kurs z onkologii1 - niepubliczny zakład opieki zdrowotnej ... · biologia molekularna nowotworów...

Kurs z onkologii dla Lekarzy w Kurs z onkologii dla Lekarzy w trakcie specjalizacji z medycyny trakcie specjalizacji z medycyny

rodzinnejrodzinnejrodzinnejrodzinnej

Rzeszów, grudzień 2010 Rzeszów, grudzień 2010 Paweł KurczabPaweł Kurczab

Patologia nowotworówPatologia nowotworów

NowotwórNowotwór –– nieprawidłowa tkanka nieprawidłowa tkanka rozrastająca się w nadmiarze i sposób rozrastająca się w nadmiarze i sposób niekontrolowany, przy czym nadmierna niekontrolowany, przy czym nadmierna niekontrolowany, przy czym nadmierna niekontrolowany, przy czym nadmierna

proliferacja utrzymuje się mimo proliferacja utrzymuje się mimo wyeliminowania czynnika, który ją wyeliminowania czynnika, który ją

wywołałwywołał

Patologia nowotworów Patologia nowotworów

►►Podział nowotworówPodział nowotworów�� kliniczny: łagodne, miejscowo złośliwe i złośliwekliniczny: łagodne, miejscowo złośliwe i złośliwe�� histologiczny histologiczny –– w zależności od tkanki, z której się w zależności od tkanki, z której się

wywodzą i morfologicznych cech złośliwościwywodzą i morfologicznych cech złośliwości►►atypiaatypia►►atypiaatypia►►indeks mitotycznyindeks mitotyczny►►NaciekanieNaciekanie►►dawanie wznówdawanie wznów►►zdolność tworzenia przerzutówzdolność tworzenia przerzutów

Patologia nowotworów Patologia nowotworów –– podział podział histologicznyhistologiczny

►►Nowotwory zarodkoweNowotwory zarodkowe►►Nowotwory zawiązków narządówNowotwory zawiązków narządów►►Nowotwory nabłonkoweNowotwory nabłonkowe

Nowotwory tkanki nerwowej i tkanek Nowotwory tkanki nerwowej i tkanek ►►Nowotwory tkanki nerwowej i tkanek Nowotwory tkanki nerwowej i tkanek pokrewnychpokrewnych

►►Nowotwory mezenchymalne i mezodermalneNowotwory mezenchymalne i mezodermalne►►Nowotwory złożoneNowotwory złożone

Biologia molekularna nowotworówBiologia molekularna nowotworów

►► Nowotwór jest chorobą o podłożu genetycznym, Nowotwór jest chorobą o podłożu genetycznym, konsekwencją zmian w różnych genach o charakterzekonsekwencją zmian w różnych genach o charakterze�� Mutacji Mutacji -- dotyczą następujacych genów: dotyczą następujacych genów:

►► Protoonkogenów (np. RAS, MYC, ERBB1)Protoonkogenów (np. RAS, MYC, ERBB1)►► genów supresorowych (p53, RB, AP3) i mutatorowych (MSH2, MLH1)genów supresorowych (p53, RB, AP3) i mutatorowych (MSH2, MLH1)►► genów zaangażowanych w regulację apoptozy (proaptotyczne BAX, genów zaangażowanych w regulację apoptozy (proaptotyczne BAX, ►► genów zaangażowanych w regulację apoptozy (proaptotyczne BAX, genów zaangażowanych w regulację apoptozy (proaptotyczne BAX,

antyapoptyczne BCL2) antyapoptyczne BCL2) �� Zaburzeń epigenetycznych, np. hipermetylacji genówZaburzeń epigenetycznych, np. hipermetylacji genów

►► Nowotwór jest wynikiem kumulacji licznych zaburzeń Nowotwór jest wynikiem kumulacji licznych zaburzeń genetycznych i epigenetycznychgenetycznych i epigenetycznych

►► Główne mechanizmy obronne organizmu to procesy Główne mechanizmy obronne organizmu to procesy naprawcze DNA i apoptozanaprawcze DNA i apoptoza


►►Nowotwór złośliwy nie jest choroba dziedziczną Nowotwór złośliwy nie jest choroba dziedziczną ––dziedziczą się predyspozycje do zachorowaniadziedziczą się predyspozycje do zachorowania

►► Predyspozycje genetycznePredyspozycje genetyczne�� Silne, związane z odziedziczonymi mutacjami głównie w Silne, związane z odziedziczonymi mutacjami głównie w �� Silne, związane z odziedziczonymi mutacjami głównie w Silne, związane z odziedziczonymi mutacjami głównie w

genach supresorowych i genach naprawy DNAgenach supresorowych i genach naprawy DNA�� Słabe, związane z polimorfizmem genówSłabe, związane z polimorfizmem genów

►►Geny detoksykacyjneGeny detoksykacyjne►►Geny mutatoroweGeny mutatorowe►►Inne genyInne geny

Zespoły rodzinnej predyspozycjiZespoły rodzinnej predyspozycjiNazwa zespołuNazwa zespołu Gen Gen Typ nowotworuTyp nowotworu

Polipowatość gruczolakowata jelitPolipowatość gruczolakowata jelit APCAPC Rak jelita grubego, kostniaki, Rak jelita grubego, kostniaki, desmoiddesmoid

Zespół BloomaZespół Blooma BLMBLM Ostre białaczki, mięsakiOstre białaczki, mięsaki

Zespół LiZespół Li--FraumeniFraumeni TP53, TP53, CHEK2CHEK2

Mięsaki, glejaki, rak piersi, rak kory Mięsaki, glejaki, rak piersi, rak kory nadnerczynadnerczy

Nerwiakowłókniakowatość typu INerwiakowłókniakowatość typu I NF1NF1 Nerwiakowłókniaki, glejaki, Nerwiakowłókniaki, glejaki, mięsaki, guzy neuroendokrynnemięsaki, guzy neuroendokrynnemięsaki, guzy neuroendokrynnemięsaki, guzy neuroendokrynne

Zespół siatkówczakaZespół siatkówczaka RB1RB1 Siatkówczak, mięsaki,Siatkówczak, mięsaki,

Zespół BRCA1Zespół BRCA1 BRCA1BRCA1 Rak piersi, jajnika, stercza, jelita Rak piersi, jajnika, stercza, jelita grubegogrubego

Dziedziczny niepolipowaty rak jelitaDziedziczny niepolipowaty rak jelita HMSH2HMSH2hMLH1hMLH1

Rak jelita grubego, trzonu macicy, Rak jelita grubego, trzonu macicy, moczowodu i miedniczki nerkowejmoczowodu i miedniczki nerkowej

Zespół gruczolakowatości Zespół gruczolakowatości wewnąrzwydzielniczej MEN2A i Bwewnąrzwydzielniczej MEN2A i B

RETRET Rak rdzeniasty tarczycy,Rak rdzeniasty tarczycy,A: guzy chromochłonne, A: guzy chromochłonne, hiperplazja przytarczychiperplazja przytarczyc

B: nerwiaki błon śluzowych, B: nerwiaki błon śluzowych, marfanoidalny typ budowy,marfanoidalny typ budowy,

guzy chromochłonneguzy chromochłonne


►►Większość zmian odróżniających komórkę Większość zmian odróżniających komórkę nowotworową od prawidłowej na poziomie nowotworową od prawidłowej na poziomie biochemicznym ma biochemicznym ma charakter ilościowycharakter ilościowy, rzadziej , rzadziej jakościowy.jakościowy.

►►Wyraźniejsze różnice na poziomie genetycznymWyraźniejsze różnice na poziomie genetycznym►►Wyraźniejsze różnice na poziomie genetycznymWyraźniejsze różnice na poziomie genetycznym►► Zmiany charakterystyczne dla komórek neoZmiany charakterystyczne dla komórek neo

�� Zmiany w strukturze błon komórkowychZmiany w strukturze błon komórkowych�� Zmiany w adhezji komórkowejZmiany w adhezji komórkowej�� Zmiany we wzroście i zdolnościach proliferacyjnychZmiany we wzroście i zdolnościach proliferacyjnych�� Nieśmiertelność i zdolność migracjiNieśmiertelność i zdolność migracji

KarcynogenezaKarcynogeneza

►►Preinicjacja Preinicjacja ►►InicjacjaInicjacja►►PromocjaPromocja

ProgresjaProgresja►►ProgresjaProgresja►►Okres rozwoju nowotworu jest bardzo różny Okres rozwoju nowotworu jest bardzo różny

–– od kilku miesięcy do kilkudziesięciu lat od kilku miesięcy do kilkudziesięciu lat (przeciętnie dla guza 1cm 5 lat)(przeciętnie dla guza 1cm 5 lat)

KarcynogenezaKarcynogeneza►► Preinicjacja Preinicjacja –– trwający całe życie kontakt z trwający całe życie kontakt z

różnymi karcinogenami:różnymi karcinogenami:�� ChemicznymiChemicznymi

►►InicjująceInicjujące►►PromującePromujące►►KompletneKompletne►►Działające bezpośrednio (np. związki alkilujace) lub Działające bezpośrednio (np. związki alkilujace) lub

prekancerogeny (większość, np. aromatyczne policykliczne prekancerogeny (większość, np. aromatyczne policykliczne węglowodory, aminy, barwniki azowe)węglowodory, aminy, barwniki azowe)

�� BiologicznymiBiologicznymi►►Wirusy HPV, HBV, HCV, EBV, KSHV, HTLV1 i 2Wirusy HPV, HBV, HCV, EBV, KSHV, HTLV1 i 2►►Bakterie: Helicobacter Pylori, Borrelia burgdorferi, Bakterie: Helicobacter Pylori, Borrelia burgdorferi,

Campylobacter jejuniCampylobacter jejuni

�� Fizycznymi Fizycznymi ►►Promieniowanie jonizujące i UVPromieniowanie jonizujące i UV


►►Mechanizmy inicjacji i promocjiMechanizmy inicjacji i promocji�� Zaburzenia w transmisji sygnałów wzrostu Zaburzenia w transmisji sygnałów wzrostu

(protoonkogeny)(protoonkogeny)�� Utrata zdolności do rozpoznawania sygnałów Utrata zdolności do rozpoznawania sygnałów

hamujących wzrost (geny supresorowe)hamujących wzrost (geny supresorowe)�� Zaburzenia w systemach naprawy DNA (geny Zaburzenia w systemach naprawy DNA (geny �� Zaburzenia w systemach naprawy DNA (geny Zaburzenia w systemach naprawy DNA (geny

mutatorowe; ocena za pomocą badania sekwencji mutatorowe; ocena za pomocą badania sekwencji mikrosatelitarnych)mikrosatelitarnych)

�� Zaburzenia regulacji cyklu komórkowego (geny Zaburzenia regulacji cyklu komórkowego (geny supresorowe, kontrolujące „punkty restrykcyjne”)supresorowe, kontrolujące „punkty restrykcyjne”)

�� Zaburzenia fosforylacji białek (układ kinaza/cyklina)Zaburzenia fosforylacji białek (układ kinaza/cyklina)�� Nabywanie nieograniczonego potencjału podziałowegoNabywanie nieograniczonego potencjału podziałowego�� Zaburzenia apoptozyZaburzenia apoptozy


►►Mechanizmy progresjiMechanizmy progresji�� Nabywanie zdolności do unaczynienia guzaNabywanie zdolności do unaczynienia guza�� Nabywanie zdolności do naciekania i tworzenia Nabywanie zdolności do naciekania i tworzenia

przerzutówprzerzutówprzerzutówprzerzutów

Epidemiologia chorób nowotworowychEpidemiologia chorób nowotworowych

►►Ok. 90000 zgonów i 120000 nowych zachorowań Ok. 90000 zgonów i 120000 nowych zachorowań rocznierocznie

►►Główna przyczyna przedwczesnej umieralności w Główna przyczyna przedwczesnej umieralności w polskiej populacji w młodym i średnim wieku (20polskiej populacji w młodym i średnim wieku (20--polskiej populacji w młodym i średnim wieku (20polskiej populacji w młodym i średnim wieku (20--64 r.ż.); należy do najwyższych na świecie64 r.ż.); należy do najwyższych na świecie

►►Najczęstsza przyczyna zgonów kobiet między 20Najczęstsza przyczyna zgonów kobiet między 20--64 rokiem życia64 rokiem życia

►►W przeciągu 40 lat 2W przeciągu 40 lat 2--krotny wzrost umieralności u krotny wzrost umieralności u kobiet i 3kobiet i 3--krotny u mężczyznkrotny u mężczyzn


►►W ostatnich 40 latach umieralność w W ostatnich 40 latach umieralność w grupach:grupach:�� 00--19 lat znacząco spadła19 lat znacząco spadła�� 2020--64 M 64 M –– gwałtowny wzrost do początku lat gwałtowny wzrost do początku lat �� 2020--64 M 64 M –– gwałtowny wzrost do początku lat gwałtowny wzrost do początku lat

9090--ych, obecnie zmniejszenie ych, obecnie zmniejszenie �� 2020--64 K 64 K –– po długotrwałej stabilizacji niewielka po długotrwałej stabilizacji niewielka

tendencja spadkowatendencja spadkowa�� >65 M >65 M –– stały znaczący wzroststały znaczący wzrost�� >65 K >65 K –– niewielki wzrostniewielki wzrost


►►Liczba zachorowań i zgonów na nowotwory Liczba zachorowań i zgonów na nowotwory złośliwe:złośliwe:�� Do 20 r.ż. <10/100 000Do 20 r.ż. <10/100 000�� 2020--40 r.ż. <100/100 00040 r.ż. <100/100 000�� 2020--40 r.ż. <100/100 00040 r.ż. <100/100 000�� >65 r.ż. >1000/100 000>65 r.ż. >1000/100 000

Udział zgonów na nowotwory w zgonach Udział zgonów na nowotwory w zgonach ogółem w zależności od wiekuogółem w zależności od wieku

►►00--19 r.ż.: M 5.6% K 7.1%19 r.ż.: M 5.6% K 7.1%►►2020--44 r.ż.: M 10.7% K 35.7%44 r.ż.: M 10.7% K 35.7%►►4545--64 r.ż.: M 30% K 47.8%64 r.ż.: M 30% K 47.8%

65+ r.ż.: M 26.2% K 17.7%65+ r.ż.: M 26.2% K 17.7%►►65+ r.ż.: M 26.2% K 17.7%65+ r.ż.: M 26.2% K 17.7%►►Ogółem: M 26.4% K 22.8%Ogółem: M 26.4% K 22.8%►►U kobiet w młodym i średnim wieku U kobiet w młodym i średnim wieku

nowotwory są najczęstszą przyczyną nowotwory są najczęstszą przyczyną zgonówzgonów


►►Częstość występowania (2004):Częstość występowania (2004):�� Mężczyźni: płuco 25%, jelito grube 11%, prostata 10%, Mężczyźni: płuco 25%, jelito grube 11%, prostata 10%,

żołądek 6%, pęcherz moczowyżołądek 6%, pęcherz moczowy�� Kobiety: pierś 20%, jelito grube 10%, płuco 8%, trzon Kobiety: pierś 20%, jelito grube 10%, płuco 8%, trzon

macicy 7%, szyjka macicy 6%, jajnik 6%, żołądek 3%macicy 7%, szyjka macicy 6%, jajnik 6%, żołądek 3%macicy 7%, szyjka macicy 6%, jajnik 6%, żołądek 3%macicy 7%, szyjka macicy 6%, jajnik 6%, żołądek 3%

►► Zgony:Zgony:�� Mężczyźni: płuco 32%, jelito grube 10%, żołądek 7%, Mężczyźni: płuco 32%, jelito grube 10%, żołądek 7%,

prostata 7%, pęcherz moczowy 4%prostata 7%, pęcherz moczowy 4%�� Kobiety: pierś 13%, płuco 12%, jelito grube 11%, jajnik Kobiety: pierś 13%, płuco 12%, jelito grube 11%, jajnik

6%, szyjka macicy 5%, żołądek 5%6%, szyjka macicy 5%, żołądek 5%

Epidemiologia chorób nowotworowych Epidemiologia chorób nowotworowych ––Polska, mężczyźni, Polska, mężczyźni, dane szacunkowe na dane szacunkowe na 20082008

Epidemiologia chorób nowotworowych Epidemiologia chorób nowotworowych ––świat, mężczyźni, świat, mężczyźni, dane szacunkowe na dane szacunkowe na 20082008

Epidemiologia chorób nowotworowych Epidemiologia chorób nowotworowych –– Polska, mężczyźni, Polska, mężczyźni, dane szacunkowe na 2008dane szacunkowe na 2008

nowotwórnowotwór zachorowalnośćzachorowalność umieralnośćumieralność

liczbaliczba wsp. st.wsp. st. liczbaliczba wsp. st.wsp. st.

płucopłuco 1908119081 70.670.6 1663616636 61.361.3płucopłuco 1908119081 70.670.6 1663616636 61.361.3

prostataprostata 1252312523 44.344.3 38613861 12.312.3

jelito grubejelito grube 89078907 32.732.7 54775477 19.419.4

pęcherz pęcherz moczowymoczowy

52675267 18.718.7 23592359 7.97.9

żołądekżołądek 36543654 13.313.3 34253425 12.312.3

wszystkiewszystkie 7670076700 284.6284.6 5261352613 191191

Epidemiologia chorób nowotworowych Epidemiologia chorób nowotworowych ––Polska, kobiety, Polska, kobiety, dane szacunkowe na dane szacunkowe na 20082008

Epidemiologia chorób nowotworowych Epidemiologia chorób nowotworowych ––świat, kobiety, świat, kobiety, dane szacunkowe na dane szacunkowe na 20082008

Epidemiologia chorób nowotworowych Epidemiologia chorób nowotworowych –– Polska, Polska, kobiety, dane szacunkowe wg IARC na 2008kobiety, dane szacunkowe wg IARC na 2008

nowotwórnowotwór zachorowalnośćzachorowalność umieralnośćumieralność

liczbaliczba wsp. st.wsp. st. liczbaliczba wsp. st.wsp. st.

pierśpierś 1557115571 48.948.9 53815381 14.714.7

płucopłuco 63596359 18.318.3 55145514 15.115.1

jelito grubejelito grube 69716971 17.617.6 45364536 10.210.2

jajnikjajnik 39873987 12.612.6 24932493 7.27.2

szyjka szyjka macicymacicy

37703770 12.312.3 20592059 6.26.2

trzon macicytrzon macicy 39953995 11.911.9 966966 2.42.4

wszystkiewszystkie 6454064540 186186 4090840908 103.9103.9


►► Nowotwory u dzieci i młodzieży 1Nowotwory u dzieci i młodzieży 1--1.5% nowotworów całej 1.5% nowotworów całej populacjipopulacji�� Białaczki Białaczki –– 30%30%�� Guzy OUN Guzy OUN –– 19%19%�� Chłoniaki nieziarnicze 13%Chłoniaki nieziarnicze 13%�� Nerwiak zarodkowy współczulny: 30Nerwiak zarodkowy współczulny: 30--50% guzów u noworodków, 750% guzów u noworodków, 7--�� Nerwiak zarodkowy współczulny: 30Nerwiak zarodkowy współczulny: 30--50% guzów u noworodków, 750% guzów u noworodków, 7--

10% wszystkich nowotworów wieku dziecięcego10% wszystkich nowotworów wieku dziecięcego�� MTM MTM –– 7%7%�� Nerczak płodowy 7Nerczak płodowy 7--8% nowotworów u dzieci8% nowotworów u dzieci�� Mięsaki kości 5%Mięsaki kości 5%�� Nowotwory zarodkowe 3%Nowotwory zarodkowe 3%�� Siatkówczak 1%Siatkówczak 1%


►► Nowotwory jądra Nowotwory jądra -- najczęstsze nowotwory u mężczyzn 20najczęstsze nowotwory u mężczyzn 20--35 r.ż.35 r.ż.

►► Mięsaki kości Mięsaki kości –– 0.50.5--1% n. zł. u dorosłych, szczyt 1% n. zł. u dorosłych, szczyt zachorowań 2 i 3 dekada życia; 5zachorowań 2 i 3 dekada życia; 5--7% u dzieci7% u dzieci

►► Mięsaki tkanek miękkich Mięsaki tkanek miękkich –– 1% n.zł. u dorosłych, szczyt 1% n.zł. u dorosłych, szczyt zapadalności ok. 50 r.ż.; 7zapadalności ok. 50 r.ż.; 7--10% u dzieci10% u dzieciMięsaki tkanek miękkich Mięsaki tkanek miękkich –– 1% n.zł. u dorosłych, szczyt 1% n.zł. u dorosłych, szczyt zapadalności ok. 50 r.ż.; 7zapadalności ok. 50 r.ż.; 7--10% u dzieci10% u dzieci

►► Ostra białaczka szpikowa Ostra białaczka szpikowa –– 15% ostrych białaczek u dzieci15% ostrych białaczek u dzieci►► Ostra białaczka limfoblastyczna Ostra białaczka limfoblastyczna

�� –– 25% wszystkich nowotworów u dzieci do 15 r.ż., ok. 75% 25% wszystkich nowotworów u dzieci do 15 r.ż., ok. 75% wszystkich ostrych białaczek;wszystkich ostrych białaczek;

�� u dorosłych zazwyczaj <30 r.ż., ok. 20% OBu dorosłych zazwyczaj <30 r.ż., ok. 20% OB

Epidemiologia Epidemiologia -- dane w interneciedane w internecie

►http://www-dep.iarc.fr/►http://globocan.iarc.fr/►http://www.pczp.rzeszow.pl/pro.php3

http://epid.coi.waw.pl/krnhttp://epid.coi.waw.pl/krn►►http://epid.coi.waw.pl/krnhttp://epid.coi.waw.pl/krn

Przypadek 1Przypadek 1►►2828--letni mężczyznaletni mężczyzna►►Od kilku tygodni bóle brzuchaOd kilku tygodni bóle brzucha►►Bad. fizykalne bzBad. fizykalne bz►►Morfologia krwi bzMorfologia krwi bz►►Po 4 tygodniach Po 4 tygodniach –– dolegliwości nie ustępują, dolegliwości nie ustępują, ►►Po 4 tygodniach Po 4 tygodniach –– dolegliwości nie ustępują, dolegliwości nie ustępują,

spadek masy ciałaspadek masy ciała►►USG j. brzusznej USG j. brzusznej –– patologiczna masa w patologiczna masa w

przestrzeni zaotrzewnowejprzestrzeni zaotrzewnowej►►Co możemy podejrzewać? Jaka dalsza Co możemy podejrzewać? Jaka dalsza

diagnostyka?diagnostyka?

Walka z nowotworami złośliwymiWalka z nowotworami złośliwymi

►►Prewencja pierwotna Prewencja pierwotna –– zapobieganiezapobieganie►►Prewencja wtórna Prewencja wtórna –– wczesne wykrywanie i wczesne wykrywanie i

leczenieleczenie►►Terapia onkologicznaTerapia onkologiczna►►Terapia onkologicznaTerapia onkologiczna►►Opieka terminalnaOpieka terminalna

Profilaktyka pierwotna Profilaktyka pierwotna –– zapobieganie zapobieganie ––eliminowanie narażenia na czynniki zachorowaniaeliminowanie narażenia na czynniki zachorowania

►► Palenie tytoniu: nowotwory jamy ustnej, gardła, krtani, Palenie tytoniu: nowotwory jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, płuca, pęcherza moczowego, trzustki, nerki przełyku, płuca, pęcherza moczowego, trzustki, nerki

►► Spożywanie alkoholu: nowotwory jamy ustnej, gardła, Spożywanie alkoholu: nowotwory jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, wątroby, jelita grubego i piersikrtani, przełyku, wątroby, jelita grubego i piersi

►► Ekspozycja na promienie słoneczneEkspozycja na promienie słoneczneEkspozycja na promienie słoneczneEkspozycja na promienie słoneczne►► DietaDieta

�� Tłuszcz zwierzęcy i mięso (większa częstość raka jelita grubego, Tłuszcz zwierzęcy i mięso (większa częstość raka jelita grubego, piersi, stercza)piersi, stercza)

�� Owoce i warzywa (mniejsza zapadalność na raka płuc, jamy ustnej, Owoce i warzywa (mniejsza zapadalność na raka płuc, jamy ustnej, krtani, trzustki, przełyku, żołądka, jelita grubego, pęcherza krtani, trzustki, przełyku, żołądka, jelita grubego, pęcherza moczowego, szyjki macicymoczowego, szyjki macicy

�� Błonnik (mniejsza zapadalność na raka jelita grubego i piersi)Błonnik (mniejsza zapadalność na raka jelita grubego i piersi)�� Suplementacja i chemioprewencja Suplementacja i chemioprewencja -- brak przekonywujących brak przekonywujących

danych w prawdłowo odżywionych populacjach ale ochronna rola danych w prawdłowo odżywionych populacjach ale ochronna rola niektórych leków (np. ASA, SERM)niektórych leków (np. ASA, SERM)

Profilaktyka wtórna Profilaktyka wtórna –– wczesne wykrywanie wczesne wykrywanie

►►Wykrywanie stanów przednowotworowych i Wykrywanie stanów przednowotworowych i nowotworów w fazie przedklinicznej i nowotworów w fazie przedklinicznej i wczesnych stadiach klinicznych wczesnych stadiach klinicznych ––zmniejszenie zachorowalności i umieralnościzmniejszenie zachorowalności i umieralności

►►Badanie przesiewowe wykonywane w Badanie przesiewowe wykonywane w populacji osób, u których z uwagi na płeć, populacji osób, u których z uwagi na płeć, wiek, i inne dane epidemiologiczne istnieje wiek, i inne dane epidemiologiczne istnieje podwyższone prawdopodobieństwo podwyższone prawdopodobieństwo występowania nowotworuwystępowania nowotworu

Badanie przesiewoweBadanie przesiewowe

►►Choroba ma duże znaczenie społeczneChoroba ma duże znaczenie społeczne►►Możliwość określenia populacji badanejMożliwość określenia populacji badanej►► Są znane i możliwe do wykrycia stany Są znane i możliwe do wykrycia stany

przednowotworowe i przedkliniczne nowotworuprzednowotworowe i przedkliniczne nowotworuprzednowotworowe i przedkliniczne nowotworuprzednowotworowe i przedkliniczne nowotworu►► Znane są sposoby wykrywania Znane są sposoby wykrywania –– dostatecznie dostatecznie

czułe i swoiste o akceptowalnych kosztach, czułe i swoiste o akceptowalnych kosztach, możliwe do zaakceptowania przez pacjentówmożliwe do zaakceptowania przez pacjentów

►► Są dostępne skuteczne metody leczeniaSą dostępne skuteczne metody leczenia

Badania przesiewowe Badania przesiewowe –– rak szyjki rak szyjki macicymacicy

►►W krajach o prawidłowo zorganizowanym W krajach o prawidłowo zorganizowanym skriningu śmiertelność zmalała o 80%skriningu śmiertelność zmalała o 80%

►►Badanie cytologiczne oceniane wg systemu Badanie cytologiczne oceniane wg systemu BethesdaBethesda

►►Rozpoczynać między 20Rozpoczynać między 20--25r.ż., co 3 lata, do 64 r.ż25r.ż., co 3 lata, do 64 r.ż►►Rozpoczynać między 20Rozpoczynać między 20--25r.ż., co 3 lata, do 64 r.ż25r.ż., co 3 lata, do 64 r.ż►► U kobiet z czynnikami ryzyka, np. w razie U kobiet z czynnikami ryzyka, np. w razie

potwierdzenia infekcji HPV o wysokiej potwierdzenia infekcji HPV o wysokiej onkogenności (16, 18, 31, 33) wcześniej i częściejonkogenności (16, 18, 31, 33) wcześniej i częściej

►► 2 główne kategorie zmian patologicznych:2 główne kategorie zmian patologicznych:�� LGSIL (zmiany związane z zakażeniem, CIN1)LGSIL (zmiany związane z zakażeniem, CIN1)�� HGSIL (CIN 2 i 3)HGSIL (CIN 2 i 3)

Badania przesiewowe Badania przesiewowe –– rak piersirak piersi

►►Najczęstszy nowotwór złośliwy u kobietNajczęstszy nowotwór złośliwy u kobiet►► SamobadanieSamobadanie►►Badanie kliniczneBadanie kliniczne►►MammografiaMammografia►►MammografiaMammografia

�� Zmniejszenie umieralności o 20Zmniejszenie umieralności o 20--25%, 5025%, 50--69 r.ż.: 3069 r.ż.: 30--40%40%�� Od 50 do 69 r.ż.Od 50 do 69 r.ż.�� Co dwa lataCo dwa lata�� Ograniczenia u młodszych kobietOgraniczenia u młodszych kobiet�� Przy zwiększonym ryzyku wcześniej, także inne badaniaPrzy zwiększonym ryzyku wcześniej, także inne badania

Badania przesiewowe Badania przesiewowe –– rak jelita rak jelita grubegogrubego

►► Badania endoskopowe: sigmoidoskopia i kolonoskopiaBadania endoskopowe: sigmoidoskopia i kolonoskopia►► Badania na obecność krwi utajonej w kale (metoda Badania na obecność krwi utajonej w kale (metoda

klasyczna klasyczna -- FOBT i immunochemiczna FOBT i immunochemiczna -- FIT)FIT)►► Wlew doodbytniczy metodą podwójnego kontrastuWlew doodbytniczy metodą podwójnego kontrastu►► Osoby z rodzinnym obciążeniem wcześniejOsoby z rodzinnym obciążeniem wcześniej►► Osoby z rodzinnym obciążeniem wcześniejOsoby z rodzinnym obciążeniem wcześniej►► Od 50r.ż.: Od 50r.ż.:

�� FOBT lub FIT co rokFOBT lub FIT co rok�� Sigmoidoskopia co 5 latSigmoidoskopia co 5 lat�� Obie w.w.Obie w.w.�� Wlew doodbytniczy co 5 latWlew doodbytniczy co 5 lat�� Kolonoskopia co 10 latKolonoskopia co 10 lat

Badania przesiewowe Badania przesiewowe –– pozostałe pozostałe nowotwory ?nowotwory ?

►►Rak prostatyRak prostaty►►Rak płucaRak płuca►►Rak jajnikaRak jajnika

Nowotwory skóryNowotwory skóry►►Nowotwory skóryNowotwory skóry

Rozpoznanie choroby nowotworowejRozpoznanie choroby nowotworowej

►►Podstawą rozpoznania i wdrożenia Podstawą rozpoznania i wdrożenia odpowiedniego leczenia jest rozpoznanie odpowiedniego leczenia jest rozpoznanie patomorfologiczne (materiał patomorfologiczne (materiał histopatologiczny lub cytologiczny)histopatologiczny lub cytologiczny)histopatologiczny lub cytologiczny)histopatologiczny lub cytologiczny)

►►Metody „szybkiej diagnostyki”Metody „szybkiej diagnostyki”�� Biopsja aspiracyjna cienkoigłowaBiopsja aspiracyjna cienkoigłowa�� Cytometria przepływowaCytometria przepływowa�� Badania laboratoryjneBadania laboratoryjne

Rozpoznanie choroby nowotworowejRozpoznanie choroby nowotworowej

►►Rozpoznanie patomorfologiczne oceniaRozpoznanie patomorfologiczne ocenia�� Postać histologiczną nowotworuPostać histologiczną nowotworu�� Narząd, w którym powstał nowotwórNarząd, w którym powstał nowotwór�� Stopień złosliwości nowotworuStopień złosliwości nowotworu�� Stopień złosliwości nowotworuStopień złosliwości nowotworu�� Zaawansowanie nowotworuZaawansowanie nowotworu�� Inne istotne informacje dla danego nowotworuInne istotne informacje dla danego nowotworu

Objawy choroby nowotworowejObjawy choroby nowotworowej►► Miejscowe (obecność guza pierwotnego i/lub przerzutów): Miejscowe (obecność guza pierwotnego i/lub przerzutów):

�� zgrubienie tkanek (guzek), zgrubienie tkanek (guzek), �� Limfadenopatia Limfadenopatia (pamiętać o badaniu węzłów obwodowych!)(pamiętać o badaniu węzłów obwodowych!)

�� niegojące się owrzodzenieniegojące się owrzodzenie�� zmiana koloru, kształtu i wzrostu znamion zmiana koloru, kształtu i wzrostu znamion �� niefizjologiczne krwawienieniefizjologiczne krwawienie�� nieprawidłowe wydalanie i wydzielanie (upławy, zaparcia)nieprawidłowe wydalanie i wydzielanie (upławy, zaparcia)�� nieprawidłowe wydalanie i wydzielanie (upławy, zaparcia)nieprawidłowe wydalanie i wydzielanie (upławy, zaparcia)�� dysfagia, zgaga, odbijania, uczucie pełnościdysfagia, zgaga, odbijania, uczucie pełności�� chrypka, przedłużające się infekcje, uporczywy kaszel, zmiana chrypka, przedłużające się infekcje, uporczywy kaszel, zmiana

charakteru kaszlu, krwioplucie, dusznośćcharakteru kaszlu, krwioplucie, duszność�� dysuria, krwiomoczdysuria, krwiomocz�� dolegliwości bólowedolegliwości bólowe�� złamania patologicznezłamania patologiczne

Objawy towarzyszące chorobie nowotworowejObjawy towarzyszące chorobie nowotworowej

►►Ogólne: Ogólne: �� OsłabienieOsłabienie�� Spadek tolerancji wysiłkuSpadek tolerancji wysiłku�� SennośćSenność�� SennośćSenność�� Utrata masy ciałaUtrata masy ciała�� Spadek apetytu Spadek apetytu �� Utrzymujące się podwyższenie ciepłoty ciałaUtrzymujące się podwyższenie ciepłoty ciała�� Duszność Duszność �� WyniszczenieWyniszczenie


►►Nieprawidłowości badań laboratoryjnychNieprawidłowości badań laboratoryjnych�� Markery nowotworoweMarkery nowotworowe�� Badania biochemiczne Badania biochemiczne �� OBOB�� Badania hematologiczne Badania hematologiczne

►►NiedokrwistośćNiedokrwistość►►ErytrocytozaErytrocytoza

LeukopeniaLeukopenia►►LeukopeniaLeukopenia►►LeukocytozaLeukocytoza►►LimfopeniaLimfopenia►►Eozynopenia Eozynopenia ►►EozynofiliaEozynofilia►►MałopłytkowośćMałopłytkowość►►NadpłytkowośćNadpłytkowość

�� Zaburzenia krzepnięciaZaburzenia krzepnięcia►►Zakrzepica (klinicznie u 15%)Zakrzepica (klinicznie u 15%)►►krwotocznekrwotoczne


►► Hiperkalcemia Hiperkalcemia �� Najczęstsze zaburzenie metaboliczneNajczęstsze zaburzenie metaboliczne�� Także częste w chorobach nienowotworowychTakże częste w chorobach nienowotworowych�� PrzyczynyPrzyczyny

►► Ektopowe wydzielanie białka podobnego do PTH (rak Ektopowe wydzielanie białka podobnego do PTH (rak płaskonabłonkowy, najczęściej płuca, rak nerki, rak urotelialny)płaskonabłonkowy, najczęściej płuca, rak nerki, rak urotelialny)płaskonabłonkowy, najczęściej płuca, rak nerki, rak urotelialny)płaskonabłonkowy, najczęściej płuca, rak nerki, rak urotelialny)

►► Przerzuty do kości (szpiczak, rak piersi, prostaty, tarczycy, płuca…)Przerzuty do kości (szpiczak, rak piersi, prostaty, tarczycy, płuca…)►►wydzielanie czynnej witaminy D (chłoniaki)wydzielanie czynnej witaminy D (chłoniaki)

�� Objawy:Objawy:►►Osłabienie, senność, hipotonia, osłabienie mięśni, zaburzenia Osłabienie, senność, hipotonia, osłabienie mięśni, zaburzenia

psychiczne, śpiączkapsychiczne, śpiączka►► Bradykardia, skrócenie QT, wydłużenie PR, zaburzenia rytmuBradykardia, skrócenie QT, wydłużenie PR, zaburzenia rytmu►► Nudności, wymioty, niedrożność, zapalenie trzustki, brak apetytuNudności, wymioty, niedrożność, zapalenie trzustki, brak apetytu►►WielomoczWielomocz►►Odwodnienie, nadmierne pragnienie, brak łaknienia, świąd skóryOdwodnienie, nadmierne pragnienie, brak łaknienia, świąd skóry


►► Hiperkalcemia Hiperkalcemia –– postępowaniepostępowanie�� Umiarkowana Umiarkowana -- z poziomem Ca > 12 mg/dl < 13.5 mg/dl, bez z poziomem Ca > 12 mg/dl < 13.5 mg/dl, bez

objawów klinicznych, może być prowadzona ambulatoryjnieobjawów klinicznych, może być prowadzona ambulatoryjnie�� Ciężka Ca >13,5mg/dl lub objawy kliniczne Ciężka Ca >13,5mg/dl lub objawy kliniczne –– leczenie szpitalne leczenie szpitalne �� PostępowaniePostępowanie

►►Monitorowanie poziomu Ca, gospodarki wodnoMonitorowanie poziomu Ca, gospodarki wodno--elektrolitowej elektrolitowej ►►Monitorowanie poziomu Ca, gospodarki wodnoMonitorowanie poziomu Ca, gospodarki wodno--elektrolitowej elektrolitowej wydolności nerekwydolności nerek

►► NawodnienieNawodnienie►► BisfosfonianyBisfosfoniany►► kalcytoniakalcytonia►► Kortkosterydy (prednizon 10Kortkosterydy (prednizon 10--60mg/d)60mg/d)►► Furosemid Furosemid ►► Ćwiczenia fizyczneĆwiczenia fizyczne

Objawy towarzyszące chorobie Objawy towarzyszące chorobie nowotworowejnowotworowej-- zespoły paraneoplastycznezespoły paraneoplastyczne

►►Objawy towarzyszące nowotworom Objawy towarzyszące nowotworom niezależne od miejscowego wzrostu lub niezależne od miejscowego wzrostu lub rozsiewu nowotworurozsiewu nowotworu

►►mogą ustąpić po usunięciu nowotworumogą ustąpić po usunięciu nowotworuNajczęściej są wynikiem:Najczęściej są wynikiem:►►Najczęściej są wynikiem:Najczęściej są wynikiem:�� Wydzielania hormonów, czynników wzrostu, Wydzielania hormonów, czynników wzrostu,

cytokincytokin�� Autoimmunizacji (reakcja przeciwciał Autoimmunizacji (reakcja przeciwciał

przeciwnowotworowych z prawidłowymi przeciwnowotworowych z prawidłowymi tkankami)tkankami)


►►Zespoły endokrynne (najczęstsze) zależne od Zespoły endokrynne (najczęstsze) zależne od wydzielania:wydzielania:�� ACTH (najczęściej DRP)ACTH (najczęściej DRP)�� ADH (np. rak płuca, prostaty, pęcherza, trzustki)ADH (np. rak płuca, prostaty, pęcherza, trzustki)�� ADH (np. rak płuca, prostaty, pęcherza, trzustki)ADH (np. rak płuca, prostaty, pęcherza, trzustki)�� Białka podobnego do PTH (hiperkalcemia; np. rak Białka podobnego do PTH (hiperkalcemia; np. rak

płaskonabłonkowy płuca, głowy i szyi, przełyku)płaskonabłonkowy płuca, głowy i szyi, przełyku)�� IGFIGF--II (hipoglikemia; np. międzybłoniak, mięsaki)II (hipoglikemia; np. międzybłoniak, mięsaki)

Objawy towarzyszące chorobie nowotworowejObjawy towarzyszące chorobie nowotworowej--zespoły paraneoplastycznezespoły paraneoplastyczne

►►Zespoły neurologiczneZespoły neurologiczne�� Ogniskowe lub rozlegle uszkodzenie mózgu, Ogniskowe lub rozlegle uszkodzenie mózgu,

rdzeniardzenia�� Zwyrodnienie móżdżkoweZwyrodnienie móżdżkowe�� Retinopatia (najczęściej DRP i rak piersi)Retinopatia (najczęściej DRP i rak piersi)�� Retinopatia (najczęściej DRP i rak piersi)Retinopatia (najczęściej DRP i rak piersi)�� Obwodowa neuropatia (czuciowa, ruchowa lub Obwodowa neuropatia (czuciowa, ruchowa lub

mieszana)mieszana)�� Miastenia (grasiczak)Miastenia (grasiczak)�� Zespół LambertaZespół Lamberta--Eatona (najczęściej DRP)Eatona (najczęściej DRP)�� dermatomyositisdermatomyositis


►►Zmiany skórneZmiany skórne�� Rogowacenie czarne (np. rak żołądka, przełyku, Rogowacenie czarne (np. rak żołądka, przełyku,

płuca)płuca)�� Akeratoza (zespół Bazex)Akeratoza (zespół Bazex)�� Akeratoza (zespół Bazex)Akeratoza (zespół Bazex)�� BielactwoBielactwo�� Zespół LeserZespół Leser--Trelat (liczne brodawki Trelat (liczne brodawki

łojokotowe)łojokotowe)�� ŚwiądŚwiąd�� Zespoły pęcherzowe (najczęściej chłoniaki)Zespoły pęcherzowe (najczęściej chłoniaki)


►► Inne:Inne:�� Zespoły łącznotkankowe Zespoły łącznotkankowe

►► Zapalenie stawówZapalenie stawów►►Osteoatropatia przerostowa (NDRP)Osteoatropatia przerostowa (NDRP)►► Toczeń systemowyToczeń systemowy►► Zespół SjZespół Sjöögrenagrena►► Zespół RaynaudaZespół Raynauda►► Zespół RaynaudaZespół Raynauda►► Zapalenie naczyńZapalenie naczyń

�� Zespoły nefrologiczneZespoły nefrologiczne►► Zespoły hematologiczneZespoły hematologiczne

�� Zaburzenia krzepnięciaZaburzenia krzepnięcia�� AmyloidozaAmyloidoza�� KacheksjaKacheksja�� Gorączka Gorączka

Wyniszczenie (Cachexia)Wyniszczenie (Cachexia)

►►U ok. 2/3 chorych na zaawansowane U ok. 2/3 chorych na zaawansowane nowotworynowotwory

►►Jadłowstręt, znaczne osłabienieJadłowstręt, znaczne osłabienie►►Złożony zespół metabolicznyZłożony zespół metaboliczny►►Zanik mięśni i tkanki tłuszczowejZanik mięśni i tkanki tłuszczowej►►Zanik mięśni i tkanki tłuszczowejZanik mięśni i tkanki tłuszczowej►►Rozpoczęcie leczenia zależy odRozpoczęcie leczenia zależy od

�� Woli chorego, aby zwiększyć apetyt i masę ciałaWoli chorego, aby zwiększyć apetyt i masę ciała�� Opini lekarza, że będzie to dla pacjenta Opini lekarza, że będzie to dla pacjenta

korzystnekorzystne

Wyniszczenie (Cachexia)Wyniszczenie (Cachexia)

►► Postępowanie:Postępowanie:�� Dieta akceptowana przez chorego, uwzględniająca jego Dieta akceptowana przez chorego, uwzględniająca jego

ulubione potrawyulubione potrawy�� Spożywanie częściej pokarmów o niewielkiej objętości, Spożywanie częściej pokarmów o niewielkiej objętości,

większe posiłki ranowiększe posiłki rano�� Unikanie potraw ciężkostrawnych, ostrych przyprawUnikanie potraw ciężkostrawnych, ostrych przypraw�� Odpowiednie nawodnienieOdpowiednie nawodnienie�� Odpowiednie nawodnienieOdpowiednie nawodnienie�� Leczenie objawów towarzyszących! (stany zapalne, Leczenie objawów towarzyszących! (stany zapalne,

dolegiwości bólowe)dolegiwości bólowe)�� Farmakoterapia:Farmakoterapia:

►►Kortykosterydy (deksametazon 3Kortykosterydy (deksametazon 3--8 mg/d)8 mg/d)►►Progestageny (octan megestrolu 400Progestageny (octan megestrolu 400-- 800mg/d, octan 800mg/d, octan

medroksyprogesteronu)medroksyprogesteronu)►►MetoklopramidMetoklopramid►►Liczne działania niepożądaneLiczne działania niepożądane

DusznośćDuszność

►►Subiektywne odczucie braku powietrzaSubiektywne odczucie braku powietrza►►Leczenie przyczynoweLeczenie przyczynowe

�� PrzeciwnowotworowePrzeciwnowotworowe�� InfekcjiInfekcji�� InfekcjiInfekcji�� Niewydolności sercaNiewydolności serca�� Punkcja opłucnej, osierdziaPunkcja opłucnej, osierdzia


►► Leczenie objawoweLeczenie objawowe�� NiefarmakologiczneNiefarmakologiczne

►►Dobre porozumienie z chorymDobre porozumienie z chorym►►Modyfikacja warunków otoczeniaModyfikacja warunków otoczenia►►Edukacja chorego i rodzinyEdukacja chorego i rodziny►►Edukacja chorego i rodzinyEdukacja chorego i rodziny►►Odsysanie wydzielinyOdsysanie wydzieliny►►Odpowiednie ułożenieOdpowiednie ułożenie►►Odpowiednie nawodnienieOdpowiednie nawodnienie►►Zapobieganie zaparciomZapobieganie zaparciom►►Psychoterapia, terapia zajęciowaPsychoterapia, terapia zajęciowa►►Tlenoterapia Tlenoterapia


►►Leczenie objawoweLeczenie objawowe�� FarmakologiczneFarmakologiczne

►►Opioidy (morfina)Opioidy (morfina)

►►KortkosterydyKortkosterydy►►KortkosterydyKortkosterydy►►Leki rozszerzające oskrzelaLeki rozszerzające oskrzela►►Benzodiazepiny (lorazepam, midazolam)Benzodiazepiny (lorazepam, midazolam)►►Leki cholinolityczne (buskolizyna) przy „rzężeniach”Leki cholinolityczne (buskolizyna) przy „rzężeniach”

KaszelKaszel

►►Leczenie przyczynoweLeczenie przyczynowe�� PrzeciwnowotworowePrzeciwnowotworowe�� InfekcjiInfekcji�� Refluksu żołądkowoRefluksu żołądkowo--przełykowegoprzełykowego�� Refluksu żołądkowoRefluksu żołądkowo--przełykowegoprzełykowego�� Niewydolności sercaNiewydolności serca�� Modyfikacja leków (np. inhibitory ACE)Modyfikacja leków (np. inhibitory ACE)

KaszelKaszel

►►Leczenie objawowe Leczenie objawowe �� Kaszel suchyKaszel suchy

►►Dekstrometorfan (60Dekstrometorfan (60--120mg/d)120mg/d)►►Kodeina (10Kodeina (10--30mg co 430mg co 4--6 godz.)6 godz.)

DihydrokodeinaDihydrokodeina►►DihydrokodeinaDihydrokodeina►►Morfina Morfina ►►MetadonMetadon►►Fantanyl Fantanyl –– nie działa przeciwkaszlowonie działa przeciwkaszlowo►►Blokery kanału wapniowegoBlokery kanału wapniowego►►Leki znieczulające miejscowoLeki znieczulające miejscowo

KaszelKaszel

►►Leczenie objawoweLeczenie objawowe�� Kaszel produktywnyKaszel produktywny

►►Nawilżanie powietrzaNawilżanie powietrza►►Odsysanie wydzielinyOdsysanie wydzieliny►►Odsysanie wydzielinyOdsysanie wydzieliny►►Zabiegi rehabilitacyjneZabiegi rehabilitacyjne►►Leki rozrzedzające wydzielinę i zwiekszające Leki rozrzedzające wydzielinę i zwiekszające

produkcję wydzielinyprodukcję wydzieliny►►Leki zmniejszające produkcję wydzielinyLeki zmniejszające produkcję wydzieliny

Czkawka Czkawka ►► Przymusowy, synchroniczny skurcz przepony i Przymusowy, synchroniczny skurcz przepony i

mięśni międzyżebrowych, z następczym mięśni międzyżebrowych, z następczym zamknięciem głośnizamknięciem głośni

►► Stymulacja zakończeń nerwu błędnego, Stymulacja zakończeń nerwu błędnego, przeponowego, dośrodkowych włókien przeponowego, dośrodkowych włókien współczulnych unerwiających narządy szyi, klp, współczulnych unerwiających narządy szyi, klp, j.brzusznej, pobudzenie ośrodka czkawki w OUNj.brzusznej, pobudzenie ośrodka czkawki w OUNj.brzusznej, pobudzenie ośrodka czkawki w OUNj.brzusznej, pobudzenie ośrodka czkawki w OUN

►► PrzyczynyPrzyczyny�� Choroby OUNChoroby OUN�� Choroby narządów klpChoroby narządów klp�� Choroby narządów j. brzusznejChoroby narządów j. brzusznej�� Zaburzenia metaboliczne (cukrzyca,mocznica, Zaburzenia metaboliczne (cukrzyca,mocznica,

hipokalcemia, hiponatremia, hipokapnia)hipokalcemia, hiponatremia, hipokapnia)�� Toksyny, leki (np. cytostatyki, benzodiazepiny, sterydy)Toksyny, leki (np. cytostatyki, benzodiazepiny, sterydy)�� psychogennepsychogenne

CzkawkaCzkawka

►►LeczenieLeczenie�� PrzyczynowePrzyczynowe�� FarmakologiczneFarmakologiczne

►►MetoklopramidMetoklopramid►►MetoklopramidMetoklopramid►►Haloperydol (2 mg s.c., 5Haloperydol (2 mg s.c., 5--10 mg/d p.o)10 mg/d p.o)►►Chlorpromazyna (25Chlorpromazyna (25--50 mg i.v 3050 mg i.v 30--60 min., 2560 min., 25--50mg 50mg

33--4 x dz. p.o.)4 x dz. p.o.)►►Baklofen (5Baklofen (5--10 mg 2xdz, do 40mg/d)10 mg 2xdz, do 40mg/d)

Zaparcia Zaparcia

►►Bardzo częsty objaw u chorych paliatywnychBardzo częsty objaw u chorych paliatywnych►► PostępowaniePostępowanie

�� DietaDieta�� Odpowiednie nawodnienieOdpowiednie nawodnienie�� Zwiększenie aktywności choregoZwiększenie aktywności chorego�� Zwiększenie aktywności choregoZwiększenie aktywności chorego�� Najczęściej leki osmotyczne, np. laktuloza, czopki Najczęściej leki osmotyczne, np. laktuloza, czopki

glicerynoweglicerynowe�� Środki zmiękczające stolec, np. parafinaŚrodki zmiękczające stolec, np. parafina�� Leki stymulująceLeki stymulujące

►►Jelito grube, np. bisakodyl, herbaty ziołowe, suszone sliwkiJelito grube, np. bisakodyl, herbaty ziołowe, suszone sliwki►►Metoklopramid, cisapridMetoklopramid, cisaprid

�� Jeśli po opioidzie Jeśli po opioidzie –– oprócz w.w. rotacja opioiduoprócz w.w. rotacja opioidu

Zaburzenia psychiczneZaburzenia psychiczne

►►AdaptacyjneAdaptacyjne�� Zespół lękowyZespół lękowy�� Zespół depresyjnyZespół depresyjny�� Zaburzenia zachowaniaZaburzenia zachowania�� Zaburzenia zachowaniaZaburzenia zachowania

►►OrganiczneOrganiczne�� Majaczenie (zaburzenia świadomości)Majaczenie (zaburzenia świadomości)�� OtępienieOtępienie


►►Zespół lękowyZespół lękowy�� Reakcja nerwicowa na poczucie zagrożenia Reakcja nerwicowa na poczucie zagrożenia

utraty ważnych dla człowieka wartościutraty ważnych dla człowieka wartości�� 77--44 % pacjentów44 % pacjentów�� 77--44 % pacjentów44 % pacjentów�� PrzyczynyPrzyczyny

►►psychospołeczne, egzystencjonalnepsychospołeczne, egzystencjonalne►►SomatyczneSomatyczne►►lekileki


►►Zespół lękowyZespół lękowy�� Lęk uogólnionyLęk uogólniony�� Lek napadowyLek napadowy�� Lęk fobijny Lęk fobijny �� Lęk fobijny Lęk fobijny �� Rozpoznanie: wywiad i obserwacjaRozpoznanie: wywiad i obserwacja

Zaburzenia psychiczneZaburzenia psychiczne►► Zespół lękowy Zespół lękowy –– leczenieleczenie

�� NiefarmakologiczneNiefarmakologiczne►►Psychoterapia podtrzymującaPsychoterapia podtrzymująca►►Psychoterapia poznawczoPsychoterapia poznawczo--behawioralnabehawioralna

�� Farmakologiczne Farmakologiczne ►►Lęk przewlekłyLęk przewlekły►►Lęk przewlekłyLęk przewlekły

�� Benzodiazepiny (np. alprazolam 1Benzodiazepiny (np. alprazolam 1--1,5mg/d, bromazepam 1,51,5mg/d, bromazepam 1,5--3mg/d)3mg/d)

�� Neuroleptyki, np.Sulpiryd (50Neuroleptyki, np.Sulpiryd (50--100mg/d),100mg/d),�� Buspiron (15Buspiron (15--20 mg/d)20 mg/d)�� PropranololPropranolol

►►Lęk napadowyLęk napadowy�� Doraźnie: midazolam (7,5mg), lorazepam (1mg) + propranololDoraźnie: midazolam (7,5mg), lorazepam (1mg) + propranolol�� Zapobieganie:SSRI (fluoksetyna, citalopram) lub imipraminaZapobieganie:SSRI (fluoksetyna, citalopram) lub imipramina

►►Lek fobijny Lek fobijny -- krótkodziałające BZDkrótkodziałające BZD


►► Zespół depresyjny Zespół depresyjny �� zespół nerwicowy będący reakcją na pewność utraty zespół nerwicowy będący reakcją na pewność utraty

(przewidywaną lub dokonaną) ważnych dla człowieka (przewidywaną lub dokonaną) ważnych dla człowieka wartościwartości

�� Długotrwałe utrzymywanie się obniżonego nastroju Długotrwałe utrzymywanie się obniżonego nastroju �� Długotrwałe utrzymywanie się obniżonego nastroju Długotrwałe utrzymywanie się obniżonego nastroju (>50% czasu nieprzeznaczonego na sen)(>50% czasu nieprzeznaczonego na sen)

�� Częste zaburzenia snuCzęste zaburzenia snu�� Deficyty funkcji poznawczychDeficyty funkcji poznawczych�� urojeniaurojenia�� 2323--53% pacjentów53% pacjentów


►►Zespół depresyjnyZespół depresyjny�� RodzajeRodzaje

►►HiperaktywnyHiperaktywny►►HipoaktywnyHipoaktywny

Depresja maskowanaDepresja maskowana►►Depresja maskowanaDepresja maskowana�� PrzyczynyPrzyczyny

►►PsychospołecznePsychospołeczne►►EgzystencjonalneEgzystencjonalne►►BiologiczneBiologiczne

�� Rozpoznanie: wywiad i obserwacjaRozpoznanie: wywiad i obserwacja


►► Zespół depresyjny Zespół depresyjny –– leczenieleczenie�� NiefarmakologiczneNiefarmakologiczne

►►Psychoterapia podtrzymującaPsychoterapia podtrzymująca►►Psychoterapia poznawczoPsychoterapia poznawczo--behawioralnabehawioralna

�� Farmakologiczne Farmakologiczne ►►Zespół hiperaktywnyZespół hiperaktywny►►Zespół hiperaktywnyZespół hiperaktywny

�� Leki przeciwdepresyjne uspokajające o działaniu przeciwlekowym, Leki przeciwdepresyjne uspokajające o działaniu przeciwlekowym, np. Mianseryna 50np. Mianseryna 50--70mg/d w dawkach podz., moklobemid 70mg/d w dawkach podz., moklobemid 300mg/d300mg/d

►►Zespół hipoaktywnyZespół hipoaktywny�� Leki przeciwdepresyjne aktywujące, np. SSRI, SNRI, np. Leki przeciwdepresyjne aktywujące, np. SSRI, SNRI, np.

Wenlafaksyna 75Wenlafaksyna 75--150mg/d150mg/d

�� Leki przeciwdepresyjne działają po ok. 14 dniach Leki przeciwdepresyjne działają po ok. 14 dniach –– w w tym czasie BZD (np. Klorazepan 10tym czasie BZD (np. Klorazepan 10--20mg/d)20mg/d)


►►Adaptacyjne zaburzenia zachowaniaAdaptacyjne zaburzenia zachowania�� Zaburzenie zachowania i osobowości będące Zaburzenie zachowania i osobowości będące

następstwem braku zgody i buntu wobec chorobynastępstwem braku zgody i buntu wobec choroby�� Zmiana utrwalonych wcześniej wzorców zachowańZmiana utrwalonych wcześniej wzorców zachowań�� Zamienność nastrojów nadwrażliwośćZamienność nastrojów nadwrażliwość�� NegatywizmNegatywizm�� NegatywizmNegatywizm�� Zachowany krytycyzm Zachowany krytycyzm -- poczucie winypoczucie winy�� Rozpoznanie Rozpoznanie –– wywiad i obserwacjawywiad i obserwacja�� LeczenieLeczenie

►►Niefarmakologiczne Niefarmakologiczne –– psychoterapia, edukacjapsychoterapia, edukacja►►Farmakologiczne: benzodiazepiny (u osób starszych, z Farmakologiczne: benzodiazepiny (u osób starszych, z

uszkodzoną wątrobą oksazepam), ew. kwas walproinowy lub uszkodzoną wątrobą oksazepam), ew. kwas walproinowy lub karbamazepinakarbamazepina

Stany naglące w onkologiiStany naglące w onkologii

►► Zespół ucisku rdzeniaZespół ucisku rdzenia►► Wzrost ciśnienia śródczaszkowegoWzrost ciśnienia śródczaszkowego►► Zespół żyły głównej górnejZespół żyły głównej górnej►► Złamania patologiczneZłamania patologiczne►► Stan drgawkowyStan drgawkowy►► Stan drgawkowyStan drgawkowy►► Ostra niewydolność krążeniaOstra niewydolność krążenia►► Zatorowość płucnaZatorowość płucna►► Zaburzenia metaboliczne, np. ciężka hiperkalcemia, Zaburzenia metaboliczne, np. ciężka hiperkalcemia,

niewydolność kory nadnerczy, hiperurykemianiewydolność kory nadnerczy, hiperurykemia►► Zespół ostrego rozpadu guzaZespół ostrego rozpadu guza

Przypadek 2Przypadek 2

►►6161--letnia kobietaletnia kobieta►►Od kilkunastu dni pogorszenie stanu Od kilkunastu dni pogorszenie stanu

ogólnego ogólnego –– narastające osłabienie, narastające osłabienie, okresowo splątanie, bóle brzucha, silne bóle okresowo splątanie, bóle brzucha, silne bóle okresowo splątanie, bóle brzucha, silne bóle okresowo splątanie, bóle brzucha, silne bóle prawego udaprawego uda

►►Bad. fiz.: cechy odwodnienia, owrzodzenie Bad. fiz.: cechy odwodnienia, owrzodzenie piersi lewej, powiększone węzły pachowe i piersi lewej, powiększone węzły pachowe i nadobojczykowe lewenadobojczykowe lewe

►►Jaką chorobę i jakie jej powikłania należy Jaką chorobę i jakie jej powikłania należy podejrzewać? Jaka dalsza diagnostyka?podejrzewać? Jaka dalsza diagnostyka?

Ocena jakości życiaOcena jakości życia

► Jakość życia – obszar, który najściślej i bezpośrednio dotyczy chorego

► Zależna od wielu parametrów► informuje o funkcjonowaniu chorego w ważnych

dla niego dziedzinachkryterium oceny efektów leczenia► kryterium oceny efektów leczenia

► pomiar korzyści osiąganych przez pacjenta poddanego leczeniu

► badanie wpływu leków na jakość życia pacjenta► służy do całościowej oceny pacjenta, świadczy o

interdyscyplinarnym podejściu do procesu leczenia


►Ocena jakości życia ma podstawowe znaczenia w leczeniu nowotworów, opiece paliatywnej

►W chwili obecnej stanowi jeden z najważniejszych elementów służących do monitorowania leczenia elementów służących do monitorowania leczenia onkologicznego, nowych metod terapii czy opieki paliatywnej nad chorym

►Na jakość życia składają się elementy subiektywne i obiektywne


►Ocena jakości życia może być częściowo dokonana przez skale służące do oceny stanu sprawności, np. Karnofsky’ego czy ECOG

►Dokładniejsze pomiary wykonywane są przy Dokładniejsze pomiary wykonywane są przy pomocy kwestionariuszy obiektywnych –wypełnianych przez personel medyczny lub subiektywnych – uzupełnianych przez chorego.

►Najpopularniejszym jest QLQ-C30 wg EORTC.

Ocena jakości życia Ocena jakości życia

►Skale stosowane do oceny jakości życia:� indeks jakości życia wg Spitzera (wypełniana

przez lekarza)� Samoocena na podstawie skali linearno-

analogowejanalogowej� rotterdamska skala objawów (wpływ leczenia

przeciwnowotworowego)� skala EORTC (European Organisation for

Resaerch and Treatment of Cancer), oceniająca stan somatyczny, psychiczny, relacje społeczne


► Skala EORTC składa się z 2 części:� podstawowej – QLQ-C30, która jest wspólna dla wszystkich

nowotworów� dodatkowej – charakterystycznej dla danego nowotworu np.:

► PŁUCO (LC13)► PIERŚ (BR23)► PIERŚ (BR23)► GŁOWA I SZYJA (H&N35)► PRZEŁYK (OES18)► JAJNIK (OV28)► ŻOŁĄDEK (STO22)► SZPICZAK (MY20)► SZYJKA MACICY(CX24)► PRZEŁYK-ŻOŁĄDEK (OG25)► PROSTATA (PR25)


►►QALY QALY �� rok życia skorygowany o jakośćrok życia skorygowany o jakość�� Popularna jednostka pomiaru jakości życia, Popularna jednostka pomiaru jakości życia,

będąca kompilacją jego jakości i długościbędąca kompilacją jego jakości i długościbędąca kompilacją jego jakości i długościbędąca kompilacją jego jakości i długości� parametr ten wynika z założenia, że liczba lat

przeżytych w pełnym zdrowiu ma większą wartość niż taka sama liczba lat przeżyta w niepełnym zdrowiu

�� Może służyć do oceny „opłacalności” terapiiMoże służyć do oceny „opłacalności” terapii

Ocena jakości życia Ocena jakości życia ––ocena stanu ogólnegoocena stanu ogólnego

►Ocena stanu ogólnego pacjentów poddawanych leczeniu onkologicznemu� ułatwia podejmowanie decyzji terapeutycznych� ma znaczenie rokownicze � może służyć do oceny jakości życia chorych na

nowotwory złośliwe


►Ocenę stanu sprawności dokonuje się przy pomocy skal:� Karnofsky’ego� Zubroda/ WHO/ECOG� Zubroda/ WHO/ECOG� Lanskyego (stosowana < 16 r.ż.)


Skala Karnofsky’ego

► 100 stan prawidłowy, brak dolegliwości i objawów choroby► 90 stan prawidłowej aktywności, niewielkie dolegliwości i objawy choroby► 80 stan niemal pełnej aktywności (wymaga pewnego wysiłku); niewielkie► dolegliwości i objawy choroby► 70 stan niemożności wykonywania pracy lub prawidłowej► aktywności, przy zachowanej zdolności do samoobsługi► aktywności, przy zachowanej zdolności do samoobsługi► 60 stan wymagający okresowej opieki, przy zachowanej► zdolności do samodzielnego spełniania większości codziennych potrzeb► 50 stan wymagający częstej opieki i częstych interwencji medycznych► 40 stan niewydolności i konieczność szczególnej opieki► 30 stan poważnej niewydolności, wskazania do hospitalizacji► 20 stan poważnej choroby, bezwzględna konieczność hospitalizacji i

prowadzenia leczenia wspomagającego► 10 stan gwałtownego narastania zagrożenia życia► 0 zgon


Skala WHO / Zubroda/ ECOG

► 0 - Sprawność prawidłowa, zdolność do samodzielnego wykonywania codziennych czynności

► 1 - Obecność objawów choroby, możliwość chodzenia i wykonywanialekkiej pracy

► 2 - Zdolność do wykonywania czynności osobistych, niezdolność do pracy, spędza w łóżku mniej niz połowy dnia

► 3 - Ograniczona zdolność wykonywania czynności osobistych, spędza w łóżku ponad połowę dnia

► 4 - Konieczność opieki osoby drugiej, spędza w łóżku cały dzień

► 5 Zgon


Skala Lansky’ego

► 100 Pełna aktywność, sprawność normalna► 90 Niewielkie ograniczenie przy nasilonym wysiłku fizycznym► 80 Aktywny, ale szybciej się męczy► 70 Równoczesne ograniczenie i skrócenie czasu aktywnego wysiłku

fizycznego► 60 Wykonuje codzienne czynności, ale minimalna aktywność fizyczna,

preferuje czynności wymagające umiarkowanego wysiłku► 60 Wykonuje codzienne czynności, ale minimalna aktywność fizyczna,

preferuje czynności wymagające umiarkowanego wysiłku► 50 Ubiera się samodzielnie, ale większość dnia leży, uczestniczy w

spokojnych czynnościach► 40 Większość czasu spędza w łóżku, uczestniczy w spokojnych

czynnościach► 30 Pozostaje głównie w łóżku, wymaga pomocy nawet przy

najspokojniejszych czynnościach► 20 Często śpi, jedynie biernie uczestniczy w najspokojniejszych

czynnościach► 10 Nie opuszcza lóżka, nie uczestniczy w żadnych czynnościach► 0 Zgon

Leczenie nowotworówLeczenie nowotworów

Podstawą nowoczesnego leczenia Podstawą nowoczesnego leczenia chorób nowotworowych jest leczenie chorób nowotworowych jest leczenie

skojarzoneskojarzone

Leczenie nowotworówLeczenie nowotworów►► Miejscowe:Miejscowe:

�� ChirurgiaChirurgia�� RadioterapiaRadioterapia

►► TeleradioterapiaTeleradioterapia►► BrachyterapiaBrachyterapia

�� Chemioterapia dojamowa, dokanałowa, dopęcherzowa, dotętnicza, Chemioterapia dojamowa, dokanałowa, dopęcherzowa, dotętnicza, miejscowa na skórę, doguzowa, miejscowa do loży po guzie OUNmiejscowa na skórę, doguzowa, miejscowa do loży po guzie OUN

►► Systemowe Systemowe ►► Systemowe Systemowe �� ChemioterapiaChemioterapia�� HormonoterapiaHormonoterapia�� ImmunoterapiaImmunoterapia�� Metody biologiczne i immunologiczne Metody biologiczne i immunologiczne –– biologiczne modyfikatory biologiczne modyfikatory

odpowiedziodpowiedzi�� Radioterapia systemowaRadioterapia systemowa

►► Leczenie wspomagająceLeczenie wspomagające►► Leczenie objawoweLeczenie objawowe

Leczenie systemowe nowotworówLeczenie systemowe nowotworów

►►IndukcyjneIndukcyjne►►NeoadjuwantoweNeoadjuwantowe►►Uzupełniające (adjuwantowe)Uzupełniające (adjuwantowe)

RadykalneRadykalne►►RadykalneRadykalne►►Paliatywne Paliatywne

Leczenie systemowe nowotworów Leczenie systemowe nowotworów ––interakcje lekoweinterakcje lekowe

►►Leki metabolizowane przez izoenzymy Leki metabolizowane przez izoenzymy cytochromu P450 (CYP2D6, CYP3A4) cytochromu P450 (CYP2D6, CYP3A4) �� Przeciwnowotworowe:Przeciwnowotworowe:

►►Inhibitory kinaz tyrozynowychInhibitory kinaz tyrozynowych►►Inhibitory kinaz tyrozynowychInhibitory kinaz tyrozynowych►►Tamoksifen Tamoksifen

�� Przeciwbólowe, np. Fentanyl, buprenorfina, Przeciwbólowe, np. Fentanyl, buprenorfina, metadonmetadon


►►Induktory izoenzymów cytochromu P 450Induktory izoenzymów cytochromu P 450�� Antybiotyki, np. pochodne rifamycynyAntybiotyki, np. pochodne rifamycyny�� Przeciwwirusowe, np. neviparinaPrzeciwwirusowe, np. neviparina�� KortykosterydyKortykosterydy�� KortykosterydyKortykosterydy�� Przeciwdrgawkowe: fenytoina, karbamazepina, Przeciwdrgawkowe: fenytoina, karbamazepina,

primidon, barbituranyprimidon, barbiturany�� Cytostatyki, np.. cisplatyna, cyklofosfamid, Cytostatyki, np.. cisplatyna, cyklofosfamid,

ifosfamidifosfamid�� Ziele dziurawcaZiele dziurawca


►► Inhibitory izoenzymów cytochromu P 450Inhibitory izoenzymów cytochromu P 450�� tamoksyfentamoksyfen�� Antybiotyki: ciprofloksacyna, makrolidy, np. Antybiotyki: ciprofloksacyna, makrolidy, np.

klarytromycyna, erytromycynaklarytromycyna, erytromycyna�� Przeciwgrzybicze, np. ketokonazol, flukonazol, Przeciwgrzybicze, np. ketokonazol, flukonazol,

worikonazolworikonazolworikonazolworikonazol�� Przeciwwirusowe:Przeciwwirusowe:�� Blokery kanału wapniowego: werapamil, diltiazemBlokery kanału wapniowego: werapamil, diltiazem�� Przeciwdepresyjne: fluvoxamina, citalopram, Przeciwdepresyjne: fluvoxamina, citalopram,

fluoksetyna, paroksetyna, sertralina, nefazodonfluoksetyna, paroksetyna, sertralina, nefazodon�� Kwas walproinowyKwas walproinowy�� Inne, np. cymetydyna, aprepitant, amiodaron, grejfrut, Inne, np. cymetydyna, aprepitant, amiodaron, grejfrut,

haloperidolhaloperidol


►►Wybiórcze inhibitory wychwytu zwrotnego Wybiórcze inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) serotoniny (SSRI) �� przepisywane w celu łagodzenia uderzeń gorąca przepisywane w celu łagodzenia uderzeń gorąca

u pacjentek przyjmujących tamoksyfen. u pacjentek przyjmujących tamoksyfen. u pacjentek przyjmujących tamoksyfen. u pacjentek przyjmujących tamoksyfen. �� Potencjał hamowania aktywności CYP 2D6 przez Potencjał hamowania aktywności CYP 2D6 przez

leki tej grupy : paroksetyna > fluoksetyna / leki tej grupy : paroksetyna > fluoksetyna / norfluoksetyna > sertralina > fluwoksamina > norfluoksetyna > sertralina > fluwoksamina > wenlafaksyna wenlafaksyna

Leczenie nowotworów Leczenie nowotworów –– powikłaniapowikłania

►►Hematologiczne:Hematologiczne:�� AnemiaAnemia�� TrombocytopeniaTrombocytopenia�� Neutropenia: 1st 1500Neutropenia: 1st 1500--pr., 2st 1000pr., 2st 1000--1500 , 3st 1500 , 3st �� Neutropenia: 1st 1500Neutropenia: 1st 1500--pr., 2st 1000pr., 2st 1000--1500 , 3st 1500 , 3st

500500--1000, 4st <500/ mm3 (agranulocytoza)1000, 4st <500/ mm3 (agranulocytoza)►►Może nie wymagać leczeniaMoże nie wymagać leczenia►►Może być stanem zagrożenia życia (gorączka Może być stanem zagrożenia życia (gorączka

neutropeniczna)neutropeniczna)


►►Zaburzenia przewodu pokarmowego:Zaburzenia przewodu pokarmowego:�� Nudności i wymioty:Nudności i wymioty:

►►Ostre (do 24godz.)Ostre (do 24godz.)►►Późne (po 24 godz.)Późne (po 24 godz.)►►Późne (po 24 godz.)Późne (po 24 godz.)►►PrzepowiadającePrzepowiadające

Nudności i wymioty Nudności i wymioty -- patogenezapatogenezaLokalizacja Lokalizacja anatomicznaanatomiczna

Bodźce kliniczneBodźce kliniczne Pobudzane receptoryPobudzane receptory leczenieleczenie

Pole najdalszePole najdalsze Leki, bodźce Leki, bodźce metaboliczne, metaboliczne, toksyny, radioterapiatoksyny, radioterapia

Dopaminowe D2, Dopaminowe D2, serotoninowe 5serotoninowe 5--HT3, HT3, muskarynowe M1, muskarynowe M1, histaminowe H1,histaminowe H1,neurokininowe NK1neurokininowe NK1wazopresynowewazopresynowe

Antydopaminergiczne Antydopaminergiczne (metoklopramid)(metoklopramid)Antagoniści 5Antagoniści 5--HT3 HT3 (setrony)(setrony)Antagoniści NK1 Antagoniści NK1 (aprepitant)(aprepitant)

błędnikbłędnik Choroba lokomocyjnaChoroba lokomocyjnaGuzyGuzyZakażenia błędnikaZakażenia błędnika

muskarynowe M1, muskarynowe M1, histaminowe H1,histaminowe H1,

Leki Leki przeciwhistaminowe i przeciwhistaminowe i przeciwcholinergiczneprzeciwcholinergiczne

Obwodowe drogi Obwodowe drogi wstępującewstępujące

Czynniki drażniące Czynniki drażniące żołądekżołądekBodźce Bodźce pozażołądkowepozażołądkoweChemioterapiaChemioterapiaradioterapiaradioterapia

serotoninowe 5serotoninowe 5--HT3,HT3, Antagoniści 5Antagoniści 5--HT3HT3

Kora mózgowaKora mózgowa Nieprzyjemne obrazy, Nieprzyjemne obrazy, zapachy, smakizapachy, smaki

??

Nudności i wymioty Nudności i wymioty -- leczenieleczenie

►► Uwzględnienie innych przyczyn N i WUwzględnienie innych przyczyn N i W►► Leczenie skojarzoneLeczenie skojarzone►► Leki:Leki:

�� Antagoniści 5 HTAntagoniści 5 HT--33�� Kortykosterydy (deksametazon)Kortykosterydy (deksametazon)�� Kortykosterydy (deksametazon)Kortykosterydy (deksametazon)�� Antagoniści dopaminyAntagoniści dopaminy�� Leki prokinetyczneLeki prokinetyczne�� Leki antycholinergiczneLeki antycholinergiczne�� Leki antyhistaminoweLeki antyhistaminowe�� Antagoniści NKAntagoniści NK--1 (aprepitant)1 (aprepitant)�� BenzodiazepinyBenzodiazepiny�� IPIIPI


►►Zaburzenia przewodu pokarmowego:Zaburzenia przewodu pokarmowego:�� BiegunkaBiegunka�� ZaparciaZaparcia�� Zapalenie śluzówek:Zapalenie śluzówek:�� Zapalenie śluzówek:Zapalenie śluzówek:

�� Środki przeciwzapalneŚrodki przeciwzapalne�� Środki przeciwbólowe ogólne i miejscoweŚrodki przeciwbólowe ogólne i miejscowe�� Mieszanki z dodatkiem witamin A i EMieszanki z dodatkiem witamin A i E�� Mieszanki alkalizująceMieszanki alkalizujące�� Środki przeciwgrzybicze miejscoweŚrodki przeciwgrzybicze miejscowe�� Antybiotyki i przeciwgrzybicze ogólnoustrojowoAntybiotyki i przeciwgrzybicze ogólnoustrojowo

Zapalenie śluzówek Zapalenie śluzówek –– leki leki recepturowerecepturowe

Rp.Rp.2% Sol. Lignocaini 60,02% Sol. Lignocaini 60,010% Sol. Acidi Lactates 50,010% Sol. Acidi Lactates 50,01% Sol. Rivanoli 500,01% Sol. Rivanoli 500,01% Sol. Rivanoli 500,01% Sol. Rivanoli 500,0Nystatini 2400000 jNystatini 2400000 jAq. Dest. ad 1000,0Aq. Dest. ad 1000,0M.f. solutioM.f. solutioS. Do płukania i pędzlowania j .ustnejS. Do płukania i pędzlowania j .ustnej

Leczenie nowotworów Leczenie nowotworów –– powikłania powikłania

►►Powikłania skórnePowikłania skórne�� RadioterapiaRadioterapia�� Leczenie systemowe, przede wszystkim nowe Leczenie systemowe, przede wszystkim nowe

„leki celowane”„leki celowane”„leki celowane”„leki celowane”�� Unikanie opalania i urazów, odpowiedni ubiórUnikanie opalania i urazów, odpowiedni ubiór�� Ograniczenie mycia okolic napromienianych do Ograniczenie mycia okolic napromienianych do

czasu ustapienia reakcji popromiennejczasu ustapienia reakcji popromiennej�� „wietrzenie”„wietrzenie”


►►Powikłania skórne radioterapii Powikłania skórne radioterapii –– leczenieleczenie�� Rumień i suche złuszczanie: allantoina, Rumień i suche złuszczanie: allantoina,

deksapantenol, 1% hydrokortyzondeksapantenol, 1% hydrokortyzon�� Wilgotne złuszczanie: maść witaminowa, Wilgotne złuszczanie: maść witaminowa, �� Wilgotne złuszczanie: maść witaminowa, Wilgotne złuszczanie: maść witaminowa,

Linomag, deksapantenol, 1% hydrokortyzon, Linomag, deksapantenol, 1% hydrokortyzon, argosulfanargosulfan


►► Powikłania skórne leczenia systemowegoPowikłania skórne leczenia systemowego�� Leki klasyczneLeki klasyczne�� Częste powikłanie nowych leków: Częste powikłanie nowych leków:

drobnocząsteczkowych inhibitorów kinaz, przeciwciał drobnocząsteczkowych inhibitorów kinaz, przeciwciał przeciwko EGFRprzeciwko EGFRprzeciwko EGFRprzeciwko EGFR►►Różny obraz kliniczny, najczęściej wysypka grudkowoRóżny obraz kliniczny, najczęściej wysypka grudkowo--krostkowa krostkowa

przypominająca trądzik, zmiany okołopaznokciowe i paznokci, przypominająca trądzik, zmiany okołopaznokciowe i paznokci, suchość skóry, świąd, nieprawidłowy wzrost włosówsuchość skóry, świąd, nieprawidłowy wzrost włosów

►►Leczenie: czasowe odstawienie leku, redukcja dawki, preparaty Leczenie: czasowe odstawienie leku, redukcja dawki, preparaty sterydowe miejscowo, preparaty antybiotykowe miejscowo, sterydowe miejscowo, preparaty antybiotykowe miejscowo, preparaty z mocznikiem, ogólnoustrojowo tetracykliny, leki preparaty z mocznikiem, ogólnoustrojowo tetracykliny, leki antyhistaminowe, sterydy ogólnie antyhistaminowe, sterydy ogólnie

Powikłania skórne Powikłania skórne –– leki recepturoweleki recepturowe

Rp. Rp. Ac. salicylici 0,5 Ac. salicylici 0,5 -- 1,01,0Urea 5,0Urea 5,0Detreomycini 1,0Detreomycini 1,0Detreomycini 1,0Detreomycini 1,0Hydrocortisoni 0,5Hydrocortisoni 0,5LanoliniLanoliniVaseliniVaseliniAq. dest. aa ad 100,0Aq. dest. aa ad 100,0M.f. unguentumM.f. unguentum


►► Powikłania kardiologiczne (antracykliny, trastuzumab)Powikłania kardiologiczne (antracykliny, trastuzumab)►► Powikłania nefrologiczne i urologicznePowikłania nefrologiczne i urologiczne►► Powikłania pulmonologicznePowikłania pulmonologiczne►► Powikłania neurologicznePowikłania neurologiczne►► Zaburzenia wodnoZaburzenia wodno--elektrolitowe i metaboliczneelektrolitowe i metaboliczne►► Zaburzenia wodnoZaburzenia wodno--elektrolitowe i metaboliczneelektrolitowe i metaboliczne

�� Odwodnienie/przewodnienieOdwodnienie/przewodnienie�� Zaburzenia elektrolitowe (np. cisplatyna Zaburzenia elektrolitowe (np. cisplatyna –– hipomagnezemia i hipomagnezemia i

hipokaliemia)hipokaliemia)�� HiperurykemiaHiperurykemia�� Zespół ostrego rozpadu guzaZespół ostrego rozpadu guza�� Niewydolność nadnerczyNiewydolność nadnerczy

Przypadek 3Przypadek 3

►► 72 letni mężczyzna72 letni mężczyzna►►Od kilku miesięcy postępujące osłabienie, niewielki Od kilku miesięcy postępujące osłabienie, niewielki

spadek masy ciała, niewielkie dolegliwości bólowe spadek masy ciała, niewielkie dolegliwości bólowe kostne, niewielkie objawy dyzurycznekostne, niewielkie objawy dyzuryczneBad. fiz.: bladość, niewielka tkliwość kręgosłupaBad. fiz.: bladość, niewielka tkliwość kręgosłupa►►Bad. fiz.: bladość, niewielka tkliwość kręgosłupaBad. fiz.: bladość, niewielka tkliwość kręgosłupa

►►Morfologia krwi Morfologia krwi –– znaczna anemia, nieznacznie znaczna anemia, nieznacznie podwyższone parametry nerkowepodwyższone parametry nerkowe

►► Jakie choroby możemy podejrzewać? Jaka dalsza Jakie choroby możemy podejrzewać? Jaka dalsza diagnostyka?diagnostyka?

Rak płucaRak płuca►►Najczęstszy nowotwór na świecie, 1.2 mln (12%) Najczęstszy nowotwór na świecie, 1.2 mln (12%)

zachorowań, 1.1 mln (18%) zgonówzachorowań, 1.1 mln (18%) zgonów►► PolskaPolska

�� M 25% (16000) zachorowań, 30% zgonów, K 8% M 25% (16000) zachorowań, 30% zgonów, K 8% (4600) zachorowań, 13% zgonów z powodu (4600) zachorowań, 13% zgonów z powodu nowotworów złośliwychnowotworów złośliwych

�� Wskaźnik 5Wskaźnik 5--letnich przeżyć ok. 14%letnich przeżyć ok. 14%�� Wskaźnik 5Wskaźnik 5--letnich przeżyć ok. 14%letnich przeżyć ok. 14%�� M miasto=wieś, K miasto 2x wieśM miasto=wieś, K miasto 2x wieś�� M M --tendencja spadkowa umieralności, K tendencja spadkowa umieralności, K -- rośnie!rośnie!�� Osoby młode 20Osoby młode 20--44 lata spadek umieralności44 lata spadek umieralności�� Osoby 45Osoby 45--64: M64: M-- spadek, K wzrost umieralnościspadek, K wzrost umieralności�� Osoby >65 wzrost umieralnościOsoby >65 wzrost umieralności�� Epidemiologia odzwierciedla rozpowszechnienie palenia Epidemiologia odzwierciedla rozpowszechnienie palenia

tytoniu w przeciągu wielu lattytoniu w przeciągu wielu lat

Rak płucaRak płuca►►Czynniki ryzykaCzynniki ryzyka

�� Palenie tytoniu aktywne i biernePalenie tytoniu aktywne i bierne►►Przyczyna 94% zachorowań u M, 60% u KPrzyczyna 94% zachorowań u M, 60% u K►►Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (benzopiren), Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (benzopiren),

nitrozoaminy, aminy aromatyczne, pochodne fenolu, związki nitrozoaminy, aminy aromatyczne, pochodne fenolu, związki metalimetali

►►Względne ryzyko zachorowania u palących w porównaniu z Względne ryzyko zachorowania u palących w porównaniu z ►►Względne ryzyko zachorowania u palących w porównaniu z Względne ryzyko zachorowania u palących w porównaniu z niepalącymi wynosi: M24, K12.5niepalącymi wynosi: M24, K12.5

�� Ekspozycja zawodowa na azbest, nikiel, arsen kadm, Ekspozycja zawodowa na azbest, nikiel, arsen kadm, ołów, krzemionkę, promieniowanie jonizujące (radon)ołów, krzemionkę, promieniowanie jonizujące (radon)

�� Niektóre choroby układu oddechowego, np. POCHP, Niektóre choroby układu oddechowego, np. POCHP, zwłóknienie płuc, pylica, gruźlicazwłóknienie płuc, pylica, gruźlica

�� dieta dieta –– działanie modyfikującedziałanie modyfikujące�� Czynniki genetyczne (polimorfizm genów Czynniki genetyczne (polimorfizm genów

odpowiedzialnych za metabolizm karcynogenów)odpowiedzialnych za metabolizm karcynogenów)

Rak płucaRak płuca►►Objawy miejscoweObjawy miejscowe

�� Płuco Płuco –– idealne środowisko do długiego rozwoju idealne środowisko do długiego rozwoju nowotworunowotworu

�� Kaszel (45Kaszel (45--75%), 1/3 z odkrztuszaniem wydzieliny75%), 1/3 z odkrztuszaniem wydzieliny�� Zmiana charakteru kaszluZmiana charakteru kaszlu�� krwiopluciekrwioplucie�� Objawy przedłużających się infekcjiObjawy przedłużających się infekcji�� Objawy przedłużających się infekcjiObjawy przedłużających się infekcji�� DusznośćDuszność�� BólBól�� Wysięk opłucnowyWysięk opłucnowy�� ChrypkaChrypka�� Uniesienie przeponyUniesienie przepony�� Zespół Pancoasta (bóle barku, kg, zespół Hornera)Zespół Pancoasta (bóle barku, kg, zespół Hornera)�� ZŻGGZŻGG

Rak płucaRak płuca

►►Objawy przerzutówObjawy przerzutów�� W zależności od umiejscowienia, np. limfadenopatia W zależności od umiejscowienia, np. limfadenopatia

(nadobojczyki), bóle brzucha, bóle kostne, złamania (nadobojczyki), bóle brzucha, bóle kostne, złamania patologiczne, objawy ogniskowe i nieogniskowe z OUN, patologiczne, objawy ogniskowe i nieogniskowe z OUN, zaburzenia wydzielania hormonówzaburzenia wydzielania hormonów

►►Objawy ogólne (osłabienie, brak łaknienia, Objawy ogólne (osłabienie, brak łaknienia, ►►Objawy ogólne (osłabienie, brak łaknienia, Objawy ogólne (osłabienie, brak łaknienia, chudnięcie, gorączka, etc)chudnięcie, gorączka, etc)

►► Zespoły paraneoplastyczne (do 20%)Zespoły paraneoplastyczne (do 20%)►►Objawy radiologiczneObjawy radiologiczne

�� Okrągły cieńOkrągły cień�� Zmiana zarysu wnękiZmiana zarysu wnęki�� Zaburzenia powietrznościZaburzenia powietrzności�� Zmiany zapalneZmiany zapalne


►►Pojedynczy guzek w płucuPojedynczy guzek w płucu�� Każdy guzek > 10mm, powiększający się Każdy guzek > 10mm, powiększający się

podczas obserwacji wymaga weryfikacjipodczas obserwacji wymaga weryfikacji�� Weryfikacja uzasadniona także w przypadku Weryfikacja uzasadniona także w przypadku

intensywnego wzmocnienia w KT (>20j H)intensywnego wzmocnienia w KT (>20j H)intensywnego wzmocnienia w KT (>20j H)intensywnego wzmocnienia w KT (>20j H)�� charaktercharakter

►►ZapalnyZapalny►►PozapalnyPozapalny►►Nowotwór pierwotnyNowotwór pierwotny►►Nowotwór wtórnyNowotwór wtórny


►►RozpoznanieRozpoznanie�� Badanie histopatologiczne lub cytologiczne Badanie histopatologiczne lub cytologiczne

(bronchoskopia, BAC, punkcja opłucnej, (bronchoskopia, BAC, punkcja opłucnej, operacyjne)operacyjne)

�� Badania obrazowe Badania obrazowe Ocena stopnia zaawansowaniaOcena stopnia zaawansowania►►Ocena stopnia zaawansowaniaOcena stopnia zaawansowania�� Rak niedrobnokomórkowy Rak niedrobnokomórkowy –– klasyfikacja TNMklasyfikacja TNM�� Rak drobnokomórkowy Rak drobnokomórkowy –– choroba ograniczona choroba ograniczona

(LD) (LD) –– nowotwór nie przekracza polowy klp, ale nowotwór nie przekracza polowy klp, ale może zajmować węzły chłonne śródpiersiowe i może zajmować węzły chłonne śródpiersiowe i nadobojczykowe obustronnie, choroba nadobojczykowe obustronnie, choroba uogólniona (ED)uogólniona (ED)

Nowotwory płucaNowotwory płuca►► PatomorfologiaPatomorfologia

�� Niejednorodna grupa pod względem histologicznym i klinicznymNiejednorodna grupa pod względem histologicznym i klinicznym�� 99% nowotworów złośliwych płuca to nowotwory nabłonkowe99% nowotworów złośliwych płuca to nowotwory nabłonkowe�� Rak drobnokomórkowy (20%)Rak drobnokomórkowy (20%)�� Rak niedrobnokomórkowy (80%)Rak niedrobnokomórkowy (80%)

►► Płaskonabłonkowy (30%)Płaskonabłonkowy (30%)►► Gruczolakorak (40%)Gruczolakorak (40%)►► Gruczolakorak (40%)Gruczolakorak (40%)►►Wielkokomórkowy (10%)Wielkokomórkowy (10%)►► inneinne

�� Raki „mieszane”Raki „mieszane”�� Inne nowotworyInne nowotwory

►► Rakowiak atypowy i typowyRakowiak atypowy i typowy►► ChłoniakiChłoniaki►►Międzybłoniak Międzybłoniak

Rak płucaRak płuca►► Leczenie Leczenie

�� RadykalneRadykalne�� Paliatywne Paliatywne �� DRPDRP

►►ChemioterapiaChemioterapia►►RadioterapiaRadioterapiaRadioterapiaRadioterapia►►Leczenie skojarzoneLeczenie skojarzone

�� NDRPNDRP►►OperacyjneOperacyjne►►RadioterapiaRadioterapia►►SystemoweSystemowe

�� ChemioterapiaChemioterapia�� Leczenie „celowane”Leczenie „celowane”

►►Leczenie skojarzoneLeczenie skojarzone

Rak piersiRak piersi

►►Najczęstszy nowotwór złośliwy (23%) i Najczęstszy nowotwór złośliwy (23%) i najczęstsza przyczyna nowotworowa najczęstsza przyczyna nowotworowa zgonów (14%) u kobiet na świeciezgonów (14%) u kobiet na świecie

►►34% kobiet z choroba nowotworową34% kobiet z choroba nowotworowąPolskaPolska►►PolskaPolska�� K K -- 13 500 zachorowań rocznie, żyje ok. 5500013 500 zachorowań rocznie, żyje ok. 55000�� Największa liczba zachorowań 45Największa liczba zachorowań 45--69 r.ż.69 r.ż.�� M M –– 0.5/1000000.5/100000�� Wskaźnik 5Wskaźnik 5--letnich przeżyć 72% (Europa 79%)letnich przeżyć 72% (Europa 79%)

Rak piersiRak piersi►►Czynniki ryzykaCzynniki ryzyka

�� Mutacja w genach BRCA1 (chr.17) i BRCA2 (chr.13)Mutacja w genach BRCA1 (chr.17) i BRCA2 (chr.13)�� Występowanie raka piersi w rodzinie (4Występowanie raka piersi w rodzinie (4--8%)8%)�� Spożycie tłuszczu, nadwaga, spożywanie alkoholuSpożycie tłuszczu, nadwaga, spożywanie alkoholu�� HTZ u kobiet po menopauzieHTZ u kobiet po menopauzie�� AntykoncepcjaAntykoncepcja�� Wczesna pierwsza miesiączkaWczesna pierwsza miesiączka�� Późne urodzenie dzieckaPóźne urodzenie dziecka�� Późna menopauzaPóźna menopauza�� Łagodne zmiany w piersi (atypowa hiperplazja)Łagodne zmiany w piersi (atypowa hiperplazja)�� Promieniowanie jonizującePromieniowanie jonizujące�� Wiek Wiek


►►Profilaktyka pierwotna Profilaktyka pierwotna –– znikomaznikoma►►Zapobieganie farmakologiczne (tamoksyfen, Zapobieganie farmakologiczne (tamoksyfen,

raloksyfen)raloksyfen)►►Profilaktyka wtórna Profilaktyka wtórna -- mammografiamammografia►►Profilaktyka wtórna Profilaktyka wtórna -- mammografiamammografia

�� Zmniejsza ryzyko zgonuZmniejsza ryzyko zgonu�� 48% populacji kobiet 5048% populacji kobiet 50--69 r.ż. objęto 69 r.ż. objęto

zaproszeniami, 31% uczestniczyło (2008)zaproszeniami, 31% uczestniczyło (2008)

Rak piersiRak piersi►►Objawy miejscoweObjawy miejscowe

�� GuzGuz�� Zmiany w obrębie brodawkiZmiany w obrębie brodawki

►►Wyciek z brodawki (kilka procent)Wyciek z brodawki (kilka procent)►►Wciągnięcie brodawkiWciągnięcie brodawki►►Wykwity „krostowate”Wykwity „krostowate”

�� Zmiany w obrębie skóry Zmiany w obrębie skóry Zaciągnięcie skóryZaciągnięcie skóry►►Zaciągnięcie skóryZaciągnięcie skóry

►►ObrzękObrzęk►►„skórka pomarańczy”„skórka pomarańczy”►►Zaczerwienie skóry (rak zapalny)Zaczerwienie skóry (rak zapalny)►►Owrzodzenie Owrzodzenie

�� Limfadenopatia Limfadenopatia �� Dolegliwości bólowe (rzadko)Dolegliwości bólowe (rzadko)�� U kobiet karmiących zjawisko „milk rejection sign”U kobiet karmiących zjawisko „milk rejection sign”

►►Objawy związane z występowaniem przerzutówObjawy związane z występowaniem przerzutów


►►RozpoznawanieRozpoznawanie�� Badanie przedmiotowe i podmiotoweBadanie przedmiotowe i podmiotowe�� Badania obrazowe (MM, USG, MRI)Badania obrazowe (MM, USG, MRI)�� Badania dodatkoweBadania dodatkowe�� Badania dodatkoweBadania dodatkowe�� BAC lub biopsja gruboigłowa (gruboigłowa BAC lub biopsja gruboigłowa (gruboigłowa

zawsze gdy planowane leczenie zawsze gdy planowane leczenie indukcyjne/neoadjuwantowe)indukcyjne/neoadjuwantowe)

�� Stopień zaawansowania wg TNMStopień zaawansowania wg TNM


►►Mammografia Mammografia –– system oceny BIRADSsystem oceny BIRADS�� BIRADS 0 BIRADS 0 –– potrzebne dalsze procedury w celu potrzebne dalsze procedury w celu

określenia ostatecznej kategoriiokreślenia ostatecznej kategorii�� BIRADS 1 BIRADS 1 -- prawidłowaprawidłowa�� BIRADS 2 BIRADS 2 –– typowe zmiany łagodnetypowe zmiany łagodne�� BIRADS 2 BIRADS 2 –– typowe zmiany łagodnetypowe zmiany łagodne�� BIRADS 3 BIRADS 3 –– zmiany prawdopodobnie łagodne zmiany prawdopodobnie łagodne

(najczęściej obserwacja i badanie kontrolne za 6 mies.)(najczęściej obserwacja i badanie kontrolne za 6 mies.)�� BIRADS 4 BIRADS 4 –– zmiany podejrzane (weryfikacja)zmiany podejrzane (weryfikacja)�� BIRADS 5 BIRADS 5 –– zmiany złośliwezmiany złośliwe�� BIRADS 6 BIRADS 6 –– rozpoznany rak piersirozpoznany rak piersi

Nowotwory piersiNowotwory piersi►► PatomorfologiaPatomorfologia

�� Nowotwory nabłonkowe Nowotwory nabłonkowe –– rakiraki►►PrzedinwazyjnePrzedinwazyjne

�� PrzewodowyPrzewodowy�� Zrazikowy Zrazikowy

►►InwazyjneInwazyjne�� Przewodowy (65Przewodowy (65--80%)80%)�� Przewodowy (65Przewodowy (65--80%)80%)�� Zrazikowy (10Zrazikowy (10--20%)20%)�� Rdzeniasty Rdzeniasty �� ŚluzotwórczyŚluzotwórczy�� CewkowyCewkowy�� Brodawkowaty Brodawkowaty �� Inne Inne

�� Nowotwory nienabłonkowe, np.Nowotwory nienabłonkowe, np.►►ChłoniakiChłoniaki►►Guz liściasty Guz liściasty

Rak piersiRak piersi►► LeczenieLeczenie

�� Radykalne Radykalne �� PaliatywnePaliatywne

►► Leczenie operacyjneLeczenie operacyjne�� Leczenie oszczędzające pierś (BCT)Leczenie oszczędzające pierś (BCT)�� Amputacja piersiAmputacja piersi

►► ProstaProsta►► Zmodyfikowana (sp. Madena, Pateya, Halsteda)Zmodyfikowana (sp. Madena, Pateya, Halsteda)

�� Regionalne węzłyRegionalne węzły�� Regionalne węzłyRegionalne węzły►► Biopsja węzła wartownika (SNB) Biopsja węzła wartownika (SNB) ►► Limfadenektomia pachowaLimfadenektomia pachowa

►► Leczenie systemoweLeczenie systemowe�� Hormonoterapia Hormonoterapia �� ChemioterapiaChemioterapia�� „ Leczenie celowane ” „ Leczenie celowane ”

►► Radioterapia Radioterapia ►► Leczenie skojarzoneLeczenie skojarzone

Rak jelita grubegoRak jelita grubego

►►Drugi najczęstszy nowotwór u obu płciDrugi najczęstszy nowotwór u obu płci►►Druga u mężczyzn i trzecia u kobiet Druga u mężczyzn i trzecia u kobiet

przyczyna zgonów nowotworowychprzyczyna zgonów nowotworowych►►Zwiększenie zachorowalności i umieralności Zwiększenie zachorowalności i umieralności ►►Zwiększenie zachorowalności i umieralności Zwiększenie zachorowalności i umieralności

wraz z wiekiemwraz z wiekiem►►Wskaźnik 5Wskaźnik 5--letniego przeżycia 30letniego przeżycia 30--33% 33%

(Europa 50%)(Europa 50%)►►okrężnica vs odbytnica okrężnica vs odbytnica


►►Czynniki ryzykaCzynniki ryzyka�� Predyspozycje genetycznePredyspozycje genetyczne�� Obecność polipów (gruczolaki)Obecność polipów (gruczolaki)�� Choroby zapalne jelita grubegoChoroby zapalne jelita grubego

►►Wrzodziejące zapalenie jelita gribegoWrzodziejące zapalenie jelita gribegoChoroba LeśniowskiegoChoroba Leśniowskiego--CrohnaCrohna►►Choroba LeśniowskiegoChoroba Leśniowskiego--CrohnaCrohna

�� Czynniki środowiskoweCzynniki środowiskowe►►Dieta z przewagą tłuszczów zwierzęcych, bogata w proste Dieta z przewagą tłuszczów zwierzęcych, bogata w proste

węglowodany, uboga w błonnik i wapńwęglowodany, uboga w błonnik i wapń►►Substancje powstające podczas smażenia i wędzeniaSubstancje powstające podczas smażenia i wędzenia►►Brak aktywności fizycznejBrak aktywności fizycznej►►ZaparciaZaparcia►►Ekspozycja na dym tytoniowy Ekspozycja na dym tytoniowy

Rak jelita grubegoRak jelita grubego►►Predyspozycje genetycznePredyspozycje genetyczne

�� Prawdopodobne, gdy rak jelita grubegoPrawdopodobne, gdy rak jelita grubego►►Wystąpił u kilku krewnych w przynajmniej dwóch Wystąpił u kilku krewnych w przynajmniej dwóch

kolejnych pokoleniachkolejnych pokoleniach►►Został rozpoznany przed 40 r.ż.Został rozpoznany przed 40 r.ż.►►Został rozpoznany przed 40 r.ż.Został rozpoznany przed 40 r.ż.►►Wystąpił metachronicznie z innymi nowotworami Wystąpił metachronicznie z innymi nowotworami

(zwłaszcza rakiem błony śluzowej macicy)(zwłaszcza rakiem błony śluzowej macicy)

Rak jelita grubegoRak jelita grubego►► Predyspozycje genetycznePredyspozycje genetyczne

�� Znane mutacje silnych genów predyspozycji Znane mutacje silnych genów predyspozycji –– ok. 3% zachorowańok. 3% zachorowań►► Zespół Lyncha (2%)Zespół Lyncha (2%)

�� dziedziczny rak jelita grubego bez polipowatościdziedziczny rak jelita grubego bez polipowatości�� Prawdopodobieństwo zachorowania u nosiciela 90%Prawdopodobieństwo zachorowania u nosiciela 90%�� Związany z mutacjami genów naprawy (MLH1, MSH2, MSH6)Związany z mutacjami genów naprawy (MLH1, MSH2, MSH6)�� Rak błony śluzowej macicy, żołądka, jelita cienkiego, nerki i górnych dróg Rak błony śluzowej macicy, żołądka, jelita cienkiego, nerki i górnych dróg

moczowych, jajnikamoczowych, jajnika�� Umiejscowienie w proksymalnej cz. okrężnicy, niski stopień zróżnicowania, Umiejscowienie w proksymalnej cz. okrężnicy, niski stopień zróżnicowania, �� Umiejscowienie w proksymalnej cz. okrężnicy, niski stopień zróżnicowania, Umiejscowienie w proksymalnej cz. okrężnicy, niski stopień zróżnicowania,

szybki wzrost miejscowy, niewielka tendencja do przerzutów, lepsze szybki wzrost miejscowy, niewielka tendencja do przerzutów, lepsze rokowanierokowanie

�� Kolonoskopia i gastroskopia z polipektomią, USG ginekologiczne, czasem Kolonoskopia i gastroskopia z polipektomią, USG ginekologiczne, czasem kolektomiakolektomia

►► Zespół gruczolakowatej polipowatości rodzinnej (FAP; <0,5%)Zespół gruczolakowatej polipowatości rodzinnej (FAP; <0,5%)�� Mutacja genu APCMutacja genu APC�� Prawdopodobieństwo rozwoju raka przed 40 r.ż. sięga 100%Prawdopodobieństwo rozwoju raka przed 40 r.ż. sięga 100%�� Endoskopia od wczesnych latEndoskopia od wczesnych lat�� Leczenie Leczenie –– kolektomia, proktokolektomiakolektomia, proktokolektomia

►► Inne zespoły polipowatości, np. Peutza i Jeghersa, zespół polipowatości Inne zespoły polipowatości, np. Peutza i Jeghersa, zespół polipowatości młodzieńczej (<0.5%)młodzieńczej (<0.5%)


►►Objawy miejscowe i ogólneObjawy miejscowe i ogólne�� Krwawienie utajone i jawne Krwawienie utajone i jawne -- niedokrwistośćniedokrwistość�� Bóle i wzdęcia brzuchaBóle i wzdęcia brzucha�� Zmiana rytmu wypróżnieńZmiana rytmu wypróżnień�� Zmiana rytmu wypróżnieńZmiana rytmu wypróżnień�� Utrata masy ciałaUtrata masy ciała�� Brak łaknieniaBrak łaknienia�� OsłabienieOsłabienie�� Gorączka Gorączka

►►Objawy przerzutówObjawy przerzutów


►►RozpoznawanieRozpoznawanie�� Badania przesiewoweBadania przesiewowe�� Badanie podmiotowe i przedmiotowe, w tym per Badanie podmiotowe i przedmiotowe, w tym per

rectum, per vaginamrectum, per vaginamrectum, per vaginamrectum, per vaginam�� Badania endoskopowe Badania endoskopowe �� Badanie obrazoweBadanie obrazowe�� Stopień zaawansowania wg TNMStopień zaawansowania wg TNM

Nowotwory jelita grubegoNowotwory jelita grubego

►► PatomorfologiaPatomorfologia�� Rak gruczołowy (95%)Rak gruczołowy (95%)

►►Śluzotwórczy (mucinosum)Śluzotwórczy (mucinosum)►►SygnetowatokomórkowySygnetowatokomórkowy

�� Raki płaskonabłonkowe, niezróżnicowane, Raki płaskonabłonkowe, niezróżnicowane, �� Raki płaskonabłonkowe, niezróżnicowane, Raki płaskonabłonkowe, niezróżnicowane, drobnokomórkowe, mieszanedrobnokomórkowe, mieszane

�� RakowiakRakowiak�� ChłoniakiChłoniaki�� Nowotwory podścieliskowe (GIST)Nowotwory podścieliskowe (GIST)�� Inne Inne


►► LeczenieLeczenie�� W zależności od umiejscowienia i zaawansowaniaW zależności od umiejscowienia i zaawansowania�� Leczenie radykalne lub paliatywneLeczenie radykalne lub paliatywne�� Rak okrężnicyRak okrężnicy�� Rak odbytnicyRak odbytnicy

►► Poniżej załamka otrzewnejPoniżej załamka otrzewnejPoniżej załamka otrzewnejPoniżej załamka otrzewnej►► Powyżej załamka otrzewnejPowyżej załamka otrzewnej

�� Chirurgia Chirurgia -- usunięcieusunięcie►► Guza Guza ►► Przerzutów Przerzutów ►► Leczenie paliatywne przerzotów do wątroby (termoablacja, krioterapia)Leczenie paliatywne przerzotów do wątroby (termoablacja, krioterapia)

�� RadioterapiaRadioterapia�� Leczenie systemoweLeczenie systemowe

►► ChemioterapiaChemioterapia►► „leczenie celowane”„leczenie celowane”

Rak kanału i brzegu odbytuRak kanału i brzegu odbytu

►►Rak brzegu odbytu Rak brzegu odbytu –– rak skóryrak skóry�� Leczenie chirurgiczne (wycięcie miejscowe)Leczenie chirurgiczne (wycięcie miejscowe)�� Radiochemioterapia (jeśli konieczność okaleczającego Radiochemioterapia (jeśli konieczność okaleczającego

zabiegu)zabiegu)

Rak kanału odbytuRak kanału odbytu►►Rak kanału odbytuRak kanału odbytu�� Płaskonablonkowy Płaskonablonkowy –– wszyscy radiochemioterapia!wszyscy radiochemioterapia!�� Gruczołowy (główna masa guza w kanale) Gruczołowy (główna masa guza w kanale)

►► radioterapia przedoperacyjna + amputacja brzusznoradioterapia przedoperacyjna + amputacja brzuszno--kroczowa kroczowa –– jak w „niskim” raku odbytnicyjak w „niskim” raku odbytnicy

►►małe guzy (do 3małe guzy (do 3--4 cm) 4 cm) -- radiochemioterapiaradiochemioterapia

Nowotwory układu chłonnegoNowotwory układu chłonnego►► Chłoniaki nieziarniczeChłoniaki nieziarnicze

�� 7% zachorowań na świecie7% zachorowań na świecie�� Polska Polska –– niedoszacowanie, wg danych ok. 5%niedoszacowanie, wg danych ok. 5%�� Najbardziej heterogenna grupa nowotworów, także w obrębie Najbardziej heterogenna grupa nowotworów, także w obrębie

poszczególnych jednostek, pod względem kliniki i leczeniaposzczególnych jednostek, pod względem kliniki i leczenia�� Może nie wymagać leczenia lub konieczność natychmiastowej terapiiMoże nie wymagać leczenia lub konieczność natychmiastowej terapii�� Diagnostyka: histopatologia+immunohistochemia, cytometria Diagnostyka: histopatologia+immunohistochemia, cytometria

przepływowa, badania molekularne, morfologia krwi!przepływowa, badania molekularne, morfologia krwi!�� Podział w zależności od pochodzeniaPodział w zależności od pochodzenia

Prekursorowe Prekursorowe –– limfoblastyczne (z komórek B i T)limfoblastyczne (z komórek B i T)►► Prekursorowe Prekursorowe –– limfoblastyczne (z komórek B i T)limfoblastyczne (z komórek B i T)►► Z obwodowych Z obwodowych –– dojrzałych limfocytów (B i T/NK)dojrzałych limfocytów (B i T/NK)

�� Dużo częściej z limfocytów BDużo częściej z limfocytów B�� najczęstszy najczęstszy –– chłoniak rozlany z dużych limfocytów B chłoniak rozlany z dużych limfocytów B -- DLBCLDLBCL

►► Chłoniak Hodgkina (0.9% zachorowań)Chłoniak Hodgkina (0.9% zachorowań)�� Nieklasyczny Nieklasyczny –– węzłowy z przewagą limfocytów węzłowy z przewagą limfocytów –– NLPHLNLPHL�� KlasycznyKlasyczny

►► Ze stwardnieniem guzkowym Ze stwardnieniem guzkowym –– NSHL typ I i IINSHL typ I i II►► Bogaty w limfocyty Bogaty w limfocyty –– LRCHLLRCHL►►Mieszanokomórkowy Mieszanokomórkowy –– MCHLMCHL►► Ubogi w limfocyty Ubogi w limfocyty -- LDHLLDHL

województwowojewództwo podkarpackiepodkarpackie►► Ośrodki OnkologiczneOśrodki Onkologiczne

�� RzeszówRzeszów►► NZOZ Mrukmed, ul. Langiewicza 61NZOZ Mrukmed, ul. Langiewicza 61►► Podkarpackie Centrum Onkologii przy Wojewódzkim Szpitalu Podkarpackie Centrum Onkologii przy Wojewódzkim Szpitalu

Specjalistycznym, ul. Chopina 2Specjalistycznym, ul. Chopina 2�� Brzozów Brzozów

►► Podkarpacki Ośrodek Onkologiczny przy Szpitalu Specjalistycznym, ul. Podkarpacki Ośrodek Onkologiczny przy Szpitalu Specjalistycznym, ul. Bielawskiego 18Bielawskiego 18Bielawskiego 18Bielawskiego 18

�� Tarnobrzeg Tarnobrzeg ►►Oddział Dzienny Chemioterapii, Szpital Wojewódzki, ul. Szpitalna 1Oddział Dzienny Chemioterapii, Szpital Wojewódzki, ul. Szpitalna 1

�� Przemyśl Przemyśl ►► Szpital Wojewódzki, ul. Monte Cassino 18Szpital Wojewódzki, ul. Monte Cassino 18

►► Ośrodki medycyny paliatywnejOśrodki medycyny paliatywnej�� StacjonarneStacjonarne�� Wyjazdowe Wyjazdowe

Prawidłowe leczenie pacjentów Prawidłowe leczenie pacjentów onkologicznych wymaga postępowania onkologicznych wymaga postępowania

holistycznegoholistycznego

dziękuję za uwagę

kurs z onkologii1 - niepubliczny zakład opieki zdrowotnej ... · biologia molekularna nowotworów...

Documents