la oposiciÓn aspectual...

21
CAPITULO III LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTO § 78.—De entre los temas de perfecto, presente y aoristo, sólo el significado del primero parece no ofrecer duda a los tratadistas, que están de acuerdo en su definición: el perfecto expresaría el estado resultante de una acción anterior. Así TéGvy¡xe 'está muerto', StTTif¡xa 'estoy de pie',TO7toÍ7¡xa'tengo hecho' (y está hecho), xéxTVjfiai 'tengo adquirido' (= 'poseo'). Esta nitidez del sentido del perfecto invita a operar con la hipó- tesis de que dicho sentido de estado resultante, que le es atribuido empíricamente, es en reaUdad el valor propio del tema de perfecto en el sistema de la "langue" y de que, por otra parte, en virtud de su unidad de sentido, el perfecto es el término caracterizado de una oposición que precisamente tratamos de establecer. § 79.—Utilizando la representación gráfica lineal del tiempo real (que avanza de izquierda a derecha en el sentido de la flecha) A > B se considera que el perfecto "normal" (cf. § 86) expresa el estado c resultante de la acción AB o, dicho de otro modo, el estado c pos- terior al punto B (final) de la acción AB. Si el perfecto es un término caracterizado, el término no carac- terizado expresará la acción AB en sí, no el estado resultante de dicha acción, sin que en esta oposición se considere la continuidad del desarrollo o sólo un momento de djcha acción. Resulta que al perfecto, como término caracterizado, se opone el bloque p r e s e n t e - a o r i s t o , como tér- mino no caracterizado. El tema de presente y el de aoristo expresan ambos, en efecto, la acción en sí. A perf. TeOvávaí 'estar muerto' se oponen juntamente pres. 6v^axeiv y aor. Oocveív 'mo- rir'; a perf. écTTávaí 'estar de pie' se oponen pres. faTaoOat y aor. «rt^vaí 'ponerse de pie'; a perf. TtsTcoiiQxévat 'tener hecho' se oponen pres. ucisív y aor. -¡lovffM 'hacer'; a perf. xexTY)ceai 'tener adqui- rido' ( = 'poseer') se oponen pres. XTÓcaGai y aor. xTrjaaoGai 'adquirir'. 45

Upload: others

Post on 18-Oct-2019

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

CAPITULO III

LA OPOSICIÓN A S P E C T U A L P E R F E C T O / P R E S E N T E - A O R I S T O

§ 78.—De entre los temas de perfecto, presente y aoristo, sólo el significado del primero parece no ofrecer duda a los tratadistas, que están de acuerdo en su definición: el perfecto expresaría el estado resultante de una acción anterior. Así TéGvy¡xe 'está muerto', StTTif¡xa 'estoy de pie', TO7toÍ7¡xa 'tengo hecho' (y está hecho), xéxTVjfiai

'tengo adquirido' ( = 'poseo'). Esta nitidez del sentido del perfecto invita a operar con la hipó­

tesis de que dicho sentido de estado resultante, que le es atribuido empíricamente, es en reaUdad el valor propio del tema de perfecto en el sistema de la "langue" y de que, por otra parte, en virtud de su unidad de sentido, el perfecto es el término caracterizado de una oposición que precisamente tratamos de establecer.

§ 79.—Utilizando la representación gráfica lineal del tiempo real (que avanza de izquierda a derecha en el sentido de la flecha)

A > B

se considera que el perfecto "normal" (cf. § 86) expresa el estado c resultante de la acción AB o, dicho de otro modo, el estado c pos­terior al punto B (final) de la acción AB.

Si el perfecto es un término caracterizado, el término no carac­terizado expresará la acción AB en sí, no el estado resultante de dicha acción, sin que en esta oposición se considere la continuidad del desarrollo o sólo un momento de djcha acción. Resulta que a l p e r f e c t o , c o m o t é r m i n o c a r a c t e r i z a d o , s e o p o n e e l b l o q u e p r e s e n t e - a o r i s t o , c o m o t é r ­m i n o n o c a r a c t e r i z a d o . El tema de presente y el de aoristo expresan ambos, en efecto, la acción en sí. A perf. TeOvávaí

'estar muerto' se oponen juntamente pres. 6v^axeiv y aor. Oocveív 'mo­rir'; a perf. écTTávaí 'estar de pie' se oponen pres. faTaoOat y aor. «rt^vaí

'ponerse de pie'; a perf. TtsTcoiiQxévat 'tener hecho' se oponen pres. ucisív y aor. -¡lovffM 'hacer'; a perf. xexTY)ceai 'tener adqui­rido' ( = 'poseer') se oponen pres. XTÓcaGai y aor. xTrjaaoGai 'adquirir'.

— 45 —

Page 2: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

Coincidimos, pues, con Meillet ·, que, seguido por toda la escuela francesa, opone el perfecto al conjunto presente­aoristo.

§ 80.—Si esta interpretación funcional es exacta, el término no caracterizado presente­aoristo debe presentar también el valor neu­

tro, que, por expresar la indiferencia a la noción de perfecto, per­

mite que presente y aoristo sean empleados donde objetivamente el uso del perfecto tendría una justificación positiva.

Existe, efectivamente, un empleo de praesens pro perfecto Muy claro es el sentido de perfecto en E 472 "Βκτορ, πη δή τοι μένος ο ϊ χ ε τ α ι ('se te ha ido, está ausente'), δ πρίν έχεσκες; (téngase en cuenta que en Homero no existe el presente histórico), Heró­

doto IV 190 θάπτουσι τούς α π ο θ ν ή σ κ ο ν τ α ς ('a los muer­

tos') oí νομάδες κατάπερ οί "Ελληνες, Jenofonte Mem. I l i 5,26 τί δέ; εκείνο άκήκοας δτι κτλ. :: τοϋτό γ',Ιφη, α κ ο ύ ω ( ~ άκήκοα Ίο tengo oído'), Hell. ι 1,27 ήγγέλθη . . . δτι φεύγοιεν ('estaban desterrados') υπό δήμου, Eurípides Heracl. 381 s. ώ παϊ, τί μοι σύννοιαν δμμασιν φέρων ήκεις; νέον τι πολεμίων λέξεις τιέρι; μέλλουσιν ή πάρεισιν ή τί π υ ν θ ά ν η ('sabes' por haberte informado). Lo mismo en el impf. de Jenofonte Anab. V 3,7 έπει δ'Ιφευγεν ('estaba desterrado') ó Ξενοφών. Muy elocuente es la frase final de Jenofonte Hell. έμοί μέν δή μέχρι τούτου γ ρ α φ έ σ θ ω ' τα δέ μετά ταϋτα ίσως άλλω μελήσει, donde se ha propuesto innecesariamente la enmie"hda γεγράφθω ».

Empleos de aor. pro perfecto son mucho más difíciles de iden­

tificar con seguridad, debido a que, por expresar el aoristo de in­

dicativo una acción pretérita, la noción de estado resultante puede proceder muchas veces de la situación, sin ser expresada por la forma. Esta es la razón por la cual no pueden admitirse como aoris­

tos de este tipo ni Tucídides I 1,1 Θουκυδίδης ξυνέγραψε τον τιόλεμον κτλ., ni Carmina popularía 32,1 DiehU ήλθ', ήλθε χελιδών *, como tampoco es un ejemplo seguro, a pesar del paralehsmo, γ 93 ss. εϊ που δπωπας (perf. de estado resultante: 'tienes visto') όφθαλμοϊσι τεοϊσιν ή άλλου μϋθον άκουσας πλαζομένου ('oíste' como aoristo). Por consi­

guiente, ningún aoristo de indicativo indicando una acción pretérita de la que por la situación pueda inferirse un estado resultante pre­

sente, puede ser considerado ejemplo admisible de aor. pro perfecto Ejemplo seguro de aoristo empleado como perfecto en indicativo es Tucídides V 5,1 έγένετο Μεσσήνη Λοκρών τινα χρόνον 'Mesina fué de los locros durante algún tiempo', donde el complemento de du­

(·) A. Meillet, Aperçu d'une histoire de la langue grecque , (citado en ade­lante Aperçu) p. 37. Ci. también F. R. Adrados, Estudios Clásicos 1, 1950, p. 22.

(') Una amplia descripción de este uso en E. Schwyzer, Griechische Gram­matik (citado en adelante Gr. Gram.) II, 1950, p. 275 s.

(') Algunos de los ejemplos citados en Schwyzer, loe. cit., son inadmisibles: άδιχέω 'soy injusto' ('bin in Unrecht') es un denominativo de άδικος (άδιχέω : 'Αδικός είμι' ;: φιλέω :' 'φίλος «ΙμΙ'); Sófocles El. 347 ήτις λέγες μέν άρτίως ώς κτλ. es una especie de presente histórico, como demuestra άρτιως. Es decir, sólo son seguros aquellos ejemplos en los cuales está excluida la noción de pre­térito, de la cual, por la situación, pueda inferirse un estado resultante presente.

(«) Dados por J. Holt, Études p. 33 s.

- 4 6 -

Page 3: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

ración no se aplica a la acción γενέσθαι 'llegar a ser, devenir', sino al estado resultante γεγονέναι 'ser': este estado resultante no per­

tenece al presente, sino al pretérito. En participio, δ 552 s. ζωος . . . ήέ θανών' vivo o muerto' (cf. Heródoto IV 14,3 οδτε τεθνεώτα οΰτε ζώντα).

§ 81.—Es importante subrayar que el perfecto no significa el cese de la acción, sino la acción verbal después de su término. Esto es, mientras el perfecto conserva su valor aspectual, τέθνηκε no significa 'ya no muere, ha cesado de morir', sino 'está muerto', κέκτηται no 'ya no adquiere, ha cesado de adquirir', sino 'tiene adquirido, posee'.

§ 82.—Son nociones no pertinentes el que el estado resultante sea inherente al sujeto o al objeto ("Subjektsresultativum" y "Objektsresultativum", respectivamente, en la precisa terminología de Debrunner'). En época posthomérica, tanto κέκτημαι 'tengo ad­

quirido, poseo', τετοκυϊα 'la que ha parido y está en el lecho, es ma­

dre', como πέποίηκα άσκόν 'tengo hecho un odre' ( ~ ασκός πεποίηται) tienen un mismo valor aspectual de estado resultante.

§ 83.—Algunos autores ' asignan al perfecto un valor durativo, considerando que el estado resultante expresado por el perfecto es un estado que dura. En reaUdad, ese sentido de duración procede de la situación (el resultado de una acción, incluso momentánea, generalmente tiene una duración real): es una noción no pertinente del valor aspectual del perfecto. Una cosa es que el estado expresado por el perfecto tenga de ordinario una duración en la realidad obje­

tiva e incluso en la representación subjetiva de esa realidad (gra­

dos 1.° y 2.°, § 71) y otra cosa es que la forma insista en la dura­

ción de ese estado. Si el valor del perfecto fuera la notación del estado resultante en su duración, sería necesario que existiese otra unidad en el sistema cuyo significado fuese la expresión del estado resultante sin duración, momentáneo, ya que en la lengua no exis­

ten categorías independientes, sino solamente oposiciones. Es ima­

ginable, en efecto, la existencia de una forma para expresar, verbi­

gracia, que el resultado de la acción de ϊστασθαι στηναι 'ponerse de pie' sólo duró un momento: 'estar un momento de pie'. Ahora bien, tal forma no existe en el sistema del verbo griego. E l p e r f e c t o e s i n d i f e r e n t e a l a e x p r e s i ó n d e l a d u r a c i ó n . En la oposición aspectual perfecto/presente­aoristo no hay consi­

deración ninguna de la duración ni en el estado resultante », ni en la acción de la que resulta ese estado *. Ello confirma la estruc­

tura de la oposición que hemos postulado: al perfecto se opone el archivalor de la oposición presente­aoristo, neutro (como todo ar­

chivalor) respecto a la consideración de la duración o de la mo­

mentaneidad (cf. § 45).

( 1 ) A. Debrunnei, IF 46, 1928, p. 290. (») G. Herbig, IF 6, 1896, p. 174, E. Hermann, Nachrichten Göttingen,

phil.­hist. Kl., 1943, p. 590, Schwyzer, Gr. Grant. II p. 252. (») Cf. J. Holt, Etudes p. 28. (•) Cf. J. Brunei, BSL 45, 1946, p. 56.

— 47 —

Page 4: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

§ 84.—J. Holt / , operando con el valor de estado resultante atri­

buido comúnmen^íe al perfecto y considerando los valores exten­

sionales de los tres temas de perfecto, presente y aoristo (cf. p. 24, η. 1), llega a la conclusión de que el perfecto es el término positivo del sistema ternario que establece a priori y cuyos términos trata de identificar.

Pero Holt se equivoca en la interpretación de la noción básica del sistema, expresada positivamente por el perfecto. Por un saüus mortalis e introduciendo como elemento de juicio la definición del perfecto como συντελικός "avec achèvement", procedente de la Antigüedad, Holt se contradice al definir que "la notion de l'aspect est l'indication du terme et du non terme d'un procès", pues el perfecto no indica el término del proceso, sino, como el mismo Holt ha definido antes, el estado resultante de un proceso anterior. El salto es bien visible en este pasaje "par l'aspect du parfait le procès est regardé après son terme, par celui du présent [que Holt hace término negativo] il est considéré avant son terme, ou plus précisément: l'aspect du parfait désigne le procès avec son terme celui du présent sans son terme *". H a y que objetar a Holt que "après son terme" no es equivalente a "avec son terme" y que "avant son terme", que supone la existencia de un término, no es tampoco equivalente a "sans son terme". Una acción verbal puede ser considerada antes de terminada en su mismo término final (caso del aoristo finitivo, § 129). Por otra parte, no siempre el término de un contenido verbal se sitúa al final: hay también términos ini­

ciales (§ 102). Holt, por consiguiente, al precisar su definición, la transforma por completo.

§ 85.—El llamado uso "enfático" o "pregnante" del pluscuam­

perfecto », que presenta un acontecimiento del pretérito como ya terminado en el mismo pretérito, considerándolo en su resultado, es un empleo no pertinente del tema de perfecto, producto de una realización psicológica en la "parole" del valor aspectual de estado resultante: por necesidades expresivas de orden estilístico se con­

cibe una acción verbal como ya acabada. Así Tucídides IV 47,1 ώς Sé . . . ελήφθησαν, έ λ έ λ υ ν τ ό τε αί σπονδαΐ ('en seguida estuvo rota la tregua') καΐ τοϊς Κερκυραίοις παρεδίδοντο oí πάντες, Jeno­

fonte Hell. VII 2,9 έπεί δ'άπαξ ήρξαντο ύπείκειν, ταχύ δή πασα ή ακρό­

πολις Ιρημος των πολεμίων έ γ ε γ έ ν η τ ο 'una vez que iniciaron la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó desierta de enemigos', Κ 188 s. πεδίονδε γαρ αίεί τ ε τ ρ ά φ α θ ' όππότ'έπΐ Τρώων άΐοιεν ιόντων 'pues en cuanto oían pasos de troyanos, ya estaban vueltos hacia la llanura'.

Este empleo no es, sin embargo, exclusivo del pluscuamperfecto.

( 1 ) Études p. 28 ss. (̂ ) P. 31. (̂ ) Hasta aquí subrayado por mí. (·) Subrayado por Holt. (') Material en Schwyzer, Gr. Gram. II p. 288 s.

- 4 8 -

Page 5: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

Un ejemplo muy claro de infinitivo perfecto enfático es Platón Apol. 30 B­C ή άφίετέ με ή μή, ώς έμοϋ ουκ αν ποιήσαντος αλλα, ούδ'εί μέλλω πολλάκις τ ε θ ν ά ν α ι 'aunque yo haya de morir muchas veces' (hteralmente 'aunque yo haya de estar muerto muchas veces'). También Β 257 άλλ' έ'κ τοι έρέω, τό δε και τετελεσμένον ίσται 'y esto se cumplirá' (hteralmente 'y esto quedará cumplido').

En el indicativo perfecto el uso existe igualmente: O 128 μαι­

νόμενε φρένας ήλέ, διέφθορας 'muerto estás', Aristófanes Lys. 859 εϊρηκ'εύθέως 'al punto mi discurso está terminado'. Se trata de acciones que, expresivamente, son presentadas como terminadas en el tiempo presente. No es una realización del perfecto en la línea del tiempo ', sino en el aspecto ».

§ 86.—La noción de "consideración de la acción verbal después de su término" que hemos considerado como valor aspectual del perfecto es solamente provisional en tanto que no exaniinemos los perfectos del tipo δέδορκα, γέγηθα, cuyo sentido en nada parece diferir del de los respectivos presentes δέρκομαι 'yo miro, tengo tal o cual mirada", γηθέω 'estoy alegre'.

Hasta ahora se han considerado como tipo "normal" los perfectos como τέθνηκε 'está muerto', κέκτηται 'tiene adquirido, posee', que de­

signan un estado resultante de una acción ( = acción después de su término final). En cuanto a los perfectos del tipo δέδορκα, γέγηθα, o se ha dado de ellos una interpretación que tiende a reducirlos al tipo "normal", o han sido considerados como un tipo "anómalo".

De estos perfectos "con sentido de presente" la mayoría de los ejemplos aparecen en el perfecto de indicativo. El fenómeno afecta no al tiempo, sino al aspecto. Situándonos fuera del tiempo, esto es, en formas que no expresan el tiempo gramatical, como el infinitivo o el participio (δεδορκώς, κεκριγώς, λεληκώς), la correspon­

dencia de sentido con el tema de presente subsiste. Pero no hay entre ambos una equivalencia completa, ya que las formas en cuestión del tema de presente significan precisamente la acción verbal considerada en su duración, noción ésta a la que es indife­

rente el tema de perfecto, según vimos § 83 y ha de ser considerado válido para todos los perfectos.

Por ello es más exacto hablar de un tipo especial de perfecto^ que no expresan el estado resultante de una acción, sino la acción misma o, mejor, el contenido verbal del semantema considerado en sí. Por comodidad, llamamos a este tipo "anómalo".

§ 87.—Las explicaciones que han tendido a reducir este tipo "anómalo" al tipo "normal" de estado resultante no son, en nin­

gún modo, satisfactorias.

(») "Futurisch" en Schwyzer, Gr. Gram. 11 p. 207. (") Wackernagel. Vorlesungen I p. 170. (») Estos perfectos "con sentido de presente" constituyen el primer grupo

de los cinco establecidos en el perfecto por J. Wackernagel, Studien zum grie­chischen Perfektum, 1904, p. 4. Seguimos la descripción de sus Vorlesungen, I p. 166 ss.

— 49 —

Page 6: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

Brugmann­Thumb S que citan ejemplos como οΐδα (un perfecto claro del tipo "normal"), sólo tratan, en realidad, de δέδοικα, γέγηθα y άλάλημαι. Γέγηθα es interpretado 'he entrado en alegría y ahora estoy alegre' lo que ciertamente es artificioso, pues γηθεϊν no sig­

nifica 'ponerse alegre', sino 'estar alegre'. Pero es el caso que άλά­

λημαι se resiste a ana interpretación semejante, por lo cual Brug­

mann­Thumb se ven obUgados a conceder que puede quedar sólo el sentido de estado», en cuyo caso resulta que el perfecto "anó­

malo'' no se reduce totalmente al tipo "normal". P. Chantraine * niega que estos perfectos tengan nada de espe­

cial, porque, al igual que todos, indican el estado, teáis que cierta­

mente puede ponerse en duda (βεβηκώς, άλάλημαι, cf. § 100) y que en todo caso no elimina la diferencia existente entre uno y otro tipo, pues el estado es posterior al término final de la acción en el tipo "normal" y anterior a ese término en el tipo "anómalo".

Holt » utihza material de diverso valor: v. gr., δττηκα y οΐδα son perfectos del tipo "normal". Para el tipo "anómalo", representado en la exposición de Holt por βέβρυχε, κέκραγε, δδωδε, γέγηθε, la interpre­

tación de este autor es similar a la de Brugmann­Thumb, si bien operando con algún elemento nuevo: "Ces verbes ont un sens mo­

mentané; c'est pourquoi leur thème de présent est assez rarement employé, tandis que l'aoriste se trouve plus fréquemment. Au pré­

sent le procès de faire un cri ou un mugissement désigne qu'on fait un seul cri ou un seul mugissement, mais pour indiquer le cri ou le mugissement continu il faut s'exprimer par une forme désignant qu'on s'est mis à crier ou à mugir et qu'on reste dans cet état; c'est précisément le thème de parfait qui présente cette indication." Contra Holt puede formularse la misma objeción que hicimos a Brugmann­Thumb: estos semantemas verbales no significan 'po­

nerse a gritar', etc. ("se mettre à crier, etc."), sino simplemente 'gritar', etc. Por otra parte, ni los textos permiten admitir un sen­

tido puntual para βρυχάομαι, δζω, γηθέω, ni dicho sentido es posible como valor del presente de indicativo (cf. §'180) ni de ninguna otra forma del tema de presente, cuyo valor durativo excluye precisa­

mente el valor puntual que le atribuye Holt ·.

(>) Griechische Grammatik^ 1913 (en adelante citada Gr. Gram.), p, 550 s., siguiendo con B. Delbrück, Vergleichende Syntax der indogermanischen Spra­chen, 1893­1900 (citada en adelante Vergi. Synt.), II, 172 s., a Kohlmann.

(») "Ich bin in freudige Erregung geraten und freue mich nun." (») "Dass schliesslich das Zuständliche allein übrig bleiben kann, zeigt

hom. aXáXiQ¡ii.ai 'ich treibe mich umher, bin auf der' Walze'." (•) Histoire du parfait grec, 1927 (citado en adelante Parfait) p. 16 s.,

cf. p. 11, 146. (») Études p. 29. (8) E. Hermann, Nachrichten Göttingen, phil.­hist. Kl., 1943, p. 619 ss.,

aceptando la explicación histórica a que aludimos § 88, da una interpretación estática que tiende a reducir todos a perfectos "normales" de estado resultante. Basándose en que la mayoría de los perfectos de este tipo carecen de tema de presente, como ­RÉÔRJTIA, o de tema de aoristo, como ÍOXTZCÍ. Hermann cree que en el primer caso es expresado el estado resultante de un aoristo ingre­

— 5 0 —

Page 7: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

La conclusión de este examen crítico es que e l p e r f e c t o " a n ó m a l o " es i r r e d u c t i b l e a l p e r f e c t o " n o r m a l " .

§ 88.—Los lingüistas que admiten la existencia aparte del tipo "anómalo" de perfectos le asignan un valor intensivo o iterativo, según los casos, y buscan una justificación histórica de ese valor, que sería el valor originario de la reduphcación \

En el plano puramente sincrónico en que nos movemos, hemos de notar que el sentido "intensivo" es siempre una apreciación totalmente subjetiva, no determinable por vía empírica a causa del alto grado de subjetividad que posee dicha noción, admisible únicamente en última instancia a falta de otra interpretación mejor. El valor iterativo postulado, v. gr., por Wackernagel para ns­

TrXrjyci?, xexoTtt!)?, TreTTo­njaTai carece de base firme, pues hom. TOTTXYJ­

Y<ú<; resulta ser un aoristo reduplicado (è7ré7tX7]Yov, TceTíXyjyeTo) falsa­

mente interpretado como part. perf. eolio en el participio 7ts7tX7¡Ytúv {varia lectio en B 2 6 4 ) » y en las mismas condiciones está XEXOTTCÓí;

(con el mismo sentido iterativo, procedente, si es que existe, de la situación, no expresado por la forma de aoristo: "golpeando"). En cuanto a 7tsTcoTy¡aTat, el sentido iterativo no es exclusivo del per­

fecto, sino propio del semantema verbal TcoxaoGai 'revolotear': no es, pues, pertinente del valor aspectual del perfecto.

En nuestra interpretación sincrónica de la estructura funcional del sistema de aspectos del verbo griego antiguo, no tiene cabida ninguna explicación genética, a pesar de las garantías que ésta pueda ofrecer. El objetivo que perseguimos, en lo que respecta al tipo de perfecto "anómalo", es determinar el valor de "langue" que permite explicar ambos tipos de perfectos o, si esto no es posi­

ble, considerar el tipo "anómalo" como una unidad más en el sistema de aspectos y establecer la oposición a la que pertenece como término.

No obstante, podemos permitirnos señalar que, en la perspectiva

sivo (έταφον), mientras que en el segundo el "estado" tiene valor intensivo frente al presente (ϊλπομαι). Según Hermann, en verbos de estado, como θάλλει, el presente indica el estado, mientras que el perfecto indica el estado alcanzado, generalmente con un sentido intensivo. Esta interpretación de Hermann es insostenible. Son numerosos los perfectos del tipo δέδορκα que tienen junto a sí un presente y un aoristo (δέρκομαι έδρακον), y no hay razón para interpretar el perfecto unas veces por oposición al presente y Otras veces por oposición al aoristo: como quedó bien demostrado §§ 78­80, el perfecto se opone al bloque presente­aoristo, no independientemente a cada uno de ellos. Y cuando sólo se atestigua el presente, que precisamente en estos ejemplos expresa el estado, no el cambio de estado, no se comprende cómo el perfecto puede expresar el estado alcanzado ("erreichter Zustand"), sea o no intensivo, que esto es una cuestión aparte.

(») Así, siguiendo a H. Meitzer, IF 25, 1909, p. 338 ss.; Brugmann, Grund­riss , II 3 p. 722; J. Wackernagel, Vorlesungen, I, p. 167, Schwyzer, Gr. Gram., II, ρ. 263, F. R. Adrados, Estudios Clásicos 1, 1950, p. 19. Esta interpretación está ya insinuada en Brugmann­Thumb, loe. cit., y Holt, loc. cit. (cf. Brugmann, GrundrissII 3 p. 769: "der Begriff des erreichten Zustandes durch sich sel­ber leicht die Vorstellung einer gewissen Fülle hervorruft").

(*) Así Harry en Chantraine, Parfait, p. 14 s., seguido por Schwyzer, Gr. Gram. II p. 264 n. 1.

— 5 1 —

Page 8: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

diacrònica tradicional, intentar dar a un problema del griego una explicación genética que es en realidad una hipótesis indemos­trada e incluso inverosímil S equivale a sustituir una incógni­ta por otra, sin duda más difícil de determinar. Además, la gran frecuencia e incluso la proliferación del tipo "anómalo" en griego depone más bien contra la teoría que ve en él una anomalía arcaica.

§ 89.—Si se tiene en cuenta que el tipo de perfecto "anómalo" no constituye en el plano del significante un tipo morfológico espe­cial, sino que presenta las mismas formaciones que el tipo "nor­mal", en virtud del principio de que no puede haber una oposición en el plano del significado sin la oposición correspondiente en el piano del significante (§ 19), se llega a la conclusión de que p e r ­f e c t o " n o r m a l " y p e r f e c t o " a n ó m a l o " c o n s t i ­t u y e n u n a u n i d a d s i g n i f i c a t i v a e n e l s i s t e m a d e l a " l a n g u e " . Esta conclusión es corroborada por el hecho de que en un mismo semantema sólo se da un tipo de perfecto, no los dos tipos simultáneamente ». No hay, por consiguiente, una oposición entre perfecto "normal" y perfecto "anómalo" que se realice en un mismo semantema (como la hay entre perfecto, presen­te y aoristo). P e r f e c t o " n o r m a l " y p e r f e c t o " a n ó ­m a l o " h a n d e s e r d o s r e a l i z a c i o n e s d i s t i n t a s d e u n m i s m o v a l o r a s p e c t u a l d e p e r f e c t o e n d o s t i p o s d i s t i n t o s d e s e m a n t e m a s .

El problema, por tanto, es doble: 1.° ¿Cuál es el verdadero valor aspectual del tema de perfecto en la "langue"? 2.° ¿En qué tipo de semantemas se realiza ese valor de "langue" con el sentido del perfecto "normal" y en qué otro tipo de semantemas se realiza con el sentido del perfecto "anómalo"?

§ 90.—Si ahora examinamos de cerca la noción de estado re­sultante propia del perfecto "normal", se comprende que para que el valor de perfecto—cualquiera que pueda ser—se realice con el sentido de estado resultante de una acción, es preciso que el sig­nificado del semantema exprese o implique cierta transformación o modificación, bien en el sujeto, bien en el objeto, de tal modo que

O Contra esta hipótesis se puede objetar: 1.° que en el mismo griego hay-ejemplos de perfectos sin reduplicación (cf. Schwyzer, Gr. Gram. I p. 766 s.); 2." que hay lenguas indoeuropeas en las cuales coexisten tipos de perfectos con y sin reduplicación, como el itálico, el celta y el germánico; 3.° que hay otras lenguas indoeupeas que desconocen por completo la reduplicación en el perfecto, lo que es atribuíble a la pérdida del valor primitivo del perfecto indo­europeo, que se considera ser el que se conservó en védico y en griego antiguo; 4,° que en griego y en indoeuropeo la reduplicación con timbre e no es exclu­siva del perfecto: hay aoristos reduplicados, como éa:tó¡i.7¡v, its9vsiv, elitelv, ai. avocai 'dijo', y también presentes, como ai. sáscati 'sigue' dádliáti 'coloca', por no citar los presentes con vocal i en la reduplicación, como ai. sisakti, 'sigue', ai. iisthaii 'pone de pie', gr. Ífsvf[\t.i, yiyvoiiat, aunque la cita estaría justificada por la existencia de otros timbres vocálicos en la reduplicación en el perfecto: ai. bubhóda 'ha observado', riréca 'ha dejado' lat. iuiudi.

(») Cf. § 92, donde se precisa.

— 52 —

Page 9: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

el estado consecuente a la acción verbal sea diferente del estado anterior a. la misma.

De ahí se deriva la necesidad de hacer una clasificación de los semantemas verbales según ese criterio. Distinguimos dos tipos;

1.° S e m a n t e m a s t r a n s f o r m a t i v o s son aquellos que expresan una transformación, una modificación del estado. Es indiferente que esta transformación afecte al sujeto, cuyo estado resulta modificado (v. gr., θνήίτκειν 'morir', χαίρειν 'ponerse alegre', φεύγειν 'huir', κτασθαι 'adquirir', verba sentiendi, como ίδεϊν 'ver', άκούειν 'oír', que implican una transformación en el sujeto, el cual mediante la percepción entra en posesión de un conocimiento) o al objeto. En este último caso, puede tratarse bien de una modi­

ficación del objeto externo preexistente {verba afficiendi, como ττείθειν 'persuadir', τείνειν 'tensar'), bien de una producción del objeto (verbos con acusativo de resultado, como ποιεϊν 'hacer', γράφειν 'escribir', λέγειν 'decir'). No todo verbo transitivo es trans­

formativo: verbos como βούλεσθαι 'querer algo', πϋρ δεδορκέναι 'tener mirada de fuego', pertenecen al tipo siguiente.

1° S e m a n t e m a s n o ­ t r a n s f o r m a t i v o s son aquellos cuyo significado excluye toda idea de modificación tanto en el sujeto como en el objeto. Así είναι 'ser', κεϊσθαι 'yacer', νοσεϊν 'estar enfermo', βασιλεύειν 'ser rey', πείθεσθαι 'confiar en', γηθεϊν 'estar alegre'. Pertenecen a este tipo aquellos verbos de movimiento como τρέχειν 'correr', άλασθαι 'andar errante', πέτεσθαι 'volar', ποτασθαι 'revolotear', siempre que contengan la idea de movimiento pura y simple sin implicar un traslado. Una formación causativa convierte un semantema no transformativo en transformativo: πείθεσθαι 'confiar, creer en'/πείθειν 'hacer creer, persuadir'; θάλλειν 'estar en flor'/Pindaro 01. III 24 s. ού... δένδρε' έ'θαλλεν χώρος 'el lugar no hacía florecer los árboles'

§ 91.—Ahora hemos de resolver una cuestión de orden técnico: la de cómo determinar el carácter transformativo o no­transfor­

mativo de un semantema dado. Puesto que, como resultó con toda claridad en el examen del

perfecto "normal" § 79 y como se confirmará más adelante § 108, el perfecto se opone como término caracterizado a un término no caracterizado, es evidente que el significado del semantema apare­

cerá en su pureza en el valor neutro de este término no caracteri­

zado, que presenta la indiferencia a la noción básica expresada positivamente por el perfecto y no habrá deformado el significado propio del semantema transformativo o no­transformativo en que se realiza. Ahora bien, sucede que ese término no caracterizado no es una unidad en el sistema, sino un término que se estruc­

( 1 ) Encuentro una distinción bastante semejante, no idéntica, a esta nues­tra en la que entre "aspect processif" y "aspect statique" establece R. Godei, "Verbes d'état et verbes d'événement" Cahiers Saussure 9, 1950, p. 33 ss. Godei atribuye cierta importancia a esta distinción para la génesis de los as­pectos.

— 53 —

Page 10: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

tura en una oposición presente/aoristo. Al perfecto se opone, en realidad, el bloque presente­aoristo o, precisando más, el archi­

valor de esta oposición, como ya indicamos § 83 sub fine. Como en la posición de tiempo presente, no aparece más que el tema de presente, podemos desde ahora afirmar que en ésa posición de tiempo presente hay neutralización de la oposición presente/aoristo, en virtud de lo expuesto en § 53 y según se confirmará en §§ 177­187. El presente de indicativo es, por consiguiente, neutro respecto a la oposición presente/aoristo, cualquiera que sea la interpretación funcional que se dé para esta oposición. De aquí se deduce que la determinación del carácter transformativo o no­transformativo del semantema ha de efectuarse en el presente de indicativo.

En caso de necesidad, puede recurrirse evidentemente a las demás formas del tema de presente. Su valor durativo, según hoy generalmente se admite y demostramos § 125, no implica una mo­

dificación en el sentido transformativo o no­transformativo del semantema, ya que tanto la transformación como la no­transfor­

mación pueden ser concebidas como durativas o como no durati vas. Unicamente la realización del tema de presente puede convertir en iterativo un semantema cuyo sentido propio es momentáneo: tal es el caso de pres. άστράπτειν 'relampaguear' ^ Pero la noción de iteración es de orden independiente de la noción de transformación o de no­transformación.

El aoristo es, desde luego, inutilizable para la determinación del tipo del semantema. Cualquiera que sea la interpretación fun­

cional que se dé, la observación empírica de que de un presente no­

transformativo (βίχσιλεύει 'es rey') el aoristo tiene un sentido ingre­

sico (tipo έβασίλευσε 'llegó a ser rey'), nos pone ante el hecho de que en el aoristo puede aparecer como transformativo un semantema que en realidad es no­transformativo (visible también en el lla­

mado aoristo "complexivo" έβασίλευσε 'fué rey'). § 92.—El problema tiene cierta complejidad cuando un mismo

verbo presenta significados diferentes' pertenecientes a uno y otro tipo. Como lo que importa para la reahzación no es la forma fónica del semantema, sino su contenido conceptual, cada uno de los sig­

nificados equivale a un semantema distinto. El ejemplo de βέβηκα es ilustrativo por sus tres significados: 1.° perfecto "normal" de

(') La necesidad de tener en cuenta esta realización del presente durativo como iterativo en los semantemas momentáneos resulta evidente en el perfecto βέβηκα, cuyo significado es 'estoy con un pie adelantado': A 37 δς Χρύσην άμφιβέβηκας 'tú que proteges a C (literalmente 'tú que estás con un pie adelantado en torno a C , como un κούρος de la escultura arcaica), Arquíloco fr. 60, 4 Diehl i άσψαλέως βεβ·ηκώς ποσσί 'bien afianzado con los pies', Heró­doto VII 164,1 τυραννίδα εδ βεβηκυϊαν 'poder bien afianzado, firme'. Este sentido es en realidad el resultado de la acción de 'dar un paso' significada por el semantema, y presentada en su pureza por el aoristo momentáneo έβ·η 'dio un paso', v. gr. en la fórmula homérica E 167 βή δ'ίμεν (Schwyzer, Gr. Gram. II p. 264 n. 2) y exigida por la determinación adverbial del pre­sente (iterativo por tanto) en la frase formularia homérica Η 213 ήϊε μακρΑ βιβάς 'iba dando grandes pasos' y en Ν 371 δψι βιβάντα 'dando altos pasos'.

— 54 —

Page 11: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

estado resultante: Arquíloco fr. 60,4 Diehla άσφαλέως βεβηκώς ποσσί 'ha dado un paso y tiene un pie adelantado = está bien asentado' procede del semantema transformativo momentáneo 'dar un paso' (vid. § 91 n. 1). 2.° perfecto "normal" de estado resultante: O 90 "Ηρη, τίπτε βέβηκας; 'estás aquí (porque has venido)', Sófocles OR. 959 θανάσιμον βεβηκότα 'está ausente (porque se ha ido)', Eurípides /Γ1289 βεβασιν φρούδοι procede del semantema transformativo momentá­

neo 'venir' (sin precisar si se viene o si se va) '. 3.° perfecto "anó­

malo": Ζ 495 άλοχος δέ φίλη οίκόνδε βεβήκει ('caminaba') έντροπαλι­

ζομένη, ...κατά δάκρυ χέουσα. αΐψα δ'έπειθ'ϊκανε κτλ. procede del semantema no­transformativo 'dar pasos, andar' ».

§ 93.—Por ser imposible la determinación del carácter del se­

mantema, quedan fuera de nuestro estudio aquellos perfectos que o se atestiguan solos, sin tema de presente ni de aoristo a su lado (caso de los pretendidos perfectos "anómalos" μέμονα, Ιοικα, λελίημαι, τετίημαι), o sólo poseen tema de aoristo, además del de perfecto (caso de los también pretendidos perfectos anómalos δέδοικα, δέδια, aor. έδεισα; τέθηπα, aor. έταφον).

§ 94.—Efectivamente, no sólo los perfectos "normales" de estado resultante están formados sobre semantemas transformativos, sino que se puede comprobar que los perfectos "anómalos", que expresan no el estado resultante de la acción verbal, sino el contenido verbal mismo, están formados sobre semantemas no­transformativos.

Ehminando de la hsta de Wackernagel» los que deben ser ex­

cluidos según § 93 y los que en realidad son perfectos "normales" u ofrecen dudas en cuanto a su clasificación *, he aquí los que son "anómalos": — ά λ ά λ η μ α ι 'ando errante': o 10 Τηλέμαχ', ούκέτι καλά δόμων άπο

τηλ' άλάλησαι 'no está bien que andes errante lejos de tu casa'.

( 1 ) Para el sentido transformativo cf. Sófocles OR 80 εΐ γαρ έν τύχη γέ τφ σωτηρι βαίη 'llegue'.

(») Para el sentido no­transformativo, con idea pura y simple de movi­miento, cf. τρέχειν, πέτεσθαι § 90, 2.°, e hymn. hom. Herm. 28 (una tortuga) σαΰλα ποσΙν βαίνουσα 'andando lentamente', Eurípides Med. 1163 s. άναστόκι' έκ θρόνων διέρχεται στέγας άβρόν βαίνουσα παλλεύκφ ποδί, 'andando con gracia'.

(») Vorlesungen I ρ. 166 ss. (*) En el material dado por Schviryzer, Gr. Gram. II p. 263, y por Wacker­

nagel, loe. cit., hay perfectos que se explican bien por el tipo "normal" de estado resultante. Así Ιστηκα 'estoy de pie'; que ίστασθαι significa 'ponerse en pie* 'levantarse', como transformativo, resulta claro por Β 150 s. ποδών δ'ύπένερθε κονίη ϊστατ' άειρομένη. Que δπωπα no significa 'veo' (Wackernagel, ρ. 167: "ich sehe"), sino que es un perfecto de estado resultante, lo demuestra φ 94 ss. έγώ δέ μιν αυτός δπωπα. καΐ γαρ μνήμων εΙμί 'yo mismo lo he visto, pues ade­más me acuerdo'; por consiguiente, δπωπα significa 'he visto y lo tengo en la memoria', cf. E. Hermann, Nachrichten Gottingen, phil.­hist. Kl., 1943, p. 622. Κεχαρηώς 'estando alegre' se opone claramente como perfecto de estado resul­tante al sentido transformativo de 'alegrarse, ponerse alegre' del presente en Η 189 ss. γ\ώ δέ κλήρου οήμα ίδών, γήθηοε δέ θυμφ. τον μέν παρ πόδ'έόν χαμάδις βάλε φώνηοέν τε ' « ώ φίλοι, ήτοι κλήρος έμός, χαίρω δέ καΐ αυτός, donde el paralelismo aoristo ingresivo γήθησεν ~ χαίρω ilustra el sentido transformativo de este último semantema.

— 55 —

Page 12: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

Cf. ζ 206 άλλ'οδε τις δύστηνος άλώμενος ένθάδ' 'ικχχνει 'errando (no-transformativo) llega aquí'.

— β έ β η κ α 'ando, doy pasos': Ζ 495, pasaje citado § 92; para el semantema no-transformativo vid. § 92 n. 2.

— π ρ ο - β έ β ο υ λ α 'prefiero': hapax en A 111 ss. οΰνεκ'έγώ κούρης Χρυσηΐδος άγλά' άποινα ουκ έθελον δέξασθαι, έπεί πολύ βούλομαι ('quiero' no-transformativo) αυτήν οϊκοι έχειν. καΐ γάρ ρα Κλυται-

μήστρης προβέβουλα κουριδίης άλόχου, έπεί οδ έθέν έστι χερείων. ΕΙ sentido de 'preferir' es debido al preverbio προ-.

— γ έ γ η θ α 'estoy alegre': ζ 106 γέγηθε δέ τε φρένα Αητώ en el conocido símil de Artemis y las Ninfas, Sófocles Ph. 1021 σύ μέν γέγηθας ζών. Cf. Η 127 s. (Πηλεύς) δς ποτέ μ'ε'ιρόμενος μεγ'έγήθεεν ('gozaba' no-transformativo) φ ένΙ οϊκφ πάντων Άργείων έρέων γενεήν τε τόκον τε.

— δ έ δ ο ρ κ α 'miro, tengo vista, tengo tal o cual mirada': τ 446 πϋρ δ'όφθαλμοϊσι δεδορκώς, Χ 95 σμερδαλέον δέ δέδορκεν έλισσό­

μενος περί χειη. Cf. Γ 340 ss. οΊ δ' . . . ές μέσσον Τρώων καί Αχαιών έστιχόωντο δεινον δερκόμενοι 'teniendo mirada feroz' (no­transfor­

mativo). Cf. también las contraposiciones Esquilo Eum.. 322 άλαοϊσικαΙ δεδορκόσιν, Sófocles OR 454 τυφλός γ α ρ έκ δεδορκότος, donde el sentido de 'tener vista' es claramente no­transformativo.

— ε o λ π α 'tengo esperanza': Χ 216 s. νυν δή νώι εολπα, Διί φίλε φαί­

διμ' Άχιλλεϋ, οϊσεσθαι μέγα κίΐδος, β 275 ου σέ γ' έπειτα έολπα τελευτήσειν ά μενοιν^ς. Cf. I 371 εΐ τινά που Δαναών έτι έλπεται ('espera, tiene esperanza' no­transformativo) έξαπατήσειν.

— κ έ κ λ α γ γ ε 'produce ruido': A 168 κεκληγώς Ιπετ'αίεΙ Άτρεί­

δης, Jenofonte Cyn. I l i 9 αί δ' (se. κύνες) έκ τών ιχνών κεκλαγ­

γυϊαι έξαπαταν πειρώνται. Cf. Π 429 s. ώς τ' α ι γ υ π ι ο ί . . . κλάζοντε ('chillando') μάχωνται.

— κ έ κ ρ α γ ε 'chilla': Aristófanes Nub. 1386 βοώντα καΐ κεκρα­

γόθ', Pluf. 722 ó δέ κεκραγώς καί βοών έφευγε. Cf. Eq. 287 κατακε­

κράξομαί σε κράζων ('chillando' no­transformativo). — κ έ κ ρ ι γ ε 'chirría': Aristófanes ^f. 1520 SÍ oí δέ βάρβαροι θεοί πει­

νώντες ώσπερ Ιλλυριοί κεκριγότες'. Cf. Menandro fr. 879 Kock χαμαιτύτιη κρίζει τις ('chilla' no­transformativo).

— λ έ λ α μ π ε 'brilla, lanza destellos': sólo en Eurípides Andr. 1022 ss. άπό δέ φθίμενοι βεβασιν 'Ιλιάδαι βασιλήες, ούδ'έτι τιΰρ έπιβώμιον έν Τροία θεοϊσιν λέλαμπεν καττνφ θυώδει. Tro. 1291 ss. δέδορκεν (se. Κρόνιος), ά δέ μεγαλόπολις άπολιςδ λωλεν ούδ'έτ' έστι Τροία. — όττοτοτοτοτοϊ λέλαμπεν "Ιλιος, Περγάμων τε ττυρι καταίθεται τέραμνα. Cf. λάμπειν 'brillar' no­transformativo passim ·.

(}) En ambos pasajes, que son líricos, el perfecto λέλαμπε parece ser una formación ocasional, provocada por la presencia (de efectos asimilatorios) de Otros perfectos en el contexto inmediato. Puede, por ello, compararse este fenó­meno con el de χαίρομαι por χαίρω en Aristófanes Pax 291 ώς ήδομαι καΐ χαίρομαι κεύφραίνομαι y a χέσαιτο por χέσαι en Eq. 1057 μαχέσαιτο . . . χέσαιτο. Sobre estas asimilaciones vid. Wackernagel, Vorlesungen I p. 124. El perfecto λέλαμττε sólo pudo crearse porque el tipo de perfectos "anómalos" estaba entonces vivo.

­ 5 6 ­

Page 13: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

— λ έ λ η κ ε 'resuena': μ 85 ένθα δ'ένΙ Σκύλλη ναίει δεινον λελακυϊα, Χ 142 ó δ' (se. κίρκος) έγγύθεν οξύ λεληκώς ταρφέ'έπαΐσσει. Cf. Aris­

tófanes Eq. 1017 ss. κύνα καρχαρόδοντα, δς προ σέθεν λάσκων ('la­

drando' no­transformativo) καΐ υπέρ σου δεινά κεκραγώς σοι μισθον ποριεϊ.

— ν ε ν ό μ ι κ α 'considero': Platón Soph. 228 A νόσον ϊσως καΐ στάσιν ού ταύτόν νενόμικας; ('consideras'). Cf. νομίζειν 'pensar, considerar' no­transformativo.

— δ δ ω δ ε 'huele, tiene olor a': ε 60 κέδρου τ' . . . θύου τ ' άνα νησον όδώδει ('había olor') δαιομένων, ι 210 χεϋ', δδμή δ'ήδεϊα άποκρητη­

ρος όδώδει. Cf. Esquilo Ag. 1310 τόδ' δζει θυμάτων, Aristófa­

nes Eq. 892 βύρσης κάκιστον δζων ('teniendo olor de'). — π ε π ό τ η μ α ι 'revoloteo': Β 90 (μελίσσαι) αί μέν τ'Ινθα άλις

πεποτήαται, αί δέ τε Ινθα, λ 222 ψυχή δ'ήΟτ' δνειρος άποτιταμένη πεπότηται. Cf. Β 462 (ορνίθων έθνεα) ένθα καΐ ένθα ποτώνται ('revolotean' no­transformativo) άγαλλόμενα τττερύγεσσι, ω 6 s. ώς δ'δτε νυχτερίδες μυχφ άντρου θεσπεσίοιο τρίζουσαι ποτέονται ('idem').

— τ έ θ η λ ε 'está en flor': ε 69 τεθήλει δε σταφυλησι, μ 103 έρινεός . . , φύλλοισι τεθηλώς, Sófocles Ph. 258 s. ή δ'έμή νόσος άεΙτέθηλε κάπΐ μείζον έρχεται. Cf. OC. 681 θάλλει κατ'ήμαρ άεΐ νάρκισσος'durante el día siempre esta en flor el narciso' no­transformativo. § 95.—La Usta de perfectos "anómalos" dada en el § anterior

puede ser fácilmente incrementada. He aquí otra serie de ejemplos, no recogidos sistemáticamente: — δ ε δ ά κ ρ υ μ α ι 'lloro': Π 7 τίπτε δεδάκρυσαι (cf. ν . 2­3 Πάτρο­

κλος . . . δάκρυα θερμά χέων). Cf. Jenofonte Hell. VII 2,9 τάς δέ γυναίκας πιεϊν τε φέρουσας χαΐ άμα χαpqi δακρυούσας ('llorando de ale­

gría' no­transformativo). — έ ρ ρ ι γ α 'temo, tiemblo': Ρ 175 ου . . . έρριγα μάχην ουδέ

κτύπον ΐττπων, Η 113 s. καΐ δ'Αχιλεύς τούτφ γε μάχη ένι κυδιανείρη έρριγ' άντιβολήσαι. Cf. Pindaro Nem. V 50 εί δέ Θεμίστιον ίκεις ώστ' άείδειν, μηκέτι ^ίγει 'ya no temas' no­transformativo.

— ή γ η μ α ι 'considero, pienso': Heródoto I 126,6 ύμέας ήγημαι άνδρας Μήδων είναι ού φαυλότερους. Cf. ήγεϊσθαι 'considerar, pen­

sar' passim. Ci. también el sinónimo νενόμικα § 94. — κ έ κ λ α υ μ α ι 'lloro': Sófocles OR. 1489 ss. ποίας γάρ αστών

ήξετ'εΐς ομιλίας, ποίας δ'έορτάς, ένθεν ού κεκλαυμέναι ( ~ κλαίου­

σαι) προς οίκον ίξεσθε άντί της θεωρίας; Cf. κ 201 κλαϊον δέ λιγέως 'lloraban' no­transformativo.

— μ έ μ η λ ε 'importa': Β 614 έπεί οΰ σφι θαλάσσια έργα μέμηλε. Cf. μέλει 'importa' no­transformativo passim. Sobre el perfecto nuevo μεμήλεκε vid. § 96 n. 2.)

— Ò ρ ώ ρ ε i 'contemplaba', 'vigilaba': sólo plperf. en Ψ 110 s. άτάρ κρείων Αγαμέμνων ούρήάς τ'δτρυνε και ανέρας άξέμεν ΰλην πάντοθεν έκ κλισιών. έπΙ δ'άνήρ έσθλός όρώρει Μηριόνης. Cf. γ 471 έπΙ δ'άνέρες έσθλοί δροντο, ξ 104 έπΙ δ'άνέρες έσθλοί δρονται, donde la identidad de la fòrmula garantiza la pertenencia de

— 57 —

Page 14: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

όρώρει a δρομαι όράω, no­transformativo cuando significa 'mirar, vigilar', pero transformativo cuando significa 'ver' (cf. § 90, 1.°).

— π έ π 0 t θ α 'confío en, me fío de, hago caso de': π 71 s. οδ πω χερσί τιέποιθα άνδρ'άπαμύνίχσθαι, Δ 324 s. οϊπερ έμεϊο όπλότεροι γεγάοισι πεποίθασίν τε βίηφιν. Cf. Μ 237 s. τύνι̂ δ'οίωνοϊσι τανυπ­

τερύγεσσι κελεύεις πείθεσθαι 'confiar en, hacer caso de' no trans­

formativo, υ 45 καΐ μέν τίς τε χερείονι πείθεθ' έταίρφ 'idem'. — τ ε θ ά μ β η κ α 'admiro, estoy estupefacto': Sófocles Ant. 1246

καυτός τεθάμβηκ', έλπίσιν δέ βόσκομαι. Cf. Esquilo Supfl. 570 τέρας δ'έθάμβουν 'estaban atónitos ante el prodigio'.

— ^ ί κ η κ α 'habito': Sófocles El. 1101 (Orestes): Αίγισθον ενθ'φ­

κηκεν ιστορώ πάλαι, Heródoto I 27,5 τοϊσι τάς νήσους οίκημένοισι (perf. med.) "Ιωσι. Cf. οΊκεϊν 'habitar' no­transformativo passim. § 96.—Finalmente, hay un cierto número de perfectos forma­

dos sobre semantemas no­transformativos que, atestiguados por primera vez en textos del siglo IV a. C. (desde ca. 400), pertenecen por su significado al tipo "anómalo" que es de esperar, pero que otras veces expresan claramente la anterioridad pura y simple (no el estado resultante), en lo cual se advierte ya la evolución de sen­

tido del perfecto que se está produciendo por esta época ·. He aquí una serie de perfectos "anómalos" pertenecientes al

s. IV a. C. no recogidos sistemáticamente: — I σ χ η κ α : Platón Leg. 765 A τόν δή χορών άρχοντα καί διαθετήρα

α'ιρεϊσθαι χρή τοιόνδε τινά τρόπον, δσοι μέν φιλοφρόνως έσχήκασι ('~ έχουσι) περί τα τοιαύτα, είς τον σύλλογον ϊτωσαν . . . τοις δ'άλ­

λοις, έάν μή βούλωνται, μηδέν έπάνεγκες έστω. Cf. έχειν no­trans­

formativo en sus dos acepciones de 'tener' y 'ser, estar'. — μ ε μ έ ν η κ α 'permanezco': sólo en Demóstenes XVIII 321

δύο δ' . . . τόν φύσει μέτριον πολίτην έχειν δει . . . έν μέν ταις έξουσίαις τήν του γενναίου καΐ του πρωτείου τή πόλει προαίρεσιν διαφυλάττειν, έν παντί δέ καιρώ καΐ πράξει τήν εΰνοιαν . . . ταύτην τοίνυν παρ'έμοί μεμενηκυϊαν εύρήσεθ' απλώς 'dos cosas debe tener el ciudadano honrado por naturaleza: conservar en las ocasiones de libertad de acción el principio del honor y de la primacía de la ciudad y en todo momento y acción la devoción a ella... Pues bien, hallaréis que ésta permanece en mí (μεμενηκυϊαν. ~ μένουσαν) sin segunda intención'. Nótese la correspondencia con διαφυλάττειν. Cf. μένειν 'permanecer' no­transformativo.

— ν ε ν ό μ ι κ α 'considero', citado en § 94. — ν ε ν ό σ η κ α 'estoy enfermo': Ariístóteles H í s í . .i4m'»n. 521 A 28

νενοσηκός δέ τοϋτο το αίμα καλείται ρους ( ~ αίμα δ νοσεϊ). Cf. Me­

nandro Γνώμαι μονόστιχοι (FCG Meineke IV ρ. 340 ss.) 550 ψυχής νοσούσης ('que está enferma' no transformativo) έστί φάρμακον λόγος '.

(') Sobre esta evolución vid. Chantraine, Parfait p. 183 s. (*) El sentido de anterioridad existe, no obstante, ya en Tucídides II 31,2

άκμαζούσης 8τι της πόλεως καΐ οίίπω νενοσηκυίας, 'no habiendo estado antes enferma'. También en μεμέληκεν (μέλειν, 'importar'; cf. μέμηλε § 95) de

­ 58 ­

Page 15: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

§ 97.—Lo investigado en los §§ 90­96 ha servido para suminis­

trarnos la solución de la 2.» parte del problema planteado: El valor aspectual del perfecto—que todavía no hemos deter­

minado—se realiza con dos sentidos distintos según el tipo de se­

mantema verbal. En un semantema verbal transformativo, el perfecto indica el

estado resultante de la acción (τέθνηκε, κέκτημαι, πέποίηκα): es el llamado perfecto "normal".

En un semantema verbal no­transformativo, el perfecto indica la "acción" misma (δέδορκα, γέγηθα, βεβήκει): es el que l lamamos perfecto "anómalo".

Resta por resolver la 1.» parte del problema: ¿cuál es el valor aspectual del tema de perfecto en la "langue"?

§ 98.—En el § 87 un rápido examen crítico de los argumentos aducidos en pro de un valor de estado resultante como único" "V̂ álor de todos los perfectos, nos permitió adelantar que el perfecto "anó­

malo" es irreductible al tipo "normal". Ahora tratamos de funda­

mentar mejor dicha conclusión. Contra Brugmann­Thumb y E. Hermann (§ 87 η. 6), hay que

sostener que el sentido especial del tipo δέδορκα, γέγηθα es in­

dependiente del valor ingresivo del aoristo, a partir del cual dichos autores pretenden justificar estos perfectos "anómalos" como per­

fectos "normales" de estado resultante (v. gr., aor. γηθήσαι 'ponerse alegre'/perf. γεγηθέναι 'estar alegre'):

1.° Varios perfectos "anómalos" no tienen junto a sí aoristo ninguno (hom. έολπα, όρώρει) o, si lo tienen, aparece en condiciones tan especiales que podemos estar seguros de que el perfecto no se opuso al aoristo (βέβρυχε Homero: βρυχηθείς Sófocles OR 1265, βρυχησάμην Apolonio de Rodas IV 19; μέμηλε Homero: έμήλεσε ático; δδωδε Homero: ώζησα Aristófanes fr. 635 Koch, perteneciente ade­

más a otro radical; πεπότημαι Homero: sólo el compuesto άμποτάθην Sófocles fr. 476 Pearson, que por su sentido transformativo no per­

mite considerar que πεπότημαι posea un aoristo; τέθηλε Homero: θάλε hymn. hom. Pan. 33, ático, entre s. V y s. III a. C. ').

2.° La formación de estos perfectos es en muchos de ellos

Platón Apol. 24 D ópqi?, ώ Μέλητε, δτι σιγςίς καΐ ούκ έχεις ειπείν; καίτοι ούκ αίσχρόν σοι δοκεϊ είναι καΐ ίκανόν τεκμήριον ο5 δή έγώ λέγω, 6τι σοι ουδέν μεμέληκεν 'nada te ha importado' antes de este proceso. Similar es ήθεληκέναι (έθέλειν 'querer'; cf. βούλεσθαι § 94) en Jenofonte Cyr. V, 2,9 δια δέ τό μηδένα αύτοϊς ήθεληκέναι ("por no haber querido', en vida, antes de morir) προέσθαι μήτε χρήματα πολλά μήτε τυραννίδα μήτε τείχη έρυμνά μήτε τέκνα άξιέραστα, άποθνήσκουσι πρότερον πρίν δήλοι γενέσθαι οίοι ήσαν. Ya en los dos primeros testimonios δεδύνημαι (δύνασθαι 'ser capaz, tener pod'ir' no­transformativo) presenta el valor de anterioridad: Demóstenes IV 30 á μέν ήμεϊς, ώ άνδρες "Αθηναίοι, δεδυνήμεθ' εύρεϊν (Ίο que pudimos hallar*) ταΟτ' εστίν y también Dinarco II 14. Notemos de paso la importancia de estos perfectos de verbos no transformativos para determinar el paso del perfecto a expresar simplemente el tiempo pasado: este tipo no expresa nunca el estado resultante y por ello la noción de pasado no es inferida de la situación.

( 1 ) Cf. W. Schmid, Griechische Literaturgeschichte I, 1929, p. 243, 245.

— 59 ­

Page 16: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

independiente de la del aoristo (λέληκα : έλακον, δέδορκα : έδρακον y τιέποιθα : έπιθόμην presentan el grado vocálico o independiente del tema de presente y del de aoristo). Por el contrario, en algunos pasajes se puede asistir a la formación de un perfecto "anómalo" sobre el tema de presente (προ­βέβουλα sobre βούλομαι, que precede, en A 113; λέλαμπε sobre λάμπει, que sin duda concurrió con λέλαμπε en la mente de Eurípides, Andr. 1022 y Tro. 1291, cf. § 94.

3.° Como quedó demostrado §§ 79, 83, el perfecto no se opone sólo al aoristo, ni sólo al presente, sino al conjunto indiferenciado de los dos, esto es, a su archivalor neutro. Ahora bien, el aoristo ingresivo no es un valor neutro, sino un valor negativo, diferenciado por consiguiente. No puede haber, pues, oposición simple perfecto/ aoristo ingresivo.

4.° Hay perfectos "anómalos" que no indican un estado, sino una actividad (άλάλημαι, βεβήκει, κεκληγώς, κέκραγα, νενόμικα, όρώρει, κτλ.). Esta noción de actividad es incompatible con la noción de estado resultante de una acción, el cual es forzosamente inactivo, excluye toda actividad.

§ 99.—Si la "consideración del estado resultante" fuese el valor de "langue" del perfecto, el perfecto no podría por incompatibili­

dad realizarse en los semantemas no­transformativos. De la exis­

tencia de perfectos "anómalos" formados sobre este tipo de seman­

temas y de los argumentos aducidos §§ 87 y 98, 4.°, se deduce con seguridad que e l v a l o r d e l p e r f e c t o n o e s l a c o n s i ­

d e r a c i ó n d e l e s t a d o r e s u l t a n t e . § 100.—No es tampoco adecuado definir el valor del perfecto

como la expresión del estado · y considerar que el sentido de es­

tado resultante es derivado de la noción simple de estado Preci­

samente la mayoría de los perfectos "anómalos" indican una acti­

vidad, bien anímica (προβέβουλα, ήγημαι, νενόμικα, πέποιθα, εολπα), bien de los sentidos (δέδορκα, όρώρει), bien vocal (tipo κέκραγε) o similar (δεδάκρυμαι), incluso un movimiento (άλάλημαι, πεπότημαι, βεβήκει)».

No se puede hablar, en verdad, de un "estado de gritar", ya que ello sería un empleo abusivo del concepto de "estado" *. Decir "estado de volar o revolotear" (πεπότημαι) o "estado de marchar" (βεβήκει) implicaría una contradictio in adiecto.

Así, pues, e l v a l o r d e l p e r f e c t o n o e s l a e x p r e ­

s i ó n d e l e s t a d o . Vid. una confirmación § 256.

(') Chantraine, Parfait, p. 4; cf. p. 146 s., donde junto a perfectos del tipo "anómalo" como κέκραγα, βδωδα, γέγηθα incluye otros del tipo "normal" como άπόλωλα, προδέδομαι, por la razón de que todos estos perfectos "s'emploient comme des présents exprimant l'état". Cf. también J. Brunei, BSL 42, 1946, página 53 ss.

{̂ ) Chantraine, ibidem p. 19: "un état actuel peut résulter d'actions pas­sées". Cf. Brunei, art. cit. p. 55 ss.

(») Estos tres faltan en Chantraine, op. cit. (·) El contenido real de expresiones como 'estado de gritar' y similares

no parece ser otra que 'acción de gritar que dura', etc.

— 6o —

Page 17: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

§ 101.—En el comienzo de este cap. III hemos dado una defi­

nición provisional del valor aspectual del perfecto ("expresa el estado c resultante de la acción AB o, dicho de otro modo, el es­

tado c posterior al punto Β final de la acción A B" § 79 y "el per­

fecto significa . . . la acción verbal después de su término" § 81) que se presta a un anáUsis más apurado.

En efecto, hemos de observar que el considerar la noción de estado resultante o de estado posterior al punto final de la acción como equivalente o intercambiable con la noción de consideración de la acción después de su término, solamente puede ser admisible sobre el supuesto de que el término de referencia sea siempre el punto final de la acción.

§ 102.—Pero suponer que el término de referencia es siempre el término final deriva de una confusión ilícita de la realidad obje­

tiva (grado 1.° § 71) con la representación subjetiva de esa realidad (grado 2.°) y con la selección subjetiva de elementos de esa repre­

sentación (grado 3.°). Evidentemente, todo fenómeno real susceptible de ser expre­

sado lingüísticamente por un verbo se desarrolla en el tiempo fí­

sico: tiene un comienzo, una duración (por pequeña que sea), un fin; comprende, por consiguiente, dos términos, el inicial y el final.

Sin embargo, probablemente en el grado 2.° y, si no, en todo caso en el grado 3.°, se ha operado una selección por concentración de la atención psicológica.

En la representación subjetiva—que no hay inconveniente en suponer perfectamente fiel—de una acción transformativa, el tér­

mino final atrae hacia sí toda la atención psicológica: es el mo­

mento en que se efectúa la transformación, el cambio de estado, hacia el cual ha tendido la acción toda. El punto inicial carece de interés y es indeterminable. En 'morir', 'adquirir', 'hacer' sólo destaca el término final, cuando se produce la muerte, se pasa a poseer o se produce el objeto. Se comprende bien que cuando en un semantema transformativo se realiza una categoría morfológica cuya noción hace referencia a un término, este término sea el tér­

mino final ^ Por el contrario, en la representación subjetiva de un contenido

verbal no­transformativo (tipo 'estar enfermo', 'volar, revolotear') ninguno de los dos términos reales (el término final puede faltar todavía en la realidad objetiva en el tiempo presente simultáneo) atrae en principio la atención psicológica, porque la noción de du­

ración sin transformación no necesita de la noción de término. No obstante, cuando en un semantema no­transformativo se rea­

liza una categoría morfológica cuya noción hace referencia a un término, es natural que este término sea el inicial. El término final

(') Una clarísima confirmación de esto es el valor finitivo (punto final) del aoristo en estos semantemas, estudiado § 131.

— 6 i —

Page 18: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

o no existe en la realidad externa (presentes simultáneos VOCTEI,

•fifizi) o, si existe (por pertenecer toda la acción verbal al pretérito: tvóaei, tfrfisi, o por ser concebida de un modo general como una totalidad), no atrae la atención, pues lo que el semantema verbal expresa no tiende a transformarse, no se dirige al término final. El único término definible, al que es posible hacer una referencia, es el inicial, ya que sólo se presupone en un verbo no­transformativo como voCTStv, YY¡eeív, que el estado o la actividad han tenido un co­

mienzo ·. Si la duración real de la acción es tan breve que en la represen­

tación subjetiva aparece como un momento, el término inicial y el final coinciden. La noción de término de una categoría morfológica ha de realizarse en estos semantemas momentáneos (transformati­

vos o no) con referencia a ese único punto de la acción. Estas consideraciones nos permiten establecer que: 1.° E n u n s e m a n t e m a t r a n s f o r m a t i v o l a n o ­

c i ó n d e t é r m i n o o p e r a c o n e l t é r m i n o f i n a l d e l c o n t e n i d o v e r b a l .

2.° E n u n s e m a n t e m a n o ­ t r a n s f o r m a t i v o l a n o c i ó n d e t é r m i n o o p e r a ­ c o n e l t é r m i n o i n i c i a l d e l c o n t e n i d o v e r b a l .

§ 103.—Sobre esta base la definición del valor aspectual del perfecto es evidente:

E l v a l o r d e l t e m a d e p e r f e c t o e s e x p r e s a r e i c o n t e n i d o v e r b a l d e s p u é s d e s u t é r m i n o . ·

§ 104.—En el tipo "normal" TéOviQxe, xéxT7¡[iai, TtsTTOÍYjxa este valor se realiza con el sentido de estado resultante de la acción transformativa después del término (final) de ésta, o, si és mo­

mentánea, después de su único punto (tipo psp7¡xcb? noam estudiado § 92, 1.°).

§ 105.—En el tipo, "anómalo" SéSopxa, ytff¡Qa. la noción de con­

tenido verbal después de su término (inicial) se realiza como noción del contenido verbal mismo, pero con la particularidad de conside­

rar también el término inicial. El perfecto, pues, considera el contenido verbal de un modo que

gráficamente puede representarse.

A

Así, yéyyiGa contiene la noción de 'ponerse alegre y seguir es­

tando alegre', SoXTta la de 'concebir esperanzas y conservarlas', opápeí la de 'dirigir la mirada y mantenerla', vsvócriQxa la de 'caer

O Con esto concuerda el valor ingresivo del aoristo én estos semantemas y el pretendido valor ingresivo—en realidad un sentido procedente de la si­tuación como fenómeno de "parole"—en imperfectos como διηκόνει, βκειντο, βοή ήν, estudiado § 124, 7.°.

— 62 —

Page 19: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

enfermo y seguir enfermo', πέποιθα la de 'comenzar a fiarse de χ y seguir fiándose de x' .̂

§ 106.—Cuando el semantema no­transformativo es momentá­

neo y, por consiguiente, el término inicial se confunde con el final, el perfecto considera la acción después del momento que ocupa. Gráficamente

A-B • •

Pero como de la acción no­transformativa no resulta ningún estado nuevo y como el perfecto no expresa la acción en su tér­

mino (§ 108) ni el cese de la acción (§ 81), el perfecto de un seman­

tema no­transformativo momentáneo expresa la continuación de la acción en forma de repetición. Así βεβήκει 'andaba', si se opera con un semantema no­transformativo 'dar un paso'. Así también el tipo κέκραγε, si se admite que el semantema es momentáneo 'dar un grito'.

E l s e n t i d o i t e r a t i v o d e a l g u n o s p e r f e c t o s a n ó m a l o s e s p r o d u c t o d e l a r e a l i z a c i ó n d e l p e r f e c t o e n s e m a n t e m a s η o ­ 1 r a η s f o r m a t i ν o s m o m e n t á n e o s .

§ 107.—Sea iterativo o no, un perfecto "anómalo" contiene siempre un énfasis evidente por su valor de "langue".

Frente a pres. γηθεϊν 'estar alegre', perf. γεγηθέναι es 'ponerse alegre y seguir estando alegre'. Frente a pres. πείθεσθαι 'fiarse de x', perf. πεποιθέναι es 'comenzar a fiarse de χ y seguir fiándose de x'. Frente a pres. κράζειν 'gritar' (iterativo si cada acción es un grito momentáneo), perf. κεκραγέναι es 'comenzar a gritar y seguir gritando'.

Este énfasis o insistencia, que distingue al perfecto "anómalo" del bloque presente­aoristo, es lo que presta a este perfecto la in­

tensidad que se le ha atribuido por algunos lingüistas. Se com­

prende bien, V. gr., que γεγηθέναι signifique 'estar muy alegre' etc." Este sentido intensivo o enfático, que puede admitirse en casi

todos los perfectos "anómalos" estudiados §§ 94­96, es especial­

mente visible en el pasaje ya citado de A 111 ss. en el contraste βούλομαι/προβέβουλα (§ 94).

A este respecto es interesante observar que precisamente po­

seen perfecto aquellos semantemas no­transformativos cuyo sig­

(*) Conviene subrayar que esta interpretación que damos del perfecto "anómalo" difiere sustancialmente de la que hemos refutado §§ 87, 98­100. En efecto: 1.° No es precisa para nuestra interpretación la existencia de un aoristo ingresivo (caso de 8oX7ca) de cuya noción el perfecto expresaría el estado resultante: el perfecto, insistimos, no se opone directamente al aoristo. 2." Nega­mos que el perfecto note el estado siguiente al punto inicial, pues a) no admitimos la noción de estado y b) el perfecto nota lo que sigue al punto inicial; pero—y esto es importante—considerando también de algún modo ese punto inicial.

(2) Cf. el mismo fenómeno en los presentes íoxo), [itfjivto (§ 205).

­ 63 ­

Page 20: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

n i ñ e a d o e s s u s c e p t i b l e d e s e r e x p r e s a d o d e u n m o d o i n t e n s i v o ,

p o r i n d i c a r b i e n u n a a c t i v i d a d a n í m i c a o d e los s e n t i d o s (^oúXeoOai, Y 7 ) 8 e T v , SépxeoSat, i X T r s o O a i , vo{iííeiv, f j Y e w i G a i , ¡xéXeiv, 6pea6ai, 6a(iPeív) o c o r p o r a l o c a s i c o r p o r a l ( a X S t o G a i , Paívstv, x p á ^ e i v , T r o T o a O a i , Saxpúew, xXaíetv), b i e n u n e s t a d o q u e n o e x c l u y e la n o c i ó n d e i n t e n s i d a d

(6áXXeiv, ( t é v e i v , v o a e í v ) . V e r b o s c o m o s í v a t ' s e r ' , 'estar s e n t a d o ' ,

xsiorOai ' y a c e r ' , q u e expresan nociones de estado puro y s i m p l e ,

carecen d e p e r f e c t o ·.

Así, pues, e l s e n t i d o i n t e n s i v o d e l o s p e r f e c t o s

" a n ó m a l o s " e s u n a r e a l i z a c i ó n d e l v a l o r a s ­

p e c t u a l d e l p e r f e c t o c o m o e x p r e s i ó n d e l c o n ­

t e n i d o v e r b a l d e s p u é s d e s u t é r m i n o .

Notemos que este sentido intensivo sería inexplicable si el valor aspectual del perfecto fuera expresar el estado simple o el estado resultante.

§ 108.—Nuestro análisis del significado aspectual del perfecto nos permite ya establecer sobre bases seguras la estructura de la oposición a la que pertenece.

El perfecto es un término caracterizado, puesto que presenta un valor de "langue" único. El valor del perfecto es entonces una expresión positiva de la noción básica de la oposición.

El término no caracterizado ha de presentar una duplicidad de valores. El valor negativo consistirá en la expresión del contenido verbal "no después de su término" ^ esto es, el contenido v e r b a l

considerado en sí (en su término o en el curso de su desarrollo, mar­

cando la duración o haciendo abstracción de ella). El valor neutro

( 1 ) Esta explicación, que puede ser exacta para είναι, ήσθαι, κεϊσθαι, no tiene, sin embargo, validez absoluta. Por una parte, οίκεΐν 'habitar* y £χειν intransitivo 'ser, estar' poseen perfecto (si bien, cosa curiosa, atestiguado en fecha moderna: los de οίκεϊν poco antes de 400 a. C , έσχηκα es posterior a esa fecha). Por' otra parte, son varios los verbos no transformativos de diversos sentidos que carecen de perfecto o que, si lo tienen, no poseen ya el valor as­pectual, sino el temporal de pretérito por la época en que se atestiguan, lo cual equivale a admitir la carencia de perfecto. Así άμελεϊν (ήμεληκέναι con valor de anterioridad en Platón Apol 31 B), βασιλεύειν, βλέπειν (cf. δρεσθαι; per­fecto helenístico en compuestos άποβέβλεφα, έμβέβλοφα s. II a. C ; del simple sólo βέβλεμμαι Ateneo 409 C, fuera de todo contexto como forma paralela a κέκλεμμαι y otras, probablemente inventada), γελάν (cf. δακρύειν; perf. pas. κατα­γεγέλασται Luciano Dial. mart. I 1, del compuesto καταγελάω, que es de sentido transformativo, aparte de que por su época no es probativo de nada), δύνασθαι (δεδύνημαι oradores del s. IV a. C , con valor de anterioridad § 96 n. 2) έθέλειν (ήθέληκα con valor de anterioridad, s. IV a. C , cf. ibidem), θεασθαι ('contem­plar' no­transformativo cf. βρεσθαι; perf. τεθέαμαι en Platón Lack. 178 como resultativo operando con el sentido de' ver'), ναίειν, οίεσθαι, πέτεσθαι (πέπτηκα es forma inventada por Querobosco In Theodosium II 79, s. IV p. C), πιστεύειν (pi. pef. πεπιστεύκειν en NT Acta Apost. 14, 23), τρέχειν (sin perfecto en el simple).

(») Contra lo que cree Holt (cf. § 84) y a primera vista puede parecer na­tural, el valor negativo de la noción "después de término" no es "antes de su término". Efectivamente, "no después de su término" puede expresar el término mismo. A "después de las 12" puede oponerse pura y simplemente la noción de "a las 12 en punto"

- 6 4 -

Page 21: LA OPOSICIÓN ASPECTUAL PERFECTO/PRESENTE-AORISTOinterclassica.um.es/var/plain/storage/original/application/20fe5500ae... · la retirada, rápidamente la acrópolis entera quedó

expresará la indiferencia a toda distinción que tenga relación con la noción básica de la oposición.

Estas características significativas corresponden precisamente a las del bloque presente­aoristo:

En un semantema transformativo, a perf. τεθνάναι 'estar muer­

to' se oponen pres. θνήσκειν y aoristo (neutro o "factivo") θανεϊν 'morir' y (puntual) 'terminar de morir' (que presenta el proceso de 'morir' en el mismo término final). El valor neutro de presentes y aoristos en este tipo de semantemas ya ha sido suficientemente ilustrado § 80.

En un semantema no­transformativo, a perf. γεγηθέναι 'ponerse alegre y continuar alegre' (realizado como intensivo 'estar muy ale­

gre') se oponen pres. γηθεϊν y aoristo (neutro o "factivo") γηθησαι 'estar alegre' y (puntual) 'ponerse alegre' (que presenta el proceso de 'estar alegre' en el mismo término inicial). El valor neutro tam­

bién existe en estos semantemas: frente al perfecto, realizado como intensivo, el presente y el aoristo expresan la indiferencia a toda distinción hecha con referencia a la noción básica, de tal suerte que en determinadas situaciones el presente y el aoristo son aph­

cados a acciones realmente intensivas, que podrían ser expresadas positivamente por un perfecto "anómalo", cuando esa intensidad o no es expresada por procedimientos gramaticales o no interesa al hablante su expresión. Por ejemplo, en el pasaje de Jenofonte Hell. VII 2,9 τάς δέ γυναίκας πιεϊν τε φέρουσας καΐ αμα χαρα δακρυούσας la emoción de las mujeres de Fliunte que lloraban de alegría al ver a su patria Hbre de arcadios, tebanos y eleos, que habían penetrado hasta la acrópolis de la ciudad, no era sin duda menor que la de Patroclo en Π 7 cuando lloraba apenado por la derrota de los aqueos. Pero mientras que aquí aparece usada una forma gramatical que expresa positivamente la intensidad, en el pasaje de Jenofonte esta noción se desprende únicamente del contexto.

§ 109.—Los resultados obtenidos en este capítulo pueden resu­

mirse así: E l t e m a d e p e r f e c t o p o s e e u n v a l o r ú n i c o e n

e l s i s t e m a d e l a " l a n g u e " , d e f i n i d o c o m o c o n ­

s i d e r a c i ó n d e l c o n t e n i d o v e r b a l d e s p u é s d e s u t é r m i n o , a partir del cual se expUcan todos los tipos y empleos del perfecto como realizaciones de la "parole".

E l t e m a d e p e r f e c t o s e e s t r u c t u r a e n u n a o p o s i c i ó n s i m p l e q u e g r á f i c a m e n t e s e r e p r e ­

s e n t a : Término caracterizado: P e r f e c t o Término no carácter. : P r e s e n t e / A o r i s t o

La determinación de la estructura de la oposición presente/ aoristo es el objeto del capítulo siguiente.

­ 65 ­