leerwerkboek 5 - plantyn-root...waarom vasten mensen? de veertigdagentijd is een periode waarin...

Prof. dr. Didier Pollefeyt Edith DumonElisa Geyskens Lien Van Elsen Hanne Van Gils

Erik ChabertRik Renckens Mie ReyniersBart SerneelsSabine Van MalderenKoen Vandenberghe

ISBN 978-90-301-4242-3

G O D S D I E N S T V O O R H E T B A S I S O N D E R W I J S

L E E R W E R K B O E K 5

Land in zicht is de nieuwe methode rooms-katholieke godsdienst voor het basisonderwijs. Deze methode is ontwikkeld onder leiding van Prof. dr. Didier Pollefeyt (godsdienstpedagoog Faculteit Godgeleerdheid, K.U.Leuven). Godsdienstles geven is vandaag een uitdaging. Als leerkracht sta je immers voor een klasgroep waarbij elke leerlingzijn eigen geschiedenis en opvattingen heeft. Je hebt daarbij de opdracht om hen te laten groeien als mens en hetchristelijk verhaal als een kans tot groei en dialoog aan te reiken. Met Land in zicht gaan leerlingen en leerkracht samen op reis. Ze stappen in een boot, ontdekken binnen een thema de veelheid aan opvattingen en meningen, zowel van zichzelf als van anderen (KAART LEZEN). Binnen elk thema worden de christelijke opvattingen als lichtbakens aangebracht (KOERS VAREN). Zo biedt Land in zicht aan de leerlingen enleerkracht oriëntaties om hun eigen levensbeschouwelijke opvatting richting te geven (LAND IN ZICHT), zonder dat heteinddoel voor ieder individu hetzelfde moet zijn.

Land in zicht bestaat uit een waaier aan werkvormen en leerroutes. Bij de Vaste Route-editie is er vooraf een traject uitgestippeld. Deze editie biedt je één duidelijke route, met behoud van de variatie die Land in zicht zo typeert.

LIZI52W cover.indd 1LIZI52W cover.indd 1 05/11/15 4:23 PM05/11/15 4:23 PM

Veertigdagentijd en Pasen90

Veertigdagentijd en Pasen

ROUTE 1: 40 DAGEN TIJD VOOR SOBERHEID

Kaart lezen Waarom vasten mensen?

Veertig dagen ... waarvoor?

Luister naar het lied. Kun je de betekenis van Aswoensdag en de veertigdagentijd vinden?

De trek van veertig dagen

Veertig dagen trekken christ’nen uit,vanaf Aswoensdag is het vastentijd.Ze staan weer stil bij wat echt waarde heeft,bij wat voor God na ieders dood nog leeft.

‘Woestijn’ stond voor de joden al symbool van veertig jaren samen op de dool.Het vasten nu is ook een stuk woestijn,als christen zoeken samen mens te zijn.

Als je veertig dagen samen iets gaat doen,wordt de Pasen anders, ga je beter leven,je krijgt lentegroen.

Het Zuiden komt dan jaarlijks dichterbij.Met boeren van die landen delen zij.Verhalen over leven klinken hier:wat zijn die mensen moedig, sterk en fier.

Met Pasen wordt het nieuwe vuur ontbrand, het nieuwe licht in water ingeplant.Dat water doet verrijzen uit de doodal wie dan klaar is voor een waterdoop.

Refrein

Kaart lezen

als christen zoeken samen mens te zijn.


Weer veertig dagen zijn er dan te gaan,totdat de Heer voorgoed is heengegaan.Zijn afscheid wordt door engelen geduid:Zijn geest die komt, Zijn lied is nog niet uit.

Het vuur van Pinksteren kwam met Jezus’ Geest:het enthousiasme leidde tot een feest.Tweeduizend mensen kregen toen hun doop,uit alle landen liep men er te hoop.

Dat enthousiasme blijft nog steeds bestaan.Van daaruit is ’t de wereld rondgegaan.Wie wil van Christus zijn en van Zijn kring?Gedoopt zijn maakt je tot Zijn volgeling.

Refrein (2x)

(Geschreven door: Rik Renckens / Muziek: Emile Verstraeten)

Kruis aan wat jij misschien ooit al gedaan hebt om te vasten.

Ik keek minder of geen televisie voor een bepaalde tijd.

Ik speelde een paar dagen niet op de computer, Playstation of Wii.

Ik at geen dessertjes.

Ik at geen broodbeleg, snoep of tussendoortje.

Ik dronk geen cola of limonade, alleen water.

Je kunt ook dingen wel doen in plaats van dingen te laten.

samen een spel spelen in plaats van tv-kijken of een computerspel spelen

een blaadje van de veertigdagenkalender van Broederlijk Delen lezen

iets voor je buur doen, voor mama, papa, broer of zus

zingen of neuriën (bv. 'De trek van veertig dagen')

bidden

een stukje uit de (kinder)Bijbel lezen

het gespaarde snoep in een zakje bijhouden om later uit te delen

voor elk glas frisdrank dat je niet drinkt 20 of 50 cent sparen

een voettocht doen met de klas of de school ten voordele van een ontwikkelingsproject (en de afgelegde kilometers laten sponsoren)

Vul elke week van de vasten aan hoe het staat met je opdracht: lukt het? Wat doet het met je? Is het moeilijk? Ben je blij dat je dit doet? Helpt het je dichter bij God te komen of bij anderen?


Koers varen Wat heeft Broederlijk Delen met vasten te maken?

Delen met anderen

Bekijk het filmpje.

'Steun de plannen van het Zuiden en maak ons overbodig.'

Broederlijk Delen is een organisatie die elk jaar tijdens de vasten actie

voert. Ze willen zorgen voor solidariteit met medemensen in het die strijden

tegen en onrecht. Elk jaar heeft een ander thema, met voorbeelden uit

het land dat men in de kijker plaatst. Broederlijk Delen steunt de projecten die de lokale bevolking zelf

opstart. Ze geven dus niet gewoon geld ‘en dan is de kous af’.

De vrijwilligers van Broederlijk Delen verdienen een Oscar. Steeds opnieuw proberen ze door een kleine impuls hun acties net dat beetje meer te geven. Door weer en wind zijn ze op de been. Onze vrijwilligers zijn het gezicht van Broederlijk Delen in elke gemeente … Zij verdienen vandaag deze award … omdat zij ervoor zorgen dat de verhalen van mensen uit het Zuiden tot in elke huiskamer komen. (Terri Grootjans, werkt bij Broederlijk Delen)

‘Ik denk nog elke dag aan de kinderen in Oeganda.

Ik weet nu heel goed waarom het zo belangrijk is om

bij al mijn vrienden en familie sponsorgeld te vragen.’


Land in zichtHoe kan ik een vastenperiode zinvol beleven?

Leren van kwetsbare mensen

Beeld een aantal situaties van mensen uit de derde wereld uit in tableaux vivants.Plak hier de foto van jullie tafereel: schrijf erbij wat jullie uitbeeldden.

Welk vond je het beste tafereel?

Plak hier de foto en schrijf erbij wat uitgebeeld werd.


Waarom vasten mensen?

De veertigdagentijd is een periode waarin christenen zich voorbereiden op het paasfeest. Deze periode begint met Aswoensdag. Christenen die dan naar de kerk gaan, krijgen een askruisje.

Tijdens de veertigdagentijd wordt gevast door te bidden, soberder te leven, aandacht te hebben voor anderen en tot inkeer te komen. De vasten wordt soms ook woestijntijd genoemd.

Ook anders- en niet-gelovigen kunnen vasten: joden vasten op de Grote Verzoendag, moslims tijdens de maand ramadan, niet-gelovigen bijvoorbeeld door veertig dagen geen vlees te eten.

Wat heeft Broederlijk Delen met vasten te maken?

Broederlijk Delen is een christelijk geïnspireerde organisatie die actie voert tijdens de vasten.

Wie meedoet, wil solidair zijn met medemensen, vooral kleine boerenfamilies in de derde wereld.

Van die mensen kunnen wij soms leren hoe we meer in harmonie kunnen leven met onze medemensen, de natuur en God.

Broederlijk Delen voert actie tijdens de vasten omdat:

- vasten te maken heeft met zich bezinnen over hoe men rechtvaardig kan delen met andere mensen in de wereld;

- versoberen en delen een manier zijn om een beetje te ‘sterven’ op weg naar Pasen.

Hoe kan ik een vastenperiode zinvol beleven?

Door de actieverhalen van Broederlijk Delen kan ik mij inleven in de situatie van gewone mensen in Oeganda, Burundi, Haïti, Peru … en andere landen in het Zuiden.

Ik kan zelf meewerken aan een grote vastenactie, bijvoorbeeld de organisatie van een sobere maaltijd.

Ik kan voor mijzelf een actiepunt kiezen en daarin volhouden, bijvoorbeeld gezonder leven, iets doen voor het milieu of voor andere mensen, meer samen spelen in de plaats van alleen.

Wat neem je mee?

Deze route heb je doorvaren: 40 dagen tijd voor soberheid Wat heb je geleerd?

Route 1: 40 dagen tijd voor soberheid


13

- De veertigdagentijd ontdekken als een ‘woestijntijd’, waarin christenen zich voorbereiden op het paasfeest door te bidden, soberder te leven, aandacht te hebben voor de medemens en stappen van bekering te zetten.

- Het ritueel van het askruisje verkennen (vergankelijkheid en relativiteit van alles wat leeft).

- U: De beleving, de duiding en rituelen van het vasten verkennen in de islam, in het christendom en bij de joden.

Alternatief � Krantenartikels: De Vastenkrant

Artikels/getuigenissen - Lees de artikels/getuigenissen in het leerwerkboek voor, of laat ze voorlezen.

Leerwerkboek - Sta stil bij de opdracht in het leerwerkboek en de in te vullen woorden (de leerlingen

hoeven enkel de corresponderende cijfers in te vullen, niet de woorden zelf). Is alles duidelijk voor de leerlingen? Verklaar moeilijke woorden.

- Laat de leerlingen individueel de woorden in het juiste kader onderbrengen. - Bespreek samen de juiste oplossingen.


Doelen, kern- en uitbreidingsdoelen

Kinderen kunnen de veertigdagentijd duiden als tijd van voorbereiding op Pasen. - De veertigdagentijd ontdekken als een ‘woestijntijd’, waarin christenen

zich voorbereiden op het paasfeest door te bidden, soberder te leven, aandacht te hebben voor de medemens en stappen van bekering te zetten.


- De actie Broederlijk Delen in de veertigdagentijd leren kennen als zinvol initiatief van solidariteit met medemensen in de derde wereld.

- Naar aanleiding van de actie Broederlijk Delen de band zien tussen de veertigdagentijd als voorbereiding op Pasen en het engagement van christenen voor mensen in de derde wereld.


- U: Ontdekken hoe kinderen, jongeren en volwassenen in de plaatselijke kerkgemeenschappen de veertigdagentijd beleven.

- U: Werken rond het concrete thema dat door de actie Broederlijk Delen centraal wordt gesteld.

Kaart lezenWaarom vasten mensen?

De veertig dagen voor Pasen zijn voor christenen een tijd van bezinning, inkeer, soberheid, vasten. Hoe wordt de vasten door christenen beleefd? En wat met het vasten in andere godsdiensten?



14

- Deze werkvorm leent zich tot groepswerk (zie variant).

Klassikaal - Achtergrondinformatie ‘Veertigdagentijd en

vasten’; ‘Vasten in andere monotheïstische godsdiensten’ p. 4

- Eventueel filmfragment ‘Askruisje’ (via bord-boek)

- Eventueel plaat P1

Individueel - Leerwerkboek p. 46

- Een paar korte artikels vertellen over de verschillende invullingen die aan vasten worden gegeven. Na het lezen ervan kunnen de leerlingen een aantal woorden die bij verschillende soorten vasten horen, met een aantal levensbeschouwingen verbinden.

- De veertigdagentijd ontdekken als een ‘woes-tijntijd’, waarin christenen zich voorbereiden op het paasfeest door te bidden, soberder te leven, aandacht te hebben voor de medemens en stappen van bekering te zetten.


- U: Ontdekken hoe kinderen, jongeren en volwassenen in de plaatselijke kerkgemeen-schappen de veertigdagentijd beleven.

Oplossing - Aswoensdag: alles is vergankelijk; begin van de christelijke vasten (18, 6) - Christelijke vasten: sober leven; aandacht hebben voor anderen; bekering; bezinning en

bidden; Broederlijk Delen; voorbereiding op paasfeest (4, 5, 19, 8, 7, 9) - Joods vasten: Grote Verzoendag; God vergeeft zonden; aandacht niet bij het materiële

(wel bij hogere dingen); bezinning en bidden (1, 13, 14, 12) - Moslims vasten: ramadan; bezinning en bidden; liefdadigheid; verdraagzaamheid; niet eten

tussen zonsopgang en zonsondergang (2, 17, 16, 15, 11) - Vasten om niet-religieuze redenen: dagen zonder vlees; ‘consuminderen’ (= protest tegen

consumptiemaatschappij) en ecologisch leven (3, 10)

Variant: Je kunt de leerlingen ook in groepjes verdelen. Aan de hand van de informatie in het leerwerkboek moeten zij in staat zijn alle woorden in het juiste kader onder te brengen.

Tip! - Ter illustratie kun je het filmpje over het askruisje bekijken (via bordboek). - Als productevaluatie kun je de leerlingen de oplossing laten afdekken terwijl ze de

oefening opnieuw maken. - Gebruik ook plaat P1 Pastoraal en liturgisch jaar.

Alternatief � Lied/Opdracht: Veertig dagen ... waarvoor?

Lied - Laat het lied horen. - Lees het lied samen door. - Laat de leerlingen de kleine opdracht bij het lied in het leerwerkboek doen. (Oplossing:

zie bijlage 'De trek van veertig dagen') - Bespreek wat voor de leerlingen moeilijk is. Sta stil bij wat ‘lentegroen’, ‘wat voor God

blijft’ ... betekenen. - Aswoensdag is ‘loslaten’. Wat willen jullie loslaten? - Bespreek wat vasten is. (De christelijke vasten begint op Aswoensdag. Vasten betekent

letterlijk ‘niet eten’. Maar eigenlijk is vasten veel meer. Christenen, maar ook mensen uit andere godsdiensten vasten om dichter bij God te komen. Om stil te staan bij wat goed en wat fout is. Bidden, eenvoudig en soberder leven, bezinnen, stilstaan bij wat je hebt, bij wat



15

- Muzische opvoeding - Muziek

Klassikaal - Lied ‘De trek van veertig dagen’ (via cd-fragment

8 of bordboek) - Bijlage ‘De trek van veertig dagen’ p. 37 - Achtergrondinformatie ‘Veertigdagentijd en

vasten’ p. 4 - Plaat P1


- Een lied dat je kunt aanleren voor de vasten, vertelt de leerlingen over de betekenis van het christelijke vasten. Het lied komt ook aan bod bij het afsluiten van Route 2 (Alternatief 2).

- Zowel de veelheid aan betekenissen van het vasten als de verschillende ervaringen van je leerlingen met vasten komen aan bod.

anderen niet hebben, bij hoe je voor een ander kunt zorgen ... het kan er allemaal bij horen. Die dingen kunnen mensen helpen om tot inkeer te komen, hun leven een andere wending te geven en dichter bij God te komen. Op naar Pasen, want Pasen is een nieuw begin!)

- Leer het lied aan.

Opdracht (in het leerwerkboek) - Geef de volgende mondelinge opdrachten bij het lied (deze staan niet in het

leerwerkboek). - Onderstreep in de tekst het volgende:

- (in het blauw) de betekenis van Aswoensdag Wat heeft waarde voor God? Wat men in liefde doet … Niet wat men ‘heeft’, maar wie men als mens ‘is’. Dat heeft waarde voor God, ook na de dood.

- (in het rood) de betekenissen die bij ‘Vasten = Woestijntijd’ passenDe woestijn is een plaats van ‘stilstaan’ en ‘delen’. Ook Jezus ging vasten in de woestijn. ‘Als christen zoeken samen mens te zijn’: christenen steunen elkaar, om zowel persoonlijk als naar de anderen toe meer liefdevol te leven.

- (in het groen) Schrijf bij de juiste strofe: Pasen/Hemelvaart/Pinksteren (2x) (de volgorde hier is de volgorde waarin de dagen vallen) - zie bijlage 'De trek van veertig dagen' voor de oplossing.

- Wat hebben de leerlingen ooit al gedaan om te ‘vasten’ (met als betekenis “bezinnen, tot inkeer komen, vasten” ...)? Dit staat los van hun (niet-)geloven. Laat de vastenverhalen uit de klas aan bod komen. - Heb jij al gevast? Hoe? - Welke manieren om te vasten zijn nieuw voor jou?

- Bespreek even (laat getuigenissen van de leerlingen aan bod komen, of van mensen die ze kennen: christenen, volwassenen, kinderen ...).

- Vraag kinderen of leerlingen met ouders die betrokken zijn bij de plaatselijke kerkgemeenschap hoe zij de vasten daar beleven. Laat eventueel ook kinderen aan het woord die het vasten vanuit een andere godsdienst beleven.

- Waarvoor willen de leerlingen deze veertig dagen gebruiken? Ze kunnen kiezen uit de mogelijkheden in het leerwerkboek.

- Je kunt hen wekelijks laten vertellen bij hun gekozen opdracht, een dagboek laten bijhouden ... (Het is belangrijk dat de leerlingen zelf een keuze maken, dan is het makkelijker om zich eraan te houden.)



16

Tips! - Leerlingen die een muziekinstrument bespelen, kunnen de bijgevoegde noten spelen

uit de partituren (achteraan in de handleiding). - Zing het lied ook wanneer je Route 2, Land in zicht, Alternatief 2 (‘Een paasfeest’)

doet. Of tijdens een viering op school, ’s morgens of aan het begin van de les tijdens de veertigdagentijd i.p.v. een gebed.

- Je kunt ook plaat P1 Pastoraal en liturgisch jaar gebruiken.



17



- WO - Maatschappij - Sociaaleconomische verschijnselen

Klassikaal - Filmfragment ‘Broederlijk Delen’ (via bordboek) - De algemene site van Broederlijk Delen (via

bordboek) - Achtergrondinformatie ‘De vastenactie van

Broederlijk Delen’ p. 4


- Via een filmpje worden de leerlingen eraan herinnerd waar de actie van Broederlijk Delen voor staat. Dat is de basis voor een gesprek over Broederlijk Delen als vastenactie.

Alternatief � Filmfragment/Kringgesprek: Delen met anderen

Aanzet: Herhaal dat elk jaar tijdens de veertigdagentijd actie gevoerd wordt door de organisatie Broederlijk Delen.

Laat het filmfragment de rest vertellen. (Je kunt desgewenst het fragment twee keer bekijken.)

Kringgesprek bij het filmfragment - Hoeveel mensen leven volgens Broederlijk Delen in extreme armoede? - Wat doet Broederlijk Delen? - Wat is dat, de derde wereld? - Waarom zou Broederlijk Delen als christelijke organisatie net tijdens de vasten actie

voeren?

Leerwerkboek - De tekstjes illustreren verder wat Broederlijk Delen is en doet en vatten het filmpje

samen, maar enkele woorden ontbreken. - Die kunnen de leerlingen invullen na het bekijken van het filmfragment en het

kringgesprek. - Oplossing: christelijke/solidariteit/derde

Koers varenWat heeft Broederlijk Delen met vasten te maken?

Broederlijk Delen voert haar jaarlijkse actie tijdens de veertigdagentijd. Er is immers een band tussen ‘vasten’ en ‘broederlijk delen’.

Koers varen



18




Klassikaal - Een of meerdere edities van de Broederlijk

Delen-spaarpot - Kopieerbladen p. 145-146 - Achtergrondinformatie ‘De vastenactie van

Broederlijk Delen’ p. 4 - Liefst verschillende computers met internetver-

binding - Printpapier

Individueel - Een stuk vouwbaar karton A4 - Potlood en lat - Schaar en lijm - Het knutsel- of tekenmateriaal dat jij of de

leerlingen kiezen (materiaal van Broederlijk Delen, foto’s, verf, tijdschriften met foto’s/letters, mixed media zoals kurk, wol, zilverpapier ... mogen ook)

- De leerlingen ontwerpen zelf een spaarpotje voor Broederlijk Delen. Via de ontwerpinstruc-ties, die wat opzoekwerk (op internet) veron-derstellen, komen ze te weten hoe Broederlijk Delen als engagement voor mensen in de

Alternatief � ICT/Knutselen: De Broederlijk Delen-spaarpot

Voorbereiding - Verzamel elk jaar de spaarpot van Broederlijk Delen of vraag de spaarpot van dit jaar

aan bij de organisatie. - Je gebruikt die spaarpotten als voorbeeld. Ze zien er elk jaar anders uit naargelang

het thema, de tijd ... - Kopieer voor elke leerling de pagina met de kubus (kopieerbladen) op A3-formaat.

Tip! Als je aan het opzoekwerk op internet niet te veel tijd wilt besteden op school, kun je de leerlingen vragen thuis wat informatie te zoeken en af te drukken. Je kunt de leerlingen ook extra informatie op papier ter beschikking stellen.

Aanzet - Herhaal/pols naar wat de leerlingen uit vorige leerjaren of eigen ervaring al weten over

Broederlijk Delen. (Broederlijk Delen is een christelijke organisatie die elk jaar tijdens de vasten actie voert. Het gaat om zinvolle initiatieven van solidariteit met medemensen in de derde wereld. Elk jaar heeft een ander thema, met voorbeelden uit het land dat men in de kijker plaatst. Broederlijk Delen steunt de projecten die de lokale bevolking zelf opstart. Ze geven dus niet gewoon geld ‘en dan is de kous af’. De uitdrukking ‘geef iemand een vis en je geeft hem voedsel voor een dag. Leer iemand vissen en je geeft hem voedsel voor de rest van zijn leven’ past zeker bij deze organisatie.)

- Vraag naar de Broederlijk Delen-spaarpot als die nog niet ter sprake kwam. - Toon zo’n spaarpot (of enkele verschillende). Bespreek. - Vertel dat jullie de kans krijgen om zelf zo’n spaarpot te ontwerpen voor de vastenperiode.

Opdracht - Ontwerp zelf een Broederlijk Delen-spaarpot voor de vasten. - Je kunt dat op verschillende manieren doen:

- d.m.v. collage: foto’s, letters; - d.m.v. kleuren; - m.b.v. plakletters of geschreven letters, passende zinnen; - d.m.v. tekeningen.

- Je kunt op elke zijde dezelfde techniek gebruiken, of elke zijde er anders laten uitzien. - Je kunt eenvormigheid brengen in de kubus, door bijvoorbeeld een landkaart (van het

actieland) als achtergrond te gebruiken, of een ander patroon te laten terugkomen (bv. een overkoepelende zin die de kubus rond gaat ...).



19

Tip! Als je achteraf een stemronde houdt, kun je al vertellen in welke categorieën er spaarpotjes verkozen kunnen worden als stimulans. (zie onderaan)

Het ontwerpen van de kubus (denk eerst uit, werk dan op de plattegrond, vouw dan pas in elkaar!) - De volgende uitleg geldt voor elke leerling individueel. - Trek de sjabloon uit het kopieerblad over op karton en knip uit. - Ontwerp de zes zijden van de spaarpot. Per zijde is er een andere opdracht. De

informatie daarover kunnen de leerlingen op het internet, meer bepaald op de website van Broederlijk Delen? vinden.

- De opdrachten staan ook op het kopieerblad voor de leerlingen. - Zijde 1: Wat is Broederlijk Delen? Zoek op en maak er een kubuszijde over. - Zijde 2: Christenen zetten zich in voor de derde wereld tijdens de vastenperiode

omdat ... (Zoek op de website van Broederlijk Delen waarom zij tijdens de vasten actie voeren en vul aan; schrijf het op de kubus.)

- Zijde 3: Ontwerp iets wat bij de actie van Broederlijk Delen dit jaar past. Met wie is Broederlijk Delen dit jaar solidair?

- Zijde 4: Wat raakt je in deze actie? Schrijf een tekstje, maak een minicollage ... - Zijde 5: Zoek/maak een gebed of een zin om over na te denken tijdens de vasten.

Dat kan een tekst bij de vasten zijn, of een gebed dat bij de actie van dit jaar past. - Zijde met gleuf: Dit vlak laat je open. Hier komt later iets wat past bij de manier

waarop jullie iets inzamelden voor Broederlijk Delen: een tekening, een foto, een tekst ...

Knutselen (niet verplicht) - Steek de kubus in elkaar (knippen, plakken, gleuf uitknippen) en werk af indien nodig. - Geef de kubussen een mooie plaats in de godsdiensthoek, aan ‘de oever’ of op de

bank van de leerlingen. - Je kunt de leerlingen laten stemmen voor de beste kubus (geen namen bij plaatsen

dan!). De leerlingen kiezen voor: - de kubus die het best de band tussen Broederlijk Delen en de vasten weergeeft; - de kubus die ze het meest zinvol of informatief vinden; - de kubus die ze het mooist of het meest creatief vinden.

- Je kunt dat achteraf nog kort bespreken.

derde wereld te maken heeft met de veertig-dagentijd.



20

Tips! - Als je tijdens deze periode de spaarpotjes op de bank laat staan, blijven zij, en vooral

hun boodschap, in het gezichtsveld van de leerlingen. - Er zijn zes weken in de vasten. Elke week komt een andere zijde aan de voorkant. Wat

de leerlingen sparen voor de actie van Broederlijk Delen in ‘Land in zicht’, kan alvast in de spaarpot gestopt worden.

- Niets houdt jullie tegen om de beste spaarpotjes of een foto ervan op te sturen naar Broederlijk Delen. Misschien komt hij wel op de website te staan.



21



- WO - Ruimte - Ruimtelijke bepaaldheid - Muzische opvoeding - Drama

Klassikaal - Kopieerbladen p. 147-148 - Fototoestel

Individueel - Leerwerkboek p. 52 - Een aantal attributen (bv. uit de verkleedkoffer)

- Broederlijk Delen richt zich tot de armste en meest kwetsbare bevolkingsgroepen, namelijk kleine boeren, inheemse vrouwen, kinderen en jongeren. Ze vertrekken bovendien van het talent dat ter plaatse aanwezig is, met respect voor de lokale cultuur.

- Met behulp van situatieschetsen van mensen die Broederlijk Delen wil helpen, en een verkleedkoffertje, beelden de leerlingen een aantal tableaux vivants uit, waardoor ze zich bezinnen en inleven in het verhaal van anderen.

Alternatief � Tableau vivant: Leren van kwetsbare mensen

Vooraf - Zorg voor een verkleedkist als je die nog niet hebt. Er hoeven geen grote verkleedstukken

in te zitten: een lapje stof, een sjaaltje, een oud gordijn, een stok, wat tule, hoedjes of petten, een das, een oud laken, wat tassen, veiligheidsspelden ... zijn spullen die de fantasie van de leerlingen aanwakkeren en voor heel verschillende dingen kunnen dienen.

- Zoek een actieverhaal van de huidige campagne van Broederlijk Delen.

Inleefopdracht - Verdeel de klas in kleinere groepjes. Elke groep krijgt een steekkaart met daarop het

verhaal van iemand die Broederlijk Delen helpt of geholpen heeft. - Start met een voorbeeld vooraan in het lokaal. Gebruik voor het voorbeeld het

actieverhaal van de huidige campagne. Vertel kort het verhaal van iemand in moeilijkheden en kies een aantal leerlingen uit die de situatie uitbeelden, geef hun een rol in het ‘beeld’.

- Per steekkaart denken de leerlingen telkens twee tableaux vivants uit. Dat zijn stilstaande beelden zoals foto’s: een beeld dat de situatie vóór de hulp weergeeft en een beeld dat de situatie erna weergeeft.

- Ze mogen daarvoor de verkleedkist gebruiken. Die helpt hen zich in te leven in anderen of zich te verplaatsen in de situatie van anderen. De attributen kunnen ook als symbolen gebruikt worden. Die vaardigheden en het bewustzijn errond helpen hen spelenderwijs bij hun levensbeschouwelijke groei.

- Na de voorbereidingstijd, zo’n 20 minuten, brengen de leerlingen hun twee tableaux vivants voor de klas. Een leerling legt uit wat de anderen kunnen zien.

Land in zicht Hoe kan ik een vastenperiode zinvol beleven?

Met behulp van de actiemodellen van Broederlijk Delen komen de leerlingen op het spoor van dingen die een vastenperiode als tijd van bezinning, inkeer en soberheid voor ieder van hen zinvol kunnen maken. Het zinvol maken van de vasten wordt gekoppeld aan

de actie van Broederlijk Delen: iets leren van mensen uit het Zuiden of iets voor hen doen.



22



- WO - Ruimte - Ruimtelijke bepaaldheid

Klassikaal - Kopieerblad p. 149


- Het is mogelijk om ook met je klas mee te doen aan Broederlijk Delen. Dat kan door een georganiseerde actie, bijvoorbeeld een sobere maaltijd, of door meer persoonlijke acties. De actie wordt in dit alternatief verbonden met de routetitel ’40 dagen tijd voor soberheid’, het vasten bij christenen.

NabesprekingKies een aantal richtvragen uit. - Konden jullie je met behulp van de opdracht inleven in de verhalen van de mensen op

de steekkaarten? Was dat moeilijk of niet? - Wat leer jij uit deze oefeningen? - Hoe kunnen we hier meer bij stilstaan en bezinnen tijdens de vastenperiode? - Waarom kan een inleefoefening als deze zinvol zijn tijdens de vasten? - Wat neem je ervan mee? (over onze opvattingen over de derde wereld, de acties van

Broederlijk Delen ...)

Alternatief � Schrijfopdracht: Een sobere maaltijd

Soberheid in de maaltijd - Sluit aan bij de actie van Broederlijk Delen. Organiseer een sobere maaltijd met de

klas en zamel zo geld in voor Broederlijk Delen. - Enkele ideeën:

- een boterham, een appel, water; - een eenvoudig recept uit het land waarvoor de steun bestemd is (zie bijvoorbeeld

het recept van het kopieerblad) - hou het dan voor de rest sober met water, geen saus ...;

- een eenvoudig rijstgerecht zoals rijst met vis uit blik; - een eenvoudige soep, bijvoorbeeld linzensoep, eventueel een soep uit het actieland.

- Vraag een aantal onderleggers aan via de site van Broederlijk Delen en gebruik die tijdens het eten. Daar staan foto’s en informatie op over het project van het jaar.

- Vergeet niet stil te staan bij de maaltijd zelf (Bv. Veel kinderen krijgen slechts één zo’n maaltijd per dag. Kozen jullie voor een lekker streekgerecht: veel kinderen krijgen deze maaltijd slechts uitzonderlijk te eten, vaak moeten ze met veel minder toekomen op een dag.)

- Laat de leerlingen daarna in het leerwerkboek opschrijven wat ze leerden over de actie; zowel inhoudelijk als voor zichzelf.



23

Soberheid op een andere manier - Als alternatief kun je ook op andere manieren meedoen aan ‘40 dagen tijd voor

soberheid’. - Laat dan de leerlingen iets kiezen uit de acties die in het leerwerkboek vermeld staan

bij ‘Kaart lezen’, Alternatief 2. Ze kunnen het aankruisen in kleur. Het is belangrijk dat de leerlingen zelf een engagement kunnen kiezen. Je kunt eigenlijk ook niemand verplichten om mee te doen, maar nodig alle leerlingen zeker uit om het te proberen.

- Ook dan laat je de leerlingen in het leerwerkboek opschrijven wat ze uit hun persoonlijke engagement leerden.

Tip! - Veertig dagen is wel lang. Er is altijd wel een moment dat je niet toekomt aan een

voornemen. Herhaling en ritueel kunnen helpen. Uit die systematiek, ook al vergeet je het eens of sla je eens een beurt over, pikken de leerlingen veel op. Het meemaken van een ritueel is betekenisvol, ook al is het maar iets kleins zoals het regelmatig zingen van hetzelfde lied of het aansteken van een kaars op een speciale plek.

Kopieerbladen

147

leRen van kwetsBaRe mensen


Molly in Oeganda

Molly is een alleenstaande moeder met twee kinderen in Oeganda. Ze is lid geworden van een boerengroep die ondersteund wordt door FAPAD. Dat is een Oegandese partnerorganisatie van Broederlijk Delen.Tijdens de vorming van FAPAD maakte Molly kennis met moderne technieken om het land te bewerken: zaaien in rijen, bemesten, ploegen met een os. Door die technieken toe te passen is haar oogst veel groter geworden. Molly wil de oogst nog vergroten zodat ze de opbrengst kan verkopen op de markt. Het geld van die verkoop heeft ze nodig om het schoolgeld van haar twee kinderen te betalen. Goed onderwijs voor haar kinderen vindt Molly heel belangrijk voor hun toekomst.

Gisèle in Burundi

Gisèle woont samen met zeven zussen, twee broers en haar ouders in een huisje in Burundi.De vader van Gisèle is koffieboer. Met de steun van Broederlijk Delen heeft hij samen met enkele andere boeren uit de omgeving een hechte Hagurukagroep gevormd. Dat is een groep boeren die samenwerken aan een betere toekomst. ‘Haguruka’ betekent ‘Sta op’.Dankzij die groep krijgt de vader van Gisèle een betere prijs voor de koffie en heeft het gezin het nu veel beter dan vroeger.Gisèle en haar zussen en broers wonen in een huis, mogen naar school gaan en kunnen drie keer per dag eten. Dat is niet altijd het geval in Burundi.

Vidal in Peru

Vidal groeide op in een straatarm gezin in Peru. Doordat zijn familie zo arm was, kon hij niet verder studeren en moest hij al heel jong gaan werken.Toen hij 14 jaar was, leerde Vidal de partnerorganisatie Manthoc kennen. Manthoc zet zich in voor de vorming en ondersteuning van werkende kinderen en jongeren in Peru.Vidal kreeg de kans om te ontsnappen uit de armoede. Met de hulp van Manthoc kreeg hij een studiebeurs en volgde hij opleidingen. Zo kon Vidal zijn droom verwezenlijken: hij is nu advocaat en heeft zijn eigen zaak.Als advocaat blijft hij zich samen met Manthoc inzetten voor de kinderen in Peru, zodat ook zij hun droom, een betere toekomst, kunnen waarmaken.

Kopieerbladen

148

leRen van kwetsBaRe mensen (veRvolg)


Darling in Nicaragua

In het arme noorden van Nicaragua is de ondervoeding van kinderen zoals Darling een groot probleem. De ondervoeding is het gevolg van een gebrek aan variatie in de voeding, foute eetgewoonten en problemen in de landbouw.Broederlijk Delen en een aantal partneror-ganisaties brengen daar verandering in door vormingen voor vrouwen aan te bieden. Ze leren groenten en fruit kweken en ze leren die bereiden tijdens kooklessen. Dat resulteert in gezonde voeding en een betere gezondheid van de kinderen.Darling wordt zoals de andere kinderen maandelijks gewogen en gemeten. De groei wordt daarmee goed opgevolgd en ondervoeding kan tijdig opgemerkt worden.Een groepje vrouwen wordt opgeleid om dat werk over te nemen.

Benite in Hal̈ ti

Benite overleefde de grote aardbeving die in 2010 Haïti trof en 220.000 doden maakte.Net zoals 1,5 miljoen Haïtianen werd Benite dakloos doordat haar huis ingestort was.De toekomst van Benite lag aan diggelen. Door het trauma van de aardbeving en de slechte levensomstandigheden slaagde ze niet voor haar examen van haar laatste jaar in de middelbare school.Broederlijk Delen investeerde samen met partnerorganisaties in de toekomst van Haïtiaanse jongeren. Benite kreeg een kippenstal met hennen en hanen waarmee ze kan kweken. Door de verkoop van eieren en kippen heeft ze nu een inkomen.En daar blijft het niet bij. ITECA, een partnerorganisatie, bouwt huizen met toilet en regenput voor dakloze boerenfamilies.

Samuel in Bolivia

Samuel woont met zijn gezin op 3800 meter hoogte in het Andesgebergte. Hij leeft van de landbouw, maar door de opwarming van de aarde brengt die steeds minder op. Soms regent het maandenlang niet, waardoor de oogst te klein is om het gezin te voeden.Equipo Kallpa, een partnerorganisatie van Broederlijk Delen, brengt daar verandering in. Dankzij het materiaal en de kennis die de organisatie biedt, kunnen de landbouwers een irrigatiesysteem aanleggen. Via kanalen, een waterbassin en buizen wordt het water van de bron tot op de velden gebracht. De oogst is nu veel groter. Daardoor kan Samuel een deel van de opbrengst op de markt verkopen. Met de winst kan hij een koe kopen, die zorgt voor melk voor het gezin.

Partituren

17


(Route 1, Kaart lezen, Alternatief 2, p. 14)(Route 2, Land in zicht, Alternatief 2, p. 33)

De trek van veertig dagen

Partituren

18


Partituren

19


P1

We kennen een kalenderjaar, een schooljaar en een kerkelijk (liturgisch) jaar. Een kalenderjaar start op 1 januari: Nieuwjaar. Het schooljaar start op 1 september en het kerkelijk jaar start op de eerste zondag van de advent en eindigt met het feest van Christus Koning.

Pastoraal en liturgisch jaar

1. Op de afbeelding staat het kerkelijk jaar afgebeeld als een ovaal. Wat opvalt, zijn de verschillende kleuren. Dat wil zeggen dat die periodes erg belangrijk zijn. Er zijn drie grote stukken groen, paars en wit. Het zijn de liturgische kleuren. De kleuren met een verhaal die gebruikt worden in de vieringen in de kerk, in de liturgie.

2. We beginnen het kerkelijk jaar met een paars stukje. Dat zijn de vier zondagen van de advent, de voorbereiding op Kerstmis (je ziet de adventskrans, groen: kleur van de hoop en rood: kleur van de liefde). Het paars wordt wit, want het is Kerstmis = feest, 25 december. Wij vieren dat God bij de mensen kwam in Jezus. Na Driekoningen (Mt. 2, 1-12) wordt de kleur groen. Het zijn gewone zondagen door het jaar. We hebben enkel Maria-Lichtmis op 2 februari. Maria en Jozef gaan met Jezus naar de tempel (Lc. 2, 22-40).

3. Met Aswoensdag begint de veertigdagentijd, ook vasten genoemd. De priester geeft de mensen een kruisje van as vermengd met olijfolie. De kleur wordt opnieuw paars. Aswoensdag wordt voorafgegaan door drie dagen carnaval en Vastenavond. De veertigdagentijd duurt veertig dagen, waarbij de zondagen niet worden meegerekend. Hij stopt met Paaszaterdag of Stille Zaterdag.

4. Een beetje voor Pasen zie je twee rode lijntjes staan. Die staan voor Palmzondag en Goede Vrijdag: twee dagen van de Goede Week. De priester mag dan kiezen of hij een rood of een paars kazuifel draagt. De Goede Week begint met Palmzondag (Mt. 21, 1-11; Mc. 11, 1-11; Lc. 19, 28-47; Joh. 12, 12-16), de zondag voor Pasen. Op Witte Donderdag herdenken we de instelling van de eucharistie (Mt. 26, 26-29; Mc. 14, 22-26; Lc. 22, 15-20). Op Goede Vrijdag herdenken we het lijden, sterven en begraven worden van Jezus (Mt. 26, 47-73 en 27, 1-66). Na Stille Zaterdag wordt de kleur opnieuw wit … Feest, want het is Pasen. We vieren dat het leven van Jezus het wint op de dood.

5. Onze-Lieve-Heer Hemelvaart en Pinksteren. Het is vijftig dagen feest omdat dit erg belangrijk is. Wij vieren dat de dood niet het einde is, maar het begin van een heel nieuwe tijd. De leerlingen van Jezus gaan Zijn boodschap uitdragen tot buiten Palestina. Bij Pinksteren staat ook een rood streepje. Ook hier mag de priester kiezen tussen rood (de leerlingen stonden in vuur en vlam om over Jezus te vertellen) en wit (het was feest omdat de leerlingen over Jezus gingen vertellen). Na Pinksteren wordt de kleur groen. De belangrijkste feesten zijn voorbij en het wordt rustiger.

6. 15 augustus vieren we Maria-Tenhemelopneming.

7. Na de zomer komen de feesten er opnieuw aan. 4 oktober is de feestdag van Franciscus Van Assisi en Werelddierendag.

8. 1 november: Allerheiligen, feest van alle heiligen. Een feest voor alle mensen die leven of geleefd hebben zoals Jezus het ons voordeed, mensen die heil brengen, die geluk brengen voor anderen.

9. Met Allerzielen, op 2 november, herdenken wij alle mensen die al overleden zijn.

10. Op 11 november viert men Wapenstilstand (einde van de Eerste Wereldoorlog), en in Oost-Vlaanderen ook Sint-Maarten. Kinderen krijgen dan speelgoed. In andere provincies geeft men op het feest van Sint-Nicolaas de kinderen speelgoed. 6 december valt altijd in de advent. We zijn dan net een nieuw kerkelijk jaar begonnen.

11. Kijk eens bij de buren: zouden joden ook zoveel feesten hebben? En moslims? Zoek eens op internet (www.beleven.org/feesten) of hindoes en boeddhisten ook feesten hebben. Dat kan een opdracht zijn voor hoekenwerk of WO, maar ook in het kader van de interlevensbeschouwelijke competenties (ILC’s).

1


Kaart lezenWaarom vasten

mensen?

Koers varenWat heeft

Broederlijk Delen met vasten te maken?

Land in zichtHoe kan ik een vastenperiode zinvol beleven?

Alternatief 1: De Vastenkrant(Krantenartikels) hdl. p. 13 / lwb. p. 46

Alternatief 1: Delen met anderen(Filmfragment/Kringgesprek)hdl. p. 17 / lwb. p. 51

Alternatief 1: Leren van kwetsbare mensen(Tableau vivant)hdl. p. 21 / lwb. p. 52

Alternatief 2: Veertig dagen ... waarvoor?(Lied/Opdracht)hdl. p. 14 / lwb. p. 49

Alternatief 2:De Broederlijk Delen-spaarpot (ICT/Knutselen)hdl. p. 18 / lwb. p. 51

Alternatief 2: Een sobere maaltijd(Schrijfopdracht) hdl. p. 22 / lwb. p. 52


Kaart lezenWat vieren

mensen met Pasen?

Koers varenWelk nieuw leven is er na Pasen?

Land in zichtKan ik delen in het nieuwe

leven?

Alternatief 1: Bij mij thuis is Pasen heel anders(Getuigenis/Kringgesprek)hdl. p. 24 / lwb. p. 54

Alternatief 1: En hoe ging het na Pasen?(Evangelische vertelling) hdl. p. 28 / lwb. p. 55

Alternatief 1: Licht na donker(Tekenen/Schilderen) hdl. p. 32 / lwb. p. 60

Alternatief 2: Zoveel paassymbolen(Spel - Pictionary) hdl. p. 26 / lwb. p. 54

Alternatief 2:Hemelvaart en Pinksteren (Opdracht)hdl. p. 30 / lwb. p. 58

Alternatief 2: Een paasfeest (Knutselen/Feest/Bezinning) hdl. p. 33 / lwb. p. 60

ROUTE 2: EN DAN ... NIEUW LEVEN!


2

Situering

- Tijdens de godsdienstlessen in de basisschool leeft men doorgaans sterk mee met het liturgisch en pastoraal jaar. Ook al zijn vele kinderen niet echt betrokken op de liturgie in de parochie, toch spreken de grote (kerkelijke) feesten hen aan. Allerlei gebruiken in het gezin en de invloed van de media zorgen ervoor dat een aantal feesten niet onopgemerkt voorbijgaan. Het is goed in de godsdienstlessen voldoende aandacht te besteden aan wat de kinderen in dit verband meemaken en ook de oorspronkelijke betekenis, die voor hen vaak vreemd is, aan bod te laten komen.

- Dit thema bestaat uit twee routes: enerzijds de veertig dagen als tijd voor soberheid of het vasten en anderzijds het nieuwe leven van Pasen, gevolgd door Pinksteren en Hemelvaart.

- Sommige periodes van het kerkelijk jaar brengen pastorale activiteiten op gang. Zo wordt er tijdens de vastenperiode bijzondere aandacht geschonken aan zorg voor de anderen in de derde wereld. De campagne van Broederlijk Delen gaat daarover. In een eerste route komen de actie en haar betekenis, zowel haar ideologie als haar plaats in de vasten, uitgebreid aan bod. In de derde graad leggen we de nadruk op actualisatie en inzet. Daarom maakt dat ook een belangrijk deel uit van de route.

- De derde graad gaat dieper in op de geloofsinhoud van de kerkelijke feesten. Er wordt een verband gelegd met het leven van Jezus, maar ook met de cyclus van de natuur en de link met heidense en voorchristelijke feesten. In het bijzonder worden de joodse wortels van het paasfeest onder de loep genomen.

- De aandacht die er in de tweede graad voor symboliek was, wordt nu nog verder uitgebreid: voorwerpen, kleuren en handelingen vanaf Aswoensdag tot en met de feestdagen na Pasen komen aan bod. Ook de liturgische kleuren die met deze periode gepaard gaan, paars, wit en rood, worden behandeld. Christelijke handelingen als het geven van een askruisje, de paaskaars bij Pasen, de betekenis van het vuur ... maar ook meer geseculariseerde symbolen als paaseieren of joodse paas-(pesach)-symbolen als matses, worden besproken. Daarenboven krijgen de leerlingen de kans om de betekenis van het paasgebeuren om te zetten in symboliek (symbolische kleuren, vormen, figuren ...).

- Het kruis is het christelijke symbool bij uitstek tijdens de paastijd. Het kruis geeft uitdrukking aan het lijden en de dood van Jezus. Het is voor christenen een teken van navolging van Jezus, die ook Zijn kruis moest dragen naar de plaats van Zijn terechtstelling. Daarnaast staat het kruis ook symbool voor de verrijzenis, voor leven na de dood voor Jezus. Het kruis is voor christenen een symbool van hoop op nieuw leven, ondanks lijden en dood.

(Bron: Leerplan p. 226.)


3

Doelen

- Kinderen kunnen de veertigdagentijd duiden als tijd van voorbereiding op Pasen.

- Kinderen leren de betekenis van de Goede Week en Pasen kennen. - Kinderen leren de betekenis van Hemelvaart kennen. - Kinderen leren de betekenis van Pinksteren kennen.

Overzicht routes

Kern- en uitbreidingsdoelen route 1:

Kaart lezen - De veertigdagentijd ontdekken als een 'woestijntijd', waarin christenen

zich voorbereiden op het paasfeest door te bidden, soberder te leven, aandacht te hebben voor de medemens en stappen van bekering te zetten.



- U: Ontdekken hoe kinderen, jongeren en volwassenen in de plaatselijke kerkgemeenschappen de veertigdagentijd beleven.

Koers varen - De actie Broederlijk Delen in de veertigdagentijd leren kennen als

zinvol initiatief van solidariteit met medemensen in de derde wereld. - Naar aanleiding van de actie Broederlijk Delen de band zien tussen de

veertigdagentijd als voorbereiding op Pasen en het engagement van christenen voor mensen in de derde wereld.

Land in zicht - U: Werken rond het concrete thema dat door de actie Broederlijk

Delen centraal wordt gesteld.

Kern- en uitbreidingsdoelen route 2:

Kaart lezen - De joodse achtergrond van het christelijk paasfeest leren kennen: het

pesachfeest. - U: Op een creatieve wijze werken met de paassymbolen: o.a. paasvuur,

paaskaars, doopwater, eventueel ook paaseieren. Koers varen - Het hemelvaartverhaal (Hand. 1, 1-11) ontdekken als een afscheidsverhaal

dat de verschijningsverhalen na Pasen afsluit. - In het pinksterverhaal (Hand. 2, 1-13) de vervulling van de belofte van

het hemelvaartverhaal ontdekken. - In de pinkstertoespraak van Petrus (Hand. 2) ontdekken dat het

paasgeloof de leerlingen in beweging zette, o.a. om over Jezus te beginnen vertellen (uit het thema De Bijbel: een lange geschiedenis van bewogen mensen).

- De viering van het pinksterfeest als een jaarlijkse vernieuwing van dat enthousiasme ontdekken.

Land in zicht - U: Op een creatieve wijze werken met tekens van leven in de natuur

(lente). - U: Op een creatieve wijze werken met de paassymbolen: o.a. paasvuur,

paaskaars, doopwater, eventueel ook paaseieren.


4

Achtergrondinformatie

Veertig dagen tijd voor soberheid

Veertigdagentijd en vasten - De christelijke vastentijd begint op Aswoensdag, de dag waarop het

askruisje wordt uitgedeeld als voorbereiding op Pasen. Het is een tijd waarin vasten, delen en bezinnen op de voorgrond treden. Hij duurt, zoals de naam al vertelt, veertig dagen. In voorchristelijke tijden vastte men al; onder meer koning David vastte om boete en vergeving te vragen. Ook Jezus ging meteen na Zijn doop veertig dagen vasten.

- Volgens de kalender duurt de vasten zesenveertig dagen, maar op de verschillende zondagen tussen Aswoensdag en Pasen wordt er niet gevast. Zo komt men toch op veertig dagen uit. De vastenperiode wordt voorafgegaan door carnaval en vastenavond.

- De veertigdagentijd eindigt met de Goede Week. Die begint op Palmzondag, de zondag vóór Pasen.

- In de loop der tijd heeft de kerk de regels in verband met de vasten versoepeld. Er zijn twee vastendagen behouden: Aswoensdag en Goede Vrijdag. Dan wordt aan christenen gevraagd om zich te beperken tot één volle maaltijd. In plaats van het vroegere 'veertig dagen minder eten' verkiezen velen nu de alternatieve vormen van vasten en onthouding. De veertigdagentijd is nu vooral een periode van bezinning over de christelijke levenspraktijk. In die context wordt het vasten vertaald in het zich onthouden van bepaalde luxes of gewoonten zoals roken, televisiekijken, autorijden, versnaperingen, snoepen, alcohol drinken, enz.

- Aan het eind van de Veertigdagentijd is er de Goede Week, waarin de laatste dagen van Jezus een rol spelen, o.a. het Laatste Avondmaal en Zijn kruisdood op Goede Vrijdag. Die kwamen uitgebreider aan bod in de eerste en tweede graad. De derde graad besteedt meer aandacht aan Pinksteren en Hemelvaart.

De vastenactie van Broederlijk Delen - De veertigdagentijd bereidt ons voor op Pasen. Bezinning en gebed,

versoberen en delen, staan centraal. - De christelijke organisatie Broederlijk Delen ondersteunt initiatieven

die groepen mensen in het Zuiden zelf opstarten in hun strijd tegen

armoede en onrecht. Elk jaar tijdens de vasten organiseert Broederlijk Delen acties met bijzondere aandacht voor bepaalde landen in het Zuiden (www.broederlijkdelen.be). Christelijke waarden zijn belangrijk in de keuzes die zij maken voor hun acties. Ze richten zich bijvoorbeeld steeds tot de armste en meest kwetsbare bevolkingsgroepen, namelijk kleine boeren, inheemse vrouwen, kinderen en jongeren. Bovendien willen zij vertrekken vanuit het talent van de mensen ter plekke en is het respect voor de plaatselijke cultuur heel belangrijk.

- Waarom Broederlijk Delen net tijdens de vasten actie voert, kunnen we lezen op hun website:‘Onze jaarlijkse campagne heeft plaats tijdens de vasten. Dit is voor ons de ideale periode om onze zaken op orde te brengen en alle ballast overboord te gooien. Om wat we te veel hebben te delen met degenen die minder hebben, om stil te staan bij onze eigen materialistische levenswijze. We laten ons daarbij inspireren door onze partnerorganisaties in het Zuiden. Van hen leren we tot harmonie te komen, met onze medemensen, met de natuur, met God.’

Vasten in andere monotheïstische godsdiensten• Ramadan als vastentijd voor moslims

- Niet enkel het christendom, maar ook de islam kent een vastenperiode. Voor moslims is dat de maand ramadan. De ramadan houdt in dat gelovigen tussen zonsopgang en zonsondergang niet eten of drinken, niet kwaadspreken en geen geslachtsgemeenschap hebben.

- Ramadan is de negende maand in de islamitische maankalender. Het is de maand waarbij inkeer centraal staat. Moslims vasten naar het voorbeeld van de profeet Mohammed gedurende de hele maand overdag. Vasten is één van de vijf zuilen van de islam.

- Tijdens deze maand gaan moslims ook meer bidden, om de geloofsovertuiging te doen toenemen. Volgens de islam is de ramadan een tijd waarin tolerantie, liefdadigheid, verbroedering en bezinning centraal staan. Men gelooft dat de vasten de mens leert zichzelf te bedwingen. Hij oefent dan ook eigenschappen als uithoudingsvermogen en zelfbeheersing, en leert meester te zijn over begeerte en lust. Bovendien kan vasten het inlevingsvermogen in de armen versterken.


5

- Tijdens de vasten wordt geld ingezameld voor de armen. In moslimlanden gebeurt dat ook op school.

- De ramadan wordt afgesloten met het Suikerfeest. Ook op het Suikerfeest wordt aan minderbedeelden gedacht. Moeders koken mee voor armen of kinderen in het weeshuis ... Dekens, kleding en geld worden ingezameld en afgegeven bij de moskee.

• Joodse vastenperiodeUit het Oude Testament weten we dat de joodse koning David vastte om boete te doen en vergeving te vragen. Ook Mozes vastte veertig dagen en veertig nachten op de berg Sinai. Joden van nu hebben drie soorten vastendagen: vastendagen van nationale rouw om het verlies van de Tempel, vastendagen om tot inkeer en berouw te komen (op die dagen staat men stil bij de mensen in de samenleving in nood en doet men aan liefdadigheid) en vasten op de Grote Verzoendag.Op ‘Jom Kippoer’(de Grote Verzoendag) in oktober wordt er een dag en een nacht niet gegeten of gedronken, draagt men geen leren schoenen, vindt in de synagoge een heel lange dienst plaats; er wordt veel gebeden. Op die dag staan bezinning, de relatie tussen mensen onderling en de relatie tussen mensen en God centraal. De gelovigen denken op die dag even niet aan de dagelijkse beslommeringen, maar proberen de engelen of hemelse wezens te imiteren door niet bezig te zijn met het materiële maar met het hogere. Jom Kippoer is voor joden de heiligste dag van het jaar. Die dag wordt Grote Verzoendag genoemd omdat God op die dag alle zonden vergeeft. Mensen staan stil bij wat ze anders willen doen in de toekomst. Ze kunnen met een schone lei beginnen. Zo kunnen ze als mens weer groeien.In Antwerpen zie je op Jom Kippoer weleens joden in het stadspark bij het water staan, waar ze de eenden kruimels voeren. Vroeger gooide men zijn zonden, op een papiertje geschreven, in het water. Nu dat niet meer mag, worden broodkruimels in het water gegooid. Je kunt die dag joden ook herkennen aan de sportschoenen die ze dan massaal dragen (i.p.v. leren schoenen).

(Bron: Rabbijn EvERs, Joden over de hele wereld vieren Jom Kipoer, de grote verzoendag, dinsdag 25 september 2012, voor Joodsactueel.be.)

En dan ... nieuw leven! Pasen - Hemelvaart - Pinksteren

Pasen, Hemelvaart en Pinksteren horen bij elkaar. Hemelvaart, Jezus’ verheffing ten hemel, zegt net als Jezus’ verrijzenis met Pasen dat de dood niet het einde is, maar een begin. Met Pinksteren worden de leerlingen van Jezus, en ook de christenen van nu, gezonden om de boodschap van Jezus verder uit te dragen. De Heilige Geest is werkzaam in iedereen die dat doet.

Joods paasfeestVóór het christendom bestond, hadden de joden al een paasfeest. Met Pesach herdenken de joden de bevrijding van hun volk uit Egypte. Het joodse volk werkte in Egypte als slaven. Ze moesten daar hard werken voor de farao. Tot overmaat van ramp gaf de farao het bevel dat alle pasgeboren joodse jongetjes moesten worden gedood. Om haar kind voor dat lot te behoeden, verborg een vrouw haar baby in het riet aan de oever van de Nijl. De baby werd gevonden door de dochter van de farao, die hem adopteerde en Mozes noemde. Hij groeide in het paleis van de farao op. Toen hij zich als jongeman onder de joodse slaven begaf, doodde hij een Egyptenaar, waardoor hij moest vluchten. Ver weg van zijn volk, verscheen God aan hem in een brandende braamstruik. Hij droeg Mozes op dit volk, Zijn Volk, naar hun vrijheid te leiden. Mozes probeerde de farao te overtuigen, zonder resultaat. Toen kwamen er tien plagen over Egypte. De plagen vernietigden de rijkdom van het Egyptische Rijk. De tiende plaag doodde alle eerstgeborenen van de Egyptenaren, maar sloeg de joden over. Daar komt de naam ‘Pesach’ vandaan, wat ‘overslaan’ betekent. De farao liet na de tiende plaag het joodse volk gaan en het vluchtte de woestijn in. De joden moesten snel vertrekken, waardoor ze geen tijd hadden gehad om het brood te laten rijzen en ze het ongerezen (ongedesemd) brood moesten eten. Die bevrijding uit Egypte herdenken de joden met Pesach. Ze herdenken het ‘overslaan’ en eten matses: het ongerezen brood.

Pasen voor christenen: wat kunnen de dood en verrijzenis van Jezus voor christenen betekenen?De verrijzenisverhalen vertellen over nieuw leven en over de bevestiging dat het leven en het werk van Jezus niet ten einde zijn bij Zijn dood. Ze laten zien dat God verder op weg gaat met mensen en dat er, ondanks Jezus' dood, nieuw leven mogelijk is.


6

Wanneer je het Bijbelverhaal van het lege graf vertelt aan kinderen, geef je best aandacht aan het vertrouwen en geloof dat lijden, pijn, dood … niet het einde van alles zijn, hoe pijnlijk ook.

Hieronder ontdek je enkele mogelijke suggesties tot duiding:Het Bijbelverhaal laat de christelijke overtuiging zien dat je bij de dood van iemand niet alleen in verdriet moet blijven stilstaan. Je moet niet enkel het graf, de dood, de pijn, het verlies opzoeken, maar je omkeren naar het leven, naar het licht toe. Niet blijven zitten, niet blijven stilstaan in het duister van de dood maar opstaan en gaan, het (nieuwe) leven tegemoet. Dat zien we gebeuren wanneer Jezus opstaat uit het graf, we merken het in de gedaante van engelen, van een tuinman, bij het breken van het brood, in het gebeuren van helende handen op wonden … om de richting te tonen; weg uit het graf, naar het leven toe.Verrijzenis is naar kinderen toe te vergelijken met een kuiken dat zich uit de schaal heeft bevrijd. We kijken misschien wel even naar de achtergebleven eierschaal om ons te realiseren dat het kuiken is uitgekomen, opgestaan en een nieuw leven begonnen. We gaan zoeken waar het kuiken naartoe is gegaan en blijven niet langer stilstaan bij de schaal. Ook al is iemand gestorven en dragen we onnoemelijk gemis en verdriet met ons mee, de overledene verschijnt ons opnieuw, heel anders, dat wel, niet meer tastbaar, maar hij of zij verschijnt telkens weer op vele momenten van een dag, te midden van ons leven. Om hem te ontmoeten moeten we niet telkens naar zijn graf terug, maar eerder stappen zetten, verder het leven in.Het paasfeest van christenen kent verschillende vormen. In de orthodoxe kerk (Rusland, Polen, Griekenland, Bulgarije, Hongarije, Oekraïne, Roemenië) is het een feest dat enorm leeft, een feest met een (kleur)rijke traditie.

(Bronnen: LauvRijs, b., Het feestenboek voor de jeugd, Berghmans Uitgevers, 2007 en http://www.kuleuven.be/thomas/page/openbreken/ (toegang op 23 april 2012).)

Omdat Pasen op de eerste zondag na de eerste volle maan van de lente gevierd wordt, valt het feest ieder jaar op een andere datum. Die ligt telkens tussen 22 maart en 25 april. Andere feestdagen zoals Hemelvaart en Pinksteren worden bepaald door de paasdatum en veranderen dus ieder jaar mee.

Hemelvaart (Hand. 1, 1-11) - Jezus had, volgens Hand. 1, aan Zijn leerlingen aangekondigd dat Hij de

Geest van God, de Heilige Geest, zou sturen. Tot dan verscheen Jezus nog verschillende keren aan de apostelen. Maar op de veertigste dag na Pasen nam Hij van hen afscheid door Zijn hemelvaart.

- Het hemelvaartverhaal is een afscheidsverhaal (van Jezus) dat de verschijningsverhalen na Pasen afsluit.

- Opgelet, de hemelreis van Mohammed te paard is iets geheel anders dan de christelijke hemelvaart van Jezus. In een geloofsgemengde groep kan daarover verwarring mogelijk zijn.

Pinksteren (Hand. 2, 1-41)Op Pinksteren, de vijftigste dag na Pasen, daalde de beloofde Heilige Geest op de apostelen neer. - Om de betekenis van Pinksteren voldoende te verstaan is het van

belang om ook de betekenis van de Heilige Geest te kennen. In het christelijk geloof spreekt men over God als drie-eenheid: de Vader (God), de Zoon (Jezus Christus) en de Heilige Geest. In de theologie is men heel behoedzaam om uitspraken te doen over hun onderlinge verhouding. In de context van Pinksteren wordt met de Heilige Geest vooral verwezen naar de Geest van Jezus die werkzaam is in de apostelen en in alle leerlingen: de liefde, de kracht, het vertrouwen en alles wat Jezus bezielde, komen ook in hen tot uiting.

- Het pinksterverhaal wordt dus de vervulling van de belofte van het hemelvaartverhaal: het enthousiasme waarmee de apostelen en andere mensen zich door God (Gods kracht, Gods Geest) laten bewegen om mee te werken aan Zijn Rijk, wordt duidelijk.

- Een symbool dat voor dat enthousiasme en de Heilige Geest vaak gebruikt wordt, is vuur. Maar ook de duif is een belangrijk symbool bij Pinksteren, omdat ze symbool staat voor de Heilige Geest, die op de leerlingen neerdaalde. (De duif staat als symbool bij Pinksteren afgebeeld op plaat P1 van het kerkelijk jaar.)

- De oorsprong van het pinksterfeest vinden we in de mozaïsche wetten in het Oude Testament. In Leviticus wordt geschreven hoe vijftig dagen na Pesach (het joodse paasfeest) nieuwe offers voor God moesten worden gebracht. Dit feest werd ook weleens het Feest van de Eerstelingen of Wekenfeest genoemd. Er moesten eerstelingen van de graanoogst en het vee geofferd worden.


7

- De christelijke traditie heeft het feest van de eerstelingen gedeeltelijk overgenomen. Want volgens de traditionele christelijke leer zijn de eerste nieuwe bekeerlingen na de uitstorting van de Heilige Geest op Pinksteren als 'de eersten van de oogst' die toegevoegd werden aan de eerste christelijke gemeenschap (die op dat moment haar ontstaan kende). Volgens de traditie gaat die ‘oogst’ nog steeds verder. Als de volledige oogst is binnengehaald, of anders gezegd als alle mensen, bestemd voor het Koninkrijk van God, tot bekering zijn gekomen, dan begint de eindtijd: de laatste fase van de geschiedenis van de mens.

PaassymbolenOp Pasen herdenkt en viert de katholieke kerk de wederopstanding van Jezus. De oorsprong van dit feest ligt echter niet alleen in het christendom. Zo herdenkt de joodse gemeenschap met dit feest de tocht naar het Beloofde Land onder leiding van Mozes, na vierhonderd jaar slavernij in Egypte. Maar Pasen heeft ook niet-godsdienstige wortels. Met dit feest - dat toen natuurlijk nog niet ‘Pasen’ heette, maar eerder een lentefeest was - werd ook de terugkeer van de lente met het licht en de warmte gevierd. Bij Pasen horen tal van symbolen van ‘nieuw leven’, maar ook enkele andere. Hieronder verklaren we enkele bekende paassymbolen, christelijke en andere. Het gebeurt vaker dat symbolen uit verschillende culturen en godsdiensten met elkaar verweven zijn. De lijst is uiteraard niet volledig. Veel dingen die ook christenen met Pasen doen, hebben niet met het Bijbelse te maken. Christelijke symbolen vinden dan weer vaak hun inspiratie bij symbolen en rituelen die al vroeger dan het christendom bestonden. Feesten die bij dit thema ‘licht na duisternis’ aansluiten, worden niet toevallig op dit moment van het jaar gevierd. Het christelijke paasfeest is op de joodse traditie en de traditie van natuurvolkeren gebaseerd, maar brengt een nieuwe symboliek, namelijk die van de verrijzenis van Jezus.

Het kruis - is het christelijke paassymbool bij uitstek. Jezus stierf aan het kruis om daarna bij God verder te leven. Na de duisternis van Jezus aan het kruis, zal later leven volgen na het sterven. De kruiservaring brengt uiteindelijk licht.

De kleur wit - is voor christenen symbool voor feest en verrijzenis. Op Pasen ruilt de priester zijn paarse stola van de vasten voor een witte. Ook het altaar, de lezenaar en de achtergrond van het altaar zijn bedekt met witte doeken.

Paaskaars - met de paasmis wordt een nieuwe paaskaars in gebruik genomen. De kaars brandt elke viering van het nieuwe kerkelijke jaar. Je ziet er de symbolen alfa en omega op. Dat zijn de begin- en eindletters van het Griekse alfabet. In de Openbaring van Johannes, met name de Apocalyps, zegt Jezus dat Hij de alfa en de omega is, de eerste en de laatste. Het is een uitdrukking die Jezus’ betekenis symboliseert voor alle tijden: tot aan het einde van de tijd, voor alle generaties, wil Hij de Redder zijn. De paaskaars geeft aan dat Jezus de duisternis overwon: Hij is verrezen.

Nieuw vuur - is teken van nieuw leven. Voor christenen is Jezus het licht van de wereld, de hoop op nieuw leven, telkens weer. Op sommige plaatsen steken de mensen in de paasmis kaarsen aan. In sommige streken heeft dat vuur echt een grote plaats in het rituele gebeuren rond Pasen. Vuur was en is ook bij de natuurvolkeren symbool voor licht en warmte. Om het lengen van de dagen te vieren, stak men grote vuren aan. ‘De warmte hielp de aarde ontdooien en het licht hielp de duisternis verdrijven.’ Nieuwe vuren worden aangestoken met oud winterhout om de lente te vieren. De warmte van het vuur (en de zon) warmt de aarde op en helpt de duisternis verdrijven. Men springt over het vuur om een stuk van die levengevende kracht te krijgen.

Vuur, van Pinksteren - is symbool voor de kracht, het enthousiasme en de Geest waarmee de apostelen, en later ook andere christenen het goede nieuws van de verrijzenis van Jezus wilden verspreiden.

(Doop)water - het doopsel is het sacrament om christen te worden. Tijdens het doopsel krijgt de dopeling water over het hoofd (soms een onderdompeling) en wordt er gezegd: ‘Ik doop u in de naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.’Met Pasen wordt het doopwater gezegend. Water staat voor leven (in overvloed, voor wie gelooft). Soms worden er kinderen gedoopt in de paasmis, soms ook volwassenen. De paasmis kan gezien worden als het moment bij uitstek om te dopen. Het doopsel wil eigenlijk zeggen: je legt


8

de oude mens af, samen met de dood van Christus, en je wordt nieuw, een christen mens. Het doopsel is teken van bekering en transformatie: als je gedoopt wordt, ‘sterf’ je en herrijs je als christen. Je wordt verlost van je zonden. Vanaf het moment van het doopsel maak je deel uit van de universele christelijke kerk. Vanaf Pinksteren wordt er ook gedoopt met de Heilige Geest in plaats van enkel met water. Veel mensen lieten zich vanaf dan aansteken door het enthousiasme van de apostelen en hun boodschap. Ze lieten zich dopen om bij de eerste christengemeenschap te horen.

(Paas-)Klokken (van Rome) – klokken worden al eeuwen gebruikt om mensen te waarschuwen bij gevaar, maar ook om te vieren of feest aan te kondigen. Dat is ook zo in de kerk. Op christelijke feestdagen kun je her en der de klokken zeker horen luiden. Na Witte Donderdag zijn de klokken niet meer te horen, tot en met Stille (!) Zaterdag. Het lijden en de dood van Jezus worden daarmee benadrukt. Aan kinderen vertelt men dan dat de klokken naar Rome zijn. Met Pasen zijn ze er terug en brengen ze volgens de traditie dat andere symbool mee voor de kinderen: paaseieren.

De kleur geel - of goud - is net als wit een feestkleur. Geel past ook bij de lente. Paasbloemen, zo noemt men de (gele) narcissen die vaak met Pasen al in bloei staan en die getuigen van het begin van de lente.

Eieren of paaseieren - het ei is een universeel symbool voor nieuw leven en vruchtbaarheid. Uit eieren komen kuikens of andere jonge dieren. In de lente begint er nieuw leven. Ook het christelijke paasfeest staat voor nieuw leven. Na een donkere, moeilijke periode wordt het weer licht. Jezus is opgestaan! Hij breekt door de schaal heen van de dood. Er is iets veranderd ... Soms wordt de eierschaal gezien als symbool voor het witte graf dat achteraf leeg is. In sommige kunstwerken zie je zowel het ei als de verrezen Christus in één afbeelding. Eieren zijn voedzaam voedsel dat in de loop van de lente weer ter beschikking kwam en voor levenskracht zorgde. Boeren begroeven ze in het veld voor een goede oogst. Ook joden hebben een ei als symbool op hun sedermaaltijd op de avond voor Pasen. Het ei staat symbool voor leven: het lijkt dood, maar er zit leven in. Er is ook een verband tussen eieren en de vasten. Tijdens de vasten mocht men geen eieren eten. Op Pasen mocht dat weer! In de lente zijn

er opeens ook weer eieren te over, want kippen leggen eieren naargelang het aantal uren dat ze licht hebben.Pas aan het begin van de twintigste eeuw werden de gewone eieren vervangen door chocolade-eieren, al werden er in de achttiende eeuw in Frankrijk al eieren opgevuld met chocolade.

De paashaas - in protestantse middens in Duitsland ontstond de tegenhanger (soms ook medewerker genoemd) van de paasklokken. De paashaas zou eieren beschilderen en verstoppen. Maar hoe kwam men bij dat idee? Er zijn vogels die hun eieren in verlaten nesten van hazen leggen. Men dacht weleens dat de eieren er dus door hazen gelegd waren ...Daarbij is de haas een vruchtbaar dier, dat goed bij de lente past. Je kunt de haas ook als een christelijk symbool zien. De haas werd gezien als een weerloos en kwetsbaar dier, dat altijd onder de blote hemel leeft en enkel wat gras en takjes als nest heeft. Zo vergelijkt men hem weleens met Jezus: ‘Hij heeft geen steen om Zijn hoofd op te rusten te leggen.’ Bovendien beweert men dat de haas bedreigde en uitgeputte soortgenoten te hulp komt. Dat past bij het beeld van Jezus als lijdende dienaar. Er is nog een link met vroegere tijden. Ten tijde van de pacht moesten de boeren elk jaar rond Pasen betalen voor de grond die ze bewerkten. Dat deden ze onder andere met eieren en hazen.

Eieren beschilderen of kleuren - is een oud gebruik dat nu vooral nog bekend is bij orthodoxe christenen, bijvoorbeeld in Griekenland, maar ook in Noord-Europese landen als Zweden. Veel scholen hebben Oost-Europese leerlingen. Het zou kunnen dat zij of hun ouders hier heel wat meer over weten. Laat hen erover vertellen en werk zo aan de openheid voor andere christelijke kerken zoals het leerplan vraagt (Leerplan, p. 16). Vroeger werden beschilderde eieren weleens als geschenk gegeven om de vruchtbaarheid te vergroten. Ze hadden dan de kleuren van leven en natuur: geel, wit, groen en rood (van levengevend bloed). In de christelijke traditie werden eieren beschilderd met taferelen uit Jezus’ leven. Ze werden na de vasten gewijd in de kerk.

De paasboom of lentetakken - waar iets gevierd wordt, versiert men vaak het huis. Lentetakken worden in huis gehaald rond Pasen (bv. een decoratieve tak van de gemakkelijk groeiende krulwilg, waaraan in de lente frisgroene blaadjes groeien). Zowel in christelijke als niet-christelijke


9

gezinnen doet men dat tegenwoordig. Christenen geven soms een eigen christelijk symbolische invulling aan de paasboom. De paasboom kan bijvoorbeeld de vorm aannemen van een uitgewerkt kruis, zoals je soms ziet in een bloemstukje op het altaar. In Mexico is het maken van een levensboom altijd verbonden met het christelijke. ‘In Mexico is het maken van levensbomen met de paplepel meegegeven. De levensboom en de christelijke cultuur verschijnen er als een eenheid. De afbeelding geeft het kruis en de lijdende Christus weer die met open handen en opgerichte blik naar boven kijkt. Daar vliegt een duif met open beschermende vleugels boven het met doorntakken gekroonde hoofd van Jezus als een teken van hoop, en van een nieuw begin. De duif als de Heilige (heelmakende) Geest van God is aanwezig. Aan het kruis ontspringen groene takken en bladeren en grote bloemen als tekens van nieuw leven. In de kruin van de boom zijn de takken van de levensboom uitgewerkt als een kandelaar om het licht van Pasen te ontsteken.’

(Bron: http://www.kuleuven.be/thomas/page/van-kruisboom-tot-paasboom/.)

Paasbomen kunnen worden versierd met andere gelovige (bv. paasklokken) of profane (bv. konijntjes) symbolen, tekens van beginnend leven. Werken aan en met een paasboom biedt veel mogelijkheden en kan zeker ook in de klas voor betekenisvolle activiteiten zorgen. In een van de alternatieven wordt er aan een paasboom gewerkt. De oorsprong van de paasboom zou ook teruggaan tot de Keltische en Germaanse boomverering (zie bv. meiboom hieronder).

Palm(paas)tak - de meiboom was en is belangrijk voor het lentefeest. Van de meiboom worden de groenblijvende takken afgehakt zodat alleen de stam overblijft. De takken zet men op de hoeken van akkers en de nok van huizen om op die manier de vruchtbaarheid van de boom op land en mensen over te dragen. De kale stam die overblijft, is een teken van leven waarnaar men in de winter zo verlangt. Rond de stam wordt een krans van groene takken gehangen als teken van de zon, die men wil aansporen om in haar beweging verder te gaan en uiteindelijk nieuw leven te brengen. Op de top van de boom wordt een haan gezet: de natuurlijke aankondiger van een nieuwe dag. Het geheel versiert men met eieren, gedroogde vruchten, noten, brood en van papier gemaakte bloemen en slingers. Die worden van papier gemaakt om te laten zien dat de mens ook zijn bijdrage levert. In verkleinde vorm wordt de meiboom

meegedragen in ommegangen (processies) langs velden en huizen om zo nieuwe levenskracht op te roepen en over te brengen. Dat alles zijn de eigenlijke wortels van de palmpaastak. De christelijke godsdienst heeft dit element opgenomen rond Palmzondag, wanneer er herdacht wordt dat Jezus Jeruzalem binnenreed op een ezel, en hij met palmtakken werd toegezwaaid. De palmtakken die tijdens deze viering gewijd en meegegeven worden, worden soms nog op hoeken van akkers gestoken of krijgen een plaats achter een kruisbeeld. De christelijke godsdienst heeft ook de vorm van de palmpaastak mee veranderd. De meiboomstam kreeg een dwarse stok en werd zo een kruisboom. De hoepel als symbool van de zon werd plat tegen het kruis gehangen en ging herinneren aan de doornenkroon van Jezus van Nazareth. De haan werd de haan die drie keer kraaide om Petrus op zijn vingers te tikken. De palmpaasstok (gemaakt rond Palmzondag) begint door die veranderingen vooruit te wijzen naar de gebeurtenissen, die verderop in de Goede Week vierend herdacht worden.

Het (paas)kuiken - kuikens die uit het ei tevoorschijn komen, dat is telkens weer een vreugdevol gebeuren waarover mensen tot op vandaag verwonderd kunnen zijn. Het leven vindt opvolging en voortgang, nieuw en nog kwetsbaar leven vraagt om zorg en koestering. In potentie ontwikkelt zich een nieuw, vruchtbaar dier dat mee zorgt voor voedsel en nieuw leven.Bij de joden at men eieren op de begrafenismaaltijd, als symbool van de wedergeboorte na de dood. Een ei symboliseert het leven: het lijkt dood, maar als het bebroed wordt, zit er leven in. Men zegt daarmee: de dode is niet echt gestorven, maar leeft eeuwig, zoals het ei dat maar schijnbaar dood is. Weldra komt een kuiken tevoorschijn.

De haan - kondigt de nieuwe dag aan. Kippen leggen weer (meer) eieren (op hun beurt symbool van vruchtbaarheid en nieuw leven). De haan op de christelijke palmpaastak verwijst ook naar de haan die drie keer kraaide om Petrus op de vingers te tikken toen hij Jezus verraadde.

Paaslam - het lam is in het christendom bekend als symbool voor Jezus die onschuldig gestorven is. Het ‘Lam Gods’ was eerst een aanduiding van Jezus Christus door Johannes de Doper, die Jezus aanwees als ‘Dienaar van God’. Na Zijn dood krijgt die aanduiding een nieuwe betekenis: Jezus


10

is het Lam Gods omdat Hij als een onschuldig lam Zijn leven opofferde door te sterven aan het kruis.Ook voor de joden is een lam een belangrijk symbool. Het verwijst naar het lam dat ze moesten slachten, braden en eten, de nacht voor hun vertrek uit de slavernij in Egypte.

Je op je paasbest kleden - van iemand die er feestelijk uitziet, zegt men dat hij er op zijn paasbest uitziet. Vroeger mocht men op Pasen zijn beste of nieuwe kleren aantrekken.

Joodse paassymbolenDe avond voor joods Pasen, sederavond - op sederavond is de hele familie bij elkaar. Het sedermaal is een belangrijke (familie)maaltijd met elementen die Pesach symboliseren.

Vuur - er branden kaarsen op tafel, omdat er ook vuur was toen het joodse volk vertrok uit Egypte. Op het vuur had men ’s nachts nog lam gebraden. Bij het vertrek ging God voor de Israëlieten uit in de vorm van een vuurkolom.

Zeroa of lam - Ex. 12, 5 zegt over het lam bij de pesachmaaltijd: ‘Het lam moet gaaf zijn, van het mannelijk geslacht en eenjarig. U kunt er een schaap of een geit voor nemen.’ Het lam is dus een deel van de maaltijd op sederavond, de avond voor Pasen. Het was de laatste maaltijd in Egypte voor de vlucht van de Israëlieten uit de slavernij.

Water - water speelt een grote rol. Alles moet gereinigd worden voor het paasfeest. Ook voor de maaltijd wordt het stof van het lichaam gewassen. Water wordt tijdens de maaltijd gedronken. Het leste de dorst van het volk dat door de woestijn trok. Zout water (waarin eten gedoopt wordt) staat voor de tranen van het volk in slavernij en ook voor de doortocht door de Rode Zee.

Matses, ongedesemd brood - is brood dat niet gerezen is, het is plat en krokant. God had Zijn volk gevraagd om klaar te staan voor het vertrek. Er was geen tijd meer om het brood te doen rijzen. In de Thora vraagt God Zijn volk om dat elk jaar te herhalen om Pesach te gedenken.

Maror, bittere kruiden - doen denken aan de bitterheid van de slavernij.

Charoset - een soort van zoete appelmoes met appels, kaneel, rozijnen, dadels en noten of amandelen. Dit gerecht lijkt op de klei of mortel waarmee de Israëlieten in Egypte bouwwerken maakten voor de farao. De kinderen wordt geleerd dat er na ellende weer troost komt, na ziekte weer beterschap.

Geroosterd ei - als alombekend symbool voor leven heeft het ei verschillende betekenissen. (zie boven)

Schoonmaken en kruimels zoeken - de avond voor sederavond steekt vader een kaars aan om kruimels te zoeken. Alle kruimels moeten weg. Het huis wordt schoongemaakt en gestofzuigd, er wordt afgestoft en het pesachservies wordt uit de kast gehaald.

Er zijn nog meer symbolen en gebruiken tijdens de maaltijd, zoals vier bekers wijn, rauwe groenten, de open deur en lege stoel voor als de profeet Elia zou komen, de jongste telg die vraagt wat de betekenis is van al die symbolen en de haggada die verteld wordt (het verhaal van het vertrek uit Egypte).

(Bronnen: FRankEn, P. , Paassymbolen in School en Godsdienst, jrg. 41, 1987, nr. 1 pp. 5-8); bock, E., De jaarfeesten als kringloop door het jaar: Advent, Kerstmis, Driekoningen, Lijdenstijd, Pasen, Hemelvaart, Pinksteren, Johannes- en Michaelstijd, Christofoor, Zeist, 1990; LauvRijs, b., Een jaar vol feesten. Oorsprong, geschiedenis en gebruiken van de belangrijkste jaarfeesten, Standaard Uitgeverij, Antwerpen, 2004, p. 123-168; stEEnbERgEn, F. van, Het landschap van het Rijk Gods: van Aswoensdag tot Pinksteren, Halewijn, Antwerpen, 2010; vEER, j. van der, 'Eieren eten en naar de paasklokken luisteren', Traditie. Tijdschrift over alledaagse dingen, tradities en rituelen 11 (2005), 1, p. 26-31.)

http://www.kuleuven.be/thomas/page/van-kruisboom-tot-paasboom/#21658 en http://www.kuleuven.be/thomas/page/openbreken/ (toegang op 23 april 2012).)


11

Zakwoordenboek bij Goede Week, Pasen, Pinksteren, Hemelvaart

Betekenis en toelichting Bijbelse wortels

Kruis Betekenis: lijden, hoop en verrijzenis.Zijn kruis opnemen: een tijd doormaken van moeilijkheden, lijden, sterven en daarna weer geboren worden.

Christus vraagt Zijn volgelingen om hun ‘kruis op te nemen’: Mc. 8, 34-35; Lc. 9, 23-24; Mt. 10, 38.

Duif Betekenis: de Geest van God, de Heilige Geest. Toen Jezus Christus het doopsel en de Heilige Geest ontving, daalde er een duif op hem neer: Lc. 3, 22; Mt. 3, 13; Mc. 1, 10 en Joh. 1, 32.

Het lam Betekenis: Jezus die onschuldig gestorven is.Het ‘Lam Gods’ was eerst een aanduiding van Jezus Christus door Johannes de Doper, die Jezus aanwees als ‘Dienaar van God’. Na Zijn dood krijgt die aanduiding een nieuwe betekenis: Jezus is het Lam Gods omdat Hij als een onschuldig lam Zijn leven opofferde door te sterven aan het kruis.

Johannes de Doper wijst Jezus als het Lam Gods aan: Joh. 1, 29.

Goede Week De Goede Week of ‘lijdensweek’ is de naam van de week vóór Pasen. Het zijn de laatste zeven dagen van de veertigdagentijd. In deze week herdenken christenen het lijden en sterven van Jezus.De voornaamste dagen van de Goede Week zijn Palmzondag, Witte Donderdag, Goede Vrijdag en Stille Zaterdag.- Op Palmzondag herdenken christenen de feestelijke intocht

van Jezus in Jeruzalem.- Op Witte Donderdag herdenken christenen het Laatste

Avondmaal. - Op Goede Vrijdag herdenken christenen de kruisiging en dood

van Jezus. - Op Stille Zaterdag herdenken christenen dat het lichaam van

Jezus Christus in het graf ligt.

Palmzondag: Mt. 21, 1-11; Mc. 11, 1-10; Lc. 19, 28-44; Joh. 12, 12-19.Witte Donderdag: Mt. 26, 17-75; Mc. 14, 12-72; Lc. 22, 7-65; Joh. 13, 1-18, 27.Goede Vrijdag: Mt. 27,1-61; Mc. 15,1-47; Lc. 22,66–23,56; Joh. 18,28–19,42. Begrafenis van Jezus: Mt. 27, 55-61

Pasen Op Pasen wordt door christenen gevierd dat Jezus dankzij God opgestaan is uit de dood. Pasen is eigenlijk het hoogtepunt van het liturgisch jaar: zonder Pasen zou er ook geen Kerstmis zijn. In de oosterse kerken, bijvoorbeeld de Russisch-orthodoxe kerk, wordt Pasen daarom zeer uitbundig gevierd. De oorsprong van de naam ‘Pasen’ ligt in het joodse Pesach (Pascha) en is dus verbonden met de bevrijding van de Israëlieten uit de Egyptische slavernij.

Lijden, sterven en opstanding van Jezus: Mt. 26 -27; Mc. 14-15; Lc. 22-23; Joh.18-19.De vrouwen bij het graf:Mc. 16, 1-8.


12

Hemelvaart 40 dagen na Pasen en 10 dagen vóór Pinksteren vieren christenen Hemelvaart. Ze herdenken dat Jezus na Zijn verrijzenis afscheid nam van Zijn leerlingen en uiteindelijk ‘opsteeg’ naar de hemel om bij Zijn Vader te zijn. Om uit te drukken dat Jezus bij God is, wordt gezegd dat Jezus ‘naar boven’ is gegaan. De wolk is in de Bijbel altijd een symbool voor Gods aanwezigheid.

De ‘tenhemelopneming’ van Christus: Mc. 16, 19; Lc. 24, 51; Hand. 1, 1-5.8-11.

Pinksteren Met Pinksteren herdenken christenen dat de Heilige Geest neerdaalde op de apostelen. Jezus had aangekondigd dat hij de Geest van God, de Heilige Geest, zou zenden. De oorsprong van het pinksterfeest vinden we in het Oude Testament, waar beschreven staat hoe en wanneer men moet offeren voor het feest van de oogst.De nieuwe gedoopten op het eerste pinksterfeest zijn als ‘de eersten van de oogst’ die toegevoegd werden aan de eerste christelijke gemeenschap.

Jezus kondigt de komst van de Heilige Geest aan: Hand. 1, 8. Pinksteren: Hand. 2, 1-13.Vijftig dagen na Pesach nieuwe offers voor God: Lev. 23, 15-23.

leerwerkboek 5 - plantyn-root...waarom vasten mensen? de veertigdagentijd is een periode waarin...

Documents