norvegjia janë fokusuar në zhvillimin e programit të TI-së të quajtur Sistemi Informativ për Tokën i Agjencisë Kadastrale të Kosovës (SITAKK) si dhe në disa pilot projekte më të vogla për rindërtimin e kadastrës. Regjistri i të Drejtave në Pronën e Patundshme (RDPP), i cili regjistron interesat e pronësisë dhe karakteristikat pronësore të ndërtesave, administrohet aktualisht nga stafi i AKK-së. Mirëpo, është paraparë që ky sistem të integrohet në SITAKK gjatë vitit 2009. Synimet dhe objektivat strategjik të identifikuara nga AKK fokusohen në përmirësimin e shënimeve kadastrale dhe infrastrukturës së TI në të cilin këto shënime deponohen, ofrimin e qasjes adekuate në shënimet kadastrale, si dhe trajnimi dhe mbajtja e stafit të kualifikuar. Prioritetet imediate të Agjencisë Kadastrale të Kosovës janë: 1. Azhurnimi i kadastrës së pronës së patundshme dhe zbatimi i planit të qëndrueshëm

të mirëmbajtjes për ti mbajtur shënimet të azhurnuara dhe 2. Zhvillimi i një sistemi modern kadastral që ofron platformë për shënimet e pronës dhe

i bënë ato më të qasshme për publikun. Me ndihmën e vendeve dhe institucioneve donatore, Kosova do ta implementoj SITAKK i cili do të shërbej si sistem bazë i AKK-së. Palët me interes siç janë bankat do të kenë mundësi që të hulumtojnë titullarët dhe të regjistrojnë pengjet më me lehtësi. Qeveritë lokale do të kenë mundësi që më lehtë ti qasen informatave të freskëta për shitjet dhe informatave tjera pronësore. Sfida më e madhe është rindërtimi i kadastrës. Në një kohë të caktuar në të ardhmen duhet të kryhet studimi i plotë i të gjitha 2 milion parcelave. Përgatitja dhe zhvillimi i këtij studimi do të jetë një përpjekje e konsiderueshme. Veç kësaj, qeveria do të duhet të formuloj politika rreth numrit të madh të ndërtimeve dhe transaksioneve joligjore dhe të

93

paregjistruara. Janë ndërmarr disa hapa. Pilot projekti i rindërtimit të kadastrës është kryer në fillim të këtij viti. Qeveria gjithashtu është duke e shtyrë legjislacionin për licencimin e hulumtuesve privat dhe për krijimin e strukture më vertikalisht të orientuar në mes të zyrave komunale kadastrale dhe AKK-së. Përgatitjet e mëtutjeshme përkitazi me rindërtimin e kadastrës varen nga implementimi i një platforme stabile të TI-së, kanalizimit të proceseve të punës dhe nivelit më të lartë të asistencës teknike nga donatorët për të ofruar ekspertizë të specializuar të nevojshme që është vështirë të gjendet në Kosovë. Tabela 4.36. Propozimi për financim për Reformën ne Administratën Publike, në miliona euro


2009-2011Shpenzim Kapitale 1.3 1.4 1.4 1.4 4.2Totali 1.3 1.4 1.4 1.4 4.2

KASH 1.3 1.4 1.4 1.4 4.2Kërkesa prioritare për Donatorët (1) 0.0 3.1 0.0 0.0 3.1Financimet tjera të mundshme nga donatorët (2) 0.0 3.0 4.9 4.9 12.8

Gjithsej 1.3 7.6 6.3 6.3 20.1


Tabela 4.37. Financimet e projekteve brenda KASH-it, në miliona euro Pershkrimi 2008 2009 2010 2011 Total

2009-2011Administratë e depolitizuar dhe profesionale publike, e zhvilluar në bazë të politikave më të mira evropiane në menaxhimin e burimeve njerëzore

0.3 0.3 0.3 0.3 0.9

E-qeverisja në funksion të avancimit të procesit të punës së AP-së dhe ofrimin e shërbimeve efikase për qytetarët dhe bizneset

1.1 1.2 1.1 1.1 3.4

Totali 1.3 1.4 1.4 1.4 4.2 Tabela 4.38. Projektet e propozuara për financim nga donatorët (1), në miliona euro Pershkrimi 2009E-qeverisja në funksion të avancimit të procesit të punës së AP-së dhe ofrimin e shërbimeve efikase për qytetarët dhe bizneset 2.6Strukturë dhe organizim efektiv horizontal dhe vertikal të institucioneve të AP-së në harmoni me kompetencat e tyre 0.5Totali 3.1

94

Tabela 4.39. Projektet e propozuara për financime tjera (2), në miliona euro Pershkrimi 2009 2010 2011 Total

2009-2011E-qeverisja në funksion të avancimit të procesit të punës së AP-së dhe ofrimin e shërbimeve efikase për qytetarët dhe bizneset

2.5 4.6 4.6 11.7

Strukturë dhe organizim efektiv horizontal dhe vertikal të institucioneve të AP-së në harmoni me kompetencat e tyre 0.5 0.3 0.3 1.1

Totali 3.0 4.9 4.9 12.8 Propozimi për financim Identifikimi i projekteve dhe propozimi për financim brenda Reformës ne Administratën Publike është mbështetur në prioritet e vazhdueshme si dhe në rëndësinë që i është dhëne RAP brenda programit qeveritar. Projektet e propozuar për donatorë me prioritet të lartë janë nga fusha e avancimit të teknologjisë informative. Propozimi për financim brenda KASH-it mbulon aktivitete - projekte që kryesisht kanë filluar në vitin 2008, si dhe nevojat minimale të domosdoshme për projekte të reja brenda RAP. Fonde të caktuara janë paraparë për projektet që ndërlidhen me E-Qeverisjen në funksion të avancimit të procesit të punës së AP-së dhe ofrimin e shërbimeve efikase për qytetarët dhe bizneset.

4.4.2 Menaxhimi i Financave Publike Sistemi i Financave Publike në Kosovë, i vlerësuar sipas standardeve të pranuara ndërkombëtare, tregon një bazë të fortë por me hapësirë për përmirësime. Thesari i Kosovës Sistemi i Thesarit në Kosovë është i fuqishëm, me një sistem informativ të menaxhimit të financave tërësisht të implementuar që përdoret nga të gjitha organizatat buxhetore. Përdoret për mbajtjen e llogarive të të dhënave të dyfishta, kontrollin e shpenzimeve, menaxhimin e parasë së gatshme të shënimeve themelore përmes lëshimit të alokimeve dhe regjistrimit të zotimeve, regjistrimit dhe menaxhimit të të hyrave, menaxhimit të pasurive dhe mbajtjes së llogarive të grandeve. Ekziston një sistem gjithëpërfshirës i raportimit fiskal, duke përfshirë raportet mujore, tremujore dhe vjetore të përgatitura nga Thesari që i dorëzohen Qeverisë dhe Kuvendit dhe bëhen hapura për publikun. Pasqyrat financiare vjetore auditohen nga Auditori i Përgjithshëm. Thesari drejton një llogari të vetme të thesarit (TSA) dhe drejton pjesën më të madhe të transaksioneve të të hyrave dhe shpenzimeve që përfshijnë transferimet elektronike përmes sistemit bankar.

95

Thesari ka lidhje të ngushta me Bankën Qendrore të Kosovës, e cila funksionon si bankier për Thesarin, dhe me të cilën Thesari ka lidhje direkte elektronike. Elementet themelore të menaxhimit të parasë së gatshme ekzistojnë, me Thesarin që parasheh bilancet e parave të gatshme dhe vendosjen e investimeve afatshkurta të mjeteve të suficitit në bashkëpunim me bankën qendrore. Thesari është në proces të implementimit të një funksioni të menaxhimit të borxhit që i paraprin menaxhimit të mundshëm në të ardhmen të borxhit publik. Thesari mban kontrollin qendror të funksionit që është krijuar për të siguruar aplikimin e procedurave të kontrollit të brendshëm brenda organizatave buxhetore përpara ushtrimit të shpenzimeve nga TSA. Njësia e menaxhimit të grandeve në Thesar shfrytëzon sistemet e Thesarit për të kontrolluar, monitoruar dhe raportuar mbi ekzekutimin e grandeve të ofruara nga donatorët ndërkombëtarë dhe të brendshëm. Përmirësimi i sistemit të Thesarit në të ardhmen do të përfshijë zhvillimin e mëtutjeshëm të funksioneve të menaxhimit të parasë së gatshme dhe borxhit, monitorimin e përmirësuar të pagesave, përmirësimin e mëtutjeshëm të planit kontabël për të mundësuar decentralizimin e mëtejmë të KFMIS dhe zhvillimin e mëtejmë të Kontrollit të brendshëm të financave publike në pajtim me standardet e BE-së. Kontabiliteti i organizatave buxhetore Gjersa operacionet e thesarit janë mirë të menaxhuara, depërtimi i i kontrollit të thesarit, proceset dhe aftësitë në nivelet më të ulëta brenda BKK-së janë problematike. Raporti i fundit i auditimit tregon për besimin në operimet e thesarit përfshirë sistemin e kontrollimit, krijimit të politikave dhe proceseve të raportimit financiar. Mirëpo, auditori i përgjithshëm vazhdon të shpreh mendime negative për pasqyrat financiare të BKK-së për shkak të paqartësisë së proceseve të kontabilitetit dhe të prokurimit në nivelet më të ulëta se thesari. Cilësimi i pasqyrave financiare të BKK-së tregon se aranzhimet qeverisëse janë nën nivelin e duhur. Duke krijuar një nivel të kënaqshëm të performancës në nivelin e thesarit, tani detyrë është rritja e aftësive dhe të performancës financiare dhe menaxhuese në nivelin e organizatave buxhetore. Me rëndësi janë zhvillimet në vijim: • Ndërtimi i kapaciteteve në nivel të OB-ve ku do të mbuloheshin kapacitetet në

prokurim dhe raportim financiar. • Vetëdijesim më i madh për politikat dhe procedurat ekzistuese. • Fokusim më i madh në prodhimin e pasqyrave financiare në nivel të OB-ve. • Depërtim më i madh i auditimit të brendshëm me fokusim në përmbushje të lartë. • Vetëdijesim dhe ndërtim i kapaciteteve përkitazi me zbatimin e rregullave

financiare për kontrollin e brendshëm financiar.

96

• Krijimi i strukturave të standardizuara të menaxhimit të kontabilitetit për OB-të brenda SIMFK-së.

Integrimi i SIMFK-së me librat ndihmës në numër të madh (dhe sistemeve informative) të OB-ve (p.sh Administratës tatimore) për informata financiare dhe informata të menaxhmentit. Buxheti Procesi i buxhetit të Kosovës pasqyron kornizën e parashtruar në Ligjin për Menaxhimin e financave publike dhe përgjegjësive, me ndarjet vjetore të vitit buxhetore të përcaktuara në kontekst të procesit të Kornizës Afatmesme të Shpenzimeve. Procesi i buxhetit fillon me azhurnimin e KASH-it bazuar në parashikimet e azhurnuara ekonomike, duke përfshirë parashikimin e të hyrave. Organizatat buxhetore përfitojnë nga mundësia për të rishikuar financimet e programeve brenda kufijve të përgjithshëm, duke dhënë një shkallë të fleksibilitetit, dhe mundësinë për të diskutuar financimet në kontekst të dëgjimeve të hapura buxhetore. Reformat e ardhshme në procesin e buxhetit të Kosovës do të përfshijnë: • përmirësimin e strukturës së programeve, bazuar në parimin e financimit të

rezultateve dhe prodhimeve e jo të shënimeve, • përcaktimin e caqeve të përmbushjes së programit si pararendës i nevojshëm drejt

monitorimit dhe vlerësimit të përmirësuar të programit, • kalimin në vlerësimet e hershme trevjeçare të plota për të gjitha programet, duke

përfshirë projektet kapitale që janë në pajtim me KASH.

Monitorimi dhe evaluimi Mbështetje e këtyre reformave buxhetore do të jetë zbatimi i sistemit monitorues dhe të evaluimit, ku vendimmarrja buxhetore do të jetë më e informuar nga informatat që kanë të bëjnë me performanca aktuale dhe të ardhshme të programeve. Hap i parë në këtë proces do të jetë krijimi i funksionit monitorues dhe të evaluimit brenda departamentit të buxhetit i cili do ti koordinonte organizatat buxhetore për: 1. Ri-definimin e programeve nga qasja aktuale e bazuar në aktivitete aktuale në

qasjen e bazuar në rezultate.. 2. Përforcimin e orientimit të performancës që është e ndërlidhur me këto programe. 3. Bashkëpunimi me agjenci për definimin e mekanizimit të matjes së performancës. 4. Krijimi i programit të evaluimit për programe, i cili do ta informonte

vendimmarrjen buxhetore, përfshirë këtu lidhjen e indikatorëve të politikave me matricën e politikave qeveritare.

97

Ministria e Ekonomisë dhe Financave është në bisedime me partnerët kyç, përfshirë Bankën Botërore për përforcimin e funksionit të monitorimit dhe evaluimit në ministritë kryesore të linjës si dhe për përforcimin e kapaciteteve të mbledhjes, kompozimit, prezantimit dhe analizimit të shënimeve për performancën programore nga organizatat e pavarura, përfshirë këtu si shembull edhe Entin Statistikorë të Kosovës. Njihet fakti se monitorimi dhe vlerësimi jo vetëm se do ta përforcojnë procesin buxhetor, por gjithashtu do ta përforcojnë llogaridhënien pasi që këto të dhëna do të vihen në dispozicion të Kuvendit , mediave, shoqërisë civile, komunitetit ndërkombëtar dhe opinionit publik, në mënyrë që ata ta vlerësojnë dhe të bashkëveprojnë me degën ekzekutive të Qeverisë. Lista e pagave Ministria e Shërbimeve Publike ka qasje në sistem modern të listës së pagave i cili përmban informata relevante për të gjithë 75,000 punonjësit qeveritarë, përfshirë këtu edhe ata nëpër komuna. Fakti se ka një sistem qendror, krijon përparësi përkitazi me analizimin e punësimit dhe informatat për burimet njerëzore si dhe për kontrollin mbi pagesën dhe gradimin. Mirëpo, në veçanti ka dy dobësi në sistemin aktual të listës së pagave; (1) procesi i listës së pagave nuk përdor mekanizëm për kontrollin e shpenzimeve nga pagat dhe mëditjet, për shkak se organizatat buxhetore vazhdojnë të shtojnë numrin e stafit përtej kufijve të tyre buxhetor, që kryesisht është e pakontrolluar nga Ministria e Shërbimeve Publike. I mbetet Thesarit ta bëjë një kontroll të tillë, i cili është i kufizuar në veprime pasi që ato mund ti ndërmerr vetëm pasi që lista mujore e pagave është përfunduar dhe (2) për dallim prej pjesës më të madhe të pagesave tjera, pagat nuk procedohen nëpërmes të SIMFK-së dhe sistemit të Kliringut Ndër-bankar, por është një kombinim i transfereve me bartje manuale të të dhënave. Kjo praktikë krijon të qara përkitazi me sigurinë e shënimeve, kontroll të shpenzimeve, kufizim në mundësi të auditimit dhe në mundësi të barazimit të pagesave. Dobësitë në listën e pagave do të adresohen nëpërmes të krijimit të një kontrolli më të fuqishëm të brendshëm të zbatuar nga menaxherët e listës së pagave përkitazi me kufijtë buxhetor, nëpërmes të shqyrtimit të mundësisë së lokalizimit të funksionit të listës së pagave dhe kalimit në automatizim të plotë të ët gjitha pagesave nëpërmes të SIMFK-së dhe Sistemit të Kliringut Ndër-bankar. Reforma në pagesat dhe gradimin e shërbimit civil Pranohet fakti se sistemi aktual i pagesës dhe gradimit në Kosovë është relativisht i vjetruar, duke mos ofruar kështu stimulim të mjaftueshëm për të punësuarit dhe duke mos pasur mundësi për të angazhuar staf adekuat në disa fusha të caktuara teknike, si dhe fakti se skema nuk aplikohet në mënyrë uniforme në tërë qeverinë. Në fakt, janë bërë përpjekje për ta reformuar sistemin,por pa sukses.

98

Për ta adresuar çështjen e pagesës dhe gradimit, qeveria ka ndërmarr disa hapa. Në radhë të parë, shqyrtimi i thellë funksional është duke u ndërmarr në kontekst të Strategjisë dhe Planit të Veprimit për RAP që ka për qëllim identifikimin e plotë dhe harmonizimin e strukturës në të gjitha ministritë dhe agjencitë. Kjo më pastaj do të ofroj bazë për shqyrtim të detajuar të pagesës dhe gradimit që si mision ka (1) harmonizimin e pagesë dhe gradimit me stimulim adekuat për trajnim dhe ngritje në pozitë, mirënjohje për aftësi dhe përvojë, mundësim të fleksibilitetit dhe të jetë brenda kufijve të të hyrave të përcaktuara në KASH. Mirëpo, finalizimi i shqyrtimit funksional dhe përfundimi i shqyrtimit të pagesave dhe gradimit do të merr kohë, mbase edhe përtej periudhës kohore të përqendrimit të këtij KASH-i. Në ndërkohë, qeveria do të shikoj mundësitë e adresimit të nevojave më imediate përkitazi me pagesën dhe gradimin në sektorin publik duke ndërmarr këto hapa: • Zhvillimin e reformave në sistemin e listës së pagave të përmendur më lartë, • Përpjekja për ndalimin e pagave jo-standarde ë janë evidentuar gjatë viteve të

shkuara (përforcimi i hapave që veç se Thesari i ka ndërmarr në këtë drejtim) dhe • Zbatimin e skemës së Fondit Trunor (“super gradat”), i cili do të dizajnohet si një

mekanizëm për të tërhequr stafin vendor me aftësi të lartë në pozitat që kanë rëndësi nacionale strategjike (të synuara janë rreth 200 pozita) brenda totalit aktual të burimeve të përcaktuar në KASH. Kjo më pastaj do të inkorporohet në skemën e reviduar të pagesës dhe gradimit.

Table 4.40. Financimi i Skemeës së ‘Super-Gradës’, 2009-11, në milion euro Pershkrimi 2009 2010 2011 Total

2009-2011Skema 'Super Grada' 2.0 2.0 2.0 6.0

Total 2.0 2.0 2.0 6.0 Fondet për këtë skemë do të vijnë nga kursimet e arritura në kategorinë Mallra dhë Shërbime nga të gjithë sektorët. Vlerësimi i ShPLlF (PEFA) PEFA Kosova ka pasur vlerësimin e parë të PEFA-s në vitin 2007 bazuar në shqyrtimet e bëra gjatë vitit 2006. Qeveria e Kosovës është e zotuar ndaj procesit të PEFA dhe dëshiron të ketë vlerësim të rregullt të jashtëm të PEFA-s si një mekanizëm i cili do ta orientoi më tej zhvillimin e sistemit të menaxhimit të financave publike dhe ta përcjell performancën në këto fusha. Tabela në vijim paraqet pikët e vlerësimit më të fundit të PEFA-s.

99

Tabela 4.41. Pikët e vlerësimit më të fundit të PEFA

Vlerësimi SHPPF në Kosovë Indikatorët e performancës-përmbledhje

1Për shkak të ndryshimeve në parimet buxhetore për vlerësim të këtij indikatori sipas standardeve të VSHPPF kriteri nuk është valid. Nëse pikët bazohen vetëm në devijimet e vitit 2005, vlerësimi mund të jetë B 2 Për shkak të ndryshimeve në parimet buxhetore për vlerësim të këtij indikatori sipas standardeve të VSHPPF kriteri nuk është valid. Nëse pikët bazohen vetëm në devijimet e vitit 2005, vlerësimi mund të jetë D

INDIKATORI 2006 Kredibiliteti i buxhetit

1 Qarkullimi i përgjithshëm i shpenzimeve krahasuar me buxhetin e aprovuar Nuk ka pikë1 2 Përbërja e qarkullimit të shpenzimeve krahasuar me buxhetin e aprovuar Nuk ka pikë2 3 Qarkullimi i përgjithshëm i të hyrave krahasuar me buxhetin e aprovuar A 4 Shuma dhe monitorimi i shpenzimeve për pagesë së vonesave D+

Transparenca dhe gjithëpërfshirja 5 Klasifikimi i buxhetit D 6 Gjithë përfshirja e informative në dokumentacionin e buxhetit D 7 Shkalla e punëve të pa raportuara nga qeveria përfshirë financimet nga

donatorët C+

8 Transparenca e marrëdhënieve fiskale brenda -qeveritare A 9 Mbikëqyrja e rreziqeve të përgjithshme fiskale C+ 10 Qasja e opinionit të gjerë në informatat kyçe fiskale A Buxhetimi i bazuar në politikë 11 Rregulli dhe pjesëmarrja në procesin e buxhetit vjetor B+ 12 Perspektiva shumëvjeçare në politikë fiskale, planifikim dhe buxhetim D+ Parashikueshmeria dhe kontrolli në ekzekutim të buxhetit 13 Transparenca e obligimeve dhe përgjegjësive të tatimpaguesve B+ 14 Efikasiteti i regjistrimit të tatimpaguesve dhe vlerësimi i tatimit C 15 Efikasiteti në grumbullimin e pagesave të tatimeve C+ 16 Efikasiteti i planifikimit të qarkullimit, menaxhimit & monitorimit të keshit B+ 17 Regjistrimi & menaxhimi i bilanceve të parave të gatshme, borxheve dhe

garancive A

18 Efikasiteti i kontrollit së listës së pagave D+ 19 Konkurrenca,vlera për para dhe kontrollet në prokurim D+ 20 Efikasiteti i kontrolleve të brendshme C+ 21 Efikasiteti i �uditiveve të brendshme C Llogaritja, regjistrimi dhe raportimi 22 Saktësia kohore dhe rregullsia e përputhjes së llogarive B 23 Disponueshmëria e resurseve të informatës së pranuar nga njësitë ofruese të

shërbimit D

24 Saktësia kohore, kualiteti dhe shpërndarja e raporteve të ekzekutimit brenda vitit

B+

25 Saktësia kohore e deklaratave financiare të audituara dorëzuar legjislaturës A Kontrolli dhe auditimet e jashtme 26 Fushëveprimi, natyra dhe veprimet përcjellëse pas raporteve nga auditimet e

jashtme D+

27 Detajet legjislative e ligjit për buxhetin vjetor B+ 28 Detajet legjislative të raporteve nga auditimet e jashtme D

100

Konkluzionet e vlerësimit të Menaxhimit të Financave Publike Raporti ka prezantuar vlerësimet e MFP-së përmes notimit të 26 indikatorëve nga 28 indikatorë të dhënë sipas standardeve të VSHPPF-së, dhe ka përshkruar edhe tekstualisht gjendjen e secilit nga këta indikatorë. Përparësitë - Raporti vë në dukje përparësi më të mëdha në sistemin e Thesarit, nga aspekti i gjithëpërfshirjes dhe i aftësisë së hartimit të raporteve të arsyeshme analitike. Ekzekutimi i centralizuar i buxhetit dhe llogaria e vetme e thesarit vlerësohen si përparësi në drejtim të raportimit, kontrollimit dhe auditimit. Institucioni i Shërbimit Doganor të Kosovës është vlerësuar me një funksionim më të mirë duke marrë parasysh edhe rëndësinë e Doganave në vjeljen e tatimeve në kufi. Gjithashtu, vlerësime pozitive janë dhënë edhe për përgatitjen e Dokumentit të buxhetit në vitin 2006, i cilësuar si fillim i mbarë, por me rekomandim që ky dokument të përgatitet pa kaluar tremujori i parë i vitit. Dobësitë e identifikuara në raport prekin fushat e mungesës së orientimit afatgjatë në perspektiven fiskale; auditimet e brendshme dhe ato të jashtme; prokurimit dhe menaxhimit të pagave Aktivitet e ndërmarra nga institucionet qeveritare në përmirësimin e indikatorëve Mungesa e orientimit afatgjatë në perspektiven fiskale tani është duke u adresuar përmes përgatitjes së KASH-it 2009-2011, ndërsa që një projekt i Asistencës Teknike të Planit dhe Strategjisë Zhvillimore të Kosovës i menaxhuar nga Agjencioni Evropian për Rindërtim është duke asistuar ministritë kryesore në Qeverinë e Kosovës në zhvillimin e funksionit të planifikimit strategjik me qëllim të ngritjes së kapaciteteve në identifikimin, planifikimin, prioritizimin dhe buxhetimin e projekteve të rëndësishme. Gjithashtu, Ministria e Ekonomisë dhe Financave do të udhëheqë implementimin e një strukture të përmirësuar të programit për buxhetin, duke përfshirë masat e përmbushjes bazuar në rezultate dhe prodhim kundrejt të cilës do të vlerësohet përmbushja e programit. Gjatë vitit 2007 dhe në fillim të vitit 2008 janë bërë ndryshime në disa fusha të MFP, ndërsa që ndryshime të reja janë propozuar përkitazi me Ligjin ekzistues “ Për Auditim të Brendshëm” në drejtim të krijimit të mjeteve për arritjen e pavarësisë funksionale të auditimit të brendshëm dhe në segmente të tjera të auditimit. Është krijuar Njësia Qendrore për Harmonizimin e Auditimit të Brendshme; është bërë decentralizimi i kompetencave të auditimit të brendshëm; është rishikuar Dokumenti i Politikave të Kontrollit tëe Brendshëm dhe është harmonizuar me Komisionin Evropian dhe aprovuar nga Qeveria; është hartuar Strategjia për Funksionimin e Auditimit të Brendshëm për periudhën 2008-2012. Që nga muaji Mars 2007, Departamenti i Auditimit është duke pranuar një përkrahje të mëtutjeshme në Kontrollin e Brendshëm të Financave Publike dhe Auditimin e Brendshëm nga një projekt i menaxhuar nga Agjencioni Evropian për Rindërtim, ndërsa në periudhën afatmesme parashihet trajnimi dhe licencimi i 100 auditorëve të brendshëm në sektorin publik sipas programit të CIPF-as.

101

Që nga vlerësimi i muajit Prill 2007 në fushën e prokurimit janë bërë ndryshime në Ligjin për Prokurim Publik (LPP), duke shkurtuar kështu të gjitha afatet e tenderimit dhe zvogëluar procedurat e prokurimit nga shtatë sa ishin në gjashtë procedura. Me tutje, është bërë thjeshtësimi i LPP-së dhe disa funksione të Agjencionit të Prokurimit Publik dhe MEF-it janë bartur në Komisionin Rregullativ të Prokurimit Publik. Autoriteteve kontraktuese u jepet pavarësi më e madhe për zgjedhjen e procedurave të prokurimit. Në ndërkohë Qeveria gjithashtu ka draftuar dhe dorëzuar në Kuvend edhe 2 ligje të rëndësishme sikurse janë: a) Ligji mbi Menaxhimin e Financave Publike dhe Përgjegjësitë, i cili është korrigjuar

dhe azhurnuar për të zëvendësuar versionin e vitit 2003 të këtij ligji; dhe b) Ligji mbi Financat e Qeverisë Lokale.

Me implementimin e këtyre dy ligjeve synohet të forcohet më tutje Menaxhimi i Financave Publike në Kosovë. Qeveria e Kosovës përmes Ministrisë për Ekonomi dhe Financa ka përgatitur Planin e Veprimit me qëllim të përmirësimit të indikatorëve të caktuar. Institucionet e përmendura më lart janë angazhuar që deri në vlerësimin e ardhshëm të Indikatorëve të arrijnë përparime nga fushat e caktuara të Financave Publike.

4.4.3 Përmirësimi i ekzekutimit të shpenzimeve kapitale Qëllimi kryesor i buxhetit kapital është të sigurojë kushtet për krijimin e infrastrukturës së nevojshme për zhvillim të qëndrueshëm ekonomik e shoqëror. Marrë parasysh shkallën e nevojave zhvillimore, për vitin 2008 dhe vitet pasuese Qeveria ka bërë rritje të konsiderueshme në ndarjet buxhetore për shpenzime kapitale. Në të vërtetë, për buxhetin e vitit 2008 ka një rritje të konsiderueshme prej 112 për qind në buxhetin kapital. Për fat të keq, shkalla vazhdimisht e ulët e shpenzimeve kapitale në afërsisht jo më tepër se 70 për qind të shumave të ndara (shih Tabelën dhe Grafikun më poshtë), tani përbën një sfidë të konsiderueshme për procesin e shpenzimeve publike. Nëse kjo çështje nuk adresohet, procesi zhvillimor për Kosovën nuk do të realizohet. Tabela 4.42. Ekzekutimi i shpenzimeve të buxhetit kapital, 2003 – 2007, në miliona euro

Përshkrimi 2003 2004 2005 2006 2007

Buxhetuar 223.4 318.4 169.3 197.7 228.0 Shpenzuar 96.0 191.6 147.2 138.3 159.2 Shkalla e ekzekutimit 43.0% 60.2% 86.9% 70.0% 69.8%

Burimi: Departamenti i Buxhetit - MEF Në përgjigje ndaj kësaj pamjaftueshmërie të vërejtur, në dy raporte të përgatitura nga Ministria e Ekonomisë dhe Financave, përkatësisht Banka Botërore, janë identifikuar një

102

numër faktorësh që mund të shpjegojnë shkallën e ulët të ekzekutimit të shpenzimeve kapitale. Të dy raportet kanë gjetur që problemi nuk është assesi i thjeshtë. Me sa duket, ka shumë arsye që mund të shpjegojnë sjelljet e vërejtura në llojet e ndryshme të shpenzimeve sipas projekteve dhe sipas Ministrive. Ndonëse të thjeshtësuara në masë të madhe, faktorët më të rëndësishëm përfshijnë: • Planifikimi i dobët ose joadekuat i projekteve në planin shumëvjeçar • Lidhjet e dobëta ndërmjet planeve shpenzuese dhe prioriteteve programore. • Kapaciteti i dobët i prokurimit dhe procedurat e stërzgjatura që lidhen me Ligjin e

Prokurimit, • Sistemi i dobët i monitorimit sa i përket implementimit. • Sistemi i buxhetimit i bazuar në paranë e gatshme, që kufizon fleksibilitetin

ndërmjet viteve për projektet kapitale. Veprimet që po ndërmerren 1. Brenda kuadrit të gjithëmbarshëm të menaxhimit fiskal, veprime të vazhdueshme po ndërmerren për zhvillimin e qasjes plotësisht të integruar që shpie drejt përcaktimit të prioriteteve parësore qeveritare, që përmes KASh-it shndërrohen në prioritete sektoriale. Këto më pas shprehen në formë të projekteve specifike përmes sistemit të PIP-it dhe prezantohen përmes procesit buxhetor. Në fakt, brenda strukturës institucionale, kjo renditje është thuajse tërësisht në vend. 2. Sa i përket prokurimit:, aktualisht Agjencia e Prokurimit Publik dhe Komisioni Rregullativ i Prokurimit Publik janë duke analizuar proceset e tyre me qëllim që sistemi i prokurimit të bëhet më i lehtë për tu kuptuar dhe menaxhuar, duke u mbështetur në amendamentet që janë aprovuar viteve të fundit për këtë qëllim. Qëllimi është të bëhet përpjekje për të pasur një proces më pak kompleks, me rrjedhë më të shpejtë për disa nga projektet kapitale më të vogla. Në mënyrë alternative, për të zhvilluar një sistem për grupimin e këtyre projekteve më të vogla si prokurim i vetëm 3. Në kuadër të Ministrive, sistemi i PIP-it që është dizajnuar të forcojë kapacitetin për identifikim të prioriteteve dhe për implementim të projekteve në linjë me prioritetet e Ministrisë dhe të Qeverisë, është duke vepruar që nga viti 2006. Tani ekziston nevoja për forcim të lidhjeve me KASh-in në një anë dhe me buxhetin në anën tjetër. Kjo çështje po adresohet tani. Veç kësaj, në kuadër të Ministrive ekziston nevoja për një lidhje më të ngushtë ndërmjet përgjegjësisë për zhvillim të propozim projekteve dhe autoritetit për inicim dhe implementim të projektit. 4. Përsëri, në kuadër të ministrive të linjës, nga Qeveria konsiderohet si prioritet përfshirja e sistemit të PIP-it. Padyshim, ka pasur mjaft sukses. Megjithatë, mbetet fakti që kapaciteti për kryerjen e detyrave të përmendura më sipër është ende i dobët. Trajnimi për zhvillimin e shkathtësive të nevojshme do të jetë i nevojshëm për një kohë.

103

5. Duhet njohur faktin që shumë prej shkathtësive të nevojshme për punët që lidhen me përzgjedhjen dhe implementimin e projekteve, janë të pakta. Njerëzit e kualifikuar gjejnë paga më të mira jashtë sektorit publik. Prandaj, ky problem duhet të shqyrtohet kundrejt prioritetit të gjerë të përmirësimit të cilësisë së stafit në shërbimin publik në përgjithësi. 6. Rregullat financiare të Thesarit janë ndryshuar viteve të fundit për të mundësuar “zotimin” shumëvjeçar të fondeve dhe zotimet kundrejt financimit të pritur për vitet e ardhshme, për të lehtësuar planifikimin dhe inicimin e projekteve (përfshirë këtu prokurimin) para aprovimit të buxhetit vjetor. Megjithatë, këto lehtësira po kuptohen pak dhe/apo nuk po shfrytëzohen nga organizatat buxhetore, që tregon nevojën për trajnime në këtë fushë. 7. Një masë e fleksibilitetit në mbarim të vitit është prezantuar për ndarjet buxhetore të bazuara në paranë e gatshme, përfshirë këtu “bartjen” e ndarjeve buxhetore të pashpenzuara për projektet kapitale që janë filluar dhe për të cilat eksitojnë “obligime” kontraktuese. Ky sistem duhet të inkorporohet në procesin buxhetor dhe ligjet buxhetore për të mundësuar siguri më të madhe për organizatat buxhetore dhe një shkallë më të lartë të besueshmërisë në planifikimin dhe ekzekutimin e projekteve shumëvjeçare. 8. Në nivel qendror, Ministria e Financave po bën përpjekje për të përmirësuar më tej monitorimin e shpenzimeve kapitale, në periudha mujore dhe tremujore që tanimë është treguar i suksesshëm. Një nevojë tjetër shtesë e njohur nga Ministria është ndërlidhja e shpenzimeve reale të parasë së gatshme me zotimet e nënshkruara për projektet, për të identifikuar shkaqet e mundshme për vonesat e dukshme në shumat e paguara. 9. Qëllimi është të shihet që ky lloj monitorimi është zgjeruar edhe në vet Ministritë e linjës, ku trajnimi teknik për këtë qëllim është prioritet.

4.5 Zbutja e Varfërisë dhe stabiliteti social

4.5.1 Politikat sociale dhe të tregut të punës Misioni Misioni i MPMS-së është që qytetarët e Kosovës të jetojnë në një shoqëri kohezive pa varfëri, me punësim të plotë dhe sigurim të resurseve themelore për të gjithë qytetarët në moshë të punës.

Politikat sociale - 22.5% i totalit te shpenzimeve ne vitin 2009

22.49%

77.5%

Politikat sociale - 22.5% i totalit te shpenzimeve ne vitin 2009

22.49%

77.5%

104

Synimi Si synim i Ministrisë së Punës dhe Mirëqenës Sociale (MPMS) është krijimi i politikave që përkrahin rritjen e punësimit dhe të ngritin kapacitetin në përmirësimin e mirëqenies së qytetarëve përmes programeve sociale të dizajnuara dhe të orientuara mirë. Kështu ne do të identifikojmë dhe të kryejmë shërbime për ato pjesë të shoqërisë që janë në varfëri ekstreme dhe që kanë nevojë për ndihmë. Një sistem efikas i mirëqenies sociale do të mbështeste stabilitetin social dhe politik të vendit. Sfondi Funksioni i MPMS është po ai që kanë të gjitha ministritë e sektorit social në të gjitha shtetet. Kjo do të thotë se ka obligime të gjera politike për të ofruar ato shërbime dhe programe të cilat dizajnohen që të ndihmojnë pjesët më nevojtare të popullatës: të moshuarit, të varfëritë, personat me aftësi të kufizuara, të papunësuarit dhe të tjerët që më së shumë kanë nevojë për asistencë nga qeveria. Megjithatë, në këtë fazë të zhvillimit ekonomik dhe duke e pasur parasysh strukturën sociale, ka më tepër grupe njerëzish të cilët kërkojnë asistencë përmes pensioneve dhe programeve tjera se sa që do të mund të akomodohen në mënyrë efektive. Buxheti Qendror i Kosovës nuk mund të përkrahë rritje të dukshme në shumën pagesave benefiteve të paguara ose në numrin e njerëzve që pranojnë pagesa të tilla. (Programet e kombinuara për transfer të të ardhurave nga llogaritë e MPMS-së përbëjnë më shumë se 90% të buxhetit të MPMS-së dhe 24.5% të buxhetit operativ te BKK-së). Në Raportin e Bankës Botërore për Varfërinë (2007) është vlerësuar se rreth 45 për qind e popullatës së Kosovës është e varfër si dhe më tepër se 16.0 % është në varfëri të skajshme. Rreth 37,000 ekonomi familjare të cenueshme pranojnë përfitime nga asistenca sociale. Ndonëse niveli i saktë i varfërisë në mesin e popullatës së moshuar nuk është i njohur, do të ishte e arsyeshme të supozohet që efekti i lidhur i pensionit bazë dhe asistencës sociale mbulon rreth 14 për qind të popullatës dhe rreth 50 për qind të atyre në varfëri të skajshme. Gjersa padyshim kjo është një pasqyrë e mirë, raporti gjithashtu vëren se një pjesë e madhe e varfërisë ashtu siç është raportuar, është relativisht “e cektë”. Me fjalë tjera, një rritje relativisht modeste dhe e qëndrueshme ekonomike mund të heq një numër të madh të njerëzve nga këto kushte. Ky tipar i veçantë, shërben gjithashtu për të nënvizuar rëndësinë aq të madhe të zhvillimit ekonomik si dhe për të sqaruar se pse Qeveria e merr këtë prioritet me aq seriozitet. Siç potencohet në deklaratën fillestare të politikave, edhe me një përmirësim të dukshëm të performancës zhvillimore për së paku dendën e ardhshme, ka gjasa të mëdha që ekonomia e Kosovës të vazhdoj të ballafaqohet me probleme të theksuara të mirëqenies dhe stabilitetit social. Sistemi publik pensional ka katër komponentë – pensioni për të moshuarit (65 dhe më të vjetër), pensioni për invalidët dhe civil të luftës dhe familjet e tyre, pensioni për personat me paaftësi, dhe skema pensionale për të pensionuarit e parakohshëm, të prekur nga

105

mbyllja e minierave. Shpenzimet pensionale janë rritur që nga hyrja në fuqi e pensioneve invalidore dhe pensionimit të parakohshëm në sektorin e minierave. Personat e moshuar janë grupi më i cenueshëm i popullatës. Siç është cekur, shumë nga këto probleme sociale nuk janë të ndihmuara nga gjendja e dobët aktuale ekonomike. Grupet më i prekur i popullatës në Kosovë kanë shumë pak burime tjera alternative në të cilat mund të llogarisin, si dhe shërbimet MPMS-së duhet të përkrahen në mënyrë që të sigurohet stabilitet social (përmes transfer-pagesave dhe programeve të shërbimeve sociale). Veç kësaj, MPMS-së i mungon një bazë gjithëpërfshirëse dhe e integruar e të dhënave për menaxhimin e programeve dhe pagesave, për të siguruar shfrytëzimin më efektiv dhe efikas të resurseve. Adresimi për problemet e krijimit të vendeve të punës, papunësisë dhe mirëqenies sociale qeveria e njeh faktin se është një detyrë jashtëzakonisht e rëndësishme. Për të krijuar një kornizë legjislative që do të shtynte proceset përpara MPMS ka propozuar tri ligje të reja të cilat pritet të miratohet nga Qeveria dhe Kuvendi i Kosovës. Këto ligje janë: Ligji për Nxitjen e Punësimit, Ligji i Punës dhe Ligji i Sigurimeve Pensionale dhe Invalidore. Ndonëse kështu, duke i pasur parasysh kufizimet fiskale, brenda kësaj kornize Qeveria e njeh faktin se do të jetë sfidë madhore vlerësimi i afatit kohorë dhe zbatueshmërisë brenda së cilave politikat e përmendura do të mund të zbatohen. Qeveria është e zotuar që të ketë një qasje të përgjegjshme gjatë zhvillimit të këtyre politikave. Kështu si shembull, gjersa zhvillimi i ultë parandalon që të adresohet niveli i lartë i papunësisë, mund të ketë një sferë të kufizuar për ri-trajnime dhe politika aktive të tregut të punës që në margjinë mund të kenë efekt pozitiv. Politikat e tilla mund në fakt të bëhen tipare të rëndësishme politike , gjersa rritet ekonomia dhe punësimi. Më saktësisht, synimet e MPMS-së janë: I. Avancimi dhe sigurimi orientimit më efikas të ndihmave për grupe të caktuara të

personave; II. Monitorimi dhe reformimi potencial i programeve aktuale pensionale.

Synimi I – “Avancimi dhe sigurimi orientimit më efikas të ndihmave për grupe të caktuara të personave”. Objektivat për arritjen e këtij synimi janë: 1. Përmirësimi i kushteve të jetesës për personat që marrin ndihmë sociale, këto

objektiva do të adresohen nëpërmes: a) Mbrojtjes së përmirësuar të fëmijëve bonjak b) Ofrimit të shërbimeve të përmirësuara për fëmijët e abuzuar dhe të keqtrajtuar si

dhe për ata me aftësi të kufizuara fizike dhe mendore dhe familjeve të tyre. c) Mbrojtjes së përmirësuar të viktimave të dhunës në familje dhe viktimave të

trafikimit me qenie njerëzore

106

2. Ofrimi i shërbimeve sociale për individët dhe familjet me probleme sociale, shërbimet për persona me aftësi të kufizuara, të moshuar dhe për persona pa përkujdesje sociale nëpërmes: a) Ofrimit të shërbimeve për persona të moshuar dhe persona me aftësi të

kufizuara në komunitetet e lokalizuara në shtëpi, përfshirë trajtimet ditore dhe ofrimin e shërbimeve shtëpiake.

b) Ndërtimi i dy shtëpive me kapacitet prej 10-15, për persona me aftësi të kufizuara dhe pesë shtëpive me kapacitet 20-25 personave për të moshuarit pa përkujdesje familjare – e tëra kjo të arrihet deri në fund të vitit 2010.

3. Krijimi i kapaciteteve për ofrimin e shërbimeve sociale për grupet e cenueshme

nëpërmes: a) Ofrimit të trajnimeve dhe këshillimeve për Qendrat e Punës Sociale dhe

organizatave tjera qeveritare e joqeveritare të cilat janë përfshirë në shërbime sociale.

b) Zhvillimit të standardeve për shërbimet sociale në harmoni me Standardet Evropiane.

c) Bërjes së hulumtimeve që janë dizajnuar për përmirësimin e ofrimit të shërbimeve.

Synimi II. “Monitorimi dhe reformimi potencial i programeve aktuale pensionale” Duke ju nënshtruar nevojës për ruajtjen e politikave të qëndrueshme fiskale ky synim do të jetë: 1. dizajnimi i programeve pensionale në harmoni me kornizën e obliguar me ligj i cili

do të përfshinte: a. Vazhdimi i implementimit të Rregullores 2001/35 dhe 20/2005 për pensionet

bazike,; b. Vazhdimi i implementimit të Ligjit 2003/23 për Persona me Aftësi të Kufizuara

; c. Vazhdimi i implementimit të Vendimit të Qeverisë 03/103 dhe U.

Administrativ 2003/2 për P.P.”Trepça”; d. Raportimi i kushteve të jetesës së pensionistëve dhe ndryshimeve të çmimit të

caktuar të shportës së ushqimit në përputhje me ligjin ekzistues; e. Gjetja e mundësive për hapjen e programeve të kursimeve pensionale ndaj

konkurrencës.

2. Ofrimi eventual i një skeme të sigurimeve moderne, gjithëpërfshirëse dhe të qëndrueshme në aspektin fiskal në përputhje me standardet ndërkombëtare: a. Përforcimi i institucioneve përkatëse për administrimin e programeve të

sigurimeve shoqërore, të cilat brenda kornizave ligjore, do të ofroj shërbime sociale, të shpejta dhe transparente, të ndërlidhura më të drejtat e qytetarëve kosovar;

b. Inicimi i procedurës për hartimin dhe nënshkrimin e marrëveshjes për zbatimin e konventave ndërkombëtare të ndërlidhura m programet sociale.

107

Tabela 4.43. Propozimi për financim për Sektorin Social, në miliona euro

Kategoritë Ekonomike 2008 2009 2010 2011 Totali 2009-2011

Shpenzimet operative 155.3 158.7 161.9 165.1 485.7Shpenzimet kapitale 2.4 2.3 2.4 2.4 7.0

Totali 157.7 161.0 164.2 167.5 492.7

KASH 157.7 161.0 164.2 167.5 492.7

Gjithsej 157.7 161.0 164.2 167.5 492.7


154

156

158

160

162

164

166

168

2009 2010 2011

Shpenzimet e Planifikuara te sektorit Social nga BKK ne milion €



2009-2011Renovimi i QAP dhe ndërtimi i infrastrukturës së nevojshme ligjore për SPI, 1.0 0.4 1.0 1.0 2.4

Ndërtimi i 5 objekteve të QPS-ve nëpër komunat e reja dhe renovimet për objektet ekzistuese të QPS-ve dhe SHPMPF dhe ISSH deri ne fund të vitit 2011.

0.9 0.7 0.6 0.5 1.8

Themelimi i institucioneve përkatëse për administrimin e Sigurimeve Shoqërore 0.4 0.2 0.3 0.3 0.8

Ndërtimi i dy shtëpive me kapacitet prej 10-15, për persona me aftësi të kufizuara dhe pesë shtëpive me kapacitet 20-25 personave pa përkujdesje familjare

0.0 0.9 0.5 0.5 2.0

Gjithsej 2.4 2.3 2.4 2.4 7.0

108

4.5.2 Sektori i Shëndetësisë Misioni Zhvillimi i sistemit shëndetësor të qëndrueshëm për sigurimin e shërbimeve cilësore për të gjithë banorët e Republikës së Kosovës, me synim drejt arritjes së standardeve evropiane. Ministria e Shëndetësisë është përgjegjëse për dizajnimin e politikave dhe caktimin e standardeve në sektorin e shëndetësisë. Ky prioritet do të kontribuojë zhvillimit ekonomik. Sfondi Sistemi shëndetësor i Republikës së Kosovës është i organizuar në tri nivele: parësor, dytësor dhe tretësor. Ekzistojne shume probleme te cilat janë identifikuar ne nivelin sekondar the terciar sa i përket përkujdesjes shëndetësore, ku Spitali qendror në Prishtinë ballafaqohet me mungesë të medikamenteve esenciale shëndetësore. Kohëve te fundit janë ndërmarrë disa masa nga ana e qeverisë në rritjene e fondeve për këtë fushë. Indikatorët shëndetësorë mbesin ndër më të dobëtit në regjion dhe gjendja shëndetësore është ndër më të rëndat në Evropën juglindore. Statistikat shëndetësore, për analiza, planifikim dhe vendimmarrje adekuate, akoma janë në nivel të zhvillimit i cili lë shumë për të dëshiruar. Vdekshmëria foshnjore dhe amtare-sipas të dhënave të IKSHP për vitin 2006, mortaliteti infantil është 13.4‰; ndërsa shkalla e vdekshmërisë amtare është 10.73 në 100.000 (të dhënat e prezantuara në Konferencën perinatale ”Gjendja perinatale në Kosovë për vitet 2000– 2007). Shfrytëzimi i kapaciteteve spitalore është mesatarisht 62.9%. Mjekimi mesatar spitalor është 5.8 ditë (të dhënat e IKSHP për vitin 2006). Kemi pasur një përmirësim të disa indikatorëve të caktuar krahasuar me vitet e mëparshmë, vdekshmëria e foshnjave gjatë lindjes është diku 13.4%, mirëpo ende jemi shumë larg normave të cilat janë në vendet e UE.

Shendetesia - 9.24% - i totalit te shpenzimeve ne vitin 2009

9.24%

90.8%

109

Jetëgjatësia e atyre qe mbijetojnë lindjen në Kosovë është 69 vjet e që krahasur me regjionin si p.sh Serbia e cila e ka 73 vjet apo B&H 74 vjet atëherë shihet qe është më e ulëta ndër to. Sëmundjet infektive–shënohet një rritje e morbiditetit nga TB, prej 47.9 në vitin 2004 në 53.41 në vitin 2006. Incidenca e sëmundjeve tjera ngjitëse është ngritur nga 36.6 (viti 2004) në 225.47 (viti 2006). Rreziqet mjedisore për shëndetin publik janë akoma shumë të larta, duke përfshirë ajrin, ujin, ushqimin, ekspozimin/helmimin me plumb, po ashtu konsumimin e duhanit, keqpërdorimin e drogës, alkoolit etj. prandaj detyra për përmirësimin e shëndetit të popullatës kërkon një qasje multi-sektoriale dhe bashkëpunim të MSh me të gjitha ministritë tjera. Për arritjen e rezultateve/indikatorëve më të mirë do të duhet dhënë më shumë kujdes punës në monitorim dhe llogaridhënie. Ministria e Shëndetësisë, duke u mbështetur edhe në Deklaratën e Mijëvjeçarit të vitit 2000, ka përfshirë në misionin e saj përmirësimin e përkujdesjes për shëndetin e nënave dhe fëmijëve, krijimin e sistemit të qëndrueshëm të financimit, përmirësimin e menaxhimit të resurseve ekzistuese, zvogëlimin e morbiditetit të popullatës, funksionalizimin dhe zhvillimin e SISH-it, përmirësimin e infrastrukturës ekzistuese dhe sigurimin e pajisjeve në përputhje me standardet evropiane. Synimet, objektivat dhe aktivitetet e sektorit të shëndetësisë janë: I. Synimi i parë- Zvogëlimi morbiditetit dhe adresimi i mortalitetit të popullatës

(përmes zhvillimit të shërbimeve shëndetësore). Objektiva specifike do të jenë: 1. Përmirësimi i shëndetit të nënës dhe fëmijëve:

a) Renovimi dhe ndërtimi i objekteve të institucioneve shëndetësore; b) Përmirësimi i infrastrukturës së institucioneve shëndetësore; c) Pajisjet për funksionalizim të institucioneve shëndetësore; d) Hartimi i strategjive për imunizim të grave dhe veprimit në situata emergjente si

dhe programeve për mbrojtjen shëndetësore të nënës dhe fëmijës dhe matjen e imunitetit ndaj sëmundjeve që parandalohen me vaksinim.

2. Zvogëlimi i sëmundjeve ngjitëse dhe kronike masovike:

a) Renovimi dhe ndërtimi i objekteve të institucioneve shëndetësore; b) Pajisjet për funksionalizim të institucioneve shëndetësore; c) Hartimi i strategjisë kombëtare për ethet hemorragjike, projekti për vatrat

natyrore të sëmundjeve ngjitëse. 3. Furnizimi me barna të listës esenciale-përmbushja 80% të kërkesave për barëra të

listës esenciale: a) Ngritja e shkalles së furnizimit me barëra; b) Përmirësimi i kushteve në farmacinë qendrore.

110

4. Racionalizimi i programit për Trajtim Mjekësor Jashtë vendit: a) Shqyrtimi efektiv i kërkesave dhe shkurtimi i afateve të pritjes për shërim.

5. Investime më të mëdha sa i përket kualitetit të përkujdesjes ndaj shëndetit si dhe krijimin e nje sistemi të akredituar i cili do të monitoroj kualitetin e përkujdesët shëndetësor.

II. Synimi i dytë- Përmirësimi i menaxhimit të resurseve. Objektiva specifike do

të jenë: 1. Edukimi i Vazhdueshëm dhe ngritja e kapaciteteve menaxhuese:

a) Përcaktimi dhe implementimi i mekanizmave dhe programeve për zhvillimin e vazhdueshëm profesional;

b) Hartimi i strategjisë për edukim shëndetësor dhe implementimi i IHR

2. Përmirësimi i monitorimit dhe llogaridhënies: a) Rishikimi, plotësimi dhe monitorimi i implementimit të legjislacionit.

3. Krijimi i një strategjie sa i përket resurseve humane në shëndetësi, si dhe një plan

implementues sa i përket adresimit të çështjes së alokimit jo të mirë të stafit nëpër spitale si dhe puna në ngritjen e nivelit të produktivitetit në shëndetësi.

III. Synimi i tretë - Krijimi i sistemit të qëndrueshëm të financimit për sektorin

shëndetësor. Objektiva specifike do të jenë: 1. Kërkimi i mundësive për krijimin e fondit të sigurimeve shëndetësore:

a) Përcaktimi (definimi) i pakos bazike; b) Përcaktimi (definimi) i kostos së shërbimeve shëndetësore; c) Përcaktimi i mekanizmit së financimit të shërbimeve shëndetësore.

2. Shikimi i mundësive sa i përket krijmit te një kornizë ligjore nëpërmes të cilës do të bëhej e mundur financimi i reformës në shëndetësi.

IV. Synimi i katërt - Funksionalizimi, riorganizimi dhe plotësimi i infrastrukturës

ekzistuese të sistemit shëndetësor. Objektiva specifike do të jenë: 1. Riorganizimi i shërbimit shëndetësor:

a) Formimi i një master-plani të objekteve të institucioneve shëndetësore; b) Renovimi dhe ndërtimi i objekteve shëndetësore; c) Pajisjet për funksionalizimin e institucioneve shëndetësore.

Pajisja me e mirë e sektorit të shëndetësisë me pajisje dhe teknologji shtesë do të krijojë mundësi për trajtimin e shumë rasteve të cilat momentalisht duhet të dërgohen jasht Kosovës për shërim.

111

V. Synimi i pestë - Zhvillimi i Sistemit të Informimit Shëndetësor. Objektiva specifike do të jenë:

1. Vazhdimi i zhvillimit të një sistemi informativ të kuptueshëm për tërë sektorin shëndetësorë; a) Rrjetëzimi i sistemit SISH në të tria nivelet e sistemit shëndetësor; b) Pajisje dhe mirëmbajtje të rrjetit të SIS c) Shfrytëzimi i të dhënavë statistikore për analiza të politkavë si dhe marrkej të

vendimeve. Krijmi i një rrjeti të komunikimit do të bëjë të mundur rritjene e komunikimi në mes të sektorit primar dhe atij sekondar sa i përket trajtimi t më të mirë të rasteve të caktuara. Realizmi i këtyre synimeve do të bëjë të mundur rritjen e efikasitetit të sektorit shëndetësorë në tërësi dhe si rezultat edhe zvogëlimin e sëmundjeve

Tabela 4.45. Propozimi për financim për Sektorin e Shëndetësisë, në miliona euro Kategoritë Ekonomike 2008 2009 2010 2011 Totali



Totali 57.9 66.2 70.4 73.9 210.5

KASH 57.9 66.2 70.4 73.9 210.5



Gjithsej 57.9 74.5 75.6 79.2 229.3


0

10

20

30

40

50

60

70

80

2009 2010 2011

Shpenzimet e Planifikuara te sektorit te Shendetesise nga BKK ne milion €


.

112


2009-2011Renovimi i Ndërtesës se Pediatrisë-Prishtine 0.1 0.4 0.4Sigurimi i pajisjeve medicinave 0.2 0.3 0.3Renovimet e Institucioneve Shëndetësore 1.1 2.2 0.5 0.3 3.0Pajisje medicinave për Institucionet Shëndetësore 7.9 5.8 3.2 2.6 11.6

Infrastruktura e Institucioneve Shëndetësore 0.3 3.1 2.3 1.2 6.6

Ndërtime 0.5 0.0 4.4 7.7 12.1

SISH 0.0 0.0 1.8 1.0 2.8

Projektet Tjera 0.0 0.0 0.9 1.0 1.9

Gjithsej 10.0 11.7 13.2 13.8 38.6 Tabela 4.47. Projektet për financim nga Donatorët (1), në miliona euro Pershkrimi Totali

Funksionalizimi dhe zhvillimi i Sistemit Informative Shëndetësore 3.1

Gjithsej 3.1

Tabela 4.48. Projektet për financim nga donatorët dhe të tjerët (2), në miliona euro Pershkrimi 2009 2010 2011 Totali

2009-2011Ndërtimi objektit-Ambulanca specialistike, diagnostifikimi dhe administrata Qendrore 1.3 1.3 1.3 4.0

Ndërtimi i ndërtesës për Entin Kombëtar te Transfuzionit te Gjakut 2.5 2.5 2.5 7.4

Projektet Tjera 1.4 1.4 1.4 4.3

Gjithsej 5.2 5.2 5.2 15.7

4.6 Sektorët tjerë Krahas sektoreve prioritar funksionimi normal i Qeverisë së Republikës së Kosovës sigurohet edhe përmes finacimit të sektoreve tjerë. Ky financim duhet të siguroj funksionimin normal të sektoreve tjere për të përmbushur obligimet e tyre dhe obligimet e Qeverisë me qellim të zhvillimit të përgjithshëm politik, ekonomik dhe social. Këtu bëjnë pjesë finacimet për ambient, sport e kultur, turizëm, finaca publike, sigurim te

Sektoret tjere - 17.7% i totalit te shpenzimeve ne vitin 2009

17.70%

82.3%

113

kushteve per infrastruktur të Qeverisë së Kosovës, Autoritetet rregullative dhe institucione tjera. Për qellime të analizes, këto subjekte janë mbledhur në një kategori të quajtur “ sektorët tjerë” Ndarjet e propozuara për financim të sektoreve tjerë apo organizatave tjera buxhetore vlersohet të jenë të mjaftushme për përmbushjen e përgjegjësive të tyre. Në shumicen e rasteve ndarjet buxhetore kanë një rrjedhë konstante për këta sektor. Megjithatë edhe mbrenda sektoreve tjerë nevoiten në raste të veqanta financime shtesë për të përmbushur synimet e Qeverisë së Kosovës. Në vijim po paraqesim vetëm disa nevoja të tilla të paraqitura nga sektoret tjerë e që kërkojnë financime të arsyeshme shtesë. Kërkesa e Qeverisë së Kosovës për vendosjen e gjithë Institucioneve të Qeverisë në objekte publike kërkon nga MSHP nevojen për zgjerim të hapsires për vendosje të stafit qeveritar. Kjo mund të sigurohet qoftë përmes ndertimeve te reja të objekteve qeveritare apo marrjes në pronësi të objekteve tjera të cilat duhet riparuar për funksionim normal. Kjo natyrisht kërkon edhe rritje të shpenzimeve operative dhe invetive. Po përmendim disa objekte për ndertim: • Kompleksi i ri qeveritar në Hajvali • Kompleksi në Blinajë • Kompleksi Rilindja, Aneksi B,C dhe etj Prandaj mbi mundësit e financimit mbrenda KASH –it ekziston nevoja per mbështetje shtesë nga donatorët për 3,500,000 euro për Rexhistrimin e popullsisë. Nderkombëtarizimi i sportit dhe kulturës pasë pavarsisë së Kosovës gjithashtu shtron nevojen e arsyeshme që ndarjet buxhetore për këtë sektor të jenë të mjaftushme për të mbuluar këto nevoja të paraqitura nga Qeveria e Republikës së Kosovës. Nga kjo lind nevoja për përkrahje të aktiviteteve të kësaj ministrie edhe nga donatorët. Si nevoja tejet prioritare për financim nga donatorët kërkohen 2,125,000 euro. Kjo përkrahje kërkohet për tri aktivitete kryesore: • Përkrahja e federatave sportive për pjesmarrjen në arenën nderkombtare • Avancimi i sportit cilsor • Funksionalizimi i mjekësisë sportive Në fushën e mbledhjës së tatimeve dhe doganave Institucionet përgjegjëse kërkojnë mbështetje nga donatorët në dy projekte që kanë rendësi të jashtëzakonshme për ngritjen e grumbullimit te tatimeve dhe doganave: • ATK, Programi – Aplikacioni i bazës së të dhënave për administrimin e taksave,

shuma e kërkuar për këtë projekt është 1,500,000 euro

114

• SHDK, Sigurim të paisjes X-Ray për degën doganore në Vërmicë, shuma e kërkuar për këtë projekt është 1,616,900 euro.

Megjithatë krahas këtyre nevojave shtesë është parë dhe analizuar edhe nevoja për kursime mbrenda këtyre sektoreve dhe një zhvendosje graduale e shpenzimeve mbrenda nënkategorive që sigurojn ngritje te efikasitetit dhe efiçencës së funksionimit të këtyre sektorëve duke zbritur shpenzimet e quajtura të “luksit” në drejtim të shpenzimeve që sigurojn kushte më të mira për punë dhe shërbime më të mira për qytetarët, dhe njëherit sigurim ma të mirë të mirmbajtjes së invesitimeve të cilat janë zgjeruar dhe pritet të zgjerohen në vitet në vijim.

4.6.1 Ambienti Mision i Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor (MMPH) është ruajtja dhe përmirësimi i mjedisit dhe resurseve ujore të Kosovës. Veç kësaj, të mbështesë rregullimin efikas dhe zhvillimin e planifikimit hapësinor me anë të dizajnimit dhe implementimit të politikave relevante, strategjive, programeve dhe projekteve në dobi të rritjes së qëndrueshme.

Me qëllim të përmirësimit të cilësisë së jetës për gjeneratat e tashme dhe të ardhshme, politikat për arritje të shkallës së realizueshme të rritjes së qëndrueshme në aspektin mjedisor janë të domosdoshme. Implementimi i atyre politikave duhet të bëhet përmes integrimit të strategjisë mjedisore me strategjitë sektoriale; monitorimit, informimit dhe raportimit, përfshirë këtu administrimin e integruar dhe të qëndrueshëm të ujërave. Ekziston nevoja për pajtueshmëri të standardeve mjedisore të Kosovës me ato të BE-së. Ndonëse MMPH është Ministri me përgjegjësi të veta për disa politika qendrore, çështja e përgjithshme e mjedisit është një çështje e ndërthurur. Prandaj, në një numër aspektesh, shumë prej politikave që kanë efekt të drejtpërdrejtë në mjedisin, hyjnë në kuadër të përgjegjësive të ministrive të tjera. Fushat e dukshme përfshijnë energjinë, industrinë dhe tregtinë, dhe transportin. Fushat kyçe të mangësive mjedisore përfshijnë: • Cilësia e ajrit që është prekur negativisht veçmas nga: emetimet prej stabilimenteve

prodhuese të energjisë; emetimet nga numri i madh i veturave të vjetruara në Kosovë; stabilimentet djegëse me naftë për ngrohje dhe djegia e pakontrolluar e biomasës dhe mbeturinave.

• Rezervat e limituara ujore dhe basenet lumore të shteruara. • Shtretërit e lumenjve që janë ndotur dhe janë bërë të rrezikshëm për shëndetin

publik.

115

• Sistemet relativisht të dobëta të menaxhimit të mbeturinave, të karakterizuara nga të dhënat e varfra dhe mungesa e pajisjeve të grumbullimit dhe largimit të mbeturinave.

• Aktivitetet industriale dhe minerare që nuk i marrin sa duhet parasysh pasojat për mjedisin.

• Sektori i pylltarisë në të cilin praktikat e dobëta të menaxhimit kanë shkaktuar degradimin e rëndë të rezervave

Në kuadër të sektorit të energjisë dhe që është një prioritet i lartë i Qeverisë, synim parësor është përmirësimi i aktiviteteve minerare dhe gjenerimit e furnizimit të energjisë, në mënyrë konsistente me standardet e mira mjedisore. Projekti “Themelimi i rrjetit për kontrollim të cilësisë së ajrit” ka si synim të riparojë pasojat mjedisore të krijuara nga termocentralet ekzistuese dhe njëkohësisht të jetë në pajtim me normat ndërkombëtare për mbrojtje të mjedisit që zbatohen për ndërtimin e termocentraleve të reja. Ngjashëm, në rastin e transportit, ku tanimë përmes procedurave më të rrepta për regjistrim të veturave, qeveria është duke kufizuar dhe eliminuar nga përdorimi shumë prej veturave të vjetruara.

Në bujqësi, synim strategjik është mbështetja e ri-pyllëzimit dhe përmirësimet në ato zona të kultivuara që kanë pësuar degradim. Konsolidimi i tokave dhe ristrukturimi i fermave do të kontribuojë gjithashtu në përmirësimin e gjithëmbarshëm të skenës mjedisore. Për MMPH-në në mënyrë specifike, objektivat kryesore lidhen me: • Sigurimin e sistemeve të reja të ujitjes dhe përmirësimet në sistemet ekzistuese • Pastrimin e shtretërve të lumenjve, • Ruajtjen e faunës • Ajrin më të pastër . Duhet përmendur që prioritetet në formë të planit gjithëpërfshirës për menaxhim të ujrave, bashkë me programin për energji përtëritëse, paraqiten në matricën e politikave. Veprimet e cekura me lart vlerësohet qe do te paraqesin interes per tu financuar nga donatoret gjate periudhes afatmesme.

4.6.2 Zhvillimi i Sektorit Privat Misioni Republika e Kosovës është vend ë karakterizohet me shkallën më të ulët të investimeve të huaja direkte, nivel jo i kënaqshëm konkurrues i prodhuesve vendorë, shkallë të ulët të infrastrukturës së cilësisë, me një bilanc tregtar negativ, papunësi dhe shkallë të lartë të varfërisë. Përkundër ekzistimit të një legjislacioni relativisht stimulues dhe angazhimeve të UNMIK-ut dhe institucioneve të Kosovës për të bërë më shumë në ndryshimin e kësaj

116

gjendje të rëndë, Kosova ende mbetet larg rritjes së duhur ekonomike dhe përparësive që sjellin investimet e huaja. Në ekonomitë e tregut, sektori privat është një sektor dinamik në saje të energjisë ndërmarrëse dhe interesit të investitorëve , të cilat ndihmojnë rritjen e punësimit dhe përmirësojnë produktivitetin. Sot sektori privat dhe në rastin e Kosovës, sikurse edhe në shumë vende në tranzicion madje edhe atyre të zhvilluara është burimi kryesor i gjenerimit të vendeve të reja të punës dhe rritjes së të ardhurave qeveritare. Prandaj, sektori privat është afirmuar si forcë e rritjes dhe transformimeve në ekonominë e tregut përfshirë edhe vendet e regjionit Kosova tani është në fazën e fundit të tranzicionit, ku zhvillimi i sektorit privat luan dhe do të luajnë një rol vendimtar në rimëkëmbjen dhe zhvillimin e ekonomisë së saj.

Objektivat Strategike

Synimet strategjike të MTI-së orientohen në zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik të vendit përmes:

Krijimit të ambientit më të favorshëm ekonomik, Rritjes së aftësisë konkurruese të ndërmarrjeve vendore me qëllim të gjenerimit të vazhdueshëm të potencialit eksportues dhe zëvendësim të importeve, Atraktiviteti mjedisor për investitor te jashtëm, Rritjes së numrit të ndërmarrjeve përmes krijimit të një infrastrukturë më të mirë ligjore, fizike, Rritjes së punësimit në sektorin privat. Rritjes së kontributit sektorit privat në krijimin e GDP-së

Për arritjen e objektivave të lartpërmendura Ministria e Tregtisë dhe Industrisë synon realizimin e programeve si në vijim: _- Ndërtimin e Infrastrukturës Fizike për përkrahje të Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme në Kosovë, respektivisht zhvillimin e sektorit privat përmes zhvillimit të hapësirave të punës si Zonat Industriale, Parqet e Biznesit dhe Inkubatorët e Biznesit. Përmes këtij programi synohet rritja e konkurrencës së prodhuesve vendorë, tërheqja e investitorëve të huaj nxitja e ndërmarrësisë dhe krijimi direkt i vendeve të reja të punës. Ngritja e infrastrukturës së cilësisë përmes ngritjes së laboratorëve dhe sistemit të akreditimit dhe te certifikimit. Ky sistem ka për qëllim të implementoj standardet ndërkombëtare të cilësisë që janë parakusht për integrimet ekonomike ndërkombëtare dhe rritje të eksporteve. Gjithashtu jo më pak i rëndësishëm është edhe mbrojtja e mjedisit dhe e konsumatorit. Projekti mbështet drejtpërdrejt sektorin privat duke mundësuar ngritjen e infrastrukturës teknike dhe institucionale, në shërbim të këtij sektori, si: ngritjen e laboratorëve testues, laboratorëve kalibrues, trupave certifikuese, trupave inspektuese si dhe mbështet

117

implementimin e standardeve të BE-së për prodhim dhe shërbime cilësore e konkurruese dhe forcon efikasitetin e institucionit të akreditimit. Të gjitha këto janë në mbështetje të një ekonomie të qëndrueshme dhe konkurruese në tregun vendor dhe të jashtëm. Promovimin e ofertës turistike të Kosovës; përmes këtij projekti do të promovohet oferta turistike e Kosovës. Projekti „Navigatori i Qytetit“ ka për qëllim informimin dhe promovimin e turizmit në Kosovë. Ngritja e kapaciteteve të vlerësimit të konformitetit të produkteve ndërtimore dhe industriale. Zhvillimi i kualitetit të ndërtimtarisë dhe cilësisë së produkteve ndërtimore përmes Institucionalizimit të një laboratori për kryerjen e veprimtarive kërkimore, shkencore, aplikative, zhvillimore, studimore dhe projektuese në fushën e ndërtimit. Kjo do të ndërtonte kapacitetet për të siguruar cilësinë e produkteve ndërtimore, si dhe rrjedhimisht do ta mbështet edhe depërtimin e produkteve në tregjet vendore dhe ndërkombëtare.

Në funksion të realizimit të synimeve strategjike dhe të implementimit të programeve të lartpërmendura MTI për periudhën 2009-2011 planifikon realizimin e projekteve kapitale sipas prioriteteve të pasqyruara në tabelën në vijim: Tabela 4.49. Propozimi për financim për Sektorin e Minierave, në miliona euro Kategoritë ekonomike

Buxheti 2008 2009 2010 2011

Totali 2009-2011

Shpenzimet Operative 2.4 2.0 2.0 2.0 8.4Shpenzimet Kapitale 3.3 3.3 3.3 3.3 13.2Total 5.7 5.3 5.3 5.3 21.6Burimet e FinancimitKASH 5.7 5.3 5.3 5.3 21.6Financimet tjera të mundshme nga donatorët 6.9 8.5 6.5 22.0Gjithsej 5.7 12.2 13.8 11.8 43.6 Tabela 4.50. Financimet e projekteve të përfshira në KASH, në miliona euro Përshkrimi 2009 2010 2011

Totali 2009-2011

Furnizim me ujë I PID-it –i ri 1.3 0.0 0.0 1.3Inkubatori i biznesit-i ri 0.7 1.5 1.5 3.7

Ngritja e laboratorit te Metrologjisë-vazhdim 0.3 0.1 0.2 0.6Ngritja e kapaciteteve industriale dhe infrastrukturës fizike për vlerësimin e cilësisë dhe konfermitetit të produkteve- vazhdim

0.3 0.5 0.41.1

Ndërtimi i ndërtesës për vendosjen e laboratorëve të ndërtimit- Instituti i Produkteve të Ndërtimit-vazhdim 0.5 1.0 0.1 1.5Navigatori i Qytetit-vazhdim 0.2 0.2 0.0 0.4Gjithsej 3.3 3.3 2.1 8.6

118

Tabela 4.51. Projektet për financim nga donatorët dhe të tjerët, në miliona euro Përshkrimi

2009 2010 2011Totali

2009-2011Furnizimi me rrymë I PID-it –i ri 4.0 3.0 0.0 7.0Zona Industriale-i ri 2.5 3.5 5.0 11.0

Qendra për organizimin e panaireve tregtare - I ri 0.4 2.0 1.5 3.9Krijimi i data bazës se te dhënave për zyrën e Pronësisë Industriale 0.03 0.04 0.00 0.07

Gjithsej 6.9 8.5 6.5 22.0

Anekset

119

Tabelat Makroekonomike

120

ANEKSI 1. INDIKATORËT KRYESOR MAKROEKONOMIK, 2005-2011

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011Vler. Vler. Vler. Proj. Proj. Proj. Proj.

Normat reale të rritjës (në përqindje)

BPV 2.7 4.1 5.4 6.0 5.2 5.1 4.4

Konsumi i sektorit privat 9.3 4.4 5.7 2.4 5.2 3.5 2.0

BPV për kokë banori 1.0 2.3 3.7 4.4 3.7 3.5 2.9

Konsumi privat për kokë banori 7.4 2.6 3.9 0.9 3.7 1.9 0.5

Ndryshimi në çmime (në përqindje)

IÇK -1.4 1.5 4.2 7.0 1.9 0.6 0.6

BPV -2.6 1.1 3.2 3.4 2.2 0.7 0.7

Buxheti i Qeverisë (në perqindje të BPV-së)

Të hyrat 21.2 22.8 26.4 23.3 22.8 22.9 23.1

Shpenzimet primare 23.4 20.3 19.3 30.8 26.3 26.0 25.2

n/c Kapitale dhe kreditimi neto 5.6 4.2 4.4 13.0 9.4 9.2 9.9

Bilanci rrjedhes 3.3 6.7 11.5 5.5 5.9 6.1 7.8

Bilanci primar -2.3 2.5 7.1 -7.5 -3.5 -3.1 -2.1

Bilanci i gjithmbarshëm (përfshirë pagesën e interesit) -2.3 2.5 7.1 -8.4 -4.3 -3.9 -2.9

Bilanci i kursimeve/Investimeve (në % të BPV-së)

Kursimet vendore -15.2 -13.3 -12.1 -13.8 -9.6 -6.9 -3.0

Remitancat 7.5 9.8 10.9 11.0 10.4 10.1 9.8

Të ardhurat nga jasht (net) 1.3 1.4 1.9 2.0 1.8 1.7 1.7

Kursimet kombëtare -6.4 -2.1 0.8 -0.9 2.7 4.9 8.4

Investimet 21.2 23.7 28.4 32.4 34.6 35.5 36.3

Llogaria rrjedhëse -12.1 -12.3 -15.1 -20.3 -22.1 -22.2 -20.3

Asistenca e jashtme 13.7 11.6 10.1 9.7 6.9 5.4 5.0

Agregatët kryesor (në miliona euro)

BPV 2,969 3,125 3,400 3,722 4,002 4,232 4,449

BPV për kokë banori (në euro) 1,485 1,537 1,645 1,774 1,879 1,958 2,028

AKBD për kokë banori (në euro) 1,641 1,735 1,885 2,035 2,141 2,220 2,291

Remitancat 222 305 372 409 417 426 434

Asistenca e jashtme 408 361 345 361 275 229 222

Popullsia (në mijëra) 1,999 2,033 2,067 2,098 2,129 2,161 2,194

Përshkrimi

Burimi: Departamenti Makroekonomik, MFE dhe FMN

121

ANEKSI 2. BPV NOMINALE, 2005-2011

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011Vler. Vler. Vler. Proj. Proj. Proj. Proj.

Konsumi 3,419 3,541 3,810 4,161 4,323 4,449 4,525

Konsumi i ekonomite shtëpiake 2,706 2,864 3,143 3,440 3,664 3,803 3,900

Konsumi publik 713 677 667 721 659 647 625

Konsumi qeveritar 337 347 353 391 415 449 433

Pagat 195 204 209 222 238 245 235

Mallrat dhe Shërbimet 143 143 145 169 176 204 198

Sektori i Donatorëve 376 330 314 330 244 198 191

Investimet 629 739 967 1,208 1,384 1,504 1,614

Sektori i Donatorëve 33 39 36 44 47 42 42

Investimet Qeveritare 145 133 155 311 400 432 463

Investimet private 451 567 776 853 937 1,029 1,109

Eksportet neto të mallrave dhe shërbimeve -1,079 -1,155 -1,377 -1,646 -1,705 -1,721 -1,690

Eksportet 213 286 343 405 470 553 659

Eksporti i mallrave 56 111 147 190 248 322 418

Eksporti i shërbimeve 157 175 197 214 223 231 241

Importet 1,292 1,441 1,720 2,051 2,175 2,274 2,349

Bruto Produkti Vendor (BPV) 2,969 3,125 3,400 3,722 4,002 4,232 4,449

Remitencat (net) 274 359 431 474 484 493 503

Të ardhurat nga jasht (net) 38 44 65 74 73 73 74

Të Ardhurat Kombëtare Bruto të Disponueshme (AKBD) 3,281 3,528 3,896 4,270 4,559 4,799 5,026

Shenim:

2,845 2,971 3,152 3,598 3,846 4,015 4,188

91.1 91.6 92.4 92.4 91.5 89.8 87.7

15.2 18.1 22.8 22.9 23.4 24.3 24.9

7.2 9.2 10.1 10.9 11.7 13.1 14.8

43.5 46.1 50.6 55.1 54.3 53.7 52.8

Konsumi privat si raport ndaj BPV-se

Përshkrimi

Eksportet si raport ndaj BPV-se

Importet si raport ndaj BPV-se

Investimet private si raport ndaj BPV-se

Te ardhurat e disponueshme te sektorit privat (ne milion euro)

Burimi: Departamenti Makroekonomik, MFE dhe FMN

122

ANEKSI 3. BUXHETI I KONSOLIDUAR I KOSOVËS, 2005-2011 Përshkrimi 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Gjithsej të hyrat 628.2 712.0 897.0 866.9 914.3 969.4 1,026.6

Tatimet 553.3 620.5 713.9 749.7 794.1 846.3 900.5

Tatimet Direkte 82.7 119.6 132.7 145.8 118.0 129.6 145.3

Tatimet Indirekte 470.6 500.9 581.2 603.9 676.1 716.7 755.2

TVSH 241.6 258.6 313.8 331.7 372.2 399.3 426.4

Akcisa 164.3 161.9 191.4 201.4 231.1 242.1 255.3

Taksa doganore 74.1 82.3 81.2 78.6 79.3 78.7 76.7

Të tjera 0.8 2.5 6.1 5.1 5.5 6.7 6.9

Rikthimi i tatimeve -10.1 -4.4 -11.3 -13.0 -12.0 -10.0 -10.0

Të hyrat komuale dhe jo-tatimore 74.9 91.5 108.1 117.1 120.1 123.1 126.1

Të hyrat e njëhershme - - 75.0 - - - -

Shpenzimet primare 696.1 634.5 655.2 1,145.9 1,053.2 1,100.3 1,120.3

Shpenzimet rrjedhëse 529.3 502.3 506.4 575.5 591.1 598.3 605.6

Pagat dhe mëditjet 194.6 203.8 208.5 214.3 223.4 223.4 223.4

Mallërat dhe Shërbimet 142.8 143.0 144.9 161.2 161.2 183.1 186.8

Subvencionet dhe Transferet 191.8 155.4 153.0 194.0 200.5 185.7 189.2

Nga të cilat: Pensionet dhe asistenca sociale 113.3 117.0 112.9 150.4 158.7 162.1 165.6

Subvencionet tjera 78.5 38.4 40.1 43.6 41.8 23.6 23.6

Rezerva - - - 6.0 6.0 6.0 6.0

Shpenzimet Kapitale (përfshirë rezervën kapitale) 166.9 132.2 148.8 484.2 375.0 390.0 440.0

Shpenzimet e pas statusit - - - 30.6 60.0 84.3 46.3

Shpenzimet tjera* - - - 55.6 27.0 27.7 28.3

Bilanci primar -67.9 77.5 241.8 -279.0 -138.9 -130.9 -93.6

Interesi i borxhit - - - 35.0 34.0 36.0 35.0

Bilanci i përgjithshëm -67.9 77.5 241.8 -314.0 -172.9 -166.9 -128.6

Amortizimi i borxhit - - - 20.0 22.0 29.0 30.0

Nevojat për financim** -67.9 77.5 241.8 -78.9 -174.9 -165.9 -128.6

Shenim:

Rezerva per Stabilizim (ne milion euro) 50.0 50.0 50.0 280.0 260.0 230.0 200.0Rezerva per Stabilizim si raport ndaj Shpenzimeve primare 7.2 7.9 7.6 24.4 24.7 20.9 17.9Te hyrat totale si raport ndaj BPV-se 21.2 22.8 26.4 23.3 22.8 22.9 23.1Te hyrat totale (perjashtuar te hyrat e njehershme) si raport ndaj BPV-se 21.2 22.8 24.2 23.3 22.8 22.9 23.1Shpenzimet primare si raport ndaj BPV-se 23.4 20.3 19.3 30.8 26.3 26.0 25.2

Burimi: Departamenti Makroekonomik, MFE * K jo linë përfshinë bartjet nga viti 2007 në vitin 2008 për Organizatat Buxhetore të nivelit lokal dhe qendror, si

dhe të hyrat e projektuara të nivelit qendror bazuar në MM., të cilat nuk janë të buxhetuara me buxhete e rregullta vjetore.

** Në fund të vitit 2007, bilanci bankar ishte 425.9 milion euro. Kështu, nevoja për financim për vitin 2008 është kalkuluar si vijon: -78.9 = 425.9 – (314+20) + 109.2-280.0. Numri +109.2 është nën-shpenzimi i supozuar nga ndarjet buxhetore për shpenzime kapitale për vitin 2008.

123

ANEKSI 4. BILANCI I PAGESAVE TË KOSOVËS, 2005-2011 Përshkrimi 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Bilanci i Mallërave dhe Shërbimeve -1,079 -1,155 -1,377 -1,642 -1,699 -1,713 -1,679

Bilanci Tregtar -1,044 -1,141 -1,360 -1,640 -1,701 -1,720 -1,691

Eksportet 56 111 146 192 251 327 426

Importet 1,100 1,252 1,506 1,832 1,952 2,047 2,118

Shërbimet -35 -14 -17 -2 2 7 13

Pranimet 157 175 197 216 225 234 244

Pageast 192 189 214 218 223 227 232

Të hyrat 38 44 65 39 39 37 39

Kompenzimi për punëtorët 32 31 31 31 31 31 31

Të hyrat nga investimet 6 13 34 43 42 42 43

Pagesat e interesit të borxhit publik - - - -35 -34 -36 -35

Transferet 683 728 800 848 775 734 737

Qeveria e Përgjithshme 409 369 369 374 291 240 234

Donatorët 164 148 148 153 136 130 123

UNMIK/EULEX 245 221 221 221 155 111 111

Sektorët tjerë 274 359 431 474 484 493 503

Remitancat 222 305 372 409 417 426 434

Transferet tjera 52 54 59 65 66 68 69

Llogaria rrjedhëse -358 -383 -512 -755 -885 -942 -903

Llogaria kapitale dhe financiare 78 12 105 690 743 796 817

Investimet direkte 82 248 420 461 518 585 661

Investimet portfolio -68 -128 -69 -76 -82 -86 -89

Investimet tjera 64 -108 -246 305 308 297 244

Kreditë - - - - - - -

Ndryshimet në MHN në AQBK -15 -201 -387 225 218 229 197

Ndryshimet në MHN në banka komerciale -40 -25 7 - - - -

Ndryshimet në paranë në qarkullim 52 50 50 - - - -

Kreditë tregtare (neto) dhe të tjera 67 68 84 80 89 68 47

Lëshimet dhe Gabimet 280 371 407 65 141 146 86

Shenim:

Mallrat dhe Sherbimet si raport ndaj BPV -36.3 -37.0 -40.5 -44.1 -42.5 -40.5 -37.7

Llogaria rrjedhese si raport ndaj BPV -12.1 -12.3 -15.1 -20.3 -22.1 -22.2 -20.3

Ndihma e jashtme si raport ndaj BPV 13.8 11.8 10.9 10.0 7.3 5.7 5.3

Sherbimi I borxhit si raport ndaj eksporteve - - - 13.6 11.9 11.7 9.9 Burimi: Departamenti Makroekonomik, MFE dhe FMN

124

Elementet Kryesore te Kostos se Pavaresise Elementet Kryesore te Kostos se Pavaresise Komponentet kryesore

Edukimi publik në gjuhën e zgjedhur

Vënia në hartë e zonave të mbrojtura nga Komisioni ndërkulturor

Programi për të kthyerit, bazuar në numrin prej 1500 të kthyerish në vit

Bartja e kompetencave në Këshillit Gjyqësor të Kosovës, numri i shtuar i gjyqtarëve

Gjykatat themelore në komunat e reja

Kompetencat e shtuara në shëndetësi – Mitrovica veriore

Kompetencat e shtuara në shëndetësi – Gracanica

Kompetencat e shtuara në shëndetësi – Shterpca

Bartja e kompetencave – Shërbimet sociale

Regjistrat

Kompetencat e Mitrovicës veriore

Kompetencat e Gracanicës

Kompetencat e Novo Bërdës

Kompetencat e Ranillugut

Kompetencat e Parteshit

Kompetencat e Kllokotit/Vrbovcit

Kostoja administrative shtesë

Universiteti i Mitrovicës veriore dhe fakultetet me minoritete

Prodhimi i dokumenteve të reja të identifikimit

Qendrat e azilit

Struktura e re e ShPK-së dhe pajisjet

Helikopteri i ShPK-së

TMK-ja dhe Zyra e Koordinatorit të TMK-së, të shpërbëra në faza, kostoja e largimit

Ministria e re e FSK-së dhe FSK-ja

Ministria e Punëve të jashtme

Agjencia e sigurisë së brendshme

Gjykata kushtetuese

Obligimet rreth pronësisë së NPP-ve

Njësia për menaxhim të borxhit në MFE

Bartja e përgjegjësive në dogana

Bartja e përgjegjësive të Agjencisë Kosovare të Pronës

Bartja e përgjegjësive të AKM-së

Tranzicioni i Autoritetit të aviacionit civil

Tranzicioni i Zyrës së Auditorit të Përgjithshëm

Transferi i Zyrës së personave të zhdukur dhe njësisë së mjekësisë ligjore

Shërbimet e përkthimit të MShP-së

Këshilli konsultativ për komunitete

Këshilli Kosovar i Sigurisë

Decentralizimin

Siguria

Institucionet e reja

Të tjera

Minoritetet

125

Matrica e politikave

126

Objektivat gjithëpërfshirës

Objektiva gjithëpërfshirëse

Rritje e qëndrueshme ekonomike në

dobi të të gjithë qytetarëve

Rezultatet gjithëpërfshirëse 1. Rritje reale mesatare (GDP) jo më pak se 5.0% në mes të 2008 - 2011 2. Rritje gjithëpërfshirëse e standardit të jetesës për të gjithë qytetarët dhe ulje e varfërisë deri në vitin 2011 në shkallë prej 35% 3.Agjendë Reformuese për një Kosovë të qëndrueshme në rrugën e saj drejtë Bashkimit Europian

Sektori (Zona) / Objektivi 2008 2009 2010 2011 Rezultati i pritur

A. Rritja Ekonomike

Politika të qëndrueshme ekonomike në

funksion të zhvillimit të

sektorit privat dhe krijimit të vendeve

të reja të punës

Rezultatet gjithëpërfshirëse 1. Politika adekuate makroekonomike dhe politika të implementuara sektoriale 2. Alokim më i mirë i resurseve drejt rritjes ekonomike, krijimit të vendeve të punës dhe zvogëlimin e varfërisë 3. Përmirësimi i sistemit tatimor në funksion të zhvillimit të sektorit privat dhe konkurrueshmërisë rajonale

1. Infrastruktura Energjia Furnizimi dhe Distribucioni

127

Përmirësimi I sektorit të energjisë

Përgaditja për dhënie me Koncesion- Privatizim të Furnizimit dhe Distribucionit të energjisë elektrike

Dhënia me Koncesion/ Privatizimi I furnizimit dhe distribuimit

Liberalizimi I plotë për konsumatorët të kualifikueshëm

Furnizim I qëndrueshëm me

energji elektrike me cmime konkurruese

KOSTT

Përmirësimi I qëndrueshmërisë financiare të KOSTT-it dhe përmirësimi I kapacitetev të të transimisionit

Ndarja e mjeteve buxhetore për KOSTT-in d dhe përmirësimi I rrjetit të transmisionit si dhe marrja e lejes për mbledhjen e tarifafve mbi tarifat e energjisë elektrike

Sigurimi I fondeve për KOST dhe përmirësimi I rrjetit të transmisionit

Përmirësimi I rrjetit të transmisionit nga të hyrat vetanake të KOSTT-it

Rrjet më e mirë e transmisionit me

kapacitete të rritura për një integrim më të

mirë të tregut të energjisë rajonale dhe

humbje teknike të zvogëluara

Pjesëmarrja e sektorit privat në zhvillim i kapaciteteve të reja të prodhimit të energjisë dhe minierave të qymyrit Kapacitete të reja prodhuese për

sigurim të furnizimit të

besueshëm të energjisë me

çmime

Rishikimi dhe aprovimi I dokumentit kornizë Kërkesë për Financim të Projektit dhe hapja e tenderit

Finalizimi I tenderit për Kosovën C, zgjerimi I minierave të linjitit , mirëmbajtja e operimit të Kosovës A dhe B dhe pregaditja e njësive për Kosovën C

Vazdhdimi I pregaditjeve për ndërtimin e njësive të Kosovës C, përfshirë edhe

kërkesat e ndërmarrura nga ivestitori në lidhje me prokurimin

Ka filluar ndërtimi I Kosovës C

128

konkurrente; dhe gjithashtu

zëvendësimi i reparteve të vjetra për zvogëlimin e

ndotjes së mjedisit në

përputhje me standardet BE-së.

Vazhdimi I punës në Mihjen JP të Sibovcit ( me prioritet të lartë )

Hapja e Mihjes së Sibovcit JP

Ngritja në kapacitet maksimal

Furnizimi I qëndrueshmë me qymyr I kapaciteteve gjeneruese

Prodhimi I energjisë nga resurset e ripërtërishme Rritja e sasisë së energjisë e prodhuar nga resurset e ripërtërishme në përputhje me standardet e BE-së

Pregaditja e kornizës ligjore for dhënien me koncesion dhe filimi I dhënies me koncesion të hidro kapaciteteve

Vazhdimi I dhënis me koncesion të hidro kapaciteteve potenciale dhe fillimi I menjëhershëm I ndërtimit

Vazhdimi I dhënies me koncesion dhe ndërtimi I hidro kapacitevete shtesë Ambient më I pastër

Sektori I minierave ( mineralet) Përgatitja e infrastrukturës ligjore për dhënien me koncesion të minierave dhe fillimi I pregaditjeve për riorganizimin e Trepcës

Tenderimi I minierave të Trepcës dhe fillimi I dhënies me koncesion të disa prej këtyre minierave

Krijimi i kushteve për sektorin

privat për hulumtim dhe

nxjerrje të xeheve Përfunidmi I hulumtimit gjeologjik nga ajri "Air Bone"

Implementimi I rekomandimeve të dala nga hulumtim

Vazhdimi I dhënies me koncesion të minierave të mbetura si dhe I kapaciteteve

te tjera potenciale

Rritja prodhimit të xeheve, eksportit dhe të

hyrave

Sektori I transportit Infrastruktura rrugore

129

Fonde të mjaftueshme për mirëmbajtjen e rrugëve ekzistuese Zvogëlim i kostos së transportit

Rregullimi I Rrugës 6 - M2; përfundimi I seksionin Prishtine - kthesa e Lipjanit

Vazhdimi I rregullimit të Rrugës 6 - M2; Kthesa e Lipjanit - Kacanik

Vazhdimi I punës me seksionet e mbetura të Rrugës 6 - M2; Kthesa e Lipjanit -

Kacanik

Rregullimi I Rrugës 6- M9 ; Përfundimi I segmentit Prishtine - Fushe Kosove

Vazhdimi I rregullimit të Rrugës 6 M9 ; Fushë Kosovë-Sllatinë-Komoran- Arllat

Vazdhimi I punëve në rregullimin e Rrugës 6 -M9; kompletimi I pjesëve të mbetura

Arllat- Kufiri me Malin e Zi

Rregullimi I Rrugës 6- Prishtine – Mitrovice

Vazhdimi I rregullimit të Rrugës 6 - Prishtine – Mitrovice

Përfundimi i rrugës 6- Prishtinë- Mitrovicë

Zvogëlim i kostos së transportit, lehtësim i tregëtisë rajonale me anën e lidhjeve më të

mira me Malin e Zi dhe Maqedoninë

Me mundësinë e përfshirjes së sektorit privat: Zhvillimi dhe mirëmbajtja e Infrastruktura

Rrugore e përmirësuar për të mundësuar

rritjen e aktivitetit ekonomik

Publikimi I Shprehjes e Interesit për ndërtimin e Rrugës 7 (Autostradës) dhe zgjedhja e investitorit potencial

Fillimi I ndërtimit të Rrugës 7

Vazhdimi I ndërtimit të Autostradës Rruga 7

Zvogëlim i kostos së transportit, lehtësim i tregëtisë rajonale me anën e lidhjeve më të

mira me Shqipërinë dhe Sërbinë

Hekurudha

130

Subvencion në Korporaten hekurudhore për mirëmbajtjen e infrastruktures ekzistuese

Subvencion në Korporaten hekurudhore për mirëmbajtjen e infrastruktures ekzistuese hekurudhore

Zvogëlimi I Subvencioneve në Korporaten e Hekurudhave për mirëmbajtjen e

infrastruktures ekzistuese

Infrastrukturë hekurudhore e

mirëmbjtur dhe e përmirësuar që

lehtëson e zhvillimin industrial

Hapja e mundësive për pjesëmarrjen e sektorit privat në transportin hekurudhor

Dhënia me koncesion nëse një gjë e tillë eshte e mundshme

Transport funkcional hekurudhor për njerëz

dhe mallëra

Aeroporti Ndërkombëtar i Prishtinës Aeroport

ndërkombëtar konkurrues dhe i

orientuar kah tregu që siguron qasje të lehtë ajrore për në Kosovë dhe jashtë

saj

Pregaditja për dhënie me koncesion të aeroportit

Dhënia me koncesion e Aeroportit

Performansa e përmirësuar

operacionale dhe financiare dhe rritje e

kapaciteteve

Menaxhimi I Ujërave Shfrytëzim efikas i

burimeve ekzistuese të ujërave dhe

krijimi i kapaciteteve te reja për të

përbushur kërkesat e ujit në të ardhmen

Formimi I një grupi ndërministror për të hartuar planin gjithëpërfshirës për menaxhim të ujit

Implementimi I planit Furnizim I rregullt dhe efikas me ujë

2. Sundimi i Ligjit Gjykatat

131

Zgjedhja e kontesteve komerciale

Profesionalizim I mëtutjeshëm I sistemit gjyqësor

Ngritja e eficiencës së

gjykatave komerciale

Themelimi I mundëshëm I një gjykatë të vogël që do të shqyrtonte ankesat me qëllim të eliminit të mbingarkesës në sistemin gjyqësor

Implementimi I mundëshëm I një gjykatë të vogël për shqyrtim ankesash

Përmirësim I ambientit të biznesit

Policia dhe Burgjet

Zbatimi i Ligjit Zhvillimi I planeve për prezentimin e teknikave të kontrollit dhe vëzhgimit

Implementimi I planit Monitorimi I planit Parandalimi I krimit

Rritja e kapaciteteve në burgje

Ndërtimi I hapësirës dhe infrastrukturës përcjellëse në burgje Përmiësimi I kushteve

në burgje

Patundshmëria

Vazhdimi me rikonstruktimin e kadastrit si dhe ndërtimin e kadastrit në gjithë Kosovën

Kadastër funksional I cili

garanton pronësinë dhe sigurinë e të drejtave mbi

pronën e patundëshme ,

ligjjin dhe sigurinë si dhe zvogëlimin

e gjasave për konflikte rreth

tokave

Vazhdimi me zhvillimin profesional të sistemit kadastral I cili do të sigurojë inspetimin efikas dhe regjistrimin e plotë elektronik

Ulja e paqartësive rreth pronësisë së tokës

132

3. Arsimi Infrastruktura shkollore

Përfundimi I palnit gjithëpërfshirës investiv për infrastrukturën shkollore dhe fillimi I zbatimit të tij

Vazhdimi me zbatimin e planit

Projekte pilot PPP për ndërtimin e shkollave Zgjerimi I projekteve PPP është I sukseshëm zgjero aktivitetin

Eliminimi I tërërsishëm I

shkollave që punojnë në tri dhe katër

ndërrime

Rritja e kohës që nxënësit e kalojnë

në shkollë dhe qasjes në paisje të

Teknologjisë Informative dhe

përmirësimi I infrastrukturës me

përfshirje eventuale të

sektorit privat

Ofrimi I fondeve për të filluar furnizimin e shkollave me paisje te TI-së

Ofrimi i fondeve për të vazhduar furnizimin e shkollave me paisje të TI-së

Rritje e konsiderueshme e

shkollave me qasje në paisjet e TI-së

Kualiteti I Arsimit Përmirësimi i planprogrameve mësimore në të gjitha nivelet e arsimit

Vazhdimi me rishikimin e planprogrameve dhe teksteve mësimore në të gjitha nivelet e arsimit

Përfundimi I rishikimit të planprogrameve dhe teksteve mësimore në të gjitha nivelet e arsimi

Përmirësim i kualitetit të arsimit

Ofrimi i stimulimit më të mirë për

punëtorët e arsimit me qëllim

Fillimi me çertifikimin e arsimtarëve

Çertifikimi i arsimtarëve është i përfunduar

Të gjithë arsimtarët janë licencuar

133

të përmirësimit të kualitetit të

mësimit në nivelin e shkollave fillore

dhe të mesme duke ruajtuar

qëndrueshmërinë buxhetore

Struktura e pagës së difrencuar është aprovuar nga Qeveria

Struktura e pagës së diferencuar është prezentuar

Struktura e pagës së diferencuar vazhdon me implementim

Mbajtja dhe produktiviteti i

arsimtarëve përmirësohet

Rritja e arritëshmërisë në të gjitha nivelet e arsimit përmës vlerësimit më të mirë nga testet

kombëtare

Përmirësimi I kualitetit të testit dhe mbikëqyrjes Vlerësim më I mirë I

rezultateve të nxënësve

Arsimi i lartë

Kompletimi I procesit të akreditimit t universiteteve

Monitorimi në vazhdimësi I standardeve të universiteteve

Standarde më të larta të Universitetit

Përmirësimi I kualitetit të arsimit

universitar dhe mundësive për të

ofruar arsim të lartë për numrin

gjithnjë në rritje të studentëve

Rritja e infrastrukturës së universitetit në Universitetin Prishtinës Rritje e kapaciteteve të studentëve në universitetin publik

Arsimi profesional

134

Përmirësimi I aftësimit profesional për t'iu përgjegjur më mirë kërkesave të tregut të punës

Zhvillimi I planprogrameve për aftësim profesional dhe sigurimi I pajisjeve të nevojshme

Zhvillimi I mëtutjeshëm I planprogrameve për aftësim profesional dhe sigurimi I pajisjeve të nevojshme

Fuqi punëtore më e aftësuar

4. Zhvillimi bujqësor dhe rural Shfrytëzim I qëndrueshëm I i tokës bujqësore

Mbrojta nga shfrytëzimi

pakontrolluar I tokës bujqësore

Fuqizimi I ligjit në lidhje me shfrytëzimin e tokës bujqësore Ruajtja e tokës së punueshmë

Produktiviteti bujqesor

Konsolidimi I tokës bujqësore Vazhdimi me zbatimin e konsolidimit të tokës bujqësore

Rritje në madhësinë mesatare të tokës bujqësore dhe si

rezultat efikasitet i përmirësuar i sektorit

Infrastruktura që lehtëson zhvillimin

bujqësor Rehabilitimi i sistemit të ujitjes Vazhimi me rehabilitimin e sistemit të ujitjes

Përmirësim i sistemit të ujitjes dhe rritje e

produktivitetit të bujqësisë

135

Përmirësim i produktivitetit në sektorin bujqësor

duke përdorur pajisjet moderne

Korniza legale për lizing e pregaditur Hapja e mundësive për lizing të pajisjeve bujqësore

Të rritet dispozicioni dhe përdorimi i

pajisjeve moderne në sektorin e bujqësisë

Zgjeri I shërbimeve këshilluese

Pregaditja e planit për përmirësim të shërbime ve këshilluese

Implementimi I planit për shërbime këshilluese

Monitorimi I zgjerimit të shërbimeve këshilluese

Rritje e produktivitetit të fermave

Sigurimi i kualitetit të ushqimit Ngritja e kualitetit të

produkteve bujqësore me qëllim

të promovimit të këtyre produkteve në tregun vendor dhe ndërkombëtar

Fuqizimi i kapaciteteve institucionale për kontrollë të kualitetit të ushqimit

Vazhdimi I sigurimit të kulatitetit të produkteve bujqësore përmes Agjencionit për Ushqim dhe Veterinari , si dhe vazhdimi I

përmirësimit të kapaitevete teknike dhe humane të këtij agjencioni

Kualitet më I mirë I produkteve bujqësore

Pyllëtaria

Përmirësimi I strukturës dhe

ambientit të pyllëtarisë

Fillimi I ripyllëzimit dhe transformimit të zonave të zhveshura

Mbrojtja e pyjeve të reja dhe hartimi I planit menaxhues

Implementimi I planit menaxhues

Monitorimi I planit menaxhues

Ambient I qëndrueshëm I pyjeve

5. Politika tatimore Sistem i favorshëm tatimor në funksion të rritjes së sektorit privat dhe tërheqjes së Investimeve të

Huaja Direkte

Themelimi i Grupit drejtues inter-Ministror mbi rishikimin e politikave tatimore dhe përfundimi I rishikimit të politikave tatimore

Implementimi I rekomandimeve

Vazhdimi I monitorimit të konkurrueshmërisë rajonale të sisitemit

tatimor

Sistemi tatimor konkurrues në rajon

136

Përgatitja e grupit punues për negocimin e Traktateve mbi tatimet e dyfishta

Fillimi I negociatave Vazhdimi I negociatave

6. Sektori financiar Anëtarësimi në Institucionet Financiare Ndërkombëtare (FMN, Banka Boterore, BERZH)

Marrja e benefiteve nga

naëtarësimi në IFN Aplikimi për anëtarësim në organizatat financiare

ndërkombëtare Përfshirja e benefiteve nga anëtarësimi në

planin zhvillimor të Kosovës Rritja e qasjes në financat globale

BQK

Zhvillimi I kapaciteteve për udhëheqjen e testit të stabilitetit të quajtur "Stres Testing" nga departamenti mbikëqyrës i BQK-së

Udhëheqja e "Stres Testit" për sektorin bankar dhe sygjerimi I politikave adekuate që sigurojnë ruajtjen e politikave financiare të matura

Vazhdim I monitorimit dhe testimit të stabilitetit të sektorit financiar

Fuqizimi i më tutjetshëm i sektorit

bankar BQK të pavarur me kapacitet për monitorim dhe mbikëqyrje të

sektorit financiar Përmirësimi I kornizes legale për shlyerjen e borxhit dhe hulumtimi I nevojave për krijimin e dhomave speciale të gjykatës për këtë qëllim

Rritja e efikasitetit të dhomave speciale të gjykatës

Monitorimi I efikasitetit të kthimit të borxhit

Rreziku I kredisë, I zvogëluar dhe Premiumet ndaj rreziqeve mbi intresat e kredive bankare më më të ulëta.

Zgjerimi I Instrumentet financiare Pengu

137

Zgjerimi I listës së aseteve që mund të lihen peng

Aprovimi i kornizës ligjore të nevojshme Monitorimi I implemetimit të ligjeve

Qasje më e lehtë në kredi / rrezik më I ulët në huadhënie

Instrumentet Financiare Ngritja e numrit të instrumenteve financiare të tregëtueshme

Aprovimi i kornizës ligjore të nevojshme Inkurajimi I zhvillimit të tregut të Institucioneve Financiare Krijmi I tregut

financiar

Sigurimi I depozitave Përmirësimi i statbilitetit financiar dhe ngritja e konkurrencës në sektorin bankar

Studimi I fizibilitetit mbi prezentimin e sigurimit të depozitave

Implementimi I rekomandimeve nga studimi I fiziblitetit

Monitorimi I zhvillimveve

Rritje e konkurrrenës dhe zgjerim I aktiviteteve në sektorin financiar

Rangimi ndërkombëtar Sigurimi i rangimit ndërkombëtar të sektorit financiar

Ftesa për kompanitë ndërkombëtare për të vlerësuar sektorin financiar

Azhurimi I rangimit kreditor të Kosovës Ambient më I favorshëm për investime

TKPK

138

Menaxhim I matur dhe stabil i

fondeve të TKPT-it

Legjislacioni i reviduar i KPST-it (i) të zbatojë parimin që bordi duhet të ushtrojë detyren e vet të mirëbesuar veçmas në interes të pjesëtarëve të KPST-it; (ii) të forcojë kriteriumim e pranueshmërisë për administruesit e besuar dhe anëtarët e bordit në lidhje me integritetin e tyre,

Përmirësim I ambientit investues në Kosovë Fuqizim I kornizës për Menaxhim të KPST-it

B. Implementimi I zgjedhjes së statusit Shtet efikas dhe institucione tjera publike/private që

sigurojnë sundimin e ligjit

dhe ofrimin e shërbimeve të

bazuara në praktikat më të

mira të qeverisjes së mirë

Rezultatet e përgjithshme: 1. Sundimi i Ligjit 2. Definim i qartë i rolit dhe përgjegjësive të organizatave qeveritare dhe zgjerim të kompetencave 4. Funksionimi transparent dhe efikas i institucioneve tjera publike/private në dobi të shoqërisë

1. Decentralizimi Implementimi i plotë i programit të decentralizimit në përputhje me planin e Ahtisarit për zgjedhjen e statusit

Aprovimi I Legjislacionit, dhe fillimi me implementimin e procesit të decentarlizimit si dhe fillimi krijimit të komunave të reja

Vazhdimi I procesit të decentralizimit dhe përfundimi I krijimit të komunave të reja

Vazhdimi I procesit të decentralizimit

Plani I Ahtisarit rreth decentralizimit I implementuar si dhe komunat e reja të krijuara

139

2. Siguria dhe Qeverisja Forca e Sigurisë e Kosovës

Themelimi I Forcës së Sigurisë

në përputhje me zgjedhjen e

statusit

Vazhdimi i procesit për transformim të TMK-së FSK është krijuar FSK funksionale FSK në funksion të

plotë

Sigurim i mjeteve të duhura

financiare për pensionimin e

parakohëshëm të pjesëtarëve të

TMK-së

Kompletimi I Kornizës ligjore dhe financiare si dhe fillimi I implementimit të pakos financiare

Vazhdimi I implementimit të pakos financiare Trajtim adekuat për

ish pjesëtarët e TMK-së

3. Ministria e Punëve të Jashtme Vendosja e

marrëdhënieve diplomatike me

partnerët strategjik ndërkombëtar

Themelimi I Ministrisë për Punë të Jashtme dhe sigurimi I aspektit logjisitik për hapjen e amabsadave të reja ; amabasadat e para të hapura

Vazhdimi i hapjes së ambasadave të reja

Kosova është në gjendje të prezentoj veten e në arenën

diplomatike ndërkombëtare

Marrja e anëtarësimit në

organizata të ndryshme

ndërkombëtare ( KB, OBT, OSBE,

ëHO ,ITU, Këshilli I Europës, NATO etj.)

Koordinimi I aplikacioneve me ministritë përkatëse për anëtarësim në këto dhe organizata tjera

Kosova bëhet pjesë e Komunitetit Botëror

4.

140

Kushtetuta Gjykata kushtetuese

Funksionim i plotë i Gjykatës

kushtetuese

Themelimi I Gjykatës kushtetuese si dhe Emërimi i personelit të gjykatës kushtetuese

Gjykatë Kushtetuese Funksionale Gjykata Kushtetuse Funksionale

5. Regjistrimi i popullësisë dhe ekonomive familjare Përmirësimi I informatave

statistikore rreth Kosovës

Përgatitje dhe fillimi regjistrimit të popullësisë dhe ekonomive familjare

Regjistrimi I popullësisë I përfunduar

Informata më të mira statistikore

6.Minoritetet Mbështetje për zhvillimin dhe integrimin e

komuniteteve etnike

Mbështetja e integrimit të minoriteteve ekzistuese si dhe organizimi për kthimin individual dhe të organizuar

Integrimi I minoriteteve

C. Qeverisja e Mirë Funksionim efikas dhe transparent i

institucioneve dhe ndërmarrjeve publike bazuar në

përvojat më të mira të qeverisjes

Rezultatet e përgjithshme: 1. Funksionim transparent i institucioneve qeveritare 2.Funksionim transparent i institucioneve publike në pronësi private dhe shtetërore 3. Nivel i matur i pagave dhe kosto totale të qëndrueshme për pagat e shërbyesve civil

141

1. Reforma e Administratës Publike Struktura e shërbimit civil

Përshpejtimi i rishikimit funksional të sherbimit civil

Përfundimi I Rishikimit funksional dhe fillimi I implementimit të rekomandimeve

Implementim I plotë I rekomandimeve nga rishikimi funksional

Monitorimi I efikasitteit të shërbimit civil

Role të qarta brenda dhe ndër ministrore për të mbeshtetur ciklin

e politikës së Qeverisë

Planifikimi i skemës për të tërhequr dhe mbajtur në shërbimin civil personel me kualifikim të lartë ("Brain Fund")

Zbatimi i skemës "Super Grade"

Identifikimi i nevojave për staf; caktimi I

roleve dhe përgjegjësive për

funkcionimin sa më efikas të sherbimit

civil

Krijimi I Zyrës së Statistikës së

Kosovës si institucion I

pavarur

Hartimi I kornizës ligjore për krijimin e Zyrës së Statistikës së Kosovës si institucion I pavarur

Vazhdimi I fuqizimit të kapaciteteve të ZSK

Fatura e pagës së shërbimit civil

Ngrirje e pjesëshme e punësimit

Fillimi I implementimit të rekomandimeve nga Rishikimi funksional ( shih më lartë )

Vazhdimi I implementimit të rekomandimeve nga Rishikimi funksional

Monitorimi I efikasitteit të shërbimit civil

Zvoglimi i numrit të punëtorëve civil Fatura e

qëndrueshme e pagave dhe nivel

konkurrues të pagave Nuk është bërë rritje e

faturës së pagës së përgjithshëme e sherbimit civil

Zvoglimi i faturës së pagës i numrit të

punëtorëve civil si % në GDP-së

142

2. Menaxhimi I Financave publike Planifikimi i politikave Përgatitje e KASH-

it bazuar në politika për zhvillim të

qëndrueshëm ekonomik në të mirë të të gjithë

qytetarëve

Përgatitja e KASH-it 2009-2011

Përgatitja e KASH-it 2010-2012 dhe avansim I mëtutjeshëm I procesit



Planifikim i mirëfillt për lehtësimin e

arritjes së objektivës gjithëpërfshirëse

Menaxhimi I financave publike Përputhshmëria e buxhetit me Kornizen Afat-mesme të Shpenzimeve (2008-2010)

Përputhshmëria e buxhetit me Kornizen Afat-mesme të Shpenzimeve (2009-2011)



Alokim më i mirë i resurseve publike

Përmirësimi i planifikimit buxhetor,

ekzekutimit dhe monitorimit me

qëllim të përmirësimit të

alokimit të resurseve dhe

shpenzimeve drejt arritjes së

objektivave të përgjithshme të

Qeverisë

Përgatitja dhe aprovimi i Vlerësimit PEFA nga Qeveria si dhe përgaditja e Planit të Veprimit për MFP

Azhurimi I vlërësimit PEFA si dhe Implementimi I Planit paraprak të Veprimit për MFP

Përmirësimi i zonave të dobëta të identifikuara në vlerësimin PEFA

Menaxhimi I Investimeve publike

143

Sigurimi dhe fuqizimi I mëtutjeshëm I proceseve të rregullta të monitorimit, ekzekutim dhe përpilimit tëI raporteve periodike për Qeverinë dhe Kuvendin

Vazhdimi me monitrimin dhe raportimin dhe implementimin e rekomandimeve nga raporti paraprak

Zbatimi I rekomandimeve nga raporti I MEF-it mbi ekzekutimin e buxhetit kapital dhe të dokumentit të Bankes Botërore mbi Investimet Publike

Prezentimi i buxhetit kapital bartës tre-vjeqar

Monitorimi I ekzekutimit të shpenzimeve kapitale dhe adresimi I çështjeve të

nevojshme

Përmirësimi i shkallës së ekzekutimit të

shpenzimeve kapitale

Shpenzimet kapitale publike së bashku me partneritetet

private në fuksion të zhvillimit të

infrastrukturës së nevojshme për

sektorin privat dhe ofrimin e

shërbimeve bazë për qytetarët

Themelimi I njësisë së PPP-së dhe përgatitja e Kornizes gjegjëse të Legjislacionit

Zhvillimi I kapacitetve të PPP-së



Rritja e participimit të sektorit privat në infrastrukturen e

investimeve publike

Politika e shpenzimeve

Përmirësimi i efikasitetit të

shpenzimeve nga ana e Qeverisë

Zbatimi i rregullës fiskale prej 0.5% në rritjen reale të shpenzimeve rrjedhëse përpos shpenzimeve në lidhje me statusin (me një përjashtim në ketë vit)

Zbatimi i rregullës fiskale prej 0.5% në rritjen reale të shpenzimeve rrjedhëse përpos shpenzimeve në lidhje me statusin

Zvogëlimi I pjesëmarrjes së

shpenzimeve publike si përqindje në GDP

Menaxhimi i borxhit: Borxhi i qëndrueshëm publik dhe i jashtëm

Mbajtja e qëndrueshmërisë

së borxhit dhe bilancit të matur

fiskal

Hapja e llogarisë së dorëzanisë së besuar dhe fillimi I dpozitimit për servisim të borxhit si dhe hartimi I planit për huamarrje dhe borxh publik

Vazhdimi me depozitimin e shumave të caktuara në llogarinë e dorëzanisë apo servisim të borxhit , në përputhje me marrëveshjen

me kreditorët ndërkombëtar

Fonde të mjaftuara në llogarinë e dorëzanisë

për të përmbushur obligimet mbi

servisimin e borxhit

144

Themelimi I Njësisë për Menaxhim të Borxhit dhe zhvillimi i politikave për menaxhim të borxhit

Zhvillimi i Kapaciteteve të Njësisë për Menaxhim të Borxhit Menaxhimt efkas i borxhit publik

Administrata Tatimore Implementimi I ligjit mbi

procedurat e Administratës Tatimore si

dhe avansimi I kapaciteteve të ATK në

përputhje me rekomandimet nga FMN

Reformimi dhe ngritja e kapaciteteve ne ATK Funksionim efikas I ATK-së

Sistemi i reformuar dhe funsional I rikthimeve të

TVSH-së

Rritje e bazës tatimore dhe përmirësim I rikthimit të TVSH-së

Rritje e bazës tatimore dhe përmirësim i rikthimit të TVSH-së

Rritje e bazës tatimore dhe përmirësim i rikthimit të TVSH-së

Rritje e bazës së tërësishme të tatimeve dhe përmirësim I performansës së rikthimeve të TVSH-së

Reformimi dhe funksionimi i

rregullt ATK-së

Amandamentimi I ligjit të TVSH-së për të ulur pragun si dhe prezentimi I kacave fiskale

Përffundimi I implementimit të projektit për kaca fiskale

Monitorimi I përmbushjes së TVSH-së Rritja e përmbushjes së TVSH-së dhe të hyrave nga TVSH

3. Integrimi Europian

Harmonizim më i mirë i politikave të Qeverisë me Agjendën për integrim në BE

Zhvillimi I politikave të Qeverisë në harmoni me

qëllimin afatgjatë për integrim

Europian Harmonizimi I fondeve të IPA-s me KASH

Harmonizimi I fondeve të IPA-s me KASH



Progresi drejt anëtarësimit në BE

145

4. Qeverisja e Korporatave Sigurimi i një

menaxhimi më efektiv dhe

transparent të korporatave të mëdha (publike

dhe private)

Fillmii I zbatimit të rregullores ku kërkohet që llogaritë financiare të korporatave të mëdha të auditohen një herë në vit nga në një auditor i pavarrur

Vazhdimi I fuqizimit të zbatimit të rregullores që kërkon auditimin vjetor nga një auditor I pavarur

Standardet e përmirësuara të

raporteve financiare në sektorin e korporatave

D. Zvogëlimi I varfërisë dhe stabiliteti social Rrjet i

qëndrueshëm fiskal I mbrojtjes

sociale për pjesët më të rrezikuara të

popullatës

Rezultatet e gjithkapshëme: 1. Mrojtja sociale e adresuar në pjesët më të rrezikuara të popullatës 2. Mbulesë më e mirë e grupeve të margjinalizuara të shoqërisë 3. Mrojtja sociale në përputhje më qëndrueshmërinë fiskale

1. Politikat sociale Hartimi I Pakos gjithëpërfshirëse mbi politikat sociale që është financiarsisht e qëndrueshme dhe parandalimi I legjislacionit të pakoordinuar mbi mirëqenien sociale

Emërimi I grupit punonjës për hartimin e dokumentin "Ëhite Paper" mbi të gjitha aspektet e politkës sociale para prezentimit të legjislacionit të ri mbi mirëqenien sociale

Prezentimi I Legjislacionit mbi Politikat Sociale në harmoni me Dokumentin "Ëhite Paper"

Monitorimi I varfërisë dhe mirëqenies sociale Ulje e varfërisë

Pensionet

146

Vazhdimi I implementimit të beneficioneve të përkohëshme suplementare të pensioneve

Varfëria është zvogëluar/ Dallim I pensionit bazë në

krahasim me skemen pensionale të

kontributeve nga ish sistemi Jugosllav

Monitorimi I rregullt I listës së përfituesve të pensioneve Adresim më I mirë I penisoneve

Adresim më i mirë dhe kushte më të

mira të jetesës për më të moshuarit

duke ruajtur qëndrueshmërinë

buxhetore

Shqyrtimi I mundësive për indeksimin e pensionit bazë me inflacionin

Fillimi I indeksimit, nëse gjinden mundësi

Vazhdimi me indeksimin,nëse gjinden mundësi

Ruajtja e fuqisë reale blerëse të pensionit

bazë

Përfitimi i martirëve të luftës Mbrojta sociale për familjet e Martireve të luftës dhe invalidët e luftës duke ruajtur qëndrueshmërinë buxhetore

Përfituesit nga Ligji për Martirët e luftës, fillojnë të marrin përfitimet në kosto totale prej 23 milion euro

Vazdhimi me pagesën e përfitimve dhe përmirësimi I adresimit të përfituesve

Eshtë siguruar

asistenca për të gjithë përfituesit

2. Shëndetësia Kujdesi shëndetësor

147

Sigurimi I fondeve të mjafueshme për t'iu siguruar pacientëve barnat eseciale Përmirësimi i

kujdesit shëndetësor për të

gjithë qytetarët Rishikimi I menaxhimit të sistemit shëndetësor

sipas praktikave më të mira

Implementimi I rekomandimeve

Monitorimi I efikasitetit të sistemit

të kujdesit shëndetëdor

Trajtim më I mirë i pacientëve

Pilot PPP shërbime mbi kujdesin shëndetsor Modalitete të reja

të ofrimit të kujdesit

shëndetësor

Projekt Pilot I PPP -së për ofrimin e sherbimeve shëndetësore Nëse ky model tregohet I sukseshshëm, zgjero implementimin e këtij

modeli për ofrimin e kujdesit shëndetësor

Zgjerimi I modaliteteve të

shërbimeve shëndetësore

148

Lista e shkurtesave AER - Agjencioni Evropian për Rindërtim AKK - Agjencia Kadastrale e Kosovës AKM - Agjencioni Kosovar i Mirëbesimit AP - Administrata Publike AQBK - Autoriteti Qendror Bankar i Kosovës AT - Asistenca Teknike ATK - Administrata Tatimore e Kosovës BB - Banka Botërore BE - Bashkimi Evropian BK - Buxheti i Kosovës BKK - Buxheti i Konsoliduar i Kosovës BPV - Bruto Produkti Vendor CEFTA - Marrëveshja për tregti të lirë e Evropës Qendrore BQE - Banka Qendrore Evropiane E-PORTAL - Portal Elektronik E-qeverisja - Qeverisja Elektronike ESK - Enti i Statistikave të Kosovës FMN - Fondi Monetar Ndërkombëtar FSK - Forca e Sigurisë së Kosovës HC - Hidro-Central HVK - Të hyrat vetanake komunale IÇK - Indeksi i Çmimeve të Konsumit IGJK - Instituti Gjyqësor i Kosovës IHD - Investimet e Huaja Direkte IKSHP - Instituti Kombëtar i Shëndetit Publik IPA - Instrumenti i Para Aderimit JP - Jug Perendim KASh - Korniza Afatmesme e Shpenzimeve KBFP - Kontrolli i Brenshëm i Financave Publike KDSP - Plani dhe Strategjia Zhvillimore e Kosovës KE - Komisioni Evropian KEK - Korporata Energjetike e Kosovës SKMF - Sistemi Kosovar i Menaxhimit Financiar KGjK - Këshilli Gjyqësor I Kosovës KOSTT - Operator Sistemi, Transmisioni dhe Tregu KRPP - Komisioni Rregullativ i Prokurimit Publik LFQL - Ligji për Financat e Qeverive Lokale LLP - Ligji i Prokurimit Publik MAPH - Ministria e Ambientit dhe Planifikimit Hapësinor MBPZHR - Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural MEF - Ministria e Ekonomisë dhe Financave MEM - Ministria e Energjisë dhe Minierave

149

MFP - Menaxhimi i financave publike MM - Memorandumi i Mirëkuptimit MPMS - Ministria e Punës dhe Mirëqenies Sociale MTPT - Ministria e Transportit dhe Postë-Telekomunikacionit NAF - Neto mjetet financiare të huaja NPP - Ndërmarrjet në pronësi publike NZZH - Ndihma Zyrtare për Zhvillim OB - Organizata Buxhetore OJQ - Organizatat Jo-Qeveritare PEIR - Rishikimi i shpenzimeve publike dhe institucioneve PIP - Programi i Investimeve Publike PPP - Partneritetet ndërmjet sektorit publik dhe privat QKD - Qendra për Koordinim me Donatorë RAP - Reforma e Administratës Publike RDPP - Regjistri i të Drejtave në Pronën e Patundshme RSFJ - Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë SWAP - Qasje në tërë sektorin SEETO - Organizata e Transportit të Evropës Juglindore SHBA - Shtetet e Bashkuara të Amerikës SHKK - Shërbimi Korrektues i Kosovës SHPK - Shërbimi Policor i Kosovës SIKM - Sistemi Informativ per Kontrollë dhe Menaxhment SISH - Sistemi Informativ i Shëndetësisë SITAK - Sistemi Informativ për Tokën i Agjencisë Kadastrale Kosovës TAKB - Të ardhurat kombëtare bruto TC - Termocentral TEE - Tregu i Energjisë Elektrike TI - Teknologji Informative TKPK - Trusti i Kursimeve Pensionale të Kosovës TMK - Trupat Mbrojtëse të Kosovës TSA - Llogari i vetme e thesarit TVSH - Tatimi mbi Vlerën e Shtuar UNMIK - Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë VNM - Vlerësimi i Ndikimit në Mjedis VSHPPF - Vlerësimi i Shpenzimeve Publike dhe Përgjegjësisë Financiare ZK - Zyra e Kryeministrit

korniza afatmesme e shpenzimeve 2009-20115 1.1 historiat i shkurtër ekonomik potenciali themelor...

Documents