lat ist o r.blo gspo t .co m http://latistor.blogspot.com/2012/01/blog-post_22.html

Διονύσιος Σολωμός «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» Σχεδίασμα Β΄

Veronika Logar

Διονύσιος Σολωμός «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» Σχεδίασμα Β΄

1Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.Τα μάτ ια η πείνα εμαύρισε· στα μάτ ια η μάνα μνέει·Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τ ι σ ’ έχω γω στο χέρι;Οπού συ μου ‘γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει».

[Στο πρώτο απόσπασμα του ποιήματος ο Σολωμός παρουσιάζει τ ιςδραματ ικές επιπτώσεις της πείνας στους πολιορκημένους Μεσολογγίτες.Οι κάτοικοι έχουν εξασθενίσει σε τέτοιο βαθμό ώστε η περιοχή αντ ί νασφύζει από ζωή και να ακούγονται παντού ανθρώπινες φωνές και ήχοι απότ ις διάφορες ασχολίες τους, επικρατεί απόλυτη σιωπή σα να πρόκειται γιαένα μεγάλο νεκροταφείο. Οι άνθρωποι του Μεσολογγίου, αν και ζωντανοίακόμη, έχουν ωστόσο περιέλθει σε μια κατάσταση πλήρους αδράνειας.Οι ακόλουθες εικόνες του αποσπάσματος με τη μητέρα και τον Σουλιώτη, βρίσκονται και στο Ά Σχεδίασματου ποιήματος, και παρουσιάζουν με παραστατ ικό τρόπο το μέγεθος της εξάντλησης των Μεσολογγιτών,καθώς και την απόλυτη απουσία τροφής.Την ώρα που ένα πουλάκι κελαηδάει, έχοντας βρει ένα σπυρί για να φάει, η μητέρα το κοιτάζει με φθόνο,μιας κι εκείνη δεν έχει τ ίποτε για να τραφεί η ίδια και το κυριότερο για να θρέψει τα παιδιά της. Από τηνέλλειψη τροφής μάλιστα και την εξάντληση τα μάτ ια της μητέρας έχουν μαυρίσει –το δέρμα τουπροσώπου ακριβώς κάτω απ’ τα μάτ ια όντας ιδιαίτερα ευαίσθητο «μαυρίζει» από την εξάντληση και τηνκούραση-, η μάνα όμως δεν λυγίζει και δίνει όρκο στα μάτ ια της, στο φως της, πως θα αντέξει και τηνπείνα και την τραγική μοίρα που αναμένει την ίδια και τα παιδιά της. Παρά την εξαιρετ ικά δύσκοληκατάσταση στην οποία έχουν βρεθεί οι πολιορκημένοι, παραμένουν ψυχικά ελεύθεροι και ξεπερνούν κάθεδύναμη που τους αντ ιπαλεύει και τους καταπονεί.Σε αντ ίστοιχη κατάσταση με τη μητέρα, που με πόνο βρίσκει τον εαυτό της να μην μπορεί να εξασφαλίσειτροφή για τα παιδιά της, βρίσκεται ο Σουλιώτης πολεμιστής που κλαίει, σ ’ ένα απόμερο σημείο, γιατ ί δενέχει πια τη δύναμη να σηκώνει το τουφέκι του. Ο πολεμιστής αυτός που έχει τη θέληση και τη γενναιότητανα αντ ισταθεί στους εχθρούς, έχει εξαντληθεί σε τέτοιο βαθμό από την πείνα, ώστε του είναι δύσκολοακόμη και να κρατά του όπλο του. Η αναίρεση αυτή της πολεμικής του υπόστασης, πικραίνει τονΣουλιώτη, όπως άλλωστε και το γεγονός ότ ι οι εχθροί γνωρίζουν πολύ καλά σε τ ι κατάσταση έχουνπεριέλθει οι Μεσολογγίτες.Η πείνα που έχει εξαντλήσει τους κατοίκους και τους φέρνει αντ ιμέτωπους με την προοπτική ενόςφρικτού θανάτου αποτελεί μία από τ ις σημαντ ικές δυσκολίες που οι Μεσολογγίτες θα ξεπεράσουν,έχοντας στη σκέψη τους την επιθυμία να μην υποταχτούν για κανένα λόγο στους εχθρούς τους. Η ψυχικήδύναμη των πολιορκημένων είναι ισχυρότερη από κάθε σωματ ική ταλαιπωρία, κάθε πόνο, αλλά και κάθεπειρασμό, όπως θα ειπωθεί στη συνέχεια.]

2Το Μεσολόγγι έπεσε την άνοιξη· ο ποιητής παρασταίνει τη Φύση, εις τη στιγμή που είναι ωραιότερη, ως μίαδύναμη, η οποία, με όλα τ’ άλλα και υλικά και ηθικά ενάντια, προσπαθεί να δειλιάσει τους πολιορκημένους· ιδούοι Στοχασμοί του ποιητή:

Η ζωή που ανασταίνεται με όλες της τες χαρές, αναβρύζοντας ολούθε, νέα, λαχταριστή, περιχυνόμενη ειςόλα τα όντα· η ζωή ακέραιη, απ’ όλα της φύσης τα μέρη, θέλει να καταβάλει την ανθρώπινη ψυχή· θάλασσα,γη, ουρανός, συγχωνευμένα, επιφάνεια και βάθος συγχωνευμένα, τα οποία πάλι πολιορκούν τηνανθρώπινη φύση στην επιφάνεια και εις το βάθος της.Η ωραιότης της φύσης, που τους περιτριγυρίζει, αυξαίνει εις τους εχθρούς την ανυπομονησία να πάρουντη χαριτωμένη γη, και εις τους πολιορκημένους τον πόνο ότ ι θα τη χάσουν.

Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,Κι όσ’ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ’ άρματα σε κλειούνε.

Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,Και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετ ιέται πάλι,Κι ολόλευκο εσύσμιξε με τ ’ ουρανού τα κάλλη.Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ’ έφθασε μ’ ασπούδα,Έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,Που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·Το σκουληκάκι βρίσκεται σ’ ώρα γλυκιά κι εκείνο.Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη,Η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι·Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κραίνει·Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει.

Τρέμ’ η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της.

[Πρόθεση του ποιητή σ’ αυτό το απόσπασμα είναι να αναδείξει το βαθμό στον οποίο δοκιμάζονται οιπολιορκημένοι καθώς η ανοιξιάτ ικη φύση γύρω τους αποκαλύπτει την ανυπέρβλητη ομορφιά της ζωής.Απ’ άκρη σ’ άκρη η φύση αναγεννιέται δημιουργώντας εικόνες τόσο θελκτ ικές, ώστε η απόφαση τωνπολιορκημένων να θυσιάσουν τη ζωή τους τ ίθεται σε τρομερή δοκιμασία.Το κάλλος της φύσης και η υπόσχεση ευδαιμονίας που μεταδίδεται από κάθε στοιχείο του φυσικούπεριβάλλοντος, διαπερνά τους Έλληνες μέχρι το βάθος της ψυχής τους, καθιστώντας τον αγώνα τουςπολλαπλά δυσκολότερο. Η ομορφιά του τοπίου, άλλωστε, δεν είναι απλώς μια αισθητ ική απόλαυση, είναιπολύ περισσότερο μια υπενθύμιση της ασύγκριτης δύναμης που χαρακτηρίζει τη ζωή. Οι πολιορκημένοιαντ ιλαμβάνονται πως ό,τ ι σκοπεύουν να θυσιάσουν είναι ένα θείο δώρο, ικανό να προσφέρει ατέρμονοευδαιμονισμό. Έτσι, το παραδείσιο τοπίο γύρω τους λειτουργεί ως μέσο για την πλήρη συνειδητοποίησητου τ ι σημαίνει να εγκαταλείπει κάποιος το δικαίωμά του στη ζωή.Ο ποιητής δίνει μ’ έναν πολύ παραστατ ικό τρόπο την ένταση με την οποία συντελείται η αναγέννηση τουτοπίου, παρουσιάζοντας τον Απρίλη και τον Έρωτα να χορεύουν και να γελούν. Η υπέροχη αυτή εικόνασυνδυάζει την αναγέννηση της φύσης, που συνοδεύει τον ερχομό της άνοιξης, με τη ζωοποιό δύναμητου έρωτα. Ο έρωτας, ως ανθρώπινο συναίσθημα, βρίσκει πρόσφορο έδαφος με τον ερχομό της άνοιξηςκαι με το ξύπνημα των αισθήσεων που συνοδεύει τη συνολική ευφορία τ ις φύσης. Το συναίσθημα αυτόαποδίδεται βέβαια σε όλη τη φύση κι όχι μόνο στους ανθρώπους, θέλοντας να εκφράσει την ευδαιμονικήδιάθεση που μοιάζει να κυριαρχεί σ’ όλα τα ζωντανά πλάσματα, καθώς ο γλυκός καιρός και οι ευωδιές τωνλουλουδιών δημιουργούν μια ατμόσφαιρα βαθύτατης χαράς και απόλαυσης.Η κυρίαρχη ευδαιμονία του τοπίου με τα ανθισμένα λουλούδια και τα καρπισμένα δέντρα, βρίσκεται σεαπόλυτη αντ ίθεση με τη δεινή κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι Μεσολογγίτες, οι οποίοι βιώνουν όλοαυτό το γιόρτασμα της φύσης σαν μια σκληρή πολιορκία. Κάθε άνθος και καρπός μοιάζει μ’ ένα ακόμηόπλο που στρέφεται εναντ ίον τους, καθώς δημιουργεί έναν ισχυρότατο αντ ίλογο στην απόφασή τους ναθυσιάσουν τη ζωή τους.Την ομορφιά της φύσης και το θελκτ ικό της κάλεσμα για ζωή, παρουσιάζει στη συνέχεια ο ποιητής με μιασειρά θεσπέσιων εικόνων.Ένα κοπάδι από ολόλευκα πρόβατα που κινείται στην άκρη της λιμνοθάλασσας, καθρεφτ ίζεται στηνεπιφάνεια του γαλήνιου νερού και σμίγει με τα αφράτα σύννεφα τ ’ ουρανού που κι αυτά με τη σειρά τουςκαθρεφτ ίζονται στο ήσυχο νερό. Με την εικόνα αυτή ο ποιητής αποδίδει την άρρηκτη αρμονία πουυπάρχει σε όλα τα στοιχεία της φύσης, καθώς γη, ουρανός και θάλασσα μετέχουν στην ομορφιά της

ανοιξιάτ ικης ζωής, προσφέροντας εξίσου στη δημιουργία του γαλήνιου και εξαίσιου τοπίου.Σε πλήρη αντ ίθεση με την ένταση και τον πόνο που χαρακτηρίζει τη ζωή των πολιορκημένων, η φύσηβρίσκεται στ ις πιο όμορφες και ειρηνικές στ ιγμές της.Μαγευτ ική είναι και η επόμενη εικόνα με την πεταλούδα που φτάνει με βιασύνη πάνω απ’ τα νερά τηςθάλασσας και παίζει με τον ίσκιο της, Η πεταλούδα που κοιμήθηκε μέσα στα ευωδιαστά πέταλα ενόςκρίνου, συμμετέχει τώρα κι αυτή στην παιχνιδιάρικη και χαρούμενη διάθεση όλη της φύσης. Εντυπωσιακήείναι η όλη τρυφερότητα που μεταδίδει αυτή η εικόνα με το πανέμορφο αυτό πλάσμα που έχει περάσει τηνύχτα του στα φιλόξενα πέταλα ενός λουλουδιού.Η ομορφιά και η μαγεία της φύσης εντοπίζεται σε όλα τα πλάσματα, ακόμη και στα πιο ταπεινά, όπως μαςεπισημαίνει ο ποιητής που τονίζει πως ακόμη και το σκουληκάκι βρίσκεται σε γλυκιά ώρα, μετέχοντας κιεκείνο στην αρμονική συνύπαρξη και στον ευδαιμονισμό της φύσης. Δεν υπάρχει τ ίποτε στη φύση αυτήτην εποχή που να μην είναι όμορφο. Η μαύρη πέτρα, που μετρά αιώνες παρουσίας στη γη, λαμποκοπά καιμεταδίδει ομορφιά, το ξερό χορτάρι έχει κι αυτό το δικό του μερίδιο στην γοητεία της ανοιξιάτ ικης φύσης.Από τα ευρύτερα και μεγαλειώδη στοιχεία της φύσης, όπως είναι ο ουρανός, η λιμνοθάλασσα και η γη,μέχρι και το πιο μικρό της πλάσμα, όλα συμβάλλουν στη δημιουργία μιας μαγευτ ικής και ασυναγώνιστηςομορφιάς, που καθιστά τη ζωή περισσότερο θελκτ ική και πιο ποθητή από ποτέ. Με κάθε πιθανή τηςέκφανση –με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κραίνει- , με κάθε πιθανό τρόπο η ζωή μεταδίδειστους ανθρώπους το μήνυμα πως όποιος πεθάνει σήμερα, είναι σα να πεθαίνει χίλιες φορές. Όποιοςθυσιάσει τη ζωή του τώρα που όλα είναι τόσο όμορφα, τώρα που επικρατεί μια εξαίσια αρμονία και χαρά,είναι σα να θυσιάζει όχι μία, αλλά χίλιες ζωές.Μπροστά λοιπόν σ’ αυτή την απόλυτη ευδαιμονία και σ’ αυτό το αξεπέραστο κάλλος, η ψυχή τωνπολιορκημένων τρέμει, δοκιμάζεται και ξεχνά με τρόπο ανεπαίσθητο, με τρόπο γλυκό τον εαυτό της και τηγενναία της απόφαση να προχωρήσει στην ύστατη θυσία.Οι πολιορκημένοι έρχονται αντ ιμέτωποι με μια δοκιμασία ακόμη πιο δύσκολη κι από την πείνα και τονφόβο, καθώς η φύση ξεδιπλώνει μπροστά στα μάτ ια τους όλη της την ομορφιά της και τους δείχνει πόσαθα χάσουν, πόση ευτυχία θα στερηθούν, αν προχωρήσουν στη θυσία που σχεδιάζουν. Έτσι, μαγεμένοιαπό μια τελειότητα που αντανακλά τη θεϊκή υπόσταση της φύσης, κάμπτονται και χάνουν προσωρινά τηνπρότερη αποφασιστ ικότητά τους.]

3Ενώ ακούεται το μαγευτικό τραγούδι της άνοιξης, οπού κινδυνεύει να ξυπνήσει εις τους πολιορκημένους τηναγάπη της ζωής τόσον, ώστε να ολιγοστέψει η αντρεία τους, ένας των Ελλήνων πολεμάρχων σαλπίζει κράζονταςτους άλλους εις συμβούλιο, και η σβησμένη κλαγγή, οπού βγαίνει μέσ’ από το αδυνατισμένο στήθος του,φθάνοντας εις το εχθρικό στρατόπεδο παρακινεί έναν Αράπη να κάμει ό,τι περιγράφουν οι στίχοι 4-12.

«Σάλπιγγα, κόψ’ του τραγουδιού τα μάγια με βία,Γυναικός, γέροντος, παιδιού, μη κόψουν την αντρεία».Χαμένη, αλίμονον! κι οκνή τη σάλπιγγα γρικάει·Αλλά πώς φθάνει στον εχθρό και κάθ’ ηχώ ξυπνάει;Γέλιο στο σκόρπιο στράτευμα σφοδρό γεννοβολιέται,Κι η περιπαίχτρα σάλπιγγα μεσουρανίς πετ ιέται·Και με χαρούμενη πνοή το στήθος το χορτάτο,Τ ’ αράθυμο, το δυνατό, κι όλο ψυχές γιομάτο,Βαρώντας γύρου ολόγυρα, ολόγυρα και πέρα,Τον όμορφο τρικύμισε και ξάστερον αέρα·Τέλος μακριά σέρνει λαλιά, σαν το πεσούμεν’ άστρο ,Τρανή λαλιά, τρόμου λαλιά, ρητή κατά το κάστρο.

[Η ομορφιά και η αρμονία της φύσης που καθιστούν κυρίαρχη την επιθυμία για ζωή, μαγεύουν τουςπολιορκημένους και θέτουν σε κίνδυνο τον εσωτερικό αγώνα που δίνουν για να αποδεσμευτούν από κάθεφόβο και επιθυμία, ώστε να μπορέσουν να θυσιαστούν στο όνομα της πατρίδας και της εθνικήςελευθερίας. Η προσπάθεια αυτή των Ελλήνων να μην υποκύψουν στη θέληση των εχθρών και να φτάσουνστο θάνατο, έχοντας πλήρως απελευθερωθεί από τους επίγειους δεσμούς, αποτελεί έναν αγώνα

υπεράνθρωπο, καθώς η ανάγκη για επιβίωση και συνάμα για βίωση όλης της χαράς που έχει να προσφέρειη ζωή είναι βαθιά ριζωμένη σε κάθε άνθρωπο.Η προσωρινή κάμψη των πολιορκημένων μπροστά στα θαύματα της φύσης γίνεται γρήγορα αντ ιληπτήαπό έναν Έλληνα πολέμαρχο, ο οποίος και αποφασίζει να σπάσει, με το σάλπιγμά του, τη μαγεία πουασκεί η φύση πάνω τους και να τους επαναφέρει στην αρχική τους απόφαση. Εντούτοις, εξασθενισμένοςόπως είναι από την πείνα και την κούραση, δεν κατορθώνει παρά να κάνει ένα αδύναμο σάλπιγμα, τοοποίο φτάνοντας στο αντ ίπαλο στρατόπεδο προκαλεί δυνατό γέλιο στους εχθρούς.Η απάντηση των εχθρών δεν αργεί να έρθει μ’ ένα σάλπιγμα ζωηρό και περιπαιχτ ικό, από έναν από τουςΑιγυπτ ίους, ο οποίος όντας δυνατός και χορτάτος, ηχεί τη σάλπιγγά του με τέτοια ένταση που καλύπτειόλη την περιοχή. Αρχικά ο ήχος της σάλπιγγας ακούγεται χαρούμενος και μ’ εναλλαγές στο ρυθμό, ενώ στοτέλος ακούγεται ένας παρατεταμένος ήχος, που μοιάζει με την απρόσκοπτη και συνεχή κίνηση ενόςαστεριού που πέφτει. Το σάλπιγμα αυτό προκαλεί τρόμο στους πολιορκημένους που αισθάνονται ακόμηπερισσότερο τη διαφορά ανάμεσα στη δική τους εξάντληση και στη δύναμη των εχθρών, που περιμένουνζωηροί και χορτάτοι την ώρα της μάχης.]

4Μόλις έπαυσε το σάλπισμα ο Αράπης, μία μυριόφωνη βοή ακούεται εις το εχθρικό στρατόπεδο, και ηβίγλα του κάστρου, αχνή σαν το χάρο, λέει των Ελλήνων: «Μπαίνει ο εχθρικός στόλος». Το πυκνό δάσοςέμεινε ακίνητο εις τα νερά, όπου η ελπίδα απάντεχε να ιδεί τα φιλικά καράβια. Τότε ο εχθρός εξανανέωσετην κραυγή, και εις αυτήν αντ ιβόησαν οι νεόφθαστοι μέσ’ από τα καράβια. Μετά ταύτα μία ακατάπαυτηβροντή έκανε τον αέρα να τρέμει πολλή ώρα, και εις αυτή την τρικυμία.

Η μαύρη γη σκιρτά ως χοχλό μες στο νερό που βράζει.

- Έως εκείνη τη στ ιγμή οι πολιορκημένοι είχαν υπομείνει πολλούς αγώνες με κάποιαν ελπίδα να φθάσει οφιλικός στόλος και να συντρίψει ίσως τον σιδερένιο κύκλο οπού τους περιζώνει· τώρα οπού έχασαν κάθεελπίδα, και ο εχθρός τούς τάζει να τους χαρίσει τη ζωή αν αλλαξοπιστήσουν, η υστερινή τους αντ ίστασητους αποδείχνει Μάρτυρες.

[Το ισχυρό σάλπιγμα του Αιγύπτ ιου, ακολουθείται από ενθουσιώδεις κραυγές των εχθρών, οι οποίοιυποδέχονται έτσι το στόλο τους που έχει μόλις φτάσει στη λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου. Τηδυσάρεστη αυτή είδηση μεταφέρει στους Έλληνες ο παρατηρητής που έχουν τοποθετήσει ψηλά στοκάστρο. Ο ποιητής τονίζει εδώ πως ο Έλληνας παρατηρητής είναι αχνός σαν το χάρο, υπενθυμίζονταςέτσι τη δραματ ική επίπτωση της πείνας στους πολιορκημένους.Τις επευφημίες των εχθρών για τον ερχομό του στόλου τους ακολουθούν κανονιοβολισμοί που κάνουν τηγη του Μεσολογγίου να τρέμει όπως το νερό που κοχλάζει.Η κατάσταση που δημιουργείται για τους Έλληνες είναι εξαιρετ ικά δύσκολη, καθώς εξανεμίζεται πλέον καιη τελευταία τους ελπίδα, ότ ι θα καταφτάσει ο ελληνικός στόλος για να τους γλιτώσει από τη σκληρήπολιορκία των εχθρών. Έτσι, οι Μεσολογγίτες που μέχρι στ ιγμής αντ ιμετώπισαν με υποδειγματ ική δύναμητην πείνα και την εξάντληση, δοκιμάζονται ακόμη περισσότερο από την πρόταση που τους κάνουν οιεχθροί τους, να τους χαρίσουν δηλαδή τη ζωή αρκεί οι Έλληνες να αλλαξοπιστήσουν.Η πρόταση αυτή είναι εξαιρετ ικά δελεαστ ική για τους ανθρώπους που έχουν στερηθεί πλήρως την τροφήκαι συνάμα αντ ικρίζουν καθημερινά την απόλυτη ομορφιά της φύσης. Από τη μία η πείνα κι από την άλλητο ευδαιμονικό κάλεσμα της ζωής, καθιστούν τον αγώνα τους υπέρμετρα δύσκολο. Εντούτοις, οι ηρωικοίαυτοί Έλληνες, οι Μάρτυρες όπως τους αποκαλεί ο ποιητής, θα προτ ιμήσουν να πεθάνουν παρά ναενδώσουν στ ις προτάσεις των εχθρών τους. Για τους Έλληνες αυτούς δεν υπάρχει κανένα περιθώριοδιαπραγματεύσεων με τον εχθρό και φυσικά δεν υπάρχει καμία διάθεση να φανούν λιπόψυχοι απέναντ ιστ ις δυσκολίες που τους προκαλεί η πολιορκία.Οι Μεσολογγίτες θα επιστρατεύσουν όλη τους την ψυχική δύναμη και θα κερδίσουν την εσωτερική τουςελευθερία, μη ενδίδοντας στην πείνα, στο φόβο του θανάτου, αλλά και στην ομορφιά της φύσης που τουςυπενθυμίζει με κάθε τρόπο πόση χαρά κρύβει η ζωή.]

5............Στην πεισμωμένη μάχη

Σφόδρα σκιρτούν μακριά πολύ τα πέλαγα κι οι βράχοι,Και τα γλυκοχαράματα, και μες στα μεσημέρια,Κι όταν θολώσουν τα νερά, κι όταν εβγούν τ ’ αστέρια.Φοβούνται γύρου τα νησιά, παρακαλούν και κλαίνε,Κι οι ξένοι ναύκληροι μακριά πικραίνονται και λένε:«Αραπιάς άτ ι, Γάλλου νους, σπαθί Τουρκιάς μολύβι,Πέλαγο μέγα βράζ, ο εχθρός προς το φτωχό καλύβι».

[Η έλευση του εχθρικού στόλου αποτελεί το έναυσμα για μια συντονισμένη και αδιάκοπη επίθεση προς τοκάστρο του Μεσολογγίου, οι ήχοι της οποίας αντηχούν σε όλες τ ις γύρω περιοχές. Από την ώρα πουχαράζει, μέχρι το μεσημέρι και μέχρι τη στ ιγμή που θολώνουν τα νερά, μέχρι τη στ ιγμή δηλαδή πουσκοτεινιάζει και βγαίνουν τα αστέρια, συνεχίζονται οι ανηλεείς κανονιοβολισμοί του κάστρου.Η ένταση της επίθεσης είναι τέτοια ώστε προκαλεί αναστάτωση σε όλους τους Έλληνες των γύρωπεριοχών, οι οποίοι θρηνούν για τη μοίρα του ηρωικού Μεσολογγίου. Ενώ, συνάμα, ακόμη και οι ξένοιφιλέλληνες ναυτ ικοί νιώθουν πίκρα για τη σκληρή αυτή επίθεση που γίνεται με τη συνεργασία τριών λαών.Ο στρατός που πολιορκούσε το Μεσολόγγι αποτελούταν από Αιγύπτ ιους και Τούρκους, οι οποίοι είχανεκπαιδευτεί στ ις μεθόδους πολιορκίας από Γάλλους αξιωματ ικούς. Έτσι, οι εξαντλημένοι Μεσολογγίτεςέρχονται αντ ιμέτωποι με μια πληθώρα ξένων δυνάμεων που δρα αποφασιστ ικά για την άλωση τουένδοξου Μεσολογγίου.]

6Ένας πολέμαρχος ξάφνου απομακραίνεται από τον κύκλο, όπου είναι συναγμένοι εις συμβούλιο για τογιουρούσι, γιατ ί τον επλάκωσε η ενθύμηση, τρομερή εις εκείνη την ώρα της άκρας δυστυχίας, ότ ι εις εκείνοτο ίδιο μέρος, εις τες λαμπρές ημέρες της νίκης, είχε πέσει κοπιασμένος από τον πολεμικόν αγώνα, καιαυτού επρωτάκουσε, από τα χείλη της αγαπημένης του, τον αντ ίλαλο της δόξας του, η οποία έως τότεείχε μείνει άγνωστη εις την απλή και ταπεινή ψυχή του.

Μακριά απ’ όπ’ ήτα, αντ ίστροφος κι ακίνητος εστήθη·Μόνε σφοδρά βροντοκοπούν τ ’ αρματωμένα στήθη·

«Εκεί ‘ρθε το χρυσότερο από τα ονείρατά μου·Με τ ’ άρματ ’ όλα βρόντησα τυφλός του κόπου χάμου.Φωνή ‘πε: - Ο δρόμος σου γλυκός και μοσχοβολισμένος·Στην κεφαλή σου κρέμεται ο ήλιος μαγεμένος·Παλικαρά και μορφονιέ, γεια σου, Καλέ, χαρά σου!Άκου! νησιά, στεριές της γης, εμάθαν τ ’ όνομά σου. —Τούτος, αχ! που ‘ν’ ο δοξαστός κι η θεϊκιά θωριά του;Η αγκάλη μ’ έτρεμ’ ανοιχτή κατά τα γόνατά του.Έριξε χάμου τα χαρτ ιά με τς είδησες του κόσμουΗ κορασιά τρεμάμενη.........Χαρά της έσβηε τη φωνή που ‘ν’ τώρα αποσβησμένη·Άμε, χρυσ’ όνειρο, και συ με τη σαβανωμένη.Εδώ ‘ναι χρεία να κατεβώ, να σφίξω το σπαθί μου,Πριν όλοι χάσουν τη ζωή, κι εγ’ όλη την πνοή μου·Τα λίγα απομεινάρια της πείνας και τς αντρείας,.............................................................Γκόλφι να τα ‘χω στο πλευρό και να τα βγάλω πέραΠου μ’ έκραξαν μ’ απαντοχή, φίλο, αδελφό, πατέρα·Δρόμ’ αστραφτά να σχίσω τους σ’ εχθρούς καλά θρεμμένους,Σ’ εχθρούς πολλούς, πολλ’ άξιους, πολλά φαρμακωμένους·Να μείνεις, χώμα πατρικό, για μισητό ποδάρι·Η μαύρη πέτρα σου χρυσή και το ξερό χορτάρι».«Θύρες ανοίξτ ’ ολόχρυσες για την γλυκιάν ελπίδα».

[Μετά τ ις αναφορές του ποιητή για την κοινή μοίρα των Μεσολογγιτών, εστ ιάζει τώρα την προσοχή του σεμια πιο προσωπική ιστορία ενός από τους πολεμιστές, δείχνοντας έτσι και τ ις επιμέρους τραγικέςεμπειρίες των ανθρώπων που αναμένουν με γενναιότητα το τέλος τους. Το πρόσωπο που επιλέγει οποιητής για να μας παρουσιάσει την ιστορία του είναι ένας πολέμαρχος που κατά τη διάρκεια τηςσυνέλευσης που γίνεται, για να αποφασιστεί η έξοδος των πολιορκημένων από το κάστρο, θυμάταιευτυχισμένες στ ιγμές της ζωής του, όταν ζούσε ακόμη η αγαπημένη του και του είχε αποκαλύψει πως ηγενναιότητά του στ ις μάχες είχε γίνει γνωστή σ’ όλη τη χώρα.Ο πολέμαρχος απομακρύνεται από το σημείο που είναι μαζεμένοι οι συμπολεμιστές του και στέκειαπόμερα ακίνητος, αλλά με την καρδιά του να χτυπά αναστατωμένη μέσα στο στήθος του. Η εξωτερικήακινησία του ήρωα βρίσκεται σε αντ ίθεση με την εσωτερική του ταραχή και την ανάδευση των αναμνήσεωντου παρελθόντος.Το ερέθισμα που επαναφέρει στη μνήμη του πολεμιστή την ανάμνηση της αγαπημένης του είναι ητοποθεσία που γίνεται η συγκέντρωση των πολεμιστών. Στο ίδιο ακριβώς σημείο είχε καθίσει παλιότερακατάκοπος από τη μάχη και τον είχε βρει εκεί η αγαπημένη του, που με ενθουσιασμό του είχε εξηγήσειπως τα κατορθώματά του είχε γίνει γνωστά σε κάθε νησί και σε κάθε μέρος της γης, δείχνοντάς τουμάλιστα τ ις εφημερίδες με τ ις σχετ ικές ειδήσεις.Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η τρυφερότητα και ο θαυμασμός με τον οποίο απευθύνεται η κοπέλα στοναγαπημένο της. Ο δρόμος σου είναι γλυκός και μοσχοβολημένος και το φως του ήλιου στέκει στο κεφάλισου μαγεμένο. Απ’ όπου περνά ο καλός της ο δρόμος ευωδιάζει, ενώ και ο ήλιος ακόμη τον καμαρώνει γιατη γενναιότητά του.Ο στ ίχος μάλιστα με τον οποίο τον προσφωνεί περιέχει τρία επίθετα που τονίζουν τρεις επιμέρουςαρετές του, ο νέος είναι παλικάρι (γενναίος), μορφονιός και καλός (το επίθετο καλός έχει ξεχωριστήσημασία στην ποίηση του Σολωμού, καθώς περιλαμβάνει ένα πλέγμα -κυρίως ηθικών- αρετών, αλλάκάποτε χρησιμοποιείται ακόμη και για προσωποποιημένα φυσικά στοιχεία).Τα χέρια του πολεμιστή, που ήταν ακουμπισμένα πάνω στα γόνατά του, έτρεμαν από την κούραση τωνμαχών, αλλά έβλεπε με συγκίνηση την αγαπημένη του να του μιλά για τη δόξα του, με τη φωνή της νασβήνεται από τη χαρά της.Η φωνή της τώρα πια όμως είναι για πάντα σβησμένη, αφού η κοπέλα έχει πεθάνει, κι ο πολεμιστήςεπανέρχεται στην παρούσα του κατάσταση ζητώντας απ’ το όμορφο αυτό όραμα να φύγει από κοντά τουκαι να πάει στη νεκρή αγαπημένη του, γιατ ί αυτός έχει ένα πολύ σημαντ ικό χρέος. Πρέπει να ετοιμαστεί γιατη μεγάλη και τελευταία μάχη, προτού πεθάνουν όλοι οι συμπολίτες και συναγωνιστές του από την πείνα.Τους λίγους ανθρώπους που απέμειναν ζωντανοί και οι οποίοι του εξέφραζαν την αγάπη τουςαποκαλώντας τον φίλο, αδερφό και πατέρα, πρέπει να τους έχει κοντά του στη μάχη σα φυλαχτό και ναπαλέψει μ’ όλες τ ις δυνάμεις του για να τους σώσει. Θα πρέπει να πολεμήσει με τους ισχυρούς εχθρούς,που τόσο καιρό τρέφονται καλά και διατηρούν όλες τους τ ις δυνάμεις, για να ανοίξει πέρασμα ανάμεσάτους με το σπαθί του. Ένας αγώνας εξαιρετ ικά άνισος, που όμως αν επιτευχθεί θα διατηρήσει τηνελευθερία της αγαπημένης πατρικής γης από τους μισητούς εχθρούς. Κάθε σημείο, άλλωστε, τηςπατρικής γης είναι πολύτ ιμο κι αγαπημένο, ακόμη και η μαύρη πέτρα της και το ξεραμένο της χορτάρι.Ο πολεμιστής βέβαια γνωρίζει πόσο δύσκολο θα είναι να νικήσουν οι Έλληνες τους υπέρτερους εχθρούςτους, γι’ αυτό και ζητά από τ ις χρυσές θύρες της παραδείσου να ανοίξουν και να υποδεχτούν τη γλυκιάελπίδα, την τελευταία πηγή δύναμης που τους έχει απομείνει.]

7Κρυφή χαρά ‘στραψε σ’ εσέ· κάτ ι καλό ‘χει ο νους σου·Πες, να το ξεμυστηρευτείς θες τ ’ αδελφοποιτού σου;

Ψυχή μεγάλη και γλυκιά, μετά χαράς σ’ το λέω:Θαυμάζω τες γυναίκες μας και στ ’ όνομά τους μνέω.

Εφοβήθηκα κάποτε μη δειλιάσουν και τες επαρατήρησα αδιάκοπα,

Για η δύναμη δεν είν’ σ ’ αυτές ίσ ια με τ ’ άλλα δώρα.

Απόψε, ενώ είχαν τα παράθυρα ανοιχτά για τη δροσιά, μία απ’ αυτές, η νεότερη,επήγε να τα κλείσει, αλλά μία άλλη της είπε: «Όχι, παιδί μου· άφησε να ‘μπει ημυρωδιά από τα φαγητά· είναι χρεία να συνηθίσουμε·

Μεγάλο πράμα η υπομονή! .......................Αχ! μας την έπεμψε ο Θεός· κλει θησαυρούς κι εκείνη.

Εμείς πρέπει να έχουμε υπομονή, αν και έρχονταν οι μυρωδιές·

Απ’ όσα δίν’ η θάλασσα, απ’ όσ’ η γη, ο αέρας».

Κι έτσι λέγοντας εματάνοιξε το παράθυρο, και η πολλή μυρωδιά των αρωμάτωνεχυνότουν μέσα κι εγιόμισε το δωμάτ ιο. Και η πρώτη είπε: «Και το αεράκι μάςπολεμάει». - Μία άλλη έστεκε σιμά εις το ετοιμοθάνατο παιδί της,

Κι άφ’σε το χέρι του παιδιού κι εσώπασε λιγάκι,Και ξάφνου της εφάνηκε στο στόμα το βαμπάκι.

Και άλλη είπε χαμογελώντας, να διηγηθεί καθεμία τ ’ όνειρό της,

Κι όλες εφώναξαν μαζί κι είπαν πως είδαν ένα.Κι ό,τ ι αποφάσισαν μαζί να πουν τα ονείρατά τους.Είπα να ιδώ τη γνώμη τους στην υπνοφαντασιά τους.

Και μία είπε: «Μου εφαινότουν ότ ι όλοι εμείς, άντρες και γυναίκες, παιδιά και γέροι, ήμαστε ποτάμια, ποιαμικρά, ποια μεγάλα, κι ετρέχαμε ανάμεσα εις τόπους φωτεινούς, εις τόπους σκοτεινούς, σε λαγκάδια, σεγκρεμούς, απάνου κάτου, κι έπειτα εφθάναμε μαζί στη θάλασσα με πολλή ορμή,

Και μες στη θάλασσα γλυκά βαστούσαν τα νερά μας.»

Και μία δεύτερη είπε:«Εγώ ‘δα δάφνες. - Κι εγώ φως·.......................- Κι εγώ σ’ φωτιά μιαν όμορφη π’ αστράφταν τα μαλλιά της.»

Και αφού όλες εδιηγήθηκαν τα ονείρατά τους, εκείνη που ‘χε το παιδί ετοιμοθάνατοείπε: «Ιδές, και εις τα ονείρατα ομογνωμούμε, καθώς εις τη θέληση και εις όλα τ ’άλλα έργα». Και όλες οι άλλες εσυμφώνησαν κι ετριγύρισαν με αγάπη το παιδί τηςπου ‘χε ξεψυχήσει.

Ιδού, αυτές οι γυναίκες φέρνονται θαυμαστά· αυτές είναι μεγαλόψυχες, και λένε ότ ι μαθαίνουν από μας· δεδειλιάζουν, μολονότ ι τους επάρθηκε η ελπίδα που είχαν να γεννήσουν τέκνα για τη δόξα και για τηνευτυχία. Εμείς λοιπόν μπορούμε να μάθουμε απ’ αυτές και να τες λατρεύουμε έως την ύστερην ώρα.- Πες μου και συ τώρα γιατ ί εχθές, ύστερ’ από το συμβούλιο, ενώ εστεκόμαστε σιωπηλοί,απομακρύνθηκες ταραγμένος·Να μου το πεις να το ‘χω γκολφισταυρό στον άδη. Εχαμογέλασε πικρά κι ολούθενε κοιτάζει·Κι ανεί πολύ τα βλέφαρα τα δάκρυα να βαστάξουν.

[Ο ποιητής έχοντας παρουσιάσει την ιστορία του πολέμαρχου και την αποφασιστ ικότητά του να παλέψειμέχρι τέλους για τους συμπολίτες του, περνά τώρα να τ ιμήσει τ ις γυναίκες του Μεσολογγίου, οι οποίεςεπιδεικνύουν εξαιρετ ική γενναιότητα και αντ ιμετωπίζουν με θαυμαστό τρόπο τ ις επώδυνες δυσκολίες τουαγώνα. Ο Σολωμός παρόλο που δε φτάνει στο σημείο να εξισώσει πλήρως τ ις γυναίκες με τους άντρες,δείχνει εντούτοις τον απόλυτο σεβασμό που έχει για τ ις γυναίκες και για το ψυχικό τους σθένος.Ο πολέμαρχος του προηγούμενου αποσπάσματος συναντά έναν συναγωνιστή του που δείχνει να είναι

χαρούμενος, παρά το γενικότερο κλίμα του κάστρου. Όπως εξηγεί στον πολέμαρχο η χαρά του πηγάζειαπό το θαυμασμό του για τ ις γυναίκες του Μεσολογγίου. Επειδή στην αρχή είχε φοβηθεί για το πώς θααντ ιμετωπίσουν οι γυναίκες τ ις δυσκολίες του αγώνα, μιας και δεν είναι εξίσου δυνατές με τους άντρες,φρόντ ισε να τ ις παρατηρήσει με προσοχή, ώστε να διαπιστώσει τ ις αντ ιδράσεις και τ ις σκέψεις τους.Οι γυναίκες λοιπόν την ώρα που βρίσκονταν μαζεμένες σ’ ένα σπίτ ι και από τ ’ ανοιχτά παράθυρα έμπαινανοι μυρωδιές από τα φαγητά των εχθρών, αντ ί να κλείσουν τα παράθυρα, όπως επιχείρησε να κάνει ηνεότερη απ’ αυτές, προτ ίμησαν να τα έχουν ανοιχτά για να συνηθίσουν τη μυρωδιά, έστω κι αν δεν είχαντ ίποτε για να φάνει. Η πείνα που έχει εξαντλήσει όλους τους Μεσολογγίτες, αντ ιμετωπίζεται μεαξιοθαύμαστο κουράγιο απ’ τ ις γυναίκες, που προτάσσουν την αξία της υπομονής στη ζωή. Ο Θεός έχειπροικίσει τους ανθρώπους με υπομονή για να αντέχουν τ ις δυσκολίες, και στην αρετή αυτή κρύβονταιμεγάλα οφέλη, όπως επισημαίνει μία απ’ τ ις γυναίκες.Οι γυναίκες του Μεσολογγίου έχουν να αντ ιμετωπίσουν τ ις ίδιες δυσκολίες με τους άντρες, κι έχουν ν’αντέξουν τ ις ίδιες στερήσεις. Έτσι, παρόλο που αισθάνονται πως καθετ ί είναι εναντ ίον τους σ’ αυτόν τοναγώνα -ακόμη και το αεράκι που φέρνει τ ις μυρωδιές των φαγητών λειτουργεί εις βάρος τους-, εντούτοιςαντέχουν και δεν προκαλούν επιπλέον προβλήματα στους άντρες με επιζήμιες λιποψυχίες.Η υπομονή που δείχνουν οι γυναίκες απέναντ ι στην πείνα συμπληρώνεται με δύο ακόμη αξιοσημείωτεςεκδηλώσεις της ψυχικής τους δύναμης, αφενός την ψυχραιμία με την οποία αντ ιμετωπίζουν το θάνατοενός παιδιού και αφετέρου την έκφραση της αποφασιστ ικότητάς τους όπως αυτή εκδηλώνεται ακόμη καιστα όνειρά τους.Ο ποιητής μας παραθέτει τα όνειρα τεσσάρων γυναικών, από τα οποία γίνεται εμφανές πως ακόμη και τηνώρα που υποχωρεί ο αυστηρός έλεγχος της λογικής και της συνείδησης, το φρόνημά τους παραμένειισχυρό και προσηλωμένο στην ιδέα της ηρωικής αυτοθυσίας.Η πρώτη γυναίκα βλέπει πως όλοι οι Μεσολογγίτες ήταν ποτάμια -μικρότερα ή μεγαλύτερα- που όλα μαζίκινούνται με ορμή ξεπερνώντας φωτεινούς και σκοτεινούς τόπους -πειρασμούς και δυσκολίες- καιφτάνουν από κοινού στη θάλασσα, όπου τα νερά τους διατηρούνται αλώβητα. Ένα όνειρο συμβολικό γιατη σχεδιαζόμενη έξοδο, που εκφράζει μια ακλόνητη πεποίθηση επιτυχίας.Η δεύτερη γυναίκα βλέπει δάφνες και η τρίτη φως, εμφανή δηλαδή σύμβολα της δόξας, της επιτυχίας καιτης ελπίδας. Ενώ η τέταρτη βλέπει μια γυναίκα επάνω στη φωτιά που αστράφτουν τα μαλλιά της, όνειροπου υποδηλώνει αποφασιστ ικότητα και θάρρος απέναντ ι στην προοπτική της θυσίας.Ο πολεμιστής εκφράζει το θαυμασμό του για τ ις γυναίκες της πόλης, καθώς αντ ιμετωπίζουν όχι μόνο τ ιςπαρούσες δυσκολίες αλλά και την πικρή απώλεια κάθε προοπτικής για μελλοντ ική ευτυχία, αφού πολλέςαπό αυτές δε θα προλάβουν καν να γίνουν μητέρες και να γνωρίσουν τη χαρά της μητρότητας. Οι γυναίκεςπαίρνουν ως παράδειγμα τους άντρες του Μεσολογγίου και προσπαθούν να φανούν αντάξιες της δικήςτους γενναιότητας κι αντ ίστοιχα τώρα ο πολεμιστής λέει πως θα πρέπει κι εκείνοι να μάθουν απ’ τοκουράγιο των γυναικών και να τ ις λατρεύουν ως την τελευταία στ ιγμή.Επισημαίνουμε πως η λατρεία της γυναίκας αποτελεί μία από τ ις βασικές θεματ ικές της ΕπτανησιακήςΣχολής.Με τα τελευταία του λόγια ο πολεμιστής συνδέει το απόσπασμα αυτό με το προηγούμενο, καθώς ρωτάτον πολέμαρχο γιατ ί είχε απομακρυνθεί από το χθεσινό συμβούλιο. Ο πολέμαρχος δε θα απαντήσει, αλλάη έντονη συγκίνηση που του προκαλείται με την ανάμνηση των χθεσινών του συλλογισμών γίνεταιεμφανής από την προσπάθειά του να κρατήσει τα δάκρυά του ανοίγοντας, όσο περισσότερο μπορούσε,τα μάτ ια του.]

9Ετούτ ’ είν’ ύστερη νυχτ ιά· όλα τ ’ αστέρια βγάνει·Ολονυχτ ίς ανέβαινε η δέηση, το λιβάνι.

Ο Αράπης, τραβηγμένος από τη μυρωδιά που εσκορπούσε το θυμίαμα, περίεργος και ανυπόμονος, μεβιαστ ικά πατήματα πλησιάζει εις το τείχος,

Και απάνου ανάγκη φοβερή! σκυλί δεν του ‘λυχτάει.

Και ακροάζεται· αλλά τη νυχτ ική γαλήνη δεν αντ ίσκοβε μήτε φωνή, μήτε κλάψα, μήτε αναστεναγμός· ήθελε

πεις ότ ι είχε παύσει η ζωή· οι ήρωες είναι ενωμένοι και, μέσα τους, λόγια λένε

Για την αιωνιότητα, που μόλις τα χωράει·Στα μάτ ια και στο πρόσωπο φαίνοντ ’ οι στοχασμοί τους·Τους λέει μεγάλα και πολλά η τρίσβαθη ψυχή τους.Αγάπη κι έρωτας καλού τα σπλάχνα τους τ ινάζουν·Τα σπλάχνα τους κι η θάλασσα ποτέ δεν ησυχάζουν·Γλυκιά κι ελεύθερ’ η ψυχή σα να ‘τανε βγαλμένη,Κι ύψωναν με χαμόγελο την όψη τη φθαρμένη.

[Με το απόσπασμα αυτό φτάνουμε στην τελευταία νύχτα πριν από την ηρωική έξοδο των πολιορκημένων,όπου οι Μεσολογγίτες μαζεύονται για να κάνουν δέηση στο Θεό. Το άρωμα του λιβανιού που φτάνει ως τοεχθρικό στρατόπεδο παρακινεί έναν από τους Αιγύπτ ιους πολεμιστές να πλησιάσει στο τείχος για ν’ακούσει τ ι συμβαίνει μέσα στο κάστρο.Η απόλυτη σιωπή που κυριαρχεί αποκαλύπτει αφενός την τραγική κατάσταση που είχαν περιέλθει απότην ασιτ ία οι πολιορκημένοι, ώστε να μην έχει απομείνει ούτε ένα σκυλί στην πόλη, κι αφετέρου τηναπόλυτη προσήλωση των Ελλήνων στην τελευταία τους αυτή προσοχή. Καμία φωνή, κανένας ήχος δενπροδίδει την ένταση της εσωτερικής τους αναστάτωσης, καθώς προσεύχονται από μέσα τους.Η σιωπή, όπως την αντ ιλαμβάνεται ο Αιγύπτ ιος, είναι τόσο απόλυτη σα να έχει παύσει αίφνης κάθε ίχνοςζωής στην πόλη, βρίσκεται όμως σε πλήρη αντ ίθεση με τη μεγαλειώδη ψυχική ανάταση στην οποία έχουνφτάσει οι Έλληνες πολιορκημένοι.Η αιωνιότητα ίσα που επαρκεί, μας λέει ο ποιητής, για να χωρέσει τη δύναμη και την υπεράνθρωπη αξίαπου περιέχουν τα λόγια της προσευχής τους. Οι πολιορκημένοι έχουν πια υπερνικήσει το φόβο για τοθάνατο, έχουν ξεπεράσει τους πειρασμούς της ζωής και στέκονται πια πέρα από καθετ ί επίγειο. Η ψυχήτους είναι απόλυτα ελεύθερη και έτοιμη να θέσει το πανανθρώπινο παράδειγμα της θυσίας στο όνομα τηςπατρίδας και της ελευθερίας. Οι Μεσολογγίτες δεν είναι πια μεμονωμένα άτομα, είναι μια συλλογικήπανίσχυρη ψυχή που δεν προτ ίθεται πια να λυγίσει απέναντ ι σε καμία δυσκολία ή εξωτερική δύναμη. Ησυλλογική αυτή ψυχή έχει υπερβεί τα πεπερασμένα όρια της ανθρώπινης υπόστασης, έχοντας ωςανεξάντλητη πηγή δύναμης την αγάπη για την πατρίδα και την απόλυτη πίστη πως δεν πρέπει αυτή ηπατρίδα να είναι δέσμια κανενός βίαιου κατακτητή. Οι προσωπικές επιθυμίες, ανάγκες και φόβοι έχουνυποταχτεί στην απόφαση να υπηρετήσουν όλοι μαζί την κοινή ιδέα της Ελευθερίας, τόσο σε προσωπικόόσο και σε εθνικό επίπεδο.Παρά το γεγονός ότ ι η προσευχή τους γίνεται εσωτερικά, μπορεί κανείς να διακρίνει στα μάτ ια και στοπρόσωπό τους το μεγαλείο των συλλογισμών τους. Η ψυχή τους, που έχει απείρως διευρυνθεί από τ ιςυπέρμετρες δυσκολίες που αναγκάστηκαν να ξεπεράσουν, τους καθοδηγεί προς το ιδανικό. Τα σπλάχνατους, η βαθύτερη υπόστασή τους, συγκλονίζονται από την Αγάπη και τον Έρωτα του Καλού, μιας και ηαγάπη για την πατρίδα και την ελευθερία που υποκατέστησε κάθε προσωπική τους επιθυμία, πηγάζει καιαποβλέπει προς το Καλό.Η εσωτερική αναστάτωση των πολιορκημένων κρατά τ ις ψυχές τους σε εγρήγορση, θυμίζοντας τηνπάντοτε ανήσυχη θάλασσα. Ενώ η ψυχή τους είναι πια τόσο ελεύθερη σα να είχε ήδη απομακρυνθεί απ’ τοσώμα τους. Μια πρωτόφαντη ελευθερία που προέκυψε από την υπερνίκηση κάθε ανθρώπινηςπροσδοκίας, ανησυχίας ή φόβου. Οι πολιορκημένοι ξεπέρασαν την ανθρώπινη υπόστασή τους κιαφέθηκαν στο μεγαλείο της πανανθρώπινης συλλογικής τους ψυχής που αποζητά πλέον μέσα από τηναυτοθυσία να τονίσει την απροσμέτρητη και ανίκητη ελευθερία των Ελλήνων.]

10Αφού έκαψαν τα κρεβάτ ια, οι γυναίκες παρακαλούν τους άντρες να τες αφήσουν να κάμουνε αντάμα, εις τοσπήλαιο, την υστερινή δέηση. Μι’ απ’ αυτές, η γεροντότερη, μιλεί για τες άλλες: «Άκουσε, παιδί μου, καιτούτο από το στόμα μου,

Που’ μ’ όλη κάτου από τη γη κι ένα μπουτσούνι απ’ έξω.Ορκίζουν σε στη στάχτ ’ αυτή.............................Και στα κρεβάτ ια τ ’ άτυχα με το σεμνό στεφάνι·Ν’ αφήστε σας παρακαλούν να τρέξουμε σ’ εκείνο,

Να κάμουμ’ άμα το στερνό χαιρετ ισμό και θρήνο».

Κι επειδή εκείνος αργούσε ολίγο να δώσει την απόκριση,

Όλες στη γη τα γόνατα εχτύπησαν ομπρός του,Κι εβάστααν όλες κατ ’ αυτόν τη χούφτα σηκωμένη,Και με πικρό χαμόγελο την όψη τη φθαρμένη.Σα να ‘θελ’ έσπλαχνα ο Θεός βρέξει ψωμί σ’ εκείνες.

[Αμέσως μετά τη συλλογική προσευχή των πολιορκημένων κι αφού έκαψαν τα κρεβάτ ια τους -για να μηναφήσουν από τη μία τ ίποτε στα βέβηλα χέρια του εχθρού και για να πιστοποιήσουν, από την άλλη, με τονπλέον κατηγορηματ ικό τρόπο την απόφασή τους, ώστε να μην υπάρχει κανένα περιθώριο να αλλάξουνγνώμη-, οι γυναίκες ζητούν την άδεια να μαζευτούν στο σπήλαιο για μια δική τους τελευταία προσευχή.Το αίτημα το εκφράζει η γεροντότερη, η οποία όπως πολύ παραστατ ικά δηλώνει είναι τόσο κοντά στοθάνατο, ώστε μόνο ένα μικρό κομμάτ ι της βρίσκεται έξω από τον τάφο. Μέσω αυτής οι γυναίκεςεξορκίζουν τους άντρες στα καμένα τ ίμια και σεμνά κρεβάτ ια τους -το κάψιμο συμβολικά σημαίνει και τοντερματ ισμό κάθε πιθανότητας να υπάρξει συνέχεια στη ζωή, με τη γέννηση νέων απογόνων. Ζητούν τηνευκαιρία να κάνουν συνάμα τον τελευταίο τους αποχαιρετ ισμό και τον ύστατο θρήνο τους για τη ζωή πουεγκαταλείπουν και για τη ζωή που δε θα φέρουν πια στον κόσμο. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως οιγυναίκες αντ ιλαμβάνονται και προσδιορίζουν τον εαυτό τους ως πηγή της ανθρώπινης ζωής. Έτσι, κάθεγυναίκα που πρόκειται να πεθάνει παίρνει μαζί της κι όλες τ ις ζωές που θα μπορούσε να φέρει στονκόσμο.Η καθυστέρηση του πολέμαρχου, στον οποίο είχε απευθύνει την έκκλησή της η γερόντ ισσα, νααπαντήσει, ωθούν τ ις γυναίκες σε μια δραματ ική κίνηση επαιτείας που αποκαλύπτει σε όλη της τηδιάσταση την τραγικότητα των γυναικών αυτών που γνώριζαν πως η επόμενη μέρα θα της οδηγήσει στοθάνατο.Οι γυναίκες πέφτουν με δύναμη στα γόνατα και υψώνουν τ ις χούφτες τους προς τον πολέμαρχο, έχονταςστα χείλη ένα πικρό χαμόγελο, σαν να περιμένουν από εκείνον ένα δώρο πολύτ ιμο, όπως θα ήταν τοθεϊκό μάννα εξ ουρανού.Το αίτημα των γυναικών, συνιστά ως ένα βαθμό μια λιποψυχία, η οποία όμως βρίσκει τη δικαιολογία τηςστο γεγονός ότ ι οι γυναίκες είναι έτοιμες να θυσιάσουν περισσότερα από τους άντρες, είναι έτοιμες ναδώσουν τέρμα στη συνέχεια της ζωής για την αγαπημένη τους πατρίδα. Μαζί με τ ις γυναίκες χάνεται και τοαύριο για όλο το Μεσολόγγι.]

11Οι γυναίκες, εις τες οποίες έως τότε είχε φανεί όμοια μεγαλοψυχία με τους άντρες, όταν δέονται και αυτές,δειλιάζουν λιγάκι και κλαίνε· όθεν προχωρεί η Πράξη· διότ ι όλα τα φερσίματα των γυναικών αντ ιχτυπούν ειςτην καρδιά των πολεμιστάδων, και αυτή είναι η υστερινή εξωτερική δύναμη που τους καταπολεμάει, απότην οποίαν, ως απ’ όλες τες άλλες, αυτοί βγαίνουν ελεύθεροι.

[Το προσωρινό δείλιασμα των γυναικών λειτουργεί ως η τελευταία εξωτερική δύναμη που υπερνικούν οιπολιορκημένοι, λίγο προτού πραγματοποιήσουν την ηρωική τους έξοδο. Η έννοια της δοκιμασίας είναικυρίαρχη σε όλη την ποιητ ική σύνθεση, υπό την έννοια πως το μεγαλείο της ψυχικής δύναμης και τηςηθικής βούλησης των Ελλήνων γίνεται εμφανέστερο μέσα από τ ις δυσκολίες που ξεπερνούν. ΟιΜεσολογγίτες λοιπόν έρχονται αντ ιμέτωποι με την πλήρη απουσία τροφής, με την αξεπέραστη ομορφιάτης φύσης που αποτέλεσε το ύψιστο κάλεσμα της ζωής, με τ ις προτάσεις των εχθρών να γλιτώσουν τοθάνατο αρκεί να απαρνηθούν τη θρησκεία τους, με το θάνατο αγαπημένων προσώπων, με την απώλειακάθε προοπτικής για το μέλλον τους, με τη συνειδητοποίηση δηλαδή πως δε θα έχουν την ευκαιρία ναφέρουν στη ζωή παιδιά, και τώρα στο τέλος με την λιποψυχία των γυναικών που θρηνούν τη χαμένη τουςζωή. Εντούτοις, οι Μεσολογγίτες θα υπερνικήσουν όλες τ ις δυσκολίες και θα φανούν απολύτως ελεύθεροι.Ελεύθεροι απέναντ ι στ ις συνεχείς πιέσεις των εχθρών, ελεύθεροι από τ ις ανάγκες του σώματος και τηςανθρώπινης ψυχής, ελεύθεροι να επιλέξουν οι ίδιοι τη στ ιγμή του θανάτους τους και φυσικά ελεύθεροι ναπεθάνουν για τα ιδανικά που οι ίδιοι πιστεύουν.]

12Είναι προσωποποιημένη η Πατρίδα, η Μεγάλη Μητέρα, θεάνθρωπη, ώστε να αισθάνεται όλα τα παθήματα,και καθαρίζοντάς τα εις τη μεγάλη ψυχή της να αναπνέει την Παράδεισο·

Πολλές πληγές κι εγλύκαναν γιατ ’ έσταξ’ αγιομύρος.

Μένει άγρυπνη μέρα και νύχτα, καρτερώντας το τέλος του αγώνος· δεν τα φοβάται τα παιδιά της μηδειλιάσουν· εις τα μάτ ια της είναι φανερά τα πλέον απόκρυφα της ψυχής τους·

Στου τέκνου σύρριζα το νου, Θεού της μάνας μάτ ι·Λόγο, έργο, νόημα..................Από το πρώτο μίλημα στον αγγελοκρουμό του.

Για τούτο αυτή είναι

Ήσυχη για τη γνώμη τους, αλλ’ όχι για τη Μοίρα,Και μες στην τρίσβαθη ψυχή ο πόνος της ‘πλημμύρα,

Επειδή βλέπει τον εχθρόν άσπονδον, άπονον από το πολύ πείσμα, και καταλαβαίνει ότ ι αν το Έλεοςέχυνε μες στα σπλάχνα του όλους τους θησαυρούς του, τούτοι

Τριαντάφυλλά ‘ναι θεϊκά στην κόλαση πεσμένα.

[Στον αγώνα των Ελλήνων και λίγο πριν την αυτοθυσία, ο ποιητής παρουσιάζει την μητέρα Πατρίδα, τηθεάνθρωπη αυτή μητέρα να παραστέκει στα παιδιά της, αισθανόμενη όλα τους τα παθήματα καικαθαγιάζοντάς τα στην μεγάλη της ψυχή. Οι πληγές των Ελλήνων είναι πολλές, αλλά όλες θα απαλυνθούνμε το Άγιο μύρο που θα τους προσφέρει η Μεγάλη Μητέρα.Εφόσον οι Μεσολογγίτες ετοιμάζονται να θυσιαστούν στο όνομα της Πατρίδας, εφόσον ετοιμάζονται νασκοτώσουν και να σκοτωθούν για την ελευθερία της πατρίδας τους, ο ποιητής αισθάνεται την ανάγκη ναπαρουσιάσει προσωποποιημένη την ίδια την πατρίδα, ώστε να δείξει πως εκείνη πονάει για τα παιδιά τηςκαι γνωρίζει όλα όσα έχουν περάσει για λογαριασμό της. Έτσι, με την αγάπη της πατρίδας όλες οι πράξειςτων παιδιών της αποκτούν την αναγκαία καθαρότητα, τον αναγκαίο εξαγνισμό, που θα τους εξασφαλίσειμια θέση στην Παράδεισο.Η μητέρα Πατρίδα περιμένει με αγωνία το τέλος του αγώνα, έχοντας απόλυτη εμπιστοσύνη στηναποφασιστ ικότητα και στη γενναιότητα των Ελλήνων. Άλλωστε, στα μάτ ια της θεϊκής μητέρας δεν μένειτ ίποτε κρυφό, μπορεί να δει μέχρι τα βάθη της ψυχής τους και γνωρίζει πως δεν έχουν πια κανένα φόβο,παρά μόνο αγάπη για εκείνη.Τα μάτ ια της μητέρας βρίσκονται ακριβώς στη ρίζα των συλλογισμών του παιδιού της και γνωρίζει κάθε τουσκέψη, απ’ τη στ ιγμή που μιλά για πρώτη φορά μέχρι το θάνατό του. Η μητέρα πατρίδα γνωρίζει τα λόγια,τ ις πράξεις και τ ις προθέσεις των παιδιών της, γι’ αυτό και είναι σίγουρη για την αφοσίωσή τους. Εκείνοόμως που φοβίζει την Πατρίδα είναι το τ ι έχει αποφασίσει η Μοίρα για τα παιδιά της, γι’ αυτό και η ψυχήτης πλημμυρίζει με πόνο.Είναι τόσο έντονο το μίσος των εχθρών και τέτοια η σκληρότητα και η απονιά τους, που η Μεγάλη Μητέρααντ ιλαμβάνεται πως ακόμη και αν το Έλεος έχυνε μέσα στα σπλάχνα τους όλους τους θησαυρούς τους,εκείνοι δεν επρόκειτο να γίνουν πιο ανθρώπινοι και δεν επρόκειτο να αποκτήσουν συμπόνια για τουςΈλληνες. Έτσι οι θησαυροί του Ελέους θα πήγαιναν χαμένοι, σαν να πέταγε κανείς θεϊκή τριαντάφυλλαμέσα στην κόλαση.Αυτό που οι πολιορκημένοι γνωρίζουν ήδη, πιστοποιείται τώρα κι από την προσωποποιημένη Πατρίδα, ηοποία φοβάται πως η έξοδος θα σημάνει και τη θανάτωση των γενναίων Ελλήνων.]

13Μένουν οι Μάρτυρες με τα μάτ ια προσηλωμένα εις την ανατολή, να φέξει για να‘βγουνε στο γιουρούσι, και η φοβερή αυγή,

Μνήσθητ ι, Κύριε - είναι κοντά· Μνήσθητ ι, Κύριε - εφάνη!

Επάψαν τα φιλιά στη γη.........................Στα στήθια και στο πρόσωπο, στα χέρια και στα πόδια.

Μία χούφτα χώμα να κρατώ και να σωθώ μ’ εκείνο.

[Οι Μάρτυρες, οι ένδοξοι Μεσολογγίτες, κοιτάζουν με πλήρη προσήλωση προς την ανατολή, καθώς ότανανατείλει ο ήλιος θα είναι η συμφωνημένη ώρα για την πραγματοποίηση της εξόδου. Κοιτάζουν προς τηνανατολή και γνωρίζουν πως η ύστατη ώρα είναι πια κοντά, κοιτάζουν και αντ ικρίζουν πια τον ήλιο ναπροβάλει.Η δέηση προς τον Ύψιστο είναι χαρακτηριστ ική για την αγωνία και τον φόβο των Ελλήνων (Μνήσθητ ι Κύριε:Θυμήσου με Κύριε).Λίγες στ ιγμές πριν την ανατολή του ηλίου, σταμάτησαν και οι τελευταίες πράξεις αποχαιρετ ισμού τηςαγαπημένης γης, και των ανθρώπων μεταξύ τους. Λίγο πριν βγει ο ήλιος σταμάτησαν δηλαδή να φιλούν τηγη, να φιλούν τα στήθια, το πρόσωπο, τα χέρια και τα πόδια των δικών τους.Τώρα είναι έτοιμοι να πραγματοποιήσουν την ηρωική τους έξοδο, κρατώντας μια χούφτα απ’ το χώμα τηςπατρίδας τους κι έχοντας στην καρδιά τους την ελπίδα να σωθούν από τους εχθρούς, μεταφέρονταςμακριά από αυτούς το ελάχιστο χώμα της πατρικής γης που πήραν κοντά τους.]

14Το μάτ ι μου έτρεχε ρονιά κι ομπρός του δεν εθώρα,Κι έχασα αυτό το θεϊκό πρόσωπο για πολλή ώρα,Π’ άστραψε γέλιο αθάνατο, παιγνίδι της χαράς του,Στο φως της καλοσύνης του, στο φως της ομορφιάς του.

[Το απόσπασμα αυτό, που μας παραπέμπει σε παρόμοιους στ ίχους του Σολωμού στο ποίημα «ΟΚρητ ικός», δεν έχει επαρκή πληρότητα, ώστε να κατανοήσουμε πλήρως το νόημά του. Η αφήγηση εδώδίνεται με πρωτοπρόσωπη αφήγηση και τα λόγια εκφέρονται προφανώς από κάποιον Μεσολογγίτη.Οι αντ ίστοιχοι στ ίχοι στον Κρητ ικό παρουσιάζουν τη μεγάλη συγκίνηση του ήρωα μπροστά στη θεϊκήΦεγγαροντυμένη. Η θεϊκή γυναίκα έχει την ικανότητα να διαβάζει και τους πιο κρυφούς πόνου του ήρωα, κιεκείνος συγκινείται σε τέτοιο βαθμό, ώστε από τα δάκρυα που τρέχουν στα μάτ ια του δεν μπορεί να δειγια αρκετή ώρα τη μορφή της.Εδώ έχουμε και πάλι έναν ήρωα που κλαίει και τα δάκρυα δεν του επιτρέπουν να δει το θεϊκό πρόσωποπου στέκεται μπροστά του. Σε αντ ίθεση όμως με τον Κρητ ικό, εδώ το θεϊκό πρόσωπο ανήκει σ’ έναννεαρό άντρα και όχι σε μια γυναίκα.Το θεϊκό αυτό πρόσωπο αστράφτει απ’ το γέλιο του το αθάνατο (λέξη που αποδίδει θεϊκή υπόσταση),γέλιο που είναι έκφραση της χαράς του και που φωτίζεται από την καλοσύνη της ψυχής του και τηνομορφιά της μορφής του.Αν λάβουμε υπόψη μας τον Κρητ ικό, θα μπορούσαμε εδώ να έχουμε την οραματ ική εμφάνιση μιας θείαςμορφής σε κάποιον από τους Μεσολογγίτες, κατά τη διάρκεια της σκληρής μάχης. Ίσως έχουμε έναλυρικό διάλειμμα, ένα αισιόδοξο επεισόδιο, που θα διέκοπτε τ ις σκηνές του αιματηρού αγώνα.]

16Μ’ όλον που τότ ’ ασάλευτος στο νου μ’ ο νιος εστήθη,Κι είχε τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθη.

[Η εικόνα του νεαρού στέκει ασάλευτη στη σκέψη του αφηγητή, ο οποίος θαυμάζει τη λαμπρότητα τηςμορφής και της ψυχής του.]

17Κι άνθιζε μέσα μου η ζωή μ’ όλα τα πλούσια πόχει

[Ένας στ ίχος που εκφράζει την κορύφωση της δύναμης που προσφέρεται σ’ εκείνον που μπορεί νααισθανθεί όλο τον πλούτο της ζωής, όλη την ομορφιά της πέρα από τ ις δυσκολίες του παρόντος.]

18Συχνά τα στήθια εκούρασα, πότε την καλοσύνη.

[Οι στ ίχοι αυτοί που εκφέρονται σε πρώτο πρόσωπο, αποτελούν ένδειξη πως ίσως η διήγηση τωνγεγονότων της μάχης δίνεται από την οπτ ική ενός από τους ήρωες του Μεσολογγίου. Εδώ ο αφηγητήςεκφράζει τη σκέψη πως μπορεί να ταλαιπώρησε πολλές φορές την καρδιά του, στα στήθια του, μεταλαιπωρίες, πόνους και ανησυχίες, αλλά αυτό δε στάθηκε ποτέ ικανό να μειώσει μέσα του την αίσθησητης καλοσύνης και της αγάπης για τους άλλους ανθρώπους.]

20Στον ύπνο της μουρμούριζε την κλάψα της τρυγόνας.

[Μια Μεσολογγίτ ισσα ίσως που θρηνεί στον ύπνο της.]

36Πάντ ’ ανοιχτά, πάντ ’ άγρυπνα, τα μάτ ια της ψυχής μου.

[Η ψυχή του ήρωα αγρυπνά και διατηρεί πάντοτε τον έλεγχο, μιας και ο αγώνας αυτός που δίνεται απότους εξαντλημένους Μεσολογγίτες βασίζεται στα ψυχικά τους αποθέματα, στο ψυχικό τους σθένος. Έτσι,παρά τη σωματ ική εξάντληση, η ψυχή του ήρωα είναι πάντοτε έτοιμη να υπερασπιστεί τον ιερό τηςαγώνα.]

41Ολίγο φως και μακρινό σε μέγα σκότος κι έρμο.

[Την ώρα της δύσκολης μάχης, όπου η βεβαιότητα του θανάτου μοιάζει να κυριαρχεί, εμφανίζεται μια ισχνήελπίδα, μια μικρή λάμψη φωτός μέσα στο απόλυτο σκοτάδι.]

43Σε βυθό πέφτει από βυθό ως που δεν ήταν άλλος·Εκείθ’ εβγήκε ανίκητος.

[Η πορεία των Μεσολογγιτών μετά την έξοδο ήταν μια σειρά σκληρών μαχών σώμα με σώμα, πουστοίχισαν τη ζωή στην πλειονότητα των Ελλήνων. Εντούτοις, κάποιοι κατόρθωσαν να ξεφύγουν από τουςεχθρούς και να διασωθούν.]

44Φως που πατεί χαρούμενο τον Άδη και το χάρο.

[Το φως το θεϊκό, η παρουσία του Χριστού, που με χαρά κατανικά τον Άδη και το Χάρο.]

51Η δύναμή σου πέλαγο κι η θέλησή μου βράχος.

[Η δύναμή σου είναι ανεξάντλητη, όπως το πέλαγος, και η θέλησή μου αμετακίνητη, όπως ο βράχος.]

1. Η πιθανότερη ερμηνεία του στ ίχου είναι η εξής: Η πείνα εμαύρισε τα μάτ ια, που είναι το πιο πολύτ ιμοπράγμα, αφού σ’ αυτό ορκίζεται η μάνα (π.χ. «στα μάτ ια του παιδιού μου» ή «στο φως μου»).μνέω: ορκίζομαι (αρχ. ομνύω).

Αγαρηνός: αντ ί Αγαρηνοί ονομασία των Αράβων.βουνάκι (πρόβατα): κοπαδάκι.ασπούδα: σπουδή, βιασύνη.σάλπιγγα: η σάλπιγγα του Έλληνα πολεμάρχου.οκνός: εξασθενημένος.περιπαίχτρα: η σάλπιγγα του Αράπη, που σαλπίζει κι αυτός για να περιπαίξει τον αντ ίπαλο (ναπροσέξετε τη σύγκριση).αράθυμος: ευέξαπτος, οργίλος, νευρώδης.πεσούμενο άστρο: ο διάττων, το πεφτάστρι.ρητός: σαφής, κατηγορηματ ικός.χοχλός (και χόχλος): κοχλασμός.άτ ι: άλογο, ιππικό.Γάλλου (νους): εννοεί τους Γάλλους αξιωματ ικούς που είχαν οργανώσει τον αιγυπτ ιακό στρατό.τα χαρτ ιά: τ ις εφημερίδες. Στο Μεσολόγγι τότε έβγαινε η εφημερίδα Ελληνικά Χρονικά του Ελβετούφιλέλληνα Μάγιερ.γκόλφι: εγκόλπιο, φυλαχτό.πέρα: δηλ. στο ελεύθερο έδαφος.αστραφτά: γρήγορα σαν αστραπή.για: γιατ ί, επειδή.της εφάνηκε: της φάνηκε ότ ι είδε. το βαμπάκι: που βάζουν στο στόμα του νεκρού (δηλ. της φάνηκε ότ ι το παιδί ήταν νεκρό).γκολφισταυρό: φυλαχτό.ανεί: ανοίγει.ύστερη (νυχτ ιά): η τελευταία νύχτα· η νύχτα της Εξόδου.μπουτσούνι (λ. ιταλ.): κομματάκι.μάτ ι: η σειρά: το μάτ ι της μάνας σύρριζα στο νου του τέκνου, (σαν) μάτ ι Θεού.αγγελοκρουμός: ξεψύχισμα, ψυχορράγημα.ρονιά: υδρορρόη, κρουνός.

Σημείωση:

Σε ό,τ ι αφορά τη στ ιχουργία του Α΄ Σχεδιάσματος του ποιήματος θα πρέπει να σημειώσουμε πωςέχουμε εξασύλλαβους στίχους με αμφιβραχικό μέτρο.Το αμφιβραχικό μέτρο σημαίνει ότ ι σε κάθε τρεις συλλαβές τονίζεται η μεσαία:«Παράμερα στέκει». Αυτό σημαίνει πως σε κάθε στ ίχο τονίζονται μόνο δύο από τ ις έξι συλλαβές.Η στ ιχουργική αυτή μορφή εξυπηρετεί τους σκοπούς του Α΄ Σχεδιάσματος, το οποίο αποτελεί ένα είδοςπροφητ ικού θρήνου, καθώς δίνει σύντομους στ ίχους που επιτρέπουν την ελλειπτ ική διατύπωση. Οποιητής επιθυμεί να έχει μικρούς στ ίχους με γοργή εναλλαγή μεταξύ τους, μιας και ό,τ ι θέλει να μεταδώσειστον αναγνώστη είναι κυρίως η εντύπωση του πόνου και των ταλαιπωριών που βιώνουν οι Έλληνες και όχινα δημιουργήσει ένα αφηγηματ ικό ποίημα.

Στο Β΄ Σχεδίασμα όμως του ποιήματος ο Σολωμός επιλέγει τους ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους,που αποτελούν τον παραδοσιακό στ ίχο της δημοτ ικής ποίησης, αλλά και του Ερωτόκριτου, καθώς θέλεινα συνθέσει ένα αφηγηματ ικό ποίημα που θα έχει τον απαιτούμενο επικό χαρακτήρα, που αρμόζει στηδιήγηση του ηρωικού κατορθώματος των Μεσολογγιτών. Οι δεκαπεντασύλλαβοι στ ίχοι είναι σαφώςεκτενέστεροι κι έτσι επιτρέπουν στον ποιητή να αφηγηθεί με μεγαλύτερη πληρότητα την ιστορία τωνπολιορκημένων Ελλήνων. Ενώ παράλληλα επιτυγχάνει και μια διακειμενική συσχέτ ιση με το λογοτεχνικότου πρότυπο, τον Ερωτόκριτο του Βιτσέντζου Κορνάρου.Το ποίημα λοιπόν έχει συντεθεί με ομοιοκατάληκτα δίστ ιχα δεκαπεντασύλλαβων που έχουν ιαμβικό μέτρο,δηλαδή μία άτονη συλλαβή και μία τονισμένη (έστω κι αν ο γραμματ ικός τόνος δε συμφωνεί πάντοτε με τορυθμό που επιβάλλει το ιαμβικό μέτρο στην ανάγνωση):

«Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.»