การสบพนธ (Reproduction)

การสบพนธ (Reproduction) หมายถง กระบวนการทท าใหเกดสงมชวตตวใหมขนมาจากสงมชวตชนดเดยวกน โดยทสงมชวตรนใหมทเกดขนจะทดแทนสงมชวตรนเกาทตายไป ท าใหสงมชวตเหลอรอดอยไดโดยไมสญพนธ

ความส าคญของการสบพนธ

1. การสบพนธ เปนกระบวนการทส าคญทสดในการสรางหนวยสงมชวตขนมาใหม เพอทดแทนหนวยสงมชวตเดมทตายไป ท าใหสงมชวตด ารงพนธสบตอเนองกนไปเปนระยะเวลาอนยาวนาน

2. การสบพนธโดยเฉพาะแบบอาศยเพศ ท าใหเกดความแตกตางแปรผนของลกษณะภายในสงมชวตชนดเดยวกน (Variation) ซงเปนกลไกส าคญยงในกระบวนการปรบตวใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมและกอใหเกดววฒนาการของสงมชวต

ความส าคญของการสบพนธ

3. การสบพนธนาจะเปนคณสมบตส าคญทสดในการใชเปนหลกตดสนวาสงใดสงหนงเปนสงมชวตหรอไม

เชน ไวรส ถาอยนอกเซลลของผถกอาศย จะเปนผลกไมมกจกรรมใดๆ แตถาเขาไปอยภายในเซลลของผถกอาศย จะสามารถเพมจ านวนขนได จงจดไวรสเปนสงมชวตเนองจากสามารถทวจ านวน หรอ สบพนธได

การสบพนธม 2 วธ คอ1. การสบพนธแบบไมอาศยเพศ (Asexual Reproduction)• การแตกหนอ (Budding)• การแบงเปนสอง (Binary Fission)• การเจรญเปนตวออนโดยไมตองผสมพนธ (Parthenogenesis)• การงอกใหม (Regeneration)• การสรางสปอร (Spore Formation)• การเพาะเลยงเนอเยอพช (Plant Tissue Culture)2. การสบพนธแบบอาศยเพศ (Sexual Reproduction)

ประเภทของการสบพนธ

เปนการสบพนธทไมตองอาศยเซลลสบพนธ (sex cell) เปนการสบพนธทสรางหนวยใหมขนมาจากสงมชวตเดม อาจเกดไดโดยการจ าลองตวเองของหนวยพนธกรรม (gene) การ

แบงนวเคลยสแบบ mitosis หนวยใหมทเกดขนจะมลกษณะเหมอนตวแมทกประการ ดงนนถาสงแวดลอมเปลยนมนจะตายหมดถาปรบตวไมได

การสบพนธแบบไมอาศยเพศ (Asexual Reproduction)

ขนตอนการสบพนธ

พบตงแตสงมชวตทยงไมเปนเซลล พวกเซลลเดยว และพวกหลายเซลลไปจนถงพชชนสง พบในสตวชนต าทไมมระบบสบพนธหรอมแตยงไมเจรญด

การแตกหนอ (Budding)

เปนการสบพนธของสตวชนต า โดยเมอเจรญเตบโตเตมทแลวจะมการสรางเนอเยอขางล าตวงอกออกมา แลวเจรญเตบโตเปนตวเลกๆ ทมอวยวะตางๆ เหมอนตวแม หลงจากตดอยกบตวแมระยะหนงกจะหลดออกมาไปอยอสระตามล าพง

ชวตทงอกใหมออกมาน เรยกวา หนอ การสบพนธลกษณะนพบในไฮดรา หนอนตวแบน ฟองน า

ปะการง ยสต ในพชชนสง เชน ขง ขา กลวย หนอไม ตนคว าตายหงายเปน

กลวยไม เปนตน

ตนคว าตายหงายเปน

การสบพนธของยสต

การสบพนธของไฮดรา

การแบงตวออกเปนสอง (Binary Fission)

เกดขนกบสงมชวตเซลลเดยว เชน อะมบา พารามเซยม ยกลนา และแบคทเรย

การสบพนธวธนเกดขนโดยการแบงตวจาก 1 เซลลเปน 2 เซลล โดยนวเคลยสของเซลลจะแบงตวกอน แลวไซโทพลาสซมจะแบงตาม ไดเปนตวใหม 2 ตว ซงแตละตวจะมลกษณะเหมอนตวเดมทกประการ

การสบพนธของอะมบา พารามเซยม และยกลนา

การสบพนธของแบคทเรย

การเจรญเปนตวออนโดยไมตองผสมพนธ(Parthenogenesis)

เปนการสบพนธของแมลงบางชนด เชน ตกแตนกงไม ไรน า เพลย โดยตวเมยสามารถผลตไขทฟกเปนตวไดโดยไมตองมการปฏสนธ ในสภาวะปกตไขของสตวดงกลาวจะฟกออกมาเปนตวเมยเสมอ แตในสภาวะทไมเหมาะสมกบการด ารงชวต เชน เกดความแหงแลง

หนาวเยน หรอขาดแคลนอาหาร ตวเมยกจะผลตไขทฟกออกเปนทงตวผและตวเมย จากนนสตวตวผและตวเมยเหลานจะผสมพนธกนแลวตวเมยจะออกไขทมความคงทนตอสภาวะทไมเหมาะสมดงกลาวได

ในผง มด ตอ แตน กพบวามการสบพนธแบบพารธโนเจเนซสดวยเชนกน โดยไขไมตองมการปฏสนธกสามารถฟกออกมาเปนตวได ซงจะฟกออกมาเปนตวผเสมอ

การงอกใหม (Regeneration)

พบในสตวชนต า เชน ปลาดาว พลานาเรย ไสเดอนดน ปลง ดอกไมทะเล (ซแอนนโมน) ไฮดรา

การงอกใหมเปนการสรางสวนของรางกายทขาดหายไป โดยสตวเหลานถารางกายถกตดออกเปนสวนๆ แตละสวนจะสามารถงอกเปนสงมชวตตวใหมได ดงนนการงอกใหมนจงท าใหมจ านวนสงมชวตเพมขนจากจ านวนเดม

นอกจากนยงรวมถง การงอกของอวยวะขนมาทดแทนอวยวะทขาดหายไปดวย เชน จงจก เมอหางหลด กสามารถงอกหางใหมมาทดแทนได

Regeneration ของไฮดรา

พลานาเรย

การสรางสปอร (Spore Formation)

เปนการสบพนธทเกดจากการแบงนวเคลยสหลายๆ ครง ตอจากนนไซโทพลาสซมจะแบงตาม แลวจะมการสรางเยอกนเปนสวนๆ แตละสวนจะมนวเคลยส 1 อน เรยกวา สปอร (Spore)

สตวทมการสบพนธแบบน เชน พลาสโมเดยม ซงเปนสตวทท าใหเกดโรคไขมาลาเรย ในพชพบในพวกมอสและเฟรน

การสรางสปอรของรานน เรมจากสายราสรางผนงเซลล และภายในมการแบงเซลลแบบ mitosis จ านวนมาก ท าใหไดเซลลเลกๆมากมาย เรยกวา สปอร และเมอสปอรแกตวเตมทจะปลวไปตามลม

การขาดออกเปนทอน (Fragmentation)

เปนการสบพนธแบบไมอาศยเพศอกแบบหนงของสงมชวต โดยเฉพาะพวกทมเซลลตอกนเปนเสนสายโดยการหกเปนทอนๆ แตละทอนทหลดไปกจะแบงตวแบบ Mitotic cell division ไดเซลลใหมทตอกนเปนเสนสายเจรญตอไป

พบในพวกหนอนตวแบน (พยาธตวตด) สาหรายทะเล ปลาดาว

คอการสบพนธทตองมการรวมกนของเซลลสบพนธเพศผ (สเปรม) และเซลลสบพนธเพศเมย (ไข) แลวเกดออกมาเปนไซโกต (zygote) และเจรญมาเปนเอมบรโอ (embryo) ในเวลาตอมา

โดยการรวมกนของเซลลสบพนธ จะเรยกวา ปฏสนธ (fertilization)

การสบพนธแบบอาศยเพศ (Sexual Reproduction)

Zygote คอ เซลลทเกดจากการรวมกนระหวางเซลลสบพนธเพศผกบเซลลสบพนธเพศเมย ซงพรอมทจะเจรญตอไปเปนเอมบรโอ ในสตวชนสง ไซโกตกคอ ไขทไดรบการผสมกบตวอสจแลว

Embryo คอ ตวออนหรอตนออนของสงมชวตในระยะนบตอจากไซโกตไปจนคลอด หรอออกจากไข หรอระยะงอกออกจากเมลดพช

ไข (Egg)

โดยทวไปมลกษณะกลมหรอร เคลอนทไมได ไขของสตวมกมอาหารสะสมอยเพอเลยงตวออนทอยภายในไข เชน

ไขแดงของไขไกและไขเปด ไขแดงซงมเยอหมอยเทยบไดกบเซลล 1 เซลล สวนจดกลมๆ ในไขแดง คอ นวเคลยส

เซลลไขสวนมากมกจะมสงหอหมเพอปองกนการกระทบกระเทอนจากสงแวดลอม เชนไขกบมวนหม ไขเตาทะเลมสงทมลกษณะเปนเยอเหนยวหม ไขเปดและไขไกมเปลอกแขงหม เปนตน

ตวอสจ (Sperm)

มขนาดเลกกวาไขมาก มองดวยตาเปลาไมเหนตองใชกลองจลทรรศนสองดจงจะมองเหน

ตวอสจมสวนประกอบอย 3 สวน คอ หว (head) ล าตว (body) และหาง (tail) สวนหวจะมนวเคลยสเปนสวนประกอบ มสวนหางชวยในการเคลอนทเพอเขาผสมกบไข

การปฏสนธ (Fertilization)

การปฏสนธ แบงออกเปน 2 ชนด คอ1. การปฏสนธภายใน (Internal Fertilization)การทตวอสจจากสตวเพศผเขาผสมกบไขซงยงอยในตวของสตว

เพศเมยพบในสตวเลยงลกดวยนม สตวปก สตวเลอยคลาน เชน คน

แมว สนข ชาง เปด ไก นก เปนตน นอกจากนยงพบในพวกแมลง ปลาทออกลกเปนตว เชน ปลา

เขม ปลาหางนกยง ปลาฉลาม เปนตน

การปฏสนธ (Fertilization)

2. การปฏสนธภายนอก (External Fertilization)การผสมระหวางไขและตวอสจภายนอกตวของสตวเพศเมยโดยทเพศผจะปลอยเชออสจออกมา และเพศเมยจะปลอยไข

ออกมาเพอผสมกบตวอสจ พบในสตวครงน าครงบก เชน กบ คางคก เปนตน ปลาตางๆ

มาน า และสตวน าทออกลกเปนไขทกชนด

การสบพนธของคนมการรวมตวกนของอสจกบเซลลไขในรางกายของเพศหญงเกดเปนไซโกต

จากนนไซโกตจงเรมแบงเซลลและเจรญเตบโตเปนเอมบรโอ จนเมอครบ 9 เดอน จะคลอดออกมาเปนทารก

การสบพนธของคน

ระบบสบพนธเพศชาย (Male Reproductive System)

ระบบสบพนธเพศชาย เปนระบบทท าหนาทในการ- สรางเซลลสบพนธเพศชาย คอ sperm - น าสง sperm เขาไปในอวยวะสบพนธเพศหญงเพอผสมกบเซลลไขตอไป

- สราง hormone เพศชาย

อวยวะสบพนธเพศชาย

• อณฑะ (testis) ท าหนาทสราง sperm และ hormone เพศชายคอ testosterone อณฑะม 2 ลก อยในถงหมอณฑะนอกรางกาย ถงนปองกนอนตรายและปรบอณหภมใหต ากวาในชองทองประมาณ 3C ซงเหมาะกบการสรางอสจ

• accessory ducts เปนทอน า sperm จากอณฑะออกไปสภายนอก ประกอบดวย epididymis, หลอดน าอสจ (vas deferens), หลอดฉดอสจ(ejaculatory duct: ท าหนาทบบตวขบน าอสจเขาสทอปสสาวะ) และทอปสสาวะ (Urethra)

อวยวะสบพนธเพศชาย

• accessory glands เปนตอมทสรางสารอาหารเลยง sperm และชวยอ านวยความสะดวกในการล าเลยง sperm ออกสภายนอกดวย ไดแก

- ตอมสรางน าเลยงอสจ (seminal vesicle) ท าหนาทสรางอาหารส าหรบอสจ อาหารประกอบดวยน าตาลฟรกโตสกบโปรตนโกลบลน

- ตอมลกหมาก (Prostrate Gland) ท าหนาทสรางและหลงสารทมฤทธเปนดางออนเพอท าลายความเปนกรดของน าปสสาวะ

- ตอมคาวเปอร (Cowper's gland) อยใตตอมลกหมาก ท าหนาทสรางสารหลอลนใหทอปสสาวะกอนทจะปลอยน าอสจออกมา สารทสรางมฤทธเปนดาง

อวยวะสบพนธเพศชาย

• องคชาตหรอลงค (penis) เปนอวยวะชวยน าอสจเขาสชองสบพนธเพศเมยปองกนการสญเสยอสจ และชวยใหมการผสมพนธของไขภายในทอสบพนธเพศเมย ภายในประกอบดวยเนอเยอคลายฟองน า และทอปสสาวะ ท าหนาทเปนทอน าน าปสสาวะและน าอสจออกจากรางกาย

ระบบสบพนธเพศหญง (Female Reproductive System)

ระบบสบพนธเพศหญง เปนระบบทท าหนาทในการ- สรางเซลลสบพนธเพศหญง คอ ไข (Egg) - สราง hormone เพศหญง- ท าหนาทดแลฟมฟกให เซลลไขทผสมตดใหพฒนา

กลายเปนตวออนจนคลอดออกมา

• ชองคลอด (vagina) เปนชองทางผานของ sperm ทจะเขาไปผสมกบเซลลไข และเปนทางออกของเลอดประจ าเดอนและทารก

• รงไข (ovary) ท าหนาทสรางเซลลไข และ hormone เพศหญงคอ estrogen และ progesterone ม 2 ขางของมดลกโดยมเยอยดตดกบมดลก ในรงไขมเซลล Primary Oocyte ทหอหมดวย Follicle Cell เรยกวา Primary Follicle ซงเมอเขาสวยเจรญพนธจะมการเจรญของ Primary Oocyte 1 ใบ ทก ๆ เดอนสลบกนระหวางรงไข ซกซายกบซกขวา

อวยวะสบพนธเพศหญง

• ทอน าไข (uterine tube) เปนทอทท าหนาทน าเซลลไขจากรงไข ใหเคลอนไปสมดลก

• มดลก (uterus) ท าหนาทเปนทอยอาศยและน าสารอาหารมาเลยงเซลลไขทผสมตดแลวจนพฒนาเปนตวออน นอกจากนยงมรกและเตานม ซงไมไดจดเปนสวนประกอบของอวยวะสบพนธเพศหญง แตเปนอวยวะทเกยวของกบหนาทของระบบสบพนธเพศหญง

อวยวะสบพนธเพศหญง

• เนอเยอมดลก แบงเปน 3 ชน1. เนอเยอชนใน (Endometrium) เปลยนแปลงความหนาไดใน

ระยะทไขถกผสมแลวจะเคลอนทมาฝงตวอยทชนน2. เนอเยอชนกลาง (Myometrium) มความหนาและแขงแรง

สามารถขยายตวไดระหวางทตงครรภ3. เนอเยอชนนอก (Serous Layer) ท าหนาทปกคลมดานนอกสดทก

สวน ยกเวนปากมดลก (Cervix) เปนทางตดตอกบชองคลอด (Vagina)

อวยวะสบพนธเพศหญง

อวยวะสบพนธเพศหญง