leerdoelen natuurvakken

1

Bronnen: tule.slo.nl en leerplaninbeeld.slo.nl

Natuurvakken

biologie

natuurkunde

2


Biologie

Tussendoelen

groep 7/8

Datum / bewijzen Tussendoelen

BB/KB

Tussendoelen GT Tussendoelen H Tussendoelen V Datum / bewijzen

Opbouw van het

leven

DNA bevat

informatie voor

erfelijke

eigenschappen.

Ik leg met het

begrip overerven

uit dat soortken-

merken worden

doorgegeven

aan

nakomelingen.

Ik leg uit dat

elke cel DNA

bevat.

Cel

Plantaardige en

dierlijke cellen

Verschillende

onderdelen

(cytoplasma

celkern celwand

celvlies

bladgroenkorrel)

van cellen

Ik leg met een

voorbeeld de

functie van een

lichaamscel uit.

Ik benoem

cellen als zelf-

standige eenheid.

Ik benoem

plantaardige en

dierlijke cellen.

Ik leg uit dat

de functie v.d. cel

samenhangt met

de vorm v.d. cel.

Ik benoem

onderdelen van

plantaardige en

dierlijke cellen

(cytoplasma, cel-

kern, celwand,

celvlies, blad-

groenkorrel) en

wijs ze aan in de

cel.

Ik leg het

verschil uit tussen

plantaardige en

dierlijke cellen.

3


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Weefsels en

organen

Organen met

functies

Verschil organen

en weefsels

Orgaan- of

weefseldonatie

Ik geef

voorbeelden van

weefsels en

organen.

Ik leg met een

voorbeeld het

belang van

donatie uit.

Ik leg uit dat

weefsels en

organen een deel

van het

organisme zijn.

Ik benoem een

of meer functies

van organen.

Ik benoem

waar de organen

zich i.h. lichaam

bevinden.

Ik leg uit dat

organen één of

meer functies

hebben.

Bouw en

kenmerken van

bacterie,

schimmel, virus,

plant, dier/mens

Indelen in 4 rijken

Kenmerken

passend bij de 4

rijken

Ik noem de vier

soorten

organismen.

Ik leg uit dat

organismen

ingedeeld

worden in 4 rijken.

Ik noem

kenmerken van

bacteriën, schim-

mels, virussen,

planten, dieren en

mensen.

Ik benoem van

de indeling in 4

rijken.

Definitie van soort

Verschil soort en

ras

Ik leg uit dat

planten en dieren

op basis van

kenmerken zijn in

te delen in

soorten.

Ik noem de

hoofdgroepen

Ik benoem de

definitie van soort.

Ik leg uit

wanneer

organismen tot

één soort of één

ras behoren.

4


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Ik geef

voorbeelden van

kenmerken die

passen bij de

omgeving

Metabolisme van

de cel

Verbranding

Verschil

verbranding en

vertering

Fotosynthese op

celniveau

Eiwitsynthese in de

cel

Ik leg uit dat

voedsel en water

nodig zijn voor

opbouw, hand-

having, herstel en

energie.

Ik leg uit wat

verbranding is.

Ik beschrijf de

opbouw, afbraak

en verbranding in

de cel.

Ik omschrijf

waar opbouw en

afbraak van

stoffen

plaatsvindt.

Ik licht de

verbranding in de

cel toe.

Ik leg uit waar

opbouw en af-

braak van stoffen

plaatsvinden.

Ik benoem

verschil tussen

verbranding en

vertering.

Ik benoem

waar opbouw en

afbraak van

stoffen in de cel

plaatsvindt.

Transport

(bloedsomloop)

Bouw en functie

van hart en

verschillende

bloedvaten.

Functies en

samenstelling van

het bloed

Weefselvloeistof

en lymfevaten-

stelsel

(ademhaling)

Ik benoem de

bloedsomloop

met bijzondere

aandacht voor

het hart.

Ik leg de

functies van

bloed uit.

Ik benoem het

proces van

ademhalen.

Ik benoem hoe

opname, versprei-

ding en gebruik v.

voedingsstoffen

verlopen.

Ik benoem

bouw en functie

van het hart en

verschillende

bloedvaten.

Ik benoem op-

name en versprei-

ding en gebruik

van zuurstof.

Ik benoem

functies en

samenstelling van

het bloed.

Ik beschrijf hoe

de afvalstoffen

het lichaam

verlaten.

Ik benoem

bouw en functie

van organen v.d.

bloedsomloop en

ademhaling.

Ik beschrijf op-

name, versprei-

ding en gebruik v.

voedingsstoffen

en zuurstof.

Ik benoem de

samenstelling van

bloed en in- en

uitgeademde

lucht.

5


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Bouw en functie

v.d. longen

Samenstelling in-

en uitgeademde

lucht

Ik benoem

bouw en functie

van adem-

halingsorganen.

Transport

(bloedsomloop)

Bloeddruk

Ik leg uit wat

bloeddruk is en

hoe bloeddruk

wordt gemeten.

Ik leg uit wat er

aan de hand is bij

te hoge of te lage

bloeddruk.

Transport

(bloedsomloop)

Conditie

Ik leg uit

gebeurt met

bloedsomloop en

ademhaling bij

inspanning.

Ik leg uit wat

de rol is van hart

en bloedvaten bij

het verbeteren

van conditie.

Ik leg uit hoe

je conditie kunt

meten.

Transport

(ademhaling)

Gaswisseling in de

longen

Ik benoem de

samenstelling van

lucht.

Ik omschrijf hoe

in de longen

gaswisseling gaat.

Ziekten aan de

longen, zoals

astma en COPD

Ziekten rondom

bloedsomloop en

ademhaling

Vitale capaciteit

Verschil adem-

haling organisme

en in de cellen

Ik noem

kenmerken van

aandoeningen

aan de longen.

Ik omschrijf wat

de veranderingen

zijn in de longen

bij versch. ziekten

aan de longen.

Ik benoem

belangrijke

ziekten rondom

bloedsomloop en

ademhaling.

Ik benoem wat

het begrip vitale

capaciteit

inhoudt.

Ik benoem ver-

schil tussen adem-

haling in de cel en

ademhaling v.h.

organisme.

6


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Bloedsomloop bij

dieren (kikker, vis,

mossel)

Ik beschrijf de

verschillen in

bloedsomloop en

gaswisseling bij

verschillende

diersoorten.

Voeding

Voedingsstoffen

met functie

Verschil voeding

planten/dieren/m

ens en hoe ze aan

hun voedsel

komen

Inname van

voedingsstoffen

bij planten/

dieren/mens

Samenstelling

voedingspakket

bij mensen

Voedselbederf en

voedselveiligheid

Ik beschrijf hoe

dieren en mensen

aan hun voedsel

komen.

Ik benoem de

belangrijkste

functies van

eiwitten, vetten,

koolhydraten,

mineralen,

vitamines en

water voor het

lichaam.

Ik benoem

eisen w.a. een

evenwichtig

voedingspakket

moet voldoen

Ik noem

mogelijke

gevolgen van een

niet-evenwichtig

voedingspakket

Ik leg uit wat

voedselveiligheid

is.

Ik beoordeel

voedselveiligheid.

7


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Ik maak keuzes

voor de

samenstelling van

een eigen gezond

voedingspakket,

rekening houdend

met de eigen

omgeving.

Overgewicht en

ondergewicht

Informatie op

verpakking van

levensmiddelen

HV: Voeding

Vegetarisch en

andere diëten

Ik benoem

oorzaken en

gevolgen van

overgewicht en

ondergewicht.

Ik leg uit wat

de verplichte

informatie op

etiketten inhoudt.

Ik benoem

verschillende

diëten.

Spijsvertering

Bouw en functies

van het

spijsverterings-

stelsel

Enzymen

HV:

Onderdelen van

het spijsverterings-

stelsel

Ik leg de

werking van

spijsvertering uit.

Ik benoem hoe

opname,

verspreiding en

gebruik van

voedingsstoffen

verloopt.

Ik benoem

bouw en functie

van het spijs-

verteringsstelsel.

Ik licht bouw

en functie van het

spijsverterings-

stelsel toe.

Ik leg het

begrip enzymen

uit.

Ik omschrijf hoe

voedsel

opgenomen,

verwerkt en ver-

spreid wordt door

het lichaam.

Ik benoem de

belangrijkste

functies van

eiwitten, vetten,

koolhydraten,

mineralen, vita-

mines en water

voor lichaam.

8


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Ik omschrijf de

bouw en functie

v.h. spijsverte-

ringskanaal.

Ik benoem

randvoorwaarden

voor vertering van

voedsel, zoals de

werking van

enzymen.

Houding en

beweging

Bouw, functie en

werking van skelet

en spierstelsel

Onderdelen van

het skelet

V: Bewegen en

de energievoor-

ziening van

spieren

Ik benoem

belangrijke

onderdelen van

het skelet.

Ik noem de

functies v.h.

skelet.

Ik benoem

belangrijke

spieren.

Ik beschrijf de

werking van

spieren.

Ik benoem de

bouw en functie

van de bij

bewegen

betrokken

organen bij de

mens.

Ik beschrijf de

bouw en functie

van de bij

bewegen

betrokken

organen bij de

mens.

Ik benoem

verschillende

typen spieren.

Ik leg een

verband tussen

de bouw van de

spier en het type

bewegingen dat

gemaakt kan

worden.

Houding en

beweging

Overbelasting

Ik leg uit wat er

in het lichaam

gebeurt bij een

spierblessure.

Ik benoem

veelvoorkomende

blessures door

overbelasting.

Ik leg uit hoe

blessures voorko-

men en genezen

worden.

Ik leg uit hoe

veelvoorkomende

blessures door

overbelasting

ontstaan.

Ik leg een

verband tussen

gebruik van het

bewegingsappa-

raat en voor-

komen van

blessures.

9


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Verschillende

uitscheidingsorga

nen waaronder

de huid

Bouw en functie

van de nieren

Rol van de lever

bij uitscheiding

HV: Bouw, functie

en werking van

uitscheidingsorga

nen.

Ik noem de

vormen en

functies van

uitscheiding.

Ik benoem de

bouw, functie en

werking van

uitscheidings-

organen van de

mens.

Ik licht de

functie van de

uitscheidings-

organen toe.

Ik omschrijf de

bouw, functie en

werking van

uitscheidings-

organen van de

mens.

.

Afweer

Natuurlijke en

kunstmatige

immuniteit

Antistoffen

HV: Verschil niet-

specifieke en

specifieke afweer

Antistoffen en

vaccinaties

Afweer en auto-

immuunziekten

Orgaantransplant

atie

Ik leg met een

voorbeeld uit hoe

het lichaam zich

afweert bij ziekte.

Ik leg uit wat

het begrip

besmettelijk

inhoudt en welke

gradaties daarin

zijn.

Ik benoem hoe

antistoffen

bescherming

bieden.

Ik omschrijf de

bouw en functie

van bij afweer

betrokken

organen bij de

mens, waaronder

de huid.

Ik leg uit wat

het verschil is

tussen

kunstmatige en

natuurlijke

immuniteit.

Ik benoem

reacties op

lichaamsvreem-

de stoffen.

Ik leg uit wat

auto-immuun

ziekten zijn.

10


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Groei en

ontwikkeling

Levenscyclus

Fasen van

lichamelijke en

geestelijke groei

van de mens met

speciale

aandacht voor de

puberteit.

HV:

Puberteit en

hersenont-

wikkeling

Ik noem

(lichamelijke)

veranderingen in

de puberteit.

Ik benoem de

verschillende

fasen van

lichamelijke en

geestelijke groei

van mensen.

Ik benoem

kenmerken van

verschillende

levensfasen.

Ik benoem

lichamelijke en

sociaal-

emotionele

veranderingen bij

jongens en

meisjes in de

puberteit.

Ik licht toe dat

bepaalde

kenmerken

passen bij

verschillende

levensfasen.

Fotosynthese

(vooral op

organisme

niveau)

Planten maken

zelf voedsel met

behulp van

zonlicht.

HV: Kleur van licht

Ik leg uit wat

fotosynthese is.

Ik benoem de

functie van

plantendelen.

Ik beschrijf hoe

planten zelf

voedsel maken

door middel van

fotosynthese.

11


Tussendoelen

groep 7/8

Datum /

bewijzen

Tussendoelen

BB/KB

Tussendoelen GT Tussendoelen H Tussendoelen V Datum /

bewijzen

Interactie

Bouw, werking

en functie van

verschillende

zintuigen

Ik leg de

functie en

werking van de

zintuigen uit.

Ik benoem de

zintuigen van de

mens.

Ik benoem de

plaats in het

lichaam waar

zintuigen

voorkomen.

Ik benoem

bouw en functie

van oog en oor.

Ik leg uit hoe

waarneming

plaatsvindt.

Ik omschrijf

de bouw en

werking van

zintuigen.

Ik leg a.d.h.v.

concrete

verschijnselen uit

hoe waarneming

plaatsvindt en

welke rol

zintuigen daarin

spelen.

Overbelasting

van zintuigen,

bijvoorbeeld

teveel zon, hard

geluid

HV: Schade aan

zintuigen door

overmatige

prikkeling,

bijvoorbeeld

overmatig

geluid.

Ik leg met

voorbeelden uit

hoe zintuigen

reageren op

overbelasting.

Ik benoem de

veroorzaking van

slechthorendheid

door overmatig

geluid.

Ik benoem de

veroorzaking van

huidziekten ten

gevolge van

teveel zon.

Ik leg een

verband tussen

overmatige

prikkeling en

schade aan

zintuigen.

Zenuwstelsel

Bouw en functie

van zenuwen en

hersenen.

HV: Doorgeven

van impulsen

Ik leg de

functie van

zenuwen uit.

Ik leg de

functies van de

hersenen uit.

Ik benoem

onderdelen en

functies van het

zenuwstelsel.

Ik benoem

onderdelen van

de hersenen.

Ik licht

onderdelen en

functies van het

zenuwstelsel toe.

.

12


Tussendoelen

groep 7/8

Datum /

bewijzen

Tussendoelen

BB/KB

Tussendoelen GT Tussendoelen H Tussendoelen V Datum /

bewijzen

Zenuwstelsel

Doorgeven van

prikkels

HV: Prikkels ↔

Impulsen

Ik benoem

bouw en werking

van zenuwcellen.

Ik leg a.d.h.v.

concrete

verschijnselen uit

hoe zenuwen en

hersenen

werken.

Ik omschrijf

hoe impulsen

worden

doorgeven.

Ik benoem de

relatie en het

verschil tussen

prikkels en

impulsen.

Ik leg uit hoe

bewuste en

onbewuste

reacties

verlopen.

Hormoonhuis-

houding

Bouw en functie

van de hypofyse.

Verschillende

hormonen en

plaats in het

lichaam.

Werking

hormooncyclus

en relatie

hormonen en

gedrag

Ik benoem

functie en

werking van

hypofyse en

andere

hormoonklieren.

Ik benoem

waar in het

lichaam

hormoonklieren

liggen.

Ik benoem

waar in het

lichaam

hormoonklieren

liggen.

Ik leg uit dat

hormonen

invloed

uitoefenen op

het gedrag.

Ik leg uit wat

de relatie is

tussen

hormoonstelsel

en zenuwstelsel.

Ik benoem de

werking van

adrenaline.

Ik leg uit hoe

een hormoon-

cyclus werkt.

Ik benoem

van de werking

van adrenaline,

insuline en

glucagon.

Ik benoem

van de werking

van hormonen

bij planten.

Tussendoelen Datum / Tussendoelen Tussendoelen GT Tussendoelen H Tussendoelen V Datum /

13


groep 7/8 bewijzen BB/KB bewijzen

Interactie met

(a)-biotische

factoren

Ik benoem

biotische en

abiotische

factoren die van

invloed zijn op

het gedrag en

functioneren van

organismen.

Gedrag

(biologie)

Ik leg uit dat

gedrag van de

mens wordt

bepaald door

biologische,

psychologische,

sociaal-culturele

en andere

oorzaken.

Gedrag

(biologie)

Relatie gedrag

en prikkels

Ik beschrijf

gedrag met

behulp van een

ethogram.

Ik benoem

het verschil

tussen inwendige

en uitwendige

prikkels.

Ik benoem de

relatie tussen

gedrag en

prikkels.

14


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Gedrag (vanuit

verzorging)

Verantwoordelijkh

eid voor eigen

gedrag in

verschillende

situaties.

Ik geef aan

wat gevolgen zijn

van eigen gedrag

in verschillende

situaties en neem

daarvoor ver-

antwoordelijkheid.

Ik benoem

mogelijkheden

om veiligheid in

verschillende

situaties te

vergroten.

Reproductie

Celdeling en

reductiedeling

Fasen in celcyclus

Ik leg uit dat

cellen zich delen.

Ik benoem de

fasen in de

celcyclus.

Ik licht verschil

tussen de gewone

celdeling en

reductiedeling

toe.

Ik leg de

werking van een

reductiedeling uit.

Ik herkennen

de fasen van de

celcyclus.

15


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Ongeslachtelijke

en geslachtelijke

voortplanting bij

planten

Geslachtelijke

voortplanting bij

dieren en mensen

Ik noem

verschillende

manieren van

voortplanting bij

planten.

Ik leg het

proces van

bestuiving uit.

Ik leg een

verband tussen

bloemvormen en

manieren van

bestuiving.

Ik benoem

voorbeelden van

geslachtelijke en

ongeslachtelijke

voortplanting bij

planten, dieren en

mensen.

Voortplanting

Bouw mannelijke

en vrouwelijke

geslachtsorganen

Primaire en

secundaire

geslachts-

kenmerken

Ingrijpen in de

voortplanting

Functies van de

voortplanting

Seksueel

overdraagbare

aandoeningen

Ik leg de

menselijke

voortplanting uit.

Ik benoem de

bouw v.h. voort-

plantingsstelsel bij

man en vrouw.

Ik benoem

functies en wer-

king v.h. voort-


man en vrouw.

Ik benoem het

verschil tussen

primaire en se-

cundaire ge-

slachtskenmerken.

Ik benoem van

methoden van

geboorteregeling

(voorbehoeds-

middelen)

Ik licht de

functies en

werking v.h. voort-


man en vrouw

toe.

Ik leg uit hoe

de mens kan

ingrijpen in de

voortplanting

(voorbehoeds-

middelen/mani-

puleren).

Ik geef een

onderbouwde

mening geven

over het ingrijpen

v.d. mens bij

voortplanting.

Ik omschrijf hoe

de professionele

zorg rondom

seksualiteit is

georganiseerd.

16


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Ik benoem van

de functies van

seksualiteit.

Ik onderscheid

verschillende

opvattingen over

seksualiteit.

Ik benoem

versch. seksueel

overdraagbare

aandoeningen en

voorbehoeds-

middelen.

Ik benoem van

verschillende soa

hoe je die kunt

voorkomen.

Geslachts-

hormonen

Ik benoem de

invl. van hormo-

nen bij de vrouw

bij voortplanting.

Relaties i/d puber-

teit, vormen van

(seksuele) relaties

en seksueel ge-

drag, seksualiteit

en media, eigen

normen en

waarden rondom

relaties (eigen

grenzen)

Ik benoem

verschillende

relatievormen.

Ik benoem

eigen grenzen

tussen gewenste

en ongewenste

relaties.

Ik onderscheid

hoe relaties

veranderen in de

puberteit.

Ik geef een

onderbouwde

mening over het

beeld van

seksualiteit in de

media.

17


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Ik benoem dat

relaties in de

puberteit

veranderen.

Ik benoem

voorkeuren in

verschillende

relaties en leg

keuzes daarin uit.

Ik beoordeel

eigen seksueel

gedrag en maak

hierin

verantwoorde

keuzes.

Ik ontwikkel

een eigen mening

ontwikkelen over

seksualiteit.

Ik benoem het

beeld van

seksualiteit in de

media.

Erfelijkheid

HV Erfelijke ziekten

Ik geef vbn.

van overgeërfde

eigenschappen

en kenmerken.

Erfelijkheid

Eeneiige en twee-

eiige tweeling

Ik leg uit wat

eeneiige en twee-

eiige tweelingen

zijn

Ik benoem

bijzondere

eigenschappen

van tweelingen.

18


Evolutie Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Ontstaan van

fossielen

Vindplaats van

fossielen

HV Datering

fossielen

Fossiel en

evolutionaire

stambomen

Ik leg uit wat

fossielen zijn.

Ik leg uit welke

informatie

fossielen ons

geven.

Ik leg uit hoe

fossielen zijn

ontstaan en hoe

ze gevonden

worden.

Ik licht toe hoe

fossielen zijn

ontstaan en hoe

ze gevonden

worden.

Ik leg

verbanden tussen

fossielen en nu

levende soorten.

Biodiversiteit

Ontstaan van

soorten en

ingrijpen van de

mens in soorten

Ik noem

kenmerken die de

verschillende

soorten bepalen.

Dynamisch

evenwicht

Gezondheid

Gezond gedrag

Keuze maken

rondom voeding,

voedselbereiding,

bewegen,

verslavende

middelen, kleding,

geld, media,

relaties.

Omgaan met

groepsdruk.

Ik noem de

basisregels van

persoonlijke

verzorging.

Ik licht een

goed voedings-

patroon toe en

leg het belang

ervan uit.

Ik noem mog.

om het

eetpatroon

gevarieerder te

maken.

Ik leg het be-

grip gezondheid

uit.

Ik benoem

factoren die je

gezondheid

beïnvloeden en

noem mog. om

verstoring ervan

tegen te gaan.

Ik benoem

werking en risico's

van versch. versla-

vende middelen.

Ik benoem

samenhang en

verschillen tussen

lichamelijke, psy-

chische en sociale

gezondheid.

Ik licht moge-

lijkheden om

verstoring ervan

tegen te gaan.

Ik licht toe wat

je kunt doen om

infectieziekten te

voorkomen.

Ik licht

verschillende

interpretaties van

het begrip

gezondheid toe.

Ik licht mog.

van gezond

gedrag toe, op

het gebied van

voeding, bewe-

gen, verslavende

middelen, kleding,

geld, media en

relaties.

.

19


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Ik noem de

hoofdtaken van

de voedings-

stoffen.

Ik geef

voorbeelden van

de invloed van

drugs, drank en

roken op de

gezondheid.

Ik noem

factoren voor het

ontstaan van

verslavende

gewoonten.

Ik kan

eenvoudige

eerste hulp

toepassen.

Ik maak hierin

bewuste keuzes

voor de eigen

situatie.

Ik benoem

eigen en

andermans

grenzen rond

gezondheid en

pas eigen gedrag

daarop aan.

Ik beschrijf hoe

de professionele

zorg rondom

gezondheid is

georganiseerd.

Ik onderscheid

van

infectieziekten,

erfelijke ziekten,

aangeboren

ziekten en

gebreksziekten.

Ik benoem

alternatieven

rondom

gezondheid en

beargumenteer

beslissingen.

Ik benoem van

eigen en

andermans

grenzen rond

gezondheid en

eigen gedrag

daarop

aanpassen.

Besmettelijke

ziekten

Ik geef

voorbeelden van

het belang van

hygiëne bij

besmetting.

Ik leg

verschillende

vormen van

ontstaan van

besmettelijke

ziekten uit.

Ik benoem hoe

behandeling kan

plaatsvinden.

20


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Zelfzorg rondom

gezondheid

Zorgzelfstandig-

heid

Verdeling van

zorgtaken

Plannen van

eigen

zorgactiviteiten

Ik leg uit wat

zorgzelfstandig-

heid is.

Ik geef een

eigen mening

geven over

verdeling van

zorgtaken en

belang van

zorgen voor

mijzelf.

Ik plan zorg-

taken door plan-

matige aanpak.

Waarde van de

zorg van anderen

(mantelzorg)

Professionele zorg

en beschikbaar-

heid daarvan

Ik benoem wat

de invloed is van

mantelzorg in de

eigen omgeving.

Ik geef vbn.

van professionele

zorg in de eigen

omgeving m.b.t.

gezondheid.

Homeostase

Terugkoppeling

Cycli van

verschillende

hormonen

Pupilreflex en

terugkoppeling

Ik herken

terugkoppeling

door zenuwstelsel

of hormonen.

Ik licht toe dat

het lichaam zich

kan handhaven

door gecoördi-

neerde activ. van

cellen, weefsels,

organen en

orgaanstelsels.

21


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Regeling

bloedsuikerspiegel

door

terugkoppeling

Ik benoem het

principe van een

regelkring bij de

bloedsuikerspiegel

.

Hormonen bij

mannen

Ik benoem het

principe van een

regelkring voor

mannelijke

hormonen.

Ik verklaar

afwijkingen in de

regelkring voor

mannelijke

hormonen.

Ecosysteem

Voedsel web,

voedselketen

Producent,

Reducent,

Consument

Afvalstoffen

Aantal individuen

per soort in een

voedselkringloop

Ik geef

voorbeelden van

de rol van

planten, dieren,

schimmels en

bacteriën in

voedselkringlopen

.

Ik benoem

a.d.h.v. concrete

voorbeelden hoe

soorten

organismen van

elkaar afhankelijk

zijn op het gebied

van voedsel.

Ik verklaar de

termen

voedselweb,

voedselketen,

producent,

reducent en

consument.

Ik pas de

begrippen

voedselketen en

voedselweb toe

op van vbn.

Ik leg uit dat

afvalstoffen

voedingstoffen

zijn.

Ik leg uit dat

aantallen in de

voedselkringloop

per soort

verschillen.

Tussendoelen Datum / bewijzen Tussendoelen Tussendoelen GT Tussendoelen H Tussendoelen V Datum / bewijzen

22


groep 7/8 BB/KB

Voorbeelden van

kringlopen

Ik benoem de

kringloop van

stoffen.

Biodiversiteit in de

eigen omgeving

Ik benoem de

kenmerken van

versch. biotopen.

Ik benoem de

biodiversiteit van

een biotoop.

Ik benoem wat

biodiversiteit is.

Populatie Ik geef vbn.

van dieren die in

sociaal verband

leven.

Ik leg de

beschermende

functie uit.

Ik leg uit wat

een populatie is.

.

Voedselpiramide Aantal individuen

per soort in een

voedselkringloop

Ik leg uit hoe

het aantal

individuen in

populaties zich

verhoudt tussen

producenten,

consumenten en

reducenten.

Dynamiek

Concurrentie

tussen soorten in

een populatie.

Instandh. en ontw.

v.e. ecosysteem

Ik benoem dat

concurrentie een

rol speelt bij het

instandhouden

v.e. ecosysteem.

Ik leg uit welke

rol concurrentie

binnen en tussen

populaties speelt

bij het instandh.

v.e. ecosysteem.

Ik leg uit welke

rol concurrentie

binnen en tussen

populaties speelt

bij de ontwikkeling

v.e. ecosysteem.

Tussendoelen Datum / bewijzen Tussendoelen Tussendoelen GT Tussendoelen H Tussendoelen V Datum / bewijzen

23


groep 7/8 BB/KB

Eigenschappen

van ecosystemen

Evenwicht in een

ecosysteem

HV

Biotische en

abiotische

factoren

Ik noem

voorbeelden van

bedreigingen

voor het

evenwicht in de

natuur.

Ik beschrijf

eigenschappen

van een of meer

ecosystemen.

Ik benoem hoe

evenwicht in een

ecosysteem tot

stand komt.

Ik beschrijf de

rol van biotische

en abiotische

factoren in

ecosystemen.

Ik benoem de

relatie tussen

verschillende

ecosystemen.

Ik leg uit dat

een ecosysteem

in verschillende

evenwichtssituatie

s kan komen.

Duurzame

ontwikkeling

Invloed van de

mens op het

milieu

Ecologische

voetafdruk

4 aspecten van

duurzame

ontwikkeling

(ecologisch,

mondiaal,

maatschappelijk,

economisch)

Definities van

duurzame ontw.

Biosfeer en bio-

diversiteit (in

eigen omgeving)

Belang van en

vormen van

verstoring van

biodiversiteit

Ik geef

voorbeelden van

schadelijke

invloeden op de

natuur.

Ik benoem

verstoringen in het

milieu door de

mens.

Ik benoem wat

duurzame

ontwikkeling is.

Ik bepaal mijn

eigen

ecologische

voetafdruk en

geef hiervoor

keuzes aan in

eigen gedrag.

Ik licht toe wat

onder duurzame

ontwikkeling

wordt verstaan.

Ik licht toe wat

onder

biodiversiteit

wordt verstaan en

geef daarvan

voorbeelden uit

de eigen

omgeving.

Ik benoem van

het belang van

biodiversiteit.

Ik benoem

oorzaken van

verstoring van

biodiversiteit en

bedenk

oplossingen.

Ik benoem

criteria waaraan

moet worden

voldaan wil

duurzame

ontwikkeling

mogelijk zijn.

24


Tussendoelen

groep 7/8


BB/KB


Energiestromen De aarde als

open

energiesysteem

Verschillende

vormen van

energie (in

voedsel, als

warmte, bij

beweging)

Ik leg uit dat

de aarde een

open energie-

systeem is.

Ik leg uit dat er

verschillende

soorten energie

zijn, waaronder

warmte.

Ik leg uit dat

verschillende

soorten energie in

elkaar over

kunnen gaan.

Energiestromen

Energie in

planten.

Ik leg uit hoe

energie in planten

kan worden

vastgehouden.

25


Natuurkunde

Materie Bouw van

de materie Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Molecuul

eigenschappen

van stoffen

Atoom: kern en

elektronen

bouw van stoffen

Ik licht met

voorbeelden toe

dat (de meeste)

zuivere stoffen zijn

opgebouwd uit

moleculen die

voor een

bepaalde stof

karakteristiek zijn.

Ik leg uit dat

moleculen

opgebouwd zijn

uit atomen.

Ik beschrijf een

atoom met kern

en elektronen met

een model.

Ik stel

molecuulformules

op van zuurstof en

van de bekendste

niet-metaaloxides.

Ik interpreteer

een gegeven

molecuulformule.

Ik licht fysische

eigenschappen

van stoffen toe

m.b.v. atomaire

en moleculaire

modellen.

Ik beschrijf

moleculen als

verzameling van

bij elkaar horende

atomen.

Ik noem

verschillen tussen

moleculen en

atomen.

Ik verklaar

fysische

eigenschappen

van stoffen m.b.v.

atomaire en

moleculaire

modellen.

Moleculen (en

atomen) en

stoffen, fasen en

chemische

reacties

Atoom: kern en

elektronen,

kernenergie

Atoom: kern en

elektronen

toepassing en

risico's van straling

Ik definieer

zuivere stof en

mengsel op

moleculair niveau.

Ik herken en

vergelijk gedrag

van moleculen in

de versch. fasen.

Ik benoem en

licht toe wat er bij

chemische

reacties op

moleculair niveau

gebeurt.

Ik benoem en

leg licht toe wat

er bij chemische

reacties op

atomair niveau

gebeurt.

Ik beschrijf het

gebruik van

kernenergie.

Ik noem

soorten straling en

toepassingen.

Ik beschrijf

gebruik in

medische

context.

Ik beschrijf

stralingsrisico's.

26


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Stoffen en hun

eigenschappen

Ik herken en

benoem

eigenschappen

van materialen.

Ik benoem en

herken een aantal

(stof)eigenschapp

en, waaronder

kleur, oplosbaar-

heid in water,

elektrische gelei-

ding, kookpunt,

smeltpunt.

Ik noem drie

eigenschappen

van drie witte,

vaste, in water

oplosbare stoffen.

Fases (gedrag

van moleculen,

modellen)

HV

Fases (gas,

vloeistof, vaste

stof)

de toestand van

materialen bij

verschillende

temperaturen

kookpunt/

smeltpunt

Modellen

toepassingen

Ik leg uit wat

stollen,

condenseren,

smelten en

verdampen is.

Ik leg uit wat

sublimeren en

rijpen is.

Ik herken het

voorkomen van

stoffen in drie

fasen in dagelijkse

toepassingen.

Ik noem de

faseovergangen.

Ik verklaar en

beschrijf het

voorkomen van

een stof in een

bepaalde fase

met behulp van

het moleculair

model.

Ik herken een

stof a.d.h.v. de

fasen en fase-

overgangen

Ik ga na in

welke fase een

stof zich bevindt

bij een bepaalde

temperatuur.

Ik verklaar en

beschrijf het

voorkomen van

een stof in een

bepaalde fase

a.d.h.v. atomaire

en moleculaire

modellen.

Ik vergelijk

stoffen a.d.h.v.

fasen en faseover-

gangen.

Ik ga na hoe

een stof zich

gedraagt bij

verandering van

temperatuur.

Ik leg uit dat

faseovergangen

kunnen worden

veroorzaakt door

verwarmen of

afkoelen.

27


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Eigenschappen

van gevaarlijke

stoffen

Ik begrijp

gevaaraandui-

dingen op

etiketten.

Ik begrijp

pictogrammen en

etiketten (mate

van brand-

baarheid,

giftigheid).

Ik rangschik

stoffen

rangschikken naar

brandbaarheid,

giftigheid, etc.

Ik begrijp

etiketten.

Geur en kleur Ik herken

(gevaarlijke)

stoffen a.d.h.v. de

kleur en geur.

Massa, volume,

dichtheid

(kwantitatief)

HV

Massa als

hoeveelheid stof

een voorwerp

neemt ruimte in

relatie massa,

volume en

dichtheid

Ik herken

stoffen a.d.h.v. de

dichtheid.

Ik omschrijf

massa en volume.

Ik maak

eenvoudige

berekeningen met

dichtheid.

Ik voorspel

a.d.h.v. de

berekende

dichtheid of

voorwerpen

zinken, zweven of

drijven.

Ik orden

voorwerpen

a.d.h.v. hun

dichtheid.

Ik leg

verbanden tussen

massa, volume en

dichtheid in

concrete situaties.

28


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Dichtheid

(kwalitatief)

HV

Relatie tussen

dichtheid, zinken,

zweven, drijven

uitzetten en

krimpen

Ik leg zinken,

zweven en drijven

uit met behulp

van dichtheid.

Ik leg uit hoe

de dichtheid

verandert als de

stof krimpt of

uitzet.

Ik reken met

de relatie tussen

massa, volume en

dichtheid.

Ik bepaal

a.d.h.v. de

berekende

dichtheid of een

voorwerp zinkt,

zweeft of drijft.

Ik leg het

verband uit tussen

dichtheid en het

uitzetten v.e. stof.

Ik voorspel hoe

de dichtheid

verandert als de

stof krimpt of

uitzet.

Oplosbaarheid Ik herken

stoffen a.d.h.v. de

oplosbaarheid in

water.

Ik vergelijk

stoffen a.d.h.v.

hun oplosbaar-

heid in water.

Elektrische

geleiding

Elektrische

geleiding (op

atomair niveau)

Elektrische

geleiding in

dagelijkse

toepassingen

Ik herken

stoffen a.d.h.v. de

elektrische

geleiding

(geleider, isolator).

Ik selecteer

materialen op

grond van

elektrische

geleiding.

Ik beschrijf

geleiding a.d.h.v.

het atoommodel.

Ik vergelijk

stoffen a.d.h.v. de

elektrische

geleiding

(geleider, isolator).

Ik rangschik

stoffen naar

geleidingsvermog

en (koper, ijzer,

kunststof, ...)

29


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Ik beschrijf

elektrische

geleiding in

dagelijkse

toepassingen.

Geleiding van

geluid

Ik leg uit dat

verschillende

stoffen het geluid

sneller of minder

snel geleiden.

Ik herken

stoffen a.d.h.v. de

geluidssnelheid.

Ik maak

eenvoudige

berekeningen van

geluidssnelheden

in lucht.

Ik maak

eenvoudige

berekeningen van

geluidssnelheden

in andere stoffen.

Ik orden stoffen

a.d.h.v. de

geluidssnelheid.

Geleiding van

warmte

Ik leg uit dat

verschillende

stoffen warmte

gemakkelijk /

moeilijk geleiden.

Ik herken

stoffen a.d.h.v. de

warmtegeleiding.

Ik kies stoffen

op grond van de

mate van

warmtegeleiding.

Ik orden stoffen

op grond van de

mate van

warmtegeleiding.

Brandbaarheid Ik herken

stoffen a.d.h.v. de

brandbaarheid.

Ik orden stoffen

a.d.h.v. de

brandbaarheid.

Ik kies stoffen

op grond van de

mate van

brandbaarheid.

Ik orden stoffen

a.d.h.v. de mate

van brand-

baarheid

Zuivere stoffen

Mengsels

Concentraties

Scheidingsme-

thoden (molecuul

als bolletje)

Ik definieer het

begrip zuivere stof

op macrosco-

pisch niveau.

Ik beschrijf

emulsie, oplossing,

suspensie, schuim,

rook, nevel en

legering.

30


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Ik benoem en

herken een aantal

zuivere stoffen.

Ik onderscheid

bekende stoffen

in zuivere stoffen

en mengsels.

Ik benoem de

bestanddelen van

mengsels en

soorten mengsels.

Ik beschrijf

suspensie, oplos-

sing en legering.

Ik benoem en

beschrijf van de

scheidingsme-

thoden bezinken

en afschenken,

filtreren (term

residu) en

indampen.

Ik definieer en

beschrijf van

oplossingen

kwalitatief

oplosbaarheid en

concentratie.

Ik maak

eenvoudige

berekeningen met

oplosbaarheid en

concentratie.

Ik geef

eenvoudige

mengsels en

scheidingsmethod

en weer,

molecuul als

bolletje.

Watersoorten Ik benoem en

beschrijf een

aantal soorten

water en bijbeh.

functies.

Ik beschrijf

prod. en distr. van

drinkwater

Ik beschrijf de

kringloop v. water.

.

31


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Metalen Ik benoem de

indeling in edele

en onedele

metalen en noem

bij elke soort een

aantal

voorbeelden.

Ik beschrijf het

gebruik van

metalen, lettend

op hun

eigenschappen.

Ik herken een

aantal methoden

ter bescherming

tegen corrosie en

beschrijf ze.

Zuren en basen Ik herken een

aantal eigensch.

van zure en van

basische

oplossingen en

benoem ze, w.o.

smaak, kleur met

lakmoes.

Ik herken een

aantal eigensch.

van zure en van

basische

oplossingen en

benoem ze, w.o.

smaak, kleur met

lakmoes,

geleiding van

stroom en

ontvettende

werking.

32


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Zuur-baseractie Ik herken en

beschrijf reactie

tussen zuren en

basen

(neutralisatie).

Schoonmaakmidd

elen

Ik benoem en

herken een aantal

soorten schoon-

maakmiddelen

met bijbehorende

voorbeelden.

Ik leg het

verschil in werking

tussen deze

soorten Ik leg uit.

Chemische

reactie en

reactieschema

Ik definieer het

begrip chemische

reactie.

Ik herken

chemische

reacties.

Ik interpreteer

een reactie-

schema.

Ik stel a.d.h.v.

een beschrijving

het reactie-

schema op.

Voorbeelden in

de dagelijkse

praktijk

Ik benoem en

herken een aantal

chemische

reacties in en

rond het huis.

33


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Materiaalkeuze

gerelateerd aan

functie, vorm en

veiligheid.

Ik selecteer

geschikt materiaal

voor een product

conform het

programma van

eisen.

Ik bewerk

materiaal voor

een product.

Ontwerpen en

maken van

producten

Ik stel een

aantal functionele

eisen op voor een

technisch

ontwerp.

Ik reflecteer op

een eigen

ontwerp a.d.h.v.

het programma

van eisen.

Energie

Vormen van

energie

In diverse

contexten

Ik noem

energiesoorten,

waaronder

bewegings-,

zwaarte-,

kernenergie,

elektrische en

chemische

energie, warmte.

Ik noem het

verschil tussen

diverse

energiesoorten,

waaronder

bewegings-,

zwaarte-,

kernenergie,

elektrische en

chemische

energie, warmte.

Ik onderscheid

energiesoorten

(bewegings-

energie, zwaarte-

energie,

kernenergie,

elektrische

energie,

chemische

energie, warmte).

34


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Energie-omzetting

Energiebehoud

(energiebalans)

Ik herken

energieomzetting

en.

Ik licht met

voorbeelden

energieomzet-

tingen toe.

Ik licht met een

voorbeeld

energiebehoud

toe.

Ik beschrijf

energieomzet-

tingen.

Ik kan

aantonen dat

geen energie

verloren gaat.

Ik leg de wet

van behoud van

energie uit.

Energiebronnen

Opwekking

Transport

Ik noem een

aantal

energiebronnen.

Ik beschrijf hoe

energie

getransporteerd

wordt.

Ik herken de

verschillende

energiebronnen.

Ik beschrijf de

versch. manieren

van energie-

opwekking

Ik beschrijf

enkele methoden

van

energieopslag.

Ik beschrijf de

verschillende

energiebronnen.

Ik beschrijf de

versch. manieren

van energie-

opwekking.

Ik analyseer

van de

verschillende

energiebronnen

hoe deze energie

gebruikt kan

worden.

Ik beschrijf

verschillende

manieren van

energieopslag en

beoordeel de

effectiviteit

hiervan.

Energievoorzienin

g van een school,

stad, land

Ik beschrijf een

energievoorzie-

ning in de praktijk.

Ik beschrijf hoe

energie opgewekt

kan worden.

Ik beschrijf hoe

energie opgewekt

kan worden, en

kan worden

opgeslagen in de

praktijk.

Ik ontwerp een

energievoorzie-

ning in de praktijk.

35


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Vermogen en

rendement

Ik onderscheid

'nuttige' energie

en 'toegevoerde'

energie.

Ik maak een

keuze m.b.v. de

energielabels voor

diverse

(huishoudelijke)

apparaten.

Ik beschrijf op

welke manier

energie 'nuttig'

gebruikt kan

worden.

Ik orden div.

apparaten

ordenen m.b.v.

de bijgeleverde

energielabels.

Ik maak een

keuze voor

apparaten met

het oog op

energiebesparing.

Ik leg een

verband tussen

de begrip

'vermogen' en

'rendement'.

Ik beschrijf wat

het gevolg is voor

de energie van

een verplaatsing

t.g.v. een kracht.

Ik beschrijf het

begrip vermogen

m.b.v. energie en

tijd.

Ik maak een

keuze voor diverse

apparaten in de

context van

huishoudelijke

apparaten en

vervoer.

Ik leg een

verband tussen

kracht,

verplaatsing en

verandering van

(bewegings)

energie.

Ik leg een

verband tussen

energieomzetting

en de daarvoor

benodigde tijd.

Transport en

isolatie

Ik beschrijf op

welke manieren

warmtetransport

kan plaatsvinden

(geleiding,

stroming, straling).

Ik noem

voorbeelden van

warmtetransport

en isolatie in de

context van

energiebesparing.

Ik leg een

verband tussen

warmtetransport

en de materie

waar transport in

plaatsvindt.

Ik leg een

verband tussen

tussen transport

en isolatie in de

context van

energiebesparing.

36


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Ik beoordeel

welke manieren

effectief toege-

past kunnen

worden.

Brand blussen Ik noem

manieren waarop

een brand geblust

kan worden.

Ik maak een

keuze op welke

manier een brand

geblust moet

worden.

Ik beschrijf op

welke manieren

warmtetransport

kan plaatsvinden

(geleiding,

stroming en

straling).

Ik leg een ver-

band tussen de

manier waarop

warmtetransport

plaatsvindt en de

stoffen die daarbij

betrokken zijn.

Ik leg een

verband tussen

transport en

isolatie in de

context van

energiebesparing.

Ik beoordeel

welke manieren

effectief

toegepast kunnen

worden.

Verbranding en

milieu

Ik noem

verbanden tussen

verbranding van

stoffen en het

milieu.

Ik beschrijf

waar verbranding

plaatsvindt.

37


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Ik herken de

keuze voor

verschillende

manieren van

verbranding in

samenhang met

milieu.

Verbranding Ik noem

voorbeelden van

volledige en

onvolledige

verbranding.

Ik noem

verschillen tussen

volledige en

onvolledige

verbranding.

Voorwaarden

voor verbranding

Ik benoem

twee

voorwaarden

voor verbranding

(brandstof en

zuurstof).

Ik noem drie

voorwaarden

(ook: ontbran-

dingstemp.) voor

verbrandingen

licht ze toe.

Explosies Ik benoem de

voorwaarde voor

explosie.

Verschijnselen bij

verwarmen

Ik beschrijf,

herken en licht

met voorbeelden

toe dat verwar-

men kan leiden

tot temperatuurs-

verhoging of

faseovergang.

Ik beschrijf,

herkennen en

licht met

voorbeelden toe

dat verwarmen

kan leiden tot

chemische

reactie.

38


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Temperatuur,

luchtdruk,

vochtigheid,

windsnelheid,

windrichting,

neerslag

weersverwachting

Ik herken

verschillende

grootheden en

bijbehorende

meetapparatuur

die belangrijk zijn

bij het opstellen

van de weers-

verwachting.

Ik beschrijf de

verschillende

grootheden en de

bijbehorende

meetapparatuur

die belangrijk zijn

bij het opstellen

van de weers-

verwachting.

Ik beschrijf het

ontstaan van

wolken , neerslag

en bliksem.

Ik leg een

weersverwachting

uit.

Ik stel een

weersverwachting

vast op basis van

satellieten

radarbeelden.

Ik stel een

weersverwachting

vast op basis van

meetgegevens.

Invloed van het

weer

Ik noem

voorbeelden van

invloed van weer

op maatschap-

pelijk leven.

Ik licht de

maatschappelijke

aspecten van

weersverschijn-

selen toe.

Stroomsterkte,

spanning,

weerstand

Ik leg de

begrippen

stroomsterkte,

spanning en

weerstand uit.

Ik maak eenv.

berekeningen met

spanning, stroom-

sterkte en weer-

stand.

Ik licht met

voorbeelden de

begrippen

stroomsterkte,

spanning en

weerstand toe.

Ik pas de wet

van Ohm toe.

Ik herken

lading als drager/

transporteur van

energie.

Ik reken met

spanning,

stroomsterkte en

weerstand.

39


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Spanningsbron Ik herken een

spanningsbron als

energiebron.

Ik noem vbn.

van spannings-

bronnen.

Ik leg de

functie van een

spanningsbron uit.

Ik beschrijf

toepassingen van

spanningsbronnen

.

Stroomkringen

Ik herken

verschillende

soorten

stroomkringen.

Ik herken welk

effect serie- en

parallelschakeling

en hebben op de

stroomsterkte en

spanning.

Ik noem

verschillende

soorten schake-

lingen in de

huiselijke context.

Ik gebruik de

V- en A-meter in

een schakeling.

Ik licht

verschillende

soorten

stroomkringen

toe.

Ik leid af hoe

groot de spanning

en stroomsterkte

worden in de

schakeling.

Ik ontwerp

diverse

schakelingen.

Ik licht het

gebruik van de V-

en A-meter in een

schakeling toe.

Ik beschrijf welk

effect serie- en

parallelschakeling

en hebben op de

stroomsterkte en

spanning.

Ik herken

verschillende

soorten

schakelingen in

de huiselijke

context.

Ik herken

veiligheidsmaatre

gelen in

huisinstallaties.

Veiligheid met

elektriciteit

Ik herken het

risico van elektri-

sche stroom door

het lichaam en

benoem hoe dit

vermeden kan

worden.

40


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


kWh-meter

(technisch)

Ik gebruik de

eenheid kWh als

eenheid voor

energie.

Ik beschrijf het

gebruik van een

kWh-meter in een

huisinstallatie met

apparaten.

Ik leg een

verband tussen

eenheden kWh

en Joule.

kWh-meter

(economisch)

Ik leg de

onderdelen van

de energie-

rekening uit.

Ik herleid de

relatie tussen

energiegebruik en

energierekening.

Geleiders,

isolatoren

Ik noem

eigenschappen

van geleiders en

isolatoren en een

aantal van hun

toepassingen.

Ik beschrijf

eigenschappen

van geleiders en

isolatoren en een

aantal van hun

toepassingen.

Ik beschrijf wat

het effect is van

geleiders,

isolatoren op de

energieafgifte.

Ik herken wat

het effect is van

geleiders,

isolatoren op de

energieafgifte in

een schakeling.

Magnetisme Ik herken de

werking en het

gebruik van

magneten.

Ik herken de

aarde als

magneet.

Ik leg de

werking en het

gebruik van

magneten uit.

Ik beschrijf de

werking en het

gebruik van

magneten.

Elektro-

magnetisme

Ik beschrijf

magnetische

effecten bij een

spoel.

Ik pas het

gebruik toe in

apparaten.

Ik leg de

werking v.e. aard-

lekschakelaar uit

m.b.v. elektromg.

Ik herken het

effect van stroom

door een spoel.

Ik verklaar de

werking v.e. aard-

lekschakelaar.

Ik leg de

werking van

enkele apparaten

uit.

Ik beschrijf hoe

de aarde

optreedt als een

magneet en

welke effecten dit

heeft.

41


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Elektromagneten Ik herken

elektromagn. in

apparaten.

Dynamo,

transformator

Ik beschrijf de

werking van de

dynamo als

energie-omzetter.

Ik herken

transformatorgebr

uik in de context

van huishoudelijke

apparaten.

Ik leg de

werking van een

dynamo uit.

Ik leg het

gebruik van een

transformator uit

in de context van

huishoudelijke

apparaten en in

de context van

energietransport.

Ik beschrijf de

werking van de

dynamo als

energie-omzetter

Veiligheid,

kortsluiting,

overbelasting

Ik leg de

werking van

zekering en

aardlekschakelaa

r uit in het kader

van veiligheid.

Ik leg uit welke

beveiliging

gebruikt wordt in

de elektrische

huisinstallatie.

Sensoren,

actuatoren, meet-

, stuur- en

regelsystemen

Ik beschrijf

eenvoudige

besturingssysteme

n in het kader van

energiebesparing.

Ik ontwerp een

(eenvoudig)

besturingssysteme

n in het kader van

energiebesparing.

42


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Alternatieve

energiebronnen

Alternatieve

energiebronnen

voor de

consument

Ik noem

voorbeelden van

alternatieve

energiebronnen.

Ik beschrijf

alternatieve

energiebronnen

en het gebruik

voor de mens.

Ik beschrijf de

voor- en nadelen

van deze

energiebronnen.

Ik vergelijk

alternatieve

energiebronnen.

Ik maak een

keuze voor

verschillende

alternatieve

energiebronnen.

Verdieping

alternatieve

energiebronnen

(ontstaan,

technisch)

Ik leg uit hoe

alternatieve

energie ontstaat

en hoe deze

gebruikt kan

worden.

Ik leg uit wat

de voor- en

nadelen zijn van

het gebruik van

alternatieve

energie en maak

een keuze.

Geluid

Geluidsbron,

tussenstof,

geluidstrilling,

geluidssnelheid

Ik herken

geluidsbronnen

(stem en

luidspreker).

Ik herken

geluid door

geluidstrillingen.

Ik zoek

geluidssnelheden

in lucht, ijzer,

water etc. op.

Ik leg werking

van geluid uit

m.b.v. geluidstril-

lingen, geluidsgol-

ven en tussenstof.

Ik leg het

verschil van

geluidssnelheden

in lucht, ijzer,

water enz. uit.

Ik pas de

formule s = v.t toe.

Ik reken met

de relatie tussen

afstand,

geluidssnelheid en

tijd (s=v.t) in lucht,

maar ook in

andere stoffen.

Ik leg

verbanden tussen

afstand,

geluidssnelheid en

tijd.

43


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Toonhoogte,

trillingstijd

geluidssterkte,

geluidsniveau (dB)

Ik herken

toonhoogte,

trillingstijd en

frequentie in de

grafische

weergave van

een trilling.

Ik herken

geluidssterkte,

amplitude en

geluidsniveau in

de grafische

weergave van

een trilling.

Ik leg

toonhoogte,

trillingstijd en

frequentie uit in

de grafische

weergave van

een trilling.

Ik leg

geluidssterkte,

amplitude en

geluidsniveau uit

in de grafische

weergave van

een trilling.

Ik pas de

formule f = 1/T

toe.

Ik reken met

de relatie tussen

frequentie en

trillingstijd (f=1/T)

Ik leg

verbanden tussen

frequentie en

trillingstijd.

Geluids(hinder) en

gezondheid

Ik herken

wanneer er

sprake is van

geluidshinder.

Ik herken

maatregelen

tegen

geluidshinder.

Ik beschrijf

wanneer er

sprake is van

geluidshinder.

Ik beschrijf

maatr. tegen

geluidshinder.

Ik pas een

audiogram in

relatie met een

gehoortest toe.

Ik beschrijf de

relatie tussen ge-

hoorgevoeligheid

en frequentie.

44


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Spraak en muziek,

oscillogrammen

audiogram

Ik verklaar de

verschillen in

audiogrammen

van jongens en

meisjes.

Ik lees

gegevens af over

de eigenschap-

pen van geluids-

trillingen in een

oscillogram.

Ik voorspel

verschillen tussen

een jongen en

een meisje in een

audiogram.

Ik voorspel hoe

een oscillogram

verandert als de

eigenschappen

van

geluidstrillingen

veranderen.

Grondtoon,

boventonen in

muziekinstru-

menten

Ik herken

boventonen in

een audiogram.

Ik geef de

relatie aan tussen

de grootte van

een instrument en

de (grond)toon.

Geluid opnemen,

weergeven

(toepassingen)

Ik geef

attributen aan die

nodig zijn voor

een

geluidsopname

en weergave.

Ik geef de

functie aan van

de attributen die

nodig zijn voor

een

geluidsopname/w

eergave.

45


Licht Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Lichtbron,

lichtstralen,

lichtbundels,

schaduwvorming

Lichtsnelheid

Ik noem enkele

directe en

indirecte licht-

bronnen (zon,

maan, lamp,

vuurtoren).

Ik noem

enkele

eigenschappen

van lichtstralen en

lichtbundels.

Ik vorm een

schaduw als licht

van één puntbron

of twee punt-

bronnen op een

voorwerp valt.

Ik vorm

schaduw als licht

van een uitge-

breide lichtbron

op een voorwerp

valt.

Ik maak in

eenvoudige

gevallen

berekeningen in

een constructie-

tekening.

Ik verklaar

schaduw als licht

van een

uitgebreide

lichtbron op een

voorwerp valt.

Ik reken met

de voortplan-

tingssnelheid van

licht.

46


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Breking en

reflectie

Beeldvorming

door een bolle

lens,

brandpunts-

afstand, beeld-

en voorwerps-

afstand,

vergroting

Lenzenformule,

vergrotingsfactor

Ik leg met een

tekening de

spiegelwet uit.

Ik vorm

teruggekaatste

lichtstralen met

behulp van het

virtuele beeld van

een voorwerp

voor een spiegel.

Ik vorm het

beeld van een

voorwerp bij een

bolle lens met

gegeven brand-

puntsafstand

(brandglas,

camera, oog).

Ik meet de

voorwerpsafstand

en beeldafstand

Ik geef de

relatie aan tussen

voorwerpsafstand

en beeldafstand

(als v groter, dan

b kleiner).

Ik bereken de

vergrotingsfactor

Ik voorspel de

loop van

lichtstralen na

weerkaatsing

m.b.v. beelden.

Ik vorm

teruggekaatste

lichtstralen met

behulp van

beelden van een

voorwerp voor

meerdere

spiegels.

Ik beschrijf dat

licht naar de

normaal toe

breekt bij

overgang van

lucht naar een

andere stof en

van de normaal

af bij overgang

van stof naar

lucht.

Ik maak

berekeningen

maken met de

lenzenformule 1/f

= 1/b + 1/v en de

vergroting factor

(N = b/v) bij reële

en virtuele

beelden (camera,

loep, projector).

47


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Beeldvorming

door een bolle

lens in de context

van het oog en

eenvoudige

instrumenten

Accommoderen,

bijziend, verziend,

optische

instrumenten

Ik herken enke-

le essentiële on-

derdelen v.h. oog.

Ik beschrijf de

werking van een

eenvoudig

optisch instrument

(loep, camera).

Ik beschrijf de

werking v.h. oog

(accommoderen)

Ik leg de wer-

king van een

eenvoudig

optisch instr. uit

(loep, camera).

Ik leg de wer-

king v.h. oog uit.

Ik leg met een

tekening verziend,

bijziend en oud

ziend uit.

Ik geef

oogafwijkingen

aan m.b.v.

tekeningen van

het oog.

Kleurschifting,

kleurvorming

Ik herken dat

wit licht in

verschillende

kleuren kan

worden gebroken

(prisma).

Ik beschrijf hoe

een regenboog

ontstaat.

Ik herken dat

wit licht voor het

menselijk oog

samengesteld kan

worden uit drie

hoofdkleuren.

Ik maak

verschillende

kleuren door het

mengen van

primaire

lichtkleuren of

door het mengen

van primaire

verfkleuren

toepassen.

Ik licht toe dat

wit licht in versch.

kleuren kan

worden gebroken

(prisma).

Ik leg uit hoe

een regenboog

ontstaat.

Ik beschrijf dat

wit licht voor het

menselijk oog

samengesteld kan

worden uit drie

hoofdkleuren.

Ik beschrijf

kleuren door het

mengen van prim.

lichtkleuren of

door het mengen

van primaire verf-

kleuren.

Ik voorspel

kleuren door het

mengen van

primaire

lichtkleuren of

door het mengen

van primaire

verfkleuren.

48


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Straling

Stralingsbronnen,

frequentie,

golflengte en type

straling

Ik noem enkele

stralingsbronnen

(sterren,

röntgenapparaat,

infrarood

apparaat,

hoogtezon).

Ik herken

verschillende

soorten straling.

Ik benoem

welke soort

straling de

verschillende

stralingsbronnen

uitzenden (sterren,

röntgenapparaat,

infrarood

apparaat,

hoogtezon).

Ik herken van

verschillende

soorten straling

a.d.h.v. de

golflengte en

frequentie.

Het gebruik van

straling in

communicatie-

toepassingen

(Informatieoverdr

acht)

Ik noem

verschillende

soorten straling bij

verschillende

toepassingen

(mobiele

telefoons, wifi).

Ik benoem

eigenschappen

van straling bij

verschillende

toepassingen

(mobiele

telefoons, wifi).

Gebruik van

straling in

diagnostische,

medische

toepassingen

Ik herken

soorten straling

voor diagnos-

tische, medische

toepassingen (CT-

scan, MRI).

Ik benoem

eigenschappen

van straling voor

diagnostische,

medische

toepassingen (CT-

scan, MRI).

49


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Ik beargumen-

teer de keuze van

de juiste soort

straling voor

diagnostische,

medische

toepassingen.

Radioactief

verval,

halveringstijd

(wetenschap)

Ik beschrijf van

de vervalreacties

bij alfa, beta en

gamma straling.

Ik herken de

halveringstijd als

maat voor de

activiteit v.e. stof

Ik herken

verschillende

soorten straling.

Ik herken de

halveringstijd als

maat voor de

activiteit v.e. stof

Ik maak

eenvoudige

berekeningen

maken met de

halveringstijd en

activiteit

Radioactief

verval,

halveringstijd

(toepassingen

Ik noem

soorten straling en

beschrijf

toepassingen in

medische

context.

Ik beschrijf

stralingsrisico's.

Veiligheidsmaatre

gelen tegen

ongewenste

effecten van

straling en

radioactieve

stoffen

Ik benoem op

welke manieren

levende wezens

beschermd kun-

nen worden

tegen ongewen-

ste effecten van

straling.

Ik beargumen-

teer de juiste

methode om je

tegen straling te

beschermen.

50


Technische

systemen en

processen

Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Invoer,

verwerking,

uitvoer

Ik onderscheid

de verschillende

onderdelen

(sensor, verwer-

kingseenheid,

actuator).

Ik beargumen-

teer hoe een

regelsysteem is

opgebouwd.

Ontwerp meet-,

stuur- en

regelsystemen,

terugkoppeling

Ik ontwerp

(volgens de

ontwerpcyclus)

de verschillende

onderdelen van

meet-, regel en

stuursystemen

(cv-regeling,

alarminstallatie).

Ik benoem van

de werking van

verschillende

onderdelen in

systemen.

Ik beargumen-

teer waarom

verschillende

onderdelen nodig

zijn.

Meet- en

stuursystemen

Ik herken

verschillende

onderdelen van

meet- en

stuursystemen.

Ik pas

verschillende

systemen toe.

51


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Soorten krachten Ik herken

soorten krachten

in verschillende

contexten

(zwaartekracht,

wrijvingskracht,

magnetische en

elektrische kracht,

trek- en

drukkracht,

normaalkracht).

Ik beschrijf de

uitwerking van

verschillende

soorten krachten.

Ik leg het

verschil tussen

massa en gewicht

uit.

Ik herleid de

orde van grootte

van krachten in

gegeven context.

Ik onderscheid

statische- en

dynamische

krachten.

Ik leg de relatie

uit tussen massa,

zwaartekracht en

gewicht.

Ik reken met

veerkracht,

uitrekking en

veerconstante.

Ik pas de wet

van Hooke

(F=C.u) toe.

Traagheid,

bewegingsverand

ering

Ik herken dat

elk voorwerp zich

verzet tegen een

verandering van

snelheid in grootte

en/of richting

(botsing,

veiligheidsgordels,

hoofdsteunen).

Ik leg uit dat

elk voorwerp zich

verzet tegen een

verandering van

snelheid in grootte

en/of richting

(botsing,

veiligheidsgordels,

hoofdsteunen).

52


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Eigenschappen

van krachten

(grootte, richting ,

aangrijpingspunt,

samenstellen)

Ik herken

krachten die langs

één lijn werken op

een voorwerp en

het construeren

v.d. resulterende

kracht (grootte,

richting v.d.

kracht, aangrij-

pingspunt, samen-

stell. v. krachten).

Ik onderscheid

de gevolgen van

krachten (grootte,

richting, vervor-

ming).

Ik verklaar de

krachten die langs

één lijn op een

voorwerp werken

onderscheiden en

construeren van

de resulterende

kracht (grootte,

richting van de

kracht, aangrij-

pingspunt, samen-

stellen van

krachten).

Ik construeer

krachten die

werken op een

voorwerp en het

construeren van

de resulterende

kracht.

Ik onderscheid

de gevolgen van

krachten

onderscheiden

(grootte, richting,

vervorming).

Afstand,

(gemiddelde)

snelheid,

versnelling

Ik herken

eenparige

beweging,

versnellen en

vertragen.

Ik herken dat

versnelling een

voortdurende

snelheidstoename

is, veroorzaakt

door een

permanent

werkende kracht.

Ik onderscheid

eenparige

beweging,

versnellen en

vertragen.

Ik leid de

relatie tussen

afstand, snelheid

en tijd (s=v.t) af.

Ik leid af dat

versnelling een

voortdurende

snelheidstoename

is, door een

permanent

werkende kracht.

Ik reken met

de relatie tussen

afstand, snelheid

en tijd (s=v.t).

53


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Ik bereken de

gemiddelde

snelheid bij

gegeven afstand

en tijd met

gebruik van

eenheden.

Ik leg een

kwalitatief

verband tussen

het veranderen

v.d. snelheid v.e.

voorwerp en de

kracht die daar-

voor nodig is.

Ik herleid de

orde van grootte

van snelheden in

gegeven context.

Beweging in

grafiek

Ik interpreteer

een st- en een vt-

diagram.

Ik maak een v-

t diagram a.d.h.v.

een eenvoudig s-t

diagram.

Ik maak s-t en

v-t diagrammen

a.d.h.v. metingen.

Ik herken een

versnelde

beweging a.d.h.v.

een v-t diagram.

Veiligheidsmaat-

regelen in het

verkeer

Ik noem

voorbeelden van

veiligheidsmaatre

gelen

Ik noem

valhelm, auto-

gordels, kreukel-

zone, airbag,

hoofdsteun.

Ik leg de wer-

king uit v. valhelm,

autogordels, kreu-

kelzone, airbag,

hoofdsteun.

54


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Beweging in de

context van

verkeer en

vervoer

Ik noem de

gevolgen van

krachten in het

verkeer (botsin-

gen, vervormin-

gen) noemen.

Ik leg

verbanden tussen

stopafstand,

remweg en

reactieafstand.

Ik leg een

verband tussen

reactieafstand en

reactietijd.

Ik onderscheid

verschillende

veiligheidsaspect

en in het verkeer.

Opbouw van ons

zonnestelsel

Ik leg de

begrippen

zonnestelsel en

satellieten uit.

Ik teken de

bouw van het

zonnestelsel met

de aarde.

Ik benoem

planeetbanen,

maan-

aardestelsel, en

satellieten.

Ik leg het

begrip gewichts-

loosheid uit.

Ik herken dat

de beweging van

de aarde om de

zon en van de

maan om de

aarde natuur-

verschijnselen

veroorzaken.

Ik verklaar

gewichtsloosheid.

Ik licht de

dimensies van het

zonnestelsel toe.

Ik leg verband

tussen natuur-

verschijnselen en

de beweging van

de aarde om de

zon en van de

maan om de

aarde.

Ik beschrijf de

positie van de

aarde in ons

zonnestelsel.

Ik beschrijf de

positie van de

aarde in het

heelal.

55


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Krachten in

constructies: druk-

en trekkrachten

Ik teken in

constructies druk-

en trekkrachten

(brug, hijskraan,

speeltoestel).

Ik ontwerp een

constructie waarin

druk- en trek-

krachten een

belangrijke rol

spelen (brug,

hijskraan,

speeltoestel).

Krachten in

constructies

(kwalitatief)

Ik licht toe op

welke manieren

constructies (stoel,

tafel enz.) kunnen

worden

verstevigd.

Ik leg uit op

welke manieren

constructies (stoel,

tafel enz.) kunnen

worden verste-

vigd

Ik pas deze

manieren

toepassen in een

nieuw ontwerp.

Hefboomwet,

kracht, arm,

draaipunt

Ik herken

krachtvergroting

bij hefbomen en

katrollen.

Ik maak

eenvoudige

berekeningen bij

een hefboom-

probleem.

Ik pas in even-

wichtssituaties de

hefboomwet

(F1.r1=F2.r2) toe.

Probleemoplossen

d handelen bij

constructies,

overbrengingen,

verbindingen

Ik licht de aard

van bewegingen

en overbrengin-

gen (tandwielen,

ketting, aan-

drijving) in een

concrete situatie

toe.

Ik kies een type

overbrenging om

een probleem op

te lossen.

Ik kies een type

verbinding om

een probleem op

te lossen.

56


Tussendoelen

groep 7-8


BB/KB


Overbrenging van

krachten in

praktische

situaties

Ik noem

manieren om

krachten over te

brengen

(derailleur, ketting,

tandwielen).

Ik leg uit op

welke manieren

krachten

overgebracht

kunnen worden.

Ik pas

verschillende

manieren om

krachten over te

brengen toe

(derailleur, ketting,

tandwielen).

Ontwerpen en

maken producten

Ik ontwerp een

product met de

kennis van

krachten en de

sterkte van

materialen

(speeltoestel,

gereedschap,

hulpmiddel).

leerdoelen natuurvakken

Documents