Kriminologjia DHE KRIMINOLOGJIA APLIKATIVE

Kriminologjia DHE KRIMINOLOGJIA APLIKATIVENocionin Kriminologji e ka prdorur pr here t par antropologu Pol Topinar n veprn Antropologjia 1879. Rafaello Garafallo pr here t par shkroi veprn kriminologjia 1884 dhe trajtoi fenomenin e krimit n shoqri dhe shkaqet e tij. Kuptimi Kriminologjia vjen nga fjal latine - greke krimi - krim dhe logos shkenc q d.m.th shkenca mbi krimin nga aspekti i ndriimit t formave dhe shkaqeve t paraqitjes s tij.

Kriminologjia - sht nj shkenc e cila studion dukurin e krimit si fenomen individual dhe shoqrore duke analizuar format e manifestimit t tij, ndriuar shkaqet, burimet dhe rrnjt e natyrs ekonomike - sociale, biopsikike t tij me qllim q ti ndihmoj n parandalimin dhe mbrojtjen e shoqris nga kjo dukuri e rrezikshme.

Kriminologjia aplikative - ajo duhet t merret me studime, krkime dhe observime konkrete t realitetit kriminal n do shoqri, duke u angazhuar q n shkencn e kriminologjis t bhen ndryshime rrnjsore n qasjen e studimit t shkaqeve t krimit dhe parandalimit t tij.

Krimi - shkaqet e krimit kan qen t varura nga shkalla e civilizimit, orientimit ideor dhe prcaktimit profesional. sht fenomen shoqrore q qysh n shoqrin primitive vrehen orvatjet e luftimit t krimit, historia e civilizimit sht e lidhur edhe me historin e krimit, pr shkak se historia e krimit pr her ka zgjuar frik, pasiguri dhe tmerr ndr qytetar e n te njjtn koh interesim. Krimi dhe sjelljet e ndryshme kriminale n botn e sotme jan br tem e mediave t shkruara e elektronike. Programet filmike, TV-t, video-klubet jan prplot me tema dhe prmbajtje t krimeve, dhuns, vrasjeve e sjelljeve patologjike e q sjellin porosi negative duke zgjuar instinkte t ulta e ideja pr krim, pr ket arsye shtrohet pyetja prej nga i gjith ky interesim dhe opinion i preokupuar t cilin e shpjegojm me ann e disa faktorve q vijojn m posht.

Faktort subjektiv dhe emocional - sipas autorve t njohur Barnes & Beteres interesimi pr krim vjen nga ndjenja e friks pr sigurin jets, integritetit moral e seksual, knaqjes s epsheve nga dshira e imitimit t krimit. Nga shume anketa, analiza, krkime kriminologjike t bra n shume vende t bots vrtetojm se frika nga krimi ndr qytetar sht n vend t II-t, ndrsa frika nga kataklizmi e lufta n vend t I-r, e nga smundjet n vend t III-t. Sipas disa autorve dhe teorive do njeri sht kriminel potencial. Kriminologu Bemelen konkludoi se interesimi pr krim vjen si rezultat i shtytjeve t brendshme t individve t ndryshm q n nnvetdijen e tyre t identifikohen me kryersit e krimit, e ket mendim e kontestoi amerikani Jonson duke thn se njerzit nisen nga ana humanitare e jo nga ndjenja e krimit. Autori poeti Gete ka thn Nuk ka krim t ciln nj dite nuk do te isha i aft ta kryej, ket mendim e vrtetojm prmes Metods se Vetakuizmit ku shume njerz kan br krime t cilt kurr nuk jan prgjigjur pr to e as nuk sht ditur kurr, nga kjo e dhn del se numr i errt i sjelljeve kriminale sht i madh dhe prirja pr t kryer krim sht shum e shprehur. Ish - presidenti i SHBA-ve Klinton deklaroi se sot sht rrezik i madh nga sundimi i Kleptokratis d.m.th nga qeverisja e hajnave, pra shum autor e vrejn se ktu qndron arsyeja e interesimit t madh t krimit dhe friks s madhe meq jan t prfshir edhe ata q duhet ta mbrojn shoqrin nga kriminaliteti.

Disa pikpamje n kuptimin e Kriminologjis - disa nga kto kuptime tentojn Kriminologjin ta paraqesin si shkence gjithprfshirse mbi krimin e disa tjera prkufizojn at si disiplin t specializuar mbi shkaqet e krimit. Rafello Garafallo ka theksuar se kriminologjia sht shkenc q merret si akt i cili cnon ndjenjat elementare morale t nj bashksie njerzore e ashtu quajtur - krimi natyror (shih faqe 16-17).

Kriminologjia si shkenc pluraliste - kuptimi i kriminologjis sipas ktij koncepti ka d.m.th t nj shkence t prgjithshme e t pavarura q merret me fenomenin e krimit q n kuadr t kriminologjis trajtojn sjellje kriminale, shkaqet, masat pr kontrollin dhe parandalimin e kriminalitetit. Kto koncepte q n literaturn kriminologjike quhen pluraliste, ket e ka mbrojtur Enriko Ferri dhe q mendonte se shkenca e kriminologjis n vete prmban kuptimin gjenetik pr t gjitha shkencat tjera q e trajtojn kriminalitetin, ky mendim sht prkrahur nga shumica e pjesmarrjeve t Kongresit t I-r Ndrkombtare pr kriminologjin n Rom 1938 e pjesrisht shkolla austriake kriminologjike, Sipas ktij koncepti ekzistojn vetm 2 disiplina t cilat merren me krimin; E Drejta penale e cila merret me ann normative dhe Kriminologjia - me ann reale t krimit. Sipas autorit Grasheger kriminologjia prfshin 4 grupe t disiplinave q e trajtojn at. Grupi i I-r e prbejn fenomenologjia kriminale dhe etiologjia-biologjia kriminale. Grupi i II-t disiplinat t cilat trajtojn, faktet dhe provat e procedurs pr vrtetimin e kryerjes s krimit,Grupi i III-t disiplinat t cilat studiojn mbrojtjen e shoqris nga kriminaliteti, Grupi i IV-t e prbejn t gjitha ato disiplinat q merren hulumtimin e mjeteve dhe metodave t prshtatshme t mbrojtjes nga atakimet kriminale.

Lnda (Objekti) i kriminologjis-mbi kuptimin e shkencs se kriminologjis vrehet se si objekt te studimit ka fenomenin kriminal si objekt te preokupimit te saj, ku ne vete mban disa nocione; krimin si dukuri individuale, viktimn e krimit,

Disa kuptime dhe nocione themelore t kriminologjis - Fenomeni kriminal - zakonisht mendohet pr dukurin e rrezikshme shoqrore q manifestohet n kryerjen e krimeve t llojllojshme, kriminalitet - kuptohet trsia e t gjitha krimeve t kryera n nj koh, hapsire dhe periudh t caktuar, kriminaliteti si trsi e krimeve ndahet n at primar q nnkupton krime q jan kryer pr her t par dhe sht zhvilluar proceduar nga organet kompetente dhe sekondar paraqet kryerjen e srishme t krimeve, krime - akti individual i sjelljes s njeriut, prmes t cilit cnohet shkelet kodi penal ku pason ndshkimi, mirpo shpesh prdoret edhe termi vepr penale - sht veprim apo mosveprim i cili rrezikon apo cnon nj t mir t mbrojtur me ligj penal.

Prkufizimi i lnds s kriminologjis - m hert sht theksuar si lnd e saj sht njeriu kriminal apo delikuent ket mendim e ka prkrahur Lombroza, mirpo m vone sht par se objekt i ksaj shkence duhet t jen shkaqet dhe kushtet, faktort q e nxisin krimin, mirpo kohve t fundit ka mendime se kriminologjia duhet t jet studim i kontrollit, pengimit dhe formave e mnyrave t reagimit t shoqris.Definimi prfundimtar i lnds s kriminologjis - sipas ktij definimi ajo sht shkenc e pavarur e cila, duke aplikuar metodologjin krkimore, n mnyre empirike studion fenomenin kriminal n trsin e tij, ku si lnd t veten ka krimin, kriminalitetin, kriminelin, faktort objektiv dhe subjektive, viktimn, dhe masat pr parandalimin e tij n shoqri, ku si shkenc qndron e pavarur dhe unike.Roli dhe detyra e kriminologut - kriminologu ka pr detyr t krkoje dhe te njoh t vrteten, ai duhet sa m shum t lirohet nga qasjet subjektive dhe interesat personal t cilat nuk kan mbshtetje n fakte dhe t dhna objektive. Kriminologu i njohur Sabo thekson funksionin tredimensional t kriminologut, ai duhet t ket prher fokus kritik ndaj dukurive kriminale, duhet q n qasjet e tij t jet kreativ, ai duhet t ket guxim t paraprij me ide. Pra 3 funksionet kryesore t kriminologut; kritikues, kreator dhe prognozues.

KRIMINOLOGJI APLIKATIVE

- Kriminologjia aplikative - ajo duhet t merret me studime, krkime dhe observime konkrete t realitetit kriminal n do shoqri, duke u angazhuar q n shkencn e kriminologjis t bhen ndryshime rrnjsore n qasjen e studimit t shkaqeve t krimit dhe parandalimit t tij.Sfera e kriminologjis aplikative pritet q n baz t shqyrtimeve kritike , tu jap mbshtetje t gjitha dimesioneve t njohurive t prgjithshme kriminologjike n praktiken dhe politiken e prditshme t kundrvnjes ndaj kriminalitetit pr t ndikuar n permisimin n bashksi.

Kjo deg e kriminologjis duhet t jap s pakutri pyetje elementare :pr t ndikuar n permisimin n bashksi.

Kjo deg e kriminologjis duhet t jap s pakutri pyetje elementare :

Qfar veprimesh duhet t ndermerren ndaj kryesit Qka duhet t bhet n raport me ngjarjen kriminale

Qfar masash duhet t ndrmerren n emr t viktimes s vepres penale.

Metodologjia dhe metodat e Kriminologjis

Si dihet fjala metod - metodologji dmth rrug, mnyr e ardhjes deri te e vrteta. Kriminologu amerikan Hagan ka prcaktuar disa faza pr metodologjin e krkimit kriminologjik: Teoria, Deduksioni, Hipoteza, Operacionalizimi, Plani krkimore, Matjet, Grumbullimi i te dhnave, Analizat, Zbulimet dhe Induksioni.

-Metodat e shkencs se Kriminologjis- m t prdorshmet jan: metoda t prgjithshme teorike, metodat empirike, metodat e studimit t rasteve individuale, metoda klinike, metoda t vrojtimit, krahasimit, ankets, intervists, statistikore etj.

-Metodat e studimit t rasteve individuale - kjo metod i qaset kriminalitetit si dukuri individuale dhe fokusohet n delinkuentin n vetit dhe cilsit e tij. Pr tu aplikuar kjo metod duhen t mblidhen shum t dhna shnime mbi rastin kriminal dhe vetit e tij. Kjo metod quhet edhe e rastit ose historis jetsore t delinkuentit. Ajo studion sjelljet e delinkuentit q nga koha e fmijris e deri n momentin e kryerjes s krimit. Kt metod e ka prdorur Saderland n studimin e tij pr hajnin profesional. Studimi i till duhet t prfshij t dhnat dhe faktet sociologjike, psikologjike, psikiatrike dhe faktet tjera relevante, sht metod mjaft e shtrenjt dhe me an t saj nuk mund t zbulohen rrethanat esenciale t sjelljeve kriminale t cilat gjenden n raporte shoqrore ekonomike dhe raporte tjera.

-Metoda e vrojtimit-observimit - kjo metod mund t jet e vrojtimit direkt, indirekt dhe me pjesmarrje t studiuesit dhe pa pjesmarrje, ku me pjesmarrje t studiuesit arrihen prfundime t mira t analizs pr shkak se e vrojton direkt veprn dhe jep rezultate t mira, mirpo kjo metod ka edhe t metat e veta sepse n disa raste vrojtimi direkt nuk sht i mundshm n praktik.

-Metoda e ankets dhe intervists jan metoda t njohura t mbledhjes s fakteve, q aplikohen n t gjitha shkencat shoqrore. Anketimi mund t merret me shkrim ose me goj. Nse anketa zhvillohet me persona delikuent apo t dnuar, atyre duhet tu shpjegohet qllimi i ankets dhe vemas tu garantohet se anketa - prgjigjet nuk do t ndikojn n keqsimin e pozits s tyre n procedur penale.

-Metoda e eksperimentit, krahasimit dhe matjes-metoda e eksperimentit - aplikohet zakonisht n shkencat natyrore dhe ekzakte, ndrsa n shkencat natyrore sht m i kufizuar. Te eksperimentosh dmth q n mnyr artificiale ti nxitesh dhe shkaktosh proceset, veprimet dhe dukurit e ndryshme n botn reale. Krahasimi - po ashtu sht metod krkimi n hulumtimin sociologjik dhe kriminologjik. Te krahasimi kemi t bjm me 2 grupe;

1-krahasuese - zakonisht ktu ndrmerren veprime,2-kontrollues - ktu nuk ndrmerren veprime. Matja - aplikohet n kriminologji e sidomos n psikologji kriminale, hyn n prdorim pr hulumtimin e inteligjencs,motivimit,qndrimeve,temperamenti,karakterit tj.

-Metodat statistikore dhe aplikimi i tyre n kriminologji - n kriminologji metoda statistikore ka hy me nj disiplin t veant q quhet Statistika Kriminale.

-Metoda e ligjit t numrave t mdhenj - e ka prdorur autori Poisson pr te arritur rezultatet sa m t sakta dhe sigurta dhe sipas ktij parimi statistikor, sa m shum raste prfshir n studim, aq me objektive jan edhe konkluzionet dhe prfundimet e analizs s krimit.

-Metoda e modelit reprezentimit - esenca e ksaj metode qndron n studimin e vetm t disa rasteve q jan tipike t cilat prfaqsojn popullin apo delinkuentin.

-Metoda e korrelacionit, mesatares dhe prqindjes - me an t ksaj metode mund t pasqyrohet raporti n mes moshs dhe kriminalitetit, gjinis dhe kriminalitetit, shkalls s arsimimit llojet e veprave penale, mesatarja e krimit n nj rajon, prqindja e delikuenteve t mitur n nj shtet etj.

Vlersimi kritik i metodave statistikore - rezultatet e fituara me an t metodave statistikore duhen t verifikohen me metoda tjera ngase metodat statistikore jan metoda t mbledhjes s fakteve dhe te dhnave e jo metoda t shpjegimeve esenciale t shkaqeve t kriminalitetit.

Evidencat statistikore mbi kriminalitetin - ktu paraqitet nj pasqyre reale e pranis s dukuris se kriminalitetit n nj shoqri t caktuar. Pr tu arritur ky qllim dhe pr t qen pasqyrat dhe t dhnat e ndryshme t cilat fitohen, me t prdorshmet, n kriminologji vemas u kushtohet kujdes evidencave statistikore.

Llojet e evidencave statistikore mbi kriminalitetin - kemi kto lloje:

1. Evidencat ndrkombtare mbi kriminalitetin - trajtohen shnimet dhe t dhnat mbi kriminalitetin t cilat mbrohen nga organet dhe institucionet e OKB-s dhe kan t bjn me shtrirjen e kriminaliteti n t gjitha vendet e bots, ku paraqiten shum vshtirsi pr shkak t emrimeve dhe kualifikimeve t ndryshme t veprave penale n kodet penale t atyre shteteve.

2. Evidencat kombtare ose nacionale mbi kriminalitetin - kto kan t bjn me evidentimin e kriminalitetit n nj vend apo shtet t caktuar. Kso evidencash mund t mbajn organet e policis, organet e prokuroris, organet e gjykatave etj, q merren me tubimin dhe prpunimin e t dhnave statistikore.

Kto evidenca mund t jen: t prgjithshme-koncentrike-q mbajn shnime pr t gjitha llojet e veprave penale dhe sjelljeve kriminale p.sh (evdiencat pr kriminalitet ekonomik) dhe speciale-fragmentar.

Me evidentimin e kriminalitetit n disa shtete ka filluar para 100 viteve si n Britanin e Madhe publikohet statistika kriminale Criminal Statistics, British Crime Survey, N SHBA quhen Uniform Crime Reports dhe National Crime Victimization Survey. Publikimi i UNC nxjerrt 1 her n vit nga FBI dhe Ministria e Drejtsis ku publikojn dy grupe t krimeve: Krimet e dhuns dhe pasuris. Publikimi i NCVS beht nj her n 3 vjet ka rndsi n sqarimin e krimeve t errta ku prfshijn t dhna nga anketat dhe intervistat e ndryshme. N Franc kemi Statistika gjeneral mbi kriminalitetin etj.

Evidencat statistikore paraqiten prmes numrave absolute dhe relative, kto evidenca n nj shtet i mbajn organet policore, prokurorit dhe gjykatat.

Evidencat Statistikore t policis mbi kriminalitetin - shnimet e policis jan t larmishme ku mblidhen t dhna mbi veprn penale, kryesin e veprs, moshn, gjinin, profesionin etj. Mirpo kto t dhna shpeshher sjan t sakta bhen gabime pr shkak t paraqitjes s rrejshme, kualifikimeve t gabueshme etj.

Evidencat Statistikore t prokuroris publike mbi kriminalitetin - prmbajn shnime dhe t dhna mbi numrin e akuzimeve ndaj personave t dyshuar se kan br krime n nj shtet, evidencat jan m t ngushta se sa t policis mirpo prapseprap duhen t merren me rezerv duke pasur faktin se kto evidenca nuk paraqesin fjaln e fundit mbi numrin e sjelljeve kriminale.

Evidencat Statistikore t gjykatave mbi kriminalitetin - jan m t preferuara pr prcjelljen e t dhnave mbi kriminalitetin n nj vend, kto evidenca n literaturn kriminologjike konsiderohen se jan m t sakta dhe t sigurta.

Vrejtje kritike lidhur me Evidencat Statistikore mbi Kriminalitetin - ekzistojn 2 pikpamje lidhur me kt: ai Legal - q thekson se si kriminalitet mund t evidentohen vetm krimet, dhe Real - q thekson se si krim duhen cilsuar t gjitha sjelljet kriminale q ndodhen n jetn reale pa marr parasysh a jan t evidentuar nga policia, prokuroria apo gjykatat. N hulumtimet kriminologjike duhet marr parasysh dukurin e numrit t errt-teprt t krimininalitetit n nj shtet.

Problemi i evidencave statistikore - nga prvoja e praktiks gjyqsore dihet se nj nr. i konsideruar i sjelljeve kriminale paraqesin vepra penale dhe ndaj kryesve duhet t zhvillohej procedura e ndjekjes penale mirpo nse ato nuk regjistrohen cilsohen si numr i errt i kriminalitetit.

Numri i errt ose i paevidentuar i kriminalitetit - Autori i par i statistiks kriminale Ketlet ka theksuar se qllimi i statistiks kriminale sht mbledhja e t dhnave dhe shnimeve mbi kriminalitetin n nj shtet, pr ket ai kriminalitetin e ka ndar n vepra penale kryesit e t cilave: jan t njohura, t panjohura dhe vepr penal krejtsisht t panjohura. Enriko Ferri krimet i ndan n krime t njohura nga policia dhe gjykata dhe krime reale q kan ndodhur n botn reale. Ket kriminalitet t paevidentuar autort e kan quajtur me emr t ndryshm, numri i errt, fush e errtetj.

Numri i prhimet i kriminalitetit - dallon nga numri i errt sepse ktu sht fjala pr rastet e njohura t cilat nuk jan ndriuar mire deri n fund nga organet kompetente. Schneider lidhur me numrat e errt dallon numrat e errt absolute -, relativ dhe te karriers kriminale.

Numri i teprt i kriminalitetit - ktu kemi t bjm me rastet e evidentimit dhe regjistrimit t sjelljeve kriminale q n t vrtet skan ndodhur ose sekzistojn. Kto ndodhin kur paraqiten raste t rrejshme ose institucionet qllimisht rrisin numrin e kriminalitetit pr arsye politike apo praktike. Kto t dhna quhen me emrat kriminalitet fantomik, i shpifur, i ekzagjeruar. Pra, numri i teprt paraqitet kur disa individ shpallen fajtor e jan t pafajshm.

Shkaqet e paraqitjes s numrit t errt ose t teprt - mendohet se numri m i madh i krimeve t paevidentuar ka t bj me krimet e lehta dhe t imta kundr pasuris, krimet n mes familjes, deliktet seksuale etj, t cilat sjan paraqitur afr ose jan ekzagjeruar pa ndodhur fare. Mnyra e zbulimit t numrit t errt sipas krkimeve kemi 2 mnyra origjinale t studimit; studimi mbi vetakuzimin dhe studimet mbi viktimat.

Studimi mbi vetakuzimin - apo Self Report Studies si mnyr t zbulimit t numrit t errt dhe t prhimt n krkimet kriminologjike po aplikohet qe disa vjet, me an t anketimit dhe intervistimit me qytetar t moshave t ndryshme lidhur me faktin se a ka ky krimi gjat jets ose n periudha t caktuara, far jan krimet edhe a jan prgjigjur penalisht. T anketuarit-intervistuarit shnojn krime t cilat i kan kryer e pr t cilat nuk jan n dijeni organet kompetente. Kto anketa-intervista jan t lira e vullnetare dhe mnyra e ktill e hulumtimit quhet metod e vetakuzimit. Studime t ktilla sot bhen n (SHBA, Britani, Gjermani etj).

Studimet mbi Viktimat - studiohet me an t anketimit-intervistimit t personave t ndryshme se a kan qen ndonj her viktim e krimeve t caktuara dhe a i kan paraqitur ndonjher te organet kompetente. Si nismtar i ksaj metode konsiderohet Henting. Kjo metod aplikohet n SHBA, Itali, Holand etj. Arsyet e mosparaqitjes s viktimave n polici jan: konsiderimi i tyre si krime t imta dhe pa pasoja, lidhja familjare dhe farefisnore me kryesin, frika nga hakmarrja, mosbesimi tek organet kompetente, frika nga publikimi etj.

Krimi si objekt studimi i disa disiplinave shkencore - kriminaliteti studiohet dhe analizohet si dukuri shoqrore dhe si kategori juridike, etike, morale, dhe si raport i caktuar shoqror, psikologjik dhe familjar. Kriminologjia pr t arritur kto duhet t ket raporte t mira me disiplinat tjera shkencore t cilat n aspekte t ndryshme ndriojn problematikn e kriminalitetit. Kriminologjia ka raporte t ngushta me nj numr t caktuar t disiplinave t veanta kriminologjike t cilat kan pasur ndikim t dukshm n hulumtimet e shkaqeve t kriminalitetit e ato shkenca jan si m posht.

1. Antropologjia kriminale - ka ndikuar dukshm n zhvillimin e hulumtimeve kriminologjike dhe n ndriimin e lidhjeve n mes konstrukcionit trupor t njeriut dhe sjelljes s tij delikuente.

2. Psikologjia dhe Psikopatologjia kriminale - ku n pikpamje shkencore analizojn studiojn lidhjet n mes t sjelljeve kriminale t delikuentve dhe vetive dhe cilsive t tyre psikologjike dhe rregullimeve psikike.

3. Biologjia kriminale - ndrlidh vetit anatomike - fizike me vetit dhe cilsit biologjike t individit me sjellje kriminale.

4. Sociologjia kriminale - trajton aspektin social t krimit.

5. Gjeografia kriminale - merret me hulumtimin e shprndarjes dhe prhapjes s kriminalitetit n vende, regjione dhe vise t ndryshme t bots.

6. Viktimologjia kriminale - merret me studimin e viktims, formave, shkaqeve t paraqitjes dhe masave pr parandalimin e viktimizimit.

Raporti i Kriminologjis me shkencat tjera penale me:

Teorit mbi kriminalitetin dhe historiku i mendimeve kriminologjike

Kriminaliteti q nga kohrat e lashta ka zgjuar interesim n qarqet e ndryshme shoqrore, shkaqet e krimit jan paraqitur q nga koha e shteteve t para, nga koha antike e deri n ditt e sotme. Kjo rrug e paraqitjes s mendimeve historike do t vshtrohet n 2 faza; faza e I-r prfshin mendimet e hershme mbi shkaqet e kriminalitetit dhe faza e II-t prfshin pikpamjet dhe mendimet e shkollave t njohura juridiko - penale, kriminologjike mbi kriminalitetin.

Mendimi antik mbi kriminalitetin - fillohet me pikpamjet antike t filozofve t lasht grek q ka pasur mendime qe sht folur edhe me hert si n (Egjipt, Babiloni, Kinn e vjetr etj.) mirpo mendimet e para i shohim te filozoft grek e kan punimet e tyre, flitet pr shfaqjen dhe arsyen e marrjes s individit me sjellje kriminale.

Platoni - n veprn e vet Ligjet ka trajtuar shtjen e krimit e vemas t disa veprave penale vjedhjeve e vrasjeve. Sipas tij krimi kryhet pr shkak t ndikimit t instinktit, t epsheve t pamposhtura dhe shpirtit t smure t kryersit t veprs dhe faktorve t jashtm jan rezultat i rregullimeve dhe degjenerimeve anatomiko-biologjike q ndodhin te disa individ. Pikpamjet e tij tregojn q ai krkonte q kryersit, t cilt kan kryer krime nga mosdija t dnohen me dnime t lehta, e pr kriminelet e pa prmirsuar propozon aplikimin e masave preventive t edukimit, prmirsimit, duke e edukuar shpirtin dhe trupin e tyre duke aplikuar dhunn dhe dhembjen me nj an masat e izolimit nga shoqria dhe masa t eliminimit fizike nga shoqria.

Aristoteli - mendon se individi merret me sjellje kriminale pr shkak t ndikimeve t motiveve dhe shprehive kriminale, e si shkak prmend skamjen edhe varfrin. Sipas tij personat t cilt kryejn krime jan armiq t shtetit dhe t shoqris. Pr dallim nga Platoni, Aristoteli prmend ndikimin e rrethanave ekonomike sociale si faktor t paraqitjes s kriminalitetit mirpo pr nga parandalimi i krimit ka qndrime t njjta sikurse Platoni.

Romakt - n literaturn romake prmenden mendimet e filozofve t njohur romak si p.sh t Ulpians, Ciceronit etj shprehja dnimi nuk mund t jet m i madh se faji i br.

Mendimi Mesjetar mbi Kriminalitetin

Shn Augustini - sipas tij krimi sht mkat i madh dhe shkelje e rregullave hyjnore prandaj dnimi sht i domosdoshm dhe qllimi i tij sht t shpaguhet krimi dhe t lahen mkatet.

Toma Aukini - krimin nuk e trajton vetm si cnim t rendit dhe rregullave hyjnore t drejtsis hyjnore por edhe si shkelje t mirave t prgjithshme shoqrore, ku pushteti realizon paqen shoqrore.

Mendime humanitare dhe historiko - juridike mbi kriminalitetin

Tomas Mori - thekson se shkaqet e krimit gjenden n vet shoqrin dhe e kritikon ashpr shqiptimin e shpesht t dnimit me vdekje n praktikn e athershme gjyqsore pr krimet e imta si ishin vjedhjet, mashtrimet etj.

Hugo Grocius - thekson se krimet jan ato veprime t sjelljes q jan kundr jets shoqrore, t mirave natyrore, sipas tij dnimi duhet t jet n proporcion me krimin.

Hobsi - thekson se krimi sht vet rezultat i natyrs s njeriut, i vetive dhe shprehive t tij. sht e njohur thnia e tij Njeriu pr njeriun sht ujk

Monteskje - angazhohet pr respektimin e personalitetit t njeriut n procedurn penale, ai mendon se shkaqet e krimit gjenden n vet sistemin shoqror, sht kundrshtar i ashpr i aplikimit t torturave dhe dnimeve trupore ndaj kryersve t veprave penale.

Zhan Zhak Ruso - thekson se shkaqet e kriminalitetit gjenden n kushte dhe rrethanat shoqrore t kryersve t veprave penale, ai thot se njeriu nuk sht i prir vetvetiu t kryej vepra penale, rrethanat ekonomike dhe politike njeriun e shtyjn t bhet skllav dhe e detyrojn t kryej krime.

Teoria - shkolla klasike juridiko - penale mbi kriminalitetin - n kt drejtim dallohen disa mendimtar t njohur si Cesario Bekario, Gjeremi Bentham dhe Anselm Fojerbah

Cesario Bekario - vepra e tij Mbi krimet dhe dnimet sht e njohur si vepra e sistemuar, e deri athershme mbi problemet e kriminalitetit e vemas ndshkimit. Ai insiston n aplikimin e parimit Ska krim pa ligj, ska dnim pa ligj. N kt mnyr ai krkonte q krimet dhe dnimet t parashikohen m par me ligj, po ashtu angazhohej pr parimin proporcionalitetit n mes t krimit dhe dnimit pr arsye se n praktik personat dnoheshin me dnime t rnda pr krime t lehta.

Jeremy Bentham - shkaqet e kriminalitetit i krkonte n rrethanat shoqrore, angazhohej q veprimet kriminale t cilat ndodhin n shoqri t rregullohen n korniza ligjore po ashtu ishte kundr aplikimit t dnimeve trupore dhe me vdekje, dhe mbrojtjen e individit nga arbitrarizmi i pushtetit gjyqsor.

Anselm Fojerbah - ishte ithtar i parimit t legalitetit, prkatsisht ligjshmris n trajtimin e kriminalitetit dhe prgjegjsis penale. Ka qen redaktor i Kodit Penal t Bavaris.

Teoria antropologjike ose kriminalitetit t lindur, sipas Qesario Lambrozes

Bri lidhjen n mes vetive anatomike e biologjike n nj an dhe sjelljeve kriminale t individve n ann tjetr pr t zbuluar dhe vrtetuar se vetit e ndryshme anatomiko-biologjike kan ndikim vendimtar n sjelljet kriminale t disa individve. Sipas tij n pjest e ndryshme t trupit e sidomos n kafkn e njeriut delikuent jan t vendosura disa qendra q prcaktojn n mnyr biologjike veprimet dhe sjelljet e tyre duke br nj varg matjesh dhe studimesh antropometrike. N baz t hulumtimeve t tilla gjoja kan gjetur lidhshmri t drejtprdrejt t forms s kafks dhe trupit t njeriut me sjellje kriminale. Ktu sht shquar Lambroza q ka ardhur n prfundim se ekziston I ashtuquajturi kriminel i lindur i cili dallonte nga njerzit normal me disa karakteristika t cilat ai i quante stigma t degjeneruar - shenja krimineli. N kt drejtim ai prmend tipin Atavis t delikuentit i cili veohet me nofulla t qitura, kok t mprehte e t gjat, me veshe t mdhenj, me ball t qitur etj, kto shenja ai i quante shenja t degjenerimit. Lambroza kriminelt i ndan n 5 grupe; 1. kriminel t lindur; 2. kriminel t smure n pikpamje shpirtrore; 3. kriminel nga pasionet; 4. kriminel t shprehive dhe kriminel t rastit.

Teorit pozitiviste italiane

Enriko Feri - I njohur me veprn e tij Sociologjia kriminale, pikpamjet e veta sociale mbi krimin i ka paraqitur n disa punime ku sipas tij kriminaliteti sht pasoj e ndikimeve reciproke t faktorve antropologjik, social dhe fizike e jo vetm shprehje e vullnetit t lir apo disa fuqive t mbinatyrshme. Si faktor t kriminalitetit prmend: dendsin e popullsis, klimn, opinionin publik, religjionin, familjen dhe strukturn e saj, industrializimin, alkoolizmin, organizatat dhe institucionet publike etj.

Rafaello Garofalo - sht autor i par i veprs me titull Kriminologjia ku thekson se n shoqri ekziston nj kriminalitet natyror dhe kriminalitet ligjor mirpo ai n mnyr kontinuele mbron tezen e tij se kriminaliteti sht kategori natyrore e jo kategori juridike. Sipas tij krimi rrezikon ndjenjat solidare dhe nderin e qytetarve q do t thot krimineli sipas tij cilsohet n munges t ndjenjs ndaj respektimit t ktyre ndjenjave solidare, atij i mungon sinqeriteti dhe ndershmria.

Teorit biologjike mbi kriminalitetin - dhe shkaqet e tij n rend t par i trajtojn si t kushtzuara nga vetit biokonstitucionale t kriminelve. Autori amerikan profesor i Universitetit t Harvardit ka br studimin dhe matjen antropometrike dhe morfologjike t dy grupeve t njerzve t burgosurve kriminel dhe qytetarve t lir n ann tjetr, ai ka vrejtur se ekzistojn dallime t dukshme pr nga disa karakteristika anatomike - fizike t ktyre kategorive t popullats kto dallime vrehen n pesh, shtat, gjersi t kraharorit, forma e koks, n disproporcion t gjymtyrve t trupit. Ai i ndan tipat kriminel sipas ndrtimit fizike n 3 grupe: endomorph, ektomorf, dhe mezomorf.

Teoria e trashgimit dhe shprehive t lindura - sipas ktyre teorive personat delikuente kryejn krime ngase n strukturn e vet anatomiko - biologjike kan parakushte t lindura kriminale, ku personat delikuent lindin me disa shprehi kriminale dhe ata nuk mund t lirohen nga ato gjat jets. Po ashtu sht teoria mbi trashgimin e parakushteve kriminale e thekson t njjtn gj. Me qllim t vrtetimit t ktyre qasjeve, sht bere hulumtimi i ashtuquajturs familjes kriminale gjat disa gjeneratave nga shum shtete t bots dhe kan ardh n prfundim se familjet e ktilla jan prcjellse t disa vetive krimeve prej gjeneratave t m parme n gjenerata t reja. Biokriminologjia sht disipline shkencore e cila merret me studimin e lidhjeve n mes sjelljeve kriminale dhe vetive t ndryshme biologjike.

Teoria e racs mbi kriminalitetin - sipas saj sjelljet kriminale mund t shpjegohen n baz t prkatsis raciale t kryersve - kriminelve. Prkatsia etnike, ngjyra e lkurs dhe vetit tjera raciale nj koh t gjat kan dominuar si prpjekje pr t shpjeguar shkaqet e kriminalitetit. Si ithtar t ksaj teorie shquhet Lombrazos. N mes dy luftrave botrore sidomos n Gjermani sht theksuar se grupi etnik hebreit sht paraprcaktuar t kryej disa sjellje - veprime kriminale dhe kjo Gjermanve u ka shrbyer si pretekst pr gjenocidin dhe shfarosjen e tyre. Edhe raca e zez sht paraprcaktuar nga amerikanet q t kryej krime n SHBA. Autori Bonzher n punimin e vet Raca dhe Kriminaliteti ka theksuar se prkatsia raciale nuk sht determinuese n paraqitjen e kriminalitetit, ai ka theksuar se kushtet e vshtira materiale t ekzistencs, pozits inferiore politike, papunsia etj, jan faktor q kan nxitur sjelljet kriminale e jo raca e tyre.

Teoria endokronologjike mbi kriminalitetin - sipas ksaj teorie sjelljet kriminale t disa individve jan rezultat i mosfunksionimit t duhur apo rregullimit t gjndrave endokrine dhe sht krkuar q t dal nj disipline e re e cila do te quhej Endokronologjia kriminale. Disa autor mendojn se: krimi i dhuns, delikte seksuale, vrasjet, vjedhjet, dukuria e piromanis dhe sjelljet tjera agresive kriminale jan rezultat i mosprodhimit t duhur dhe rregullimit funksional t disa gjndrave hormonale.Teoria e kromozomeve - krkimet dhe studimet n kt drejtim, kan zbuluar se disa persona q kan rregullime - aberracione n strukturn e kromozomeve merren me shpesh me aktivitete kriminale se sa personat tjer. Kromozomi i teprt quhet kromozom vrass dhe paraqitet te meshkujt me kromozom XYY dhe te femrat XXY e cila konsiderohet skem jonormale. Studimet e fundit gjenetike, zbulimi i ADN-s dhe formulave t gjeneve t njeriut - gjenom e bn edhe me interesant rolin dhe rndsin e krkimeve gjenetike n shpjegimin e shkaqeve t sjelljeve kriminale t njeriut.

Teoria psikologjike mbi kriminalitetin - ndr teorit m t njohura psikologjike lidhur me kriminalitetin prmenden teoria e paprshtatshmris, imitimit, inteligjencs, psikoanalitika, e frustrimeve psikike etj.

Teoria e paprshtatshmris - sipas saj krimi dhe sjelljet devijonte jan rezultat i mos mundsis s prshtatjes - adaptimit t delikuentit n rrethanat e caktuara shoqrore. Me ndikimin e paprshtatshmris n sjellje kriminale jan marr shum autor t njohur ndrta edhe Frojdi ku sipas tij njeriu bhet delikuent dhe kriminel nse nuk arrin t realizoj dshirat dhe krkesat e veta dhe nse kto dshira nuk i koordinon me normat e rrethit dhe ambientit t caktuar shoqrore.Teoria e inteligjencs - sipas ksaj teorie n kryerjen e krimeve marrin pjes persona q kan nivel t ult t inteligjencs. Jan t njohura mendimet e Alfred Bine i cili ka hartuar nj test t konstatimit t kuots s inteligjencs IQ e cila ka reflektime me sjellje kriminale. Nga praktika dihet q persona me inteligjenc t ult bjn vrasje mirpo krimet ekonomike zakonisht i kryejn personat mjafte inteligjent deri sa e prpilojn planin e organizmit t krimit.

Teoria psikoanalitike - e kultivuar nga psikologu Sigmund Frojd n veprn psikanaliza thekson se sjelljet kriminale t individit mund t shpjegohen si shprehje e ndikimeve dhe shtytjeve instikte, si rezultat i ndikimeve t faktorve psikik t brendshm t nxitjeve nga nnvetdija nga motivet seksuale. Sipas Frojdit n formimin e personalitetit rolin kryesor e luan fmijria e par, periudha prej 1-5 vje. Studimin e par prfshin moshn prej 0-1 vit ku aktiviteti kryesor knaqsin fmija e arrin prmes gojs dhe quhet Faza orale. Prej 1-2 sht faza anale ku fmija knaqsin e arrin prmes kryerjes s nevojs - defekacionin. Prej 2-4 sht faza fallus ktu fmija knaqsin e arrin duke luajtur me organin gjenital. Pas ktyre fazave vjen periudha latente 4-8 vjet ose periudha e fjetur e knaqsis seksuale. Frojdi mendon se kusht themelor i zhvillimit normal t fmijs sht kaprcimi me sukses i ktyre fazave. Frojdi po ashtu prmend dy komplekse:

-Kompleksi i Edipit - e ka marr emrin nga mitologjia greke mbretit Edip ku thot nj djal i ri e vret babn dhe martohet me mn e vet, ky kompleks shpjegon se djali ka ndjenja seksuale pr te mn sepse se ka kaluar mire fazn e Idit dhe fallike pr at e prcjell ky kompleks dhe ka t bj me shtrydhjen e ndjenjave q krijon shqetsime nervore, rregullim dhe smundje.

-Kompleksi i Elektrs - manifestohet te vajzat n fazn fallike dhe qndron n ndjenjn inferiore t tyre ndaj djemve pse nuk e kane organin gjenital si te tyre duke fajsuar t mn pr gjinin e tyre dhe e duan baban m shum, ajo mundohet t identifikohet me nnn e saj, sipas Frojdit shum rregullime dhe deformime seksuale dhe shpirtrore n jetn e mvonshme q kalojn prej vetdijes n ndrdije deri sa nuk shprthejn n raste t tilla vjen deri te paraqitja e sjelljeve kriminale. Frojdi n lidhje me personalitetin e njeriut flet pr 2 grupe instinktesh t cilat e prcaktojn at:

-instinkti i jets - eros q jan instinktet i uris, etjes dhe instiktet seksual kto jan instiktet kryesore dhe

- vdekjes - thanatos q jan instinkte shkatrruese e agresive dhe kjo kategori e njerzve sht shume prezent n kryerjen e veprave kriminale kto ndikojn n qndrimet, veprimet dhe sjelljet e individit. Ai po ashtu prmend instinktet Libido q jan force motorike e brendshme q e shtyn individin ti prmbush dshirat e veta.

Frojdi shum deformime n lmin e knaqjes s dshirave dhe kontaktit t caktuara i shpjegon me formuln e psikoanalizs me an t tri komponentve si vijon:

-Komponentja e Idit - e cila karakterizohet me dominimin e instinkteve dhe motiveve biologjike, kjo ndikon te fmijt kur me mos plotsimin e dshirave t tyre jan mjaft agresiv.

-Komponenta e Egos - sht pjes qndrore e personalitetit q prpiqet ti harmonizoj krkesat (q jan t natyrs instiktive - biologjike me normat morale, ligjore dhe shoqrore) dhe shtytjen e Idit. Pra ktu shtytja e dy personaliteteve q shpien deri te sjellja kriminale.

-Komponenta e Superegos - ktu dshirohen t realizohen idealet, vlerat dhe normat q krkohen nga rrethi q t veprojn n mnyr prefeksioniste q shpeshher kjo shoqrohet me ndjenjn e fajit ose t vetknaqsis. Kto krkesa jan n kundrshtim me krkesat e Idit prandaj detyr e Egos sht ti harmonizoje kto dy krkesa kundrthnse.

N prfundim me shpjegimin e Frojdit kuptojm se Idit - sht rrafshi i pavetdijshm i personalitetit, Egoja -sht ana psikologjike e personalitetit, Superegoja-sht ana sociale e tij.

Teoria e frustrimeve psikike - sht nj variante e teoris psikoanalitike, e cila sjelljen kriminale prpiqet ta shpjegoj me faktin se personaliteti i njeriut delikuent nuk ka arritur q gjat zhvillimit t vet ti knaq disa krkesa dhe pr ket arsye gjendet n nj gjendje t veant me shpresa t thyera e cila gjendje nxit agresionin dhe shkakton frustrime psikike. Ajo manifestohet me pranin e friks, vshtirsit pr funksionimin e shndetit q shkaktojn shqetsime. Vrag t madhe lne rastet e konflikteve n familje n fmijri. Personat me probleme t tilla n jetn e prditshme ndihen inferior, t dshpruar dhe nuk kan guxim t ballafaqohen me problemet n jetn reale. Ksisoj autori Dollard n veprn e tij Frustration and Agression vrteton se ekziston lidhja direkte n mes frustrimeve dhe agresioneve pra agresioni prher sht pasoje e frustrimit. Mirpo sjelljet kriminale nuk mund te cilsohen gjithmon si rezultat i personave q n fmijrin e hershme kan frustrime t caktuara.

Teorit sociologjike mbi kriminalitetin - kto teori ndahen n:

-Teorit dhe pikpamjet e hershme sociologjike mbi kriminalitetin - si prpjekje t par pr kt teori konsiderohen punimet e autorve Keltet&Egrit q jan t njohur si pionier t statistiks kriminale - gjeografis kriminale. Ata kan t njohur krahasimin e veprave penale dhe disa dukurive tjera shoqrore q burojn nga ambienti konkret social dhe mohon konstatimet e shkollave antropologjike dhe biologjike mbi kriminalitetin e lindur. Kshtu mund ti citojm disa konstatime te njohura, vet shoqria i krijon dhe prgatit krimet e veta, ose sht rrall krimineli i lindur po mos ta krijonte shoqria

-Teoria Psikosociale e Gabriel Tard-it - sht i njohur pr nga orientimet sociologjike n shpjegimin e shkaqeve t kriminalitetit, ai i bn kritik t ashpr teoris mbi kriminelin e lindur dhe shkolls antropologjike t Lombrozs. Shum vepra t tij si Kriminaliteti krahasues ku citon se faktori m i fuqishm n paraqitjen e sjelljeve kriminale jan rrethanat sociale dhe problemet e adaptimit n kushtet ekzistuese t jetess.

-Pikpamjet sociologjike t Emil Dyrkemit - n kt drejtim jan t njohura veprat e tij Vetvrasja, Format elementare t jets religjioze, Rregullat e metods sociologjike etj, lidhur me shkaqet e kriminalitetit thekson se krimi sht dukuri normale e shoqris sepse ai sht faktor i nj ambienti t shndosh dhe normal shoqrore. Sipas tij shkaqet e krimit dhe rrnjt e tij gjenden n vet natyrn e shoqris njerzore, n ambientin shoqrore dhe n mungesn e kontrollit shoqror. Ai po ashtu thekson se shoqria n t ciln ka rn kriminaliteti ndodhet n nj gjendje jo t shndoshe dhe jonormale. Dyrkemi sht i njohur me analizn e Anomis q do t thot gjendje pa ligj si faktor n paraqitjen e sjelljeve kriminale. Ai Anomi e quan at gjendje ne shoqri e cila cilsohet e paligjshme - kaos. Kjo gjendje sht frika, pasiguria, izolimi, trheqja n vetvete e individit ku manifestohet n qytete t mdha n metropole q i quan kshtjella t vetmis. Idet e Dyrkemit edhe sot jan aktuale n hulumtimet empirike kriminologjike.

-Pikpamjet sociologjike t Franc Von Listit- sht i njohur si prfaqsues i shkolls sociologjike n t drejtn penale q e ka themeluar Unionin ndrkombtar pr te drejtn penale. Sipas Listit n paraqitjen e kriminalitetit ndikojn 2 grupe faktorsh:

-Faktort individual - q mund t jen t natyrs biologjike, psikike,

-Faktort social - q mund t jen t natyrs ekonomike, familjare, sociale, politike etj, faktort social kan ndikim dominant n krahasim me ata individual. Pastaj ai e bn ndarjen n: kriminalitete akute dhe kronike. Kriminelet i ndan n kriminel nga: shprehit, tendenca, kronike, t prmirsueshm, t pa prmirsueshm. Listi sht i njohur pr dualizmin pr luftimin dhe pengimin e kriminalitetit.

Mendimet e shkolls s mbrojtjes s re shoqrore - paraqiten pas Lufts s II-t botrore, prfaqesuesit m t njohur t ksaj shkolle jan Filipo Gramatika&Mark Ansel. Kjo shkoll ka br hartimin e nj aksioni antikriminel e cila ka pasur pr detyr prmirsimin dhe kthimin e delikuentit n shoqri dhe n fund mbrojtjen e shoqris nga kriminaliteti. Shkaqet e kriminalitetit kjo shkoll i gjen n shoqri dhe zakonisht jan t natyrs individuale dhe sociale.

Ansel ka punuar n parandalimin e kriminalitetit n aspektin e prgjithshm dhe individual, dhe dmi nuk guxon t mbshtet n hakmarrje.

Teorite e reja sociologjike ose amerikane - pjesa m e madhe e ktyre teorive jan paraqitur n SHBA pas viteve 30, si teori t reja konsiderohen;

-Teoria e grupit ose sjelljeve devijante - q thekson se kriminaliteti sht rezultat i ndarjes s shoqris n grupe t ndryshme, si n pikpamje horizontale ashtu edhe n at vertikale. Kto grupe mund t ken karakter etnik, religjioz, kulturor, politik, racial e social. Sipas ktyre teorive kriminaliteti rrjedh pr shkak t kundrthnieve n mes grupeve t ndryshme. Prandaj sipas karakterit t ktyre grupeve shoqria amerikane sht teren i prshtatshm pr trajtimin dhe studimin e ktyre sjelljeve kriminale q paraqiten si rezultat i kundrthnieve n mes grupeve t ndryshme.

-Teoria e dezorganizimit shoqror - sipas ksaj teorie kriminaliteti sht shprehje e nj dezorganizimi q mbretron n shoqri. Si dezorganizim trajtohet gjendje n ambient shoqrore ku nuk sht i pranishm funksionimi normal dhe harmonik i t gjitha segmenteve t jets politike, ekonomike, sociale dhe familjare. Dezorganizimi rregullon jetn dhe punn e individve, familjeve, grupeve t caktuara. Kt koncept t paraqitjes t kriminalitetit e trajton dhe shpjegon Edhin Sutherland.

-Teoria e konflikteve dhe dallimeve kulturore - potencon n konflikte kulturore ku qndrimi ndaj kulturave tjera sht negativ. Torsten konfliktet kulturore i ndan n konflikte primare q paraqiten ather kur ndeshen dy kultura, dy norma, dy vlera t grupeve dhe sistemeve t tyre dhe n konflikte sekondare q jan konfliktet kulturore q paraqiten brenda nj grupi t s njjts kultur.

-Teoria e anomis - sht paraqitur n Evrop e prkrahje ka gjet n SHBA, pr her t par e ka prmendur dhe analizuar Dyrkemi e m pas e ka shtjelluar Robert Merton - i cili thekson se n paraqitjen e sjelljes kriminale ndikon gjendja e cila krijohet n shoqri e sidomos kur shtresat e gjera dhe t varura nuk arrijn ti realizojn qllimet e veta dhe arrihen moskuptime. Meq kto qllime nuk arrihen n mnyrn e ligjshme ather disa individ e bjn kt n mnyre t paligjshme me sjellje kriminale, kjo gjendje e shkeljes s ligjit dhe t pranis s kaosit quhet gjendje e anomis. Anomia sht nj gjendje e dshirimit, e pasiguris e sidomos gjendja e cila nuk siguron perspektiv pr nj numr t madh t individve.

Vlersimi kritik i teorive t reja sociologjike - teorive t reja sociologjike ju bn edhe vrejtje se ato jan t ngjashme njra me tjetrn, se prkufizimet dhe nocionet e grupit, kulturs, anomis, nuk jan t qarta, se kriminalitetin e shpjegojn n mnyre siprfaqsore se krkimet dhe studimet e tilla nuk jan t prcjellura me analiza t thella sociologjike.

Teorit e interaksionit dhe etiketimit - Teorit e interaksionit kriminalitetin e shpjegon si rezultat i ndikimeve t disa faktoreve q vijn nga vet organizmi i shoqrise dhe pushtetit. Ato deprtojn n krkimet kriminologjike nga shkenca e psikologjis dhe sociologjis t cilat kan gatuar tradit n aplikimin e ksaj teorie. Kjo teori e shpjegon kriminalitetin si pasoj t reagimit, aksionit, t organeve t ndjekjes, organeve t kontrollit t pushtetit dhe gjykatave. Becker ka thn se sjellja devijante paraqet nj kualitet e cila nuk qndron n vet veprimet e individit por raportet e tij dhe shtetit q krijohen, pra n do shtet ekzistojn grupe shoqrore t cilat kan pushtet politik, ekonomik pra, grupet konformiste. Teorit e etiketimit (njollosjes) - shkaku i kriminalitetit gjendet n praktikn dhe tendencn e regjimit, organeve t pushtetit q disa individ dhe disa grupe ti etiketojn e ti shpallin delikuent. Ky aktivitet i njollosjes quhet ndryshe stigmatizim, kur stigmatizohen personat dhe grupet tjera ather shpjegohen shkaqet e vrteta t sjelljes kriminale. Kshtu nse pushteti arrin q individve ti mvesh etiketn si kriminel pozita e tyre ndryshon dukshm.

Mendimi kriminologjik shqiptar - pr dukurin e krimit tek shqiptaret krkimet shkencore kan nisur m von n krahasim me shtetet tjera. Dukurit e vrasjeve, hakmarrjeve, grabitjeve, fejesave e martesave sipas zakoneve prapanike, prarjet regjionale, fetare dhe klasore kan qen temat e shpeshta n krijimet e tyre. Ismet Elezi kriminolog autor i shquar i t drejts penale dhe kriminologjis shqiptare n punimin e vet Mendimi juridik shqiptar flet pr jurist intelektual t cilt kan folur pr format e krimeve t rrezikshme dhe propozimet pr pengimin dhe luftimin e tyre. N gazetn Besa lavdrohej teoria e delinkuentit t lindur dhe shpjegimit t shkaqeve t paraqitjes se krimit sipas Lombrozes dhe pr arritjet e tij. Shkaqet e krimit n Shqipri dhe n prgjithsi i krkonin n kushtet sociale dhe ekonomike. Sipas konstatimit t Ismet Elezit disa gjyqtar t gjykatave t diktimit kan qen korrekt dhe n nivelin profesional duke rrezikuar shpesh edhe postin e tyre nga autoritetet qeveritare nga se kan insistuar t trajtojn dhe gjykojn shtje t ndryshme penale sipas ligjit dhe bindjes s tyre t pavarur prej gjykatsit e jo sipas krkess s zyrtarve t politiks s dits. Teren Toqi me librin e tij E drejta ndshkimore dhe parimet e prgjithshm ai sht mbshtetur kryesisht n t drejtn penale evropiane perndimore. Ismet Elezi n veprn e tij Mendimi Kriminologjik paraqet nj gjendje t mjerueshme t sistemit t s drejts penale n Shqipri pr shkak t izolimit t saj pr nj periudh t gjat kohore. Gjat sundimit monist n Shqipri Kriminologjia nuk pranohej si shkenc mbi krimin por n mnyre t gjithanshme i studion materializmi historik. Shkaqet e krimit n at kohe cilsoheshin si mbeturina t s kaluars n ndrgjegjen e njerzve. Shnimet statistikore mbi kriminalitetin nuk shpalleshin dhe nuk kishte mundsi q krkimet apo studimet e ndryshme nga kjo lmi t mbshteten n t dhna zyrtare mbi ecurit e formave t ksaj dukurie po trajtoheshin si sekrete dhe nuk guxonin t publikoheshin pa lejen e pushtetit. Me prmbysjen e sistemit monist dhe paraqitja e shoqris pluraliste fillon t ndrroj gjendja. Vend t veant zn veprimtaria profesionale shkencore e Elezit i cili edhe n kushtet e sundimit totalitar ka arritur t botoj nj numr t konsideruar punimesh nga lmia e t drejts penale, kriminologjis, e drejts zakonore etj.

Nj gjendje prafrsisht t njjt e hasim edhe n Kosov q ishte nn sundimin dhe okupim serb - jugosllav ku edhe shkenca mbi kriminologjin zhvillohej nn ndikim e tyre mbi ideologji marksiste. Pas nxjerrjes s kushtetuts 1974 n kt drejtim kan kontribuar me shkrime e punime shum gjyqtar, jurist, avokat me tema t ndryshme mbi shkaqet e paraqitjes s krimit dhe parandalimit te saj.