KozmetologijaZnaaj UV filtera i SPF faktora u dermatokozmetikim preparatima

STUDENT MENTORNevena Crnogorac 175/11 Dr Zorica Potpara

PODGORICA 2014/2015Sadraj Predgovor.......................................................................................................................................................3Skraenice u tekstu.............................................................................................................................4Saetak.....51.Uvod...............................................................................................................................................62.UV ZRAENJE..............................................................................................................................72.1.Definicija i podjela UV zraenja..................................................................................................72.2.Dejstvo UV zraenja na kou......................................................................................................73.ZATITA KOE OD UV ZRAENJA...........................................................................................93.1.Tipovi koe.....................................................................................................................93.2.Preparati za zatitu koe od UV zraenja........................................................................103.2.1 Zatitni faktor preparata za zatitu od Sunevog zraenja (SPF-Sun protection factor)113.2.2.UV Filteri u preparatima za njegu I zatitu koe....123.2.2.1. Kombinacija organskih UVA i UVB filtera....133.2.2.2.KombinacijaorganskihneorganskihUV filtera..133.2.3.Mineralni I hemijski UV Filteri koji se mogu nai u preparatima I njihova uloga..................................................................................................14

3.2.4.Antisolarni preparati sa UV filtrima za svakodnevnu njegu koe....14

3.2.5.Neeljena dejstva UV filtera I opravdanost njihove primjene u preparatima za svakodnevnu njegu.15

3.2.6.Pravilna upotreba preparata za zatitu od UV zraenja174.Zakljuak...18Literatura..19Biografija.20

Predgovor

U dananje vrijeme , ljekari, kozmetiari i drugi strunjaci sve ee navode tetno dejstvo UV zraka na kou. Upotreba preparata sa aktivnim supstancama koje tite od UV zraka je veoma rasprostranjena Na raspolaganju su nam kreme i drugi preparati sa esticama koje odbijaju UV zrake sa koe i one sa hemijskim supstancama koje se apsorbuju u kou i ponitavaju djelovanje sunevih zrakau kontaktu s koom, te one koje kombinuju oba aktivna sastojka.Mineralni filteri djeluju na drugaiji nain od hemijskih. S istim mineralnim filterima nije mogue postii dovoljnu UVA zatitu s visokim SPF faktorima. Obino se kombinuju mineralni i hemijski filteri u proizvodima kako bi osigurali maksimalni raspon zatitnih faktora s umjerenom koncentracijom UV filtera.Prilikom pisanja rada koristila sam se literaturom na srpskom i engleskom jeziku koja je dostupna na internetu, kako bih prikupila podatke o definiciji UV filtera, SPF faktora i njihovim karakteristikama, a takoe i neke podatke o dejstvu UV zraenja na kou i njenoj zatiti. Dala sam osvrt na dejstvo i nain upotrebe preparata koji kao aktivne sastojke sadre fizike ili hemijske UV filtere ili njihovu kombinaciju, opisala svojstva sastojaka i pribliila ulogu koju imaju u preparatima.

Skraenice u tekstu

UV (eng.ultraviolet)-ultravioletno zraenjeROS(eng.reactive oxygen species)-slobodni kiseonini radikaliDNK-deoksiribonukleinska kiselina MMP- matriksne metaloproteinazaSPF (eng.sun protection factor)-faktor zatite od suncaU/V-ulje u vodi V/U-voda u ulju MED-minimalna eritemska dozaBB- beauty balmUVAPF-(eng.UVA protection factor)-UVA faktor zatiteVIS-(eng.visible light)-vidljivi dio spektra

Saetak

Sa narastajuim saznanjima o tetnom dejstvu sunevog, prije svega UV zraenja, javila se i potreba za spoljanjom fotoprotekcijom, kako bi se koa zatititila i sprijeila ili usporila pojava neeljenih efekata UV svijetla sunanih opekotina, fotostarenja i fotokarcinogeneze. Preparati za zatitu od sunca su zlatni standard za zatitu koe od fotooteenja. Svrha primjene preparata za zatitu od sunca je da sprijee ili umanje tetne efekte UV zraenja na kou i kosu. Praktino, optimalna zatita od UVA i UVB zraenja moe se postii filterima irokog spektra ili kombinacijom filtera za UVA i UVB podruje, kao i dodatkom fizikih blokatora.

Preparati za zatitu od sunca uglavnom sadre UVB hemijske apsorbere (organske filtere) koji apsorbuju u UVB i samo djelimino u UVA dijelu spektra.U preparatima se primjenjuju i fiziki (neorganski) UV filteri, tzv mineralni blokatori koji pruaju zatitu i od UVA zraka.Glavna karakteristika svih preparata sa UV filterima je SPF (sun protection factor) ili faktor zatite od sunca koji ukazuje na to koliko due se koa, nakon primjene preparata, moe izlagati suncu, u odnosu na nezatienu kou. Cilj ovog rada je da ukae na znaaj primjene UV filtera u dermatokozmetikim preparatima namijenjenim zatiti koe tokom sunanja i u preparatima za svakodnevnu njegu koe. Takoe su navedene i osobine i uloga najee korienih UV filtera, a razmatrana su i njihova potencijalna neeljena dejstva i opravdanost masovne primjene u dnevnim kremama i drugim antisolarnim preparatima.Kljune rijei: koa ,UV zraenje, UV filtri, ,SPF, zatita

1.UVOD

Zatita od Sunevog zraenja predstavlja problem na globalnom nivou za sve ive organizme na Zemlji. ivi organizmi iz biljnog i ivotinjskog svijeta su evolutivnim putem razvili odbrambene mehanizme kao zatitu od UV zraenja. Potreba ljudi za prekomjernim izlaganjem UV zraenju navela je ljudsku populaciju na pronalaenje novih naina zatite od ove vrste zraenja, u vidu kozmetikih preparata koji se nanose na kou. U sastavu ovih preparata nalaze se fiziki i hemijski filteri koji apsorbuju UV zraenje. Kada se danas govori o fotoprotekciji, prije svega se misli na primjenu razliitih preparata za zatitu od sunevog zraenja, uglavnom lokalno aplikovanih na kou.Osnovna karakteristika preparata za zatitu od Sunevog zraenja je zatitni faktor. Vrijednost zatitnog faktora istaknuta je na ambalai preparata, a odreuje vrijeme izlaganja UV zraenju koje ne izaziva negativne efekte na koi. Do sada su postignute visoke vrijednosti zatitnog faktora preparata , a proizvedeni su i total-block preparati sa zatitnim faktorom 50+ . Da bi preparat za zatitu od sunca bio idealan, on mora da zadovolji itav niz vrlo strogih zahjteva koji se odnose kako na njegovu efikasnost, kvalitet, stabilnost, nekodljivost, tako i lakou aplikacije i povoljnu cijenu. Zatitni efekat se ostvaruje kombinacijom filtera i podloge, koja u velikoj mjeri definie sva znaajna svojstva preparata.Zatitni filteri su osnovne komponente ovih preparata i najcece se za postizanje visoke vrijednosti zatitnog faktora kombinuje vie filtara iz dvije osnovne grupe, hemijskih ili UV-apsorbera i fizikihili mehanickih filtera. Da bi preparat bio kvalitetan, efikasan i bezbjedan, on mora da posjedujeminimalnu mogunost iritacije i senzibilizacije, da formira film na povrini koe, da budevodootporan i da koi obezbijedi i sve komponente koje su joj neophodne u ekstremnim uslovima u kojima se nalazi prilikom sunanja .Takoe, savremeni kozmetiki preparati danas imaju u svom sastavu i UV filtere, ak i ako nisu namijenjeni prvenstveno za tu svrhu jer je koa svakodnevno izloena dejstvu UV zraka koji mogu dovesti do breg starenja koe,ali i nekih ozbiljnijih oboljenja, kao to je melanom. Svakodnevna zatita od Sunca, korienje kozmetikih preparata s filterima za UV zraenje (UVA+UVB) doprinijee usporavanju starenja koe (kao i spreavanju nastanka karcinoma koe).

2. UV ZRAENJE2.1.DEFINICIJA I PODJELA UV ZRAENJAUV oblast obuhvata oblast najkraih talasnih duina optikog dijela elektromagnetnog spektra, odnosno zraenje najvee energije. Na osnovu dejstva ultraljubiastog zraenja na odreene sisteme i efekata koji nastaju kao posljedica ovog djelovanja, postoji nekoliko podjela UV zraenja (slika 1.)

Slika 1. Spektar uv zraenja

UVC zraenje se u potpunosti apsorbuje u stratosferi od strane ozonskog omotaa,, UVB zraenje je najaktivniji dio Sunevog zraenja, najaktivnije izmeu 10 i 15h u toku cijele godine i prodire u kou do bazalnog sloja epiderma.Nosi veliku koliinu energije, pa oko 1000 puta lake izaziva akutne opekotine nego UVA. UVB uglavnom izaziva direktna oteenja DNK i elijskih proteina, mada moe da izazove i oteenja indirektnim putem, formiranjem slobodnih radikala (ROS), smanjenjem nivoa antioksidanata i fotoizomerizacijom cis-urokanske kiseline u trans formu, to sve kao posledicu ima fotostarenje i fotokarcinogenezu. Smatra se da UVB predominatno utie na nastanak bazocelularnog i skvamocelularnog karcinoma koe, i supresiju imunog sistema koe. UVA ini oko 95% ukupnog sunevog zraenja na povrini Zemlje i zbog vee talasne duine prodire u kou sve do sredinih slojeva derma. UVA zraenje je oko 1000 puta efikasnije u izazivanju neposrednog tamnjenja od UVB, to je posledica intezivirane sinteze melanina u epidermu. Intenzivno izlaganje UVA zraenju moe da dovede do pojave opekotina , a prolongirano, moe da dovede do oteenja struktura u dermu i fotostarenja. UVA izaziva oteenja elija mahom indirektno, preko formiranja ROS. Danas se UVA povezuje sa nastankom oko 67% malignih melanoma.

2.2. Dejstvo UV zraenja na kouPosljedice djelovanja UV zraenja koje osjete ivi organizmi zavise od frekvencije i intenziteta zraenja, vremena izlaganja zraenju, kao i od imunolokog sistema samog organizma. Koa stalno prima odreenu dozu UV zraenja. Dio zraenja koje pada na povrinu koe se zaustavlja u povrinskom sloju koe koji se naziva epidermis. Od cjelokupnog UV spektra UV-B dio spektra (=290-320nm) najintenzivnije djeluje na kou putem velikog broja razliitih fotohemijskih i fotobiolokih efekata koji mogu biti kako pozitivni tako i negativni. Na primjer, zraenje odreene talasne duine izaziva stvaranje vitamina D3 u koi, ali zraenje istih talasnih duina moe izazvati i proces mutacije, starenja koe itd. Kao pozitivan efekat djelovanja UV zraenja na kou moe se navesti konverzija provitamina 7-dehidroholesterola u vitamin D3. Aktiviranje zatitnih mehanizama koe (zadebljanje epidermisa, proces melanogeneze u kojem nastaje tamni pigment melanin itd.) takoe predstavlja pozitivan efekat.

Fiziki procesi koji se odigravaju kada UV zraci padnu na kou su : refleksija refrakcija difrakcija ili prava apsorpcijaRefleksija predstavlja odbijanje fotona bez razmjene energije, nema efekata zraenja na kouTransmisija je proces proputanja zraenja do dermisa i krvnih sudovaApsorpcija zraenja se moe dogoditi u hromoforama (slika2) slika 2

Da bi se ostvarilo bioloko dejstvo UV zraenja , fotoni energije prolaze kroz slojeve koe i bivaju apsorbovani od strane hromofora elijskih molekula koji transformiu energiju u hemijski signal i od ije dalje bioloke reakcije zavise efekti UV zraka. Najvanije hromofore u ljudskom organizmu su melanin DNK, RNK; proteini, lipidi,voda, aromatine aminokiseline, trans-urokanska kiselina i dr.UV zraenje moe da izazove tetna dejstva na ljudski organizam preko dva razliita mehanizma: bilo direktnom apsorpcijom energije svetlosih fotona od strane hromofora to dovodi do fotoindukovanih reakcija, bilo indirektno, preko procesa fotosenzibilizacije, gdje endogeni ili egzogeni senzibilizator apsorbuje UV. Posljedine fotobiohemijske reakcije izazivaju promjene u elijskoj i tkivnoj biologiji, prije svega formiranjem slobodnih radikala - Reactive Oxygene Species (ROS)

S obzirom na to da UVA i UVB imaju razliitu talasnu duinu i razliitu dubinu prodiranja, kao i mogunost djelovanja na razliite hromofore, UVB i UVA zraenje imaju I razliite efekte na kou ljudi. Efekti UVA se manifestuju obino poslije dugotrajnog izlaganja, ak i u niskim dozama. Smatra se da UVA stimulie formiranje matriksnih metaloproteinaza(MMP) enzima koji razaraju elastin i kolagen u dermalnom matriksu, to, ako se ne prevenira dovodi do znaajnog gubitka u elasticitetu koe i naglaenog boranja, te tako dovodi do prevremenog, ili fotostarenja. UVA remeti antigen prezentujue funkcije epidermalnih elija, smanjenje broja Langerhansovih elija i na taj nain izaziva imunosupresiju, to indirektno doprinosi nastanku karcinoma. UVA moe da izazove oteenja jedarne i mitohondrijalne DNK, te i na taj nain izazove mutacije i nastanak karcinoma, a takoe moe da izazove fototoksine i fotoalergijske reakcije uz poveavanje broja inflamatornih elija u dermu.. UVB obino izaziva akutne reakcije, najee u vidu crvenila i opekotina, ali i pojaane pigmentacije, mada moe da ima i hronine efekte koji se obino manifestuju kao imunosupresija, mutacije i fotokarcinogeneza, prije svega nemelanomskih karcinoma koe.Melanin je pigment koji se normalno stvara u ljudskoj koi, u melanocitima smjetenim u bazalnom sloju epiderma, gdje ine 5 10% svih elija. Predominantno odreuje boju koe i kose. Posle izlaganja UV zraenju pojaava se sinteza melanina u koi i njegova poveana koncentracija ima zatitnu ulogu , prije svega DNK od tetnog dejstva UV zraka.Pored prethodno opisanih reakcija na duu ekspoziciju ultravioletnom zraenju, koja je u zavisnosti od fototipa koe zajednika za sve ljude, postoje i neodgovarajue reakcije na sunevo zraenje, koje su posljedica nekih specifinih ili individualnih osobina pojedinaca. Stoga suneva svjetlost moe da izazove i promjene i oboljenja sa karakteristinom klinikom slikom, kod posebno predisponiranih osoba. Ove poremeaje nazivano zajednikim imenom fotosenzitivne dermatoze. Fotosenzitivnost je ea kod ena (63%). U fotosenzitivne dermatoze moemo ubrojati etiri grupe oboljenja: steene idiopatske fotodermatoze dermatoze koje se pogoravaju pri izlaganju UV zraenju fotosenzibilizacija lijekovima i hemijskim supstancama genetske i metabolike fotodermatoze

3.Zatita koe od UV zraenja

3.1.Tipovi koe

1975. godine konvencijom je odreeno est tipova koe. Podjela je izvrena prema nainu i brzini reakcije na Sunevo zraenje: Tip I - keltski tip koe: lako gori, nikada ne tamni. Svijetle oi, bijeli ten sa pjegama. Naee zastupljen u Kanadi i na krajnjem sjeveru Evrope Tip II- germanski tip koe: lako gori, vrlo malo tamni. Oi plave, smee ili boje ljenika, kosa ria ili svijetla, a ten svijetao. Tip III- srednjoevropski, kavkaski tip koe: umjereno gori, postepeno i ravnomjerno tamni, ne mnogo. Ten je srednje svijetao. Tip IV- mediteranski, mongolski, orijentalni ili hispano tip koe: minimalno gori i uvijek dobro tamni do srednje tamne nijanse. Koa je svijetla ili umjereno tamna, oi i kosa su tamnosmee boje. Tip V- hispano, indijanski (Ameriki i istoni Indijanci) tip koe: rijetko gori, dobro tamni do tamnobraon nijanse. Neosunana koa je vrlo tamna. Tip VI-crni (afriki i ameriki crnci, austrlijski i junoindijski Aboridini): koa nikad ne gori, ima veliku koliinu pigmenta , potpuno je crna i bez sunanja.

Postoji trideset pet nijansi crne, a samo sedam nijansi bijele koe. Boju koe odreuju koliina, veliina, oblik i raspored granula u kojima se nalazi pigment melanin (tzv. melanozomi). U koi crnaca nalaze se vei i brojniji melanozomi nego kod bijelaca, to omouava etiri puta veu sintezu melanina.

3.2.Preparati za zatitu koe od UV zraenja

Preparati za zatitu od UV zraenja predstavljaju sloene kozmetike proizvode koji imaju ulogu zatitnog mehanizma. Istovremeno ovi preparati sadre supstance koje njeguju, hrane i odravaju kou vlanom i kvalitetnom.Ovdje ubrajamo preparate namijenjene za zatitu koe u toku sunanja, kao i preparate za svakodnevnu njegu (npr. dnevna krema, BB krema, puder) koje u svojoj formulaciji sadre UV filtere.

Uspjeno formulisan preparat za zatitu od sunca je viefunkcionalan proizvod koji treba da prui adekvatnu zatitu od sunca, ali i da kou dodatno hidratie, titi od oksidativnog stresa, tj. posjeduje sveobuhvatni anti-age efekat. Ono to bi dobar zatitni preparat trebalo da ispunjava je da: - obezbjeuje zatitu od UVB, - obezbjeuje zatitu od dugotalasnih UVA, - djeluje protiv ROS, - ima aktivne sastojke koji aktiviu mehanizme za reparaciju oteenja DNK, - da su filteri koje sadri stabini i bezbjedni. to se tie izrade preparata za zatitu koe od Sunevog zraenja potrebno je ispuniti odreene zahjteve: minimalan iritacioni potencijal (minimalne koliine konzervanasa, parfema, antioksidanasa itd. u sastavu preparata) da sadri komponente koje vlae, hrane i njeguju kou netoksinost mogunost brzog i lakog nanoenja na kou vodootpornost, substativnost sa koom i fotostabilnost neisparljiv i da ne boji odjeu odgovarajua cijena na tritu kako bi bio dostupan to veem broju ljudi

Da bi zatitno sredstvo bilo prihvaeno od strane potroaa mora da ispuni i neke druge zahtjeve, prije svega u smislu estetike i mogunosti korienja. Ove osobine zavise od nosaa (vehikuluma) odnosno supstanci koje nose zatitne filtere. One moraju da obezbijede dobru razmazivost, prijatan osjeaj na koi, eventualnu vodootpornost, fotostabilnost i trajnost. Danas zatitni preparati postoje u obliku kremova, losiona, spreja, gela, stika, ulja, upravo u zavisnosti od vrste i sastava nosaa. Takoe, savremeni kozmetiki preparati danas imaju u svom sastavu i UV filtre, ak i ako nisu namijenjeni prvenstveno za tu svrhu. Preparati za zetitu od sunca su najee U/V ili V/U emulzioni losioni ili kremovi, a mogu biti, mada ree, i u obliku gela ili oleogela, mikoremulzija ili ulja za sunanje. Mnogo rjee su u obliku stika, pjene i aerosola. Emulzije-U/V emulzije su najee, lako ih je stabilizovati i UV filtri se u njih lako uklapaju. Manje su otporne prema vodi od V/U emulzija ali daju dobar osjeaj na koi nakon primjene i lako se nanose. V/U emulzije su postojanije prema vodi. Gelovi -Dijele se na vodene i uljne gelove. Vodeni gelovi imaju svojstva slina losionima, ali se jednostavnijeprimjenjuju zbog viskoznosti, dok su uljni gelovi vodootporni ali se teko primjenjuju na kou. Aerosoli- Dobri za pjene, problem je da pripovienim temperaturama postoji mogunost putanja pogonskogplina i eksplozija. Danas dolaze bez pogonskih plinova Losioni - Prikladni jer se ne lijepe na kou, ali teko je ugraditi vie UV filtara (nii SPF) i nisu vodootporni. Ulja - irazito vodootporna, pruajuslabiju zatitu od UV zraenja od emulzija, koriste se za ve potamnjelu kou. Stikovi- Nisu dobre mazivosti i neprikladni za cijelo tijelo, stoga se koriste samo za nos ili obraze

3.2.1. Zatitni faktor preparata za zatitu od Sunevog zraenja (SPF-Sun protection factor)

Osnovna osobina preparata za zatitu od Sunca je zatitni faktor (Sun Protection Factor, SPF, engl.). SPF se definie kao broj koji pokazuje koliko puta due ovjek moe biti izloen dejstvu UV zraenja uz primjenu zatitnog preparata nego bez njega, a da pri tome ne doe do pojave prvog vidljivog crvenila na koi. Zatitni faktor predstvalja odnos vrijednosti minimalne eritemske doze (MED) za zatienu i nezatienu kou. MED moe da se izrazi kao vrijeme izlaganja ili kao doza zraenja koja izaziva teko uoljivu reakciju 20-28-og sata nakon izlaganja UV zraenju, odnosno, jednostavnije reeno, SPF je mjera koja oznaava koliko dugo je mogue ostati na suncu bez opasnosti od opekotina u odnosu na okolnosti bezzatite. Na primjer, ako bez zatite nastanu opekotine nakon 10 minuta, SPF 30 teoretski omoguuje 300 minuta izloenosti suncu bez opasnosti od pojave crvenila. SPF (Sun Protection Factor) skala nije linearna SPF 15 blokira 93% UVB zraka SPF 30 blokira 97% UVB zraka SPF 50 blokira 98% UVB zrakaTo znai da SPF 30 daje samo 4% vie zatite u odnosu na SPF 15 to moe da zbuni potroae

U EU Preporuci je predoena kategorizacija stepena zatite. Preporueno je uzSPF broj oznaiti u koju kategoriju zatite od sunca se ubraja proizvod: niska,srednja, visoka ili vrlo visoka. Kategorija zatite treba biti jednako istaknuta i uoljivana proizvodu kao i SPF faktor. U EU proizvodi sa SPF 6 i 10 se oznaavaju kao niski, sa SPF 15,20 i 25 kao srednji i sa SPF 30 i 50 kao veoma visoki stepen zatite, uz uslov da stepen UVA zatite bude najmanje jedna treina vrednosti SPF.Osim kategorizacije je uveden i pojam minimalne zatite od UVB zraenja.Minimalna zatita od UVB zraenja koju proizvod za zatitu od sunca morapruati je SPF 6. Dakle, proizvodi koji imaju zatitni faktor manji od 6 se ne bi trebaliobiljeavati kao proizvodi za zatitu od sunca. Pored vrijednosti zatitnog faktora na ambalai je naznaen i dio spektra UV zraenja na koji se SPF odnosi. SPF na svim preparatima predstavlja faktor zatite od UV-B zraenja, a kod onih koji sadre i UV-A filter na ambalai je naznaeno zvijezdicom ili nekim drugim oznakama. esto se koristi i termin irok spektar zatite (broad band protection, engl.) kada preparat sadri i UV-B i UV-A filter.Djelovanje zatitnih preparta na kou je individualno. Da bi se preparati za zatitu od Sunevog zraenja pravilno koristili potrebno je znati vrijeme za koje koa pojedinca pocrveni kada je izloena UV zraenju podnevnog Sunca. Mnoenjem ovog vremena izlaganja sa brojnom vrijednou zatitnog faktora, koja je oznaena na ambalai preparata, svaki pojedinac moe izraunati koliko dugo je njegova koa zatiena preparatom odreenog zatitnog faktora. to je koa osjetljivija, bre gori na Suncu, pa je poeljno da osobe sa ovim tipom koe koriste preparate sa visokim zatitnim faktorom (SPF 20 i vie).

3.2.2.UV Filteri u preparatima za njegu i zatitu koeUV (ultraviolet) filteri su aktivni sastojci koji spreavaju prodor UV zraka kroz kou.UV filetri imaju sposobnost apsorpcije, refleksije ili rasijanja zraka iz UV dijela spektra. Interakcija estica zatitnih filtara sa UV zraenjem koje dospijeva na povrinu koe prikazana je na Slici 3

Slika 3

Schwartz i Peck su 1947. godine prvi objavili da preparati koji sadre supstance kao to je pigment u obliku tenosti, krema ili pudera, imaju sposobnost da sprijee ili potpuno uklone tetno djelovanje UV zraenja . Istovremeno, ove supstance tite kou od opekotina i nastanka tamnog tena. Kao najefikasniji pigmenti koji ulaze u sastav zatitnih preparata pokazali su se ZnO, TiO2 i kalamin. Visoke koncentracije pigmenata izazivaju efekat make up-a (bojenje koe) pa se dugo vremena ove supstance nisu koristile u preparatima. . Zatitni filteri odnose se na zatitni dio cijelog UV-B dela spektra i mali dio UV-A dijela spektra ultravioletnog zraenja i nazivaju se filtri irokog spektra. Podjela zatitnih filtra je izvrena prema nainu djelovanja na kou odnosno prema vrsti reakcije sa fotonima UV zraka. Prema ovakvoj podjeli filetri se dijele na fizike ili mehanike i hemijske ili UV apsorbere. 1. Fiziki ili mehaniki filteri (mineralni blokatori) djeluju tako to reflektuju ili rasipaju UV zrake , mada pojedini mogu da imaju i apsorptivna svojstva . Fiziki filtri su neselektivni to znai da stupaju u interakcije sa fotonima svih energija odnosno sa zraenjem svih talasnih duina. Ovoj vrsti zatitnih filtera pripadaju neorganska hemijska jedinjenja, najee oksidi, sulfati metala kao to su TiO2, ZnO, silikati itd. Preparati mogu da sadre veliku koliinu ovih supstanci s obzirom da ovi filteri nemaju tetno dejstvo po ljudski organizam. Meutim, visoke koncentracije ovih jedinjenja u preparatima izaziva efekat mejk-apa (make-up efect, engl.) tj. bojenje koe, pa se godinama izbjegavala primena ovih filtera u preparatima Zbog pojave ovakvog negativnog efekta poela je upotreba mikroniziranih, ultrafinih pigmenata (nanoestice) koji ne interaguju sa VIS zraenjem (ne pojavljuje se vidljiv trag na koi) ali efikasno tite kou od UV zraenja. Kombinacije TiO2 i ZnO se esto koriste u proizvodima za zatitu od sunca kod djece i osoba osjetljive koe, kao i u prirodnoj kozmetici.

2. Hemijski filteri ili Uv adsorberi(organski UV filteri) su uglavnom aromatina jedinjenja i djeluju tako to apsorbuju UV zrake visokog intenziteta. Najee korieni hemijski filtri u preparatima su: Etiheksil metoksicinamat, Etilheksil Triazon, Oktokrilen, Oktil Metoksicinamat, Oksibenzon, Dietilheksilfenol Metoksifenil Triazin ,Padimate O, Cinoksat, Ensulizol, Homosalat, Oktinoksat, Oktinsalat, Trolamin salicilat. UVB filteri su veoma efikasni i mogu da blokiraju i do 90% UVB zraenja.. . U interakciji ove supstance mijenjaju svoju strukturu, a fotoni UV zraka smanjuju svoju energiju odnosno poveavaju talasnu duinu. Dobijeno zraenje je sada dio IR spektra koje prodirui kroz povrinski sloj samo zagrijava kou i daleko je manje tetno od UV zraenja. Promjene strukture hemijskih filtera moe da izazove alergijske i fotosenzibilizacione reakcije u koi koje bi se mogle ubrojati u negativne efekte koje izazivaju preparati. Danas nema filtera u zatitnim kremovima koji bi imao zatitni efekat protiv cijelog spektra UVA zraenja, ali postoji mnogo supstanci koje imaju manji ili vei zatitni efekat od UVA i najee korieni su Avobenzon, Ekamsul, Meradimat, Dioksobenzon (koji je i UVB filter) 3.2.2.1. Kombinacija organskih UVA i UVB filteraMnogi proizvonai preferiraju ovaj nain postizanja minimalnog SPF i UVAPF Ponekad je potrebno kombinovati nekoliko UV filtera kako bi se postiglairokospektralna zatita. Kod takvih kompleksnih formulacija posebnu panju jepotrebno obratiti na zakonska ogranienja koliine pojedinog UV filtera u proizvodu.Zbog visoke koncentracije UV filtera ovakve formulacije mogu biti vrlo skupe, a uz toorganski filteri su esto slabe fotostabilnosti3.2.2.2.Kombinacija organskih i neorganskih UV filtera Ovo je najei nain postizanja visokog SPF faktora uz zadovoljavanje minimalnezatite od UVA zraenja zbog relativno niske koliine UV filtera koju je potrebnoupotrijebiti. Treba biti oprezan jer neki organski filteri (npr. ButylMethoxydibenzoylmethane) mogu reagovati i s titan dioksidom pa proizvod moe da poprimI utu boju.U Aneksu VII Kozmetike direktive se navodi lista dozvoljenih UV iltera I njihove maksimalne koncetracije.3.2.3.Mineralni i hemijski UV Filteri koji se mogu nai u preparatima i njihova uloga

Mineralni blokatoriCink oksid(Zinc Oxide) titi od UVA i UVB zraenja, apsorbuje i reflektuje zrake irokog spektra, uglavnom ne izaziva iritaciju.Titanijum dioksid(Titanium Dioxide) titi od UVA i UVB zraenja iako ne odbija sav spektar UVA zraka.Hemijski filteriAvobenzoneapsorbuje ceeli spektar UVA zraka, moe biti fotonestabilan.Tinosorb Sapsorbuje UVB i UVA zrake, fotostabilan.Tinosorb Mapsorbuje UVB i UVA zrake, fotostabilan i ne izaziva iritacije na koi.Mexoryl SXapsorbuje UVA zrake, ne ulazi u kou, ne titi od cijelog UV spektra pa ga je dobro kombinovati s jo nekim filterima.Mexoryl XLapsorbuje UVA zrake, ne ulazi duboko u kou.Helioplexapsorbuje UVA zrake i djelimino UVB zrake, nije vodootporan.Octinoxateapsorbuje UVB zrake, dobro se upotpunjava s ostalim filterima.Octocryleneapsorbuje UVB zrake i delimino UVA zrake, fotostabilan. Neka istraivanja povezuju ga sa pojavom slobodnih radikala i fotoosjetljivou koe pri dugotrajnoj upotrebi.Oxybenzoneapsorbuje UVA zrake i djelimino UVB zrake, pomae stabilizaciji ostalih UV filtera. Prema nekim istraivanjima, upotreba ovog filtera povezuje se s promenama DNK strukture.Cinoxateapsorbuje UVB zrake.Octisalateapsorbuje UVB zrake, vodootporan.Homosalateapsorbuje UVB zrake.Uvinul T 150apsorbuje UVB zrake, vodootporan, ali nema dugo trajanje.Aminobenzoic acidapsorbuje UVB zrake, moe izazvati alergijePadimate Oapsorbuje UVB zraenja, vodootporan, povezuju ga s promenama na DNK.Ensulizole apsorbuje UVB i j UVA zraenje, vrlo lagan na koi, jo se prouava njegova konana djelotvornost.Dioxybenzoneapsorbuje UVB zraenja i djelimino UVA zraenja.Meradimateapsorbuje UVA zrake.Sulisobenzoneapsorbuje UVB i UVA zrake, fotostabilan, ali ulazi u kou.Trolamine salicylateapsorbuje UVB zrake, bez mirisa, jo se ispituje.Enzacameneapsorbuje UVB zrake, prema nekim istraivanjima moe imati efekat na produkciju estrogena u tijelu.Bisdisulizole Disodiumapsorbuje UVA zrake, fotostabilan, ne razgrauje se u vodi.Uvinul A Plusapsorbuje UVA zrake, fotostabilan, dobro se slae s ostalim filterima, moe osigurati djeliminu zatitu od slobodnih radikala.Uvasorb HEBapsorbuje UVA i UVB zrake.Parsol SLXapsorbuje UVB zrake.Amiloxateapsorbuje UVB zrake.

3.2.4.Antisolarni preparati sa UV filtrima za svakodnevnu njegu koeJedna od posljedica prekomjernog sunevog zraenja je prevremeno starenje koe. Fotostarenje je danas posebno izraeno, zbog poveane koliine UV zraenja, ali i zbog mode preplanulog tena. Ono se smatra odgovornim za ak 90% problema vezanih za starenje koe.Fotoostajrela koa je: suva (zbog smanjenog sadraja vode), zadebljala, nezdravo ukaste boje, neravnomjerno pigmentisana (solarne starake pjege), sa dubokim borama i proirenim povrinskim kapilarima, ali i podlonija nastanku karcinoma. Znaaj antisolarnih preparata za svakodnevnu njegu koe jeste u njihovoj preventivnoj ulozi i spreavanju daljeg fotostarenja. Ovakvi preparati obezbjeuju hidrataciju i UV zatitu kao osnovu njege koe lica, vrata i ruku. Preporuuje da faktor zatite (SPF) u ovim proizvodima bude najmanje 15. Antisolarni preparati se posebno preporuuju u periodu od proljea do kasne jeseni, kao i tokom sunanih zimskih dana. Vano je nanositi ih na sve suncu izloene dijelove tela. Koa u predjelu oko oiju, kao i koa vrata je tanja i zbog toga podlonija nastanku bora.Dakle, hidrantne, zatitne kreme, sa SPF faktorom 15 ili 20 nisu ni preparati za zatitu od sunca koje koristimo na moru ili planini niti anti-age preparati koji e nas podmladiti. Zbog okruenja u kojem ivimo, ovakvi preparati su postali dio svakodnevne njege osobe koja nastoji da odri zdrav, svje i mladalaki izgled svoje koe.Ne treba zaboraviti da je UV zraenje prisutno tokom cijele godine, ak i tokom oblanih dana. Na njegovo djelovanje su posebno osetljive osobe svijetle puti i kose, kao i osobe sa pjegama ili drugim pigmentacijama. Antisolarni preparati su posebno pogodni kod osoba koje su alergine na sunce, kao i kod osoba na terapiji lijekovima koji mogu izazvati fotosenzitivne reakcije na koi (spreavanjem interakcija UV zraka sa lijekom zatieni smo od potencijalnih reakcija preosetljivosti na sunce).3.2.5.Neeljena dejstva UV filtera i opravdanost njihove primjene u preparatima za svakodnevnu njeguPored pozitivnih, UV zatitna sredstva imaju i sporedne efekte, od kojih neki mogu da imaju ozbiljne posljedice. Ovo se odnosi na smanjenje sinteze vitamina D pri intenzivnom korienju zatitnih sredstava, alergijske i fotoalergijske reakcije na pojedine filtere i eventualnu sistemsku apsorpciju pojedinih sastojaka.UV-filteri su u svojoj osnovi hemijske supstance, bez obzira da li se radi o organskim ili fizikim koji uz zatitu koju nude, istovremeno na razliite naine optereuju kou. Neke od njih koa apsorbuje, drugi na koi stvaraju film i kao takvi zatvaraju pore te tako oteavaju samo disanje koe, to je posebno neprijatno kod mjeovite ili masne koe koja je sklona nastanku nepravilnosti. Proizvodi koji sadre fizike UV filtere (zink oksid, titan dioksid) ne apsorbuju se kroz kou, fotostabilni su tj. ne raspadaju se pod djelovanjem solarne energije, imaj bolji zatitni efekat na UVA zrake od organskih supstanci te su prikladnije za osobe sklone alergijskim reakcijama koe.Meutim, mineralne blokatore poeljno je koristiti jedino u obliku krema (ne u obliku sprejeva ili pudera) ako su korporirani kao nano estice koje u sluaju inhalacije ili oralne primjene mogu uzrokovati oteenje organa prilikom ulaska u na krvotok. Ako se u proizvodima nalaze u neotopljenom obliku, ovog tetnog efekta nema. S druge strane, organske supstance mogu se apsorbovati kroz kou i time uticati na hormonsku ravnoteu, izazvati alergijske reakcije i druge toksine reakcije. Meu najsigurnijim organskim molekulama su ecamsulen (Mexoril), Tinosorb S i M te avobenzon (u maksimalnoj koncentraciji od 3% za optimalnu UVA zatitu). Oganski blokator koji bi trebali izbjegavati upravo zbog velike apsorpcije, naruavanja hormonske ravnotee, pojave alergijskih reakcija i drugih tetnih posljedica jest oxybenzon (ili benzophenon-3), jedan od najrairenijih blokatora.U svakom sluaju, ako je disanje koe oteano, koa ne moe nesmetano da izvrava sve svoje prirodne funkcije. tavie u sluaju upotrebe kozmetike za njegu s ugraenim UV-filterima, kou dodatno, svakodnevno optereujemo. U sluaju kozmetike za sunanje ta upotreba nije upitna, a u sluaju svakodnevne njege, njene slabosti sigurno su vidno vee od koristi koje bi mogli imati. Drugaije reeno: zato bi svakodnevno optereivali kou ako je rizik za njena oteenja zbog dnevne izloenosti relativno mali, odnosno ako oteenja koe moemo izbjei i na druge naine. to je vea vrijednost SPF-a to je vei broj filtera koje je bilo potrebno uvrstiti u proizvod, to posledino znai i vee optereenje za kou. UV- filteri u dekorativnoj kozmetici imaju isti efekat i djelovanje kao i UV-filteri u kozmetici za njegu. S jedne strane pruaju zatitu, a s druge strane, na ve spomenute naine, optereuju kou. I u ovom sluaju vai isto: to je vii SPF koji sadri dekorativna kozmetika, to je vee optereenje koe. Na primjer,puderi, sami po sebi, bez ugraenih UV-filtara, sadre pigmente mineralne estice, koje odbijaju UV zraenje, ime ve pruaju nisku zatitu od sunca, iako to nije deklarisano na samom proizvodu. Trajanje te zatite uobiajeno pokriva ono vrijeme koje smo u prosjeku neposredno izloeni sunevim zracima. Ukoliko osoba upotrebljava puder, potreba za svakodnevnom, dodatnom upotrebomkozmetike za njegu i dekorativne kozmetike koja prua dodatni SPF utoliko je manja.U tabeli1 je naveden popis UV filtera njihova potencijalna toksina svojstva po ljudski organizam. Zbog ovih svojstava danas se vode polemike o opravdanosti upotrebe UV filtera u preparatima za njegu koe,I u dekorativnoj kozmetici.SupstancaAPSORPCIJATOKSINOST

Proizvodi sa najveim rizikom za nae zdravlje

4-Methylbenzylidene camphor Apsorpcija putem koe,potvrena u majinommlijekuBrojni poremeajihormonske ravnotee

Benzophenone-3 (oxybenzone)Apsorpcija putem koe 1-9%, potvrena u majinommlijeku i urinuUestale fotoalergijskereakcije, tee naruavanjehormonske ravnotee

3-Benzylidene camphor

Poremeaji hormonskeravnotee

Octylmethoxycinnamate(OMC)Apsorpcija putem koe,potvrena u majinommlijeku i urinuEstrogeni efekt, redukcijatiroidnih hormona,alergijske reakcije

Padimate O Apsorpcija putem koe,potvrena u majinommlijekuEstrogeni efekt, oteenjaDNA, alergijske reakcije

Proizvodi s umjerenim rizikom za nae zdravlje

OctocryleneApsorpcija putem koe,potvrena u majinommlijekuBlaga do umjerena iritacijakoe

EnsulizoleApsorpcija putem koe,potvrena u urinuPovremene prijavefotoalergijskih reakcija

HomosalateApsorpcija putem koe 1%, nije potvrena u majinommlijekuPojedini dokazi o uinku nahormonski status, toksinimetaboliti

Sulisobenzone(Benzophenone4)Apsorpcija putem koe 1%Pojedini dokazi o uinku nahormonski status

Zinc OxideIzrazito niska razinaapsorpcijeNema dokaza o fotoalergijskim reakcijama I uinku na hormone, prilikom inhalacije nanoestica, oteenja plunog tkiva, oksidativni stres organa

Titanium DioxideIzrazito niska razinaapsorpcije

Proizvodi s najmanje rizika za nae zdravlje

AvobenzoneApsorpcija in vivo 0.8%Nema uinka na hormonskistatus, rijetko alergijskereakcije

OctisalateApsorpcija in vivo 0.16%Rijetko alergijski dermatitis

Mexoryl SXApsorpcija in vivo 1%Nema uinka na hormonski status, rijetko aletgijske reakcije

Tinosorb MIn vitro mjerenja pokazalanisku apsorpcijuNema uinka na hormonskistatus i bez alergijskihreakcija

Tinosorb SIn vitro mjerenja pokazalanisku apsorpciju

Tabela 1

3.2.6.Pravilna upotreba preparata za zatitu od UV zraenja

Pravilno doziranje i primjena proizvoda za zatitu od sunca su jednako vani kao injegov odabir. ak ni najbolji proizvod za zatitu od sunca ne moe garantovatizatitu od sunca ako se ne koristi na ispravan nain. Brojne studije supokazale da potroai ne nanose dovoljno proizvoda za zatitu od sunca da bi moglipostii deklarisan steen zatite.U EU Preporuci se navodi kako je da bi se postigla maksimalna naznaena zatita(SPF), potrebno je nanijeti oko 2mg/cm2 sadraja, to je otprilike 36g ili 6 punih ajnihkaika proizvoda za zatitu od sunca, za jedno nanoenje kod odrasle osobe.Nanoenje manje koliine od preporuene rezultira slabijom zatitom od sunca.Preporuuje se na proizvodu istaknuti kako ga je potrebno nanijeti prije izlaganjasuncu u dovoljnoj koliini te tokom dana esto nanositi posebno nakon kupanja iliznojenja. Neki proizvonai su se dosjetili da i na primarnoj ambalai grafiki oznaenivoe do kojih se mora potroiti preparat u jednom nanoenju. Zatitni proizvod je potrebno nanjeti svakih dva do tri sata iako je na proizvoduoznaeno vodootporno jer niti jedan proizvod nije u potpunosti vodootporan te seboravkom u vodi djelimino ispire.Za masnu kou se preporuuje gel ili sprej koji imaju svojstvo apsorbcije masti,a akoza suhu kou kreme koje vlae kou. Kod mjeovite koe treba koristiti losion.Dva proizvoda jednakog deklarisanog SPF faktora mogu pruiti razliitu zatitu,u zavisnosti od osobina preparata, kao to su lakoa nanoenja i razmazivanje.

4.Zakljuak

Veliki broj veoma ozbiljnih negativnih efekata sunca na kou neminovno nas upucuje na potrebuza stalnom zatitom. Kako bi se postigla odriva zatita od sunca kozmetikim proizvodima s UV filterima,potrebni su napori proizvonaa pri formulisanju, testiranju i oznaavanju proizvodakao i edukovanje potroaa. Na konaan stepenj zatite utjee nekoliko aspekata, odstepena zatite od UVA i UVB zraenja, fotostabilnosti, vodootpornosti, doziranja iprimjene proizvoda te njegovih fizikih karakteristika. Stoga, kozmetiki proizvod za zatitu od sunca mora zadovoljavati vie kriterijuma : mora tititiod zraenja u UVA i UVB intervalu; biti fotostabilan i termostabilan; mora bitinekodljiv i formulisan s doputenim UV filterima i sastojcima.UV filteri su takoe I sastavni dio dnevnih krema I drugih antisolarnih preparata koji se koriste u svakodnevnoj njezi. Budui da UV zraci mogu imati ozbilj e posljedice po zdravlje koe. Poevi od prevremenog starenja pa do ozbiljnih oboljenja , poput karcinoma koe, preporuuje se obavezna primjena preparata za zatitu. Potrebno je voditi rauna I o SPF faktoru na ambalai proizvoda, I na osnovu tipa koe procijeniti koji SPF faktor odgovara koi. S druge strane, UV filtri mogu imati I neeljena dejstva, pa neki naunici savjetuju izbjegavanje njihove upotrebe u svakodnevnoj njezi. Poeljno je da se potroai informiu o sastavu preparata, vrsti UV filtera u preparatu I da koriste samo preparate sa UV filterima koji su u skladu sa zakonskom regulativom.

Literatura:http://www.badgerbalm.com/s-30-what-is-spf-sunscreen-sun-protectionhttpwww.lovesensa.rs/clanci/probali-smo/koji-se-mineralni-i-hemijski-filteri-mogu-naci-u-kremama-za-suncanje-factor.aspxhttp://fitoaromaterapija.hr/koza-i-sunce/http://www.pharmamedica.rs/nega/antisolarni-preparati-za-svakodnevnu-negu-koze/http://ec.europa.eu/health/index_en.htmhttp://www.stetoskop.info/UV-zastita-b13-bs116-p91-nc1-book.htmhttp://www.hdkk-cscc.hr/wp-content/uploads/2013/01/Odrziva-zastita-od-sunca.pdfhttp://www.multiactiv.rs/general.php?id=37

BIOGRAFIJA

Zovem se Nevena Crnogorac, roena sam 26.03.1992. godine u Trebinju. Zavrila sam Osnovnu kolu ,,Ratko ari, a potom Gimnaziju ,,Stojan Cerovi u Nikiu. Tokom kolovanja postigla sam odlian uspjeh iz svih nastavnih predmeta, i zbog toga bila nagraena diplomom ,,Lua.2011 godine sam upisala student Farmaceutski fakultet u Podgorici I trenutno sam student etvrte godine.13