1

2

Pag. 3 - Pag. 7 Jaar onbekend: Theorie en praktijk

Pag. 8 - Pag. 14 1877: Wat moeten we doen met wetsovertreders?

Pag. 15 - Pag. 19 1881: Allemaal socialisten

Pag. 20 - Pag. 24 1885: Revolutionaire regering

Pag. 25 - Pag. 29 1885: De gemeente

Pag. 30 - Pag. 35 1901: Communisme, communes en de individuele vrijheid

Pag. 36 - Pag. 38 1919: Wat moet er gedaan worden?

3

Theorie en praktijkGeschreven: onbekend Bron: Sterringa’s 5 cent brochuren IX, J. Sterringa, Amsterdam Vertaling: Bastiaan Pieter van der Voo Deze versie: Spelling en punctuatie Transcriptie/HTML: Adrien Verlee, voor het Marxists Internet Archive, maart 2006

Wanneer we de orde der dingen bespreken, die volgens onze mening uit de voor de deur staande revolutie moet voortkomen, zegt men vaak tot ons: “Dat alles is theorie, waarover we ons niet behoeven bezorgd te maken. Laten we dat terzijde, en houden we ons bezig met praktische dingen (verkiezingszak-en, bijvoorbeeld). We willen de komst aan de macht van de arbeidende klasse voorbereiden, en later zullen we zien wat uit de omwenteling zal kunnen aan het daglicht treden”.Toch is er iets dat ons kan doen twijfelen aan de nauwkeurigheid en zelfs aan de oprechtheid van deze redenering. Bij het afleggen van deze verklaring toch, bezit ieder zijn klaargemaakte theorie over de wijze van organisatie van de maatschappij de dag na de revolutie, of liever op de dag van de omwenteling zelf. In plaats van weinig op te hebben met zijn theorieën, houdt hij er dapper aan, verbreidt ze, en al wat hij tegenwoordig doet is slechts een logisch gevolg van zijn denkbeelden.In de grond lossen de woorden: “Laat ons niet twisten over deze vraagstukken van theorie”, zich op tot: “Meng onze theorie niet in de discussie, maar help ons om haar ten uitvoer te brengen.”Er is inderdaad geen dagbladartikel, waarin de schrijver zijn denkbeelden over de organisatie van de maatschappij niet laat ontglippen, volgens zijn opvatting. De woorden: “werkmans staat”, “regeling van voortbrenging en ruil door de staat”, “collectivisme” (begrensd tot het gemeenschappelijk bezit van de ar-beidsgereedschappen en het gemeenschappelijk maken van de voortbrengselen verstotend), “tucht van de partij”, enz., al deze woorden vindt men voortdurend terug in dagbladartikelen en in de brochures. Wie doen alsof ze volstrekt geen gewicht hechten aan “theorieën”, stellen alles in het werk om hun eigen “theo-rieën” te verbreiden. En terwijl we dit soort van redetwisten vermijden, gaan anderen hun begrippen verspreiden en hun dwalingen zaaien, waar tegen eenmaal de strijd zal moeten worden aangebonden. We willen als voorbeeld slechts het boek aanhalen van de Oostenrijkse oud-minister Schaeflle, die onder het voorwendsel het socialisme te verdedigen geen ander doel had dan

4

de bourgeoisorde uit de verwarring te redden. Het is waar dat dit boek niet goed ontvangen werd door de Franse en Duitse arbeiders; maar toch worden de denkbeelden van de schrijver, toebereid met enkele revolutionaire spreekwi-jzen, om het geheel beter te doen slikken, dagelijks verbreid.Dat is overigens zeer natuurlijk. Het stuit de menselijke geest tegen de borst wanneer men een vernielingswerk ondernemen moet zonder dat men zich een denkbeeld vormt — al ware het slechts in enkele hoofdtrekken - van hetgeen in de plaats van het verwoeste treden kan. - “Men zal een revolutionaire dictatuur inrichten”, zegt men hier. - “Men zal de arbeiders een regering benoemen en aan haar regeling van de voortbrenging toevertrouwen”, meent men ginds. — “Men zal alles aan de gemeenschap geven in de oproerige gemeenten”, zegt men elders. Doch allen, zonder uitzondering, bezitten een of ander begrip van de toekomst, waaraan ze zich min of meer hechten, en dit denkbeeld werkt al of niet bewust terug, op hun manier van handelen in de tegenwoordige periode van voorbereiding.We kunnen er dus niets bij winnen wanneer we deze “vraagstukken van the-orie” vermijden; integendeel, wanneer we “praktisch” willen wezen, moeten we noodzakelijk van heden af zelfs, ons ideaal van anarchistisch communisme uiteenzetten en bespreken, van alle gezichtspunten bezien.* * *Wanneer we overigens thans, gedurende de tijd van betrekkelijke kalmte waarin we leven, dit ideaal niet moeten uiteenzetten, bespreken en verbreiden wanneer zullen we het dan wel doen?Zal het wezen wanneer te midden van de rook der barricaden, op de puin-hopen van het omvergeworpen gebouw, men onmiddellijk de poorten voor een nieuwe toekomst openzetten moet? Wanneer men reeds een genomen besluit en een krachtige wil moet hebben om tot uitvoering te brengen? — Dan zal er geen tijd tot redetwisten meer wezen. Men zal moeten handelen op het ogen-blik zelf, hetzij in de ene of in de andere richting.De voorgaande omwentelingen hebben aan het Franse volk niet alles gegeven wat men er rechtmatig van verwachten kon; doch dit kwam niet doordat men te veel gesproken had over het doel van de revolutie wier nadering men voelde. De zorg om dit doel te bepalen en te zien wat er te doen was, is altijd overgelaten aan de leiders die onveranderlijk het volk verraden hebben. Het volk had geen gereedgemaakte theorie, die het handelen belette - het had geen enkele theorie. De burgerij wist in 1848 en in 1870 zeer goed wat ze doen zou op de dag wanneer het volk de regering zou omverwerpen. Zij wist dat ze zich van de macht zou meester maken, die zou laten wijden door verkiezingen, dat zij de kleine burger tegen het volk wapenen zou, en dat zij leger, kanonnen, verkeerswegen en geld in handen had, en haar huurlingen tegen de arbeiders

5

zou loslaten, zodra deze laatste hun rechten zouden durven eisen. Zij wist wat ze op de dag van de revolutie ging doen.Doch het volk wist er niets van. In de politiek, herhaalde het na de burgerij: Republiek en algemeen stemrecht in 1848; in 1871 zegde het met de kleine bur-gerij: “De Commune!” (Gemeente). Doch zomin in 1848 als in 1871, bezat het enig nauwkeurig denkbeeld over wat het ging ondernemen tot oplossing van het vraagstuk van brood en werk. “De organisatie van de arbeid”, dit wacht-woord van 1848 (kort geleden deden de Duitse collectivisten dit spook onder een andere vorm herleven) was een zo vage term dat het niets te kennen gaf; evenzo het even vaag collectivisme van de Internationale van 1869 in Frankri-jk. Wanneer men in maart 1871 allen ondervraagd had, die aan de troonbesti-jging van de Commune werkten, aangaande hetgeen er gedaan moest worden tot oplossing van het vraagstuk van brood en arbeid - welk een verschrikkelijk wangeluid van tegenstrijdige antwoorden had men dan ontvangen! Moest men bezit nemen van de werkplaatsen in naam van de Commune van Parijs?Kon men de huizen aanraken en ze eigendom verklaren van de oproerige stad? Moest men alle levensmiddelen in bezit nemen en ieders rantsoen regelen? Moest men alle in Parijs opgestapelde rijkdommen tot gemeenschappelijke eigendom van het Franse volk verklaren, en deze machtige middelen aan-wenden tot bevrijding van de gehele natie? — Aangaande geen enkel van deze vraagstukken had zich een mening gevormd in de schoot van het volk. Bezig gehouden met de vereisten van de onmiddellijke strijd, had de Internationale het grondig bespreken van deze vraagstukken verzuimd. - “Wat ge maakt is roman, is theorie” — schreeuwde men toe aan wie deze vragen behandelde: en wanneer men sprak van sociale revolutie, bepaalde men zich er toe haar te omschrijven met even vage woorden, als Vrijheid, Gelijkheid, Solidariteit.* * *Het zij ver van ons dat we een klaargemaakt programma zouden willen uit-werken voor het geval van een revolutie. Zulk een programma zou de daad slechts kunnen belemmeren; velen zouden er ook gebruik van maken om de volgende drogreden te laten horen: — “Daar we ons programma niet kunnen verwezenlijken, is het beter wanneer we niets doen en ons kostbaar bloed voor een betere gelegenheid sparen.” We weten zeer goed dat iedere volksbeweg-ing een stap dichter naar de sociale revolutie voert. De opstandsgeest wordt er door aangewakkerd, men wordt er door gewend om de ingestelde orde (of liever wanorde) te beschouwen als bij uitstek onstandvastig; en met de dwaze aanmatiging van een Duits parlementair slechts kan men vragen: “Waartoe heeft de Grootte Revolutie of die van de Commune gediend?” Dat Frankrijk de voorhoede van de revolutie is, dat het Franse volk revolutionair van geest en karakter is, komt juist doordat het zoveel omwentelingen heeft meegemaakt,

6

die door doctrinairen en uilskuikens worden afgekeurd.Doch de bepaling van het doel dat we ons voorstellen te bereiken, is belangrijk voor ons. En niet alleen het bepalen, doch het aanwijzen, door het woord en door daden, zodat we het populair maken bij uitnemendheid, zoo populair dat het op de dag van de beweging aan alle monden ontsnapt. Deze taak is veel reusachtiger en veel nodiger dan men zich algemeen verbeeldt; want wanneer het doel al levendig staat voor de ogen van een klein aantal, is dit volstrekt nog niet het geval voor de grootte menigte, die in alle richtingen werd bewerkt door de burgerpers, de liberale, de communalistische, de collectivistische pers, enz.Van dit doel zal onze wijze van handelen afhankelijk wezen in het heden en in de toekomst. Het verschil tussen de anarchistische-communist, de autor-itaire collectivist, de jakobijn en de communalist-autonomist, ligt niet geheel in hun opvattingen van een min of meer verwijderd ideaal. Het onderscheid laat zich niet uitsluitend op de dag van de omwenteling voelen, het verschijnt thans reeds, bij iedere zaak, in iedere schatting, hoe gering ook. De dag van de omwenteling zal de staatscollectivist zich in het stadhuis van Parijs gaan vestigen, vanwaar hij zijn dekreten over het eigendomsstelsel in de wereld zal werpen; hij zal zich trachten te vormen als een geduchte regering, zal overal zijn neus insteken, tot zelfs het aantal kippen die men te Fouilly-les-Oies houdt zal hij verordenen. De communalist-autonomist zal zich ook naar het stadhu-is begeven, en zich ook als regering vestigen; hij zal een herhaling beproeven van de Commune van 1871, en terwijl de aanranding van de heilige eigendom verbieden, zolang de Raad van de Commune het niet geoorloofd acht die aan te raken. De anarchistische-communist echter, zal onmiddellijk gaan bezit nemen van de werkplaatsen, de huizen, de graanzolders kortom van de gehele maatschappelijke rijkdom, en hij zal trachten om in iedere gemeente, in iedere groep de voortbrenging en het verbruik gemeenschappelijk te regelen, opdat men kunne voldoen aan alle behoeften van de verbonden gemeenten en groep-en.Ditzelfde onderscheid strekt zich uit tot in de kleinste openbaringen van ons leven en van onze dagelijkse verrichtingen. Ieder mens tracht een zekere over-eenstemming te vestigen tussen zijn doel en zijn bedrijfsmiddelen; en daaruit volgt dat de anarchistische-communist, de staatscollectivist en de commu-nalist-autonomist zich in onenigheid bevinden aangaande alle punten van de onmiddellijke handeling.* * *Dit verschil bestaat: trachten we niet er onwetend van te blijven. Integendeel, laat ons ieder openhartig ons doel uiteenzetten, en dan zal de discussie die voortdurend, iedere dag, ieder ogenblik in de groepen plaatsheeft - niet zoals in de bladen, want deze is te persoonlijk - een gemeenschappelijk ideaal in de

7

boezem van de volksmassa tot stand brengen, waarmee eenmaal de grootte menigte zich zal kunnen verenigen.Wat het onmiddellijke heden betreft, hebben we enkele velden van gemeen-schappelijke handeling, waarop alle groepen reeds eenstemmig kunnen werk-en. Dat is het terrein van de strijd tegen het kapitaal, en tegen de handlanger van het kapitaal - het gezag. Hoe we ook denken over de toekomstige inricht-ing van de maatschappij, één punt is eigen aan alle oprechte socialen: de ontei-gening van het kapitaal moet uit de komende omwenteling voortvloeien. Iedere strijd die deze onteigening voorbereidt, moet dus eenparig worden onderste-und door alle socialistische groepen, tot welke schakering ze ook behoren. En hoe meer de verschillende groepen elkaar op dit gemeenschappelijk terrein zullen ontmoeten, en op ieder veld dat door de omstandigheden zelf ons zal worden aangewezen, zoveel te beter zal de gemeenschappelijke overeenstem-ming betreffende wat er gedurende de omwenteling te doen valt, kunnen tot stand komen.Doch herinneren we ons, opdat uit de menigte op de dag van de algemene brand een min of meer algemeen denkbeeld zou kunnen opkomen, moet-en we niet nalaten steeds ons ideaal uiteen te zetten van de maatschappij die uit de revolutie moet ontstaan. Wanneer we praktisch willen wezen, moeten we uiteenzetten wat de reactionairen van alle schakeringen altijd ‘utopieën, theorieën’ genoemd hebben. Theorie en praktijk mogen niet anders dan één uitmaken, wanneer we willen slagen.

8

Wat moeten we doen met wetsovertreders?Bron: eindbetoog toespraak, Parijs, december 1877 Deze versie: aangepast aan de nieuwe spelling Transcriptie en HTML: Maarten Vanheuverswyn, voor het Marxists Internet Archive, januari 2005

Wat moeten we doen met wetsovertreders? Tot nu toe had bestraffing van de dader een tweeledig doel: herhaling te voorkomen en de dader te doen boeten.In Frankrijk worden er elk jaar honderdvijftigduizend mannen en vrouwen in de gevangenis gestopt. Elk jaar ook trekt Frankrijk op het budget enkele miljoenen uit voor de gevangenissen, en nog eens drie of vier keer zoveel voor dat logge lichaam — justitie — dat de gevangenissen moet bevolken. In de gevangenis van Clairvaux zitten veertienhonderd mensen. Om voor hen een bezigheid te vinden is er wat industrie aangetrokken; de staat was zelf niet in staat om werkzaamheden te organiseren. Wel moeten de gevangenen voor veel lagere lonen werken dan er buiten de gevangenismuren worden betaald.En wat is nu het resultaat van de zo dure gevangenissen? Dat de meeste gevan-genen er terugkomen voor een nog ernstiger vergrijp. Dit probleem heeft Frankrijk eenvoudig opgelost door de recidivisten op het Zuid-Amerikaanse Duivelseiland te verdelgen. Maar op welke wijze men de gevangenissen ook strenger of milder maakt, het aantal recidivisten zal er niet door veranderen. Het gevangenisstelsel kan nooit verbeterd worden, omdat het van een verkeerd beginsel uitgaat: de vrijheidsberoving.De vraag moet gesteld worden wat er dient te gebeuren met de wetsovertred-ers. Met wetten bedoel ik dan niet de geschreven wetten — die zijn een trieste erfenis van een triest verleden — maar de morele principes die in ieders hart gegrift staan.Vroeger was de geneeskunde de kunst van het voorschrijven van medicijnen. Vandaag wordt het probleem vanuit een andere hoek benaderd. In plaats van ziektes te genezen probeert men ze te voorkomen. Hygiëne is de beste medici-jn.We moeten hetzelfde doen met het wijdverspreide verschijnsel dat wij nog alti-jd ‘misdaad’, maar dat onze kinderen straks ‘sociale ziekte’ zullen noemen. Het voorkomen van deze kwaal zal de beste behandeling zijn.Deze conclusie is al het parool geworden van een hele school moderne denkers die zich met misdaad bezighouden. In de geschriften van deze vernieuwers treffen we alle elementen aan, nodig om een nieuw standpunt in te nemen tegenover al diegenen die de maatschappij tot vandaag aan toe laffer gewoonte

9

heeft onthoofd, opgehangen of gevangen gezet.Oorzaken van de misdaadDrie categorieën van oorzaken brengen deze antisociale handelingen, genaamd misdaden, voort. Oorzaken van sociale, van fysiologische en van fysische aard. Ik zal beginnen met de laatstgenoemde oorzaken. Ze zijn het minst bekend, maar hun invloed is onbetwistbaar.Fysische oorzakenWanneer iemand een brief post, die hij vergeten heeft te adresseren, dan is er sprake van een ongelukje. Zulke ongelukjes, zulke onverwachte gebeurtenissen, komen in de maatschappij met dezelfde regelmaat voor als gebeurtenissen die men wel kan voorzien. Het aantal ongeadresseerde brieven dat gepost wordt blijft van jaar tot jaar verbazend constant. Het aantal kan per jaar wel iets variëren, maar niet veel. Al hebben we hier te doen met de zo grillige factor verstrooidheid, ook deze factor is onderworpen aan wetten, zo onveranderlijk als de wetten die de loop der planeten bepalen.Hetzelfde geldt voor het aantal moorden dat van jaar tot jaar gepleegd wordt. Met de statistieken van vorige jaren kan men opvallend nauwkeurig voor-spellen, hoe groot het aantal moorden zal zijn dat in ieder Europees land in het lopende jaar gepleegd zal worden.De invloed van fysische factoren op het gedrag is nog lang niet volledig onder-zocht. Wel is bekend dat het aantal gewelddaden in de zomer het grootst is, terwijl in de winter vooral vermogensdelicten voorkomen.De overeenkomst tussen de gewelddadencurve, opgesteld door professor Enrico Ferri, en de temperatuurskromme, laat met grote duidelijkheid zien hoezeer de mens op een machine lijkt. De mens, opschepper met zijn vrije wil, is even afhankelijk van temperatuur, van wind en van regen als ieder ander organisme. Wie twijfelt er aan deze invloeden? Wanneer het weer goed is en de oogst rijk en wanneer de dorpsbewoners zich dus op hun gemak voelen, dan zullen ze minder gauw hun kleine ruzies met messteken beslechten. Is het weer slecht en de oogst schraal, dan worden de dorpsbewoners humeurig en zullen hun twisten een meer gewelddadig karakter aannemen.Fysiologische oorzakenVan fysiologische aard zijn de oorzaken die samenhangen met de hersenstruc-tuur, de spijsverteringsorganen en het zenuwstelsel. Ze zijn zeker belangrijker dan de fysische oorzaken. Naar de invloed op ons gedrag van zowel erfelijke factoren als van de lichamelijke gesteldheid is veel onderzoek gedaan. We hebben dus een redelijk goed inzicht in het belang van deze factoren. Volgens Cesare Lombroso heeft de meerderheid van de gevangenen het een of andere defect in de hersenstructuur.We kunnen deze mededeling slechts aanvaarden op voorwaarde dat er een

10

vergelijkend onderzoek is ingesteld naar de hersenstructuur van hen die in de gevangenis zijn gestorven, en van hen die daarbuiten onder slechte omstan-digheden hebben geleefd. We gaan akkoord met de mededeling van Lombro-so dat de beestachtigste moorden gepleegd worden door individuen die een ernstige geestelijke afwijking hebben; die mededeling wordt door waarneming bevestigd. Maar wanneer Lombroso verklaart dat de gemeenschap het recht heeft maatregelen te nemen tegen geestelijk gestoorden, dan weigeren we hem te volgen. De gemeenschap heeft niet het recht geesteszieken uit te roeien. Toegegeven: velen van hen die deze gruweldaden begaan zijn bijna idioot. Maar niet alle idioten worden moordenaars.In veel families, zowel in paleizen als in krankzinnigengestichten, werden idioten aangetroffen met dezelfde kenmerken die Lombroso beschouwt als karakteristiek voor ‘misdadige krankzinnigheid’. Het enige verschil tussen deze mensen en hen die naar de galeien gestuurd worden, zit in hun omgeving. Hersenafwijkingen kunnen zonder twijfel de ontwikkeling van een moord-zuchtige aanleg bevorderen, maar noodzakelijk is dat niet. Alles hangt af van de omstandigheden waarin de geesteszieke verkeert.Ieder weldenkend mens kan uit de overvloedig verzamelde feiten concluder-en dat de meerderheid van de mensen die nu nog als misdadigers behandeld wordt in feite aan de een of andere ziekte lijdt. En dat het daarom noodzakelijk is hen met grote zorg te behandelen in plaats van hen naar de gevangenis te sturen, waar hun ziekte alleen maar erger kan worden.Bij een strenge zelfanalyse zal ieder van ons moeten bekennen dat er op bep-aalde momenten gedachtekiemen door hem heen flitsen die de basis kunnen vormen voor kwalijke handelingen. Wij hebben deze kiemen niet laten groe-ien. Maar als ze in onze omstandigheden een gunstige voedingsbodem hadden gevonden? Of als andere gevoelens zoals liefde, medelijden, en menselijkheid deze egoïstische en wrede gedachtenflitsen niet hadden geneutraliseerd? Zoud-en ze dan tenslotte niet tot kwalijke handelingen hebben geleid?Kortom, fysiologische factoren spelen er een voorname rol bij, wanneer mensen in de gevangenis belanden. Maar de eigenlijke oorzaak van misda-digheid zijn ze niet. De aandoeningen van geest, hersenen en ruggenmerg kunnen in beginsel bij ons allen gevonden worden. Maar ze brengen iemand er alleen maar toe antisociale daden te begaan, wanneer ze door externe omstan-digheden een pathologisch karakter aannemen.Sociale oorzakenHoe sterk ook de invloed van fysische factoren op ons gedrag is, en hoe vaak ook onze fysiologie het begaan van antisociale daden bevordert, toch zijn de sociale oorzaken nog veel belangrijker. De meest progressieven en intelligente denkers van vandaag beweren dat de maatschappij als geheel verantwoordelijk

11

is voor iedere gepleegde antisociale handeling. We delen in de roem van onze helden en genieën; we hebben ook deel aan de handelingen van onze moorde-naars. Wij zijn het die hen gemaakt hebben tot wat ze zijn, de eersten zo goed als de laatsten.Jaar in jaar uit groeien duizenden kinderen op midden tussen het zedelijk en materieel vuil van onze steden, midden in een bevolking, die gedemoraliseerd is door het leven van de ene dag op de andere. Deze kinderen weten niet wat een echt thuis is. Hun thuis is vandaag een miserabele huurkamer, morgen is het de straat. Ze groeien op zonder dat de energie van hun lichaam zich op passende wijze kan uiten.Als we weten hoe de kinderen in de grote steden opgroeien, dan kunnen we ons er alleen maar over verbazen te zien hoe weinig van hen gangster of moor-denaar worden. Ik vind het verrassend hoe diep sociale gevoelens leven bij de mensheid en hoe er oprechte vriendelijkheid is, zelfs in de ellendigste wijken. Zonder dat zou het aantal, dat de maatschappij openlijk de oorlog verklaart, veel groter zijn. Zonder deze vriendelijkheid, deze afkeer van geweld zou er van onze dure stedelijke paleizen geen steen op de andere worden gelaten.Want wat ziet het op straat opgroeiende kind van de maatschappelijk bovenste lagen? Domme en zinloze luxe, prachtige etalages, propaganda bedoeld om de weelde uit te stallen, een geldvererende cultus, die een zucht tot rijkdom ontwikkelt en een hartstocht om te leven op kosten van anderen. De slogan is daar: ‘Zorg dat je rijk wordt. Vernietig alles wat je daarbij in de weg staat. Doe dit met alle beschikbare middelen, die je in de gevangenis brengen slechts uitgezonderd.’Handwerk wordt zozeer veracht dat de elite liever aan gymnastiek doet dan zaag of schop hanteert. Eelt op de handen wordt beschouwd als een teken van minderwaardigheid, een zijden jurk als een teken van superioriteit.Het is de maatschappij zelf die iedere dag weer zulke mensen creëert. Mensen die niet in staat zijn te leven van eerlijke arbeid. Mensen die volzitten met anti-sociale verlangens. De maatschappij bewierookt hen, wier misdrijven bekroond worden met financieel succes. Naar de gevangenis stuurt ze de mensen die geen ‘succes’ gehad hebben.Er zal geen plaats meer zijn voor gevangenissen, beulen of rechters als de sociale revolutie alle verhoudingen tussen kapitaal en arbeid heeft veranderd. Leeglopers zullen er niet meer zijn. Iedereen zal kunnen werken naar eigen goeddunken voor het algemeen welzijn. Tegelijk met de normale ontwikkeling van zijn geest en zijn ziel zal ieder kind ook geleerd worden met de handen te werken. De mens is het product van zijn omgeving. Als hij van jongs af aan gewend is te werken en zodoende als een volwaardig lid van de maatschappij beschouwd te worden, dan zal hij begrijpen niemand onrecht aan te kunnen

12

doen, zonder er uiteindelijk zelf de dupe van te worden. En dan zal schending van morele wetten nog maar zelden voorkomen.Tegenwoordig behoort tweederde van alle misdrijven tot de vermogensdelict-en. Zij zullen verdwijnen tegelijk met het privé-bezit. Wat gewelddaden tegen mensen betreft, hun aantal neemt af naarmate men meer sociaal gaat voelen en zij zullen helemaal verdwijnen als we de oorzaken in plaats van de gevolgen gaan bestrijden.Hoe moeten we misdadigers genezen?Strafinstellingen waar advocaten zo dol op zijn, waren tot nu toe een compro-mis tussen de bijbelse wraakopvatting, het middeleeuwse geloof aan de duivel, de afschrikkingsgedachte van moderne advocaten en de opvatting dat men door straf misdaad kan voorkomen.Ik zeg niet dat men krankzinnigeninrichtingen moet gaan bouwen in plaats van gevangenissen. Een dergelijke verfoeilijke gedachte is verre van mij. Een krankzinnigeninrichting is immers niets anders dan een gevangenis.Evenmin ben ik de mening toegedaan die men filantropen van tijd tot tijd hoort opperen, namelijk om de leiding van gevangenissen alleen aan artsen en leraren toe te vertrouwen. Wat gevangenen in de huidige maatschappij nooit gevonden hebben is een helpende hand, die hun op eenvoudige en vriendelijke wijze vanaf hun kinderjaren zou moeten leren de hogere gaven van lichaam en ziel te ontwikkelen; — gaven, waarvan de natuurlijke ontwikkeling belemmerd is hetzij door een organische afwijking of door de slechte sociale omstan-digheden, die de maatschappij zelf schept voor miljoenen mensen. Deze hogere gaven kunnen echter niet gebruikt worden door iemand die geen vrijheid meer bezit en die nooit zelf over zijn daden kan beslissen. De gevangenis van doctor-en, de krankzinnigeninrichting, zou nog erger zijn dan de huizen van bewar-ing, die we nu hebben. Medemenselijkheid en vrijheid zijn de enige middelen ter genezing van die ziekten van het menselijk organisme, die tot zogeheten ‘misdadigheid’ leiden.Natuurlijk kan men in elke maatschappij, hoe goed ook georganiseerd, mensen vinden wier hartstochten snel zijn opgewekt en die van tijd tot tijd antisociale daden kunnen begaan. Maar om dergelijke daden te voorkomen is het nodig hun hartstocht in gezonde banen te leiden en een andere uitweg te geven.We leven tegenwoordig te zeer op onszelf. Het privé-bezit heeft geleid tot een houding van egoïstisch individualisme in al onze betrekkingen. We kennen elkaar maar vaag; onze contacten zijn schaars. Toch kent de geschiedenis voor-beelden van een gemeenschapsleven dat veel hechter was; de ‘samengestelde familie’ in China bijvoorbeeld, de agrarische commune. De mensen dáár ken-nen elkaar echt. Door omstandigheden gedwongen moeten ze elkaar materieel en geestelijk helpen. Het familieleven, zoals dat voortkwam uit de oorspronke-

13

lijke gemeenschap, is verdwenen. Een nieuw soort familieleven, gebaseerd op gemeenschappelijke behoeften, zal er voor in de plaats komen. In zo’n familie zullen mensen wel gedwongen zijn elkaar te kennen, te helpen en moreel te ondersteunen. En deze wederzijdse steun zal het grote aantal antisociale daden van tegenwoordig een halt toeroepen.Sommigen zullen zeggen dat er altijd mensen blijven, de zogenaamde ‘gestoor-den’, die een gevaar vormen voor de samenleving. Zal het niet op de een of andere manier nodig zijn ze kwijt te raken, of in ieder geval te voorkomen dat ze anderen schade of letsel toebrengen?Geen enkele maatschappij, hoe weinig ontwikkeld ook, zal zo’n absurde oplossing nodig hebben, en wel om de volgende reden. Vroeger dacht men dat krankzinnigen bezeten waren door de duivel, en ze werden er dan ook naar behandeld... Men legde ze aan kettingen in ruimten zo vuil als een stal; men klonk ze aan de muur als waren het wilde beesten. Maar toen kwam Pinel, een man van de Revolutie van 1789-93. Hij durfde de kettingen los te maken en hij probeerde de krankzinnigen als medemensen te behandelen. ‘Je zult verscheurd worden,’ riepen de bewakers. Maar Pinel durfde het. En de mensen van wie men dacht dat het wilde beesten waren, verzamelden zich rond Pinel en door hun houding bewezen zij het gelijk van zijn geloof in de betere kant van de menselijke natuur, zelfs al is de geest door ziekte aangetast. Toen was het pleit gewonnen. Niet langer werden de krankzinnigen in kettingen geslagen.Daarna bedachten de boeren van het Belgische dorpje Geel een nog veel beter plan. Ze zeiden: ‘Stuur die krankzinnigen van jullie maar naar ons toe. Wij zu-llen ze hier hun volledige vrijheid geven.’ De boeren namen de krankzinnigen op in hun gezinnen, gaven ze een plaats aan hun tafel, ja, ze durfden het aan de krankzinnigen te laten helpen bij het werk op het land en ze tijdens de boeren-feesten met de jonge mensen te laten optrekken. ‘Eet, drink en dans met ons. Werk, ren over onze akkers en voel je vrij.’ Dat was het systeem van de boeren, dat was al hun therapeutische kennis (ik heb het nog over de beginperiode; tegenwoordig is de behandeling van gestoorden in Geel een beroep geworden, en wat voor nut kan het hebben, als het gedaan wordt om er geld aan te verdi-enen?) De vrijheid bracht een wonder voort. De krankzinnigen werden beter. Zelfs de organisch ongeneeslijk gestoorden werden prettige, handelbare leden van het gezin, net als de anderen. De gestoorde geest bleef onvolledig werken, maar het hart zat op de juiste plaats.Er werd van een wonder gesproken. De genezingen werden toegeschreven aan een heilige of maagd. Maar die maagd heette: vrijheid; en die heilige: landwerk en broederlijke behandeling.Op de ene rand van wat Maudsley de ‘kloof tussen geestelijke afwijking en mis-daad’ noemt hebben vrijheid en broederlijke behandeling hun wonder verricht.

14

Op de andere rand zullen ze geen andere uitwerking hebben.SamenvattingDe gevangenis vormt geen beletsel voor antisociaal gedrag. Eerder bevordert ze zulk gedrag. De gevangenis kan de gevangene niet verbeteren. Op welke manier haar systeem ook hervormd wordt, het blijft een plaats van dwang, een kunstmatige omgeving zoals een klooster. Een omgeving, die de gevangene steeds minder geschikt maakt voor het leven in de maatschappij. Gevangen-schap beantwoordt niet aan haar doel. Het vernedert de maatschappij, het is een overblijfsel van de barbarij vermengd met wat jezuïtische liefdadigheid.De eerste opgave van de revolutie zal zijn de gevangenissen af te schaffen, die gedenktekens van huichelarij en van menselijke lafheid. Voor antisociaal gedrag hoeft men niet te vrezen in een gemeenschap van gelijken, te midden van een volk dat een gezonde opvoeding heeft genoten en waarin allen geleerd hebben de anderen wederzijds te helpen.Het overgrote deel van de antisociale daden zal dan geen zin meer hebben. De overige zullen in de kiem worden gesmoord. Wat betreft de individuen die ook na de revolutie, als overblijfsel van de huidige maatschappij, nog kwade neigingen zullen vertonen: het zal onze taak zijn te voorkomen dat ze aan die neigingen gehoor gaan geven. Het middel daartoe is de solidariteit van alle gemeenschapsleden met zulke agressieve leden. En zelfs als dit middel niet in alle gevallen werkt, dan nog zullen in de praktijk broederlijke behandeling en morele steun de enige medicijnen blijken.Dit alles is geen utopie. Het wordt nu al door sommige mensen gehanteerd, en het zal straks de algemene praktijk worden. Zo’n manier van optreden zal heel wat beter de maatschappij kunnen beschermen tegen antisociale daden dan het bestaande systeem van bestraffing, dat een vruchtbare voedingsbodem vormt voor nieuwe misdrijven.

15

Allemaal socialistenGeschreven: 1881 Bron: Sterringa’s 5 cent brochuren IX, J. Sterringa, Amsterdam Vertaling: Bastiaan Pieter van der Voo Deze versie: Spelling en punctuatie Transcriptie/HTML: Adrien Verlee, voor het Marxists Internet Archive, maart 2006

Sedert de socialistische denkbeelden in de boezem van de arbeidende menigte begonnen door te dringen, vertoont zich een van de meest belangwekkende feiten. Toen de ergste vijanden van het socialisme begrepen hadden dat het beste middel om het socialisme meester te worden hierin bestond dat men zich als aanhangers ervan deed beschouwen, verklaarden zij zich spoedig social-isten. Spreek met een van die grote burgers die onmeedogend de arbeider, de arbeidster en het kind uitbuiten. Spreek hem van de schandalige ongelijkheden van de rijkdommen, van de rampen en de ellende die erdoor worden voortge-bracht; spreek hem van de noodzakelijkheid om het stelsel van de eigendom te wijzigen opdat de toestand van de arbeiders verbeteren zal; en wanneer de burger schrander is, wanneer hij tracht te “slagen” in de politiek, en vooral wanneer gij zijn kiezer zijt, zal hij u gezwind zeggen:“Te drommel! maar ik ben zogoed socialist als gij!” - “Sociale kwestie, spaar-kassen, wetgeving op de arbeid; - met dat alles ben ik het volkomen eens! Maar, ge weet? Laat ons niet alles op één dag het onderste boven werpen, laat ons zachtjes gaan!” - En hij verlaat u om “zachtjes” enkele stuivers meer aan “zijn arbeiders” te gaan aftappen, in het vooruitzicht van de verliezen die de socialis-tische agitatie hem later zal kunnen berokkenen.Voorheen zou hij u de rug hebben toegekeerd. Tegenwoordig tracht hij u in de waan te brengen dat hij uw denkbeelden deelt, om u gemakkelijker te slachten wanneer de gelegenheid daartoe zich aan hem zal voordoen.Dit feit vond vooral plaats bij de laatste verkiezingen in Frankrijk [Dit artikel werd geschreven in september 1881]. Het was voldoende wanneer men in een kiesvergadering het vraagstuk van het socialisme ter sprake bracht, en degene die naar de stemmen jaagde legde spoedig de verklaring af dat hij ook een voorstander van het socialisme was - van het ware socialisme - wel te verstaan, van het socialisme van de goochelaars.Drie kwart van de afgevaardigden brachten hun kiezers aan het verstand dat ze zich in de Kamer met de sociale kwestie dachten bezig te houden. Clémenceau verklaarde zich socialist, en Gambetta was er dichtbij; had hij niet het opperste

16

geluk op het oog gehad om eenmaal de hand van een of andere majesteit te drukken, dan zou hij zich onvermijdelijk openlijk socialist verklaard hebben. Bismarck aarzelt niet: hij verklaart zich meer socialist dan wie ter wereld, de socialist bij uitnemendheid; en in Engeland hoort men niet zelden zeggen dat wanneer lord Beaconsfield geleefd had, hij zekerlijk “de sociale kwestie opge-lost” zou hebben. De dragers van monnikspij en priesterkleed verklaren zich zelfs van de partij. De prediker aan het hof van Berlijn verkondigt het social-isme, en in Frankrijk geven de zwartrokken een tijdschrift uit, waarin ze verk-laren dat zij de bezitters van het ware socialisme zijn. Het schijnt zelfs (volgens het zeggen van de Engelse dagbladen) dat de tsaar - sedert hij op zijn tafel (op zijn schrijftafel wel te verstaan) een stuk van gras en een weinig meel gemaakt zwart brood liet neerleggen, om voortdurend te herinneren wat het voedsel van de Russische boeren is — zich heeft ingebeeld dat hij ook het ware socialisme bezit; hij verwacht, naar het schijnt, slechts de zegen van Bismarck en van de patriarchen van Antiochië en Konstantinopel om met de toepassing van zijn socialistische leerstellingen een aanvang te maken.Kortom, allemaal socialisten! Beursspeculanten die speculeren op de brood-prijzen om juwelen voor hun vrouwen te kopen; patroons die de arbeidster van tering en de kinderen van uitputting laten sterven; mogendheden die gevan-genzetten te Berlijn en ophangen te Petersburg; gendarmen die huiszoeking doen - allen, wanneer ze in onze papieren snuffelen, wanneer ze socialisten gevangenzetten en ophangen, wanneer ze de arbeidsters en haar kinderen vermoorden, wanneer ze knoeien in politiek en geldmarkt, doen dat om geen andere reden dan tot verhaasting van de zegepraal van het ware socialisme!Welnu! Er zijn nog socialisten kinderlijk genoeg om los te barsten in zegezan-gen bij het gezicht van dat schouwspel. - “Mijnheer zus of zo heeft zich social-ist verklaard; Gambetta heeft het bestaan van de sociale kwestie erkend! Een nieuw bewijs dat de idee veld wint” - haasten ze zich om in hun bladen bekend te maken. - Alsof we de wijding nodig hadden van wie ter wereld ook, om te weten dat de socialistische idee veld wint in de boezem van het volk!Wat ons aangaat, dit schouwspel bedroeft ons in plaats dat het ons verheugt. Het bewijst ons aan de ene zijde dat de burgerij samenspant om het socialisme weg te goochelen, volkomen zoals ze voorheen de republikeinse idee weg-moffelde; en aan de andere kant toont het ons dat wie voorheen als socialisten werden aangemerkt thans het socialisme laten varen, doordat ze de moede-ridee ervan verzaken, en overgaan in het kamp van de burgerij, waarbij ze, tot bemanteling van hun zwenking, het etiket van socialisten behouden.* * *Wat was in werkelijkheid het onderscheidende denkbeeld, de moederidee van het socialisme?

17

- Het denkbeeld dat de afschaffing van het loonstelsel noodzakelijk is, gelijk de afschaffing van de persoonlijke eigendom op bodem, huizen, eerste grondst-offen, arbeidsgereedschappen, in een woord op het maatschappelijk kapitaal. Wie niet dit gronddenkbeeld erkende, wie het niet in zijn bijzonder leven in toepassing bracht, en niet afzag van het uitbuiten van anderen werd niet als socialist erkend.“Neemt ge aan dat de afschaffing van de individuele eigendom noodzakelijk is? Neemt ge aan dat het nodig is, de tegenwoordige bezitters van het maatschap-pelijk kapitaal ten bate van allen te onteigenen? Voelt ge de behoefte om overeenkomstig deze beginselen te leven?” Dat vroeg men voorheen aan de nieuweling, alvorens men hem de hand reikte als een socialist.Het is duidelijk dat wanneer men deze vragen stelde, men niet vroeg of ge de noodzakelijkheid aannam van de afschaffing van de persoonlijken eigendom over tweehonderd of tweeduizend jaren. Men stelt geen onnutte vragen over hetgeen na tweehonderd jaren goed gedaan zal kunnen worden! Sprak men van afschaffing van de persoonlijke eigendom, dan erkende men daarvan de onmiddellijke noodzakelijkheid, en het was overeengekomen dat men een poging daartoe moest aanwenden zelfs tijdens de komende revolutie. - “De komende revolutie” - zegden de socialisten van tien jaren geleden (en wie so-cialisten gebleven zijn zeggen het nog) “de komende revolutie moet niet meer een eenvoudige verandering van regering zijn, gevolgd van enkele verbeterin-gen van de regeringsmachine: zij moet de maatschappelijke omwenteling wezen.”Deze overtuiging van de noodzakelijkheid om zich voor te bereiden op de onteigening tijdens de komende omwenteling, vormde de moederidee van de socialist; dat onderscheidde hem van allen die ook de noodzakelijkheid aannemen van enkele verbeteringen in het lot van de arbeider, die soms zover gaan dat ze toegeven dat het communisme het ideaal is van de toekomstige maatschappij, doch die zeker niet aannemen dat men tracht om het com-munisme ogenblikkelijk te verwezenlijken.Doordat hij deze denkbeelden beleed, was de socialist zeker dat men hem niet met zijn vijanden zou verwarren. Hij was zeker dat de naam socialist niet zou worden weggemoffeld door hen die te goeder trouw de handhaving van de tegenwoordige uitbuiting verlangen.* * *Dat alles is thans veranderd.Aan de ene zijde vormde zich in de boezem van de burgerij een kern van fortuinzoekers die begrepen dat het beklimmen van de treden van de macht hun nooit gelukken zou, zonder dat ze het socialistisch etiket op de rug namen. Dus moesten zij een middel vinden om zich door de partij te laten aannemen,

18

zonder dat ze haar beginselen aannamen. Aan de andere kant werd een druk in dezelfde richting uitgeoefend, door wie begrepen hebben dat het gemakke-lijkste middel om het socialisme meester te worden, daarin bestaat dat men in zijn gelederen treedt, zijn beginselen bederft, zijn werking van de weg doet afdwalen.Ongelukkig werden er socialisten aangetroffen, socialisten van voorheen - die verlangden om rond zich zoveel mogelijk mensen te groeperen, wanneer de nieuwelingen slechts het etiket van socialisten aannemen die zich gespoed hebben om de poorten wijd open te zetten en het binnentreden van de zoge-naamde bekeerden te vergemakkelijken. Zij hebben zelf de moederidee van het socialisme verzaakt, en onder hun begunstiging vormt zich tegenwoordig een nieuwe soort zogenaamde socialisten, die van de oude partij niets behouden hebben dan de naam.Zij herinneren ons aan de kolonel van de Russische gendarmerie, die tot een van onze vrienden zegde dat hij zelf ook het communistisch ideaal bewonder-enswaardig vond, doch dat dit ideaal eerst binnen 200, misschien 500 jaren kon worden verwezenlijkt, en onze vriend dus in afwachting in de boeien gesloten moest worden voor de communistische propaganda waaraan hij zich had schuldig gemaakt. Evenals deze kolonel, verklaren zij dat de afschaffing van de persoonlijke eigendom en de onteigening moeten worden uitgesteld tot een verwijderde toekomst; dat dit alles een roman is, een utopie; dat men in afwa-chting zich moet bezighouden met te verwezenlijken hervormingen, en dat wie waarde hechten aan het denkbeeld van de onteigening hun ergste vijanden zijn. “Laat ons het terrein voorbereiden” zeggen zij - “niet om de bodem te onteige-nen, doch om ons van de regeringsmachine meester te maken door middel van welke we later, langzamerhand het lot van de arbeiders zullen verbeteren. Laat ons voor de komende revolutie niet de verovering van de fabrieken voorbereid-en, doch de verovering van de gemeenteraden.”Alsof de burgerij, die het kapitaal blijft bezitten, hen met proefnemingen op gebied van socialisme kon laten begaan, zelfs wanneer het hun gelukte zich van de macht meester te maken! Alsof de verovering van de gemeenteraden mogelijk was zonder de verovering van fabrieken!* * *Reeds doen zich de gevolgen van deze zwenking voelen.Wanneer ge nu te doen hebt met een van deze nieuwe socialisten, weet ge niet meer of ge tot een heer spreekt die gelijkt op de Russische kolonel van de gendarm of tot een socialist in alle ernst. Daar het voldoende is wanneer men aanneemt dat eenmaal - over duizend jaren wellicht - de eigendom gemeen-schappelijk zal kunnen worden, en dat men in afwachting daarvan stemmen moet op iemand die aan de Kamer vermindering van werkuren zal verzoeken

19

- wordt het onderscheid tussen het socialisme van de genoemde kolonel van de gendarmerie en dat van de nieuwe socialist onwaarneembaar: Allemaal social-isten! De arbeider die geen tijd heeft om een dertigtal dagbladen tegelijk te vol-gen, zal niet meer weten waar zijn bondgenoten en waar zijn vijanden worden aangetroffen; de socialisten en de goochelaars van de socialistische idee. En wanneer de dag van de omwenteling aangebroken is, zal hij harde proefstukken en verschrikkelijke aderlatingen moeten ondergaan, voordat hij vrienden en vijanden herkend heeft.

20

Revolutionaire regeringBron: Verkort weergegeven uit Paroles d’un révolté, 1885 Deze versie: aangepast aan de nieuwe spelling Transcriptie en HTML: Maarten Vanheuverswyn, voor het Marxists Internet Archive, januari 2005

(...) een regering omverwerpen is voor een bourgeois-revolutionair alles, voor ons slechts het begin van de sociale revolutie.Is eenmaal de staatsmachine uit haar voegen gelicht, de ambtelijke hiërarchie gedesorganiseerd, zodat ze niet meer weet hoe te handelen, het vertrouwen van soldaten in hun officieren verdwenen, kortom is het leger van de verdedigers van het kapitaal eenmaal in verwarring gebracht, dan kunnen we beginnen met het grote afbraakwerk van alle instellingen die dienden tot instandhouding van economische en politieke slavernij.De mogelijkheid om vrij te handelen is dan verworven. Wat zullen de revolu-tionairen er mee doen? Alleen de anarchisten antwoorden op deze vraag: ‘Geen regering, maar de anarchie.’ Alle anderen zeggen: ‘Een revolutionaire regering.’ Deze laatste verschillen alleen in mening over de vorm die daaraan moet worden gegeven: of een door algemeen kiesrecht gekozen regering voor staat of commune, of een revolutionaire dictatuur.ParlementWe zullen met de eerste van de beide revolutionaire regeringsvormen begin-nen: de gekozen regering.De koninklijke of andere macht is omvergeworpen, het leger der kapitalisten heeft de aftocht geblazen. Overal is er gisting, overal hoort men de openbare aangelegenheden bespreken, overal heerst de wens naar verdere acties. Nieuwe denkbeelden ontstaan, de noodzakelijkheid van belangrijke veranderingen wordt erkend. Er moet gehandeld worden. Zonder mededogen moet er be-gonnen worden met het slopen. De terreinen voor een nieuw leven moeten ontgonnen worden.Maar wat stelt men zich voor te doen? Het volk naar de stembussen roepen, direct een nieuwe regering kiezen en deze het werk toevertrouwen dat ieder van ons moest doen? Het algemeen kiesrecht, indien vrij toegepast, kan in het gunstigste geval een vertegenwoordiging opleveren die het gemiddelde uitd-rukt van de meningen zoals die op een bepaald moment hij de massa heersen. Maar dit gemiddelde heeft aan het begin van een revolutie slechts een vaag begrip over het te verrichten werk. De praktische oplossing zal pas gevonden en bepaald worden wanneer de verandering al aan de gang is. Deze moet een

21

product zijn van de revolutie zelf, van het volk in actie, of het zal niets zijn — want de intelligentie van een paar individuen is zeker niet voldoende om die oplossingen te vinden die slechts uit het volk kunnen voortkomen.Deze situatie wordt ook weergegeven in een door stemming gekozen lichaam. Zelfs al is dit niet besmet met de ondeugden die inherent zijn aan uit het parle-mentaire stelsel voortkomende regeringen. De weinige mensen die de revolu-tionaire denkbeelden van hun tijd vertegenwoordigen worden opzij geschoven door vertegenwoordigers van revolutionaire ideologieën uit het verleden en/of vertegenwoordigers van de bestaande orde. Deze revolutionairen behoren juist tijdens de dagen van revolutie te midden van het volk te zijn. Ze moeten hun ideeën uitzaaien, de massa aansporen tot handelen, de instituten van het verleden vernietigen. Maar ze zitten opgesloten in een vergaderzaal, daar dis-cussiëren ze eindeloos om de gematigden tot concessies te brengen. Ze trachten vijanden te bekeren terwijl er maar één manier is om deze voor een nieuwe opvatting te winnen, namelijk door deze opvatting in praktijk te brengen. De nieuwe regering wordt dan een soort parlement met alle ondeugden van de bourgeoisie-parlementen. In plaats van een revolutionaire regering, wordt ze het grootste obstakel voor de revolutie. Het volk ziet zich genoodzaakt de regering op te heffen om haar weg te kunnen vervolgen, en degenen, die ze gisteren nog als door haar gekozen beschouwde, weg te zenden.Maar het gaat niet zo eenvoudig. De nieuwe regering had snel een bestuursap-paraat samengesteld om haar gezag uit te breiden en gehoorzaamd te worden. Ze zal zich niet zo gemakkelijk laten verdringen. Naijverig om haar macht te handhaven zal ze zich aan die macht vastklampen met enorme energie. Ze bestaat immers nog niet lang genoeg om vanzelf in elkaar te klappen. Ze zal besluiten geweld met geweld te beantwoorden. Er is dan maar één middel om haar ten val te brengen — de wapens opnemen en een nieuwe revolutie begin-nen — om diegenen te verjagen waarop men alle koop had gevestigd.DictatuurHet gevaar dat de revolutie loopt wanneer deze aan banden gelegd wordt door een gekozen regering, is zo evident dat een hele groep revolutionaire scholen dit denkbeeld verwerpt. De aanhangers van deze scholen begrijpen dat het onmogelijk is voor een volk in opstand zich een regering te kiezen die niet het verleden vertegenwoordigt en die niet een blok aan het been wordt. Vooral wanneer het er om gaat die grote economische, politieke en morele wederge-boorte te bewerkstelligen die we de sociale revolutie noemen. Ze verwerpen het denkbeeld van een wettige regering, tenminste gedurende de periode van revolte tegen de oude wettige regering. Zij ijveren voor de ‘revolutionaire dic-tatuur’.Ze stellen: ‘De partij die de regering ten val heeft gebracht moet met geweld de

22

plaats van deze innemen. Ze moet alle macht aan zich trekken en op revolu-tionaire wijze te werk gaan.’Ze zal echter de nodige maatregelen moeten nemen om het succes van de revo-lutie vast te leggen. Ze zal oude instellingen moeten slopen. De verdediging van het grondgebied organiseren. Zij die haar autoriteit niet erkennen... naar de guillotine. Volk of bourgeoisie, hij die haar bevelen om het verdere verloop van de revolutie te bepalen niet opvolgt... ook naar de guillotine.Zo redeneerden de Robespierres in de dop, degenen die van het grote hel-dendicht van de vorige eeuw [de Franse Revolutie] slechts de afgang hebben onthouden. Voor ons anarchisten is dictatuur van individu of partij één pot nat. We veroordelen beide definitief. We weten dat een sociale revolutie niet door de geest van één mens of groep geleid kan worden. We weten dat revolut-ie en regering onverenigbaar zijn; de ene moet de andere vernietigen. Het doet er niet toe welke naam men aan een regering geeft: dictatuur, koningschap of parlementaire regering.Wij weten dat de kracht en waarheid aan onze kant is. Ze vloeit voort uit de fundamentele formule: alleen dat is goed en duurzaam wat uit het vrije ini-tiatief van het volk voortkomt. Maar elke macht heeft de neiging juist dit te vernietigen.De onmacht van revolutionaire regeringenZich verbeelden dat een regering door een geheim genootschap omvergewor-pen kan worden en dat dit genootschap dan haar plaats inneemt, is een mythe waarin geloofd wordt door revolutionaire organisaties die voortkomen uit de republikeinse middenklasse.Maar het zijn niet de geheime genootschappen, zelfs niet de revolutionaire organisaties die de genadeslag aan regeringen geven. Hun functie, hun histor-ische missie is het voorbereiden van de mensen op hun revolutie. Wanneer dit is gebeurd en de externe omstandigheden meewerken, komt de laatste stoot. Niet van de groep die het initiatief genomen had, maar van de massa die buiten de vertakkingen van de genootschappen was gebleven.Men smoort de revolutie al in de kiem als men toestaat dat een regering, een sterke en gekende macht, zich vestigt. Het goede wat deze regering zou kunnen doen is nihil, het kwalijke onberekenhaar. Wat verstaan we onder revolut-ie? Het is niet alleen een verandering van regeerders. Het is de inbezitname door het volk van alle maatschappelijke rijkdom. Het is het afschaffen van alle machten die steeds de ontwikkeling van de mensheid gehinderd hebben.Maar kan deze enorme economische revolutie verwezenlijkt worden door het uitbrengen van decreten door een regering’? We hebben de Poolse dictator Koscinsko (1746-1817) de afschaffing van de lijfeigenschap zien decreteren. Ze bleef echter nog tachtig jaar na dit decreet voortbestaan. De almachtige

23

conventie, het Schrikbewind van 1793-94, had gelijke verdeling van de grond per hoofd gedecreteerd, grond die aan de landheren ontnomen was. Zoals vele andere bleef dit decreet een dode letter. Om het uit te voeren hadden de prole-tariërs van het platteland een nieuwe revolutie moeten beginnen.Trouwens, revoluties worden niet begonnen door de werking van een decreet. Wanneer de inbezitname van de maatschappelijke rijkdom door het volk een voldongen feit is geworden, moet het volk de handen vrij hebben om de dienstbaarheid, waaraan het gewend is, af te schudden en verder te handelen zonder daartoe van wie dan ook orders af te wachten. Maar dit is nu juist wat een dictatuur zal beletten, welke goede bedoelingen zij dan ook heeft. Tegelijk-ertijd zal ze onbekwaam zijn de revolutie ook maar een duimbreed in de goede richting te duwen.Maar als de meest ideale revolutionaire regering geen nieuwe energie kan scheppen en geen enkele bijdrage of voordeel levert om het afbreken van de oude maatschappij beter te laten verlopen, kunnen we bij de reorganisa-tie die op de verwoesting moet volgen, nog minder op haar vertrouwen. De economische verandering die uit de sociale revolutie zal voortvloeien is zo groot en diepgaand, dat alle huidige op handel en bezit gebaseerde relaties volkomen gewijzigd worden. Het is dan onmogelijk voor enkele individuen de maatschappelijke structuur vast te stellen die in de toekomstige maatschappij geboren moet worden. Dat kan alleen gebeuren door gezamenlijke arbeid van de massa’s.We hebben een collectieve soepelheid van geest nodig om te voldoen aan de enorme verscheidenheid van voorwaarden en behoeften die zullen ontstaan op de dag van de vernietiging van het privé-bezit. Ieder exterieur gezag zal hoogstens een hinderpaal zijn, een belemmering voor de organische arbeid die verricht moet worden. En daarnaast een bron van haat en ruzie. Het is nu hoog tijd deze illusie ten opzichte van een revolutionaire regering te laten vallen. Het is nu tijd voor eens en altijd dit politieke axioma aan te nemen: Een regering kan niet revolutionair zijn!Als men vertelt over het Schrikbewind, mag niet vergeten worden dat de weinige revolutionaire maatregelen die het nam, niets anders waren dan een bekrachtiging van reeds uitgevoerde acties. Uitgevoerd door het volk dat op dat moment alle regeringen onder de voet liep.De onmogelijkheid van een revolutionaire regering en de schadelijkheid van alles wat men niet deze naam betitelt, is zo voor de hand liggend, dat de vast-houdendheid waarmee een bepaalde, zich communistisch noemende groep, het denkbeeld van regeren koestert, moeilijk te verklaren lijkt. Maar de verklar-ing is vrij eenvoudig. De aanhangers van deze ideologie, die zich soms social-istisch noemen, hebben een totaal andere conceptie over de revolutie die tot

24

stand gebracht moet worden.Voor hen, evenals voor alle burgerradicalen is de sociale revolutie eerder een zaak van de toekomst. Iets waarover men nu nog moet dromen. Waar ze echter heimelijk naar streven is heel wat anders, al durven ze dit niet te bekennen. Het is het installeren van een regering zoals in Zwitserland of in de Verenigde Staten. Regeringen die, wat men sluw openbare diensten noemt, naar de staat overhevelen. Het is zoiets als het ideaal van een Bismarck of een kleermaker die president van de Verenigde Staten werd. Het is een vooraf gesloten com-promis tussen de socialistische aspiratie van de massa en de verlangens van de middenklasse. Ze zouden wel een algemene onteigening willen, maar hebben niet de moed dit te proberen. Ze stellen het uit tot de volgende eeuw en gaan, voordat er strijd geleverd is, onderhandelen met de vijand.We zien in dat het ogenblik nadert om de burgerlijke middenklasse, de bour-geoisie, de doodsteek te geven. Het duurt niet lang meer voordat het volk de hand kan leggen op alle maatschappelijke rijkdom en de klasse der uitbuit-ers machteloos maakt. We werpen ons met lijf en ziel in de sociale revolutie. Omdat iedere regering een obstakel is zullen we haar machteloos maken en de eerzuchtigen die zich boven ons plaatsen om zodoende onze bestemming te bepalen, wegvagen.

25

De gemeenteBron: Uit Paroles d’un révolté en La commune de Paris (1885) Deze versie: aangepast aan de nieuwe spelling Transcriptie en HTML: Maarten Vanheuverswyn, voor het Marxists Internet Archive, februari 2005

Wanneer we pleiten voor volkomen onafhankelijke gemeenten, bevrijd van de voogdij van de staat, verwijt men ons dat we een maatschappijstructuur willen laten herleven die zichzelf allang heeft overleefd. Men zegt: ‘Wanneer jullie proberen de staat te vernietigen en in zijn plaats vrije steden en kleinere ge-meenschappen vestigen, richten jullie jezelf op het verleden; jullie vernietigen dan de nationale eenheden die met zoveel moeite tot stand gekomen zijn.’Laat ons echter voorop stellen dat de door ons verlangde gemeenten alleen al door de techniek en wetenschap niet meer de vorm van een gemeente uit de Middeleeuwen kunnen bezitten.Het hoofddoel van burgers uit de middeleeuwse gemeente was het zich bev-rijden van de heer ... zoals de tegenwoordige gemeente zich van de staat probeert te bevrijden. De gemeente der toekomst heeft geen keuze: of de gemeente zal volkomen vrij zijn om alle instellingen in het leven te roepen en alle hervormingen en omwentelingen tot stand te brengen die ze nodig acht, of ze zal blijven wat ze tot op heden was: een toevoegsel van de staat, in al haar bewegingen geketend, steeds met de staat van mening verschillend...Toen de gemeente der Middeleeuwen zich van de leenheer bevrijdde, verloste ze zich toen ook van die burgers die zich door de verkoop van koopwaren en kapitaal in de stad rijk gemaakt hadden? Volstrekt niet! Nadat hij de torens van zijn heer gesloopt had, zag de stedeling binnen de gemeente vestigingen ont-staan van rijke kooplieden, die hem opnieuw probeerden te onderwerpen. De geschiedenis van de middeleeuwse gemeente is dan ook de geschiedenis van een hevige strijd tussen rijk en arm; een strijd die onvermijdelijk uitmondde in de interventie van een koning.Het moet de eerste zorg zijn van de toekomstige gemeente om een eind te mak-en aan de maatschappelijke ongelijkheid. Ze zal niet alleen communalistisch zijn doch ook communistisch. Zoals ze revolutionair is in de politiek, zal ze het ook zijn in problemen ten aanzien van productie en handel.Vroeger was de gemeente een afzonderlijke staat; duidelijk van de andere staten gescheiden door haar grenzen. Voor ons is gemeente niet meer een hoev-eelheid grondgebied doch veel eerder een naam, die zoiets betekent als: een groepering van gelijken die noch muren, noch grenzen kent. De maatschap-

26

pelijke gemeente zal spoedig ophouden een duidelijk omschreven geheel te zijn. Iedere groep in een gemeente wordt aangetrokken door gelijksoortige groepen in andere gemeenten. Ze zal zich niet die anderen groeperen, zich met haar verbinden door minstens even hechte handen als die haar verenigen met haar stadsgenoten. Ze zal een federatie van belangen vormen waarvan de leden verstrooid zijn over duizenden steden en dorpen.Hebben we overigens de geschiedenis niet om ons te bewijzen dat de behoefte naar bondgenootschap een der belangrijkste karakteristieken van de mensheid geworden is? Het is voldoende dat de staat zich op een gunstig ogenblik in wanorde bevindt zodat de repressiemachine in haar taken te kort schiet. Men zal dan vrije associaties zien ontstaan. Kijk bijvoorbeeld naar de vrijwillige bonden van gewapende burgers tijdens de Franse Revolutie. Of de guerrillatro-epen die spontaan in Spanje ontstonden en de onafhankelijkheid redden toen de staat tot in zijn grondvesten geschokt werd door de veroverende legers van Napoleon.De commune van ParijsOp 18 maart 1871 kwam het Parijse volk in opstand tegen de reeds lang ver-achte regering en verklaarde de stad Parijs een vrije en onafhankelijke stad, aan zichzelf toebehorend.De aldus begonnen revolutie opende een nieuw tijdvak in de reeks van revo-luties die volken moeten doormaken om van slavernij tot vrijheid te komen. Onder de naam ‘Commune van Parijs’ werd een nieuw idee geboren, een idee dat het uitgangspunt van toekomstige revoluties zou worden.Gedurende de vijf maanden dat Parijs geïsoleerd was door het Duitse beleg had de stad zichzelf moeten bedruipen. Daardoor had ze de onmetelijke hulp-bronnen leren kennen waarover zij beschikte. Ze had doorzien en begrepen welke scheppende kracht van haar uitging. Tegelijkertijd had ze gezien dat de revolutionaire regering die de macht in handen had genomen niets wist te organiseren, noch de verdediging van Frankrijk, noch de binnenlandse ontwik-keling. Alles wat een manifestatie was van de intelligentie van een grote stad was gedwarsboomd door deze centrale regering. Parijs begreep de onmacht van elke regering, hoe dan ook samengesteld, om grote rampen te voorkomen en de snelle ontwikkeling te vergemakkelijken. Vreselijk was de ellende gewe-est tijdens het beleg, de ellende van de arbeiders en de verdedigers der stad, in tegenstelling tot de weelde der nietsnutten.Men had bovendien, dank zij de centrale regering, alle pogingen een eind te maken aan die toestand zien mislukken. Iedere keer als het volk uit eigen initi-atief wou handelen verzwaarde de regering de ketenen en bond er een nieuwe kogel aan.Dit alles bevorderde natuurlijk het ontstaan van het idee dat Parijs zich moest

27

omvormen tot een onafhankelijke gemeente, om zo binnen haar muren te kun-nen verwezenlijken wat de gedachte van het volk zou voorschrijven.De commune kon niet veel meer zijn dan een eerste poging. Geboren aan het einde van een oorlog, ingesloten door het Franse en Pruisische leger, die klaar stonden elkaar de hand te reiken om zodoende het volk te verpletteren. Daar-door durfde de commune niet de weg in te slaan van de economische revolutie. Noch verklaarde ze zich openlijk socialistisch noch begon ze met de onteigen-ing van kapitaal of het regelen van de arbeidsverhoudingen. Ze had zelfs geen algemene controle over alle hulpbronnen en voorraden van de stad. Ze verbrak niet de traditie van de staat, van een parlementaire regering. Ook deed ze geen poging intern die organisatievorm te vestigen, een vorm die ze naar buiten wel uitdroeg door voor onafhankelijkheid en vrije federaties van communes te pleiten. Als de commune van Parijs enkele maanden langer geleefd had, zou ze onvermijdelijk door de druk der omstandigheden tot die beide revoluties zijn gekomen.Laten we niet vergeten dat de Franse middenklasse vier jaren van revolution-aire acties nodig had om van het constitutioneel koningschap tot de burgerre-publiek te komen. Het moet ons dan niet verwonderen dat het Parijse volk niet met één sprong de kloof heeft overbrugd die een anarchistische commune van een regering van plunderaars scheidt. Laten we ook bedenken dat de volgen-de revoluties die in Frankrijk en Spanje zullen plaats hebben, het werk van de Parijse commune continueren daar waar de moordenaars van Versailles het hebben onderbroken.Waarom de commune faalde maar daardoor haar bestaansreden duidelijk toondeDe commune faalde vooral omdat ze werd geboren in een overgangsperiode van het moderne socialisme. Het autoritaire en semi-religieuze communisme van 1848 had geen vat meer op de praktische, zelfstandig denkende geesten van ons tijdperk. Waar zal men tegenwoordig een Parijzenaar vinden die zich zou willen laten opsluiten in een kazerneachtige falanstere (woon- en werk-gemeenschap]. Ook collectivisme dat het loonsysteem en collectief bezit wil verenigen bleef onbegrijpelijk, weinig aantrekkelijk en moeilijk toe te passen. Het vrije communisme, het anarchistisch communisme kwam pas kijken en durfde nauwelijks het hoofd te bieden aan aanvallen van de bewonderaars van het autoritaire stelsel.Er heerste dus twijfel; de socialisten die geen bepaald doel voor ogen hadden durfden niet de hand te slaan aan het persoonlijk eigendom. Ze misleidden zichzelf met het argument wat de activiteiten al eeuwen verlamt: laten we eerst de overwinning behalen en dan kijken we wat we kunnen doen. Eerst de over-winning behalen? Alsof er een middel is de vrije commune te vestigen zonder

28

het eigendomsrecht aan te tasten. Alsof er aan te denken valt de vijanden te overwinnen zolang de volksmassa geen direct belang heeft bij het slagen van de revolutie. Een revolutie die materieel, geestelijk en intellectueel welzijn voor iedereen moet brengen. Maar men probeerde de commune in staatsrechtelijke vorm te consolideren en de sociale revolutie tot later uit te stellen. Terwijl het enige wat men te doen had was: de commune te consolideren door middel van de sociale revolutie. Hetzelfde gebeurde ten aanzien van het gezagsprincipe. Door de vrije commune te proclameren huldigde het Parijse volk een essentieel anarchistisch principe: het slopen van de staat. Maar de anarchistische ideeën waren in die tijd nog weinig bij het volk bekend. Men bleef halverwege stek-en. In de boezem van de commune werd nog het oude autoriteitsprincipe gekoesterd. En het volk gaf zichzelf een communeraad naar het voorbeeld van gemeenteraden elders.Indien we toegeven dat een centrale regering onnodig is om de betrekkingen tussen de communes onderling te regelen, waarom zou ze dan wel nodig zijn voor de regeling van de relaties tussen groepen die communes vormen? Als we tot overeenstemming komen ten aanzien van ondernemingen of instituten waarbij verscheidene steden belang hebben en waarvan de regeling aan het initiatief van de betrokken gemeenten wordt overgelaten, waarom zouden we dit dan niet toestaan aan groepen die tezamen een commune vormen? Een regering voor interne zaken van de gemeente heeft even weinig zin als een regering voor externe betrekkingen.Maar in 1871 was het pas de eerste keer dat het Parijse volk, dat al zoveel regeringen ten val had gebracht, ageerde tegen het regeringsstelsel zelf. De bevolking liet zich echter nog gemakkelijk misleiden door het regeringsbijge-loof en gaf zichzelf een regering. De gevolgen ervan zijn bekend. Parijs stuurde haar toegewijde zonen naar het stadhuis. Daar verstikt door stapels papieren, waren ze verplicht om te regeren terwijl hun instincten hen deden verlangen om tussen het volk te zijn; verplicht om te discussiëren als er gehandeld moest worden, compromissen te sluiten wanneer geen enkel compromis de beste oplossing was. Doordat ze niet meer voortdurend in aanraking kwamen met de massa verloren ze hun inspiratie. Ze zagen zich tot machteloosheid gedoemd. Verlamd door hun verwijdering van het volk — de revolutionaire kern — oe-fenden zij een vertragende werking uit op volksinitiatieven.Geboren als de commune was onder het bereik van de Pruisische kanonnen, en door interne meningsverschillen over socialisme en gezag moest ze wel bezwijken. Maar door haar hij uitstek populair karakter opende ze een nieuw tijdperk in de reeks van revoluties. De ideeën die toen ontstonden werden de voorlopers van de grote sociale revolutie.De lessen van de commune en het moderne socialisme

29

De les van 1871 is het proletariaat in alle landen ten goede gekomen. Doordat ze hun oude vooroordelen loslieten kwamen de arbeiders tot een duidelijker en eenvoudiger begrip van wat hun revolutie moest zijn. De volgende opkomst van communes zal niet alleen een gemeentelijke beweging zijn. Zij die nog denken dat men eerst een autonoom lichaam moet instellen en dan proeven moet nemen met economische hervormingen in haar gebied, worden voorbi-jgestreefd door de ontwikkeling van de volksgeest, vooral in Frankrijk. Door revolutionaire socialistische acties zullen de communes van de volgende revo-luties hun onafhankelijkheid vestigen en instandhouden.Het socialisme vergeet het plattelandWel moet ik wijzen op een tekort in de socialistische propaganda. Er wordt namelijk weinig of geen aandacht geschonken aan het platteland. Alles bepaalt zich tot de steden. Het lijkt alsof voor de arbeiders in de steden het platteland niet bestaat. Zelden spreken revolutionaire woordvoerders over het platteland; ze kennen de boer noch zijn wensen. Ze durven nauwelijks het woord ‘boeren’ in de mond te nemen. Moet er dan nog met klem op gewezen worden welk gevaar hierdoor ontstaat?De bevrijding van het proletariaat is onmogelijk zolang de revolutionaire beweging de dorpen niet omvat. De revolutionaire communes zouden zich zelfs geen jaar staande kunnen houden indien de revolutie zich niet gelijkti-jdig verspreidde over de dorpen. Wanneer belasting, hypotheek en rente zijn afgeschaft, wanneer de instellingen die ze heffen verdwenen zijn, zal men in de dorpen de voordelen van de revolutie begrijpen. Maar het zou onvoorzichtig zijn te rekenen op diffusie van stedelijke revolutionaire ideeën op het plat-teland, zonder deze ideeën van tevoren voorbereid te hebben. Men moet eerst weten wat de boer wil, hoe men revolutie in de dorpen opvat en hoe men de netelige kwestie van het grondbezit denkt op te lossen. Men moet van tevoren duidelijk maken wat de stedelijke proletariër wil doen. Ook moet men de angst wegnemen voor maatregelen die nadelig zouden kunnen zijn voor de landbou-wers. De arbeiders moeten zich de plicht opleggen te helpen met het verzorgen van de propaganda in de dorpen.Dat houdt in dat er in iedere stad een kleine gespecialiseerde organisatie moet zijn. gericht op de propaganda onder de boeren. Dit soort propaganda moet evenzeer als een plicht beschouwd worden als de propaganda in de indus-triecentra. Het begin ervan zal moeilijk zijn maar we moeten bedenken dat het om het slagen van de revolutie gaat. Deze zal niet zegevieren voor de dag waarop de industriearbeider tezamen met de boer optrekt ter verovering van de gelijkheid van allen en om welzijn te brengen zowel in de boerenhutten als in de fabriekshallen in de industriegebieden.

30

Communisme, communes en de individuele vrijheidGeschreven: 1901 Deze versie: aangepast aan de nieuwe spelling Transcriptie en HTML: Maarten Vanheuverswyn, voor het Marxists Internet Archive, februari 2005

Het belang van het eigendomsvraagstuk hoeft nauwelijks onderstreept te worden. Vele anarchisten, communisten en andere denkers erkennen de enorme voordelen die het communisme voor de maatschappij kan hebben, maar tegelijkertijd zien ze in deze vorm van sociale organisatie een gevaar voor de persoonlijke vrijheid en de ontplooiing van het individu. Dit probleem hangt nauw samen met het vraagstuk van individu en maatschappij.Als men het over ‘communisme’ heeft, denkt men meestal aan het christelijk- of kloostercommunisme. Men denkt altijd aan iets autoritairs. Zo werd het ook in het begin van deze eeuw gepropageerd en in sommige communes in het ge-heim uitgewerkt. Met de gezinsvorm voor ogen probeerde men daar de ‘grote communistische familie’ te stichten, de mens te hervormen. Om dat te bereiken verplichtte men zich behalve tot gemeenschappelijke arbeid en tot samenwo-nen, ook tot het mijden van de bestaande beschaving. Bovendien onderwierp ieder zich aan inmenging in zijn zielenleven door de ‘broeders’ en ‘zusters’.Men moet echter onderscheid maken tussen deze geïsoleerde communes die de laatste driehonderd jaar ontstonden, en de federaties van samenlevingsver-banden die kunnen ontstaan in een maatschappij die op weg is naar de sociale revolutie.Onder de naam van het ‘socialisme’ heeft zich in de negentiende eeuw een immense beweging van denkbeelden geopenbaard; te beginnen met Babeuf, Fourier, Saint-Simon, Robert Owen en Proudhon. Zij formuleerden de bel-angrijkste denkrichtingen van het socialisme, die vervolgens door de Fransen Considérant, Pierre Leroux en Louis Blanc, de Duitsers Marx en Engels en Russen als Tchernychevsky en Bakoenin gepopulariseerd of wetenschappelijk gefundeerd werden. Hieruit ontstonden twee hoofdrichtingen: het autoritair en het anarchistisch communisme, alsmede een aantal tussenvormen zoals collec-tivisme en coöperatie. Bij de arbeiders resulteerden deze ideeën in het ontstaan van vakverenigingen die steeds internationaler worden naarmate de commu-nicatie tussen arbeiders van verschillende landen makkelijker wordt. Essentiële punten zijn door deze ideologische beweging en door deze acties onder de aan-

31

dacht van de openbare mening gebracht, namelijk: afschaffing van het loonstel-sel — die hedendaagse vorm van slavernij —, afschaffing van privé-bezit van productiemiddelen, vrijmaking van individu en maatschappij van het politieke raderwerk, de staat die dient om de economische slavernij te handhaven. Ook zij die nu nog fervente aanhangers zijn van de staat — dictatuur van het pro-letariaat — erkennen dat als de huidige klassen ophouden te bestaan, de staat ook verdwijnt. Elke discussie over de te volgen lijn zou nutteloos zijn als ze niet gebaseerd is op de studie van de hedendaagse maatschappelijke tendensen.Eén daarvan is dat het steeds moeilijker wordt het deel van de productie te bepalen dat een ieder toekomt. Industrie en landbouw worden steeds ingewik-kelder en verwarder, alle industrieën zijn zo afhankelijk van elkaar dat het sys-teem van betaling naar productie onmogelijk wordt: hoe complexer een bedrijf, hoe minder stukwerk. Dit wordt vervangen door dag- of weekloon. Deze lonen hebben de neiging te nivelleren.De huidige maatschappij blijft zeker in klassen verdeeld. We hebben een bour-geoisie waarvan de inkomsten stijgen in omgekeerde verhouding tot de ver-richte hoeveelheid arbeid, dat wil zeggen: hoe minder ze hoeft te werken, hoe meer ze betaald wordt. Zelfs in de arbeidersklasse vindt men vier onderver-delingen: vrouwen, landarbeiders, ongeschoolden en gespecialiseerden. Deze verschillen vertegenwoordigen vier soorten uitbuiting. Ze zijn niets anders dan het resultaat van de door de bourgeoisie georganiseerde productie! In een maatschappij van gelijken waar allen een vak kunnen leren en waar exploitatie van de vrouw door de man, van de boer door de industrieel zal ophouden, zul-len de klassen verdwijnen. De bourgeoisie heeft het voordeel van het gedeelteli-jk toepassen van het communisme zeer goed begrepen: verenigd met een bijna totale vrijheid van het individu ‘wat betreft consumptie’ belast men zich ermee te voorzien in al uw behoeften...We hebben ook de reeks van stedelijke voorzieningen: water, gas, elektricite-it, arbeiderswoningen, trams met eenheidstarief, badhuizen enzovoort. Hier worden consumptieartikelen op grote schaal gesocialiseerd. Natuurlijk is dat nog geen communisme, maar het beginsel dat aan bovengenoemde nutsvoor-zieningen ten grondslag ligt bevat een stuk communistisch denken. Voor een bijdrage van zoveel per jaar (altijd in geld, in arbeid van gisteren) hebt u het recht die of die categorie van uw behoeften te bevredigen, behalve de hele dure. Dit schetsje mist te veel om communistisch te zijn. Het essentiële vooral; de vaste betaling gebeurt in geld in plaats van in arbeidsuren en de consumenten hebben geen zeggenschap in het bestuur van de onderneming.Het falen van de kleine communistische communesBijna alle communes werden opgericht uit quasi-religieuze geestdrift. Men wil-de ‘pioniers van de mensheid’ worden door zich te onderwerpen aan uitvoerige

32

regels van moraal, geheel op te gaan in het communeleven en alle tijd daaraan te geven. Dat was klinkklare nonsens. Het was hetzelfde wat monniken doen, namelijk zonder enige noodzaak vragen aan mensen te zijn wat ze niet zijn. Pas nu worden communes gesticht door anarchistische arbeiders zonder enige pretentie, met een zuiver economisch doel, namelijk het zich onttrekken aan de exploitatie door werkgevers. Een andere fout was dat men de commune altijd wilde vormen op basis van het gezin. Men maakte er één grote familie van. Men leefde onder één dak, men was genoodzaakt steeds te leven in gezelschap met dezelfde ‘broeders en zusters’. Zo’n kleine gemeenschap kan niet blijven bestaan. De ‘broeders en zusters’, gedwongen om altijd samen te zijn, zullen door de schaarste aan indrukken die hen omringen elkaar gaan verfoeien. Men moet vooraf begrijpen dat een gemeenschap van tien, twintig of honderd mensen niet langer kan duren dan drie of vier jaar. Als ze langer duurde zou dit zelfs te betreuren zijn: het zou aangeven dat allen zich lieten onderdrukken door een enkeling of dat allen hun individualiteit hebben verloren. Juist omdat een deel der leden de commune na drie of vier jaar wil verlaten, moet men minstens tien of meer met elkaar door een federatie verbonden communes hebben. Dan kunnen degenen die een commune willen verlaten naar een andere gaan en vervangen worden door personen uit andere communes. Ook waren alle communes tot op heden geïsoleerd van de maatschappij. Maar de behoefte om mensen te zien, om zich te werpen in de stroom der lijden, ergens voor te strijden, wordt vooral door de jonge mensen gevoeld.Het is onnodig hieraan toe te voegen dat het gezag in welke vorm dan ook altijd het struikelblok is geweest voor communes. Dat is ook te begrijpen. De politieke haat is de ergste. We kunnen in een stad leven naast onze politieke tegenstanders als we niet gedwongen zijn ze voortdurend te ontmoeten. Maar hoe kan men leven als men elkaar in een kleine commune noodzakelijkerwijze steeds ziet. De politieke strijd wordt dan overgeplant naar de werkplaats, de ontspanningszaal enzovoort. Het samenleven wordt onmogelijk. Daarentegen is bewezen dat communistisch georganiseerde arbeid, de communistische productie, het meeste succes heeft. In geen enkel bedrijf is de overwaarde van grond gecombineerd met arbeid zo groot geweest als in de communes in Eu-ropa en Amerika.We hebben gezien dat in grote communes zoals die van zevenduizend Douk-hobors in Canada, men economisch volledig slaagde. Maar ditzelfde econo-mische succes openbaart zich ook in een minuscuul kleine commune dicht bij Newcastle van zeven of acht arbeiders, die begonnen zijn een boerderij met drie hectares grond te huren. Na een paar jaar lukte het hun door intensieve bewerking van het land en kascultures, de drie hectares een flinke overwaarde te geven. Als zo’n kleine samenleving uiteenvalt zijn persoonlijke strubbelingen

33

de oorzaak hiervan.Als de bourgeoisie-pers spottend voorstelt de anarchisten een eiland te geven om er een commune te stichten dan willen we dit voorstel direct aanvaarden, op voorwaarde dat dit eiland bijvoorbeeld het Ile-de-France (Parijs) is. En dat we na schatting van het sociale kapitaal daarvan ons deel krijgen. Maar we wet-en dat men ons noch het Ile-de-France noch ons deel van het sociale kapitaal zal geven om een eerlijk communistisch experiment te doen slagen. We zullen er voor ijveren dat het volk op de dag van de sociale revolutie beide neemt. Parijs en Barcelona 1871 waren daar niet zover vanaf.Impliceert het communisme vermindering van individuele vrijheid?Onze gedachten over vrijheid worden beneveld door overblijfsels van eeuwen slavernij en religieuze onderdrukking. De economen hebben het contract tus-sen de arbeider en z’n baas, gesloten onder de dreiging anders te verhongeren, voorgesteld als een vrije overeenkomst. De toestand waarin de burger zich nu bevindt als onderdanige en belastingplichtige van de staat, noemen de politici vrijheid. Deze onderwerping vrijheid te noemen wordt wel steeds moeilijker. Toch hebben de meest progressieve moralisten zoals John Stuart Mill en vele van zijn leerlingen vrijheid gedefinieerd als het recht om alles te doen, behalve datgene wat gelijke vrijheid van anderen belemmert.Zonder er over te vallen dat het woord ‘recht’ een zeer verward erfstuk is uit het verleden: de stelling van Mill heeft de filosoof Spencer en een groot aantal andere schrijvers, zelfs enige ‘individualistische’ anarchisten ertoe gebracht te ijveren voor rechtbank en wettelijke straffen, tot zelfs de doodstraf toe.Als we nu de onbewuste handelingen terzijde leggen en alleen de bewuste onder de loep nemen waarop wetten, religies en strafstelsels invloed proberen uit te oefenen, dan zien we dat elke handeling voorafgegaan wordt door een discussie in de menselijke hersenen, bijvoorbeeld: ‘Ik zal mijn baan verliezen als ik niet naar mijn werk ga.’ Deze overdenking impliceert angst voor bestraff-ing. Als een mens zich genoodzaakt ziet te denken: ‘Ik zie af van dit genoegen uit angst voor straf,’ dan is hij geen vrij mens. Wij stellen dat de mensheid zich kan en moet bevrijden van angst voor bestraffingen en dat ze een anarchis-tische maatschappij kan vormen waarin deze angst en zelfs het ongenoegen om berispt te worden zullen verdwijnen. Wij vinden dus geen andere definitie van vrijheid dan deze: De mogelijkheid om te handelen zonder in onze beslissingen geleid te worden door angst voor een bestraffing door de gemeenschap.Als we vrijheid zo opvatten — we betwijfelen of men een ruimere en tegelijk-ertijd zuiverder definitie van vrijheid kan vinden — kunnen we met zekerheid stellen dat communisme alle individuele vrijheid kan verminderen, zelfs totaal vernietigen, maar dat het die vrijheid ook kan uitbreiden tot aan haar uiterste grenzen. Alles hangt af van de basisideeën waarop onze samenleving gefun-

34

deerd wordt. Het is niet de vorm van de maatschappij die de slavernij bepaalt, het zijn de denkbeelden over individuele vrijheid die men in elke samenleving of samenwerkingsvorm meebrengt, die het vrije karakter ervan bepalen. Van alle instellingen of vormen van sociale organisatie die tot op heden uitgepro-beerd werden, is het communisme de vorm die de meeste vrijheid waarborgt voor het individu, als tenminste het basisidee van de gemeenschap de gelijke vrijheid en de afwezigheid van gezag is. Het communisme kan alle vormen van vrijheid of onderdrukking aannemen. Het kan een klooster voortbrengen waarin allen blindelings gehoorzamen aan de superieur, maar het kan ook een volkomen vrije gemeenschap in het leven roepen waar elk individu zijn vrij-heid wordt gelaten: een gemeenschap die niet langer duurt dan de leden willen. Het kan een autoritair georganiseerde zijn, in welk geval de gemeenschap snel uiteen valt, en het kan een anarchistische zijn. De staat kan dit echter niet, hij is autoritair of hij houdt op staat te zijn.Het communisme waarborgt beter dan welke productievorm ook de econo-mische vrijheid. Het garandeert voor allen welzijn en zelfs luxe, terwijl van de mens slechts enkele uren arbeid per dag gevraagd worden in plaats van de hele dag; met de moderne productiemiddelen kan dat. In een communistische samenleving zou de mens minstens over tien uur vrije tijd kunnen beschik-ken. Dat zou al een bevrijding zijn van de zwaarste dienstbaarheid die op de mens drukt. Allen als gelijken te erkennen en af te zien van het regeren van de ene mens over de andere, ook dat is verruiming van de vrijheid in een mate waartoe andere maatschappijvormen zelfs in hun stoutste dromen niet zijn ge-komen. Ze wordt echter pas mogelijk als de eerste stap gedaan is. Als de mens van zijn bestaan verzekerd is en niet gedwongen zijn energie en zijn intelligen-tie te verkopen aan degene die er uit winstbejag een fooi voor geeft. Eindelijk te erkennen dat de grondslag voor alle vooruitgang gelegen is in de verscheiden-heid van bezigheden. In het zich organiseren op een manier waardoor de mens geheel vrij is in zijn eigen tijd, maar ook van werk kan veranderen. Zijn jeugd moet hem op deze variaties voorbereiden. Dit alles is gemakkelijk te verwezen-lijken in een communistisch stelsel.Er zijn ongetwijfeld communes of grotere samenlevingsverbanden gevormd waarop direct beslag gelegd werd door ‘misdadigers van het gezag’. Vele com-munes werden gesticht door de mensen met een manie voor staatsgezag. Maar het is niet de communistische ideologie die hen voortgebracht heeft, het is het christendom (in essentie bijzonder autoritair) en het Romeinse recht. Het verheerlijken van de staat door de mens is een voortdurende bedreiging van de vrijheid. In tegenstelling tot het communisme, dat pleit voor productie en consumptie zonder precies te bepalen wat ieder daaraan heeft bijgedragen.Als bij uitstek economische leer beslist het communisme nog niets over het

35

deel vrijheid dat gewaarborgd wordt voor het individu, de initiatiefnemer en degenen die zich verzetten tegen gewoonten die dreigen vast te roesten. Het communisme kan autoritair zijn, wat onvermijdelijk zou leiden tot het kapot-gaan van de gemeenschap. Het kan vrijheidslievend zijn, wat in de twaalfde eeuw zelfs met een begin van communisme in de jonge steden leidde tot het ontstaan van een nieuwe energieke cultuur, een verjonging van Europa.De enige duurzame vorm van communisme is die waarin met het oog op intensieve contacten tussen burgers, alles gedaan wordt om de vrijheid van het individu in alle richtingen uit te breiden. Onder invloed van dit idee zou de vrijheid van het individu — vergroot met de verkregen vrije tijd — niets meer ingeperkt worden dan nu gebeurt door gemeentelijke energie- en andere sociale voorzieningen.Met het anarchisme als doel en middel wordt het communisme mogelijk. Zonder dat zou het onvermijdelijk in slavernij ontaarden en als zodanig niet meer bestaan.

36

Wat moet er gedaan worden?Geschreven: 1919 (?) Deze versie: aangepast aan de nieuwe spelling Transcriptie en HTML: Maarten Vanheuverswyn, voor het Marxists Internet Archive, januari 2005

De revolutie die wij meegemaakt hebben is het totaal, niet van de inspannin-gen van afzonderlijke individuen, maar zij is een verschijnsel, onafhankelijk van de menselijke wil; een natuurverschijnsel dat gelijkenis vertoont met een tyfoon die plotseling ontstaat aan de kusten van Oost-Azië. Duizenden oorzak-en, waarbij het werk van afzonderlijke individuen en zelfs partijen slechts een korrel land, één van de minieme plaatselijke wervelwinden is geweest, hebben bijgedragen tot de vorming van het grote natuurverschijnsel, de grote catastrofe die óf zal vernieuwen óf zal vernietigen, óf misschien zowel zal vernietigen als hernieuwen.Wij allen hebben deze grote, onvermijdelijke verandering voorbereid. Maar zij werd ook voorbereid door alle voorgaande revoluties van 1793, 1848 en 1871; door alle geschriften van de jakobijnen en Socialisten; door alle prestaties in wetenschap, industrie, kunst enzovoort. Kortom, miljoenen natuurlijke oorzak-en hebben hun bijdrage geleverd, op precies dezelfde manier als miljoenen bewegingen van lucht- of waterdeeltjes de plotselinge storm veroorzaken die honderden schepen tot zinken brengt of duizenden buizen vernielt — zoals ook het trillen van de aarde tijdens een aardbeving wordt veroorzaakt door duizenden kleine trillinkjes en door de voorafgaande beweginkjes van afzon-derlijke deeltjes.In het algemeen zien de mensen de gebeurtenissen niet concreet. tastbaar. Ze denken meer in woorden dan in beelden die hun duidelijk voor ogen staan; ze hebben er absoluut geen idee van wat een revolutie is — van die miljoenen oorzaken die er geweest zijn en die er de huidige vorm aan hebben gegeven. Zij zijn dus geneigd tijdens de opmars van de revolutie het belang te overschatten van hun eigen persoon en het belang van die houding die zij, hun vrienden en de mensen niet soortgelijke opvattingen, zullen aannemen in deze enorme omwenteling.En natuurlijk zijn zij helemaal niet in staat te begrijpen hoe absoluut machte-loos ieder mens is, hoe intelligent en ervaren ook, in deze maalstroom van honderdduizenden krachten die door de omwenteling in beweging zijn ge-bracht.Zij begrijpen niet dat zodra zo’n groot natuurverschijnsel is ontstaan, zoals

37

bijvoorbeeld een aardbeving, of liever nog, zoals een tyfoon, afzonderlijke individuen helemaal niet in staat zijn enige invloed uit te oefenen op de loop van de gebeurtenissen. Een partij kan misschien iets doen — veel minder dan men gewoonlijk denkt — en aan het oppervlak van de aanrollende golven kan de invloed ervan misschien in heel geringe mate te zien zijn. Maar afzonder-lijke, kleine bundelingen die niet een nogal omvangrijke massa vormen, zijn ongetwijfeld machteloos, hun macht is beslist nihil.In deze positie bevind ik mij als anarchist. Maar zelfs partijen met een veel grotere aanhang zijn op het ogenblik in Rusland in een positie die ongeveer gelijk is.Ik ga zelfs nog verder: de regeringspartij zelf verkeert in dezelfde positie. Zij regeert niet meer, maar wordt meegesleurd door de stroom die zij zelf mede in beweging heeft gebracht, maar die nu al duizendmaal sterker is dan de partij zelf...Wat moet er dan worden gedaan?We maken nu een revolutie mee die helemaal niet is verlopen volgens de wegen die wij ervoor hadden uitgestippeld, maar die we door tijdgebrek niet vol-doende hebben uitgewerkt. Wat stoet er nu gebeuren?De revolutie voorkomen? Dat is absurd!Te laat. De revolutie zal haar eigen richting kiezen, volgens de weg van de min-ste weerstand, zonder acht te slaan op onze inspanningen.Op dit ogenblik verkeert de Russische revolutie in de volgende positie. Zij brengt gruwelen teweeg. Zij ruïneert het hele land. In haar razernij vernietigt zij mensenlevens. Dáárom is zij een revolutie en niet een vreedzame vooruit-gang, omdat ze vernietigt zonder erop te letten wat zij vernietigt en waarheen zij gaat.En wij zijn op het ogenblik niet bij machte haar in een andere baan te leiden, totdat ze zal zijn uitgewoed. Zij moet eens vermoeid raken.En dan? Dan zal er onvermijdelijk een reactie komen. Dat is de wet van de geschiedenis, en men kan gemakkelijk inzien waarom het niet anders kan. De mensen verbeelden zich dat wij de ontwikkelingsstructuur van een revolutie kunnen veranderen. Dat is een kinderlijke illusie. Een revolutie heeft zo’n grote kracht dat haar groei niet gestuit kan worden. En een reactie is absoluut on-vermijdelijk, net als er na iedere golf onvermijdelijk een dal in het water komt; zoals zwakte onvermijdelijk is in een menselijk wezen na een men ode van koortsachtige activiteit.Dus het enige wat we kunnen doen is onze energie gebruiken om de furie en de kracht van de op handen zijnde reactie te verminderen.Maar waaruit kunnen onze krachtsinspanningen bestaan?Door de hartstochten te temperen — zowel aan de ene als de andere kant? Wie

38

zal er naar ons luisteren? Ook al bestaan er diplomaten die hierin alles kunnen bereiken, dan is de tijd nog niet rijp voor hun debuut; geen van heide kanten is nog geneigd naar hen te luisteren. Ik zie één mogelijkheid; we moeten mensen bij elkaar brengen die in staat zullen zijn constructief werk te doen in iedere partij nadat de revolutie is uitgewoed.

39

Gepubliceerd in 2016 door Illustraties door

https://yaovillustration.wordpress.com/ http://yaov-illustration.tumblr.com/ https://issuu.com/yaov-illustration/

Alle informatie in het Marxistisch Internet Archief is beschermd onder de Creative Commons License, tenzij uitdrukkelijk anders vermeld. Toestemming wordt verleend tot het kopiëren, verspreiden en te wijzigen van de informatie in dit archief onder de

voorwaarden van de Creative Commons License 3.0. http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/nl/deed.nl

40