kragi garcia - siwalangsinukuan.files.wordpress.com filesasagakgak king ayli at lalapitan da katamu...

©kragi garcia 1 ©siwala nang sinukuan / ©sunstar

carapatang-ari©2018

kragi Garcia

sunstar pampanga

siwala nang sinukuan

cudtang caisipan

nang

kragi Garcia

a mengalimbag queang pilimbagan-capamasan

a sunstar


Kragi Garcia: Para Kaya Ngan! (All for Him!) April 1, 2017 “INYA sa’t mamangan ka man o miminum o nanu pa man ing gagawan mu, daptan mu para king ikaligaya ning Apung Ginu. E mu la bubuyu deng aliwa ba’lang mitalabu, Udyus la man o Greku o pisamban na la ning— agya mang pakikwanan kung pamatulan ku la ring balang metung king balang paralan. Pauli ning e ku pantunan ing pangsarili kung ikakayap dapot ing ikakayap ding keraklan; bang’ting upayang mikabus la.” ~1 Korintyanu Dangka 10: Sunis 31-33 (1 Corinthians 10:31-33) “O anak nang Kunti, ing sablang daraptan mu, ing sablang kakanan mu, ing sablang yampang at pamye, pati na ring pamagdimut a daraptan mu, dapat mung gawan mengaring ampang para Kanaku.“ ~Dalit ning Kakataskatasang Panginwan, Dangka 9, Sunis 27 (Bhagavad Gita Chapter 9: Sunis 27) *** Anting Kristyanu, maulaga ing pamanyimba kekatamu. Antita mu naman ing pamangumpisal at pamakinabang. Deti makasaup la bang luminis tamu pilubluban mgi tamung karapat-dapat marap king Apung Ginu o king dambana kilub ning pisamban. Deng “Holy Sacraments” dake na la ning kekatamung kasalpantayanan at mumusi la bang dasan tamu ing tuntunan ning kabanalan o pamandapat kabanalan o agya mung kayapamn mu man. Ating limbun a kekatamung tutukyan bang apiganaka ing banal a dapat da at meging bye da reng nwan a talasuyu ning Dyos. Ing pamanyulu keng limbun metung a pamakisamak karing para tamung sasalpantaya king Dyos at metung mu naman talapaganaka kekatamu king Dyos. King limbun daralan tamung kasakitan at pamagpakumbaba lub kapamilatan ning pamaglakad marayu kabang asna kalisangan ing panaun batamu ping abalikdan ing pamibye-bye da ring lilimbun dang mebye nwan a pakalarawan. Dapot ing kutang, kareti tamu malyaring ipakit o ipasyag ing pamipaulaga tamu king Apung Gino kambe ning pamipakamal tamu kaya? Nung kasing manwala tamung ing Dyos binate na ing aske tamu keng aske na, king paralan ning pamisip at katutwan, sukat tamu mu namang isipan a ing Apung Ginu buri na ing pamakisamak tamu Kaya. Buri na ing makitalamitan tamu Kaya. Buri Na ing pakisabyan taya at lalapitan neng malungkut tamu at pati namu naman neng masaya tamu.


Buri Na ing Ya ing pipangisnawan tamung saldak karing sablang kapigaganakan at kaligaligan tamu at buri Na mu naman ing Ya ing mumuna tamung lalapitan bang iyampang tamu ing tula, saya, tagumpe malati man o maragul. Buri Na ing miminum tamu mu o mamangan tamu mu yampang tamu pa Kaya nanu man iti. Buri Na sablang gagawan tamu, isipan o kapagnasan daraun tamu Kaya. Iti makapasyag karing mesambitlang mapilan a sunis ibat karing aklat belwan king bungad ning Kapiisk ngening Duminggu. Buri ta lang akakit deng anak tamung mamyalung, masigla, masaya at sasagakgak king ayli at lalapitan da katamu bang idake da kekatamu ing tula da. Buri ta lang akakit masaya at pauli ning lugud tamu karela sasaya tamung migit keng kakasaya ra uling balu tamung matula la. Karing sunis mu namang mesambitla, mayayakit ing agya man adwa la reti, asisilip ta na ing pamanagkat Na kekatamu ning Ibpa bang akwa tamu ing ligaya kapamilatan ning pamakitalamitan Kaya karing sabla tamung daraptan at lakwas na nung daraun tamu Kaya o susuglung ta la reti king pamakiyugne tamu Kaya. Lakwas mayap kaniti at ikakatula na nung ing kayapang daraptan tamu darake tamu naman kareng para tamu. *** Dake Talabaldugan: 1. kalaykay/kaleke – (palagyu) aswe, paglinis bwak at buntuk, makisikit-sikit a ipan. English – fine-toothed comb, harrow. Alimbawa king pamangamit: “Dakal ya ikwang kutu keng kaleke ginamit na nabengi keng buntuk nang Beng.” 2. kalbit – (palagyu) tagkil a mabilis, gamit maralas ing taliri. English – fast touch using the finger. Alimbawa king pamangamit: “E ya migising agyang mekatapilang kalbit i Saring uling asne kapuyatan napus a bengi.” 3. kalkal¹ – (palagyu) kalke, kalutkut, pamanintun gamit la ring gamat. English – scratching or scraping off with the fingers and fingernails. Alimbawa king pamangamit: “Pane ing kalkal ning manuk keng gabun angga na inyang linto ya ing ubingan keng kulkul a agawa na at metuktuk ya.” 4. kalkal² – (palagyu) kalakuti, lati-lating pakasalikut o pakatangkap a kasangkapan o gamit. English – knick-knacks, trinkets, ornaments. Alimbawa king pamangamit: “Metung a langgotsi ing kalkal nang Taling a mepanako kabang masisilab keng kabalantyan nabengi.” 5. kalì – (palagyu) kilkul a paliging malati, bambang. English – excavated


canal or ditch, drainage along the road. Alimbawa king pamangamit: “Mengasabat la keng katambak a sukal deng kali inya inyang biglang muran limbug ya ing baranggay.” *** PAMANGAPAMPANGAN: Kaleldo na naman paruminggu namu, at dakal a kapagmasusyan ing mangaplayari kanyan bayu pa man ing Nwan a Paruminggu o Holy Week. Atin lang maralas sabyan deng makatwa neng makanyang panaun —“Byernis santung e mu nanu o Maleldo e mu nanu.” Buri dang sabyan, sukat yang igalang ing Kaleldo o ring aldo sakup niti. E la dapat piraptanan kamulangan o bage e manayun. Alimbawa king pamangamit: “Byernis santung e mu nanu pane naman ing inumang alak at e da na gaganakan deng tau ing maulagang sangkan niti.” *** Agkatan da kang mambag o midake nanu mang Kapampangan a kawatasan, sanese, sisti, kasuryan o nanu mang dikil king Kapampangan. Nanu mang kutang o sisti king misulat king Kapisik, malyaring ikutang o malinawan king talasulat. Pakiparala king email address, [email protected] o iyaus o i-text king +639988948624 o +639423924399. Nung karapatdapat ya’t makayagpang king dalerayang tuntunang Kapisik, masa kang mirinang kapakibatan at milimbag ya sanu man kareng tutuking dangka ning Kapisik. Ipisik me, abe! ------------ Kragi Garcia: Pali at Dimla / Ligaya’t Lugma: Kalikasan ning Bye Keti king Yatu (Hot and Cold / Happiness and Distress: The Nature of Life in this World) March 25, 2017 “O ANAK nang lalaking Kunti, ing e pangmalambatang aske ning ligaya at lungkut, at ding pangayala da panyatang ning panaun, mengari la king panyatang ding panaun ning dimla at kaleldo. Manibatan la king kamalitan panandam, o sapni nang Barat, at dapat lang e ipagbaliyala a e ka mayayabala. O pekamayap dili karing ketawan [Ardyun], ing taung e mayayabala king ligaya o lungkut at makapagdatila kareti bitasa yang maging karapatdapat king pangakabus.” ~Dalit ning Kakataskatasang Panginwan,| Dangka 2:14-15 (Bhagavad Gita, Chapter|2:14-15)


*** E la abilang deng sasaingsing keng pali ngening bigla nang mepali ing panaun. Kaleldo na, kabalen! Bala kapilan pa ing amyam lalabul yang marimlang angin maninbat king pangulu. Ngeni, pati reng ayup a sane keng lisangan ila naman deng mamanyatang at detang sane keng dimla memanyulapo na lang padalakit kareng bangsang para karela lakwas apibabata ing panaun. Deng tau naman mamagbalak lang mamandilu kareng ilug, dagat o pandilwang malapit para karela. Kamakamaganak lang manupang pikawen o pipagtampison mu man. Ita naman, agyang misan mu man keng kaleldo. Ambag-ambag la king panggastus at para kareng saken. Atin mu namang dayung pupunta keti Kapampangan ba’lamung makapandilu keng dayat-malat ning Mawli a pipipitnan da reng baling Makabebe, Masantul, mapilang dake ring Lubao, Sasmwan, Guagua at Minalin, king Porac—ing Poracay at itang makasalikut a ulu, kareng pipandilwan karing miyayaliwang dane ning lalawigan o keng sibul ning Arayat a nung nu ing danum asna kalino at kalinis subali pa keng marimla. Tabalu mu ngeni nung antita pa. Itamu ngan naman sasaingsing keng lisangan a pabina-nang-pabina keng pali. Papali neng tagana ing yatu. Tutu ing “global warming” o pangmabilug a yatung pali at keraklan ita mu ngan mu naman ing makisala. Ing awsan dang kasaplalan magdala mu namang marok a bunga kekatamu at king yatung kamemetungan tamu mung tuknangan. Ing mung layak o basura, ala lang masabal deng keraklan. Ugse da agyang nukarin at dadapugan da pati plastic agya mang balu dang makakarok ita. Atin ping gawi ra ing manugse kilwal ning mula da dapot keng daralanan ding sibabale a makakarok naman king kabalantyan. Nung alang manakit, ugse da agyang keng kilub dang mula reng siping dang bale. E da balu ating manakit karelang Apung Ginu. Ing lisangan, mengari king dimla—datang agyang e tamu panayan o pagnasang datang. Sangkap na na ning kalikasan ita. Nung alang kaleldo, a panaun ning pali at lisangan, makananung pumalut? Ing pinalut, makananung ibilad bang palangyan? Antita mu naman ing kauran. Nung alang uran—a karampatan king pamanasik—makananu lang tanam deng ortelanu? Makananu lang mikadanum deng ilug at sapa, makananu lang kumabye reng asan? Makanyan mu naman ing pamamdam nang pangkilub ning tau. Daratang ing


lugma at tula. Misan mayli tamung mayli. Misan tutulu tamu lwa keng lungkut at kaplas a panamdaman tamu. O’t antita? Kasi naman, ing sabla-sabla keti yatu pangsamantala mu ngan. Bala ing panaun, dirimla’t papali; magkaleldo’t magkauran. Likas na king bye tamu ing anti yan, abe! ---------- Kragi Garcia: Ing Panyulat Kapampangan king Kasalungsungan, Banwang 2017 (Kapampangan Writing at Present, Year 2017) February 11, 2017 APAT a bulan... manaluntun king sitsat a labwad; Makapanaya ya ing metung o ing kalima nung sakaling sanu man kareng maslag ayapat akmulan ning lau. Ing sabo batu... tinulas king dungus ning yatu; Sisilab dake talabwat o magpasikan king kusad maging pulandit indat palangyan ya ing ulu. Panenayan ku... ing panalundumang timan; Malagad nang malilyari. Daralan na ata ning pamanyawa da, ala nong kasdanan king lumang aske ku. Kakung mata o ba't mamagus ing lwa? E wari'ng Ibpa mu - ari de ngan deng sabla? Iting kaplas gagalgal king salu mu, misubi - e naman pignasan mu. Ing aklis mu e naman alang angga! Penandit mu - ing aslag datang na ya! Sablang biga! Sablang uran! Kabud sigla - yang mamanlag! Bayung munag tatando na! ~Kaynip king Pamaglakbe, Miguel Serrano, 22 Abril 2002


*** Ing “Alang Dyos” makatalatag ing pamipalage pasibayu kaybat ning makabang panaun at masampat ing tinatag da reng Sapni nang Crissot bang aydake ya iti kareng kabalen a kayanakan bang ayalben de at abalikdan ing bye king kekatamung milabas anting Kapampangan king panaun a ati yu pa keti i Don Juan Crisostomo Soto o mekilala mu naman at mibantug king talipampang “Crissot.” Puge karing menatagan a kayanakang sapni na. Mayap ing managimpang dasan ing disnan nang Crissot kanitang kapanaunan na. At mayap tagana ing mika-tagimpan agyang ninu man. Makanyan man, mayap mu naman nung e ta ne pagkyapusan uling milabas na ing panaun na at e na malyaring ibalik pa. Makabage ing paralan ning panyulat na king panaun a nung nu ing amanung Kastila ya pang paralan ning panyulat kanita. Nung wari keng amanung Inglis, e na na panaun rugung Shakespeare—agya mang e sukat iwari i Crissot kaya—uling e no man malyaring piligligan neng e la mitagmu panau’t bangsang beytan. Pepakilala da na’t pemalinawan mekatapilan nang ukdu ning meyangu-bye Don Zoilo Hilaro at ning keyang kambang a kabas nang migpakamal (menataga’t misundu king Akademyang Kapampangan), ginambul at migmasabal king Amanu at Kalinangan Kapampangan king sablang agyu ra dapot nung ninu pang dapat taluki karela ila pang sasalungat kapamilatan ning karelang e pamangilala king karelang pigmasabal agya mang dakal la abalu kapamilatan da. Atin pa karelang miputunganan anting bulung karing buntuk da. Karing keraklang dane ning panyulat mayayakit ing kakunyatan da pamisip deng talasulat at yawa do pa reng kayanakang magumpisang susulat kapamilatan ning kamalyan ning karelang gawing e da na buring itabili pa agyang nanu pang pamipalino at pamipakit patune a ing pamanyulat da e makayagpang e mu keng bayung paralan nung e king tune at makatud a paralan. King dane na mu naman ning panyulat amlat—ala nang mayayakit pang manuman la pa ring keraklang talasulat ngeni. Pipilit dang pamisali ing kapamatulusan anting amlat agya mang alang malino patune’t patibe karing dalerayan da pati na karing ataluse da kanu. Ing sakit na pa nita payakmul da’t pasuka ing nung nanu ing buri dang sabyan deng lepitan dang memalen bang makapalwal lang aklat amlat kanu agya mang ing kapitna ning laman na niti alang mebitasa anting katutwan.


*** Dake Talabaldugan: 1. ka-alili, kayalili – (palagyu) kapalit, katuki. English – substitute, proxy, successor. Alimbawa king pamangamit: “Minuli neng agad ing magbante keng gusali agyang ala yu pa ing kayang ka-alili inya aluban de reng mapanako.” 2. kaingin, kayngin – (palagyu) pamanabas at pamandapug karing tanaman king kasukalan bang agamit tuknangan o asikan. English – slashing and burning of trees and weed in preparation for farming and construction of houses. Alimbawa king pamangamit: “Malagad namu ngeni ing kaingin uling megisan na ing kasukalan keng dakal da reng tau keng kasalungsungan.” 3. kait, kayit, pamagkayit¹ – (palagyu) pamagdimut, pamagmasungit. English – denial or refusal to help or give something to others. Alimbawa king pamangamit: “Mekatapulung kait ing gewa na king mekatapulung pamaglapit at pamakisabi da kaya ring memalen bang mipatuknang ing pamaglasak da karing baklad.” 4. kait, kayit, pamagkayit² – (palagyu) pamaglingad, pamipampan, pamanyalikut. English – hiding or concealment of facts or things that may be helpful or useful. “Nanu man at agyang makatapilan mang kait e mu apaglingad ing katutwan a ating Miglalang king sikluban.” 5. kala – (palagyu) pau, pawikan. English – turtle, tortoise. Alimbawa king pamangamit: “Makakarok kanu king kapalaran ing pamanese kala king pibale-bale ring ninu man.” *** PAMANGAPAMPANGAN: Ninu nang mekaranas kareni—“Memusal, memulikat, melulud, mesintud, mesipak at mesintuk”—at nanu ing pamiyaliwa ra? Deti reng malilyari neng magkamali tamu kimut at maralas neng gagad tamu o pirapal. Ing “memusal” ya pin ing pakiramdam ning misabal ka kalamnan keng masyas a bage o misan neng mikakarimla; “memulikat” nung meigut ka litid at uyat o neng malambat kang makatampiso keng danum; “melulud”, ya pin ing misumpung butul; “mesintud”, nung misabal ka intud; “mesipak”, misumpung a baba; “mesintuk” ya pin ing mepukpuk buntuk keng masyas dapot malati mung bage. Deng amanung deti makaragdag la king panga-makakaliwa ning Amanung Siswan kareng aliwang amanu.


*** Agkatan da kang mambag o midake nanu mang Kapampangan a kawatasan, sanese, sisti, kasuryan o nanu mang dikil king Kapampangan. Nanu mang kutang o sisti king misulat king Kapisik, malyaring ikutang o malinawan king talasulat. Pakiparala king email address, [email protected] o iyaus o i-text king +639988948624 o +639423924399. Nung karapatdapat ya’t makayagpang king dalerayang tuntunang Kapisik, masa kang mirinang kapakibatan at milimbag ya sanu man kareng tutuking dangka ning Kapisik. Ipisik me, abe! ----------- Kragi Garcia: Pante-pante tamu ngan! (We are all equal!) February 4, 2017 “TATANGALAN ta la ring katutwang deti a ating sariling patune: a ring sablang tau melalang la ngang pante-pante; a pikaluban no ngan ning Miglalang king bitasang karapatang e adarayu; a kabilang kareti ila pin ding bye, katimawan, at ing pamagdulap king ligaya.” ~ Thomas Jefferson “Atin kung tagimpan a metung a aldo ing bangsang ini tikdo ya’t byayan na ing tune kabaldugan ning kasalpantayanan na; tatangalan la ring katutwang detianting ating sariling-katunayan: a ring sablang tau melalang la ngang pante-pante. ~ Martin Luther King “Pauli ning alang pamangabiran king Dyos.” ~ Romanu, Dangka 2: Sunis 11 (Romans, 2:11) “Pauli ning ing palad da ring anak ning tau at ing palad ding ulimo ya naman. Nung mamamate y ing metung mate ya naman ing aliwa; kamatutwanan mikabas la ngan inawa at alang kalamangan para king tau a lagpas para king ulimo, palaglugud mu iti king sarili.” ~ Aklat ding Talapangaral, Dangka 3: Sunis 19 (Ecclesiastes 3:19) ***


Bingut la pamu reng tau atin na lang maling kapanwalan a ya (metung a anak) nung iyambing keng kapatad na—lamang ya at makayangat ya karing sablang kapatad na. Iti daralan da reng tau angga na king pamangdagul da’t pangatwa ra. Atin yang atagmwan a balita ing Kapisik nabengi dikil king metung a “maputi balat” a pepakit dang pirapal neng lepitan ing metung a “maputla” a Koreanung memalen. Kalapit na, bigla neng tinulak ning “maputi” ing “matwang maputla” at ikwa nang miragsa kabang ing menulak at menyakit tatakas yang papulandit. Karing mengalabasang aldo, deng memalen karing aliwang bangsa, kabas ing mengalabasang panaun, magugulu la pauli ning pamisip ding keraklan a ila ring makalamang a lipi at ilang makikarapatan keng bangsa nung nu la mibait. Ila kanung ating karapatan agpang king kapanwalan da. Kapanwalan a para karela ilang pakamalan ning Apung Ginu uling ila mu naman ding kabud nang anak. Mimiral kasi ing kapanwalan alus ding sablang tau a ila ring balat da, ilang katawan da at ila ring isip da. Isip da makalamang la uling maputi la. Isip da naman ding aliwa ila mung pinili nang lipi ning Dyos inya sa’t ila mung sukat manibala king yatu at ding sablang mabibye man o ali a mayayakit keti yatu. Iti ing maging sangkan ning pamipate-pate at sablang e pamikakasundu karing pibale-bale, karing kabalantyan angga na karing miyayaliwang bangsa at mabilug a yatu. Ya pin iti ing maling kapanwalan a atin yang pekapakamalan o pekakaluguran a pinili ning Dyos karing sablang lelangan na, karing sablang anak na. Dapot, iti magdalang maragul a panganib king kapayapan at karatunan keti mabilug a yatu. Nung ating mapilan a ipasyas da ing kalamangan da karing para karela igitan da uling maputi la o ing balat da mimigit legwan karing sablang aliwa balat a lelangan, mikamaragul a kaligaligan at alingasngas a maging bunga niti. Likas mung deng lalatyan da reti malsa la at lumaban kareng manwalang makapaybabo la karing sabla anting makalamang uling lakwas lang masanting balat, arung, bwak, pamikakatawan at pamisip at pangatau. Maging pabelu niti ing pangasalbag-salbag da ring misasanmetung a bangsa keti mabilug a yatu at panibatan ning lumpungan. *** Dake Talabaldugan:


1. kagalang-galang – (panguri) kinuyad: Kgg. katangal-tangalan, peka-tatalangan, bansag karing manungkulan. English – honorable, respectable. Alimbawa king pamangamit: “Kagalang-galang la reng taung balu dang igalang ing karelang sarili bayu pa ing sabla.” 2. kaganapan – (palagyu) kabulanan o ka-syam a bulan ning buktut ning babai, kalubusan, kataktakan, kasagaran. English – complement, compliance, completeness, perfection, deadline, happening. Alimbawa king pamangamit: “Ing pamanganak ya ing kaganapan ning bye ning metung a babai.” 3. kagaw, kago¹ – (palagyu) makapanggatal a tiktak kalating pulgas. English – itch-causing mite. Alimbawa king pamangamit: “Kareng ulunan at ulas a e mibibilad la maralas sasalikut deng kago.” 4. kagaw, kago² – (palagyu) sari-kalatiktik lelangan a mabibye e malyaring akit karing mata mu kabud. English – microbe, germ. Alimbawa king pamangamit: “Agyang asno kalati, deng kago malyari da lang gisanan deng sablang mabibye nung e la mayampat.” 5. kágawarán – (palagyu) dake ning tanggapan, maralas ning kapamalan. English – department, bureau. Alimbawa king pamangamit: “Ing Kagawaran ning Bwisan ing makimasabal king pamanyingil karing sukat dang bayaran ding memalen.” *** PAMANGAPAMPANGAN: Nung mipalabas ka kareng sibabale Kapampangan, tambing dang sabyan ding makibale ing “Salangi ta’pu o salangi ta’pamu pu.” Iti ing metung karing tanda ning panga-masampat dang pamananggap karing dalo da—kakilala da la man o ali ding payndalan. At dagdag kaniti ya pin ing apaganan da la pang pamangan deng dalo o agyang pendalan mu. Mekad nung atin lang sese nanu man, gawan da ing iyapag de o deti ba’da la mung apamatulan deng peyndalan. Samutanan da pang ditak a kapusungan maralas. Alimbawa: “Ay, salangi ta’pamu pu agyang kubu ya mu ing bale mi. E la pu manginis deng asu mi.” *** Patagal a maligayang kayaldawan king kanakung kadwang kambang—Jayashri-Govinda dasi Garcia-Austria a migkalub kanaku king panigung tubung-suli. Pagkaluban na ka pa sanang kalam ning Kakataskatasang Ibpa. ***


Agkatan da kang mambag o midake nanu mang Kapampangan a kawatasan, sanese, sisti, kasuryan o nanu mang dikil king Kapampangan. Nanu mang kutang o sisti king misulat king Kapisik, malyaring ikutang o malinawan king talasulat. Pakiparala king email address, [email protected] o iyaus o i-text king +639988948624 o +639423924399. Nung karapatdapat ya’t makayagpang king dalerayang tuntunang Kapisik, masa kang mirinang kapakibatan at milimbag ya sanu man kareng tutuking dangka ning Kapisik. Ipisik me, abe! ----------- Kragi Garcia: Kasakiman, Pamangalalu at Pamangarirya (Greed, Jealousy and Envy) January 7, 2017 “AT KARIN ya king kawakasan ding aldo, milyaring i Kain migdala yang daun na kang Yawe menibat king bunga ning ganun. At i Abel man, migdala ya naman ibat karing pangane ring susoga na, ibat mu naman king taba ra. At i Yawe linawe ya kang Abel at king daun na. At e Ya linawe kang Kain at king daun na. At mengalutu yang bina lupa king kamwa na i Abel, at tambing yang migdukmu. At nganang Yawe kang Kain, O ba’t mengalutu ka lupa keng kamwa, at misaldak ya ing kekang lupa? Nung mayap ka depatan, ala waring papuri? At nung e ka mayap depatan, ing sala mangalutkut ya keng pasbul; at ing kapagnasan na atsu keka; dapot sukat mung saulan iti. At i Kain pekisabyan ne ing kapatad nang i Abel at sinabi na Dumulung kata karing taldawa; Milyari kabang ati lu keng taldawa, Tinikdo ya i Kain laban king kapatad nang i Abel at pete naya. At i Yawe ngana kang Kain, Anta yu ing wali mu Abel? At ngana, E ku balu, aku wari ing manyalikut keng kapatad ku? At nganang sinabi, Nanung agawa mu?


Ing siwala ning daya ning kapatad mu manangis kanaku at kanaku ibat king gabun. At ngeni misumpa ka migit pa king gabun a biklat na ing asbuk na bang tanggapan na ing daya ning kapatad mu ibat king gamat mu. Kabang gagambulan mu ing gabun, e na pasibayung ibye ing sikanan na keka, Magi kang palibut-libut at salasalikut king yatu.” —Ing Pamaglalang, Dangka 4: Sunis 3-12 (Genesis, Chapter 4, Verses 3-12) *** Deng kanung mikapatad, lalu na mitutuki la, likas karela ing bagya mung kabid mipapate la agyang alang ulagang bage. Mibubuska lang mibubuska at bala asu la’t pusang mikakaras mung mikakaras. Maralas sangkan na niti ya pin ing pamangalalu pauli ning buri ning metung lakwas ya dakal ibe ing pengari na kaya o lakwas masanting inya sa’t nung antita tambing na neng pangariryan ing metung ning metung. Iti mekad pauli ning e ya pante paglalawe ing pengari kareng anak na. Atin yang lakwas buri ing tata o ima karing anak na. Iti aulata da reng anak uling masikan la panamdam keng antining bage. Bala asuk a nung kapilan mu tatakpan kanita pa lakwas sisikan. Inya sa’t e tutuknang ing sigalut king pibale-bale neng antita. Masikan makasirang pamikalugud ing rirya at pangalalu kareng mikapatad man o mikakaluguran man. Agyang malambat na lang miyabe reng mikaluguran, kabud linto ing pangarirya o pangalalu. Iti daig na pa ing aping darapug king pamiyabe nung e mapatda kabang kabaywan-baywan pa mu o malambat na. Ing malambat tingkapan a pamiyabe matatampud anting tatangab a dutung keng mikakalabkab a api. Dakal nang milyaring makanyan. Bakit kaya malilyari ing makanyan? O ba’t ating malilyaring ing lakwas mabandi o lakwas masanting o lakwas byasa mangarirya ya pa keng keyang kakaluguran a igitan na naman keng alus segana-gana. Ing pakibat, pauli ning kasakiman. Iti ing kanita pa malilyari na dapot e da akakit a mali deng aliwa. Ing kasakiman gagawan ne ing taung binang makasarili at maimut. E da na paulagan ing pamagdake karing mangayalangan agyang agyu da namang gawan. Para karela, nung e da ka pakinabangnan ala kang ulaga karela.


Buri da reng talapakarirya’t talapangalalu karela ngan ing sablang akakit da. *** Dake Talabaldugan: 1. kabkab¹ – (palagyu) – sabsab, paragus ning makabuklat a asbuk king nanu mang bage. English – a bite taken with fully-open mouth. Alimbawa king pamangamit: “E na tiknangan ing kabkab nang Sabil keng pakwan anggang e ne agisan.” 2. kabkab² – (panguri) – sari kaskup, bina kaput a malan o nanu mang bage. English – skin tight. Alimbawa king pamangamit: “Kabkab yang kabkab ing imalan nang Onyang inya sa bala ikit mu n’ya naman ngan aske katawan.” 3. kabibi – (palagyu) – lamang dagat a makimakapal a talukap. English – a species of clam. Alimbawa king pamangamit: “Sadya asno karakal deng kabibi inya asna la naman kamura, oneng manibat inyang memakbung ya ing Pinatubu melagad na la mikamal la pa.” 4. kabig¹, kabid– (palagyu) – igut papunta king katawan ning mimigut, salungat ning tulak. English – pull, pulling or drawing towards self. Alimbawa king pamangamit: “Alang lalambat karing mikaluguran a pane mung kabid ing balu ning metung at metung.” 5. kabig², kabid – (palagyu) – simbut, penyambut king sugal. English – winnings in gambling. Alimbawa king pamangamit: “Ala yang patugut keng kabid na neng yang bangka keng paris-paris i Gadung inya ala nang bisang makyalung kaya metung man.” *** KASEBYANG KAPAMPANGAN: Sisting pabiru kareng pakiput a paglolwan king maglolo kaya, “Tulak ning asbuk, kabid ning salu.” Keng panaun ngeni e ne magagamit ing sisting iti kasi ala nang tutulak at kabud namu kabid ing gagawan da reng mipaglolo inya pin maragul a tulak ing malilyari bandang tawli . Alimbawa: “Kumwari mo pane yang pintas i Karing kang Agu oneng kayalto naman keng gagawan na—tulak ning asbuk kabig ning salu.” *** Agkatan da kang mambag o midake nanu mang Kapampangan a kawatasan, sanese, sisti, kasuryan o nanu mang dikil king Kapampangan. Nanu mang kutang o sisti king misulat king Kapisik, malyaring ikutang o malinawan king talasulat. Pakiparala king email address, [email protected] o iyaus o i-text king +639988948624 o +639423924399. Nung karapatdapat ya’t makayagpang king dalerayang tuntunang Kapisik, masa kang mirinang


kapakibatan at milimbag ya sanu man kareng tutuking dangka ning Kapisik. Ipisik me, abe! ----------- Kragi Garcia: Kadimutan: Pamamawas Kalat king Bungad ning Banwa (Minimalism: Decluttering at the Start of the Year) January 3, 2017 “ATING sapat bang misadsad tamo? Tambing makatagmu tamung binang kasulitan. Nanu ing ‘sapat’? Ninung makasabi? Bitasa aliwa reng maka-kabyayan a pakirasan da ing “kasaplalang pangkabyayan” anting pekakakataskatasan karing sablang pamipaulaga, inya sa’t ala lang dalumat ning ‘sapat’. Ating pakakalulung lipunang ditak mu ing atin la: dapot nukarin la reng mabanding lipunan a sasabing: ‘Tuknang! Sapat na ing atin tamu’? Ala. Mekad malyari tamung kalingwan ing dikil king ‘sapat’ a tumula tan a karing sarili tamu king pamagdulap king pamandagul ning pamangaylangan karing pibandyan ing yatu a lalto neng balang metung kabud da na mu pakigunyatan ing manikwa lang ‘dagdag pa’.” —E.F. Schumacher, Small is Beautiful “Balang bage kikimut at e kikimut a ati king sikluban pakimutan na la at pibandyan na la ning Panginwan. Inya ing ninu man sukat ya mung tanggap karing bage kaylangan mu para king sarili na, a makalele anting palugit, at ninu man e sukat tanggap pang aliwang bage, king kebalwan na nung Kaninu la reti.” —Sri Isopanisad, Mantra One *** King pamanintunan, ing taung pakakalulu nung manakitan yang dinalan, lakwas yang matula nung manakitan ya pang labis bagya o lakwas na nung miras la pang adwang dalan ding panakitan na. Ing tau namang mabandi nung manakitan yang kata-kata (million) lakwas ya pang magnasa bang tumula nung miragdagan pa ing panaktan nang lagpas king kata-kata at lalu


na nung magi lang adwang kata-kata ring tubwan na. Nung miras lang adwang kata-kata ding panakitan na ning taung mabandi, magnasa ya pang magi lang apulu deti at nung mika-apulu yang kata-kata burin a miras lang adwampulu at miras la pang apat apulu at deng apat apulu buri na miras la pang walumpulu at lakwas ya pang matula nung miras lang dinalan a kata-kata deti. Makananu nung ing mabanding ini pala ya pin mu naman itang sadyang pakakalulu a ngeni megi nang mabandi at kata-kata na la reng panakitan nang salapi? Ing parasan ning Kapisik king aldo iti ya pin ing abalu tamu nung makananu ing kabldugan na ning “sapat”. Keraklan kekatamu dakal la tipun a salapi, kasangkapan, imalan o piblasan, gamit a pangsarili o pangkatawan at deti makatambak la e mu karing silid tamu nung e pati na karing miyayaliwang pipanipunan (banks) nung salapi la at karing miyayaliwang dane nung gabun at pakakalat la karing pibale-bale tamu a king kelambatan magi na la mung sukal karing mata tamu. Deng kalat a deti ila ring dakal a bage mangasayang mu uling e no man tagana kaylangan dapot seli ta la o pekikwanan ta lang binit inyang akit ta la kanita at ngening e ta na la kaylangan o pigsawan ta na la inya pin e ta na la tatagkilan agyang ditak o saguli mu. Inya pin magi na la mung makaskup a salasalabat agya mang asne karagul ing silid tamu o agya mang ing bale tamu, kasi paragdag na lang paragdag deng abuburi tamu at pagsawan tamu naman kaybat ta lang agamit na. Mekad naman atin lang kabaldugan at panalala inya e ta la buring yugse. Oneng mekad mu naman ala na lang ulaga inya pin e ta na la apapansingan mu man uling salasalaksak na la nung nuka-nukaring suluk ning silid o pibale-bale tamu. E ta no kaylangan? Sala-salabat na la mo? O’t e ta na la mu idake karing tutung makikaylangan a pakakalulu? Atin tamu pang apamatulan o asopan a mangaylangan para tamung tau. *** Dake Talabaldugan: 1. kabáng – (panguri) – miyayaliwa batik o kule, batikan. English – spotted, multi-colored, varicolored (s.o. animals, cloth,etc.). Alimbawa king pamangamit: “Masayang akakit ing kabang a susulud da reng tau king


kabalenan neng sisimba lang Bayung Banwa.” 2. kabangbangan, kabambangan – (palagyu) – kabalantyan lele ning ilug. English – a community along the river. Alimbawa king pamangamit: “Neng kauran kanita la parating mangakarugan deng mibabalante keng kabangbangan.” 3. kabaung, kabawang– (palagyu) – datukanan ding bangke makaburul angga na king milibing la. English – coffin, casket. Alimbawa king pamangamit: “E na kaylangan idatuk ya pa keng kabaung ing meyangu-bye nung padapug d’ya mu rin pala.” 4. kabasì¹ – (palagyu) – asan a malapad maralas dang gagawang tinapa. English – short-finned gizzard shad. Alimbawa king pamangamit: “Kapad na lang diling kapangan a titiltil kamatis ning apu ku reng tinapang kabasi.” 5. kabasì² – (palagyu) – malati at malapad a kampit maralas gagamitan keng pamangaliskis o pamaglinis asan. English – small, short kitchen knife shaped like a fish. Alimbawa king pamangamit: “Pantunan neng dara ku ing kabasi, e na balu makasalaksak yap ala keng darala nang takba.” *** KASEBYANG KAPAMPANGAN: Ating pabirung kutang dikil keng kalat a maralas pisasabyan da reng kayanakang Kapampangan kanita, “Makananung ialako kalat ing asin?” Neng likas lang pusung la reng kabalen tamu, dakal lang antining paisiting kutang. Deng abibigla da keng kutang ayni makapisip lang malalam oneng ing pakibat na saguli ya mu. Pakibat: “Makananung alako kalat ing asin? O kasi palisan mo!”Malamais ya mu pin, ne. *** Agkatan da kang mambag o midake nanu mang Kapampangan a kawatasan, sanese, sisti, kasuryan o nanu mang dikil king Kapampangan. Nanu mang kutang o sisti king misulat king Kapisik, malyaring ikutang o malinawan king talasulat. Pakiparala king email address, [email protected] o iyaus o i-text king +639988948624 o +639423924399. Nung karapatdapat ya’t makayagpang king dalerayang tuntunang Kapisik, masa kang mirinang kapakibatan at milimbag ya sanu man kareng tutuking dangka ning Kapisik. Ipisik me, abe! -----------


Kragi Garcia: Pamagmasabal karing Aliwa (Caring for Others) December 26, 2016 “KANITA ing Ari sabyan Na karing king lele ning wanan Nang gamat, ‘Ume ka, pigkalaman ning Kanakung Ibpa, pimanan me ing kayaryan pigadyan ku para keka magmula pa king pangabalangkas ning yatu. Pauli ning danupan Ku at dininan Mu kung pamangan, Mawa Ku at dininan mu Kung inuman, Dayu Ku at pepaglayunan mu Ku. Lubas ku at piniblas mu Ku, Masakit ku at delawan mu Ku, Makasukul Ku at detangan mu Ku. Kanita ding matalaru pakibatan da Ya, ‘Ginu, kapilan da ka ikit a danupan at pekanan da Ka o mawa at dininan da Kang inuman? Kapilan da ka ikit anting dayu at pepaluban da Ka, o lubas at piniblas da Ka? At kapilan da Ka ikit masakit o ati Ka king sukulan at pintalan da Ka? Ing Ari makibat ya, “Tutwanan sasabyan Ku keka, anti king adapat yu na, Para karing pekamalati karing kapatad Ku, depatan yu na naman Kanaku.” — Mateu, Dangka 25: Sunis 34-40 (Matthew, Chapter 25: Verses 34-40) *** Ing kapanwalan da reng mapilan a sasalpantaya at sasamba, ing Apung Ginu malyari Yang piraytan. Isip da, uling e Ya bubulad bala ra e Na akakit ing nanu mang daraptan tamu. Maragul a pamagkamalit ita. Nu ta man karin at nanu mang gagwan tamu akakit na ning alang-kasing-upayang Kakataskatasang Panginwan. Pati pusu ring balang metung kekatamu balu na laman uling makabante Ya karin anting saksi ring sablang panamdam at kapagnasan tamu. Kilub ning pisamban asno kayap papakit; makapyak lang mangadi at mekad tutulu la pa lwa, dapot nung ating indredus naman tambing lang bala timbang sasaluk la ring balugbug da at ding mata da lawe-lawe la karing pakakalulung sisimbang masura mu imalan; pasiklod lang lalapit king dambana o altar at nung lawen mu la intud menuling la keng paulit-ulit dang pamandapat kaniti at pasuglap dong lalawen ding mangasdan king daraptan da’t mimisip asno kabanalan; ala lang kimut a e da buring e da papansingan deng aliwang sisimba at pagparatut da ing karelang kapakumbaban! Kilub ning isip at pusu da ngarang sasabi, “Aba kapakumbaba ku at pagmaragul ku iti! E la ditak ding taung mababo kasalpantayanan (metung na ku kareti) inya


sa’t deti deng nung nanu mung mayayakit ya mung tutu para karela. Ing ketasan tamu lub mayayakit kabud datang ing kapalyaryan ning panyubuk king bye tamu. Ing dapat tamu king arap ning dambana at kilub ning pisamban mapalyaring asna kayapan. Makapiblas ta’ng masalese neng sisimba o sasamba tamu. Asna katamu kaburing palto banal at mapakumbaba karing penandit a mangadi tamu at manyad saup o kapatawaran king Apung Ginu. Maralas ing mangapalwa ta pa kabang manalangin tamu o pupuri Kaya. Aro, kabanalan tamu ne, abe! Makanyan man, kalakbang tamu kilwal ning pisamban o mekad agyang palwal ta’pa lalto na ing nung nanu ing tune tamung panugali lakwas na karing taung lalatyan tamu pangatau at panga-parang sasalpantaya—karing magpalimus o kareng mamalis keng dalan at manugse layak o basura. Atin kekatamu ing uli mong pakakalulu lang balu tamu reng akakayabe tamu—durungdungan ta la uling king lawe tamu asno kababa pangatau, dapot lakwas pang mayayakit ing kelan ta’ng masabal karing mayayaus a “drug addicts” o daukduk king bawal a panulu. Makabilang la deti karing pekamababang uri ding tau at e la man kanu pin tau. Makanyan man, ing Dyos, ala yang pamiyaliwa turing karing pakakalulu o mabandi. Ing lalawen Na ya pin ing katapatan tamu pilubluban. Mekad deng dayukduk a deti pin ila ring pitabi-tabi tamu’t pitupetupe, dapot anak na la naman ning Apung Ginung kalupa tamu inya sa’t sukat ta la namang lingapa’t pakamalan. *** Dake Talabaldugan: 1. buyú – (panguri) – mebuyu, meyagyag, megayuma, meyagkat. English – induced, inveigled. Alimbawa king pamangamit: “Ing buyu ning kapagnasan lakwas masikan kesa king pamisip.” 2. buyuk¹ – (palagyu) – lipun, abtas/aptas, malda, kabalenan. English – crowd of people. Alimbawa king pamangamit: “Nung nukarin ing buyuk karin mu la akit ding mandurukut.” 3. buyuk² – (palagyu) – pekasuluk ning wawa. English – cove, inlet. Alimbawa king pamangamit: “Ing buyuk ning Kailugang Kapampangan atatagmwan ya king sikoti ning Paralayang Makabebe at Parobang Masantul.” 4. byung – (palagyu) – kaynge banayad ding miyayaliwang bage, maralas ning angin. English – noise coming from moving or flying insects/things or whirring of the wind. Alimbawa king pamangamit: “Mipagising ku keng


byung ning palapit a bagyu a apagkamalyan kung paratang a tatabwang maragul.” Bina lang marakal ding katayang magmula king “ba”, ne kabalen. Manaliwa ta naman. Ing “ka” naman ing keng tutuking lwal ning Kapisik. *** KASEBYANG KAPAMPANGAN: Malagad ya mung magagamit ing kasebyang ini dapot karing makatwa kanita maralas keng darandaman—“lakwas yang apamatakaran ing siping-bale kesa king kamaganak a makawale.” E la mekad ditak kekatamu deng adalanan da na nung makananung iti tutwanang malilyari. E ya malalam at e ne sukat pang dinan pang kabaldugan. Alimbawa: “King piragling pamangaylangang saup at karame, lakwas yang apamatakaran ing siping-bale kesa king kamaganak a makawale inya sa’t makatud mu ing sukat lang pakiyutusang masalese reti.” *** Agkatan da kang mambag o midake nanu mang Kapampangan a kawatasan, sanese, sisti, kasuryan o nanu mang dikil king Kapampangan. Nanu mang kutang o sisti king misulat king Kapisik, malyaring ikutang o malinawan king talasulat. Pakiparala king email address, [email protected] o iyaus o i-text king +639988948624 o +639423924399. Nung karapatdapat ya’t makayagpang king dalerayang tuntunang Kapisik, masa kang mirinang kapakibatan at milimbag ya sanu man kareng tutuking dangka ning Kapisik. Ipisik me, abe! ---------- Kragi Garcia: Tanda ring Panaun (Signs of Times) December 3, 2016 “DAPOT dikil king aldo o penandit alang makibalu, Agya mang deng angeles, agya man ing Mambang, dapot ing Ibpa mu kabud. Magbante kayu! Miyadya! E yu balu nung kapilan datang ing panaung ita. Mengari king taung magpalaut: Lakwan ne ing pibale-bale na at papanibalan na la ring talasuyu na, balang metung ating tubud, at sabyanan ne ing king pasbul a magbante.


Inya sa’t magbante kayu uling e yu balu nung kapilan ya mibalik ing makibale—nung king bengi, o kapitangan bengi, o ampat tulauk ya ing tandang, o king galingaldo. Nung datang yang bigla, e yu pabustang dasnan na kayung matudtud. Ing sasabyan ku kekayu, sasabyan ku kekayu ngan: ‘Miyadya!’” —Malku, Dangka 13: Sunis 32-37 (Mark, Chapter 13: Verses 32-37) *** Magulu neng tagana ing yatu at dakal a tanda ing mayayakit bang deng manwala king sarili dang ila byasa lang mamye kabaldugan o mamasa kareng tandang deti anting bala king kawakasan ning panaun. Deti reng king sikanan da kaparatutan king sarili da panwalan dang akakasabi de ing Kakataskatasang Ibpa. King maigpitang salita, agyang ninu malyaring makisabi king Apung Ginu dapot—ing kutang—pakisabyan Na la naman deting tutwanan? Akakit tamu yan maralas king milabas at king kasalungsungan at deng aliwa pin tatagal la pa keng alalan. Agya man gating manyambut, maralas ing dakal lang masasambut at ing masakit nita e da pa atanggap ing kamalyan da. Mamanaral la pa at tatanggap talatuki king karelang “tuturu” sumangid ning ikit da naman a mali ing kapanwalan dang kesabi Na la pin ning Apung Ginu. E pa mu rin milalako ing kapanwalan da king sarili dang makakaliwa la o aliwa lang dili kareng kapara dang tau. E bali sana nung menyambut la at malyari ta pang ibye ing pamikakunu a tutu ing sinabi da, dapot ing sakit na nita mesambut la inya mangabaldugan mung kalaraman ing sinabi da kanita. Ing kutang: Nanu ing magkalub karelang sikanan lub bang panwalang makayangat la karing aliwa at ila makapasubali la? Kamulangan! E ya mangabiran ing Apung Ginu inya sa’t e ta dapat manwala kareng sasabing akakasabi de ing Dyos. Kalaraman ita. Atin mu taganang taung tiktak la katas lawe king sarili da inya aiisip da ing ila makapasubali la kareng sablang tau. King mengalabas a panaun, ating papakilalang ya kanu ing Santo Ninyu o Nwan a Bingut Yesukristu inya makapanulu ya at makapapaldan ya pa. Ing


kasalpantayanan kasi agyang bunduk ayalis na, inya nung ating sadyang e makalakad, makalakad la uli niti. Ating babai at atin mu namang lalaki kareti at daratang ing aldo a ila e no makapanulu. E naman sapalang iti mipaltutu uling nung buryan ning Apung Ginu malyari Yang mamiling kampung nang manalakaran para Kaya. Alang sapala para Kaya. Dapot atin mu namang tanda a malyaring piyagpangan nung ninung tune makapakisabi king Apung Ginu at ya tubud Ne. Ing ninu mang tune tubud ning Apung Ginu makikilala ya kapamilatan ning kapakumbaban na at kadalisayan na pilubluban. Ala yang gagawan a e makasuglung king suyu at lugud na king Tinubud kaya. Alang penandit a e ya susuyu. Balang gagawan na yampang na king Tinubud kaya. Meyakit yan king Ginung Yesukristu at ya ing pekatune tubud ning Ibpa uling kasuywan at lugud mu ing kayang meging mabilug nang bye. Ya ing tune tubud ning Ibpa. Magulu neng tagana ing yatu. Makanyan man, tutu ing alang makaula o makabitasa king nung kapilan pa mu rin datang ing wakas ning yatung iti. *** Dake Talabaldugan: 1. butiti – (panguri) – butad, maragul atsan. English – large bellied. Alimbawa king pamangamit: “E bage ing makapinata pambabo imalan kareng butiti.” 2. buti – (palagyu) – murang suli da reng gandus. English – shoots of gabi. Alimbawa king pamangamit: “Manyaman ilutu keng piga ing buti lakwas na nung buluganan mu pang lara kesa keng kabud mu bulung.” 3. butikí, butukí – (palagyu) – lupisak. English – house lizard. Alimbawa king pamangamit: “E ku balu o ba’t deng kababaynan asno katakut at nanu ing kakatakut da kareng butuki, asno naman kalati.” 4. butiktik – (panguri) – mipnu, kasna, lapo-lapo, e na pagyu. English – replete; fully loaded. Alimbawa king pamangamit: “Butiktik no naman bulsa reng bingut kanyan keng daratang a Pasku, kabang deng tegawan da karug-karug na la ngeni pamu.” 5. butil – (palagyu) – bini, aske ning bini o butul da reng bungang tanaman a malati. English – grain, seed, pit. Alimbawa king pamangamit: “Malagad na


lang tutu ngeni reng butil da reng kangsasaga at mekad ala nang mitagan tagana.” *** KASEBYANG KAPAMPANGAN: Ing kasebyan Kapampangan para ngeni ya pin ing, “pati tinga na kakanan na”. Sasabyan da reni reng kabalen tamu kareng binang makunyat o sari ka-kuriput a tau. Atin kasing taung kesa keng idake do reng kata-kata dang salapi kareng mangaylangan tagana—pagdamut da la, sasalikut da la at sasamban da lang anting Apung Ginu. Alimbawa: “I Dilung memuli ya kareng pengari na keng inda nang asna kadamut inya pati tinga na kakanan na mu naman.” *** Agkatan da kang mambag o midake nanu mang Kapampangan a kawatasan, sanese, sisti, kasuryan o nanu mang dikil king Kapampangan. Nanu mang kutang o sisti king misulat king Kapisik, malyaring ikutang o malinawan king talasulat. Pakiparala king email address, [email protected] o iyaus o i-text king +639988948624 o +639423924399. Nung karapatdapat ya’t makayagpang king dalerayang tuntunang Kapisik, masa kang mirinang kapakibatan at milimbag ya sanu man kareng tutuking dangka ning Kapisik. Ipisik me, abe! ----------- Kragi Garcia: Ka-84 Aldobeytan nang Ninoy Ngeni (It’s the 84th Birthday of Ninoy Today) November 26, 2016 IKA’ING pamagmalang minulit pe’tubu king putut a dila ring maldang mepipi king kalaraman o kapanekasan ning legwang binulag layun menamuyut king melanging dungus a binang melasun king panatang tipas uli ning tagimpan a biglang inabit at lakwas inigut layun nang sinubsub ning galgal at sindak king kamatayang bunga ning kalukan pati na ring dagis e da na ayamyam a maging tuknangan o gawin dang lungga! E wari dapat mu - sakdalang malaso


king kalang a dungus - ing sablang asiba? Ika ing lagablab saring magpapaningning king sadyang palsinta a migpatibubus king laput a diwa a mekapapuput king talagang salung lakwas pepalapo king dayang minagus uli ning mapurul a kapagnasang bolang o pamitangal a selawla layun tinilak nang bigla ning pamangulila a binang sinawa king ligayang supling ning pamagkalunus o pangayalipan at ing pamanangis e makapaldan king panandam a lumpu! E wari makatud - bitasang malubus ayamyam ning pusu ing ing pamanyawa mu? — Dalit Daun kang Ninoy, Miguel Serrano, 2003 *** Megaral ya king Ateneo de Manila, De La Salle College, National University, St. Joseph’s College, at San Beda College, nung e mu kang Ninoy mekad ala nang Demokrasya king Pilipinas ngeni o kanita pa. Minuna yang mekilala inyang 17 ya pa katwa, anting war correspondent king Korean War para king The Manila Times. King pamanalastas na, tinanggap yang For his journalism, Philippine Legion of Honor inyang 18 yang banwa. Inyang 21 yang banwa, megi neng talausuk o advisor to defense secretary nang Punbangsang Ramon Magsaysay. Megaral yang Batas king University of the Philippines. Dapot bayu ya meyari mibalik ya king pamanalastas o journalism. Kasagsagan ning pamagyagyag da ring awsan dang Huk inyang ya ing mekapasuku at mekapakuldas bunduk kang Luis Taruk a pekapun ding Hukbalahap kanitang 1954. Migmula ing pamanyuyu na king balen anting punbalen o mayor inyang miyalal ya king Concepcion 22 ya pa’ng banwa kanitang banwang 1955. Ya ing pekayanak diling meging punbalen ning kalungsuran. Anti mu rin, ya mu naman ing pekayanak-diling pangadwang punlalawigan o vice governor ning Tarlac inyang 27 yang banwa. Inyang 1961, megi ne yang punlalawigan 29 ya mung banwa. Megi yang Secretary General ning Liberal Party inyang 1966, 29 ya pa mu. At mitala ya anting pekayanak a mangbabatas o senator inyang 34 yang banwa.


Mayayakit ing nung makananu ya ka-gagad king kayanakan na pamu. Neng ya mu ing magdili-diling kayagum ning Liberal Party king senate, meyakit ya bilang pekamasikan a malyaring kasalang ning makalukluk nang punbangsa o President Ferdinand Marcos. King panigung banwa na belan na ne i Marcos a papunta ne king pamanatag “garrison state” karing pamandaptan na kabilang na ing pamagadya na king pamangukbu na king kapamalan. Mipaltutu iti karas na mu ning apat a banwa inyang mitatag ya ing batas pangukbu o matrial law. I Ninoy lantaran yang sinalungat king kapamalan at kang Imelda Marcos, a binansagan nang salwak-sabi. Kemwa nang Ferdinand iti at inaus neng malaram i Ninoy. Kabang mangbabatas ya, miparangalan ya anting King panga-mangbabatas na, mekilala yang “outstanding senator” ning Philippine Free Press magazine. Minuna yang dili karing merakap at mesukul i Ninoy inyang mikuldas ya ing martial law inyang ka-21 ning Setyembri, 1972 kapamilatan ning pangasangkanan nang saryang pamakamate, pamanyalungat king kapamalan at sala king pamagdalang baril. Mig-hunger strike ya lub ning 40ng aldo bang salangan ing kelang-katarungan ning pamanatul kaya, a minatul kamatayan kaya katatawlyan, dapot e ya mu rin miparusan kamatayan anti ning miyatul kaya uli ning pamakyalam ning Amerika kapamilatan ning punbangsang Jimmy Carter agya mang subali pa king e ne buring Marcos makilala anting martyr. *** Dake Talabaldugan: 1. busung – (palagyu) – kalbag king atsan neng daratang ing bulanang dalo ring babai. English – abdominal swelling due to dysmenorrhea. Alimbawa king pamangamit: “Pane ing busung nang Tonyang balang datang ing kabulanan na.” 2. buta – (palagyu) – lipata, impun kayabe ring palapat, balibagu karing bakawan. English – excoecaria agallocha, tree that thrives in salt water. Alimbawa king pamangamit: “Agyang ding buta atin la namang ulaga king pamanyaup king kalikasan.” 3. butbut – (palagyu) – pamanaluse king makapampang belwan. English – inquire about occult or secret matters. Alimbawa king pamangamit:


“Pekamasanting king kapitangan bengi daraptan ing butbut.” 4. butbút – (palagyu) – ing syak o dalit ding kulayu. English – song of the owl. Alimbawa king pamangamit: “Makarandam keng parating butbut king dane ning bale nitang mebuktut a dalagita.” *** KASEBYANG KAPAMPANGAN: Deng Kapampangan mibantug la keng karelang katapangan at inyang malati ku ini ing maralas kung darandaman, “keng leon keng tigri, e ku tatakut, keka pa!” Pati kanita ding meyangubye Patsy at Ben David maralas da namang sabyan ini. Deti ring ulimo pikakatakutan king karelang bangis ilang adwa. Deng pipumpunan tamu e do ketakutan den, e uling la no man tagana keti deng leo at tigri nung e uling tune lang matapang. Alimbawa: “E mu ku pakamwanan agyang e ku bubulad keng leon keng tigri, e ku tatakut, keka pa!” *** Agkatan da kang mambag o midake nanu mang Kapampangan a kawatasan, sanese, sisti, kasuryan o nanu mang dikil king Kapampangan. Nanu mang kutang o sisti king misulat king Kapisik, malyaring ikutang o malinawan king talasulat. Pakiparala king email address, [email protected] o iyaus o i-text king +639988948624 o +639423924399. Nung karapatdapat ya’t makayagpang king dalerayang tuntunang Kapisik, masa kang mirinang kapakibatan at milimbag ya sanu man kareng tutuking dangka ning Kapisik. Ipisik me, abe! ----------- Kragi Garcia: Pamanisi, Pamanuman at Kapatawaran (Repentance, Atonement and Forgiveness) November 12, 2016 “KABUD ding memalen ku a mibangsagan king Lagyu Ku, ipakumbaba da ing sarili da, at mangadi la, pagdulapan de ing Lupa Ku, at lakwan da ing marok dang kaparalanan, kanita dandaman Ku manibat king banwa, at patawaran ko ring sala ra, at paldanan ke ing karelang balayan.” - Ka-2 Pamitala king Milabas, Dangka 7: Sunis 14 (2 Chronicles, Chapter 7: Verse 14)


“Pagumasdan mu ing depatan ning diwatang lungkut kekayu! Anti yang lablab, anti yang pamigaganaka bang ipamalino la ring sarili yu, anti yang kamwa, anti yang bala, anti yang paniglo bang akit yu Ku, at kapiadyan bang parusan ing kamalyan. Pepakit yung diptan yu na ngan ing sablang agyu yu bang itud ing sabla.” - Ka-2 Korintyanu, Dangka 7: Sunis 9-11 (2 Corinthians, Chapter 7: Verses 9-11) “At bustan neng mibulus ing ayup king kalungsuran palub king malwalas a bana, Bang ya gawan na ing pamanuman para king bale, at magi yang malinis.” - Lebitiku, Dangka 14: Sunis 53 (Leviticus, Chapter 14: Verse 53) *** Maralas dang sasabyan deng dakal a tau ing kapatawaran, dapot dakal la naman deng bisang mipatawaran dapot e na la man sisisi at manga e la manuman. Masulit ata ita. Kabud mikasala ya ing ninu man, kaylangan mu ing bang mipatawaran ya—ipakit na pa keng pikautangan nang sala, penasakit na, apamwa na o apalumbe na a ya sisisi ne at manyawad yang tawad king diptanan nang kasalanan. Katatawlyan na niti ya pin pamagtantung e na na daptan pasibayu ita depatan nang e mayap. Ita ing mumunang sangkap ning kapatawaran ning ninu man. Ing mikasala sumisi ya’t manyawad tawad king apikasalanan na king kapmung kapakumbaban. E mayap ing manaya kang kapatawaran nung e na ka man manyawad tawad. Ngara pin deng makatwa, “E ya malyaring muna ing kalesa king kabayu.” Ating maragul a kabaldugan ing pamidalan-dalan ding bage-bage. Dagdag pang kasebyan ing “E malyaring agnan ing ilup at ing tsup.’ E mu naman malyaring yakmul mu na ing e mu pa man sinubu. Bang makayakmul ka, sumubu ka pang malyaring yakmul. Deng mayap a pengari mapamatawad la dapot tuturwanan da la naman deng anak da bang mabyasa lang tanggap at mamin king karelang kamalyan at ita ing sangkap bayu ya mipatawaran ing ninu man. Kayari nita ya pin ing pamanuman o pamagbayung dapat bang e na magkamaling pasibayu. Deng aliwa, subali king kakalulwan da karing bage-bage, salapi at kasangkapan, parati dang gugulasyo at pipilit ing kapatawaran agyang iti e inanyad at lalu nang e pigparalampwan.


Ing kapatawaran para ya mu kareng manyawad tawad at sisisi. Bang malubus ita sukat mika-pamanuman. Nung alang sisisi —ala mu namang mipatawaran. E mu kabud-abud iting ipagkalub ning Dyos kaninu mang e manyad kapatawaran o sisisi. Kanitang maginalu ya ing Ginung YesuKristu, deng adwang mapanako pililibutnan de king pangapaku na. Ing metung i Dimas at ing metung ya pin i Yestas. I Yestas pitaru-taru ne pa ing Ginung YesuKristu at sebyanan ne pang nung Dyos ka tagana, kalagan na la dapot iyuna mu ne pa ing sarili na kabang mayli ya’t kaylyan ne i Yesus. I Dimas naman nganang sinabi kang YesuKristu, Ginu, ituki mu ku sana king kayaryan.” Ing aral ning kapatawaran ala yang kabaldugan nung alang pamagsisi at pamanyawad kapatawaran nanu ya man kaganaka at kapamatawad ing bante. Anting sukulan, ing pamagsisi at pamanyawad tawad masakit lang gamitan para kareng dakal a kayanakan a e ta balu pamisip pauli ning maling dangalan a balu da. *** Dake Talabaldugan: 1. burak – (palagyu) – gabun a mibabad o melambut keng danum o nanu mang mabasa. English – mud, mire. Alimbawa king pamangamit: “Agyang ibalut me man keng burak ing sula lunto ya’t lunto kinang kabud milantad ya 2. burál – (palagyu) – umbuk, albag. English – rabbit. Alimbawa king pamangamit: “Misiglulu la reng buut at pawikan at minuna ya pang miras ing pawikan uling amulang ne ing buut.” 3. buringi – (palagyu) – patani. English – lima beans. Alimbawa king pamangamit: “Bale kubu agyang mang malati, deng tanaman karin dakal sari-sari, singkamas at balasenas, sigarilyas at mani, kamanyang, bataw at saka buringi.” 4. buru – (palagyu/panguri) – pepabangnasang nasing semutanan asin at asan o paro, pepabangnasan o pepalanging gule o bungang tanaman o nanu mang pamangan. English – ferment/fermented food. Alimbawa king pamangamit: “Buru ing buri dang tiltilan deng Kapampangan keng derang.” *** KASEBYANG KAPAMPANGAN: Agya mang balamu ala na atang dating pang bagyu keng banwang iti (sana pin!) buri keng pisabyan ta ya ini, “E potang


babagyu na kanita ka pa mu mamatukud.” Kabaldugan na, panugaling mayap ing mayap a pamipagadya. Kaylangan ing nanu mang panaun, o nanu mang pamikatagun apiadyan tamu at balu tamu ing gawan tamu. Aliwa itang nung kapilan makaras kanita tamu aplit gagawang paralan a pirapal mu naman. Alimbawa: “Alang makabitasa king panyatang ning kamatayan kaninu man at kapilan man, inya dapat makadya tamu, uling tutu ing e potang babagyu na kanita ta pa mu mamatukud .” *** Agkatan da kang mambag o midake nanu mang Kapampangan a kawatasan, sanese, sisti, kasuryan o nanu mang dikil king Kapampangan. Nanu mang kutang o sisti king misulat king Kapisik, malyaring ikutang o malinawan king talasulat. Pakiparala king email address, [email protected] o iyaus o i-text king +639988948624 o +639423924399. Nung karapatdapat ya’t makayagpang king dalerayang tuntunang Kapisik, masa kang mirinang kapakibatan at milimbag ya sanu man kareng tutuking dangka ning Kapisik. Ipisik me, abe! ------------

kragi garcia - siwalangsinukuan.files.wordpress.com filesasagakgak king ayli at lalapitan da katamu...

Documents