kuresellesme ve kamu yonetimi turkiye ornegi - globalization and public administration example of...
TRANSCRIPT
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
1/236
i
T.C.Mersin niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits
Kamu Ynetimi Anabilim Dal
Ynetim Bilimleri Blm
KRESELLEME VE KAMU YNETM: TRKYE RNE
Melehat KUTUN
YKSEK LSANS TEZ
Mersin, 2005
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
2/236
ii
T.C.
Mersin niversitesi
Sosyal Bilimler EnstitsKamu Ynetimi Anabilim Dal
Ynetim Bilimleri Blm
KRESELLEME VE KAMU YNETM: TRKYE RNE
Melehat KUTUN
Danman: Prof. Dr. Tayfur ZEN
YKSEK LSANS TEZ
Mersin, 2005
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
3/236
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
4/236
i
NSZ
Kreselleme, her eyden nce kapitalist sisteme ilikin bir aamadr.
Dolaysyla kapitalist ekonomik sistem devam ettii srece, kresellemenin farkl
boyutlar ile karlalacaktr. Bugn bu boyutlar ekonomik, sosyal, siyasal, ynetsel,
teknolojik ve kltrel srelerde etkilerini fazlasyla gstermitir. Bu nedenle
kresellemenin kamu ynetimine etkisinin gncel nemi ve bu etkinin kaynak ve
biimlerinin aratrlmasnn gereklilii, kresel-ulusal kar atmalarnn iyi anlalmas
ve reform sorununun zmne bilimsel yarar almann tad nemi ifade etmektedir.
Dolaysyla, kreselleme ve kamu ynetimi arasndaki ilikinin incelenmesi ve Trk
Kamu Ynetiminin bu srecin neresinde durduunun tespiti bir zorunluluk olarak ortaya
kmaktadr.
alma konusunun gncellii nedeniyle 11 Temmuz 2005 ve 11 Austos 2005
olarak belirlenen dzeltme dnemi ierisinde, konunun ierii asndan nem tad
dnlen yrrlkteki ve yrrle yeni girmi yasalara ilikin deiiklikler de almaya
yanstlmaya allmtr.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
5/236
ii
ZET
Bugn, Trkiyede siyasal, ynetsel ve sosyal yapya ilikin nemli
dzenlemeler yaplmaktadr. Kreselleme srecine bal olarak gerekleen bu
dzenlemeler, 1980lerden bu yana ekonomik yapnn yeni-liberal eksenli politikalarla
dntrlmesi almalarnn bir devamdr. Dnemin siyasal ve ynetsel yaplanmas ise,
yeni sa anlay erevesinde belirlenmektedir. Bu anlayn Trk Kamu Ynetiminde
ngrd dnm, zellikle 2000li yllardan sonra kamu ynetiminin yeniden
dzenlenmesi amacyla karlan yasa ve tasarlarda somutluk kazanmaktadr. Sz konusu
dnmn gereklemesi esnasnda kreselleme bir uygarlk projesi olarak sunulmakta,
dnya ekonomisi ile btnlemenin, demokrasinin, insan haklarnn vb. gereklemesinin
onsuz olamayaca vurgulanmaktadr.
almann sonucundan uluslararas kurulularn ngrd politikalarn
amacnn, Trk Kamu Ynetiminde nemli bir dnmn abas olduu ortaya
kmaktadr. Bu giriim, Trkiye gibi gelimekte olan lkelerin kamu ynetimleri zerinde
daha derin etkiler yapmaktadr. Bu srete, devletin refah devleti ilevi ortadan
kaldrlmakta ve kamu ynetiminin faaliyet alan toplum aleyhine snrlandrlmaktadr.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
6/236
iii
SUMMARY
GLOBALIZATION AND PUBLIC ADMINISTRATION: EXAMPLE OF TURKEY
Today, Turkey witnesses the important regulations related with political,
administrative and social structure. It may be said that these regulations, realizing in
connection with the globalization process can be evaluated as continouing process of the
transformation of 1980s neo-liberal politicies in Turkey. The political and administrative
structuration is determined by new right approaches. On the other hand, the concrete
implementations of this theoretical approach can be clearly observed in the past laws,
especially come into agenda after 2000s, aiming to re-regulation of public administration.
In the process of such realization, globalization is submitted as a civilization project, and it
is stressed that integration with the world economy, democracy, human rights, etc. cannot
be done without it.
At the end of this study, what is come into being is that the aim of policies
proposed by international organizations is to transform the Turkish Public Administration.
This attempt has had a big impact on the public administration of the developing countries
like Turkey. In this process, the welfare state function of the state has been eliminated and
the scope of public administration was narrowed against the public interest.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
7/236
iv
NDEKLER Sayfa No
NSZ i
ZET ii
NDEKLER iv
KISALTMALAR LSTES vii
GR 1
I.BLM: KRESELLEME SREC VE FARKLI YAKLAIMLAR 9
I.1.Kreselleme Kavram ve Kavrama likin Tartmalar 10
I.2. Kresellemenin Nedenleri ve Boyutlar 15
I.2.1. Ekonomik Nedenler ve Boyutlar 15
I.2.2. Teknolojik Nedenler ve Boyutlar 19
I.2.3. Siyasal Nedenler ve Boyutlar 21
I.2.4. Kltrel Nedenler ve Boyutlar 26
I.3. Kreselleme Srecine likin Farkl Yaklamlar 29
I.3.1. Kreselleme Savunucular 29
I.3.2. Kreselleme Kartlar 32
I.3.3. Dnmcler 38
II.BLM: KRESELLEME SRECNN KAMU YNETM
ANLAYIINDA ORTAYA IKARDII DNM 43II.1. Ulus Devletin levlerinin Deiimi: Refah Devletinin Krizi ve
Yeni Sa Anlay 44
II.1.1. Ulus-Devletin Ekonomiklevlerinin Deiimi 46
II.1.2. Refah Devletinin Krizi ve Yeni Sa Anlay 51
II.2. Kresel Dzeyde Ulus Devletin Kuatlmas 55
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
8/236
v
II.2.1. Yukardan (Kurumsal) Kuatma: Uluslararas Kurulular 56
II.2.2. Aadan (eriden) Kuatma : Yerelleme Sylemi 70
II.3. Yeni Sa Anlayn Kamu Ynetimi Anlayna Yansmalar 74
II.3.1. Kamu Ynetimi Anlayndaki Dnm 75
II.3.2. Yeni Kamu letmecilii Anlay 78
II.3.3. Ynetiim Anlay 85
III.BLM: 1980L YILLARDAN GNMZE TRK KAMU
YNETM YAPISININ DNTRLMES 93
III.1. Uluslararas Kurulularn Trk Kamu Ynetimi
Yapsnn Dntrlmesine Etkileri 102
III.1.1. IMF Etkisi: stikrar Politikalar 104
III.I.2. Dnya Bankas Etkisi: Yapsal Uyum Politikalar 109
III.1.3. Dnya Ticaret rgt Etkisi: GATS ve Kamu
Hizmetlerinin Ticarilemesi 114
III.1.4. OECD Etkisi: Dzenleyici Reformlar 121
III.1.5. Avrupa Birliine Uyum Etkisi: lerleme Raporlar 129
III.2. Trkiyede Ynetsel Yapnn Dnm Arac Olarak Kamu
Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Hakknda
Kanun 132
III.2.1. Merkezi Ynetim ve Yerel Ynetim likisinin
Yeniden Dzenlenii 139
III.2.2. Yeni Yerelleme Anlay 153
III.2.3. Kamu Hizmeti Anlayndaki Dnm 166
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
9/236
vi
III.2.4. Dzenleyici Kurullar ve ngrlen Yeni Kamu
Ynetimi Modeli indeki Yeri ve levi 174
III.2.5. Demokrasi ve Ynetim: STKlarn ngrlen
Yeni Kamu Ynetimi Modeli indeki Yeri ve levi 183
SONU 192
KAYNAKA 206
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
10/236
vii
KISALTMALAR LSTES
AB : Avrupa Birlii
a.g.e. : ad geen eser
a.k. : ayn kaynak
Ar-Ge : Aratrma Gelitirme
BM : Birlemi Milletler (United Nations)
BDDK : Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumu
U : ok Uluslu irketler
DB : Dnya Bankas (World Bank-WB)
DE : Devlet statistik Enstits
DEA : Dzenleyici Etki Analizi
DPT : Devlet Planlama Tekilat
DT : Dnya Ticaret rgt (World Trade Organization-WTO)
EPDK : Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu
GATT :The General Agreement on Tariffs and Trade(Tarifeler ve Ticaret GenelAntlamas)
GATS :General Agreement on Trade in Services(Hizmet Ticareti GenelAnlamas)
IMF : International Monetary Fund (Uluslararas Para Fonu)
IULA : International Union of Local Authorities (Uluslararas Yerel Ynetimler
Birlii)
KGV : nsan Kaynan Gelitirme Vakf
KHK : Kanun Hkmnde Kararname
KT : Kamu ktisadi Teekklleri
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
11/236
viii
KYTK : Kamu Ynetimi Temel Kanunu
MT : Milli stihbarat Tekilat
OECD : Organisation for Economic Co-operation and Development (Ekonomik ve
Kalknma birlii Tekilat)
PTT : Posta Telgraf Telefon
PUMA : Public Management of OECD
RK : Rekabet Kurulu
RTK : Radyo ve Televizyon st Kurulu
SAL : Structural Adjustment Loan (Yapsal Uyum Kredileri)
SECAL : Sectoral Adjustment Loan (Sektrel Uyum Kredileri)
SPK : Sermaye Piyasas Kurulu
STK : Sivil Toplum Kurulular
s. : sayfass. : sayfa says
TBMM : Trkiye Byk Millet Meclisi
TESEV : Trkiye Ekonomik ve Sosyal Ettler Vakf
TESK : Trkiye Esnaf ve Sanatkrlar Destekleme Dernei
TK : Telekomnikasyon Kurumu
TOBB : Trkiye Odalar ve Borsalar BirliiTOSAV : Toplumsal Sorunlar Aratrma Vakf
TRIMS : Agreement on Trade-Related Investment Measures (Ticaretle Balantl
Yatrm Tedbirleri Anlamas )
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
12/236
ix
TRIPS : Trade-Related Aspects Of Intellectual Property Rights(Fikri MlkiyetHaklaryla Balantl Ticarete likin Anlama)
TSAD : Trkiye Sanayici ve adamlar Dernei
UMMR : Marmara Belediyeler Birlii
YPK : Yksek Planlama Kurulu
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
13/236
1
GR
Gnmzde kreselleme kavramn tanmlayan eitli grler bulunmaktadr. Bu
grler, kreselleme savunucular, kreselleme kartlar ve dnmcler olmak zere
ana balkta toplanabilir. Kreselleme savunucular ve dnmclere gre kreselleme, en
genel anlamyla toplumun ve bireyin yaam koullarn ekillendiren ekonomik, teknolojik,
siyasal ve kltrel srelerde ulusal snrlarn neminin azalmas olarak ifade edilmektedir.
Kreselleme kartlarna gre ise, kapitalist sistemin btn dnyaya yaylmas anlamnda,
kapitalist gelimede gelinen son aama olarak tanmlanmaktadr.
Kresellemeye ilikin farkl grlerin nedeni, kreselleme srecinin
tanmlanmas konusunda, onun boyutlarna ve sonularna hangi pesrpektiften bakld ile
ilgilidir. Bu farkllk, 1970lerin sonlarndan itibaren dnyadaki birok gelimi ve gelimekte
olan lkenin ekonomik krizden k politikas araylaryla birlikte daha belirgin bir hale
gelmitir. Bu erevede kreselleme kartlarnn kreselleme srecini, kapitalist sistemin
1970 sonras yaanan ekonomik krizlerden bir k yolu olarak grmeleri, zellikle yeniden
yaplanma sreci olarak tanmlamalar ve i pazara dayal ekonomi politikas izleyen
gelimekte olan lkelerin dnya ekonomisi ile btnlemelerinin teorik ve kurumsal
altyapsn oluturma sreci olarak ifade etmeleri bu srecin boyutlarna ve sonularna ilikin
olumsuz deerlendirmelerinin temel nedeni olmaktadr.
Buna bal olarak 1980lerden sonra Trkiyede da alma politikalarnn
uygulanmaya balanmasyla belirginleen kreselleme sreci, dnya genelinde mali
piyasalarn ve sermaye hareketlerinin serbestlemesi temelinde ve yeni liberal politikalarn
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
14/236
2
btn dnyaya yaylmasn salayacak biimde ilerlemektedir. Dolaysyla bu politikalarn
uyguland lkelerde ekonomik yapdaki dnme bal olarak ynetsel ve siyasal yaplar
da dntrlmekte, daha uygun bir yap oluturulmaya allmaktadr. Srecin ileyi
mekanizmasn ise Uluslararas Para Fonu (International Monetary Fund-IMF) ve Dnya
Bankas (DB (World Bank)) gibi uluslararas kurulularn ye lkelere nerdii, sosyo-
ekonomik ve ynetsel-siyasal yapnn yeniden yaplanmasna ilikin politikalar
oluturmaktadr. Bu politikalar, kreselleme srecine bal olarak birok tartmay da
beraberinde getirmektedir. Temel tartma noktalarndan biri ise, ulus-devletin ilevinin ve
bunun faaliyet organ olan kamu ynetiminin ilevlerinin yeniden tanmlanmas ve
dzenlenmesi olarak belirginlemektedir.
Kreselleme savunucularnn, ulus-devletin ilevlerini yitirdiini ya da bunlarn
andn iddia etmesine ramen, gerekte sre tam tersi bir biimde sermaye lehine ulus
devletin glendiini ortaya koymaktadr. Ulus-devletin ilevlerindeki bu dnme bal
olarak da kamu ynetimi anlay ve rgtlenmesi yeniden tanmlanmakta ve
biimlenmektedir. Ulus-devletin refah devletine zg uygulamalar bu srete yerini yeni sa
politikalarla biimlenen uygulamalara brakmaktadr. Dolaysyla ulus-devletin refah devleti
ilevleri sorgulanmakta, ortadan kaldrlmakta ve yerine bunlar reddeden yeni sa politikalar
konulmaktadr.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
15/236
3
Kreselleme srecinin gereksindii yeni sa politikalar ise Washington
Konsenss sonucu, IMF ve DB gibi uluslararas kurulular araclyla oluturulup,
yrtlmektedir. Bu politikalar yeni liberal ve yeni muhafazakryaklamlardan olumaktadr.
Yeni muhafazakrlk, klasik muhafazakrln zerine bireysel zgrlk kavram eklenerek
oluturulmaktadr. Bilindii gibi klasik muhafazakrlkta toplumsal yap, geleneklerce
belirlenmektedir. Buna gre toplum, hiyerarik bir yapya sahiptir ve bireysel farkllklar bu
yapnn doal zeliini oluturmaktadr. Yeni muhafazakrlkta ise bata aile olmak zere,
geleneksel ve dini kurulular, komuluk ilikileri ve vakflar yeni liberal politikalardan
kaynaklanan eitsizlikleri ortadan kaldran kurumlar olarak ortaya kmaktadr. Devletin bu
kurumlara mdahalede bulunmas, bunlarn geleneksel doasn bozaca gerekesiyle
reddedilmektedir. Dolaysyla yeni muhafazakrlk, bu kurumlarn varlklarn devam
ettirmelerini ve devletin bu alandan ekilmesini ngrmektedir. Bu erevede yeni sa
anlay, yeni liberal ekonomik yapy ve yeni muhafazakr siyaset sylemlerini iermektedir.
Bu nedenle kreselleme sreci ile yeni sa politikalar birlikte dnlmeli ve birbirlerini
tamamlayan bir sre olarak alglanmaldr. Bu anlamda yeni san devleti alglay biimi ile
kreselleme srecinde tanmlanan devlet anlay benzer bir yapy ifade etmektedir.
Bu balamda almann konusu, 1990lardan sonra tartma alan genileyen
kreselleme srecinin ve buna bal
olarak uygulamaya konulan yeni sa politikalar
n, kamu
ynetimi zelinde neden olduu anlay deiiminin incelenmesidir. almann btnnde
kresellemenin daha ok sosyo- ekonomik ve siyasal boyutlar ele alnarak, bu boyutlarn
* Washington Konsenss: IMF ve DBdan oluan iki Bretton Woods kuruluunun yapsal uyum srecindenerdii politikalardan olumaktadr. Maria Lavinge, (1999), The Economics of Transition Fron Socialist
Economy to Market Economy , Macmillan Press, Second Edition, London, s.159.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
16/236
4
ulus-devlet ve kamu ynetimi ile ilikileri incelenecektir. Kreselleme ve kamu ynetimi
arasndaki ilikinin irdelenmesi, kresellemenin genelde devlet, zelde kamu ynetimini ne
ynde etkiledii ve kreselleme savunucularnn iddia ettii gibi ulus devletin bu srete
mrn tamamlay p tamamlamad da sorgulanacaktr.Dolaysyla almada, kreselleme
belirli bir dnemi tanmlayan geici bir sre olarak deil, kapitalist srecin bir devam olarak
ele alnmaktadr. Bu yaklama gre kreselleme kapitalizmin ortaya kndan bu yana
devam eden sermaye birikiminin ve bunun kanlmaz bir gerei olarak dnya pazarlarnn
btnlemesinin devam olan bir sreci ifade etmektedir. Dier bir ifadeyle bu almada,
kapitalist sistemin temel unsuru olan sermaye birikiminin devamn salamak zere yaanan
uluslararaslama ve pazar btnlemesi sreci kreselleme olarak deerlendirilmektedir.
Kresellemeye ynelik yaplm almalarn byk bir ounluunun ekonomik
altyapdaki dnme vurgu yapm olmas st yapya, yani kamu ynetimi rgtlenmesi ve
ileyii zerindeki etkisinin son dneme zg gelimelerle kendini gstermesi ve yeterince
incelenmemi olmas byle bir almann yaplmasn gerekli klmaktadr. Dolaysyla
almann temel amalarndan birisi, ekonomik altyapya bal olarak st yapda yani, kamu
ynetiminde ortaya kan dnmn eletirel adan incelenmesidir. Bu incelemede,
kreselleme srecinin bir st yap kurumu olan kamu ynetimi zerindeki etkilerinin
incelenmesi almann temel noktasn oluturmaktadr. Bu nedenle alma, kresellemenin
genelde devlet, zelde kamu ynetimine ilikin alglay biiminin deerlendirilmesini, buna
bal olarak da Trk Kamu Ynetimine etkilerini ieren bir durum tespitini amalamaktadr.
zellikle son yllarda Trk Kamu Ynetiminin kreselleme srecine uyumunu salamak
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
17/236
5
amacyla yaplmak istenilen reformlar ve bunlara dayanlarak hazrlanm olan birok tasar ve
yasa bulunmaktadr. Halihazrda TBMMnde kabul edildii halde zerinde tartmalarn
youn olduu yasalarn ve yeni yasa taslaklarnn TBMM gndeminde bulunmas, bugn Trk
Kamu Ynetiminde bylesi bir yaplanmann sonularn ortaya koyan almalar
gerektirmektedir. Dolaysyla bu alma bylesi bir gereklilik nedeni ile yaplm, sorunlar
ve sonular tartmay amalamtr.
al
mada, uluslararas
kurulular
n Trk Kamu Ynetiminin kresellemesrecine uyumunu salamak zere nerdii politika ve yapsal dnmn Trkiye
Cumhuriyeti devletinin Anayasas ile ciddi elikiler ierdii ve kamu ynetiminin yapsal ve
ileyisel yeniden yaplanmas zerinde belirgin etkileri olduu temel varsaym olarak kabul
edilmektedir. Buna bal olarak kreselleme srecinin ekonomik, siyasal, hukuksal ve
ynetsel alanlarda ok boyutlu etkisi olduundan hareketle, bu alanlar da aratrma konusu
olarak ele alnmtr.
Belirlenen temel varsaymn dayana ise, kreselleme srecinin lkelerin gerek
ekonomik, gerekse siyasal ve ynetsel yaplarnda srece uygun olarak geirmekte olduklar
dnmn etkilerinin Trk Kamu Ynetimi balamnda belirginlemeye balam olmasdr.
Temel varsaym gz nnde bulundurularak oluturulan alt varsaymlar ise yledir;
Kreselleme sreci ulus devletin ilevlerini deitirmektedir,
Sz konusu sre, zelletirme uygulamalar ile sosyal devleti,
Yerelleme politikalar ile de merkezi ynetimi zayflatmaktadr.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
18/236
6
Sz konusu varsaymlarn ve durum tespitinin yaplmasnn amaland bu
almann yntemi, asl olarak literatr taramasna dayanmaktadr. Ulalabilen yabanc ve
yerli yaynlar ile internet sitelerindeki akademik yaynlar alma iinde deerlendirilmitir.
Bunun yan sra, eitli rapor, belge ve zellikle kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmasna
dnk, uzun bir sredir Trkiyedeki siyasal gndemde yer alan yasalardan ve yasa
tasarlarndan yararlanlmtr. rnein, IMF ve Trkiye arasnda imzalanan niyet mektuplar,
DBnca 1997 ylnda yaynlanm ve konuyla dorudan ilgili olan World Development
Report, The State n a Changing World raporu, GATS Anlama Metni, OECD Dzenleyici
Reform Programna ilikin rapor, Avrupa Birlii (AB) 2004 ilerleme raporu, Trkiye Odalar
ve Borsalar Birliinin 2000 ylnda yaynlam olduu Avrupa Birliine Tam yelik
Srecinde Trkiyede Ynetimin Yeniden Yaplandrlmas raporu, Kamu Ynetiminin
Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas Kanunu ve bu erevede km olan dier yasa
ve tasarlar incelenmitir.
alma, amac ve yntemi nda blmden olumaktadr. lk blmde,
kreselleme srecinin kuramsal ve kavramsal erevesine ilikin tartmalara, buna bal
olarak da kreselleme srecinin nedenleri ve boyutlarna yer verilmitir. Kreselleme
srecine ilikin farkl yaklamlarn deerlendirildii ilk blmde, bu farkllklar
kresellemenin boyutlar temelinde incelenmitir.
kinci blmde ise kresellemenin genelde ulus-devlet, zelde kamu ynetimi ile
arasndaki iliki saptanmaya allmtr. Kresellemenin ulus-devletin ekonomik, siyasal ve
sosyal ilevlerinde neden olduu deiimin yan sra, bu deiimin kamu ynetiminin ileyi
mekanizmasna olan etkileri de, bu blmde deerlendirilmektedir. Dolaysyla kreselleme
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
19/236
7
srecine bal olarak yeni kamu ynetimi anlaynn tanmlanmaya alld bu blmde,
kamu ynetiminin iletme rgt biimi olarak algland belirlenmektedir. Dier bir ifade
ile, kamu ynetiminin yaps ve ileyiine dnk ngrlen deiime ilikin yaklamlar ikinci
blmn temel tartma noktalarn oluturmaktadr. Buna bal olarak da, kresellemenin
ngrd devlet ve yeni kamu ynetimi modelinin ilevlerine dikkat ekilmektedir.
almann nc blm, birinci ve ikinci blmde erevesi izilen kuramsal
ve kavramsal ereveye ve yaklamlara bal olarak, 1980lerden gnmze Trk Kamu
Ynetiminde yaplmak istenilen dnmn incelenmesini amalamaktadr. Bu blmde
Trk Kamu Ynetiminde gerekletirilmek istenilen dnm rnei, ncelikle 24 Ocak
1980de balayan istikrar ve yapsal uyum politikalarnn genel hatlaryla
deerlendirilmesini gerekli klmaktadr. Buna bal olarak uluslararas kurulularn Trkiyede
kamu ynetimini dzenlemeye dnk sunduu reform nerilerinin, Trk Kamu Ynetiminin
yapsal ve ileyisel deiimini salayacak mekanizmalarn ve yasal srelerin
deerlendirilmesi bu blmde ele alnacaktr. Buna gre reform nerilerine bal olarak
Trkiyenin son yllarda gndeminde olan kamu ynetimi reformuna ilikin dzenlemeler bu
blmde ele alnmaktadr. Bu erevede kamu ynetimi reformu kapsamnda hazrlanm olan
tasarlar ve yasalar, kamu ynetiminin yeniden yaplandrlmas konusunda yaplmak istenileni
belirlemek asndan nemli ipular sunmaktadr. Dolaysyla kamu ynetimi reformu
ierisinde arlkl olarak Kamu Ynetiminin Temel lkeleri ve Yeniden Yaplandrlmas
Hakknda Kanun ve yerel ynetim reformu kapsamnda hazrlanm olan l zel daresi
Kanunu, Belediye Kanunu ve Bykehir Belediyesi Kanunu btnsel olarak
deerlendirilmektedir. Bylece bu yasalarn yrrle girmesi halinde Trk Kamu Ynetimi
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
20/236
8
anlaynda, rgtleniinde ve ileyiinde ortaya kacak dnmn deerlendirilmesi
olanakl hale gelmektedir.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
21/236
9
I. BLM: KRESELLEME SREC VE FARKLI YAKLAIMLAR
Kreselleme srecinin kavramsal ve kuramsal erevesinin aklanmaya
allmas, ncelikle kavramn kullanmna ilikin farkl yaklamlara ve tanmlamalara
deinilmesini gerekli klmaktadr. Kavrama ilikin yaklamlar ierisinde kresellemenin
yeni bir sre olup olmadna deinilmesi ve tartmann kreselleme mi,
uluslararaslama m boyutunda yrtlme allmas nem tamaktadr.
Kresellemenin tarihsel srecinin aklanmas ekonomik, teknolojik, siyasal
ve kltrel boyutlar balamnda deerlendirilmesini gndeme getirmektedir. Bu balamda
kreselleme sreci ekonomik anlamda; devlet korumaclndan vazgeilmesi, sermayenin
serbest dolamnn nndeki engellerin kaldrlmas ve ticaretin serbestlemesi ile ifade
edilen serbest piyasa ekonomisi, siyasal anlamda; ok partili demokratik sistem, insan
haklar ve hukukun stnl kapsamnda liberal demokrasi, kltrel anlamda ise farkl
kltrlerin, inanlarn dncelerin kaynamasyla oluacak bir evrenselleme olduuna
ilikin sorunlar balamnda tartlmas ve bunlarn kuramsal dzlemde devlet ve kamu
ynetimi sistemine etkileri tartmalarna nasl yansdnn irdelenmesi yararl
grlmektedir.
Kreselleme srecine ynelik farkl yaklamlar ise; kresellemeyi
savunanlar, kresellemeye kar kanlar ve daha ok kreselleme savunucularna yakn
duran, dnmcler olarak ifade edilen grlerdir. Bu grlerin kresellemenin hangi
etkileri boyutunda kresellemeyi savunduklar ve neden kar olduklarna ilikin
aklamalarnn incelenmesi konunun saydamlamasna katkda bulunacaktr.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
22/236
10
I.1. Kreselleme Kavram ve Kavrama likin Tartmalar
Kreselleme, en genel anlamyla kapitalizmin gelimesinde yeni bir aamay
ve dnyann btnlemi tek bir piyasa haline gelmesini ifade etmektedir1. Kreselleme
kavramnn bugnk anlamyla kullanm konusunda ise iki farkl kaynaktan sz edilebilir.
Bunlardan ilki, sz konusu sylemin ilk kez 1962 ylnda Kanadalletiimci Marshall Mc
Luhann kresel ky kavramn kullanmasna2, dieri yine ilk kez 1980lerde Harvard,
Standford ve Columbia gibi Amerikan niversitelerinde kullanlmaya balanmasna
ilikindir3. Ancak, kavram olarak 1960larda ortaya kan, 1980lerde kullanm
yaygnlaan, gnmzde ise birok tartmann odak noktas haline gelen kreselleme
sreci, sz konusu dnemlerle ilgili olmasna karn ilerleyen blmde deinilecei gibi,
kkeni bundan ok daha geriye gitmektedir.
1980lerden sonra yaadmz dnyay tanmlamak bakmndan ska
kullanlan, birok konunun ve tartmann odanda yer alan kreselleme kavram, en
genel anlamyla sermayenin, fikirlerin ve insanlarn uluslararas boyutlardaki dolam
biiminde ifade edilebilir. Sz konusu bu dolam, ayn zamanda ulusal kltrlerin, ulusal
ekonomilerin ve ulusal snrlarn zld, sosyal hayatn da bu zlmenin ortaya
kard sreler tarafndan belirlendii bir sreci ifade etmektedir4. Byle bir sre ise
deerlerin, dncelerin ve bilginin hem ayrt, hem farkllat, hem znelletii, hem
de standartlat bir dnyay anmsatan geni ve tartmal bir ierikle ilikilendirilebilir5.
1 Gencay aylan, (1999), Kresellemenin Geliimi,Emperyalizmin Yeni Masal, Yayma Hazrlayan IkKansu, Gldikeni Yaynlar, Ankara, s. 14.
2 Haluk Geray, (1999), letiim Bilgi Toplumu ve Kreselleme, Emperyalizmin Yeni Masal, YaymaHazrlayan Ik Kansu, Gldikeni Yaynlar, Ankara, s.39.3 Yusuf Erbay, (1998), Kreselleen Dnyada Trkiye, Trkdare Dergisi, Yl 70, Say 421, 1998, s.299.4 Hirst Paul-Thompson Grahame, (1998), Kreselleme Sorgulanyor, ev: ala Erdem-Elif Ycel, Dost
Kitabevi, Ankara, s.26.5
H. Emre Bace, (1999), Kreselleme, Devlet ve Demokrasi, Amme daresi Dergisi, Cilt.32, Say.4,Ankara, s.9.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
23/236
11
Bu anlamda kreselleme, birbirine kartlk oluturacak biimde, btnleirken
paralanan, kreselleirken yerelleen btn bunlarn da birbirine kart bir sreci
simgelemektedir. Bu da, kresellemenin tanmlanmas konusunun, daha ok onun
boyutlar ve sonularna nereden bakldyla ilgili bir durum olduunu ortaya
koymaktadr. Kreselleme srecine ilikin grlerin eitlilii, belirsizlii, farkll
kavramn tanmlanmasnda karlalan genel sorunlarn temelini oluturmaktadr. rnein,
ekonomistler, siyasal bilimciler, rgt kuramclar, i dnyas liderleri, akademisyenler ve
kamu ynetimcileri de dhil olmak zere sosyal bilimciler, konu zerinde farkl grlere
sahiptirler. Bu kiilerden ekonomistler, kresellemeyi dnyann btnyle bir piyasa
haline gelmesine ynelik bir adm olarak deerlendirmektedirler. Ekonomistlere gre
kreselleme, dnya ekonomisini oluturan sosyal ve ekonomik unsurlarn birbirleriyle ve
sre iinde de dnya piyasalaryla eklemlenmesini ifade etmektedir6. Ekonomistlerin
kresellemeye ilikin tanmlar ayn zamanda sz konusu kavramn ekonomik anlamna
da iaret etmektedir. Bu anlamda kreselleme, piyasa ekonomisinin yaylmasn, dnya
leinde ekonomik rgtlenmelerin artmasn, sermaye hareketlerindeki olaanst
serbestlii, d ticaret hacmindeki ve okuluslu irketlerin faaliyetlerindeki art ifade
etmektedir7.
Kresellemenin ekonomik anlamna ilikin yukarda yaplan genel tanmlarn
tersi ynde bir tanma gre kavram, serbest piyasann yaygnlamas olarak deil,
eitsizliklere ve katmanlara dayal yaylan ve derinleen kapitalist gelimenin yaylmas
olarak yorumlanmaktadr. nk kresel irketlerin ve kresel sermayenin gelimekte olan
lkelerin glerini at bir dnyada, bu lkelerin kendi politikalarn uygulamak yerine
6Erin Yeldan, (2002), Neoliberal Kreselleme deolojisinin Kalknma Sylemi zerine
Deerlendirmeler, Ankara, Gz Say 7, s.20.7 Mehmet Aktel, (2003),Kreselleme ve Trk Kamu Ynetimi, Asil Yayn Datm, Ankara, s.59.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
24/236
12
ekonomik, askeri ve siyasal bamllklar nedeniyle uygulamak zorunda kaldklar
ekonomik politikalarnn olmas, varsaylan serbestlikle badatrlamamaktadr8. Siyasal
bilimciler ise kresellemenin lke egemenliine dayal geleneksel tanmlardan ve
kavramlardan uzaklaarak hkmet d kurulularn ortaya kmasna doru bir hareket
anlamna geldiini ifade etmektedir9. Baka bir anlatmla siyasal anlamda kreselleme,
devletin etkin ama snrl bir yapya dntrlmesini ifade etmektedir10. Siyasal
bilimcilerin benimsedikleri farkl bir tanma gre kreselleme, kapitalizmin dnya
apnda yaratt politik, kltrel vb. alanlardaki btnlemenin yeni ve byk yaylmas
karsnda gelitirilmi ideolojik bir kavramdr11. Bu anlamda kreselleme, politik bir ara
olarak kullanlmaktadr. Buna bal olarak da kendiliinden ve nlenemez bir sre olduu
savunulmaktadr12.
letme alanndaki akademisyenler ve danmanlar ise kreselleme kavramn
snrsz bir dnya eklinde betimlemektedirler. Ayrca, kresellemeyi hkmetlerin deil
zel sektr firmalarnn harekete geirdii bir sre olarak grmektedirler13. Bunun nedeni,
kresel dzeyde serbest piyasa ekonomisine gemi olmak ve btn lkelerin dnya
piyasalaryla btnlemelerinin amalanm olmasdr. Bu yzden, mal-hizmet ve sermaye
hareketlerindeki serbestleme, kreselleme olarak tanmlanmakta ve buna en ok zel
sektr giriimcilerinin katlyor olmas, rekabet koullarnn egemen olmas ve kr
8 Meryem Koray, (2003), Kresellemeye Eletirel Bir Bak ve Yeni Kresel Anlayn ve rgtlenmeninKanlmazl, 2000-2003 Petrol- Yll, Petrol- Yayn, stanbul, s.54, Korkut Boratav, (1999),Ekonomi ve Kreselleme, Emperyalizmin Yeni Masal, Yayma Hazrlayan Ik Kansu, GldikeniYaynlar, Ankara, s.26.9 Ali Farazmand, (2001), Globalization, The State And Public Administration: A Theoretical Analysis WithPolicy Implications For Developmental States, Public Organization Review, December, Vol.1, Issue.4,
s.442.10 Aktel, a.g.e., s.59.11 Sungur Savran, (1996), Kreselleme mi, Uluslararaslama m?, Snf Bilinci Dergisi, Say 16-17, s.2.12 Cem Somel, (2004), Azgelimilik Perspektifinden Kreselleme,Dou-Bat Dergisi, Dnya Neyi
Tartyor? Kreselleme I, s.118-200.13 Farazmand, (2001), a.g.e., s. 444.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
25/236
13
gdsnn hedeflenmi olmas krsellemenin zel sektr tarafndan ynlendirildiinin
ortaya konulmasna neden olmaktadr14.
Kreselleme kavramna ilikin farkl yaklamlarca yaplan tanmlamalarn
yan sra, kavramn yeni bir sre olup olmadna ilikin tartmalar da sz konusudur. Bu
balamda, kapitalist gelime sreciyle birlikte kresellemenin varolduu ynndeki
anlay, bu tartmalarda ne kmaktadr. rnein Ellwood kresellemeyi, eski bir sreci
anlatan yeni bir kavram olarak tanmlamaktadr. Ellwooda gre kresel ekonomi, be
yzyl nce balayan Avrupa smrgecilik dnemiyle beraber ortaya kan btnlemeyle
balamtr. Ancak, bu sre son eyrek yzyldr bilgisayar teknolojisindeki gelime, ticari
engellerin kaldrlmas ve okuluslu irketlerin politik ve ekonomik glerinin artmasyla
hz kazanmtr15. Bu anlay benimseyenler, kavramn kullanmndaki ykselii,
1980lerden sonra da alma politikalarnn uygulanmasyla hzlanan uluslararaslama
srecine, dnya genelinde mali piyasalarn ve sermaye hareketlerinin serbestletirilmeye
balamasna ve yeni-liberal politikalarn btn dnyaya yaylmasna dayandrmaktadr16.
Dolaysyla, kreselleme olarak ifade edilen sre, kapitalizmin tarihi boyunca bilinen,
tank olunan uluslararaslamasndan baka birey deildir17. Byle bir ynelimin ardnda
ise uluslararas ticaretin, siyasal ve teknolojik ilikilerin yzyllardr uluslarn arasnda
gelimi olduu dncesi bulunmaktadr18. Baka bir ifadeyle, kresel ekonomi ile
uluslararaslam ekonomi arasnda byk fark vardr. Uluslararaslam ekonomi, birok
14 Glten Kazgan, (1997),Kreselleme ve Yeni Ekonomik Dzen, Altn Kitaplar, stanbul, s.70-71.15 Wayne Ellwood, (2003), Kresellemeyi Anlama Klavuzu, ev: Betl Dilan Gen, Metis Yaynlar,stanbul, s.13, Farazmand, (2001), a.g.e., s.444, Savran, (1996), s.1.16 Yasemin zdek, (1999), Globalizmin deolojik Hegemonyas: Yanlsamalar, Amme daresi Dergisi,Cilt.32, Say 3-Eyll, TODAE, Ankara, 1999, s.26.17 Nail Satlgan ve Etyen Mahupyan, (1996), Kreselleme, Ulus Devlet ve Kimlik, ktisat Dergisi, Say362, s.8.18
Frederick Riggs, (1998), Public Administration in America: Why Our Unigueness is Excptional andImportantPublic Administration Review, 58(1): ss.22-31, Akt: Farazmand,(2001), a.g.e., s. 442.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
26/236
14
irketin, ayr ulusal ekonomilerdeki tabanlarndan ticaret yaptklar, byk oranda
uluslararaslam bir ekonomidir. Kresel ekonomi ise ekonomik sonularn tmyle,
dnya piyasa gleri ve ulustesi
irketlerin kararlar tarafndan belirlendii ekonomidir.
Kresel bir ekonomide ulusal ekonomilerin bir rol bulunmazken uluslararaslam
ekonomide ulusal politikalar geerliliini korumaktadr19.
Kresellemeyi yeni bir sre olarak tanmlayanlar ise daha ok teknolojik
gelimelere, Dou Blokunun yklmasna ve serbest piyasa modelinin stnlne vurgu
yapmaktadr20. Bu unsurdan biri olan teknolojik gelimeler; mobil telefonlarn, internet
balantlarnn, medya ve networklerin gsterdii ilerlemenin dnyann kldne ve
byk bir kye dntne ilikin sylemleri glendirmesi eklinde ifade edilmektedir21.
Bunun yan sra, teknolojik gelime bakmndan kresel dzeyde btnlemi finansal
piyasalar, elektronik devreler araclyla ilemlerini saniye ile ifade edilecek bir srede
gerekletirebilmektedir. lem hzndaki bu art ve Dou Blokunun yklmasyla
kresellemenin nndeki nemli engellerden biri alm olmakta ve bu da liberal piyasa
ekonomisine olan gvenin artmasna yol amaktadr22.
Btn bunlarn sonucunda kreselleme, kapitalist sistemin temel unsurunu
oluturan sermaye birikimi srecinin devamn salamak zere yaanan uluslararaslama
sreci olarak tanmlanabilir. Bu sre, ekonomik ve sosyal yaplarn bugnk kreselleme
evresine uyumunu salayacak biimde yeniden dzenlenmesi anlamna gelmektedir. Baka
* Ulus-tesi irket kavram, uluslararas bir ynetim ana sahip olan irketleri tanmlamak iin kullanlmaktave bu irketler, dnyada vergi ve ucuz igc asndan yksek kazanl yerlerde faaliyet gsteren, zel birulusal kimlik tamayan, gerekten serbest olan sermayeyi ifade etmektedir. Ayrca Baknz. Hirst veThompson, a.g.e., s. 37.19 Hirst- Thompson, a.g.e., s.220.20 Meryem Koray, (2001), Kreselleme Sreci ve Ulus Devlet, Ekonomi, Siyaset, Tartmalar,
Kreselleme ve Ulus Devlet, Yldz Teknik niversitesi SAM Yaynlar, stanbul, s. 47.21
Yaar Erjem, (1996), Kreselleen Ne?,ktisat Dergisi, Say362, s. 2.22 Farazmand,. (2001), a.g.e., s. 444-445.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
27/236
15
bir deyile, sermayenin bugn eskisinden daha fazla belirleyici olmas, serbest piyasa
anlaynn sadece ekonomi alannda deil, sosyal yaamn tm alanlarnda da etkili ve
belirleyici unsurlardan birisi haline gelmesine neden olmutur.
I.2. Kresellemenin Nedenleri ve Boyutlar
Kreselleme yeni bir sre olmayp, kapitalist sistemin gelime evreleri iinde
yaanan uluslararaslama sreci eklinde tanmlandnda uluslararaslamada etkili olan
temel unsurun, sermaye birikimi sreci olduu anlalmaktadr. Bu erevede sermeye
birikimi ile ilikili olarak kreselleme veya uluslararaslama sreci, ekonomik,
teknolojik, siyasal, sosyal ve kltrel olmak zere birok boyuta dayanmaktadr.
Dolaysyla, kresellemenin ekonomik ve toplumsal sreler zerindeki etkilerini
deerlendirebilmek asndan genel erevesiyle ekonomik, teknolojik, siyasal ve kltrel
boyutlar zerinde durmak gerekmektedir.
I.2.1. Ekonomik Nedenler ve Boyutlar
kinci Dnya Savann ardndan lkelerin benimsemi olduu refah devleti
politikalar, ulusal ekonomilerin uluslararas ekonomi ile olan ilikilerini kontrol altnda
tutmalarn iermektedir. Ancak 1970lerde dnya ekonomisinde yaanan kriz, lkelerin
da almalarna neden olmutur. Da alma sreci, yeni-liberal ekonomi politikalar
eliinde 1980 sonrasnda hzlanarak srdrlmtr23. 1970li yllarn sonunda nce
ngilterede Thatcher, sonra Amerikada Reagan, paralel bir biimde yeni-liberalizmi ya da
neo-liberalizm olarak adlandrlan politikalar uygulamaya koymutur. Bu politikalarn
temel amac, kreselleme olarak adlandrlan srece ulusal ekonomilerin uyumunu
23 zdek, a.g.e., s.26-27.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
28/236
16
salamak olarak deerlendirilebilir. Ancak liberal ve yeni-liberal politikalarn dnya
ekonomisinde uygulama alan bulmas yeni bir olgu olarak deerlendirilmemelidir. Daha
nce de ifade edildii gibi kapitalist sistemin gelime evreleri iinde ou kez, bugn
kreselleme olarak tanmlanan sreler yaanmtr. Dnya kapitalizminin gelime
srecinde, deniz ar keiflerin balad 1490lar I. kreselleme evresi olarak ifade
edilmektedir24.
kinci kreselleme evresi ise Sanayi Devrimini izleyen 19. yzyldan
balayarak I. Dnya Savana kadar olan dnemi kapsamaktadr25. Bu dnem iinde
kreselleme olarak ifade edilen sre, dnya kapitalizminin merkezlerinin evre lkelere
ynelmesi, bunun nedeninin de ucuz ham madde kaynaklarn kontrol altnda tutmak, ucuz
igcn kullanmak ve piyasay kontrol etmek olduu Somel tarafndan da
vurgulanmaktadr26. Bu dnemin temel zellii ise para piyasalarnda ve ticaret
ilikilerinde altn standardnn norm kabul edilmi olmasdr27.
I. Dnya Sava ile 1970li yllarn ban kapsayan ara dnem dnda kalan ve
bugne uzanan sre ise III. kreselleme evresi olarak deerlendirilmektedir28. III.
kreselleme evresinin bir ncekinden fark ise finans sermayesindeki akkanln artmas
biiminde deerlendirilebilir. Bu durum, ulusal paralarn deiim hadlerinde belirsizlie
neden olmakta, finansal sistemin ileyiinde eitli risklere yol amakta ve speklatif
kazanlar zendirmektedir. Bu dnemde, sermayenin krll ama olarak belirlenmekte
ve ekonomik refahn arttrlmas gerekesiyle toplumsal, ynetsel, kltrel alanda ortaya
24 Baskn Oran, (2001), Hangi Kreselleme?, Kreselleme ve Ulus Devlet, Yldz Teknik niversitesiSAM Yaynlar, s. 2, Ellwood, (2003), a.g.e., s.13-14.25 Baskn Oran, a.g.e., s. 3.26 Cem Somel, (2002), Trkiyede Kreselleme zerine Tepkiler,Praksis , Yaz Say 7, Ankara, s. 36.27 Yeldan, (2002), a.g.e., s.22.28
Hrst-Thompson, a.g.e., s.8-14, Kazgan, (2001),Kreselleme-Ulus Devlet ve Yeni Ekonomik Dzen, Bilginiversitesi Yaynlar, stanbul. s. 24-28.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
29/236
17
kabilecek her trl engelin kaldrlmas talep edilmektedir29. Tanmlanan kreselleme
evrelerinde uluslararas dolama konu olan sermaye biimleri farkl gibi grnse de,
sermayenin uluslararas dolamnn artmas, kreselleme evrelerinin ortak zelliini
oluturmaktadr.
Kresellemenin kapitalist sistemin gelime evreleri iinde dnem dnem
yaanan sre olmas, asl olarak kapitalist sistemin ileyi mekanizmas ile ilgilidir.
Bilindii gibi kapitalist sistem, sermaye birikimine dayal bir sretir. Sermaye birikiminde
temel ama ise kr maksimizasyonudur. Sermaye birikimi srecinde, bir sre sonra ulusal
piyasalarn bu birikimi gerekletirmek iin yeterli olamamas, hatta engel tekil etmesi,
krizlere neden olur. Dolaysyla, kapitalizmin ortaya kndan bu yana kresel bir nitelik
tayor olmas, srekli olarak sermaye birikiminin nn tkayc engellerin kaldrlmasn,
piyasalarn uluslararaslatrlmasn gerektirmektedir. Dolaysyla kreselleme srecinin
ekonomik boyutu, en genel anlamyla dnya ekonomisini oluturan sosyal ve ekonomik
paralarn hem birbirleriyle, hem de dnya piyasalaryla eklemlenmesi olarak ifade
edilebilir30. Baka bir ifadeyle ekonomik boyut, ticaret ve sermaye hareketlerinin
serbestlemesi ve yeni piyasa anlayna ilikin engelleyici her trl yapnn yok edilmesi
anlamna gelmektedir.
Kresellemenin amac, ekonomik kriz ortamnda en rasyonel kabul edilen
kriz ynetimi politikalar olarak uygulamaya konulan yeni-liberal politikalarn dnya
apnda yaylmasn salamaktr. Bylece bu politikalar, sermayenin uluslararas piyasalar
29
Erin Yeldan, (2001),Kreselleme Srecinde Trkiye Ekonomisi, letiim Yaynevi, stanbul, s.20-24.30 Yeldan, (2002), a.g.e., s.20.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
30/236
18
geniletecek biimde, gelimekte olan lke ekonomilerine giri kn kolaylatrmakta ve
birikim srecinin devamn salayc bir ilev grmektedir31. Bu erevede, para ve
sermayenin ulus devlet snrlarn aarak dnya apnda dolamas ve piyasalarn
serbestlemesiyle, ulusal ekonomilerin zerklii ortadan kalkmaktadr. Bylece ulusal
ekonomik yaplar, uluslararas ekonomik sisteme uyum salayacak biimde
dntrlmektedir32.
Kresellemenin ekonomik boyutunun, ulusal ekonomilerin uluslararas
ekonomik sisteme eklemlenmesinin yan sra, dier bir yansmas, okuluslu irketlerin
faaliyetlerindeki art olarak belirlenebilir33. okuluslu irketleri, kreselleme srecinin
genilemesini salayc bir unsur olarak deerlendiren aylan, bu kurulularn, retimde
yenilik tekelini ellerinde bulundurduklarn, retim yerinin seiminde, datm ve
servisinde esnek davrandklarn ifade etmektedir. Bunun yan sra, dnya toplam
ticaretinin de byk bir blmn gerekletiren bu kurulular, teknolojik gelimeyi de
denetleyerek, dnyann hangi yresinin geliecei ve hangi yrelerinin yeni teknolojiye
sahip olaca konusunda da belirleyici bir konumda bulunmaktadrlar34. okuluslu
irketlerin genel zellii, ulusal tabanlarn korumalar, buna bal olarak da bal olduklar
ulusun dzenlemelerine tabi olmalar, korunmalar ve desteklenmeleridir35. Somel, ulusal
31 zdek, a.g.e., s.26.32 Sungur Savran, (1998), Kresellemenin Ekonomik Boyutu, Kresellemenin Ekonomik Teknolojik,Sosyal, Siyasal, Kltrel Boyutu, TMMOB Yayn, Ankara, s.21.33 Fredric Jameson, (2000), Kreselleme ve Politik Strateji, Birikim Dergisi, Birikim Yaynclk, Kasm,stanbul, s.43.34
Gencay aylan, (1994),Deiim Kreselleme ve Devletin Yenilevi,mge Yaynevi, Ankara, s.149.35 Hrst ve Thompson, a.g.e., s. 16-17, 34.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
31/236
19
taban gelimi lkelerde bulunan bu irketleri, gelimi lkelerin ekonomilerinin bir
uzants olarak grmenin daha gereki olduunu vurgulamaktadr36. Savrann da ifade
ettii gibi;
.....sermayenin ulusal aidiyetinin ortadan kalktn sylemek bir yanlgdr.
Bunu btn dnya biliyor ki Mercedes Alman, Toyota Japon, General Motors
Amerikan irketidir ve ayn sektrde rekabet etmektedirler. Bu irketlerin ulusal
sahipleri hangi lke ise o lke tarafndan destekleneceklerdir......37.
Baka bir anlat
mla, okuluslu irketler, ulusal kkenlerinden kopmamakta,
belirli ulusal piyasalarda, yerel reticiler ve araclarla yerlerini glendirmektedirler.
Katma deer yaratma kapasitelerinin byk bir ksmn da, ait olduklar ulus iinde
brakmaktadrlar38. zleyen blmde de deinilecei gibi teknolojik ilerlemelerin ulam,
iletiim alannda gsterdii byk gelimenin, dnya kapsamnda kreselleme olarak
tanmlanmasnn en nemli nedenlerinden biri, okuluslu irketlerin faaliyetlerinin
uluslararas dolamna salad kolaylkla ilgilidir.
I.2.2. Teknolojik Nedenler ve Boyutlar
Kapitalizmin ilerleme srecinde, gelimekte olan lkelere ulama ve oralardaki
ucuz igc ve kaynaklar kullanmak nemli bir yer tutmaktadr. Bunu gerekletirmenin
yolu ise okuluslu irketlerin faaliyetlerinin gelimekte olan lkelere tanmasdr39
. Bu
dnemde bunu olanakl klan teknolojik gelimeler olup, srecin kreselleme olarak
adlandrlmasnda vurgu yaplan temel noktalardan birini oluturmaktadr.
36 Somel, (2004), a.g.e., s.201.37 Savran, (1998), a.g.e., s.17. Benzer grler iin baknz: zdek, a.g.e., s.28., James Petras, (2002), Devletin Merkezilii,Kreselleme ve Direni, Cosmopolitik Kitapl, stanbul, s. 24.38
Hirst ve Thompson, a.g.e., s.235.39 Farazmand, (2001), a.g.e., s. 445.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
32/236
20
rnein, kreselleen irketler Asyadan daha ucuz igcnn olduu ve hibir
evresel yasan bulunmad Afrikadaki baka bir noktaya tanabilmektedir. Ya da
bilgisayar sistemiyle bir tasarm, baka bir lkeye aktararak retim srecini ok kolay bir
ekilde biimlendirmek sz konusu olabilmektedir40.
Bu rneklerin de ortaya koyduu gibi, kapitalizmin gelimesi ve byme
ihtiyac, teknolojik gelimelerden ayr dnlememektedir. Bugn de dnyann kresel
bir kye ve piyasann da kresel bir piyasaya dnt ynndeki sylemlerin
ardndaki en nemli glerden birini teknolojik gelimeler oluturmaktadr41. Sermaye,
teknolojik gc kullanarak, daha hzl bymekte ve birikimini gerekletirecek alanlara
ulaabilmektedir. Yakn dnemde ortaya kan bu gelimeler ierisinde en etkili olan,
enformasyonun yerel ve kresel lekte genilemesi ve bunun da maliyetlerinin gittike
azalmasdr42. Bunun sonucunda teknolojik bulularn ulam ve iletiim alanna hz
kazandrd gzlemlenmektedir43.
Teknolojik gelimelerin, biliim, iletiim ve ulam alannda yol at
kolaylklar sayesinde, dnyann hibir yeri baka bir yerine uzak ve yabanc olmamaktadr.
Bu etkin ulam ve iletiim alarnn, retim srelerinden, pazarlama srelerine kadar
gelimekte olan lkelerin gelimi lkelere olan bamlln arttrd sylenebilir.
Kliksbergin de iaret ettii gibi, teknolojik gelimelerin, sermayenin ve
finansn uluslararaslama srecini hzlandrmasna dayal olarak gelien kreselleme
40 Savran, (1998), a.g.e., s. 11.41 Koray, (2003), a.g.e., s. 55.42 Zygmunt Bauman, (1999),Kreselleme: Toplumsal Sonular, ev: Abdullah Ylmaz, Ayrnt Yaynlar,
stanbul, s.24.43 Mehmet Yksel, (2001),Kreselleme Ulusal Hukuk ve Trkiye, Siyasal Kitabevi, Ankara, s.84.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
33/236
21
sreci, dnya ekonomisinde nceki dnemlere ilikin (1960l yllarn refah devleti
uygulamalar) uygulamalardan farkl bir yapsal dnme yol amaktadr44.
I.2.3. Siyasal Nedenler ve Boyutlar
Kresellemenin siyasal boyutu, siyasal snrlarn bir devlete belirli bir toprak
paras zerinde mutlak egemenlik salama gcn yitirmesi, lke ynetim sistemleri
arasndaki etkileimin artmas, demokrasi, insan haklar ve zgrlkler temelinde d
mdahalelerin younluk kazanmas, dil, din, kken v.b siyasal-kltrel unsurlar dzeyinde
uluslararas kurulularn etkinliinin artmas biiminde deerlendirilebilir.
Kresellemenin siyasal boyutunun iinde yer alan temel unsurlarn dayana ise 1989
sonrasnda Sovyetler Birliinde yaanan sistem dnmyle belirginlemektedir. 1989
sonrasnda iki kutuplu dnya sisteminin tek kutuplu hale gelmesi sonucu, sermayenin
nndeki politik engelin ortadan kalkt varsaym, uluslararaslama kavram yerine
kreselleme kavramnn kullanlmasn kolaylatran etkenlerden biri olarak
deerlendirilmektedir45. Bunun yan sra, devletlerin ve bireylerin ileri boyutta ortaya kan
teknolojik gelimelere uyum salama zorunluluklarnn gerekliliinin, kresellemenin
kar konulamazl sylemini arttrmas da bir dier etken olarak ifade edilmektedir. Bu
da, kresellemenin kanlmazln ve ayn zamanda ideolojik ieriini ortaya
koymaktadr46. zdekin de belirttii gibi, kresellemenin siyasal boyutundan, ulusal
ekonomilerin ve ulusal ynetim politikalarnn srele beraber ilevsizletii, kresel bir
44 Bernardo Kliksberg, (1994), The Necessary State: a Strategic Agenda For Discussion, InternationalReview of Administrative Sciences, Vol.60, s. 183.45 Satlgan ve Mahupyan, a.g.e., s.8.46
Sonay Bayramolu, (2002), Kresellemenin Yeni Siyasal ktidar Modeli: Ynetiim,Praksis, Yaz Say7, Ankara, s. 102.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
34/236
22
ekonominin ortaya kt ve ulus-devletlerin ilevlerinin buna uyum salayacak biimde
dnmesi gerektii gndeme gelmektedir47.
Kresellemenin temel dayana, piyasann zgrldr. Buna gre, zellikle
gelimekte olan lkelerde uygulanan korumac politikalardan vazgeilmesi
gerekmektedir48. Ancak gelimi lkeler, ak ya da dolayl olarak korumac politikalarn
srdrmektedirler. Baka bir anlatmla kresellemenin siyasal boyutu, gelimekte olan
lkeler asndan devlet mdahalesinin snrlandrlmasn ngrrken, dier taraftan devlet
mdahalesinin gelimi lkelerde srdrld gzlemlenmektedir49.
Nitekim kresellemenin itici unsuru, gelimi lkelerin (Bat ve Amerika)
siyasal ve ekonomik alanlardaki belirleyici gc olarak ortaya kmaktadr50. Gelimi
lkeler bu gc, IMF, DB, Dnya Ticaret rgt (DT), gibi uluslararas kurulularn
nclnde srdrmektedir51.
Bunlara bal olarak, kresellemenin siyasal alandaki boyutunun,
kreselleme srecinde devletin ilevlerinin deiimi ve bu srete ortaya kan Sivil
Toplum Kurulular ile (STK) ilgili olduu sylenebilir. Kreselleme, ulus-devletlerin
ekonomik, siyasal ve toplumsal yaplar zerindeki ilevlerinin bu srece uyumlu biimde
deiimine neden olmaktadr 52. Dolaysyla ulus devletin ilevlerindeki deiim,
kreselleme sreci ierisinde dnldnde ulus devletlerin sonunun geldii biiminde
47 zdek, a.g.e., s.26.48aylan, (1994), a.g.e., s.139.49 Savran, (1998), a.g.e., s. 21.50 Anthony Giddens, (2000),Elimizden Kap Giden Dnya: Kreselleme Hayatmz Nasl Yenidenekillendiriyor?, ev: Osman Aknhay, Alfa Yaynclk, s.15.51
a.k., s.15.52 Bae, a.g.e., s. 3.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
35/236
23
yorumlanmaktadr53. Kresellemenin siyasal boyutu, liberal grle ilikilendirilmektedir.
Buna gre liberal gr, kapitalist bir ekonomide piyasa mekanizmasnn hibir
mdahaleye gerek kalmakszn kendiliinden optimum gelir ve kaynak dalmn
gerekletiren tek mekanizma olduu temeline dayanmaktadr54. Bu nedenle
kresellemenin siyasal boyutu, devlete ekonomik ve sosyal yaamda mmkn olduunca
az grev verilmesinden yanadr. Yani devlete, asgari grevlerinin dnda grev
verilmemesini, yani ilevlerinin olabildiince snrlandrlmasn ngrmektedir.
Devletin ilevlerini azaltmann yntemi ise kapitalizmin yeniden yaplanmas
kapsamnda siyasal ve ynetsel liberalisazyon biiminde ortaya kmaktadr. Yeni dnya
dzeni olarak da adlandrlan srecin ideolojik dayana ise liberalizasyon kavram ile
ifade edebileceimiz kreselleme srecidir. Kreselleme ile ayn anlama gelen
liberalizasyon kavramnn anlam, temelde siyasal ve ynetsel mekanizmalar, ticaret
piyasalar ve finansal piyasalar zerindeki her trl kontroln kaldrlmas olarak ifade
edilebilir. Bundan ama ise anlan bu olgularn uluslararaslatrlmasdr55. Kreselleme
bu anlamda, yeni sa anlay da ierecek biimde yeni liberal politikalar, kuralszlatrma
53 PeterBurnham, (2003), Kreselleme, Apolitikletirme ve Modern Ekonomi Ynetimi, Praksis, K
Say
9, Ankara, s.16.* Iklnnda ifade ettii gibi, liberal szc, etimolojik olarak, zgrlklk anlamyla balantl olup,ifade edilen zgrlk her bireyin deil, ekonomik gce sahip olanlarn zgrldr. Baknz, AlpaslanIkl, (2000), Kresellemenin Anlam,Kresellemenin Yansmalar, TMMOB Yayn, Ankara, s.10.54 Ikl, a.g.e. s.10.** Yeni dnya dzeni, kapitalizmin yeniden yaplanmas olarak ifade edilmektedir. Buna gre, kapitalizmalternatifsiz bir dnya dzenidir. Bu yeni dzende souk sava yoktur, Sovyet tehdidi yoktur, bir sistem
ve dnya leinde zafere ulalmtr. Gelimekte olan ekonomiler de dhil olmak zere btn dnya Pazarmekanizmasnn egemenliine girmitir. aylan, (1994), a.g.e., s.144.55lhan Dadelen, (2004), Liberalizasyon, Uluslararasnsan Bilimleri Dergisi, www.insanbilimleri.com.,s.5, (15.02.2005).
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
36/236
24
(dereglasyon), zelletirme ve yerelleme unsurlarn iermektedir56. Yeni liberalizmin
ve muhafazakrln bileenlerinden oluan yeni sa anlay ise devletin mdahaleci
politikalarnn devlet brokrasisinde harcamalar gereinden ok arttrd ve brokrasiyi
hantallatrd gerekesiyle ekonomik alanda, yeni liberal politikalar, toplumsal alanda
ise geleneksel muhafazakr deerleri ngrmektedir57. Devletin stlenmi olduu
hizmetlerin zel sektr ve sivil toplum kurulular lehine geniletilmesini, ekonomik
alanda serbest piyasa sistemi iinde yer alan firmalarn sunduu sosyal gvenlik
hizmetlerinin kullanan der ilkesine gre biimlenmesi ise bir ngr olarak ortaya
kmaktadr58. Dolaysyla deme gc olmayann, kamu hizmetinden yararlanmasnn
mmkn olamayaca bir mekanizma ortaya konulmakta, bu da beraberinde toplumsal
huzursuzluklara neden olmaktadr. Yeni sa, tam da bu noktada yeni-liberal
politikalarndan kaynaklanan uygulamalarn neden olaca sorunlarn giderilmesinde
geleneksel kurumlar devreye sokarak, hem bu kurumlarn yeniden canlandrlabileceini,
hem de liberalizme destek verilebilecei anlayna dayanmaktadr59. Bu dnmle
amalanan ise kresellemenin dier boyutlarnda da sz edildii gibi, sermayenin
nndeki btn engellerin ortadan kaldrlmasnn gereklemesidir. ngrlen bu
deiimin aralar ise zelletirme ve kuralszlatrma uygulamalar eklinde ortaya
kmaktadr. zelletirme, dnya genelinde kamu ve zel sektr arasndaki deiimin en
* Dzenleme d brakma olarak da ifade edilen kuralszlatrma kavramnn anlam, devletin kamu sektrzerindeki yasal dzenleme, kstlama ve denetim yetkilerinin azaltlmasn ve sre iinde kaldrlmasanlamna gelir. Fiyatlarn serbest piyasa mekanizmasnca belirlenmesi buna rnektir. Baka bir ifadeyle,ekonomik yaama ilikin kural koyma yetkisinin, kamu tekelinden alnarak zel sektre, ya da zel sektrnsivil toplum kurumlarna devredilmesi anlamna gelir. Baknz: Birgl Ayman Gler, (2005a), Devlette
Reform Yazlar, YAYED Paragraf Yaynevi, Ankara, s. 7.56aylan, (1994), a.g.e., s. 24, Birgl Ayman Gler, (1996), Yeni Save Devletin Deiimi, TODAE Yayn,Ankara, s.45.57 Songl Sallan Gl, (2004), Sosyal Devlet Bitti Yaasn Piyasa, Etik Yaynlar, stanbul, s.168.58 Sallan Gl, a.g.e., s.168, Dadelen, a.g.e., s. 6.59
inasi Aksoy, (1995), Yeni Sa ve Kamu Ynetimi,Kamu Ynetimi Sempozyumu Bildirileri, Cilt.II,TODAE Yayn, Ankara, s.164.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
37/236
25
nemli politikalarndan biri olup, gelimekte olan lkelerdeki hemen her hkmete,
uluslararas yardm, ekonomik ilikiler, yapsal uyum politikalar iin art koulmasn
gndeme getirmektedir60
. Sermayenin nnde engel olarak grlen lke snrlar ve
devletlerin kural koyma gleri ise bu gcn azaltlmasyla ifade edilen kuralszlatrma
uygulamalaryla almaya allmaktadr. Bu anlamda kuralszlatrma, sermayenin
toplumsal ilikilerin btnne nfuz etmesine, egemenliini kurmasna, kamusal hizmet
alanlarn serbest piyasa mekanizmasna amasna, eitim, salk gibi sosyal hizmetlere
ayrlan harcamalarn azaltlmasna ve alma ilikilerinde esneklie giderek istihdam
drmeye, gelir politikasn yeniden dzenlemeye ynelmektedir61. zleyen blmlerde
ayrntsna deinilecek olan bu uygulamalar, kk devlet, etkin-etkili devlet sylemi
zerinden yrtlmektedir.
Kreselleme sreci iinde ynetiim modelinin ngrd etkin devlet, i
ve d gvenlie dnk kamusal mal ve hizmet retimini zerine alan ve piyasay kendi
ileyi mekanizmasna brakan bir modeldir62. Dolaysyla, ekonomik ve sosyal srelere
mdahalesi piyasann ileyiini bozaca gerekesiyle kabul edilmemektedir. Ksaca
belirtmek gerekir ki, kresellemenin temel sylemi, ulus-devletin uluslararas piyasa ile
btnleme zorunluluu ve bunun nasl olacann yntemlerini iermesi ile ilgilidir. Ulus-
devletin uluslararas piyasa ile btnlemesi aamasnda, toplumsal yapnn srece uyumu
asndan ilgili ekonomik yapya dayal olarak dntrlmesi de kresellemenin kltrel
boyutlar ve nedenleri kapsamnda deerlendirilmelidir.
60 Farazmand, (2001), a.g.e., 2001, s. 456.61
Selime Gzelsar, (2003a), Kresel Kapitalizmin Anayasas: GATS,Praksis,, K Say 9, Ankara, s, 139.62 Erjem, a.g.e., s.4.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
38/236
26
I.2.4. Kltrel Nedenler ve Boyutlar
Yeni-liberal politikalarn uygulamaya konulmasyla, yeni dnya dzeni ve
kreselleme gibi kavramlarla anlan bir srecin yerlemeye balad ve buna ilikin
kltr, ahlak ve estetik deerlerin de e zamanl olarak olutuu izlenmektedir63. Srecin
kltrel boyutu, postmodernizm olarak ifade edilmekte ve felsefe, siyaset, ahlak ve
ynetimde kltrel yaplanmann kendisi iin uygun koullar yaratt gzlenmektedir.
Baka bir anlatmla kreselleme sreci, postmodern anlayla birebir rtmekte olup64,
postmodernist bir sosyo-kltrel yapy ngrmektedir. Bylesi bir sosyo-kltrel yap ise
belirleyici bir toplum kuramnn olanakszl zerinde temellenmektedir.
Postmodernistler, modern dneme ait olan her eyin son bulduunu ileri
srerek, byk anlatlarn ve ideolojilerin son bulduunu dile getirip, insan ve topluma
ynelik her trl dzenleme nerisini, bireyin zgrln kstlad gerekesiyle
reddetmektedirler. Postmodernislere gre, insan ve toplum belirlenemez olgular olup,
genel olarak topluma paralanmlk, kaos ve sreksizlik hakimdir.65 Kresellemenin
kltrel boyutunu ifade eden postmodernizmin gelecee ilikin bu belirsizlik vurgusu66,
ulusal, dinsel, cinsel btn kltrel ayrlklarn etkinletirilmesi gerektii zerinde
biimlenmektedir. Bu da postmodernizmin, aydnlanma, ilerleme, bilim, akl gibi
kavramlarla ifade edilen ve ilerlemeye dnk dnya tasarmnn karsna, duraan, bitmi,
yeni bir dnya tasarm ortaya konulduu anlamna gelmektedir67. Bu balamda
postmodern anlay, insan yaamnn imdiki anna vurgu yapmakta, insan bu annn
63 Aydn ubuku, (1998), Kresellemenin Kltrel Boyutu, Kresellemenin Ekonomik TeknolojikSosyal Siyasal Kltrel Boyutu, TMMOB Yayn, Ankara., s.93.64 Burnham, a.g.e., s.16.65aylan, (1994), a.g.e. s.192.66 Bauman, a.g.e., s.69.67
Cem Eroul, (1999), Ulus Devlet ve Kreselleme,Emperyalizmin Yeni Masal, Yayma Hazrlayan IkKansu, Gldikeni Yaynlar, Ankara, s. 51.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
39/236
27
dnda kalan dier dnemlerinden soyutlamakta ve bu soyutlama aralarnn etkisiyle
ortaya kan dnm ifade etmektedir68.
Sz konusu bu soyutlamann aralar ise kapitalizmin gelimesiyle beraber
tketilecek mal ve hizmet olanaklarnn artm olmas ve sat, pazarlama, reklam ve kolay
kredi yoluyla gereksinmelerin annda karlanabilmesi sonucu toplumun tketmeye ilikin
gdlenmesi ile ortaya kmaktadr. Bu gelimeler, retim deerlerine bal snf
farkllklarn, tketim anlamnda yok etmekte ve tmyle hazc bir deer yaratarak,
gerek deerlerinin gz ard edilmesine neden olmaktadr. Mikro dzeyde yeni
yaplanmalarn ortaya kmas da tketim toplumunun taleplerini daha kolay karlamak
adna gerekleen dnm ifade etmektedir. Bu anlamda kreselleme, evrensel bir
kltr, en azndan evrensel bir tketim ve elence deerleri sunmaktadr69. Kreselleme,
tketim kltrn n plana kard iin kltre ilikin deerlendirmeler, homojen bir
ticaret kltr yaratarak tketimin ilevini ortaya koyacak biimde ekillenmektedir. yle
ki, ister New York sokaklarnda olsun, ister Pekin, ya da stanbulda, parltl alveri
merkezleri, fast-food lokantalarn varl, iilen sigarann, giysilerin ayn markadan olmas,
ayn bilgisayar oyunlarnn oynanp, ayn Hollywood filmlerinin izlenmesi, ayn pop mzik
yldzlarnn dinlenmesi tketime ilikin yaratlan homojen kltrn varln
vurgulamaktadr70.
Kresellemenin bir dier kltrel boyutu, postmodernizmin btncl bir bak
as yerine toplumdaki tekil znelerin, rnein kadnlarn, aznlklarn, ecinsellerin eitli
68 Ahmet Cevizli, (1999),Felsefe Szl, Paradigma Yaynlar, Ankara, s.761.69
aylan, (1994), a.g.e., s.101.70 Ellwood, a.g.e., s.50.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
40/236
28
toplumsal kmelerin bak asn ne karmasdr71. Kltrel oulculua dayal yaplan
zmlemelerden izlendii kadaryla, modernliin kltrel evrensellik hedefi
reddedilmekte, kltrel oulculuk, yeni zneler, yeni etnik kkenler, yeni blgeler, yeni
cemaatleri tanmaktadr72.
Bireyin bal olduunu hissettii ne kadar gemiten kalma kolektif kimlik
varsa btn bunlardan, yani kimliklerin temsil ettii gruplardan kopmas gerekmektedir.
Bundan da, bireyin kamu alanna kar duyarszl ve ilgisizliinin artmas
amalanmaktadr. Bireyselleme ya da bireyin yalnzlamas ve e zamanl srete kkten
dinci hareketler, mikro-milletilik gibi olgularn ne kmas bireyin birekilde kendisini
koruyaca alanlar olarak konumlanmasn ortaya karmaktadr. Bu da kendisini yeni sa
anlayn muhafazakr kurumlarnda, i bulma gibi pratik kayglar da dhil ederek, zm
aranmasn gndeme getirmektedir.
Bylece postmodernizm, eilimler arasndaki ayrmlar ilgisiz hale getiren bir
kltr hareketi olarak ekillenmektedir. nk ister muhafazakr, ister isyankr, ister
devrimci, isterse ilerici olsun bu eilimlerin hepsi postmodern hareketin bir paras
olabilmektedir. Bu da, bireyin snf kltrnden soyutlanmas biiminde kendini ortaya
koymakta ve kendisine, yaad topluma ve dnyaya kar bir ilgisizliin ortaya kmasna
neden olmaktadr73. Bundan ama ise rgtl kar klarn baarl olabilmesi iin
gereken bilimsel anlaya dayal bilinliliin zellikle yok edilmeye allmasdr. Byle
71 Turgay Ergun, (1997), Postmodernizm ve Kamu Ynetimi, Amme daresi Dergisi, Cilt 30, Say 4,TODAE Yayn, Ankara, s.472 Stuart Hall, David Hell, Yeni Zamanlar, Der: Start Hall ve Martin Jacques, ev: Abdullah Ylmaz,Aytnt Yayn, stanbul, 1995, s.174-178.73
Heller A, -Feher, F., (1993), Postmodern Politik Durum, Trkesi: kr Argn-Osman Aknhay, tekiYaynevi, s.202.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
41/236
29
bir bilinlilik durumunun nne rnein dinin yaylmasnn konulmas sermayenin iini
kolaylatrmaktadr74.
I.3. Kreselleme Srecine likin Farkl Yaklamlar
Kresellemeye ilikin farkl yaklamlar, kresellemenin neden olduu
ekonomik, siyasal, teknolojik, kltrel etkiler balamnda deerlendirilebilir. Bu balamda
kresellemeyi olumlayanlarn, olumsuzlayanlarn ve kavrama ilikin belirsizlik iinde
olanlarn grleri, ekonomik, teknolojik, siyasal ve kltrel boyutlar dikkate alnarak
deerlendirilmeye allacaktr.
I.3.1. Kreselleme Savunucular
Ekonomik boyutlar bakmndan kresellemenin yararlar konusunda bir fikir
birliinde olan kreselleme savunucular, piyasa mekanizmas arlkl bir ekonomik yap
erevesinde, srdrlebilir ekonomik kalknmann gerekleebileceini ngrmektedirler.
Bu ngrye dayanarak, piyasann kendi ileyi mekanizmas iinde yaam standartlarnn
ykselebilecei, gelir dalmnn daha adil olabilecei, yolsuzluklarn azalabilecei bir
ekonomik modelin kreselleme ile gerekleebilecei kabul edilmektedir. Dolaysyla
piyasa ekonomisini ngren bir liberal ekonomik yapnn, dnya sistemi haline gelmesinin
kanlmazl ngrlmektedir75. nk dnya btnlemi tek piyasaya doru gitmekte,
ulusal ekonomilerin yerini, uluslararas retim alarndan oluan kresel ekonomiler
almaktadr. Savunuculara gre, piyasa her zaman devletten daha gl ve daha rasyonel
almaktadr76. Dolaysyla, ar kresellemeciler ve radikaller olarak adlandrlan
74 Cem Eroul, a.g.e., s.51.75Koray, (2001), a.g.e., s.47, Veysel Bozkurt, Kreselleme Kavram, Geliim ve Yaklamlar,
www.isguc.org. 23.05.2005.76 Giddens, (2000), a.g.e., s.16.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
42/236
30
kreselleme savunucular, piyasann ekonomik bymeyi, ekonomik bymenin de
toplumsal gelimeyi getireceini savunmaktadrlar.
Kreselleme savunucular, teknolojik boyutlar bakmndan iletiim alannda
yaanan hzl ve eitli gelimelerin farkl kltrleri birbirine ulatrmay kolaylatrdn
ve kltrel farkllklara vurgu yaparak buna ramen bir arada yaanabilir olduu kabuln
bir dnya gr olarak sunmaktadr77. 1980lerden sonra enformasyon teknolojilerindeki
yaygnlk, dnyada mesafe kavramnn eski anlamn ortadan kaldrmtr. Bu da,
kreselleme kapsamnda belirleyici etkisini finansal piyasalarda gstermekte ve bugn bu
etki, daha geni alanlara yaylarak serbest piyasa mekanizmasnn, teknolojik ilerleme ve
bilginin daha hzl yaylmasyla glendiini ortaya koymaktadr.
Ayrca, internet ve mobil telefon sistemleri gibi dier iletiim aralar yoluyla
kresel boyutta dnce alverii ile insanlar arasnda iletiimin hzlanmasn
kolaylatrd belirtilmektedir. Bunun yan sra, dnya genelinde daha nce girilemeyen
yerlerdeki insanlarn yaamnda ve bilgi tabannda devrim saylabilecek deiikliklerin
gerekletii bunun da kresel ulalabilirlik biiminde insanolunun ilerlemesi ynnde
dev bir olumlu adm olduu vurgulanmaktadr78. Kreselleme savunucularnn
teknolojik bakmdan ileri srdkleri bir dier durum, teknolojik ilerlemelerin insanlarn,
hkmetlerin ve sivil toplum kurulularnn arasndaki egdm kolaylatrm
olduudur. Bu da kresel eriilebilirlii yaygnlatrma konusundaki bir gelime olarak
ifade edilmektedir79.
77 Aktel, a.g.e., s. 14.78 Farazmand, (2001), a.g.e., s. 448.79
Ali Farazmand, (1999), Kreselleme ve Kamu Ynetimi, ev. Sevilay Kaygalak, Mlkiye Dergisi,Ankara, s.257.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
43/236
31
Kreselleme savunucular, siyasal bakmdan ulus-devletin endstriyel
dnemin bir sonucu olduunu vurgulay p, kreselleme sreci ile beraber nemini
yitirdiini ne srmektedirler. Baka bir anlatmla, kresel ekonominin ykselii, yeni
dnya dzeni olarak yorumlanmakta ve kresel ynetim kurumlarnn douu, ulus
devletin sonu olarak deerlendirilmektedir. Ayrca ulus-devletin egemenlik gcnn,
kurallar koymas ve egemenlik alannda bu kurallar uygulamasnn tek bir dnya
piyasasnn oluumunu engelledii ileri srlmektedir. Kreselleme ile
demokratiklemenin nndeki engellerin kaldrlmas, dnyann zengin ve yoksul
lkelerinin btnlemi bir piyasada bir araya gelerek adil, eitliki ve insancl bir dnya
dzeniyle btnlemesinin gereklilii vurgulanmakta ve gelimekte olan lkelerin
kresellemeye kar olmamalar ileri srlmektedir80.
Kresellemenin siyasal etkileri ierisinde ileri srlen tezlerin banda, iinde
bulunduumuz srecin dnya genelinde kreselleme sreci olarak yaand, bu srecin
demokrasinin evrensellemesi ile i ie getii, insan haklarnn korunmasnn
kresellemenin temel hedeflerinden biri olduunun savunulmas gelmektedir81.
Kreselleme savunucularnn ne srd kltrel boyut incelendiinde, bunun
evrenselleme olarak deerlendirildii yorumlanmaktadr. Buna gre, tarihte ilk kez
gerekten kresel bir uygarlk kurulmutur. Dolaysyla kreselleme, kltrel deerlerin
ve bu deerler etrafnda oluan birikimin ulusal snrlar dna taarak dnya geneline
yaylmas anlamna gelmektedir. Yani kreselleme, farkl toplumsal kltrlerin ve
inanlarn daha yakndan tannmas, lkeler arasndaki her trl ilikinin yaygnlamas,
80 DPT, (2000), VIII. Be Yllk Kalknma Plan, Kamu Ynetiminin Gelitirilmesi K Raporu, DPT
Yayn, Ankara, s. 3081 zdek, a.g.e., s.25.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
44/236
32
ideolojik ayrmlara dayal kutuplarn ortadan kalkmas sonularn douran kanlmaz bir
sre olarak ifade edilmektedir82.
I.3.2. Kreselleme Kartlar
Kukucular olarak da ifade edilen kreselleme kartlar, ekonomik boyutlar
bakmndan kresellemeyi, sermayenin uluslararas dolamndaki snrlarn ortadan
kalkmasna dayal bir sre olarak tanmlamaktadrlar. Bu bak as, bugnk
kresellemeyi, kapitalizmin yeni bir aamas olarak yorumlamakta, yaanlan srecin
kapitalizmin ve serbest piyasann yaylmas olarak deerlendirilmesi gerektiini ifade
etmektedir83. Bunun yan sra, bu srecin sermayenin uluslararas dolam hzndaki
artnn, gelimekte olan lke ekonomileri zerindeki olumsuz etkilerinin kreselleme
savunucular tarafndan gz ard edilmesi, dikkat ekilmesi gereken bir konudur. nk
sermayenin krl bulmad alanlardan, krl bulduu alanlara ynelmesi, lkeler arasnda
eitsiz gelimeye neden olmaktadr84. Kresellemeye kar durmann odanda ise
kresellemenin ncesinde emperyalizm olarak adlandrlan olgunun yeni bir biimi
olduu anlay bulunmaktadr85.
Kreselleme srecinin uygulamalar izlendiinde de grlmektedir ki,
kreselleme sreci ile iddia edilen btnlemi bir piyasa uygulamas, sadece sermaye
iin ngrlmektedir. Baka bir anlatmla uluslararas sermayenin, ulusal devletin yetkisini
aarak btnlemi dnya piyasasnda, piyasa mekanizmasnn ilerlii iin gerekli olan
serbestlie ulamas amalanmaktadr86.
82 Erbay, a.g.e., s.300.83 Koray, (2001), a.g.e., s.47.84 Mahmut Mutman,(1996), Kreselleme, ktisat Dergisi, Say.362, stanbul, s.33.85
Jameson, a.g.e., s. 40., zdek, a.g.e., s.25.86 DPT, (2000), a.g.e., s.30.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
45/236
33
Bunun yan sra kreselleme kartlarna gre, bugnn byk lde
uluslararaslamas yeni bir sre olmay p, kapitalist gelime sreci ierisinde srekli
yaanmaktadr. Buna gre, bugnk kreselleme ya da uluslararaslama sreci, daha
nceki kreselleme evrelerinden farkl biimde yeni-liberal yaklamn savunduu serbest
piyasa ve/veya rekabeti piyasa mekanizmasnn tersi olarak tekelleme dzeyinin
ykselmesine yol amaktadr. Dolaysyla, byle bir gelime az sayda okuluslu irketin
varl ile srdrlmektedir. Bu gelimeler, kreselleme kartlarna gre dnya
ekonomisinin gerekte kresel bir ekonomi olmaktan uzak olduunu ortaya koymaktadr.
Bunu destekleyen dier bir yn ise, finansal hareketlerin daha ok Kuzey Amerika, Avrupa
ve Japonya geninde younlam bulunmasdr87 .
Kresellemenin teknolojik boyutu bakmndan, bu alandaki ilerlemelerin yol
at etkilerin kreselleme kartlar tarafndan eletirilen yanlarndan biri, bilgi anda
bilginin tam bir serbestiyle dnyann her lkesine ayn lde akmasnn olanakl
olmamasyla ilgilidir. Bilginin bu snrl serbestlii, Ar-Ge (Aratrma ve Gelitirme)
almalarna gereken nemi veremeyen, bilgi ve teknoloji retme konusunda yetersiz
kapasite de bulunan toplumlarn, bunlar gerekletirebilen gelimi lkelere bal
olmalarn devam ettirecektir88. Baka bir ifadeyle teknolojik ilerlemenin yn ve ierii,
konusunda karar verme gcn elinde bulunduran lkeler, teknolojik gelimelere,
yatrmlarla ilgili kararlara ve Ar-Ge almalarna kadar uzanan birok konuda
ynlendirici konumdadrlar. Bu da, teknolojik ilerlemenin yansz ve tarafsz olmad
anlamna gelmektedir89.
87 Hirst ve Thompson, a.g.e., s.27-28., Farazmand, (2001), a.g.e., s.439.88
Hirst ve Thompson, a.g.e., s. 28.89 Koray, (2001), a.g.e., s.33.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
46/236
34
Bunu destekleyecek bir dier konu, teknolojik ilerlemelerin u ana kadar
Amerika ve Bat Avrupa uluslar gibi en gl sanayilemi lke uluslarna yarar salam
olmasdr. Buna karn ou azgelimi uluslarn, ilerleyen teknoloji hzna yetiememeleri
sonucu, mevcut gleri azalmakta, en son teknolojik yenilikler de aradaki an iyice
artmasna neden olmaktadr. Bir dier dikkat ekilmesi gereken konu ise teknolojik
ilerlemenin ve iletiim teknolojisindeki hzl gelimelerin, toplumlarda dil ve etnik yapya
dayal kurulan oluumlar destekleyebilecei ya da marjinal gruplarn belli evrelerde
egemen olabilirliinin yeni blnmeleri ortaya karmasna olanak salayaca
konusudur90.
Ayrca, teknolojik ilerlemeler, lkeler arasnda fiziksel ve ekonomik
egemenliklerin anmasn kolaylatrmaktadr. Bunun yan sra kreselleme kartlar,
savunucularnn teknolojik ilerlemenin ekonomilerde kkl deiiklikler yaratmasyla, ulus
devletlerin ve ulusal ekonomilerin gereksiz olduu ve yeni bir kresel ekonomi yaratt
iddiasna kar kmaktadrlar. nk bilgisayar kullanmndaki art, internet kullanmnn
yaygnl, firmalarn envanterlerini daha iyi kontrol edebilmeleri v.b ilerlemelerin,
iktidarn ulus-devletin tesine kayd anlamna gelmeyeceini belirtmektedirler.
Siyasal boyutlar bakmndan kreselleme kartlar, kresellemeye kar
durulmasnn nedenlerini, onun insan hayat, insani deerler, topluluklar, ulus-devletler ve
gelimekte olan lkeler zerindeki olumsuz etkilerinin varlna dayandrmaktadrlar.
Erkzana gre kreselleme sreci, savunucularnn iddia ettii gibi, dnya zerinde
yaayan her ulusun, her toplumun ve her insann uzlat bir durumu ifade etmemekte,
90 Rukiye Akkaya, (2004),Kreselleme Olgusu Karsnda Ulus Sorunu, Legal Yayn, stanbul, s. 123.*Teknolojik gelimenin en youn olduu lkeler olan Amerika ve Japonyada retkenlik art
karlatrmasnda teknolojik gelime ncesine gre anlaml bir art olmad belirtilmektedir. Bu konuylailgili oranlar iin Baknz: Petras, a.g.e., s. 24-26.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
47/236
35
bunun yerine dnsel, kltrel ve ekonomik bir proje olarak tasarlay p uygulamaya
koyanlarla, yani Bat ile ilgili bir sreci ifade etmektedir91. nk, kresellemenin
yrtcs olan lkelerin, uluslararas kurulularn politikalar zerinde belirleyici ve
ynlendirici etkileri bulunmaktadr. Dolaysyla, uluslararas kurulular bu lkelerin
etkinlik alann azgelimi lkeler aleyhine genilettiinden, kreselleme savunucularnn
demokrasi ve refahn artacana ilikin iddialar geersiz kalmaktadr92. zdekin de ifade
ettii gibi, kreselleme srecinde kresel demokrasi, kresel deerler, insan haklar ve
dnya sivil toplumunun gerekleeceine ilikin iddialar, gerekleri yanstmaktan ok,
dnya genelinde kapitalizmin yeniden yaplanma srecinin meruiyetini amalamaktadr93.
Baka bir ifadeyle, kresellemenin insan haklar, demokrasinin
evrensellemesine ilikin tezleri dnya genelinde kapitalizmin yeniden yaplanma srecinin
meruiyetini salama aralardr. Woodunda belirttii gibi kreselleme, ulus devletin
zayflamas, egemenliin devletten uluslararas kurulularn egemenliine aktarlmas
anlamna geliyorsa bu, henz gereklememitir ve gereklemesi de olas
grnmemektedir. nk sermayenin ulusal ilkeler temelinde rgtlenmeyi brakaca zor
bir olaslktr. Kreselleme gerekte ulus devletler ve ulusal ekonomiler olgusudur94.
Kreselleme srecinde ulus ekonomileri, kresel bir anlayla yeniden
rgtlenmeye zorlanrken, ulus devletlerin ve hkmetlerin gc, ilevleri, yetenekleri
yeniden tanmlanmaktadr. Yeni dnya dzeni olarak tanmlanan bu srete, ulusal
91 Hatice Nur Erkzan, (2004), Kresellemenin Tarihsel ve Dnsel Temelleri zerine, Dou-BatDergisi, Dnya Neyi Tartyor? I Kreselleme, Say.18, s.58.92 Petras, a.g.e., s. 26.93 zdek, a.g.e., s. 25.94
Ellen Meiksins Wood, Ulus-Devlet Dnyasnda Kresel Kapitalizm, eviri:Cosmopolitik,www.cosmopolitik.com/cosmo/yazi. ( 20.05.2005).
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
48/236
36
snrlarla baml olmayan uluslararas finans kurumlar, okuluslu irketler, uluslararas
nitelikteki sivil toplum kurulular kresellemenin kurumsal ileyi mekanizmasn
oluturmaktadr. Ancak, kreselleme srecinde retilen uluslararas kurumsal
mekanizmalara ramen, ulus devletin nemi azalmamakta; bunun tersi olarak, ulusal
ekonomi politikalaryla sosyo-ekonomik yapnn srece uyumunu salamak iin ulus
devletin ilevleri artmaktadr95.
Bu balamda, kreselleme kartlar, ulus devletin ilevlerinin farkllatn
vurgularken, ekonomik yap ile siyasal yapnn bir btn olarak ve birbirini etkileyecek
biimde, sre iinde deiimini ifade etmektedirler. Dolaysyla kreselleme
savunucularnn, ekonomi ve siyasetin birbirinden tmyle ayr tutulmas gerektii
biimindeki yaklamlar, kreselleme kartlarnca kabul edilmemektedir. nk,
kreselleme savunucularnn, piyasalarn glenip, serbest rekabetle merulatrlmasna,
ulusal kontroln dna karlmasna, devletlerin ekonomik sonular kontrol ya da
deitirme glerinin snrlandrlmas gerektii grne kar kmaktadrlar96.
Kresellemenin temel sonularndan birinin, kkten reformcu ulusal
politikalarn olumasn engellemekte olmas da, kresellemeye siyasal boyutta kar
klmas gerektiini vurgulamaktadr97. Baka bir ifadeyle, uluslararas piyasalarn
deerleri ve yaptrmlar karsnda, uluslara ulusal politikalarn oluturulamayaca kabul
ettirilmeye allmaktadr. Devletin gelecei zerine dnceleri ise devletin
kresellemenin etkisiyle sadece g olarak azalmayaca, yerel ve uluslararas alanda
daha da gl olaca zerinde younlamaktadr98.
95 Aktel, a.g.e., s.19.96 Hrst ve Thompson, a.g.e., s.223.97
a.k., s.27.98 Farazmand, (2001), a.g.e., s.441.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
49/236
37
Kltrel boyutlar bakmndan ise kreselleme kartlar kresellemeyi, en
gl lkeler yararna ilerleyen bir sre olarak grmektedir. Kresellemenin bir uygarlk
olduu savunusuna karn, etnik, dini, milliyeti akmlarn domasna yol atn dile
getirmektedirler. Baka bir anlatmla, insanlk kltrel bir btnlemeye doru deil, yeni
bir blnmeye doru gitmektedir. Kreselleme, yeryzndeki insanlarn ve kltrlerin
birbirine yaknlamasndan ok, egemen bir kltrn kendini kabul ettirmesi biiminde
kltrel bir egemenlik yaratmaktadr99.
Baumann da ifade ettii gibi, kreselleme birletirdii kadar blmektedir
de100. Kapitalizmin kresellemesi ve ortaya kan eitsiz gelimeler kresellemeyle
ilgilidir. Dolaysyla kreselleme, kendi eliiini de iinde barndrmaktadr.
Kresellemenin devletin, piyasann ileyi mekanizmasna mdahalesinin nlenmesi
gerektii ynndeki ierii, toplumsal boyutta gelir farkllklarn derinletirmekte ve
sosyal blnmelerin artmasna neden olmaktadr. Ayrca kresellemenin kltr sylemi,
postmodern anlayn bireysellemeyi ykselttiini ve bunlar toplumsal deerlere ikame
ettiini dile getirmektedir101.
Kreselleme kartlarndan olan Ellwood ise, postmodern kltr kuramyla
artan tketim olgusuna ve bunun yol at sorunlara dikkat ekmektedir. Buna gre,
postmodern eilimin, toplumsal ilikileri kkten birekilde deitirdii, milyonlarca insan
yoksullatrd, yzlerce yllk kltrleri kendi kimliklerinden soyutlad, evre saln
kt etkiledii, bunun da ekonomik verimlilik adna yapld dile getirilmektedir102.
99 Koray, (2001), a.g.e., s.35, Haldun Glalp, (2001), Ulus Devlet, Kresel Demokrasi Kreselleme veUlus Devlet, Yldz Teknik niversitesi SAM Yaynlar, stanbul, s. 84 .100 Bauman, a.g.e., s.8.101
Farazmand, (2001), a.g.e., s. 440.102 Ellwood, a.g.e., s.98.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
50/236
38
Sonuta, kreselleme savunucularnn iddia ettii gibi kresel bir uygarlk
deil, yeni anlaylar etrafnda balayan blnmelere doru gidildii gzlenmektedir. Bu
da btnlemeyi deil, farkl kltrler, deerler ve blgeler arasnda atmalarn olduu
bir sreci ifade etmektedir. Bunun yan sra, ailelerin dalmas, yerli toplumlarn ykl,
bitki ve hayvan varlnn yok olma tehlikesi, nehirlerin kirlenmesi, yabanclama, madde
bamllnn artmas, ykselen isizlik, gelir dalm bozukluu gibi olgular
kresellemeye kar durulmasn gerektiren dier kltrel etkiler olarak sralanabilir103.
nk kresel popler kltrn her yere ulalabilir olmas ve bunun kontrol edilememesi,
bugn endie duyulan konulardan biri olarak ortaya kmaktadr104.
I.3.3. Dnmcler
Kresellemeyi, modern toplumlar ve dnya dzenini yeniden ekillendiren,
hzl sosyal ve ekonomik deimelerin ardndaki temel siyasal g olarak gren
dnmcler, kresellemeye ilikin deerlendirmelerinde kesin yarglara varmaktan
kanma eilimindedirler. Bu balamda dnmcler, kreselleme srecinde uluslararas
ve ulus-ii konular arasnda bir ayrmn kalmadn vurgulamaktadrlar105. Dolaysyla bu
gre gre kreselleme, ok boyutlu bir dnm srecini ifade etmektedir. Bu dnm
sreci de henz sonlanmamtr. Bu nedenle, halen yaanmakta olan bu karmak srecin
nasl ve ne ynde sonulanacanimdiden belirlemek zordur106.
Dnmcler, kresellemenin hem yeni, hem de devrimci zellikleri
bulunduunu syleyip, kreselleme savunucularyla, kartlarn kavrama sadece
103 Gler, (2003c), a.g.e., s.109., Bozkurt, a.g.e.104 Akkaya, a.g.e., s. 123.105
Giddens, (1999), Modernliin Sonular, Ayrnt Yaynlar, s.56, Bozkurt, a.g.e.106 Aktel, a.g.e., s.15.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
51/236
39
ekonomik adan yaklatklar iin eletirmektedirler107. Dolaysyla, kreselleme
savunucularnn egemen ulus devletin sonu geldi tezini ve kreselleme kartlarnn
hibirey deimedi tezini reddetmektedirler108
. Bu balamda, siyasal boyut bakmndan
kresellemenin abartldn, lkelerin ynetiimin gerei olan hayati ilevleri yerine
getirdiini, bu yeni gerein kanlmaz olduunu ve korkulmamas gerektiini ifade
etmektedirler109. Bylesi bir gr ise dnmcler olarak adlandrlan sosyal
bilimcilerin kresellemenin olumsuz eilimlerini kmsedikleri sonucunu ortaya
koymaktadr. Bu anlamda dnmclerin kreselleme savunucularna yakn durduklar
sylenebilir.
Yaklama Gre Kresellemenin Kavramsallatrlmas
Kr. Savunucular Kr. Kartlar Dnmcler
Yeni Olan Kresel bir a Ticaret bloklar Daha zayf jeo-ynetiimTemel zellikler Kresel kapitalizm Kresel ynetiim Kresel sivil toplumUlusal hkmetlerin gc Geriliyor ve anyor Gleniyor ve oalyor Yeniden yaplanyor
Kresellemenin ynlendiricigc Kapitalizm ve teknoloji Devlet ve piyasalarModernitenin birletiricigc
Hakim motif McDonalds, Madonna, Ulusal karSiyasal topluluun
dnm
Tarihsel yrnge Kresel uygarlk Blgesel Bloklar Uygarlklar atmas
zet Ulus devletin sonu
us araras ama
devletin kabul ve
desteine bal
ev et er n gc ve
dnya siyasetinin
dnm
Kaynak: Held, D., McGrew, A., Goldblatt D., ve Perraton, J. (1999), Global Transformations: Politics,Economics and Cultures, Polity Press. Chamridge. Akt: Bozkurt, a.g.e.
Kreselleme srecine ilikin farkl yaklamlar ifade eden bu gr
arasndaki temel farkllk kayna, kreselleme srecine nereden baktklaryla, yani temsil
ettikleri dnya gr ile ilgilidir.
107 Giddens, (2000), a.g.e., s. 22-23.108
Bozkurt, a.g.e.109 Farazmand, (2001), a.g.e., s. 441.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
52/236
40
Btn bunlarn sonucunda, kreselleme srecinin kavramsal ve kuramsal
erevesine ilikin yaplan aklamalar gstermektedir ki; kreselleme yeni bir sre
olmay p eskiden uluslararaslama denilen kavramn yeni bir addr. Kavramn bugnk
kullanm farkll ise Dou Blokunun yklmasna, teknolojik ilerlemenin yol at
bilgisayar teknolojisindeki ilerlemelere, ticari engellerin ortadan kaldrlmasna, okuluslu
irketlerin etkinliinin ve glerinin artmasna ve serbest piyasa stnlnn kabulne
dayanmaktadr. nk gerek anlamda kresel bir ekonomide ulusal ekonomilerin rol
bulunmazken, bugn adna kreselleme denilen sre, gelimi lkelerin siyasal ve
ekonomik alandaki belirleyici glerince ynlendirilmektedir.
Kresellemenin kurumsal ileyi mekanizmas ise okuluslu irketler,
uluslararas sivil toplum kurulular ve uluslararas ekonomik kurulular araclyla
ynlendirilmektedir. Bu da, kreselleme savunucularnn iddia ettii gibi ulus-devletin
sonunun geldiini deil, aksine bu srete rolnn arttndan sz edilmesini
gerektirmektedir. nk, kresellemenin ileyi mekanizmasn ynlendiren kurumlar,
ulus-devletler araclyla politikalarn yrtmektedirler. Kresellemenin siyasal boyutu
olarak ne kan bu konu, alma konusuyla olan ilikisinin nemi nedeniyle ilerleyen
blmler iin bir giri nitelii tamaktadr.
Kreselleme srecinin temel ekonomik boyutu, evrensel dzeyde serbest
piyasa ekonomisine geiteki btn lkelerin tek piyasa oluturmak zere dnya
piyasasyla btnlemesi ve mal ve hizmet sermaye hareketlerinin tam serbestlemesiyle
kresellemenin salanmasn kapsamaktadr. Bu anlamda kreselleme, daha ok
ekonomik temelli grnse de, ekonomik yapya bal olarak sosyal-siyasal-ynetsel
yapnn ekonomik yapyla uyumlu olacak biimde dntrlmesini amalamaktadr.
-
8/6/2019 Kuresellesme Ve Kamu Yonetimi Turkiye Ornegi - Globalization and Public Administration Example of Turkey
53/236
41
Kresellemenin siyasal ve kltrel boyutlarnn da bunu dorulad izlenmektedir. Bu
anlamda kreselleme, ekonomik bakmdan serbest piyasann stnln, teknolojik
anlamda bilgisayar teknolojisindeki ilerlemeleri, siyasal anlamda liberalizasyonu, kltrel
anlamda ise postmodernizmi ifade etmektedir.
Kreselleme ekonomik bakmdan, dnya piyasasna evrensel bir btnleme
ve faydalarn btn dnyaya eit yaylmasn ifade eden bir sre eklinde
nitelendirilebilmesi de sz konusu olabilecekken; gerekte, ne faydalarn dnyann her
yanna ulat, ne de evrensel bir btnlemenin olduu grlmektedir. Varolan, gelimi
lkeler ve gelimekte olan lkeler arasndaki eitsizliin gn getike derinlemesi,
uluslararas finans kurulularn yneten uluslarn da bu srece ilerlik kazandrdklardr.
Baka bir anlatmla savunucularnn iddi ettii gibi kreselleme, yaam standartlarn
ykseltmemekte, daha adil gelir bir gelir dalmna yol amamakta, yolsuzluklar
azaltlmamaktadr.
Bunun yan sra, btn bu ekonomik, siyasal, kltrel dnm, teknolojik
ilerlemelerde grlen hzlanmann da etkisiyle daha kolay ve olanakl hale gelmektedir. Bu
da kresellemenin salt teknolojik devrimlerin getirdii erevede zmlenmesinin
anlaml olmadn gstermektedir. Teknolojik ilerleme, iletiimin hzlanmas ve
ucuzlamas sonucu, retimin baka lkelerde gerekletirilmesini olanakl hale
getirmektedir. Ancak