lecture 1

ОЛОН УЛСЫН ЗАХ ЗЭЭЛ

ДЭЭР ҮНДЭСНИЙ ЭДИЙН ЗАСГИЙН

ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАР

www.zaluu.comwww.zaluu.com

АШИГЛАХ МАТЕРИАЛ

1. А.П. Градов “ Национальная экономика”

2005 он

2. ” Дэлхий дахины өрсөлдөх чадварын

тайлангууд”, Женев

3. Майкл Е. Портер “ Международная

конкуренция” 1991 он

4. Антология экономической классики:

В.Петти,А.Смит,Д.Рикардо. 1991

5. Доклад о развитии человека 2005

6. МУ-ын хүний хөгжлийн илтгэлүүд



7. Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан

үндэсний хөгжлийн цогц бодлого

8. МУ ын хөгжлийн үзэл баримтлал. УИХ,

1996он

9. МУ ын Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл

баримтлал. УИХ, 2003 оны 6 сар

10. Монгол улсын хөгжлийн судалгаа.2003он

11. Монгол улсын өрнөд бүс .1999 он



12. Е.П.Пузакова “ Мировая экономика” 2001

13. под.ред А.С. Булатова “ Мироваяэкономика” 2005

14. Рифат Гусейнов “ История мироваяэкономика” 2004

15. www. [email protected]

16. www. World economy [email protected]

17. Бусад мэдээлэлийн эх үүсвэр


mailto:[email protected]

ХИЧЭЭЛИЙН АГУУЛГА

ҮНДЭСНИЙ ЭДИЙН ЗАСАГ, ТҮҮНИЙСАЛБАР БА НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН БҮТЭЦ

ҮНДЭСНИЙ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХӨГЖЛИЙНТӨВШИН

ОЛОН УЛСЫН ЗАХ ЗЭЭЛ ТҮҮНИЙ ТӨРЛҮҮД

ҮНДЭСНИЙ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨРСӨЛДӨХЧАДВАР БА ТҮҮНИЙ ТУХАЙ ОНОЛЫНУРСГАЛУУД

ҮНДЭСНИЙ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨРСӨЛДӨХЧАДВАРЫГ ХЭМЖИХ НЬ



ҮНДЭСНИЙ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨРСӨЛДӨХ

ЧАДВАРТ НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛҮҮД

БИЗНЕСИЙН ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАР БА

ӨРСӨЛДӨӨНИЙ СТРАТЕГИЙН ТУХАЙ

ПОРТЕРИЙН ОНОЛ

ҮНДЭСНИЙ ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАРЫГ

ТӨРӨӨС ДЭМЖИХ НЬ



ДЭЛХИЙН ХАМТЫН НИЙГЭМЛЭГТ

МОНГОЛ УЛСЫН БАЙР СУУРЬ:

МУ- ын НООЛУУРЫН ҮЙЛДВЭРЛЭЛ,

ЭКСПОРТОД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛС

ЗЭСИЙН ҮЙЛДВЭРЛЭЛ, ЭКСПОРТОД

НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛС

АЛТНЫ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ, ЭКСПОРТОД

НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛС


ҮНДЭСНИЙ ЭДИЙН ЗАСАГ, ТҮҮНИЙ

САЛБАР БА НУТАГ ДЭВСГЭРИЙН

БҮТЭЦ

1. ҮНДЭСНИЙ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТУХАЙ

ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ

2. ҮНДЭСНИЙ ЭДИЙН ЗАСГИЙН

САЛБАРЫН БҮТЭЦ

3. ҮНДЭСНИЙ ЭДИЙН ЗАСГИЙН БҮС

НУТГИЙН БҮТЭЦ


ҮНДЭСНИЙ ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТУХАЙ

ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ

ҮНДЭСТЭН ГЭЖ ЮУ ВЭ?

ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ГЭЖ ЮУ ВЭ?

ҮНДЭСНИЙ ЭДИЙН ЗАСАГ


ҮНДЭСТЭН ГЭЖ ЮУ ВЭ?Үндэстэн гэдэг нь ард түмэн гэсэн

латин хэлнээс гаралтай үг юм.

Рекардо: “ Тухайн улсын эдийн

засгийн үйл ажиллагааны шинж

чанарыг тодорхойлох харилцан

адилгүй үржил шимтэй байглын

хүчин зүйлийг агуулсан газар

зүйн орон зайг үндэстэн гэнэ”


С.Милль

“ Үндэстэн гэдэг нь тухайн

улсын хилээр хязгаарлагдсан

үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлүүд

бүхий бүс нутгийг хэлнэ. “


Ф.Перру

“ Тодорхой төрийн эрх мэдлийг

ашиглах бүрэн эрхтэй, түүний

харьяалалд байдаг хүмүүсийн

нэгдлийг хэлнэ. “


Р.Барр

“ Үндэстэнгүүд нь аж ахуйнсалбарууд, өмчийн хэлбэрүүд, нийгмийн тогтолцоо, аж ахуйн үйлажиллагаа явуулах нөхцөлөөрөөялгаатай эдийн засгийн үйлажиллагааны төв мөн. Үндэстэн ньтодорхой газар нутаг, улс төрийнорон зай дотор нөлөө бүхий хүчмөн.


Улс үндэстэн гэдгийг классик онолчиддараахь байдлаар авч үзжээ.

Эдийн засгийн үйл ажиллагаанышинж чанарыг тодорхойлох... байглын хүчин зүйлийг агуулсангазар зүйн орон зай...

хилээр хязгаарлагдсан бүс нутаг...

Төрийн эрх мэдлийг ашиглах эрхтэйхүмүүсийн нэгдэл...

Эдийн засгийн үйл ажиллагааны төв, газар нутаг, улс төрийн орон зай...


Улс үндэстэн гэдэг нь

Эдийн засгийн үйл ажиллагаа-

ныхаа шинж чанарыг тодорхой-

логч харилцан адилгүй үржил

шимтэй байгалийн хүчин

зүйлийг өөрийн хилээр хязгаар-

лагдсан орон зайд өмчлөн ,

тодорхой төрийн эрх мэдлийг

ашиглах бүрэн эрхтэй хүмүүсийн

нэгдлийг хэлнэ.


Эдийн засаг гэж юу вэ ?Грек үгнээс гаралтай өрхийн аж ахуйг удирдах урлаг

Хязгаар хэмжээтэй эд баялгийн төлөөх хүний тэмцэл, үйл ажиллагаа нь эдийн засгийн шинж чанартай болдог байна.

А.Маршал “Эд баялаг гэдэг бол ашигтай хэрэгцээтэй бүх материаллаг зүйлс, түүнийг эзэмших ашиглах эрх (материаллаг бус), түүнээс олж байгаа ашиг, ирээдүйд олох ашиг энэ бүгдийг хэлнэ.” гэжээ.


Эд баялагт юу орох вэ?

Байглын өгөөж баялаг,газар нутаг

Үйлдвэрлэл үйлчилгээ, оюуны бүтээгдэхүүн

Өмч хөрөнгийг эзэмших эрх

Үнэт цаас

Эд баялгийг олохын тулд явуулж байгаа ажил хэргийн, мэргэжлийн харилцаа г.м


К. Менгер ”Аливаа зүйл 4 нөхцөл

бүрдсэн үед “Эд баялаг” болдог.

1. Хүний хэрэгцээ

2. Тодорхой хэрэгцээг хангахад зориулан хийгдсэн эд зүйлс

3. Эд зүйлсийн тодорхой хэрэгцээ хангах мөн чанарыг ойлгосон хүний ойлголт

4. Хэрэгцээгээ хангахын тулд эд зүйлсийг захиран зарцуулах боломж


К.Менгер:

Эд баялгийн мөн чанар

1. Эд баялаг нь үнэгүй байх нь ховор.

2. Түүнийг худалдан авахын тулд өөр нэг зүйлийг төлбөрт нь өгдөг.

3. Ямар ч эд баялаг нь өөрийн “орлуулах бүтээгдэхүүн”-тэй байдаг.


А.Маршал: Хэрэгцээний мөн чанар

Эд баялгийн хэрэгцээг тухайн үед хамгийн бүрэн хэмжээгээр хангасан ч хүний сайн сайхан төгс төгөлдөр амьдралыг бүтээж чаддаггүй.


А.Маршал:

Хэрэгцээний мөн чанар

Учир нь хэрэгцээ хязгааргүй бөгөөд байнга өөрчлөгдөж хөгжиж байдаг.

Хүн зөвхөн хэрэглэж заншсан зүйлээ авахыг хүсдэггүй түүнийг улам сайжруулахыг хүсдгээс гадна шинээр бий болсон хэрэгцээгээ ч хангахыг хүсдэг.


Генрих Госсен (Герман)Хэрэгцээний тухай хууль 1854 он

Хөгжлийн аясаар шинэ хэрэгцээ бий болж байхад, өмнөх хэрэгцээ нь үеэ өнгөрөөж түүний үнэт чанар үгүй болж байдаг.

Онолын хувьд хүмүүсийн хэрэгцээг хангах 3 ялгаатай төвшин байна. Үүнд: Хэрэгцээ, эрэлт, гачигдал


Хэрэгцээ нь алив улс үндэстэн, бүс нутгийн онцлогтой холбоотойгоос гадна хөгжлийн төвшнөөс хамааран төлөвшиж

боловсронгуй болж байдаг.

Эрэлт нь худалдан авах чадвартай хэрэгцээ бөгөөд бага орлоготой хүн өндөр орлоготой хүнээс харьцангуй хямд бөгөөд чанаргүй эрэлттэй байдаг.


Гачигдал гэдэг нь аливаа хэрэгцээгээр ялангуяа хоол, хувцас, орон байраар ноцтой дутагдахыг хэлнэ. Энэ нь хүнийг тухайн нийгэмд оршин амьдрах боломжгүй, нийгмийн статусгүй болгох аюултай.


Хэрэгцээний хөгжлийн үе шатны тухай Маслоугийн онол

1-р үе шат буюу Физиологийн хэрэгцээ

2-р үе шат буюу Оюуны хэрэгцээ

3-р үе шат буюу Нийгмийн хэрэгцээ


Эдийн засгийн үйл ажиллагааны зорилго

А.Маршал

“Эдийн засгийн зорилго нь хүний сайн сайхан амьдралын төлөө хэрэгцээг аль болох хангах явдал мөн .”


Эдийн засгийн үйл ажил-лагааны зорилго

Амьдрал дээр хязгаарлагдмал эд баялаг ба хязгааргүй хэрэгцээ зэрэгцэн байдгаас хэрэгцээг аль болох зохистой хангах, нэн тэр-гүүний ач холбогдолтой хэрэгцээг хангахад оршино.


Эдийн засгийн үйл ажиллагааг

хэн явуулдаг вэ?

Эдийн засгийн үйл ажиллагаань эдийн засгийн субьектүүдээрдамжин хэрэгждэг. Энэ нь улсүндэстний дотоод дахьхоорондоо харилцан хамааралбүхий бизнес эрхлэгч ажахуйнууд мөн.


Тэд зах зээлд үйл ажиллагаагаа

яаж явуулдаг вэ?

1. Стратегийн болон тактикийн шийд-вэр дээр үндэслэнэ.

2. Шийдвэр нь аж ахуйн зардлыгхамгийн бага байлгахад чиглэжбайдаг.

3. Аж ахуй бүхэн ашгаа тогтвортойөсгөх, үйлдвэрийн өрсөлдөхчадвараа нэмэгдүүлэх сонирхолтой.


Төрөөс яаж зохицуулдаг вэ?

Стратегийн зорилгодоо үндэслэсэн урт, дунд, богино хугацааны төлөвлөлт, тэд-гээрийг хэрэгжүүлэх зохистой бүтэц бүхий институцийн орчноор дамжуулан зохицуулна.


Үндэсний эдийн засаг нь

Төрөөс явуулж байгаа стратегийн

зорилго(хэрэгцээг аль болох

зохистой хангах)-ын нөлөөн дор

төлөвшин хөгжиж байдаг хоорондоо

харилцан хамаарал бүхий, олон

янзын өмчийн хэлбэртэй аж ахуйн

нэгжүүдийг нэгтгэсэн улс үндэстний

нэгдмэл аж ахуй мөн.”


Үндэсний эдийн засаг нь

1. Салбарын бүтэцтэй

2.Бүс нутгийн бүтэцтэй


Салбарын бүтэц

Хөдөлмөрийн хуваарийн үр дүндүүсэн бий болдог эдийн засгийнялгаатай үүрэг функц бүхийбүлгүүдээс бүрдэнэ.

Эдийн засгийн салбаруудыг үйлажиллагааны ижил төстэй байдал, улс орны хөгжлийн төвшингтодорхойлох байдлаар нь г.м олонянзаар ангилдаг.


Үйл ажиллагааны ижил төстэй

байдлаар нь салбарыг ангилахдаа:

1. ХАА, ан агнуур ,ойн аж ахуй2. Уулын олборлох аж үйлдвэр3. Боловсруулах аж үйлдвэр4. Цахилгаан эрчим хүч,хий,

усны үйлдвэрлэл5. Худалдаа6. Аялал жуулчлал, зочид

буудал7. Тээвэр г.м ангилна.


Хөгжлийн төвшнийг харуулахад

салбаруудад дараахь ангилал

хэрэглэнэ.

- Хөдөө аж ахуй буюу анхдагч

салбар

- Аж үйлдвэрийн салбарууд буюу

хоѐрдогч салбар

- Үйлчилгээний салбарууд буюу

гуравдагч салбар


Бүс нутгийн бүтэц бүрэлдэхэд дараахь хүчин зүйл нөлөөлнө.

Бүх төрлийн нөөцийн байдал

Байгаль цаг уурын орчин

Нутаг дэвсгэрийн геополитикийн шинж чанар

Төрөөс явуулж байгаа бодлого

Ахуй амьдралын уламжлал, ѐс заншил

Бусад


1. Бүс нутгийн бүтэцд нөөцийн

хүчин зүйл чухал нөлөөтэй.

Нөөцийн 2 хүчин зүйл чухал үүрэгтэй. Үүнд:

1. Байгал эрдэс баялаг

2. Хүн амын тоо


2. Үндэсний эдийн засгийн бүс нутгийн бүтэцд байгаль, цаг уурын нөхцөл нөлөөлнө.

Байгаль, цаг уурын онцлог нь бүс нутгийн янз бүрийн төрөлжилтийг бий болгоно.


Бүс нутгийн бүтэц нь нутаг

дэвсгэрийн геополитикийн шинж

чанараас хамаарна .

Бусад улс орон, бүс нутагтай харилцах, хамтын ажиллагаагаа хөгжүүлэх, үндэсний аюулгүй байдлын үүднээс хандах, нийгэмд бүтцийн өөрчлөлт хийх, хөгжлийн гол асуудлыг шийдэхэд чухал үүрэгтэй бүс нутгууд нь геополитикийн хувьд ач холбогдолтойд тооцогддог.


Үндэсний эдийн засаг гэж юу вэ?

Тогтсон хил хязгаарын дотор

удирдлага зохион байгуулалтын

тодорхой институцээр зохицуу-

лагддаг, өөрийн гэсэн салбарын

болон бүс нутгийн бүтэц бүхий

эдийн засгийн нэгдмэл аж ахуй

мөн.


Илтгэлийн сэдэв

МУ-ын ҮЭЗ-ийн салбарын бүтэц

МУ-ын ҮЭЗ-ийн бүс нутгийн бүтэц


Асуултууд Даяаршлын нөхцөлд улс үндэстэн эдийн засгийн

хувьд оршин тогтнох гэдгийг хэрхэн тайлбарлах вэ? Энэ нь классик онолчдын тодорхойлолтоос ямар ялгаатай вэ?

А.Маршаллын тодорхойлсноор эд баялаг гэж юу ?

К.Менгерийн үзлээр аливаа зүйл ямар нөхцөлд эд баялаг болдог вэ?

Генрих Госсений хэрэгцээний тухай хууль

Эдийн засгийн үйл ажиллагааны зорилго юу вэ?

Эдийн засгийн үйл ажиллагааг ямар зорилгоор

хэн явуулдаг вэ?

Хэрэгцээг хангахад төр хэрхэн оролцдог вэ?

Үндэсний эдийн засгийн тодорхойлолтыг хэлнэ үү.


ҮЭЗ-ийн өрсөлдөх чадварын

тухай онолын урсгалууд

1. ҮЭЗ-ийн хөгжлийн төвшин

2. ҮЭЗ-ийн өрсөлдөх чадварын



1. ҮЭЗ-ийн хөгжлийн төвшин

ҮЭЗ-ийн хөгжлийн төвшин нь дараахь 3

шалгуур үзүүлэлтээр тодорхойлог-

доно. Үүнд:

1. Хүн амын амьдралын чанар

2. Үндэсний эдийн засгийн аюулгүй

байдал

3. Олон улсын зах зээлд өрсөлдөх

чадвар


чанар

Дэлхий дахины үндсэн баримтбичиг:

1. Дэлхийн хүний хөгжлийн илтгэл

Эрүүл байх

Боловсролтой байх

Орлоготой байх

2.Мянганы хөгжлийн тунхаглал

9 зорилго, 22 зорилт


2. Үндэсний эдийн засгийнаюулгүй байдал

Дэлхийн эдийн засгийн систем болон дотоодын нийгэм улс төр, эдийн засаг, экологийн нөхцөл байдал нь улс орны амьдралын чухал хэрэгцээг хангахад сөргөөр нөлөөлөхгүй байхыг хэлнэ.


3. ҮЭЗ-ийн хөгжлийн нэг шалгуур нь

өрсөлдөх чадвар мөн.

ДЭЛХИЙН ХҮН АМЫН

• 25 хувь нь дэлхийн ДНБ-ний 60 орчим

хувийг үйлдвэрлэж тэр хэмжээгээрээ

сайн сайхан амьжиргаатай , өндөр

хөгжилтэй болсон байна.

• 75 хувь нь дэлхийн ДНБ-ний үлдсэн

хувийг үйлдвэрлэдгээс тэр хэмжээгээр

ядуу буурай амьдралтай, улс орон нь

хөгжиж байгаа шатандаа байна.


Үндэсний өрсөлдөх чадвар

/Дэлхийн эдийн засгийн Форум/

Өрсөлдөх чадвар гэдэг бол аливаа улсын бүтээмжийн төвшинг , улмаар аливаа эдийн засгийн хүрч болох хөгжил цэцэглэлтийн түвшингтодорхойлдог хүчин зүйлс, бодлого, институциудийн нэгдмэл цогц юм.


Үндэсний өрсөлдөх чадвар

А.П.Градов /ОХУ/

Товч утгаараа үндэсний өрсөлдөх

чадвар гэдэг нь аливаа улс

үндэстний компаниуд нь олон

улсын зах зээл дээр байр сууриа

баталгаажуулж, тэргүүлэхийг

хэлнэ.


А.П.Градов /ОХУ/

Өргөн утгаараа өрсөлдөх

чадвар гэдэг нь аж ахуй

эрхлэж байгаа субьект нь

өөрийн үйл ажиллагааны үр

дүнгээр эрэлт хэрэгцээгээ

бусдаас илүү хангаж чадах,

үүнийхээ үр дүнд удаан

хугацаанд цэцэглэн хөгжих

боломжтой болохыг хэлнэ.


А.П. Градов

Эрэлт хэрэгцээгээ бусдаас илүү

хангах

Ямар хэмжээтэй илүү байх

Удаан хугацаанд цэцэглэн хөгжих

- Дэвшилттэй ба хоцрогдсон

- Тогтвортой динамик хөгжил

Өрсөлдөх чадварт нөлөөлөх ямар

хүчин зүйлүүд байдаг?


2. Үндэсний өрсөлдөх чадварын


1. Меркантализмын онол

2. Абсолют давуу талын онол

3. Харьцангуй давуу талын онол

4. Үйлдвэрлэлийн хүчин

зүйлүүдийн онол

5. Өрсөлдөх давуу талын онол


1. Меркантализм: XVI; Стаффорд,

Англи

Улс орны баялаг гүйлгээний хүрээнд бий

болдог. Төр экспортыг дэмжиж, төлбөрт нь

алт мөнгийг илүү авч, импортыг аль болох

хязгаарлаж оронд нь гаргах алт мөнгөө аль

болох багасгах хэрэгтэй. Гадаад худалдаанд

аль нэг нь хожих онол юм.

Энэ нь олон улсын худалдааг хязгаарлах,

төрөөс хүчтэй зохицуулалт хийхийг санал

болгож байсан онол юм.


1776 он “Үндэстнүүдийн баялгийн

шалтгаан нөхцлийн тухай судалгаа”

бүтээл

...Зарим улс орнууд байглын нөөц болонилүү аятай тохиромжтой цаг уурын ач

тусаар зарим таваарыг хямд

үйлдвэрлэх боломжтой байдаг...

Тодорхой хэсэг улс таваарыг бусад

улсаас харьцангуй хямд зардлаар, үр

ашигтай үйлдвэрлэх боломжтой...


Улс орны баялаг бол ганц алт мөнгө биш, бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ мөн.

Улс бүхэн өөрийн хямд орцоор үйлдвэрлэж болох бүтээгдэхүүнээр худалдаа эрхлэх боломжтой учраас гадаад худалдааг аль аль улс нь ашигтай байхаар хийж болно.

Засгийн газрын элдэв хориг саад нь олон улсын худалдааг чөлөөтэй хөгжүүлэхэд саад болж байна.


эдийн засгийн ухааны эхлэл” бүтээл

“ ... худалдаанаас ч ялгаагүй хожно. Алив нэг орон янз бүрийн таваарыг гаргах чадамжтай. Гэвч тэдгээрээс аль нэг тодорхой таваарыг үйлдвэрлэхэд л харьцангуй давуу талтай байдаг. .. абсолют давуу талаас хамааралгүйгээр үйлдвэрлэхэд илүү үр ашигтай байдаг...тийм л таваарыг үйлдвэрлэх хэрэгтэй. ” .

USA: 6 тн гурил= 5 машин

Japan: 3 тн гурил = 4 машин


Меркантализмын онолоор бол алив улс экспортыг их хийж, импортыг аль болох бага хийх хэрэгтэй.

Адам Смитын онолоор туйлын давуу талтай улс орнууд харилцан ашигтай байдаг. Харин туйлын давуу тал байхгүй бол гадаад худалдаанд хожигдоно.

Д.Рекардогийн онолоор нэг улс тодорхой бүтээгдэхүүнээр абсолют давуу талгүй ч аль нэг бүтээгдэхүүнээр харьцангуй давуу


зүйлсийн харьцааны онол” : Эли Хеншер /Швед/. 1919 он

Харьцангуй ба абсолют давуу талын

онолыг үргэлжлүүлэн хөгжүүлж,

үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлсийг

харьцуулан судласан. Тэд хөдөлмөрийн зардал, газар, капиталын зардалыг судлаж

хөдөлмөрийн зардал нь харьцангуй хямд зардал юм гэдгийг тогтоосон .


4. К.Мэрфи, М.Веббэр /АНУ/

“ ӨЧ дээшлүүлэхэд баримтлах

зарчим:

Эдийн засгийн ерөнхий хүчин зүйлд

тулгуурлахгүй байх

Хэрэглэгчдийн талаар бүрэн

ойлголттой байх

Өрсөлдөх байр сууринаас хандах

Компани хоорондын хамтын

ажиллагаа нягт байх

Хамгаалагдсан байх


5. М.Портер /АНУ/

“ Өрсөлдөх давуу талын онол” 1990

Үндэсний эдийн засгийн өрсөлдөх чадвар

түүний бүрэлдүүн хэсгүүд нь тогтворгүй

хэмжигдэхүүн бөгөөд байр сууриа хадгалахнь тухайн улсаас байнгын хүчтэйчармайлтыг шаардаад зогсохгүй төрийноновчтой Стратеги баримтлах үүргийгнэмэгдүүлдэг. Өрсөлдөгчийнхөө эсрэгөрсөлдөх давуу талыг бий болгохчиглэлээр стратегийн бодлого, үйлажиллагаа явуулах нь төрийн нэг үүрэгмөн.


Портер: Өрсөлдөх давуу

талын чухал үзүүлэлтүүд

Бүтээмж

Үйлдвэрлэл, техник, бизнесийн

боловсон хүчний чадвар

Бүтээгдэхүүний техник, эдийн засаг,

чанарын үзүүлэлтүүд

Удирдлагын ур чадвар зэрэг

үзүүлэлтийг онцлон дурьджээ.


Портер: Үндэсний эдийн засгийн

өрсөлдөх чадвар

Тухайн жилийн үндэсний

орлогын хэмжээг тэр жилийн

туршид ашигласан бүх нөөцийн

зардалд харьцуулах замаар

тодорхойлно гэж томьѐолов.


Семинарийн илтгэлүүд

Онолын урсгалуудыг дэлгэрүүлж илтгэл бэлтгэх

Даяаршлын нөхцөлд үндэсний өрсөлдөх чадвартай байх талаар үзэл бодлоороо илтгэл бэлтгэх


Өрсөлдөх чадварыг хэмжих

арга зүй

1. Өсөлтийн өрсөлдөх чадварыниндекс

2. Дэлхий дахины өрсөлдөх

чадварын индекс


Дэлхийн эдийн засгийн Форум нь 1979

оноос дэлхийн улс орнуудын Өрсөлдөх

чадварын тайлан (ӨЧТ) гаргаж байгаа. ӨЧТ-

г дараахь онол аргазүй дээр үндэслэн

боловсруулж байна. Үүнд:

1. Дэлхийн хөгжлийн аясаар бүтээмжид

нөлөөлөх хүчин зүйлүүд яаж өөрчлөгдөж

байгаа талаар хамгийн сүүлийн үеийн

онол, үзэл баримтлалууд

2. Улс орны хөгжлийн төвшнөөс

шалтгаалан ямар хүчин зүйлүүд илүү чухал

байгаа тухай судалгаанууд


хэмжих үзүүлэлтүүд байнга боловс-

ронгуй болж байна. ДЭЗ-ийн Форум

илтгэлээ дараахь аргачлалуудын

үндсэн дээр боловсруулж ирсэн

байна. Үүнд:

1. Жеффрий Сакс, Жон Мак Артур

нарын боловсруулсан “Өсөлтийн

өрсөлдөх чадварын Индекс “

2. Хавер Сала –и- Мартини

боловсруулсан “Дэлхий дахины

өрсөлдөх чадварын индекс”


1. Өсөлтийн өрсөлдөх

чадварын индекс

Аливаа орны өрсөлдөх чадварыг

тодорхойлохдоо 3 тулгуур үзүүлэл

тийн индексийг үндэс болгодог.

1. Технологийн индекс

2. Төрийн институцийн индекс

3. Макро эдийн засгийн орчны

индекс


индексийг гаргахдаа “АНУ-ын

патентийн хэрэглээний журам”-ыг

үндэс болгосон. Үүнд:

1. Үндсэн шинийг санаачлагч орон

2. Үндсэн бус шинийг санаачлагч

орон


Үндсэн шинийг санаачлагч орны

хувьд:

Тулгуур 3 индексэд үнэлгээ өгөхдөө

Нийт үнэлгээний 50 % -ийг

технологийн индексэд

25%-ийг төрийн институцийн

индексэд

25% -ийг макро эдийн засгийн

орчны индексэд өгч байна.


Үндсэн бус шинийг санаачлагч орны

хувьд :

Нийт үнэлгээний 33,3 % -ийг

технологийн индексэд

33,3%-ийг төрийн институцийн

индексэд

33,3% -ийг макро эдийн засгийн

орчны индексэд өгч байна.


Тулгуур үндсэн индекс бүр дэд

индексүүдээс бүрдэнэ.

Дэд индексүүдийг тодорхойлох-

доо дараахь 2 үзүүлэлтүүдийг

ашиглана. Индексийн

онцлогоос хамаарч аль нэгийг

нь эсвэл хоѐуланг ашигладаг.

1. Тогтсон тоон үзүүлэлт

2. Судалгааны тоон үзүүлэлт


Тогтсон тоон мэдээлэл

Тогтсон тоон мэдээлэл гэдэг нь албан

ѐсны дараахь эх үүсвэрээс гаргасан

мэдээлэлийг хэлнэ. Үүнд:

Үндэсний статистикийн байгууллага

Олон улсын статистикийнбайгууллага

Олон улсын байгууллагуудаас албанѐсоор гаргаж байгаа бусад тоонмэдээлэлүүд


Судалгааны мэдээлэл

Тогтсон тоон мэдээлэл хангалттай

байдаггүй эсвэл тоогоор

илэрхийлэхэд бэрхшээлтэй эдийн

засгийн өсөлтийг бий болгогч хүчин

зүйлсийг илэрхийлж чадах зарим

ойлголтуудийн талаар Зорилтот

бүлгүүдээс авах судалгааны тоон

мэдээлэл нь энэ талаар дүгнэлт

гаргахад үндэслэл болдог.


Нэг. Технологийн индекс

Шинийг санаачлалтын дэд

индекс

Мэдээлэл харилцааны

хөгжлийн дэд индекс

Технологи шилжүүлэлтийн

дэд индекс


Шинийг санаачлалтын дэд

индексэд ашиглах тогтсон

тоон үзүүлэлт

Нэг сая хүн амд ногдох

хэрэглээний патентийн тоо

Дээд боловсролд хамрагдалтын

хувь


Шинийг санаачлалтын дэд индексэд

судалгааны мэдээлэл ашиглах

Танай орны технологийн байр суурь дэлхийд

тэргүүлэх орныхтой харьцуулахад ямар вэ?

Танай орны компаниуд технологи шингээх

чадвартай юу эсвэл идэвхигүй юу?

Бусад улстай харьцуулахад танай улс

судалгааны ажилд их хөрөнгө зарцуулдаг уу?

Судалгаа хөгжлийн ажилд бизнесийн

байгууллага, их дээд сургуулийн хамтын

ажиллагаа хир өргөн хүрээтэй вэ? Г.м


Мэдээлэл харилцааны хөгжлийн

индексийн тогтсон тоон үзүүлэлтүүд:

100 хүн тутамд гар утас хэрэглэгч-

дийн тоо

10 000 хүнд интернэт хэрэглэгчдийн

тоо

10 000 хүнд ногдох интернэтийн

үйлчилгээний байрын тоо

100 хүнд ногдох телефон утасны

үндсэн шугамын тоо

100 хүнд ногдох хувийн компьютер-

ийн тоо


Мэдээлэл харилцааны хөгжлийн

индексэд судалгааны мэдээлэл ашиглах

Сургуулиуд интернэтэд орох боломж ямар байдаг вэ?

Танай улсад интернэтийн үйлчилгээ үзүүлэгч-дийн дунд өндөр чанартай, тасралтгүй, бага үнээр үйлчлэхэд чиглэсэн өрсөлдөөн бий болсон уу?

МХТехнологи нь танай ЗГ-ын үйл ажиллагааны тэргүүлэх чиглэл мөн үү?

Энэ чиглэлээр ЗГ-ын хөтөлбөр амжилттай хэрэгжиж байгаа юу?

МХТ-той холбоотой хуулиуд: Электрон худалдаа, Дижитал гарын үсэг, Хэрэглэгчийн хамгаалалт зэрэг нь сайн боловсрогдож , хэрэгждэг эсэх?


Технологи шилжүүлэлтийн

индексийн судалгааны мэдээлэл

Судалгааны 2 асуултын жигнээгүйдундажийг тооцсон байна. Үүнд:

Танай улсад орж байгаа гадаадыншууд хөрөнгө оруулалт шинэтехнологийн нэг чухал эх үүсвэр мөнүү?

Танай улсад шинэ технологи олж авахнийтлэг нэг хэрэгсэл нь гадаадынтехнологийн лиценз авах явдал мөнүү?


Хоѐр. Төрийн институцийн

индекс

Хууль эрх зүйн дэд индекс

Авилгын дэд индекс


Хууль эрх зүйн дэд индексийг тодор-

хойлохдоо судалгааны үзүүлэлтийг

илүү ашиглаж байна. Үүнд:

Танай улсын шүүх байгууллага, Засгийнгазрын гишүүд, иргэд, пүүс компаниуд ньулс төрийн нөлөөнөөс хараат бус уу?

Санхүүгийн хөрөнгө болон эд хөрөнгийгхуулиар тодорхой зааглаж сайтархамгаалдаг уу?

Улсын гэрээт ажил гүйцэтгэгчийн тендерторолцогчидод Засгийн газар төвийгсахисан байдлаар ханддаг уу?

Зохион байгуулалттай гэмт хэргийн зүгээсбизнест ноцтой хохирол учруулдаг уу?


Авилгалын дэд индексийг тодорхой-

лохдоо мөн судалгааны мэдээлэл

ашигладаг. Үүнд:

Экспорт импортын зөвшөөрөлтэй

холбоотой хээл хахуул өгөх явдал

хир нийтлэг вэ?

Нийтийн аж ахуйн үйлчилгээтэй

холбоотой хээл хахууль өгөх явдал

хир вэ?

Жил тутмын татвар төлөлттэй

холбоотой хээл хахууль өгөх явдал

аль хир нийтлэг вэ?


Гурав. Макро эдийн засгийн

орчны дэд индексүүд

Макро эдийн засгийн тогтвор-той байдлын индекс

Улс орны зээлжих зэрэглэл

Засгийн газрын үргүй зардал

Эдгээрийг тооцохдоо тогтсон тоонүзүүлэлтэд илүү ач холбогдол өгчүнэлгээний 5/7 өгдөг бол судал-гаагаар тогтоосон үзүүлэлтэдүнэлгээ 2/7-ийг өгдөг байна.


Макро эдийн засгийн тогтвортой

байдлын тогтсон тоон үзүүлэлтүүд

Улсын төсвийн ашиг алдагдал

Үндэсний хуримтлал

Инфляци

Хүчин төгөлдөр үйлчилж буй

валютийн бодит ханш

Зээлийн хүү


Улс орны зээлжих зэрэглэл

Албан ѐсны тоон үзүүлэлтийг

“Засгийн газрын өр” гэсэн үзүүлэл-

тээр авдаг.

Судалгааны тоон мэдээлэлийг

- Ирэх жил танай улсын эдийн засагт

ухралт гарч болзошгүй юу?

- Танай компанийн зээл авах боломж

өнгөрсөн жилтэй харьцуулахад

хялбар болж байна уу эсвэл хэцүү

болж байна уу? Г.м асуулгаар авна.


үзүүлэлтийг тодорхойлохдоо голдуу

судалгааны тоон мэдээлэл ашигладаг.

Танай орны улсын зардлын бүтэц

үрэлгэн үү эсвэл зах зээлээр

хангаж чадахгүй зайлшгүй

шаардлагатай бүтээгдэхүүн

үйлчилгээгээр хангахад

зарцуулагдаж байна уу? Гэх мэт

чиглэлээр авах судалгаагаар

тодорхойлж байна.


ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ТУХАЙ

ПОРТЕРИЙН ОНОЛ

1. Микро эдийн засгийн

бизнесийн орчин

2. Компанийн үйл ажиллагаа,

стратегийн боловсронгуй

байдал


1. Хөгжлийн макро эдийн засаг, улс төр, эрх зүй,

нийгмийн орчин нөхцөл

I. Микро эдийн II. Компанийн үйл ажиллагаа,

Засгийн бизнесийн стратегийн боловсронгуй

орчин байдал

2. Микро эдийн засгийн үндэс суурь


I. Микро эдийн засгийн бизнесийн

орчин- Портерийн ромбо загвар

А. Орцын хүчин зүйлс

Б. Пүүс компанийн өрсөлдөөний

нөхцөл байдал

В. Дотоодын эрэлтийн төвшин чанар

Г. Дэмжих үйлчлэх салбаруудын

байдал


а. Орцын хүчин зүйлс

1. Хүний нөөц

2. Капиталын нөөц

3. Биет дэд бүтэц

4. Захиргааны дэд бүтэц /бүртгэл, зөвшөөрөл /

5. Мэдээлэлийн дэд бүтэц / эдийн засгийнтоон үзүүлэлт, ил тод байдал г.м/

6. Шинжлэх ухаан технологийн дэд бүтэц

7. Байглын баялаг


Б. Пүүс компанийн

өрсөлдөөний нөхцөл байдал

1. Өрсөлдөөний нөхцөл бүрдэх

Үүнд:

- Шудрага өрсөлдөөний эрх зүйнорчин

- Өрсөлдөх компаниудийн тоо

2. Компани өрсөлдөөний стратегибодлоготой байх


В. Дотоодын эрэлтийн төвшин

чанар

Эрэлтийн хэмжээ багтаамж

Эрэлтийн хөгжлийн төвшин

Бүтээгдэхүүний нэр төрөл, чанар


Г. Дэмжих үйлчлэх салбаруудын

байдал

Дэд бүтэц

Мэдээлэлээр хангах

Бэлтгэн нийлүүлэх салбар


стратегийн боловсронгуй

байдал

• Олон улсын болон дотоодын зах зээлдээр өрсөлдөөний зарчим ижил юм.

• Ижил төстэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэжбайгаа бүлэг өрсөлдөгчид бүхийсалбарын хүрээнд өрсөлдөөн явагддаг.

• Компани өөрийн өрсөлдөх стратегийгболовсруулах нь салбар дотроо уртхугацаанд өрсөлдөх аргаа тодорхойлжбайгаа хэрэг юм.


Өрсөлдөөний стратегийн хоѐр

үндсэн хүчин зүйл

Нэгдүгээрт: Салбараа зөв сонгох

Салбар бүхэнд өрсөлдөөний шинж

төлөв янз бүр байдаг. Иймд

салбарын ашиг болон бүтцийг

судлах

Хоѐрдугаарт: Салбарын дотор эзлэх

байгаа байр сууриа олох


Нэг. Ñàëáàðûг зөв сонгох нь îëîí

óëñûí ºðñºëäººíä чóõàë àч

õîëáîãäîëòîé

ßíç á¿ðèéí ñàëáàðóóä íü äîòîîä á¿òöèéí

õóâüä ч ÿëãààòàé áàéäаг. Оëîí óëñûí çàõ çýýë

äýýð àìæèëòòàé ºðñºëäºõèéí òóëä òîõèðñîí

ñàëáàðàà ñîíãîõ øààðäëàãà ãàðäàã. Òóõàéëáàë

î¸ìîë á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿éëäâýðëýë нь íèñýõ

îíãîöíû ¿éëäâýðýýñ ò¿¿õèé ýäèéí íººöèéí

õóâüä íü ýðñ ººð. Эмийн үйлдвэрээс гоо

сайхны үйлдвэр ашгийн төвшин өндөр.

Òóõàéí óëñûí õóâüä òîäîðõîé íýã ñàëáàð íü

îëîí óëñûí çàõ çýýë äýýð ºðñºëäºõºä áóñàä

óëñààñ èë¿¿ òààòàé íºõöºëä áàéäàã.


Салбарын сонголт

Салбарын ашиг болон бүтэцд нөлөөлөх 5

хүчин зүйлүүд бий.

1. Шинэ өрсөлдөгчид бий болох аюул

2. Орлуулах бүтээгдэхүүн бий болох аюул

3. Бүтээгдэхүүнийг иж бүрдэл болгох

бэлтгэн нийлүүлэгчидын байдал

4. Бүтээгдэхүүнийг худалдан авагчдын

чадвар

5. Одоогийн өрсөлдөгчдийн тэмцэл


Шинээр өрсөлдөгч бий болсноор

үйлдвэрлэл, нийлүүлэлтийн хэмжээг

өсгөж хэрэглэгчдийн тоог харьцангуй

багасган ингэснээр өмнө нь байсан

ашгийн төвшин бууруулдаг.

Хөрөнгийн багтаамж бага шаарддаг

салбарууд болон жижиг дунд бизнес ийм

аюулд өртөхдөө амархан байдаг.


болох аюул

Аль нэг бүтээгдэхүүнийг орлуулах шинэбүтээгдэхүүн үүссэнээрхэрэглэгчдийнхээ тодорхой хэсгийгалдахад хүрч мөн ашиг буурахаднөлөөлнө.

Орлуулах бүтээгдэхүүн бий болох ньсалбар бүрт өөр байдаг. Ж нь. Эмийнсалбар, агаарын тээвэр, ХАА болонхүнсний үйлдвэрийн салбар г.м

Гэхдээ ямар ч салбарт хөгжлийн явцадбүтцийн өөрчлөлт хийгдсээр байдаг.


3.Бүтээгдэхүүнийг иж бүрдэл болгох бэлтгэн нийлүүлэгчдийн байдал

Салбарын онцлогоос шалтгаалан

бүтээгдэхүүний иж бүрдэл нь янз бүр

байдаг.Энгийн хийцтэйгээс эхлээд маш

нарийн технологи, олон эд анги,

материал шаарддаг салбар нь тэр

хэмжээгээр олон бэлтгэн нийлүүлэгч

шаардана.

Бүтээгдэхүүнийг иж бүрдэл болгоход

оролцогчидын байдал


4.Бүтээгдэхүүнийг худалдан авагчдын чадвар

Худалдан авагчдын цалин, орлого

Худалдан авагчдын зан заншил соѐлын онцлог

Худалдан авагчдын соѐлын төвшин

Тухайн улс орны амьжиргааны өртөг г.м


5.Өрсөлдөгчдийн тэмцэл

Салбарт шудрага өрсөлдөөн байгаа

эсэх Үүнд:

1. Өрсөлдөөний эрх зүйн орчин

2. Өрсөлдөгч пүүс компаниудын

шинж төлөв


II. Салбарын дотор байр сууриа эзлэх

гэж юу вэ?

Жишээ:

ÀÍÓ-èéí Ìàðñ øêîëàäíû ¿éëäâýðëýë íü

öººí íýð òºðëèéã îëíîîð ¿éëäâýðëýж,

энэ чиглэлээр îëîí óëñûí çàõ çýýë äýýð

íî¸ðõäîã. Тэгвэл Øâåéöàðûí Òîфëåð

øêîëàäíû ¿éëäâýð íü èë¿¿ íàðèéí

òºðºëæñºí, ¿íýòýé á¿òýýãäýõ¿¿íýýðýý

äýëõèéí çàõ çýýë äýýð àëäàðòàé áºãººä

ýíý чèãëýëýýðýý áàéð ñóóðèà ýçëýñýí

áàéäàã.


Ñàëáàðòàà ýçëýõ áàéð ñóóðèà çºâ îëîõ

Нýãä¿ãýýðò: Өðñºëäºõ äàâóó òàëàà

зөв тодорхойлох

Хî¸ðäóãààðò: Өðñºëäººíèé õ¿ðýýãýý

çºâ òîäîðõîéëох


Êîìïàíèéí ºðñºëäºõ äàâóó òàë

Тåõíèê òåõíîëîãèéã

ñàéæðóóëàõ

Зàðäëàà áàãàñãàõ

Б¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð òºðëºº

øèíýчëýж боловсронгуй

болгож байх


Êîìïàíèéí ºðñºëäºõ äàâóó òàë

1. ªðñºëäºãчººñºº õÿìä çàðäëààðá¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýõ. Ýíý íü àëü íýãêîìïàíè òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéãºðñºëäºãчººñºº õàðüöàíãóé áàãà çàðäëààð¿éëäâýðëýж илүү ашиг олох чàäâàð äýýðòóëãóóðëàæ áàéäàã. Солонгосын хагасдамжуулагч

2. Нýãæ á¿òýýãäýõ¿¿íèé ºíäºð ¿íýýñ èë¿¿ àøèãîëîõ Энэ нь хóäàëäàí àâàãчèéí ýðýëòèéãäýâøèëòòýé øèíý íýð òºðºë , èë¿¿ ºíäºðчàíàðòàé á¿òýýãäýõ¿¿íýýð õàíãàõ чàäâàðûãýçýìøñýíýýð äýëõèéí çàõ çýýëä ºðñºëäºõÿâäàë þì. Ýíý òºðºë íü ¿éëäâýðëýãчäýäá¿òýýãäýõ¿¿íýý èë¿¿ ºíäºð ¿íýýð áîðëóóëàõáîëîìæ ºãäºã óчðààñ ìºí ë ºðñºëäºãчäººñººèë¿¿ àøèãòàé àæèëëàõ áîëîìæ ºãäºã. Германымашин


Сàëáàðûí õ¿ðýýíä ºðñºëäººíèé

õ¿ðýýãýý çºâ òîäîðõîéëîõ гэж юу вэ?

Çàõ çýýë áîëãîí ÿíç á¿ðèéí ýðýëò õýðýãöýýòýé, кîìïàíè á¿ðèéí ºðñºëäººíèé õ¿ðýý ÿíç á¿ð,îëîí ÿíçûí çàõ çýýëä òîõèðñîí îëîí ÿíçûí ñòðàòåãè øààðäëàãàòàé .

Үéë àæèëëàãààíûõàà çîðèëãî, õ¿ðýýã зөвòîäîðõîéëíî ãýñýí ¿ã Үүнд:

Кîìïàíè àëü ñàëáàðò ºðñºëäºõ

Хèчíýýí íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ

Дýëõèéí çàõ çýýëèéí àëü á¿ñ íóòàãò á¿òýýãäýõ¿¿íýý áîðëóóëàõ

Хóäàëäàí àâàãчäûí ÿìàð õ¿ðýýã õàìàðч¿éëчëýõ


Жишээ-1: Ýðýãòýé õ¿íèé åðäèéí öàìö баàëäàðòàé çîõèîí á¿òýýãчèéí õèéñýí шинэçàãâàðын цамцны ялгаа,

Жишээ-2: Àâòîìîáèëèéí ¿éëäâýðëýëä ÀÍÓ, ßïîíû êîìïàíèóä ÿíç á¿ðèéí àíãèëàëûí ìàøèí үйлдвэрлэдгээрээäýëõèéä òýðã¿¿ëäýã áîë õàðèí Ãåðìàíû ÁÌÂ, Äàéìëåð Áåíç çýðýã ¿éëäâýð¿¿ä íü õ¿чòýé, õóðäòàé, ¿íýòýé ºíäºð çýðýãëýëèéí áîëîí ñïîðò ìàøèíààð, Ñîëîíãîñûí Õóàíäàé, Äýó ¿éëäâýð¿¿ä áàãà îâðûí, хямд ìàøèíүйлдвэрлэдгээрээ äýëõèéí çàõ çýýëä ºðñºëäºæ áàéíà.


Дээрхи хоѐр асуудлын аль алиныг нь

харгалзан стратегиа сонгодог.

Салбарын хувьд ашгийн төвшин өндөр

боловч салбартаа эзлэх байр сууриа зөв

сонгоогүйгээс үйлдвэрлэлийн ашиг нь

хангалтгүй байж болно. Салбартаа эзлэх

байр суурь гэдэг бол төгсгөлгүй

өрсөлдөөн байдаг.


lecture 1

Documents

www

zaluu