kutsal kİtap’ta ve kur an-i kerİm’de nefs ve ruh...

1

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TEMEL İSLAM BİLİMLERİ (TEFSİR) ANABİLİM DALI

KUTSAL KİTAP’TA ve KUR’AN-I KERİM’DE

“NEFS” ve “RUH” SÖZCÜKLERİNİN

ARTSÜREMLİ (DIACHRONIC)

SEMANTİK İNCELEMESİ

Doktora Tezi

Yusuf TOPYAY

Ankara - 2016

2







Doktora Tezi

Yusuf TOPYAY

Tez Danışmanı

Prof. Dr. Mesut OKUMUŞ

Ankara – 2016

3







Doktora Tezi

Tez Danışmanı: Mesut OKUMUŞ Tez Jürisi Üyeleri

Adı ve Soyadı İmzası

Prof. Dr. Mesut OKUMUŞ (Danışman) ……………………………

Prof. Dr. Ahmet Nedim SERİNSU ……………………………

Prof. Dr. İbrahim SARIÇAM ……………………………

Prof. Dr. İsmail ÇALIŞKAN ……………………………

Yrd. Doç. Dr. Mürsel ETHEM ……………………………

Tez Sınavı Tarihi: 08/06/2016

4

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Bu belge ile, bu tezdeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik

davranış ilkelerine uygun olarak toplanıp sunulduğunu beyan ederim. Bu

kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri,

düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi ayrıca beyan

ederim (08/06/2016)

Tezi Hazırlayan Öğrencinin

Adı ve Soyadı

Yusuf TOPYAY İmzası …………………………………

i

ÖNSÖZ

Kur’an-ı Kerim Arapça olarak nazil olmuş ve sünnetullah gereği Arapça

konuşan ve bu lisanı kullanan bir toplumu muhatap almıştır. Yüce Allah kendilerine

mesajını ulaştırdığı bütün toplumlara aynı yöntemi uygulamış, kendi içlerinden bir

peygamber görevlendirmiş ve her topluma o toplumun dili ile hitap etmiştir. Kur’an-ı

Kerim, bu ilk muhataplarından içindeki prensipleri inceden inceye düşünüp

hayatlarını ona göre tanzim etmelerini ve Kur’an’a ait ilkeleri diğer inanç

mensuplarına tebliğ etmelerini istemiştir.

Kelamın olduğu yerde anlama ve yorumlama faaliyeti de kendiliğinden bir

ihtiyaç hâline gelir. Kur’an’ın anlaşılması ve yorumlanması konusu, Müslümanlar

açısından, son derece öneme haiz olan bir konudur. Dolayısıyla Hz. Peygamberin

bi’setinden itibaren Kur’an’ı anlama, anlamlandırma, tefsir etme ve yorumlama

faaliyetleri de başlamıştır. Hz. Peygamber döneminde Kur’an’ı anlama ve

anlamlandırmada bir problem olsa, durum ona arz edilir, o da doğru olan anlam ya da

anlamları beyan ederdi ve böylece kapalı noktalar açıklığa kavuşturulurdu. Hz.

Peygamberin vefatıyla beraber Müslümanlar, Kur’an’ı anlama noktasında daha zorlu

bir süreçle karşı karşıya kalmışlardı. Artık kendisine sorulup cevap alınacak bir

önder, bir rehber yoktu. Bu itibarla özellikle Hz. Peygamberin vefatından sonra

Kur’an’ı anlama ve yorumlama çabaları günümüze dek hiç durmamış, İslam

dünyasının ilim ve fikir adamları Kur’an’ı daha yakından tanımaya, onu daha doğru

anlamaya ve yorumlamaya çalışmışlardır. Gerçekten de yazılmış bulunan yüzlerce

tefsir ve bunun yanında Kur’an’ı anlamaya yönelik birçok kitap Müslümanların

Kur’an’ı anlama konusundaki azimlerinin bir göstergesi niteliğindedir.

ii

Kutsal metin ve dinî nasların anlamlandırılması sürecinde kavramların

anlaşılması, hiç kuşkusuz diğer metinlere göre daha büyük bir önem arz etmektedir.

Zira kutsal metinlerin insanlara vermek istediği mesajları, varlık ve evrene bakışları,

kavram kalıpları içerisinde takdim edilmektedir.

Kur’an-ı Kerim, Sami dil ailesine mensup olan, Arap diliyle nazil olmuş ve

Allah Teâlâ mesajını bu dilde bu dilin imkânlarıyla ifade etmiştir. Bu bakımdan

Kur’an ayetlerinin anlamını ortaya koyarken, bilhassa o dönemde konuşulan dilin ve

bu dili ortaya çıkaran sosyal çevrenin ve kültürün hakkıyla bilinmesi, kaçınılamaz bir

zorunluluk hâlini almaktadır.

Kültürün temel unsuru olarak kabul edilen, insan topluluklarının eseri ve

belirli toplumların birer anlaşma aracı olan dil, durgun ve değişmez bir varlık

değildir. Dil, kendi kuralları doğrultusunda gelişen canlı bir varlıktır. Aynı zamanda

dil, yaşayan bir varlık olarak değişmeye muhtaçtır. Doğadaki her şeyle birlikte dil de

canlı bir varlık gibi doğar, büyür, gelişir, değişir ve ölür. Dildeki bu değişim, kültürel,

ekonomik ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak gerçekleşmektedir. Bunların

yanında, bir dilde esas değişme nedeni, dilin iç ve dış dinamikleridir. Bu değişim

dilin hem ses ile ilgili alanlarında hem de anlam ile ilgili alanlarında olabilir. Genel

anlamda hemen her dilde var olan bu durum Arapça için de söz konusu olmuş ve bu

değişim Arap dilinde de çeşitli şekillerde ortaya çıkmış ve hâliyle Kur’an’a da

yansımıştır. Dolayısıyla Asr-ı Saadet döneminde kullanılan kelimeler bugün farklı

anlamlara gelebilmektedir. Kur’an’ı doğru olarak yani Hz. Peygamberin ve güzide

ashabının anladığı gibi anlayabilmek için her şeyden önce onun kelimeleri doğru

olarak anlaşılmalıdır. Bu bakımdan vahiy sürecinde artzamanlı semantik analiz

iii

yöntemi ile kelimelerin kök anlamlarında herhangi bir değişikliğin meydana gelip

gelmediğinin araştırılması, değişiklik var ise ne tür bir değişikliğin olduğunun tespit

edilmesi gerektiğini düşünmekte ve bu tür bir çalışmanın gerçek anlamın ortaya

konulması noktasında çok önemli olduğu kanaatini taşımaktayız. Çünkü biz vahiy

sürecinin bir bütün olduğunu ve Allah Teâlâ’nın genel anlamda bütün insanlara aynı

mesajı gönderdiğini düşünmekteyiz. Zira aynı kaynaktan çıkan bilgilerin farklı

olamayacağı düşüncesinden hareketle; Kur’an, Tevrat ve İncillerde kullanılan ortak

kavramların gerçek anlamlarına ulaşmak ve onlardan yararlanmak, Kur’an’ın Hz.

Peygamber zamanında anlaşıldığı şekline ulaşmamıza yardımcı olacaktır.

Bu sebeple biz de Kur’an’da sıkça kullanılan ve Kur’an’ın en önemli

kavramlarından olan “nefs” ve “ruh” sözcüklerini artzamanlı semantik analiz

yöntemine tabi tutarak, Kur’an’daki anlam alanını ve vahiy sürecindeki anlam

serüvenini tespit etmeye ve böylece Kur’an’ın ilk muhataplarının anladığı gibi

anlaşılmasına katkıda bulunmaya çalıştık.

Böyle bir çalışmaya beni teşvik eden, araştırmamızın bütün aşamalarında

yakın ilgi ve isabetli yol göstericiliğini hiçbir zaman esirgemeyen, değerli

katkılarıyla ışık tutan ve bu süreçte dâr-ı bekâya göç eden değerli hocam Prof. Dr.

Salih AKDEMİR’e rabbimden rahmet diliyor, tezimin hazırlanmasında emeği geçen

ve hiçbir konuda yardımlarını esirgemeyen saygıdeğer danışman hocam Prof. Dr.

Mesut OKUMUŞ’a, değerli fikirleri ile tezime katkı sağlayan başta çok kıymetli

Prof. Dr. Halis ALBAYRAK, Prof. Dr. Ahmet Nedim SERİNSU ve Prof. Dr. İbrahim

SARIÇAM hocalarımız olmak üzere fakültemizdeki diğer hocalarıma, ayrıca tezimin

iv

hazırlanma sürecinde desteklerini hiçbir zaman eksik etmeyen anneme, babama ve

eşime en içten şükranlarımı sunuyorum.

Haziran, 2016, Ankara Yusuf TOPYAY

v

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ......................................................................................................................... i

İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... iv

TABLO LİSTESİ .................................................................................................... xxi

KISALTMALAR ................................................................................................... xxiii

GİRİŞ .......................................................................................................................... 1

1. ARAŞTIRMANIN KONUSU VE ÖNEMİ ............................................................. 1

2. ARAŞTIRMANIN AMACI ................................................................................... 12

3. ARAŞTIRMANIN METODU ............................................................................... 13

4. ARAŞTIRMANIN KAYNAKLARI ...................................................................... 27

BİRİNCİ BÖLÜM

TANAKH’TA “NEFS” “ ׁשנפ -NAPHASH” VE “RUH” “רוח-RAVAKH”

KAVRAMLARI

1.1. TANAKH’TA “NEFS” “ ׁשנפ -NAPHASH” KAVRAMI .................................... 31

1.1.1. “Nefs” “ ׁשנפ -Naphash” Kavramının Tanakh Sözcüklerindeki Anlamları 31

1.1.1.1. A Complete Hebrew-English Pocket-Dictionary to the Old

Testament ..................................................................................... 31

1.1.1.2. The KJV Old Testament Hebrew Lexicon ................................... 32

1.1.1.3. Hebrew and Chaldee Lexicon ...................................................... 32

1.1.1.4. A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament ................ 33

1.1.1.5. Dictionary of Talmud Babli, Yerushalmi, Midrashic Literature

and Targumim .............................................................................. 34

1.1.1.6. A Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament ................ 35

vi

1.1.2. “Nefs” “ ׁשנפ -Naphash” Kavramının Modern İbranice Sözüklerdeki

Anlamları .................................................................................................. 36

1.1.2.1. A Complete Dictionary of Ancient and Modern Hebrew ............ 36

1.1.2.2. The New Universal Hebrew English Dictionary ......................... 37

1.1.2.3. A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew

Language ..................................................................................... 37

1.1.2.4. A Consice Dictionary of Hebrew Philosophical Terms ............... 38

1.1.2.5. The Complete English – Hebrew Dictionary .............................. 39

1.1.2.6. English-Hebrew Dictionary ......................................................... 39

1.1.2.7. English-Hebrew, Hebrew-English Dictionary ............................. 39

1.1.3. “Nefes” Kavramlarının Tanakh’ta Kullanımı ........................................... 40

1.1.3.1. “Nefs” Kavramının Tanakh’ta Fiil Olarak Kullanılması ............. 41

ׁשנפ .1.1.3.1.1 (Naphash) .............................................................. 41

1.1.3.1.1.1. Dinlemek Anlamında................................ 42

1.1.3.1.2. “Nefs” Kavramının Tanakh’ta Dişil İsim Olarak

Kullanılması ................................................................ 44

ׁשנפ .1.1.3.1.2.1 (Nephesh) .......................................... 45

1.1.3.1.2.1.1. Ruh Anlamında .................. 46

1.1.3.1.2.1.2. Can Anlamında (Kısas) ...... 46

1.1.3.1.2.1.3. Beden Anlamında ............... 48

1.1.3.1.2.1.4. Kalbin Sevdiği Kişi

Anlamında .......................... 49

1.3.1.2.1.5. Kişi Anlamında ..................... 51

1.1.3.1.2.1.6. Nebevi Ruh Anlamında ...... 52

vii

1.1.3.1.2.1.7. Canlı Anlamında ................ 53

1.1.3.1.2.1.8. Kalp, Yürek Anlamında ..... 54

1.1.3.1.2.1.9. Kendi Anlamında ............... 55

1.1.3.1.2.1.10. Arzu, İstek Anlamında ...... 56

1.1.3.1.2.1.11. Tanrı Anlamında, Kendi

Üzerine ............................. 57

1.1.3.1.2.1.12. Psikolojik Anlam .............. 58

1.2. TANAKH’TA “RUH” “רוח-RAVAKH” KAVRAMI ........................................... 59

1.2.1. “Ruh” “רוח” Kavramının Tanakh Sözcüklerindeki Anlamları .................. 59

1.2.1.1. A Complete Hebrew-English Pocket-Dictionary to the Old

Testament ..................................................................................... 59

1.2.1.2. Hebrew and Chaldee Lexicon ...................................................... 59

1.2.1.3. A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament ................ 60

1.2.1.4. Dictionary of Talmud ................................................................... 61

1.2.1.5. A Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament ................ 61

1.2.2. “Ruh” “רוח” Kavramının Modern İbranice Sözcüklerdeki Anlamları ...... 63

1.2.2.1. A Complete Dictionary of Ancient and Modern Hebrew ............ 63

1.2.2.2. The New Universal Hebrew English Dictionary ......................... 64

1.2.2.3. A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew

Language ..................................................................................... 65

1.2.2.4. A Consice Dictionary of Hebrew Philosophical Terms ............... 67

1.2.2.5. The Complete English-Hebrew Dictionary ................................. 67

1.2.2.6. English-Hebrew Dictionary ......................................................... 68

1.2.2.7. English-Hebrew Hebrew-English Dictionary .............................. 68

viii

1.2.3. “Ruh Ravramının Tanakh’ta Kullanımı .................................................... 69

1.2.3.1. “Ruh” Kavramının Tanakh’ta Fiil Olarak Kullanılması .............. 69

Ravach) ................................................................ 70) רוח .1.2.3.1.1

1.2.3.1.1.1. Rahatlamak Anlamında ............................ 71

1.2.3.1.1.2. Yardım, Rahatlama Anlamında ................ 71

1.2.3.1.1.3. Havadar Olmak Anlamında ..................... 72

1.2.4. “Ruh” Kavramının Tanakh’ta Dişil İsim Olarak Kullanılması ................. 73

Ruwach) .............................................................................. 73) רוח .1.2.4.1

1.2.4.1.1. Koklamak Anlamında ................................................. 74

1.2.5. “Ruh” Kavramının Tanakh’ta Eril İsim Olarak Kullanılması ................... 76

Revach) ................................................................................ 76) רוח .1.2.5.1

1.2.5.1.1. Aralık, Boşluk Anlamında ........................................... 77

1.2.5.1.2. Yardım, Rahatlama Anlamında ................................... 77

1.2.6. “Ruh” Kavramının Tanakh’ta Dişil İsim Olarak Kullanılması ................. 78

Ruwach)............................................................................... 79) רוח .1.2.6.1

1.2.6.1.1. Nebevi Ruh Anlamında ............................................... 81

1.2.6.1.2. Soluk Anlamında ......................................................... 81

1.2.6.1.3. İlahi Ruh Anlamında ................................................... 82

1.2.6.1.4. Yaşam Soluğu, Can Anlamında ................................... 83

1.2.6.1.5. Tanrının Soluğu Anlamında ........................................ 84

1.2.6.1.6. Tanrı’nın Ruhu Anlamında .......................................... 85

1.2.6.1.7. Rabbin Ruhu- Bilgelik Ruhu- Güç Ruhu- Rab

Korkusu Ruhu Anlamında .......................................... 85

ix

1.2.6.1.8. Rüzgâr Anlamında ....................................................... 86

1.2.6.1.9. Kendi Anlamında ........................................................ 87

1.2.6.1.10. Psikolojik Anlamda ................................................... 88

1.2.6.1.11. Serinlik Anlamında .................................................... 89

1.2.6.1.12. Cebrail Anlamında .................................................... 90

Ruwach) .............................................................................. 91) רוח .1.2.6.2

1.2.6.2.1. Nebevi Ruh Anlamında ............................................... 92

1.2.6.2.2. Rüzgâr Anlamda .......................................................... 95

1.2.6.2.3. Psikolojik Anlamda ..................................................... 96

Revachah) .......................................................................... 97) רוחה .1.2.6.3

1.2.6.3.1. Rahatlık Anlamında ..................................................... 98

1.2.6.3.2. Nefes, Haykırış Anlamında ......................................... 99

İKİNCİ BÖLÜM

İNCİLLER’DE “NEFS” ve “RUH” KAVRAMLARI

2.1. YUNANCA İNCİLLERDE “NEFS” ve “RUH” KAVRAMLARI ................... 103

2.1.1. Yunanca İncillerde “Nefs” Kavramı ........................................................ 103

2.1.1.1. “Nefs” Kavramının Kutsal Kitap Sözlüklerindeki Anlamları ... 103

2.1.1.1.1. A Greek - English Lexicon of the New Testament .... 103

2.1.1.1.2. Kamusu Rumi ........................................................... 105

2.1.1.1.3. Greek Dictionary of the New Testament ................... 106

2.1.1.1.4. A Concise Greek-English Dictionary of the New

Testament ................................................................. 106

x

2.1.1.2. “Nefs” Kavramının Modern Yunanca Sözlüklerdeki

Anlamları .................................................................................. 107

2.1.1.2.1. Suat Sinanoğlu .......................................................... 108

2.1.1.2.2. Lenelaou Dimitriadou ............................................... 108

2.1.1.2.3. Faruk Tuncay ve Leonidas Karatzas ......................... 109

2.1.1.2.4. Demotike Glossa ve Monotoniko Sustema ............... 109

2.1.1.2.5. Katherina Spiliopoulou, Vaso Rizomilioti, Julia

Krali, Chrysa Koutrouba, Evie Georgopoulou,

Nikoletta Belekou ve Dora Haida ..............................110

2.1.1.3. “Nefs” Kavramının Yunanca İncillerdeki Kullanımları ............110

2.1.1.3.1. Yunanca İncillerde “Nefs” Kökünün Fiil Olarak

Kullanılması ..............................................................110

2.1.1.3.1.1. (Psucho) ....................................... 111

2.1.1.3.1.1.1. Soğumak, Serinlemek

Anlamında .........................112

2.1.1.3.2. Yunanca İncillerde “Nefs” Kavramının Dişil İsim

Olarak Kullanılması ...................................................113

2.1.1.3.2.1. (Psuche) ........................................113

2.1.1.3.2.1.1. Ruh Anlamında .................114

2.1.1.3.2.1.2. Can Anlamında ................ 115

2.1.1.3.2.1.3. Gönül, Kalp Anlamında ....116

2.1.1.3.2.1.4. Psikolojik Anlamda ...........116

2.1.1.3.2.2. (Psuchikos) ...............................117

xi

2.1.1.3.3. Yunanca İncillerde “Nefs” Kavramının Nötr İsim

Olarak Kullanılması ...................................................118

2.1.1.3.3.1. (Psuchos) .....................................118

2.1.1.3.3.2. Soğuk, Serin Anlamda .........119

2.1.1.3.4. Yunanca İncillerde “Nefs” Kavramının Sıfat Olarak

Kullanılması .............................................................. 120

2.1.1.3.4.1. (Psuchros) ................................. 120

2.1.1.3.4.1.1. Serinletici Anlamda .......... 120

2.1.1.3.5. Yunanca İncillerde “Nefs” Kavramının Şahıs Zamiri

Olarak Kullanılması .................................................. 122

2.1.1.3.5.1. ’(Hautou) ...................................... 122

2.1.1.3.5.1.1. Kendi, Kendisi

Anlamında ......................... 123

2.1.2. Yunanca İncillerde “Ruh” Kavramı ........................................................ 123

2.1.2.1. “Ruh” Kavramının Kutsal Kitap Sözlüklerindeki Anlamları .... 124

2.1.2.1.1. Greek-English Lexicon of The New Testament ........ 124

2.1.2.1.2. Kamusu Rumi ........................................................... 127

2.1.2.1.3. Greek Dictionary of The New Testament ................. 128

2.1.2.1.4. A Concise Greek-English Dictionary of The New

Testament .................................................................. 130

2.1.2.2. “Ruh” Kavramının Modern Yunanca Sözlüklerdeki Anlamları 131

2.1.2.2.1. Suat Sinanoğlu .......................................................... 131

2.1.2.2.2. Lenelaou Dimitriadou ............................................... 132

2.1.2.2.3. Faruk Tuncay ve Leonidas Karatzas ......................... 132

xii

2.1.2.2.4. Demotike Glossa ve Monotoniko Sustema .............. 133

2.1.2.2.5. Katherina Spiliopoulou, Vaso Rizomilioti, Julia

Krali, Chrysa Koutrouba, Evie Georgopoulou,

Nikoletta Belekou ve Dora Haida ............................. 134

2.1.3. “Ruh” Kavramının Yunanca İncillerdeki Kullanımları ........................... 134

2.1.3.1. Yunanca İncillerde “Ruh” Kavramının Fiil Olarak

Kullanılması .............................................................................. 135

2.1.3.1.1. (Deiliao) ....................................................... 135

2.1.3.1.1.1. Psikolojik Anlamda ................................ 136

2.1.3.2. Yunanca İncillerde “Ruh” Kavramının Sıfat Olarak

Kullanılması .............................................................................. 137

2.1.3.2.1. (Deilos) .......................................................... 137


2.1.3.2.2. (Pistos) ........................................................... 140

2.1.3.3. Yunanca İncillerde “Ruh” Kavramının Nötür İsim Olarak

Kullanılması .............................................................................. 141

2.1.3.3.1. ’ (Pneu’ma) .................................................... 141

2.1.3.3.1.1. Kutsal Ruh Anlamında ........................... 143

2.1.3.3.1.2. Nebevi Ruh Anlamında ......................... 144

2.1.3.3.1.3. Kötü Ruh Anlamında ............................. 146


2.1.3.4. Yunanca İncillerde “Ruh” Kavramının Dişil İsim Olarak

Kullanılması .............................................................................. 149

2.1.3.4.1 (Pnoe) .............................................................. 149

xiii

2.1.3.4.2. (Sarx) ............................................................... 150

2.1.3.4.2.1. Kalp, Gönül Anlamında ......................... 151

2.1.3.4.1.2. Beden Anlamında ................................... 153

2.1.3.4.3. (Kardia) ........................................................ 154

2.1.3.4.3.1. Sevgi, Psikolojik Anlamda ..................... 155

2.1.3.5. Yunanca İncillerde “Ruh” Kavramının Eril İsim Olarak

Kullanılması .............................................................................. 157

2.1.3.5.1. (Anemos) ...................................................... 157

2.1.3.5.1.1. Rüzgâr Anlamında ................................. 158

2.1.3.5.1.2. Fırtına Anlamında .................................. 158

2.1.3.5.1.3. Rüzgâr, Esinti Anlamında ...................... 159

2.1.3.6. Yunanca İncillerde “Ruh” Kavramının Şahıs Zamiri Olarak

Kullanılması ............................................................................... 161

2.1.3.6.1. ’ (Hautou) ....................................................... 161

2.1.3.6.1.1. Kendi Anlamında ................................... 162

2.2. SÜRYANİCEİNCİLLERDE”NEFS” ve “RUH” KAVRAMLARI .................. 163

2.2.1. Süryanice İncillerde”Nefs” Kavramı ...................................................... 163

2.2.1.1. Süryanice Sözlüklerde “Nefs” Kavramı .................................... 163

2.2.1.1. William Jeningns .......................................................... 163

2.2.1.1.2. Payne Smith .............................................................. 163

2.2.1.1.3. Louis Costaz .............................................................. 165

2.2.1.1.4. J. P. Margoliouth ....................................................... 166

2.2.1.1.5. Carolo Brockelmann ................................................. 166

xiv

2.2.1.1.6. John A. Brınkman, Mıguel CIVIL, Ignace J. Gelb,

A.Leo Oppenheim ve Erica Reiner ........................... 167

2.2.1.1.7. Jeremy Black, Andrew George ve Nicholas

Postgate ..................................................................... 168

2.2.1.2. Süryanice İncillerde “Nefs” Kavramının Kullanımları ............. 168

2.2.1.2.1. Süryanice İncillerde “Nefs” Kavramının İsim

Olarak Kullanımı ...................................................... 170

2.2.1.2.1.1. Ruh Anlamında ...................................... 170

2.2.1.2.1.2. Can Anlamında ...................................... 170

2.2.1.2.1.3. Gönül, Akıl Anlamında .......................... 171

2.2.1.2.1.4. Kendi Anlamında ................................... 172

2.2.2. Süryanice İncillerde”Ruh” Kavramı ....................................................... 175

2.2.2.1. Süryanice Sözlüklerde “Ruh” Kavramı ..................................... 175

2.2.2.1.1. William Jennings ....................................................... 175

2.2.2.1.2. R. Payne Smith .......................................................... 176

2.2.2.1.3. Louis Costaz .............................................................. 177

2.2.2.1.4. J.P. Margoliouth ........................................................ 178

2.2.2.1.5. Brockelmanns ............................................................ 179

2.2.2.2. Süryanice İncillerde “Ruh” Kavramının Kullanımları .............. 179

2.2.2.2.1. Süryanice İncillerde “Ruh” Kavramının Sıfat Fiil

Olarak Kullanımı ...................................................... 181

2.2.2.2.1.1. Geniş Anlamında .................................... 181

2.2.2.3. Süryanice İncillerde “Ruh” Kavramının İsim Olarak

Kullanımı .................................................................................. 182

xv

2.2.2.3.1. Kutsal Ruh Anlamında .............................................. 183

2.2.2.3.2. İlahi Ruh/ Tanrının Ruhu/Kutsal Ruh Anlamında ..... 184

2.2.2.3.3. Nebevi Ruh Anlamında ............................................. 185

2.2.2.3.4. Rüzgâr Anlamında ..................................................... 187

2.2.2.3.5. Ruhsal/Psikolojik Anlamda ....................................... 188

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KUR’AN ÖNCESİ CAHİLİYE ŞİİRLERİNDE “NEFS” VE “RUH”

KAVRAMLARI

3.1. CAHİLİYE ŞİİRLERİNDE “NEFS” KAVRAMI ............................................ 193

3.1.1. Nefs’in “Can” Anlamında Kullanılması ................................................. 193

3.1.2. Nefs’in “Ruh” Anlamında Kullanılması ................................................. 194

3.1.3. Nefs’in “Kalp/Gönül” Anlamında Kullanılması .................................... 194

3.1.4. Nefs’in “Cesed” Anlamında Kullanılması .............................................. 194

3.1.5. Nefs’in “Kan” Anlamında Kullanılması ................................................. 195

3.1.6. Nefs’in “Nifas/Doğum Kanı” Anlamında Kullanılması ......................... 195

3.1.7. Nefs’in “Değerli ve Kıymetli” Anlamında Kullanılması ........................ 196

3.1.8. Nefs’in “Tadı Kötü Olma/Bozulma” Anlamında Kullanılması .............. 196

3.1.9. Nefs’in “Çok İstemek/Arzulamak” Anlamında Kullanılması ................. 197

3.1.10. Nefs’in “Kendi/Kendi Kendine” Anlamında Kullanılması ................... 197

3.2. CAHİLİYE ŞİİRLERİNDE “RUH” KAVRAMI .............................................. 197

3.2.1. Ruh’un “Riih” Rüzgâr/Hava Anlamında Kullanılması ........................... 198

3.2.2. Ruh’un “Nisem” Anlamında Kullanılması ............................................. 199

3.2.3. Ruh’un “Nefs/Can” Anlamında Kullanılması ......................................... 199

xvi

3.2.4. Ruh’un “Kuş ve Kaçan Keçi” Anlamında Kullanılması ......................... 199

3.2.5. Ruh’un “Hamme ve Sada” Anlamında Kullanılması .............................. 200

3.2.6. Ruh’un “Ğurab (Batı)” Anlamında Kullanılması.................................... 202

3.2.7. Ruh’un “Kuyu” Anlamında Kullanılması ............................................... 203

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

KUR’AN-I KERİM’DE “NEFS” VE “RUH” KAVRAMLARI

4.1. ARAPÇA SÖZCÜKLERDE “NEFS” KAVRAMI ........................................... 205

4.1.1. Arapça Sözcüklerde “Nefs” Kavramı ..................................................... 206

4.1.1.1. Ruh, Can, Bedene Hayat Veren Şey Anlamında “Nefs”

Kavramı .................................................................................. 206

4.1.1.2. Kişi, Kimse, Herkes Anlamında “Nefs” Kavramı ..................... 208

4.1.1.3. Bir Şeyin Özü, Cevheri, Kendisi Anlamında “Nefs” Kavramı .. 209

4.1.1.4. İnsan Bedeni, Cesed Anlamında “Nefs” Kavramı ..................... 209

4.1.1.5. Nefes, Nefes Almak, Dinlenmek, Mola Vermek, Mühlet

Vermek ve Ertelemek Anlamında “Nefs” Kavramı ................... 210

4.1.1.6. Yudum, Nefeslenerek İçmek, Tadı ve İçimi Güzel Olmak,

Güçlü ve Kuvvetli Olmak Anlamında “Nefs” Kavramı .............211

4.1.1.7. Genişlik, Bolluk, Zenginlik, Rahatlık, Sıkıntıdan Kurtulmak,

Rahatlamak, Havalandırma, Hava Alma, Açığa Çıkarma

Anlamında “Nefs” Kavramı ...................................................... 212

4.1.1.8. Rüzgâr, Esinti Anlamında “Nefs” Kavramı ............................... 213

4.1.1.9. Kalp, Sudur, Göğüs Anlamında “Nefs” Kavramı ...................... 214

4.1.1.10. Akıl, Zihin Anlamında “Nefs” Kavramı .................................. 214

xvii

4.1.1.11. Kan Anlamında “Nefs” Kavramı ............................................. 215

4.1.1.12. Sabahın Ağarması Anlamında “Nefs” Kavramı ...................... 215

4.1.1.13. Rekabet Etmek, Yarışmak, Çok İstemek, Haset Etmek

Anlamında “Nefs” Kavramı .................................................... 216

4.1.1.14. Loğusa Olmak, Hayız Görmek Anlamında “Nefs” Kavramı .. 216

4.1.1.15. Kıymetli, Değerli Olmak ve Çok Mal Anlamında “Nefs”

Kavramı .................................................................................. 217

4.1.1.16. Göz, Göz Değmesi Anlamında “Nefs” Kavramı ..................... 218

4.1.1.17. Ukubet, Ceza Anlamında “Nefs” Kavramı .............................. 218

4.1.1.18. Arzu, Dilek, İstek Anlamında “Nefs” Kavramı ....................... 219

4.1.1.19. Cimrilik Etmek, Cimri Davranmak Anlamında “Nefs”

Kavramı .................................................................................. 219

4.1.1.20. Sözün Uzunluğu, Çok Konuşmak, Çok Uzun Yazmak


4.1.1.21. Su, Suyun Artması, Suyun Renk ve Kokusunun Değişmesi


4.1.1.22. Azamet, İzzet ve Büyüklük Anlamında “Nefs” Kavramı ........ 220

4.1.1.23. Öz Saygı Anlamında “Nefs” Kavramı ..................................... 220

4.1.1.24. Deriyi Tabakalamak Anlamında “Nefs” Kavramı ................... 221

4.1.1.25. Yayın ve Bardağın Çatlaması ve Cahiliye Döneminde

Çekilen Okların Dördüncü veya Beşinci Anlamında “Nefs”

Kavramı .................................................................................. 221

4.1.1.26. Kardeş Anlamında “Nefs” Kavramı ........................................ 221

xviii

4.1.1.27. Ahlâklı, Sabırlı ve Cömert Bir Kişi Anlamında “Nefs”

Kavramı .................................................................................. 221

4.1.1.28. Yanında Anlamında “Nefs” Kavramı....................................... 222

4.1.2. Kur’an Sözcüklerinde “Nefs” Kavramı .................................................. 225

4.1.2.1. Kalp Anlamında “Nefs” Kavramı .............................................. 227

4.1.2.2. Topluluk Anlamında “Nefs” Kavram ........................................ 227

4.1.2.3. İnsan Anlamında “Nefs” Kavramı ............................................. 228

4.1.2.4. Birbirinizi Anlamında “Nefs” Kavramı ..................................... 228

4.1.2.5. İnsan Ruhu Anlamında “Nefs” Kavramı ................................... 228

4.1.2.6. Sizin Dininizden Anlamında “Nefs” Kavramı ........................... 229

4.1.2.7. İnsan Bedeni Anlamında “Nefs” Kavramı ................................. 229

4.1.2.8. Ukubet ve Ceza Anlamında “Nefs” Kavramı ............................ 229

4.1.2.9. Anne Anlamında “Nefs” Kavramı ............................................. 229

4.1.2.10. Gayb Anlamında “Nefs” Kavramı ........................................... 230

4.1.2.11. Hz. Âdem Anlamında “Nefs” Kavramı ................................... 230

4.2. ARAPÇA SÖZCÜKLERDE “RUH” KAVRAMI ............................................ 235

4.2.1. Arapça Sözcüklerde “Ruh” Kavramı ...................................................... 236

4.2.1.1. Hayat Veren Şey; Nefs, Can, Cevher, Öz Anlamında “Ruh”

Kavramı .................................................................................. 236

4.2.1.2. Nefes, soluk, Üflemek Anlamında “Ruh” Kavramı .................. 239

4.2.1.3. Vahiy, Kur’an, Peygamberlik Görevi Anlamında “Ruh”

Kavramı .................................................................................. 239

4.2.1.4. Kutsal Ruh, Cebrail, Melekler ve İsa Anlamında “Ruh”

Kavramı .................................................................................. 241

xix

4.2.1.5. Rüzgâr, Hava, Meltem Esintisi Anlamında “Ruh” Kavramı ..... 245

4.2.1.6. Rahmet, Merhamet, Rızık, Rahatlık Anlamında “Ruh”

Kavramı .................................................................................. 246

4.2.1.7. Bolluk, Genişlik Anlamında “Ruh” Kavramı ............................ 248

4.2.1.8. Kan Anlamında “Ruh” Kavramı ................................................ 248

4.2.1.9. Güç, Kuvvet, Kabiliyet Anlamında “Ruh” Kavramı ................. 248

4.2.1.10. Şarap, Avuç İçi ve Kokunun Değişmesi Anlamında “Ruh”

Kavramı .................................................................................. 249

4.2.1.11. Ruh Kavramının İsim Olarak Kullanılması Anlamında

“Ruh” Kavramı ....................................................................... 249

4.2.2. Kur’an Sözlüklerinde “Ruh” Kavramı .................................................... 254

4.2.2.1. Rahmet Anlamında “Ruh” Kavramı .......................................... 254

4.2.2.2. Yüzü İnsan Bedeni Meleklere Benzeyen Yedinci Gökte

Bulunan Bir Melek Anlamında “Ruh” Kavramı ....................... 255

4.2.2.3. Cebrail Anlamında “Ruh” Kavramı ........................................... 255

4.2.2.4. Vahiy Anlamında “Ruh” Kavramı ............................................. 255

4.2.2.5. Hz. İsa Anlamında “Ruh” Kavramı ........................................... 256

4.2.2.6. Hayatiyet Unsuru/Can Anlamında “Ruh” Kavramı ................... 256

4.2.2.7. İş/Emir Anlamında “Ruh” Kavramı .......................................... 256

4.2.2.8. Hava/Nefes/Rüzgâr Anlamında “Ruh” Kavramı ....................... 257

4.3. KUR’AN-I KERİM’DE VE TEFSİRLERDE “NEFS” KAVRAMI ................. 266

4.3.1. Allah’ın Zatı Anlamında “Nefs” Kavramı .............................................. 274

4.3.2. Diğer İlâhlar-Tanrılar Anlamında “Nefs” Kavramı................................. 280

4.3.3. Ruh-Can Anlamında “Nefs” Kavramı .................................................... 282

xx

4.3.4. İçlerinde ve Kalplerinde Anlamında “Nefs” Kavramı ............................ 290

4.3.5. Kendisi İçin, Kendi Lehine Anlamında “Nefs” Kavramı ....................... 291

4.3.6. Kendi Aleyhlerine (Cin ve İnsan Topluluğu) Anlamında “Nefs”

Kavramı .................................................................................................. 293

4.3.7. Kendi Cinsinizden Anlamında “Nefs” Kavramı ..................................... 294

4.3.8. Kötülüğü Emredici Anlamında “Nefs” Kavramı .................................... 298

4.4. KUR’AN-I KERİM’DE ve TEFSİRLERDE “RUH” KAVRAMI ................... 300

4.4.1. Rahmet, Rahatlık, Rızık Anlamında “Ruh” Kavramı ............................. 303

4.4.2. Cebrail, Kutsal Ruh, İsa’nın Ruhu Anlamında “Ruh” Kavramı ............. 306

4.4.3. Allah’ın Kendine Nispet Ettiği Ruh Anlamında “Ruh” Kavramı ........... 308

4.4.4. Rüzgâr, Fırtına, Kasırga Anlamında “Ruh” Kavramı ............................. 312

4.4.5. Güç, Devlet, Destek Anlamında “Ruh” Kavramı ................................... 314

4.4.6. Korku Anlamında “Ruh” Kavramı .......................................................... 317

4.4.7. Kur’an, Nübüvvet ve Vahiy Anlamında “Ruh” Kavramı ........................ 319

4.5. “NEFS” VE “RUH” KAVRAMLARININ SEMANTİK ANALİZİ ................. 324

SONUÇ .................................................................................................................... 341

KAYNAKÇA........................................................................................................... 350

ÖZET ....................................................................................................................... 370

ABSTRACT ............................................................................................................ 372

xxi

TABLO LİSTESİ

Tablo 1. Tanakh’ta “naphash” kelimesinin kullanımları ............................................ 41

Tablo 2. Tanakh’ta “nephesh” kelimesinin kullanımları ............................................ 45

Tablo 3. Tanakh’ta “ravach” kelimesinin kullanımları .............................................. 70

Tablo 4. Tanakh’ta “ruwach” kelimesinin kullanımları ............................................. 73

Tablo 5. Tanakh’ta “revach” kelimesinin kullanımları .............................................. 76



Tablo 8. Tanakh’ta “revachah” kelimesinin kullanımları ........................................... 97

Tablo 9. Yunanca İncillerde “psucho” kelimesinin kullanımları ............................... 111

Tablo 10. Yunanca İncillerde “psuche” kelimesinin kullanımları .............................113

Tablo 11. Yunanca İncillerde “psuchos” kelimesinin kullanımları ...........................118

Tablo 12.Yunanca İncillerde “psuchros” kelimesinin kullanımları .......................... 120

Tablo 13. Yunanca İncillerde “hautou” kelimesinin kullanımları ............................ 122

Tablo 14. Yunanca İncillerde “deiliao” kelimesinin kullanımları ............................ 135

Tablo 15. Yunanca İncillerde “deilos” kelimesinin kullanımları ............................. 137

Tablo 16. Yunanca İncillerde “pistos” kelimesinin kullanımları ......................... 140

Tablo 17. Yunanca İncillerde “pneu’ma” kelimesinin kullanımları ......................... 142

Tablo 18. Yunanca İncillerde “pnoe” kelimesinin kullanımları ............................... 149

Tablo 19. Yunanca İncillerde “sarx” kelimesinin kullanımları ................................ 150

Tablo 20. Yunanca İncillerde “kardia” kelimesinin kullanımları ............................. 154

Tablo 21. Yunanca İncillerde “anemos” kelimesinin kullanımları ........................... 157

Tablo 22. Yunanca İncillerde “hautou” kelimesinin kullanımları ............................ 161

xxii

Tablo 23. “Nefs” kavramı ve türevlerinin Aramice (Süryanice) İncillerdeki

kullanım şekilleri ve anlamları ................................................................ 169

Tablo 24. “Ruh” kavramı ve türevlerinin Süryanice İncillerdeki kullanım

şekilleri ve anlamları ................................................................................ 180

Tablo 25. Kur’ân çevirilerinde “Nefs” kavramı ile türevlerinin geçtiği

ayetler ve verilen anlamlar ....................................................................... 267

Tablo 26. Kur’ân çevirilerinde “ruh” kavramı ile türevlerinin geçtiği ayetler

ve verilen anlamlar................................................................................... 301

Tablo 27. “Nefs” kavramının Kur’an-ı Kerim ve Kutsal Kitaplardaki kullanım

sayıları ...................................................................................................... 324

Tablo 28. “Ruh” kavramının Kur’an-ı Kerim ve Kutsal Kitaplardaki kullanım

sayıları ...................................................................................................... 331

Tablo 29. “Nefs” ve “Ruh” kavramlarının vahiy geleneğinde kullanım sayıları ..... 342

xxiii

KISALTMALAR

a.s. : Aleyhisselam

AÜİF : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

AÜİFD : Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

b. : İbn

bk. : Bakınız

bşe. : Bir şeye

byy. : Basım yeri yok

C : Cilt

c.c. : Celle Celaluhu

çev. : Çeviren

DİB : Diyanet İşleri Başkanlığı

DİA : Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi

DTCF : Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi

Ens. : Enstitüsü

Fak. : Fakültesi

FÜİFD : Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi

haz. : Hazırlayan

Hz. : Hazreti

KJV : King James Version

M.Ö. : Milattan Önce

M.S. : Milattan Sonra

r.a. : Radıya’l-Allahu anhu

xxiv

RSV : Revised Standard Version

sad. : Sadeleştiren

s.a.v. : Sallallahu aleyhi ve sellem

Sos. : Sosyal

tah. : Tahkik eden

TDK : Türk Dil Kurumu

terc. : Tercüme eden

trsz. : Tarihsiz

Ü : Üniversitesi

vb. : Ve benzeri

vs. : Vesaire

Yay. : Yayını, yayınları

YÜİF : Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

1

GİRİŞ

1. ARAŞTIRMANIN KONUSU VE ÖNEMİ

Kur’an’ın ilk muhatapları olan insanlar Allah’ın vahyini ve mesajını,

ayetlerdeki ana temayı ve Kur’an’ın bütününün sunmak istediği dünya görüşünü

genel olarak anlamışlar ve Kur’an’ı anlama noktasında bir problemle

karşılaşmamışlardır. Çünkü Kur’an’ın, muhataplarının manasını bildikleri ve

anladıkları kelime, ifade ve kavram örgüsünden oluşmuş dil ile inmiş olması, henüz

değişmemiş olan dillerini iyi biliyor olmaları, nüzul ortamını yaşıyor olup olayların

bizzat şahidi olmaları elbette Kur’an’ı anlamalarını kolaylaştırmıştır. Ayrıca

anlamakta güçlük çektikleri ayetlerin anlamlarını Peygamberimize sorma imkânına

sahip olmaları da son derece önemlidir. Bununla beraber anlamayıp da yorumunu

peygambere sordukları ayetlerin sayısı oldukça azdır.1

Dil toplumsal, dolayısıyla tarihsel bir nitelik taşıdığı için, dilde ortaya çıkan

her metin ister istemez toplumsal ve tarihsel değişimlerden etkilenir. Değişim

sürecini izlemeye, bu süreci ve bu süreç içerisinde olup bitenleri anlamaya çalışanlar,

mecburen tarihsel bir zeminin üzerinde hareket etmek zorunda kalırlar. Çünkü

dildeki değişim, özü itibariyle tarihte, tarihin belli bir evresinde gerçekleşir; bu

nedenle de anlam, metnin ait olduğu o tarihsel zeminde tutukludur.2

Dil, sürekli yinelenen, yenilenen dilsel sözleşmelerin bir nevi kataloğudur;

belki zamana değil ama belli bir zamana bağlılığının olmayışı da esasen onun bu

özelliğinden kaynaklanmaktadır. Herhangi bir dilin sahip olduğu sözcük hazinesi;

1 Mehmet Sait Şimşek, Günümüz Tefsir Problemleri, Kitap Dünyası Yay., Konya 2013, s. 22; Hasan

Yılmaz, Semantik Analiz Yönteminin Kur’an’a Uygulanması, Kurav Yay., Bursa 2007, s. 26.

2 Dücane Cündioğlu, Kur’an Çevirilerinin Dünyası, Kapı Yay., İstanbul 2011, s. 31-32.

2

dilin, dillerin sözü edilen bu özelliği nedeniyle statik bir okumanın konusu

olamayacağından, kronolojik gelişime duyarlı olmayan genel sözlükler, o dilde

ortaya çıkmış bir metni anlamada, tek başlarına okura bir yarar sağlamazlar. Bunun

mümkün olabilmesi için, sözlüklerin, ihtiva ettikleri sözcüklerin anlamlarını

sıralarken, sözcüklerin anlamlarını etkileyen, değiştiren, belirleyen tarihsel koşulları

dikkate almaları ve sözcüklerin farklı dönemlerde farklı anlamlar taşıdıkları

hakikatine bianen de bu farklılıklara özenle işaret etmeleri gerekmektedir. Aksi

takdirde anlam alanı genişler, anlam alanı genişledikçe, sözcükler belli bir yere

gönderide bulunamazlar; sözcükler belli bir yere gönderide bulunamadıklarında ise,

hiç kimsenin kuşkusu olmasın ki o sözcükler artık hiçbir yere gönderide

bulunamazlar.3

Kur’an-ı Kerim, 610 ila 632 yıllarında Arap yarımadasında inmiş olan ilahi

bir kitaptır. Ama o, ilahi bir kitap olmasının yanında Arap dilinde yazılmış olan bir

kitaptır. Arap dili de diğer bütün diller gibi, geçmişten günümüze dek, çeşitli

nedenlerin etkisinde kalarak anlam konusunda birçok değişikliğe uğramıştır ve

uğramaya da devam edecektir. Nitekim Kur’an, inmesiyle birlikte, Arapça sözcüklere

daha önce taşımadıkları yeni anlamlar yüklemiştir. Kur’an, aradan çok fazla bir

zaman geçmeden, insanlığın tanımış olduğu en büyük uygarlıklardan birini

gerçekleştirmiştir. Bu dönemde de sözcükler, yeniden anlam değişikliklerine

uğramışlardır. Burada önemle vurgulanması gereken husus şudur: Kur’an Arap

dilinde inmiş ilahi bir kitaptır. Ama hangi Arap dilinde inmiştir? Hiç kuşkusuz ki, Hz.

Peygamber (a.s.) zamanındaki Arap dilinde inmiştir. Bu gerçeğin hiçbir zaman göz

ardı edilmemesi gerekir. Yine burada çok önemli bir sorun gündeme gelmektedir.

3 Cündioğlu, Kur’an Çevirilerinin Dünyası, s. 33-34.

3

Arap dili, sürekli bir değişim içinde olduğuna göre, bu durumda, Kur’an’ı Hz

Peygamberin ve onun güzide sahabesinin anladığı gibi anlama imkânımız var mıdır?

Hayati bir önem taşıyan bu soruya verilecek cevap, ne yazık ki, olumsuzdur; çünkü

elimizdeki Arapça sözlükler, bu amacı gerçekleştirmekten uzaktır. Üzücü olan, şu ana

kadar İslam dünyasında bu boşluğu dolduracak nitelikte çalışmaların olmamasıdır.

Ama daha da üzücü olan, birkaç araştırmacı dışında böyle bir sorunun varlığından

haberdar bile olunamamasıdır.4

Mevcut Arapça sözlükler şöyle bir incelendiğinde bile görülecektir ki

sözcüklerin anlamları ‘tarihsel değişiklikler’ dikkate alınarak tasnif edilmemiş,

bilakis sözcüklerin anlam değerleri bu sözlüklerde gelişigüzel bir sıralamayla yer

almışlardır.5

Emin el-Huli (ö. 1395/1966) de elimizdeki mevcut Arapça sözlüklerin bize

Asr-ı Saadet dönemindeki Arapçayı vermekten oldukça uzak olduğunu ifade ettikten

sonra elimizdeki en meşhur sözlükler için şu haklı değerlendirmeyi yapmaktadır:

“Nitekim bu sahada sahip olduğumuz en büyük lügatlardan, İbn-i Manzur el-

Mısri’nin (ö. 711/1311) “Lisanu’l- Arab”ı bile çağdaş lügatçıların dediği gibi, zaman

itibariyle birbirine uygunluk arzetmeyen bilgilerin bir araya getirilmesi ile yazılmış

olan bir eserdir. Bu sebeple, eserde, birbirlerinden birkaç asır farklı devirlerde

yaşamış olan kimselerin metinleri yan yana zikredilmiştir. Mesela dördüncü hicri

asrın başlarında yaşamış olan İbn Dureyd (ö. 321/933) ile hicri yedinci asrın

4 Salih Akdemir, “Kur’ân-ı Kerîm’e Dilsel Yaklaşımlar: Yeni Bir Kur’ân-ı Kerîm Sözlüğünün

Gerçekleştirilmesine Katkı”, 1. Uluslararası Kur’ân’ı Yeniden Düşünme İlmi Toplantısı, 3-4-5

Mayıs 2013, Ankara, s. 4-5; Cündioğlu, Kur’an Çevirilerinin Dünyası,s. 34-37.

5 Mesut Okumuş, Kur’an’da “Birr” Kavramı Üzerine Semantik Bir Analiz, Dini Araştırmalar, Ankara

2002, C, V. Sayı 14, s. 99; Cündioğlu, Kur’an Çevirilerinin Dünyası, s. 35.

4

başlarında yaşamış olan İbnü’l-Esir (ö. 637/1239) yan yana zikredilerek, birincinin

dil ile ilgili sözleri ile ikincinin dini sözleri meczedilmeye çalıştırılmıştır. Yine

mesela, “el-Kamusu’l-Muhit” bildiğimiz gibi, birbiriyle uyumlu olmayan, ayrı ayrı

ve birbirine zıt kültürlere ait bilgilerin özetidir: Akli felsefi bilgilerden, ameli tıbbi

bilgilere… Sonra lügavi edebi bilgilere, oradan da itikadi dini bilgilere kadar vb…”6

Câbiri de benzer şekilde sözlüklerin Kur’an Arapçasına ilişkin noksanlıklarını

şu şekilde açıklamaktadır: Sözlüklerin ve nahivcilerin ortaya koydukları Arapça,

Kur’an dilinden daha dar kapsamlı, daha az esnek dolayısıyla uygarlık bakımından

ondan daha gerideydi. Kur’an ise daima daha geniş ve daha verimliydi. Tedvin

asrında teşekkül eden Arapçayı da Kur’an’ı tam olarak anlamaktan aciz kılan işte

budur.7

Görüldüğü gibi, lafızların zaman içinde gösterdikleri değişiklikler konusunda,

sabit olan bu gerçeğin tahkik edilmesi için, sözlüklerimiz hiçbir surette yardımcı

olacak bir hâlde değildirler. Bu durumda, bir Kur’an müfessirinin önünde, Kur’an

kelimelerinden birisinin ilk manasını öğrenmek istediği zaman, bunun için, bizzat

kendisinin bir araştırma yapmasından başka bir çare yoktur. Bu çalışma kısa veya

uzun, ne kadar zamana mal olursa olsun, bugün için mümkün olan tek alternatiftir.

Kelimelerin iştikakını ve onlarda tedrici olarak meydana gelen değişiklikleri ihtiva

eden, lügavi manalara kendine ait tertip üzerine, ıstılahi manalar da ortaya çıkışlarına

göre guruplara ayrılmış olan bir lügata sahip oluncaya kadar bu böyle devam

6 Emîn el-Hûlî, Kur’ân Tefsirinde Yeni Bir Metod, (terc. Mevlüt Güngör), Kur’ân Kitaplığı Yay.,

Ankara 2001, s. 94-95.

7 Muhammed Âbid Câbirî, Arap-İslâm Aklının Oluşumu, (terc. İbrahim Akbaba), Kitabevi Yay.,

İstanbul 2001, s. 99.

5

edecektir.8 Böyle bir sözlüğün oluşması için Kur’an kavramlarının İslam ve öncesine

ait vahiy geleneği içerisinde semantik bir analize tabi tutulması artık bir zorunluluk

hâlini almıştır.

Bundan dolayı İslam, geçmişi tamamen “reddetme” ve onunla ilişkileri

koparma esası üzerine dayanmamakta, aksine insanları Arapların atası olan

İbrahim’in dinine döndürmek amacıyla onları tashih etme temeli üzerine

yapılanmaktadır.9 Bu bağlamda vahiy zincirinin son halkasını oluşturan Kur’an,

kendisinden önceki kitaplardan ilgisiz, içeriği itibariyle yeni bir kitap değil, bağlı

bulunduğu vahiy geleneği içerisinde onlarla aynı amacı gerçekleştirmeyi hedefleyen

ilahi bir kitaptır.10 Hz. İsa’dan altı asır sonra gelen Kur’an, vahiy mahsulü kitaplar

olarak Hz. İbrahim’in sahifelerinden, Hz. Musa’nın sahifelerinden11 ve Tevrattan,

Hz. Davud’a indirilen Zebur’dan ve Hz. İsa’ya indirilen İncil’den söz eder. Kur’an

ayrıca Zuburu’l-Evvelin (öncekilerin kitapları)12 diye bir tabire de yer verir.13

Kur’an, Kitab-ı Mukaddes olarak bilinen kitabın eski Ahid bölümündeki

Tevrat’a, yani Musa’nın beş kitabı (Pentakök)’na atıfta bulunur. Kur’an Tevrat’ı

tasdik ettiğini, teyid ettiğini söylemekte; onda hidayet ve nurun bulunduğunu

belirtmektedir.14 Ayrıca Tevrattaki bazı hükümlere de atıfta bulunmaktadır.15 Aynı

8 el-Hûlî, Kur’ân Tefsirinde Yeni Bir Metod, s. 95.

9 Câbirî, Arap-İslâm Aklının Oluşumu, s. 56.

10 Muhsin Demirci, Kur’an’ın Ana Konuları, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay.,

İstanbul 2012, s. 13.

11 A’lâ Suresi, 87/19.

12 Şuara Suresi, 26/196.

13 Halis Albayrak, Tefsir Usûlü, Şule Yay., İstanbul 2011, s. 18.

14 Maide Suresi, 5/44, 48.

6

şekilde Kur’an, İncil’in insanlara doğru yolu gösterici olarak indirildiğini kaydeder

ve onu tasdik eder.16 Tevrat ve İncil’de gelen prensiplerin Kur’an’da bulunması,

insanın anlam arayışı serüveninin ve buna vahyin cevabının Tevhid ilkesi

çerçevesinde olduğunun kanıtıdır. Onun için Kur’an, önceki kitaplarda bulunan

yüksek ahlaki değerleri korumuştur.17

Bu itibarla Kur’an’ın daha iyi anlaşılması için İslam öncesi şiirin18 ve

kendisinden önceki kutsal kitaplara müracaat edilmesinin önemli olduğunu belirten

Baki Adam, Kur’an’ın anlaşılmasının yollarından birinin de Kur’an öncesi vahiy

metinlerinin tahlil edilmesi olduğunu, Tevrat, İncil ve Kur’an’ın esas itibariyle vahiy

ürünü metinler olduklarını ifade etmektedir. Bir Yahudi için Tevrat’ın anlaşılmasında

Kur’an’ın ve İncil’in rolü olduğu gibi, bir Müslüman için de Kur’an’ın

anlaşılmasında Tevrat’ın ve İncil’in rolünün bulunduğunun tamamen reddedilecek bir

husus olmadığını ifade etmiştir. Yine Kur’an’daki bazı ayetlerin önceki kitapların

ışığında daha doğru anlaşılabileceğini söylemiştir. Hatta Kur’an’ın nazil olduğu

döneme kadar olan İsrail geleneğinin de bu konuda önemli rolünün bulunduğunu

düşünmektedir. Amacının var olan İsrailiyatı meşrulaştırmak olmadığı, aksine Kur’an

15 Mâide Suresi, 5/45; Albayrak, Tefsir Usûlü, s.18; Maurice Bucaille, Kitab-ı Mukaddes, Kur’an ve

Bilim, (terc. Suat Yıldırım) Silm Matbaası, İzmir 1981, s. 2.

16 Âli İmrân Suresi, 3/3,4; Albayrak, Tefsir Usûlü, s. 18-19; Maurice Bucaille, Kitab-ı Mukaddes,

Kur’an ve Bilim, s. 2.

17 Ahmet Nedim Serinsu, Kur’an nedir?, Şule Yay., İstanbul 2009, s. 99.

18 J.J.G.Jansen, Kur’an’a Bilimsel-Filolojik-Pratik Yaklaşımlar,(terc. Halilrahman Açar) Fecr Yay.,

Ankara 1993, s. 113.

7

öncesi vahiy metinlerinin Kur’an’ın tarihselliği ile ilgili tartışmalara kısmen ışık

tutacağını ifade etmiştir.19

Öte yandan kendisi de artsüremli semantik metoda vurgu yapmakla birlikte,

Sami dillerinin bir bütün olarak ele alınması gereğini ortaya koyan Salih Akdemir,

Sami dillerinin ve Kur’an öncesi vahiy materyalinin görmezden gelindiği indirgeyici

ve parçacı yaklaşımların doğru anlamlara erişilmesi noktasında ortaya çıkaracağı

tehlikelere şu şekilde işaret etmektedir:20

Allah elçileri birbirlerini onaylamak, tasdik etmek için gönderilmişlerdir. Şu

hâlde gerek Eski ve Yeni Ahit’in, gerek Kur’an’ın doğru olarak anlaşılmasını

istiyorsak, vahiy sürecini bir bütün olarak algılamamız gerekir. Parçacı yaklaşımlar,

sağlıklı ve doğru anlamanın önünde en önemli engellerdendir. Nasıl ki, Kur’an’ı

doğru anlamak için Eski ve Yeni Ahit’i çok iyi bilmek gerekiyorsa aynı şekilde Eski

ve Yeni Ahit’i doğru anlamak için de Kur’an’ı çok iyi bilmek gerekir. Bununla

birlikte gerçek şudur ki, çeşitli dinlerin mensupları vahiy sürecini bir bütün olarak

değerlendirmedikleri için indirgeyici tavır sergilemişlerdir. Bu indirgeyici tutumun

doğal bir sonucu olarak, Yahudiler kendilerinden bir elçi olan Hz. İsa’yı ve müjdesini

tanımazlıktan gelirken, Hristiyanlar da kendilerinden sonra gelen Hz. Muhammed’i

ve insanlığa bildirdiği ilahi mesajı, Kur’an’ı, tanımamışlardır… Müslümanlar,

Kur’an’ın açık ayetlerine rağmen geçmişte olduğu gibi bu gün de indirgeyici

tavırlarını sürdürmektedirler. Bu indirgeyici tavrın doğal bir sonucu olarak

Müslümanlar, Yahudiliği ve Hristiyanlığı neshedilmiş, yürürlükten kaldırılmış, tahrif

19 Baki Adam, “Kur’an’ın Anlaşılmasında Tevrat’ın Rolü”, İslami Araştırmalar Dergisi, 1996, C,

IX, Sayı 1-2-3-4, s. 167.

20 Akdemir, Karşılaştırmalı Sami Dilleri Araştırmaları, Yayınlanmamış kitap, s. 32.

8

edilmiş bir din olarak görmekten kendilerini kurtaramamışlardır. Bu yüzden de

Kur’an’ı anlamak için geçmişteki vahiy sürecinin gerekli olduğunu hiçbir şekilde

düşünmemişler ve dolayısıyla bu alandaki çalışmalara önem vermemişlerdir.

Cerrahoğlu ise; Yahudilerin Araplara tesir ettiğini, fakat onların da Arapların

tesirinden kurtulamadıklarını, Medine civarında yerleşen Yahudilerin, zamanla

Yahudileşmiş olan Araplarla karıştığını, Yahudileşen bu Arapların eskiden beri

taşıdıkları âdetlerden sıyrılamadıklarını ve böylece Arapların asli Yahudiler üzerinde

tesirlerinin olduğunu ifade etmiştir. Cerrahoğlu, Yahudilerin benliklerini tam olarak

koruyamadıklarını belirttikten sonra aslen Yahudi olan Semev’el’in şiirlerinde

Yahudi ve İbrani tesirinin görülmediğini, Onun tamamen cahili arap şiirinin tesiri

altında kaldığını söylemiştir.21

Ayrıca Cerrahoğlu karşılıklı tesirlerin ne denli olduğunu ortaya koyması

bakımından yukarıda bahsedilenlere ilave olarak şu açıklamaları yapmıştır; Şairler,

Nasaranın, ibadet mevzilerini göstermek için “el-Biy’a” lafzını kullanmışlardır. Bu

kelimenin de Süryaniceden muarreb (Araplaşmış) olduğu söylenmektedir.

Hristiyanlara ait olan “salib” ve “sıbga” kelimeleri de cahili arap şiirinde

kullanılmıştır.22 O zamanki şair gördüğünü aksettiren bir ayna gibi idi. Zira bunlar

Yahudi ve Hristiyan ve diğer din salikleri arasında dolaşır ve ne müşahede ettilerse,

onları şiirlerinde canlandırırlardı. Sonra bu şairlerden bazıları birkaç dinin

mefhumlarını şiirlerinde derç ederlerdi. Mesela cahiliye şiirinin mümessillerinden

21 İsmail Cerrahoğlu, Tefsir Usulü, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2010, s. 25.

22 Cerrahoğlu, Tefsir Usulü, s. 25.

9

addedilen Ümeyye b. Ebi Salt’ın şiirlerinde hem Yahudi, hem de Nasrani mefhumlar

yer almaktadır.23

Yukarıdaki ifadelerden de anlaşılacağı üzere şunu söyleyebiliriz ki, sahabenin

anladığı şekliyle Kur’an’ı anlamak için Kur’an’dan önceki kitaplara müracaat etmek

bunun yanında Tevrat ve İncil ehlinden beslenen cahiliye şiirlerini bilmek son

derecede önemlidir.24 Zira ne Hz. Peygamber’e ne de sahabeye sorup öğrenme

imkânı olan günümüz Müslümanları için Kur’an’ı anlamak haddi zatında

metinleşmiş Arabi bir kelamı anlamak demektir. Biz bugün içinde bulunduğumuz

tarihsel durumun kaçınılmaz bir sonucu olarak, murad-ı ilahiyi temelde Kur’an

metninin ait olduğu dilin imkân ve sınırları içerisinde anlamak durumundayız.25

Bu itibarla Kur’an’ı doğru bir biçimde anlamanın temel şartlarından biri,

indiği dönemdeki Arap dilini bütün hususiyetleri çerçevesinde incelemektir.

Kavramların Kur’an’ın indirildiği dönemde delâlet ettiği manalarını tespit etmektir.

Yani Kur’an’ın ilk muhataplarının, kelime ve ifadelerden anladıkları anlam ya da

anlamlara ulaşmaktır. 26

Kur’an müfessiri kelimelerin tarihini, tarihsel değişim veya gelişim seyrini,

etimolojik ve semantik analizini sadece önceden yazılmış mevcut lügatlerden

yararlanarak ortaya koyacak durumda değildir. Zira yukarıda da değindiğimiz gibi

elimizdeki mevcut Arapça sözlükler bize Asr-ı Saadet dönemindeki Kur’an

Arapçasını vermekten oldukça uzak durumdadırlar. Bu durumda müfessirin tefsirini

23 Cerrahoğlu, Tefsir Usulü, s. 27-28.

24 J.J.G.Jansen, Kur’an’a Bilimsel-Filolojik-Pratik Yaklaşımlar, s.113.

25 Mustafa Öztürk, Kur’an’ı Kendi Tarihinde Okumak, Ankara Okulu, Ankara 2004, s.19.

26 Albayrak, Tefsir Usûlü, s. 144; Yılmaz, Semantik Analiz Yönteminin Kur’an’a Uygulanması, s. 26-

27.

10

yapmak istediği kelimeyi dil açısından incelemekten başka yapacağı bir şey yoktur.

Bir kelime ya da kavramın doğru anlamının tespit edilmesinde izlenecek en iyi yol,

sözcüğün semantik kategorisini, o sözlüğün kullanıldığı şartlara bakarak tasvire

çalışmaktır.27 O hâlde Kur’an araştırmacısına düşen şey, gerekirse bu konuda

incelemesini derinleştirerek Arap kültürünün, Kur’an’dan sonraki temel

kaynaklarından biri olan şiire28 ve aynı dil ailesine mensup olan kendisinden önceki

kutsal kitaplara müracaat ederek her kavramı dilsel analize tabi tutmasıdır.29 Çünkü

anlam, zaman içinde, zamanla ortaya çıkan, zaman geçtikçe, zaman ilerledikçe

kuvvetlenip beliren bir “şey” olmadığı için biz doğru anlamı gelecekte değil,

geçmişte aramak durumundayız.30

Bize göre Kur’an’ın indiği dönemdeki Kur’an Arapçasına ulaşmanın yegâne

yollarından biri Kur’an kelimelerini semantik analize tabi tutmaktır. Günümüz

Kur’an araştırmacılarının hermeneutik (yorumbilim), semantik (anlambilim),

semiyotik (göstergebilim) gibi dil, anlama ve yorumlamayla ilgili farklı kavram ve

kuramlara kayıtsız kalmaları mümkün değildir.31 Bu açıdan dilbilimsel çalışma,

27 Toshihiko İzutsu, Kur’ân’da dinî ve Ahlâkî Kavramlar, (terc. Selahattin Ayaz), Pınar Yay., İstanbul

1991, s. 32.

28 Mehmet Paçacı, Çağdaş Dönem’de Kur’an’a ve Tefsire Ne Oldu?, Kalsik Yay. İstanbul 2008,

s.119. (Tefsir, Kur’an’ın kullandığı Arapçaya ulaşmak amacıyla, semantik bir kaynak olarak

Cahiliye şiirini kullanmıştır.)

29 el-Hûlî, Kur’ân Tefsirinde Yeni Bir Metod, s. 93; Albayrak,Tefsir Usûlü, s.144; Yılmaz, Semantik

Analiz Yönteminin Kur’an’a Uygulanması, s. 26- 27.

30 Cündioğlu, Kur’an’ı Anlamanın Anlamı, Kapı Yay., İstanbul 2011, s.74; Ali Galip Gezgin,

“Toshihiko Izutsu’nun Kur’ân-ı Kerîm’i Anlama ve Yorumlama Yöntemi”, İslâmî Araştırmalar

dergisi, 2005, CXVIII, Sayı 1, s. 82.

31 Öztürk, Kur’an’ı Kendi Tarihinde Okumak, s. 25.

11

yapılan işin ayrılmaz bir parçasıdır ve bu yüzden lafız üzerinde her açıdan dilbilimsel

çözümlemeler yapılması gerekmektedir.32

“Nefs” ve “ruh”, Kur’an-ı Kerim ve Kitab-ı Mukaddes’te ortak olarak

kullanılan iki kavramdır. Çalışmamızda bu iki kavramın, Tanakh, İnciller, Cahiliye

şiirleri ve Kur’an-ı Kerim’de hangi kelime formlarıyla karşılandığı, kök anlamlarının

ve kullanıldıkları bağlam içerisindeki anlamlarının neler olduğu, aralarındaki ilişki,

zamanın değişmesiyle beraber maruz kaldıkları anlam değişmeleri (anlam kayması,

anlam daralması, anlam iyileşmesi, anlam kötüleşmesi ve anlam genişlemesi) ele

alınacaktır. Ayrıca Latince, Klasik Yunanca, İngilizce ve Türkçede bu kavramlara

karşılık gelen sözcüklere de yer verilerek bu kavramlara ait anlam alanlarının

tespitine çalışılacaktır.

Son dönemlerde Kur’an-ı Kerim’i anlamak için yapılan çalışmalarda

semantik araştırmalar yoğunluk kazanmaya başlamıştır. Ancak şu ana kadar bazı

araştırmalar dışında Kur’an sözcükleri ile ilgili yapılmış olan bütün bu semantik

çalışmaların ortak özelliği, inceledikleri sözcükleri sadece Kur’an-ı Kerim’in dili

olan Arapça temelinde ele almış olmaları ve böylece Kur’an öncesi döneme

geçmemiş olmalarıdır. Yani söz konusu sözcükleri vahiy geleneği içerisinde

artzamanlı (diachronic) bir incelemeye tabi tutmamış olmalarıdır. Bu da inceleme

konusu olan sözcüklerin asıl anlamlarını ve Kur’an döneminde kazandıkları

anlamları tespit etmede yeterli olmamaktadır. İşte tezimizin önemi tamda bu noktada

ortaya çıkmaktadır. Biz ise tezimizde inceleme konumuz olan “nefs” ve “ruh”

kavramlarını vahiy geleneğinde artzamanlı bir incelemeye tabi tutarak bu

kavramların anlam alanlarını ve anlam serüvenlerini ortaya koymaya çalıştık. Bu

32 Paçacı, Çağdaş Dönem’de Kur’an’a ve Tefsire Ne Oldu?, s. 120.

12

itibarla daha önce başlatılan ve ciddiyetle sürdürülen vahiy geleneğinde Kur’an

kelimelerinin artzamanlı semantik analizlerine önemli bir yöntemsel katkı sağlamayı

kendimize gaye edindik.

2. ARAŞTIRMANIN AMACI

Kur’an’ın sağlıklı bir şekilde anlaşılabilmesi için, Kur’an kelimelerine Hz.

Peygamber zamanındaki anlamların yüklenmesi bir zorunluluktur. Bu durum, Kur’an

kelimelerinin kök anlamlarının doğru tespit edilmesi ile doğrudan ilgilidir. Bu

nedenle çalışmamızdaki öncelikli hedefimiz, Kur’an’ın en önemli kavramlarından

olan “nefs” ve “ruh” kavramlarının genelde vahiy geleneğinde, özelde ise Kur’an-ı

Kerim’de ifade ettiği anlamları tespit etmek, bu kavramların vahiy geleneği boyunca

ve Kur’an’ın indirilişinden günümüze kadar olan dönemde herhangi bir anlam

değişikliğine uğrayıp uğramadığını belirlemek, Kur’an’ın sahabe döneminde

anlaşıldığı gibi anlaşılmasına iki kavramla bile olsa katkıda bulunabilmek ve böylece

bu kavramların anlamlarını ortaya koyabilmek olacaktır.

Bu itibarla çalışmamıza konu olan bu kavramların vahiy süreci içerisinde yani

Kur’an’dan önceki kutsal kitaplarda hangi anlamlarda kullanıldıkları, cahiliye

dönemindeki anlamları ve Kur’an’ın nüzulü ile birlikte kazandıkları anlamları tespit

etmek araştırmamızın en önemli amacıdır. Bu amaca ulaşmanın en objektif yolu ise

Kur’an’daki bu kavramlar üzerinde artzamanlı semantik çalışmalar yapmaktır.

Kur’an kelimelerinin anlamlarının tespit edilmesi hususunda diğer Sami

dillere müracaat etmenin önemini ortaya koymak da çalışmamızın bir başka

amacıdır. Bununla birlikte Kur’an kelimelerinin tarihi süreç içerisinde uğradıkları

anlam değişikliklerini de Kur’an’ın doğru anlaşılmasına yönelik Kur’an

13

araştırmacıları için acil bir ihtiyaç olan Kur’an sözlüğüne iki kavramla da olsa bir

katkı sağlamak, çalışmamızın amaçları arasındadır.

3. ARAŞTIRMANIN METODU

Araştırmamızın yöntemine gelince, araştırma konusu olan iki kavramın doğru

anlaşılması için artzamanlı semantik analiz yöntemi kullanılmıştır. Araştırmaya esas

olan artzamanlı semantik yöntemde, sadece Arap dili içerisindeki zaman kesitleri

esas alınmamış, bunun yanı sıra diğer Sami dilleri göz önünde bulundurulmuş ve

aynı zamanda diller arası geçişte yaşanan anlam değişimleri de tespit edilmeye

çalışılmıştır. Böylelikle farklı zaman kesitleri olarak, farklı diller/metinler ele

alınmıştır. Zira genel olarak bilinen bütün vahiy sürecinin, Kur’an da dâhil olmak

üzere, Sami dilleri vasıtasıyla gerçekleştirilmiş olması önemli bir durumdur. Çünkü

aynı dil ailesinden olan İbranice, Aramica-Süryanice ve Arapçadaki ortak köklerin

kök anlamını bu dillerde sürdürüyor olmaları gerekir. Kur’an terimlerinin tarihi

bakımından İslam dininden önceki yani Kur’an nazil olmadan önceki dönem çok

önemlidir. Çünkü bu dönem Kur’an kelimelerinin manalarına ışık tutar niteliktedir.

Bu nedenle biz, Kur’an’ın anlaşılması noktasında vahiy sürecini bir bütün olarak

değerlendirmeye özellikle özen gösterdik.

Konumuz dinî metinlerde bir kökün incelemesi olunca artzamanlı semantik

metodu takip etmemiz kaçınılmazdır. Çünkü incelediğimiz metin (Kur’an’ı Kerîm)

belli bir dönemde konuşulan belli bir dil ile ilgilidir. Kur’an’ı doğru bir şekilde

anlamak için O’nun kullandığı dili bilmenin yanında, bu dilin Kur’an’ın nazil olduğu

dönemdeki şeklini de bilmemiz gerekmektedir. Çünkü Kur’an kelimeleri Kur’an

14

düşünce sistemi içinde aslından daha kuvvetli izafi manalar kazanmaktadır.33

Ayetlerdeki kelimelerin tarihî gelişimini ve zaman içerisinde uğradıkları mana

değişikliklerini bilmeden isabetli bir tercüme ve yorum yapmak mümkün değildir. Bu

mana değişikliklerini ise ancak kelimelerin semantik tahlillerini yaparak

öğrenebiliriz.34

İngilizce kaynaklarda “semantics” olarak geçen “semantik” kelimesini pek

çok dilbilimci Türkçeye anlambilim35 olarak çevirmekte ya da “semantik” şeklinde

kullanmaktadır.36 Türkçede “mana ilmi, sözlerin manası ilmi ve anlam bilimi”37

olarak tanımlanan semantik: “göstergelerle ya da sözcükler ve önermelerle, onların

dile getirdiği anlam arasındaki bağlantıyı inceleyen bilim dalına denir” şeklinde de

tanımlanmaktadır.38 Ayrıca semantik, kavramların anlam hayatındaki tarihsel değişim

ve gelişim sürecinin incelenmesidir. Bir başka deyişle, kavramların tarihsel süreç

33 Temel anlam: Kelimenin her zamantaşıdığı asıl manadır. İlişkisel anlam: Kelimenin içinde

bulunduğu özel sistemden, bu sistemdeki diğer kelimelerle olan münasebetinden kazandığı özel

manadır. Detaylı bilgi için bk. Toshihiko Izutsu, Kur’ân’da dinî ve Ahlâkî Kavramlar, s. 46.

34 H. Mehmet Soysaldı, Kur’an Semantiği Açısından İnançla İlgili Temel Kavramlar, Çağlayan Yay.,

İzmir 1997, s. 41.

35 Doğan Aksan, Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, I. s. 30-31.

36 Cemal Çakır, “Anlamın Bağlam Açısından İncelenmesi: Kökanlambilim ve Artanlambilim”, G.Ü.

Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Ankara 2004, C, XXIV, Sayı 3, s. 248.

37 TDK Türkçe Sözlük, TDK Yay., Ankara, 1983.

38 Akarsu, Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüğü, Ankara, 1979, s. 21.

15

içerisindeki çeşitli anlam dereceleri ve kazandığı ya da kaybettiği anlamlar yönünden

yapılan bir çözümlemedir.39

Anlam değişimleri söz konusu olduğunda dilbilimciler genelde Saussure

tarafından açıkça ortaya konulan artzamanlı (diachronic) semantik ve eş zamanlı

(syncronic) semantik ayrımını ve yöntemini benimsemektedirler.40 Eş zamanlı

semantik, dilin şu andaki ya da belirli bir zaman kesitindeki durumunu tarihi değişme

ve gelişmelere girmeden inceleyen anlam bilimi dalıdır. Bu dalda, dilin kelimeleri;

anlam, kavram alanları ve kapsamları ile eş anlamlılık, çok anlamlılık, eş seslilik vb.

açılardan ele alınmaktadır. Artzamanlı semantik ise, dilin anlamla ilgili olaylarını

tarihi değişme ve gelişme süreci içinde ele alır. Yani, dilin zaman içinde geçirmiş

olduğu değişiklikleri inceler.41 Saussure ise bunu, “aynı toplumsal bilincin görmediği

ve aralarında dizge oluşturmadan birbirinin yerini alan ardışık öğelerin bağıntılarını

incelemek” şeklinde tanımlamıştır.42 Bu metot, kelimelerin ilk anlamı dediğimiz kök

anlamın ve zaman içerisinde geçirdiği anlam değişikliklerinin tespitinde önemli bir

yere sahiptir. Bu bakımdan artzamanlı semantik inceleme, Kur’an ayetlerinin ve

ayetlerde geçen kelimelerin ilk nazil oldukları dönemde anlaşılan, bilinen

39 Condon, s. 11-14. (naklen. Hasan Yılmaz, “Semantik Analiz Yönteminin Kur’an’a Uygulanmasına

Dair”, Kur’ân ve Tefsir Akademisi Araştırmaları “Tarihten Günümüze Kur’an İlimleri ve Tefsir

Usulü”, Ankara 2009, Sayı 1, s. 366.

40 F.R. Palmer, Semantik Yeni Bir Anlambilim Projesi, Kitabiyat Yay., Ankara 2001, s. 25-26.

41 Eş zamanlıve art zamanlı semantik için bk. Doğan Aksan, 1979, C I, s. 37-38; Abdülkerim

Mücahid, “Semantiğin Arap ve Batı Dünyasındaki Serüveni” (Yazarın ed-Delâletü’l-Luğaviyye

inde’l-Arab isimli eserinin “İlmu’d-Delâle Beyne’l Arab ve’l-Ğarb” başlıklı giriş bölümünün

çevirisi), (terc. Celalettin Divlekçi), AÜİFD, 2006, C, XLVII, Sayı 2, s. 264.

42 Ferdinand De SausSure, Dilbilim: Genel Dilbilim Dersleri, çev. Berke Vardar, İstanbul 1998, s.

149.

16

anlamlarının tespit edilerek Kur’an mesajının doğru anlaşılmasında başvurulması

gereken önemli bir yöntemdir.

Semantik yöntemin Kur’an metnine uygulanması konusunda XX. yüzyılın

ikinci yarısında Japon dilbilimci Toshihiko İzutsu’nun (1934-1993) çalışmaları İslam

dünyasında büyük bir ilgi uyandırmıştır. İzutsu, Kur’an kelimelerini farklı bir bakış

açısıyla ele almış, Kur’an’daki anahtar kelimelerin manalarını tespit ederken, Arap

vokabüler tarihini Kur’an öncesi çağ, Kur’an çağı ve Kur’an sonrası çağ olarak üç

ayrı kesitte değerlendirmek gerektiğini ifade etmiştir.43 İzutsu’nun semantik

araştırma bağlamında yaptığı çalışmaların Türkçeye çevrilmesiyle, semantik metot

Türkiye’deki Kur’an araştırmacılarının da ilgisini çekmeye başlamış ve Kur’an’daki

anahtar terimlerin anlam alanını tespit etmeye yönelik çalışmalar yapılmıştır.

Toshihiko İzutsu, semantik biliminin tanımlanması ve diğer dilbilim alanları

ile ilişkisinin ortaya konulması bağlamında, semantiğin şaşkınlık verecek derecede

karmaşık bir alan olduğunu ve semantik bilgisine derinlemesine vakıf olmayan

kimseler için semantik hakkında genel bir fikir sahibi olmanın çok güç olduğunu

belirtmektedir.44

İzutsu, semantiği, bir dili sadece konuşma ve düşünmenin aracı olarak değil,

ondan daha önemlisi, kendilerini çevreleyen dünyayı anlamanın ve yorumlamanın bir

aracı olarak kullanan insanların weltanschauung’unu yahut dünya görüşünü, en

sonunda kavramsal olarak anlayabilmek amacıyla o dilin anahtar terimleri üzerine

43 Ali Galip Gezgin, “Toshihiko Izutsu’nun Kur’ân-ı Kerîm’i Anlama ve Yorumlama Yöntemi”, C,

XVIII, Sayı 1, s. 82.

44 Toshihiko İzutsu, Kur’an’da Tanrı ve İnsan, Pınar Yay., İstanbul 2012, s. 32.

17

yapılan analitik bir çalışma ve “bir dilin anahtar terimleri üzerinde tahlilî çalışma,

mana incelemesidir”45 şeklinde tanımlamaktadır.

İzutsu’ya göre, Kur’ani dünya görüşünün teşekkülünde belirleyici bir rol

oynayan anahtar terimlerin hiçbiri (buna Tanrının hakiki adı olan Allah da dâhildir),

hiçbir surette yeni icat edilmiş değildir. Bunların neredeyse hepsi, İslam öncesi

zamanlarda şu veya bu şekilde kullanılıyorlardı. Bizzat bu kelimeler, VII. yüzyılda,

Mekke ticaret toplumunun dar sınırları içerisinde değilse bile, en azından

Arabistan’daki bazı dini çevreler tarafından kullanılıyordu; aradaki tek fark, bunların

farklı kavramsal sistemlere mensup olmalarıydı.46

Bu durumda Kur’an araştırmacısına düşen, bu kavramların anlam haritalarını

belirlemek olacaktır. Peki, anlamların belirlenmesi için hangi yöntem kullanılacaktır.

Kanaatimizce en doğru ve araştırmacıyı sonuca götüren yöntem artzamanlı semantik

yöntemdir. Çünkü dildeki kelimelerin kaybolan kök anlamlarının yeniden

keşfedilmesinde artzamanlı araştırmalar, özellikle de Sami dilleri söz konusu

olduğunda çok önemlidir ve zor olduğu ya da çoğu zaman tatmin edici sonuçlar

vermediği gibi gerekçelerle de göz ardı edilmemelidir.

Kelime köklerinin anlamlarının belirlenmesi noktasında, artzamanlı semantik

metot mu yoksa eşzamanlı semantik metot mu kullanılacak sorusuna Salih Akdemir:

“Bu, araştırma yapılan konuya bağlıdır, özellikle dinî metinlerin anlaşılması söz

konusu olduğunda, artzamanlı bir semantik araştırmanın yapılması kaçınılmazdır”

demekte, artzamanlı ve eşzamanlı semantiğin birbirlerini tamamladıklarını

belirtmektedir. Kanaatimizce artzamanlı semantik ile eşzamanlı semantik yöntemler

45 İzutsu, Kur’an’da Tanrı ve İnsan, s. 34.

46 İzutsu, Kur’an’da Tanrı ve İnsan, s. 36.

18

birbiriyle çelişen değil, aksine birbirlerini tamamlayan yöntemlerdir. “Dilin bize

gelinceye kadar geçirmiş olduğu bir serüveni olduğuna göre, dilin eşzamanlı

araştırmasını bile bilimsel bir yöntemle sürdürmek için artzamanlı semantik yöntem

kaçınılmazdır.”47

Arapça’nın da içinde yer aldığı Sami dil ailesindeki diğer diller, Arapça ile

pek çok noktada önemli benzerlikler göstermektedir48 ve Arapça, Sami dilleri içinde

prototipe en uygun olan dildir.49 Coğrafi durumları ve tek düze çöl hayatı, Arapların

Sami karakterini aynı ailenin diğer halklarından saf olarak korumuş ve onlar Sami

özellikleri daha belirgin bir şekilde göstermişlerdir.50 Ayrıca Sami dilleri içinde en

zengin kelime hazinesine sahip olan Arapça, Sami dilinin en eski formlarını en iyi

47 Akdemir, Karşılaştırmalı Sami Dilleri Araştırmaları, s. 3.

48“Sâmî milletlerinin birbirleriyle ve dil yönünden olan yakınlıkları miladî X. asırda ortaya çıkmaya

başlamıştır. O zaman Yahudî âlimlerinden Yehûda b. Kureyş, Arapça ve İbranice’nin benzerliğini

ispat etmiştir. İbranice ile Arapçanın benzerliği gayet açıktır. Zira eski Yahudî edebiyatının önemli

bir kısmı Âramca ile yazılmıştır. XVII, asırda Habeşistan Kilisesinin diliyle uğraşıldığı zamanlar,

bu dilin Arapça ile olan yakınlığı gözlenmiştir. XIX. asırda çivi yazısı okunup çözümlendikten

sonra, Akadcanın (Âsûr ve Bâbil dili) Sâmî bir dil olduğu ortaya çıkmıştır.” (Avram Galanti, s. 98.

Arapçanın diğer Sami dilleri arasındaki yeriyle ilgili ayrıca bk. İbn Hazm, el- İhkam fi Usuli’l

Ahkâm, Beyrut, trsz, C I, s. 33-34; C. Rabin, “Arabiyya”, The Encyclopeadia of Islam, London

1960, C I, s. 561-562; Özcan Hıdır, Yahudi Kültürü ve Hadisler, İstanbul 2006, s. 427-435.)

49 Reynold A.Nicholson, A Literary History of the Arabs, New York 2010, s. XVİ; ayrıca bk., Cevad

Ali, el-Mufassal, 2006, C, I, s. 202; Salih Akdemir, Kur’an-ı Kerim’e Dilsel Yaklaşımlar, s. 16.

50 Ahmet Susa, Tarihte Araplar ve Yahudiler, İstanbul 2005, s. 176-177.

19

şekilde korumuştur. Bu sebeple de Sami dillerin karşılaştırmalı bir gramerinin

meydana getirilmesinde bir temel oluşturmaya en uygun dil Arapça’dır.51

Eberhard Schrader 1873 yılında yayınlanan araştırmasında, Sami dillerin ilk

doğduğu yerin Arabistan olduğunu ifade etmiş, zamanla hemen herkes tarafından

genel bir kabul gören bu görüş G. Contenau, Winckler, Tiele, Jacques de Morgan gibi

araştırmacılar tarafından benimsenmiş, L. Caetani ise bu görüşü geliştirmiştir.52

Sami dilleri içinde İbranice ve Aramice, fonetik, kelime hazinesi ve fiil

sistemi açısından Arapça ve Akkadça’nın göstermiş olduğu gelişme ve zenginliği

göstermekten uzaktır. Bu bakımdan İbranice ve Aramice, Arapça’nın basitleştirilmiş

birer uzantısı olarak kabul edilebilir. Yahudi kutsal kitabında 500 fiil kökü vardır. Bu

fiil köklerinin büyük bir çoğunluğu Kur’an-ı Kerim’de de yer almaktadır. Kur’an’da

bir görüşe göre 1505, diğer bir görüşe göre 1530, bir başka görüşe göre ise 1702 kök

bulunduğunu göz önüne alırsak Arapça’nın İbranice ve Aramice’ye oranla ne denli

zengin bir dil olduğu daha iyi anlaşılır.53

Özetle şunu söyleyebiliriz ki, Arapça, kullandığı harf sayısı bakımından ve

sesbilim bakımdan düşünüldüğünde prototipe en uygun düşen dildir. Arapça

dışındaki diller, zamanla önemli ölçüde harf kaybına uğramışlardır. Ancak, ses

değişim kuralları göz önünde bulundurulacak olursa, söz konusu

kutsal kİtap’ta ve kur an-i kerİm’de nefs ve ruh...

Documents