Vet. mı. Derg, (21lIlG), 22, 3-4: 51·56

TÜRKiYE'DE HAYVAN GÖNENCi (REFAHı) iLE iLGiLi YASAL DÜZENLEMELER*

Aşkın Yaşar" @ Serdar lzrnlrli'

Legal Arrangernents related to Anirnal Welfare in Turkey

Özet: Hayvan gönenci konusu , 1960'Iı yılların başından itibaren dünyanın fa rklı yerler inde ele alınan ve tart ış ılan birkonu olmuştur. Günümüzde ise Avrupa Toplu luğu kuruluşları ve üye ülkelerde hayvan gönenci konusunda önemli ge­lişmeler kaydedilmiş ve birçok yasal düzenlemeler yapılmıştır. AB'de hayvan gönenc i mevzuat ı çerçevesinde hem et,süt, deri, yün, yumurta üreten ve spor amaçlı olarak çiftlikte yetiştirilen hayvanlar, hem de deney ve bilimsel çalışmalar

için yetiştirilen hayvanlar için düzenlemeler olduğu belirlenmiştir. Türkiye'de bu kapsamda çıkartı lan ilk kanun 5199 sa­yılı Hayvanları Koruma Kanunu'dur. Kanunda hayvanların sahipliğ i , bakım ı ve nakliyesi gibi birçok konuda hayvan gö­nenci kriterleri oluşturulmaya çalışılmışt ır. Hayvanların yetiştirilmes i , nakliyesi, kesimi ve öldürülmesi. deneysel ve bi­limsel amaçlarla kullanımlarını düzenleyen hayvan gönenci ile ilgili baz ı yasal düzenlemeler, AB ile ortaklaşa

hazırlanan "Veterinerlik Çerçeve Yasa" tasarısında, "Hayvan Gönenci" başlığı altında bir bölüm olarak verilmişt i r. Buçalışmada Türkiye'de çiftlik hayvanları, ev ve süs hayvanları ve bilimsel amaçlı olarak kullanılan deney hayvanla rı ile il­gili yürürlükte ve taslak aşamasında olan hayvan gönenci yasa ve yönetme likleri değerlendirild i. Bu çerçevede çiftlikhayvanları, ev ve süs hayvanları ve bilimsel amaçlı olarak kullanılan deney hayvanları ile ilgili farklı yasal dü­zenlemelerin yürürlükte olduğu belir lend i.Anahtar Kelimeler: Hayvan, Hayvan gönenci (refahı), Mevzuat, Yasal düzenlemelerSummary: Subject of animal welfare has been considered and discussed since the beginning of 1960s in dillerentparts of the world which has result the acceptance of "Universal Declaration of Animal Rights". Now a days , many sig­nificant developments and legal regulations have been declared about animal welfaro by Organizations in EU andother member countries. It was observed that there are arrangements for animals producing for meat , milk, leather,wool , egg and animals bred for sportive purposes in a farm and also for animals bred for experiment and scientific stu­dies in the frame of animal welfare regulalions. First law issued in this scope in Turkey is Animal protection Act no5199. Humanitarian criterions in lots of subjects such us ownership, maintenance and transportation of anima ls weretried to be established in the Acı' Some legal arrangements related with animal welfare such as breeding, trans­portation, slaughtering and kill ing and usage with experimental and scientific purposes cf animals, have been beingtried to obtain in the draft "Veterinary Frame Act" prepared jointly with EC under the seetion entitled as "Animal Wel­fare". Acts and regulations of animal welfare In force and in draft stage in Turkey which are related with farm animals ,pet and companion animals and experimental animals shall be discussed in this study. In this frame , there are sevenlegal regulations of farm animals, six legal regulalions of pet and companion animals and five legal regulations of ex­perimental animals which are in force was determined.Key Words: Animal, Animal we1fare, Legislations, Legal preparations

Giriş

Hayvanların bakımına verilen değer insanlarayönelik empati duygularımıza ve umursama gibi dik·kate alma çabalarımıza da yansır (Anon, 2005).

Toplumlar, çiftlik hayvanı gönenciyle ilgili ko­nularda artan bir şekilde daha yakından il·gilenmektedirler (Grandin, 2005). Gelişmiş .ülke top­lumları özellikle gıda amaçlı yetiştirilen hayvanlar içindaha iyi şartları ortaya koyma gereksinimi duy­maktadırlar. Birçok gelişmiş ülke, tüm önemli türleriçin uygun yasalarla desteklenen gönenç kodları or­taya koymaktadır (Phillips, 2004).

Hayvan gönenci yasaları Avrvpa Birliği (AB) ül·kelerinin büyük bir kısmında uzun yıllardan beri uy­gulanmaktadır. Avrupa'da hayvan gönencLmevzuatı

içerisinde büyük ~ir hızla gelişen kanatlı . buzağı vedomuz yetiştirme sistemleri ile ilgili konulara öncelik

verilmiştir. Bu nedenle son yıllarda Avrupa'da hay­van gönenci mevzuatının gelişmesi özellikle çiftlikhayvanlarının barındırma koşulları , nakilleri ve kesimikonuları üzerinde yoğunlaşmıştır. Hayvanların ko­runması ve gönenci ile ilgili olarak 1 Mayıs 1999 ta­rihli Amsterdam Antlaşmasında, ilk kez hayvanların

"hissedebilen varlıklar" olduğu belirtilmiştir. Hayvangönenci, Almanya'da 2002 yılından itibaren Ana­yasada yerini alarak ülke hayvancılık politikasının

temel hedeflerinden biri haline gelmiştir (Hartung veBriese, 2005).

Çalışmada, Türkiye'de yürürlükte ve taslak aşa­

masında olan hayvan gönenti yasa, yönetmelik, teb­liğ ve kararlar uluslar arası uygulamalarla kar­şılaştırmalı olarak değerlendirildi.

Hayvan Gönenci KavramıBazı bilim adamları 1960 sonras ı bilimsel de-

Geliş Tarihi : 01.12.2006 @: ayasar@selcuk.edu .tr* Bu makale "Legal Arrangements rclaıed to Animal Welfare in Turkey" başlı ğı ile "I nıernationa l Joinı Biocthi es Congress on lnter­

CulıuralBiocıbics : Asla and the West, 14-18 November 2005 . Sarıl iurfa - T urkey, Procccding "le kısa özeti yayımlanmıştır .ı. Selçuk Un i vers i ıes i Veteriner Fak ültesi, Veteriner Hekimliğ i Tarihi ve Deonıo loj i Ana Bilim Da i. KONYA

vAŞAR, ıZMIRLI

Oerlendirmelerde, hayvanların mutluluk ve acr ka­pasitelerin in, onların gönençlerinde merkezi bir noktaolduOunu kabul etmişlerdir. Ne saQlık, ne stres ne deuygunluk ya da yeterlilik hayvanlann iyi bir gönencesahip olduQu anlamına gelmez. GOnenç, hayvanın nehissetliğine baOlıdır (Duncan ve Fraser, 1997).

Duygu temelli bir yaklaşımla hayvan qönenclac ı, korku, açlık ve susuzluk gibi olumsuz durumlaraindirgenebilir. Kontor, rahatlık ve sosyal etkiternelergibi pozitil durumlar düzettlleblleceğt için bilimin gö·revi. hayvanların yaşamlarının bu yönünü araştmp

anlamak ve ona göre qönence uygun çözüm üret­mek olmalıdır. 1970'li yıllarda hayvanların davranış

ve tercihlerini belirlemek amacıyla çeşitli ortamlardayapılan araştırmalar da bunu doğrulamakta; hay­vanların yaşamlarını daha korkusuz, sıkmusrz ve azacı veren ortamlarda geçirmek istediklerini ortayakoymaktadır (Duncan ve Fraser, 1997).

Appleby ve Hughes'e (1997) göre g6nenç, ~iyi

halde olmak, mutluluk anlamında- ve tam olarak ~iyi

bir halde olma durumu"nu belirtir . Hayvanlar ancakkendi doğal çevrelerinde uyum içerisinde tam bir zi­hinsel ve fiziksel sağlık durumundadırlar. GOnenç ke­limesinin anlamı zaman içerisinde değişmiş ve gü­nümüzde genelolarak hayvanın durumunu ve sahipolduğu poztsyonun düzeyini belirtmek için kul­lamlmaktadır. Gönenç, çok kötüden-çok iyiye doğru

deQişebil ir. GOnenç kavramınr sadece hayvan ın

problemlerinin olup olmadı{ıı nı gösteren bir. kavramolarak de{ıil; bilimsel bir kapsamda kullanmak için ,her zaman "bir hayvanın qönenç" düzeyinin be­lirlenmesi ya da tanımlanması gereklidir (Appleby veHughes, 1997) .

Hayvan çönencı kavramının bilimsel ve geniş

bir tanım ı Mçihlik, pet. arkadaş, egzotik, laboratuar vevahşi hayvanların bakım, beslenme, barınehrma, ye­tiştirme, nakliye, kesim, tedavi ve bilimsel araş­

t ı rmalarda ku llan ım ı sırasında ağrı, acı ve ıstıraptan

uzak sağlık, mutluluk ve iyilik hallerinin sağlanması"

şeklinde yap ı l maktadı r (Yaşar, zööse-b).Türkiye'de Hayvan Gönencl Konusundaki

Gelişmeler

AB ülkeleri ve gelişmiş ülkeler ( refahı) hay­vansal üretimde ve ticarette hayvan saQlıQı yanında

hayvan çöneoct açısından da standartlar getirmiştir.

Ülkemizde başta kanatlı sektö rü olmak üzere önemlibir pctanstyele sahip olan hayvancılık işletmelerinin

AB onay numarası alması için hayvan gOnenciönemli kriterler arasındadır (Arık, 2005).

Türkiye'de hayvan qönencl konusunun temeldayanağı Çevre ve Orman Bakanlığı (ÇOB) ta­ralından 2004 yılında çıkartuan "Hayvanları Koruma

Kanunu" dur. Bu kanun çerçevesinde ÇOB , yerelyönelimler ve gönüllü kuruluşlar (hayvanları korumadernekleri vb) Kanunun temel uygulayıcıları olarakbelirtilmektedir. Akıncıoğlu'na (2005) göre Kanun ,hayvanların korunması ve katliam şeklindeki im­halarının engellenmesi amacıyla bir dizi önlemler ge­tirmektedir. Öldürmenin önlenmesi için temel da­yanak krsırtaşnrmad.r. Bu nedenle Kanun ,hayvanıann kontrolünün kısırlaştırma, aşılama, sa­hiplenilmelerinin teşviki, saldırgan ve zayıf düşmüş

hayvanıara barınak sağlanması gibi yöntemler kul·lanılarak yap ılmasını öngörmektedir. Sözü edilen ç ö­

reelerin bu kapsamda gerçekleştirilmesinde be­lediyelere de önemli sorumluluklar verilmişti r.

Türkiye'de hayvan gönenci konulu ilk bilimseltoplantı 9-10 Haziran 2oo5'te Ankara'da dü­zenlenen MBirinci Hayvan Refahı ve Veteriner He­kimli{ıi EOilimi Konferansı-dır. Konferans "Avrupa Bir­liği Veteriner Müktesebatına Türkiye'ninUyumlaşt ırı lmas ının Desteklenmesi Projesi" kap­samında, Almanya ve Türkiye arasında akdedilenTR02l1BIIAG-012 sayılı Eşleştirme Projesi çer ­çevesinde, özel bir faaliyet olarak düzentenmiştir .

Projenin hayvan qônenc! bölümü başta KorumaKontrol Genel Müdürlüğü olmak üzere Tarım ve Kö­yişleri Bakan lrQ ı na (TKB) ba{ılı birimlerin veter inerhekimliği mevzuatı, hayvan sağlığı, veteriner halksağlı{ıı ve hayvan gönenci alanlarında ilgili AB stan­dartları ile uyumlaştmlmasr amacıyla hazırlanmıştır

(Hartung ve arıesc . 2005).Bu yasal ve bilimsel gelişmeler yanında hayvan

qönenct eOitim·öOretimi atanında da gelişmeler ol­muştur. Türkiye'deki bazı Veteriner Fakültelerindehayvan gönenci oerst ya zorun lu ya da seçmef ola­rak mülredata girmiştir.

Yasal DüzenlemelerYaşar ve Yarlikaya 'ya (2004) göre, AB ül­

kelerinde uygulanan hayvan gönenci mevzuatının de­Oerlendirilmesinde. genelde çittlik hayvanlarının, özel­de ise vahşi hayvanal bahçesi hayvanları ve deneyhayvanlarımn çönencinde bakım-besleme, taşınma

ve kesim sırasında hayvan gönenci üzerinde titizlikledurulduOu söylenebilir. Genelolarak hayvanların ba­nnma şartlarının do{ıal davraruştarma , huzur ve mut­luruOuna yönelik olarak düzen lenmesi istenmektedir.Ayrıca . hayvanların yeterli miktar ve kalitede yem, suve havalandırma şartlarına sahip olması; reprodüktifaktivite va davranışlarını d<>Oal yaşamına uygun birşekilde sergileyebilmesini sağıayacak tedbirlerin alın ­

masını çenneldedir. Hayvanları taşıyacak araçların

onların gônençlerini bozmayacak yeterli donaruma

i S i of'} sayıh lI~y"aıılan Koruın:ı Kanunu. OLTemınuı 2004 larih ve 2SSO') nolu Re ~mi G:lf cte~ Twinning Project (Eşle\ıinnc Pn:ı;c~i . Twiııninı No: TR02lAGJ()I. Proje No: TR 0203 Osı Tarım "c Köy iılc ri Dalanlığı tarafından )'ü ·

rulüıüyuf. Alınanya vc Türkiye Al1l.<lRda 2004 yı lında Ila~ıadı ve ıki yıllık Ilir proje olup AB F41c~l i n\1C Prt*~i olarak sünlü rü lmdtcd ı r

52

Türkiye'de Hayvan Gönenci ile ilgili ...

sahip olması; hayvanların sıkışık ve rahatsız edil­meyecek tarzda taşınması, bakım ve besleme şart­

larının sağlanması; sekiz saatten uzun süren se­yahatlerde hayvanların dinlendirilmesi gerekmektedir.Kesilecek hayvanların mezbahalarda kor­kutulmaması; kesimin en uygun şartlarda, hızlı ve acı

çektirmeden yapılması için gerekli önlemlerin alınması

da yukarıda belirtilen hayvan gönenci ile ilgili yasaldüzenlemeler içerinde yer almaktadır. Belirtilen budurumların genelolarak deney hayvanları ve vahşi

hayvanlar için de geçerli olduğu söylenebilir.Türkiye'de TKB'ye bağlı Koruma Kontrol Genel

Müdürlüğü bünyesinde yürütülen Twinning Projesi3

çerçevesinde, mevzuatını Avrupa Birliğine uyumluhale getirebilmek ve hayvan gönenciyle ilgili yasal ze­mini oluşturabilmek amacıyla Avrupa Birliğinin 91/628/EEC4, 93/119/EEC5 ve 98/58/EEC6 sayılı sı­

rasıyla nakliye sırasında hayvanların korunması, hay­vanların kesilmesi sırasında korunması ve çiftlik hay-

Çizelge 1. Türkiye'de Hayvan Gönencl lls Ilgili Mevzuat Listesi

vanlarının korunması ile ilgili direktifleri temel alan vehayvanların korunması ve gönenci ile ilgili söz konusudirektiflerle uyumlu olarak Eşleştirme Projesi çer­çevesinde "Hayvanların Refahı, Güvenliği ve Ko­runması Kanun Tasarısı" hazırlanmış fakat Çevre veOrman Bakanlığının "Hayvanları Koruma Kanunu"nundaha erken Meclis'e sunulması ya da çıkması sonucuve taslak aşamasında olan "Veteriner Kanunu"nun LV.Kısmında "Hayvanların Korunması ve Refahı" başlığı

altında ilave edilmiştir (Yaşar ve Yerlikaya, 2004).Bu kanun? ile genelolarak ülkemiz için eleştiri

konusu olan hayvanların korunması ve kötü mu­amelelere maruz bırakılması gibi sorunların yasal ze­minde ortadan kaldırılması ve dolaylı olarak AvrupaBirliğine uyum konusunda olumlu bir adım daha atıl­

ması hedeflenmiştir.

Türkiye'de hayvan gönenci ile ilgili mevcut vetaslak aşamasında olan kanun ve yönetmeliklerin lis­tesi Çizelge 1'de sunulmuştur.

tiJL..1989/13724

200113214

49342oo:Y6168

5199

Meyıuat Metn injn Ba~lıö ı

Hayvanların Uluslararası Nakil Sırasında Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesine

Ek ProtokolOn Onayına Dair KararEv ve Süs Hayvanları Satış, Barınma ve EQitimYertertnin Kuruluş , AÇılıŞ, Ruhsat,Çalışma ve Denetlenme Usul ve Esaslarına Dair YönetmelikHayvan Pazarlarının Ruhsatlandırılma ve Denetleme Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ. No: 2000/34 (TKB)Hayvan Pazartarının Ruhsatlandırılma ve Denetleme Usul ve Esasları Hakkında

TebllQ'de De(jişiklik YapılmasınaDair Tebliğ . No:2oo1125 (TKB)Kurban Hizmetlerinin Diyanetlşlert Başkanlı(jınca YOrütOlmesineDair Karar (Bakanlar Kumrulu Kararı)

Ev ve Süs Hayvanları Satış, Barınma ve E(jilim Yerlerinin Kuruluş. Açılış. Ruhsat. Çalışma ve DenetıenmeUsul ve Esaslarına Dair Yönetmelikte DeQişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (TKB)Kurban Hizmetlerinin Diyane! Işleri BaŞkanll(jınca Yürütülmesine Dair Yönetmelik (DIB)Ev Hayvanlarının Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesinin Onaylanması Hakkında KanunEv Hayvanlarının Korunmasına Dair Avrupa Sözleşmesinin Onayı Hakkında KararHayvancılık lşletmelertnln Kuruluş, Çalışma, Denetleme Usul ve Esaslanna Dair Yönetmelik (TKB)Ruhsatsız ve Kaçak Hayvan Kesiminin Önlenmesine Dair ızmır Vali liği ii Hıtzısıhha Kurulu Kararı. No: 200412Deneysel ve Diller Bilimsel Amaçlar Için Kullanılan Deney Hayvanlannın Korunması, DeneyHayvanlarının ÜretimYerteri ile Deney Yapacak Olan Laboratuarlann Kuruluş, Çalışma, Denetleme, Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik (TKB)Hayvanlan Koruma Kanunu (ÇOB)Kurban Hizmetlerinin Diyanet lşlerl BaşkanlıQınca YürütülmesineDair Yönetmelikte DeQişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik (DIB)Hayvanların Korunmasına Dair Uygulama YönetmeliQiHayvan Deneyleri Elik Kurullarının Çalışma Usul Ve Esaslarına Dair YönelmelikDenet im Elemanlarının Nitelikleri , Denetim ve Izlemeye ilişkin Usul ve Esaslar Yönetmeli(ji Taslağı (ÇOB)Hayvanları Koruma Kanunu Kapsamında Hayvan Deneyleri Etik Kurulunun Çalışma Usul ve Esaslarına

Dair Yönetmelik TaslaQı (ÇOB)Hayvanları Koruma Kanunu Kapsamında Ev ve Süs Hayvanı ve KontroliO Hayvanları Bulundurma ve SahiplenmaŞartları ila Yerel Hayvan Koruma Görevlileri ve ı:v ve SOsHayvanı Satan Kişilere Verilecek EQitime Dair YönetmelikTaslaQı (ÇOB) .Hayvanları Koruma Kanunu Kapsamında Sahipsız Hayvanların Toplatılması , Bakılması, Hayvan Bakımevlerinin Ça­lışma Usul ve Esasları ile Mahalli ıdareler ve Yerel Hayvan Koruma Görevlilerinin Sorumluluklarına Dair Yönetme likTasla(jı (ÇOB)Hayvanları Koruma Kanunu Kapsamında Idari Para Cezalannda Kullanılacak Makbuzların Şekli Da(jıtımı ve Kontro lüile Ilgili Usul ve Esaslara Ilişkin Yönetmelik TaslaQI.(ÇOB)Hayvanların Nakilleri Sırasında Korunması va Refahı YönetmeliQi TaslaQı (TKB)Çiftlik Hayvanlarının Refahı ile Ilgili Yönetmelik Tasla(jı (TKB)Hayvanlann Kesimi ve Öldürülmesi Esnasında Hayvan Refahının Korunması Ile liglll Yönetme lik Taslağı (TKB)

Resmi Gazete

Tarihi Sayısı

15.02.1989 20081

28.04.2000 2403315.09.2000 24171

02.10.2001 2454121.11.2001 24590

27.11.2001 2459618.08.2002 2485022.07.2003 2517620.10.2003 2526505.03.2004 2539305.03.2004 25393

16.05.2004 2546401.07 .2004 25509

20.09.2005 2594212.05.2006 2616606 .07.2006 26220

3. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (200-t) Twinning Project. Almanya ye Türkiye ArasmdakiAj! Eşlcşıirmc Projesi. Twinning No: TR02lAG/O I,Proje No: TR 0203.05. "Hayvan Refahı Yasa Tasarısı" çalışmaları .

4. Council Dirccıive 91/628IEEC of 19Novcınbcr 1991 on ıhe proıection of unimalsduring transport and amcnding Direcıivcs 90/425/EECand 91/4961EEC Official Journal L 340 .1111211991 p. 0017 - 0027.

5. Council Dirccıivc 93/119IECof22 Deeembcr 1993on the proıecıion of uniınals at ıhc time ofslaughteror killirıg Offieial Journal L 340.31/1211993p. 0021 -0034. •

6. Council Dirccıive 98/58IECof 20 July 1998concerning the protecıion of aniınals kcpı for farıning purposes Official Journal L 221 .08/08/1998p. 0023 - 0027.

7.5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu. OL Temmuz 20041arih ve 25509 nolu Resmi Gazete

53

YAŞAR , ıZM IRLI

Hayvanları Koruma Kanununun ilk uygulamayönetmeliQi8 2006 yılında yürünüge g irmişt i r. YÖ­netmelikte ; evde ve sokakla yaşayan hayvanlannkayıt alt ına alınması, sahipsiz hayvanlann kı­

sırtaştırılması ve bakımı, yerel yönelimlerin ba h­sedilen bu hayvanlarla ilgili gOrev ve sorumluluklan,hayvan bakımeYlerinin kuruluş ve çalışmaları elealınmıştı r . Bu yönetmeliOin hayvan görlenci ba­kımından Onemli iki ayaQ ı bulunmaktadır. Birincisi sa·hipsiz ve başıboş hayvanlann kayıt altına alınmalan

bekırrsan ve kıs.rıaşunknktan sonta uygun gö-­rOlerUerin yeniden kend i ortamlanna bıraknmatan.

ikincisi ise; bayvan sahiplerine çeşitli sorumlu luk veyükümlOtükler getirmesidir. YönetmeliQın 10. mad­desinin c f ıkras ında ; hayvan sahiplerini.n hay­vanlarının her tOrIU elolojik ihtiyaçlarını karşılamak.

gerekli aşılarını ve tedavilerini veteriner hekime yap­tırmak ve saQhQına dikkat etmekle yCıkürn'ü 0l­duktanm belirtmesi, hayvan sahiplerin in sahip 0l­duklan hayvanlannın saghk. rnıtluluk ve iyilikleriniyani gOnenç durumlarını saQlamalan açısından yö­netmel ikte üzerinde durulmas ı gereken bir konudur.

Bilimsel ve eoitim-6Qretim amaçlı çalışmalarda

deney hayvanlarının kullanılmasını düzenlemek veetik bir çerçeve oluşturmak amacıyla 2006 yılında

Hayvan Deneyleri Etik Kurullarına ili şkin yOnetmelik9

yCırOrtüoe girmiştir. Bu yönetmelik ile hayvan de­neyleri merkezi etik kurulunun kuruluş, çalışma yön­temi ve görev leri ile hayvan deneyleri yere l etik ku­rullarının kuruluş, görev ve çalışma ilkeleribelirlenmişt ir. Merkezi Etik Kurulunun oluşturulması ,

yerel etik kurulların uyması gereken etik ilkelerin be­lirlenmesi ve yerel etik kurulla rı nın denetlenmes inisaçıarnası amacıyla Merkezi Etik Kurula düzenleyicive deneUeyici bir 'üst kurul kimliQi' kazandı rması ba­kı mından önemlidir. Ayrıca yönetmeliQin 14. mad­desinde; Hayvan Kullanımı Elik Kurulla rın ın hay­vanların ku ltanl ldlQı araştırmalarda hayvan gOnencibakımından araştı rmaya Izin verme aşamasında gözönünde bulundurduQu 3R prensibine - replacement ,reduction ve refinement- yer verilmesi, deneylerdehayvan kullanımını n gönenç bakımından ele alınması

açısından oldukça önemlidir. Bu prensip sırasıyla ;

mümkünse alternatif metotların kul1anılmasını , ge­rekli en az sayıda hayvan kullanılmasını ve her birhayvanda minimum acı ve aOrıya yol açılmasım ifadeetmektedir.

Çiftlik hayvanlarının gOnenci ile ilgili yönetmeliktaslaOI AB'nin 981581EC, 8811661EEC. 99f74IEC, 91/629IEEC. 9712IEC. 9116301EEC. 2OO1/88/EC. 2001/93/EC say ı lı Konsey direktifleri ve 20001501EC,2OO2I4/EC, 97/ 182/EC sayılı Komisyon Ka·rarlanndan yararlanılarak hazırlanmıştı r. Yt:rnetınalilde, ürün ve hizmetinden yaralanılan çiftlikhayvanlannın türleri, gelişmesi, uyumu ve ev­oüeşrre durumlan ile fizyo lojik. etolojik ihtiyaçlan vedavranışları dikkate alınarak asgari standartlann be­lirlenmesi amaçlanmışt ır.

Nakil1erde hayvan gOnenci ile ilgili yönetmeliktaslaQı AB'nin Hayvanların Uluslararas ı Taşınması

Esnas ında Korunması Için Avrupa Sözleşmes inin

imzalanmasına llişm 21 Haziran 2004 Tarihli Kon­sey Karan l O ve 911628/EEC, 95129/EC, 911628EEC. 411 /98/EC. 63912003. 64J4321EEC. 9014261EEC. 9 ,I68IEEC ve 92/65/EEC ile 941273/EC.20011298/EEC, 1255197 EC ile l04012OO31EC sayılı

konsey direktif ve karartanndan yararlanılarak ha­zırlanmışt ır. Yönetmel ik taslaOının amacı hayvanların

gidecekleri yere eziyet edilmeden, gtivenjj ve saQhklı

varabilmelerini temin elmek olarak belirtilmiştir.

AB'de hayvanların kesimi ile ilgi6 olarak, KesimiYapılacak Hayvanların Korunmasına Jıişkin AvrupaSözleşmeSill, Kesimi Yapılacak Hayvanların Ko­runmasına Ilişkin Avrupa Sözleşmesinin netices inde16 Mayıs 1988 Tarihli Konsey Kararı 1 2 Ile 931119/EC Sayılı Konsey Kararları uygu lanmaktad ı r. TÜr­kiye'de ise bu konuda henüz taslak aşamasında

olan spesifik bir yönetmelik bile mevcut deQildir.Ancak. ' Kurban Hizmetlerinin Diyanet Işleri Baş­

kanllQınca (DIB) Yürütülrreslne Dair Yönetmelik­(Çi18lge 1) çerçevesinde dini amaçlı kesime yönelikbir uygulama 2002 y ılı ndan itibaren yürürf üktedlr.

AB, Deneysel ve DiOer Bilimsel Amaçlar IçinKullanılan Hayvanları Korumak amacıyla ilgili Ku­rulun 24 Kasım 1986 Tarih ve 86 1609IEEC Sayılı

Konsey Direktifinjl 3 çıkarmış ve birliOe üye ülkelerdeuygulamaktad ı r. Türkiye'de ise "Deneysel ve DiOerBilimsel Amaçlar Için Kullanılan Deney Hay­vanların ın Korunması, Deney Hayvanlarının ÜretimYerleri ile Deney Yapacak Olan Laboratuarların Ku­ruluş, Çalışma , Denetleme, Usul ve Esasla rı na DairYönetmelik- (Çizelge 1) ile bu çerçevede baz ı dü-

1\ Il;1.yunl:ınn K on.ı nırw.ı ru [);ıır UyJlıl:ı.mı.o YOn.:UllC'lı li. 12May ıs 1(x)6 W'ıh ve 26 166 aol u Rr ~mi Gv.:tr., H;ı)\ ;ın 1 lı: IlC') kn Elık Kwıı l bnıı ın Çah\ma ve Eı.:aslanru Dair YOnclmd,ı. Ol'> Trmın.u 2C106 1.vı h ''e 26220"'u Rrloını Gv.:1rLO Counı.: ll llı:.:i~ion or 21 lwıe 20:).1 on ıhe' ..,"ın, ol the'European Corıwnu<ıII rorthe' Pnıiımiolı or Anun.ı.ı . dunnJ Inıc:m:ıııı:ııı:al Tran,ronii Ewuroo:an C"""rniıun rOl ıhe P''*';lI.. or aııımaı~ rOl . l:ıu, hlCl". Officiııl .Joın,;ıl L i H . 02006119&&P 0021 - OO~M

12 LLLL306LEEC: Counci l l)a:i~ioft of 16 "by 19&1 .... ıhe' ı;onclusiolı or ıhe' ı:.un'J'C'M C..w-lOlI rOfıhe I'roıc~ı ioft of Anımoal. (OfSbul:hın or·f~.k>umal L 1~7, O!ıU6(IIIU p, (lo2j _ 0016

i .' Cooono:i1 llım:ı i'r &6'6l19JFJ:C ol 2", Now.... 1\I1S6 on ıhe ;ıprrtı ıınllllH>II ol ..... '1. n:pl:ıtioonı and ;aı.!mı ni"r..ıı '·r pron...Oti of ıhe McnıtınSı:ııın n:,;ırdınJ ı he procn.ı lOll of anıınal< uJ<d ror(~rmmcnW :and other "'-"IC'ftIlrl(~orfl(~ kHını.;d L 3n . 11If1 2f11l K6 r (D) i _OO~lI

Türki) t"'dt" III) un GlhlC' nd Iı.lıı:ııı ...

zenlamalar yapılmıştır.

Hayvanat bahçelerindeki hayvanıann g6­nencine üişkln olarak 29 Mart 1999 tarihli KonseyYOnetmeliQi 19991221EC'yi 14 uygutamakta otup Tür·kiye'de bu konuda bir hazırlık henüz tespit eö..lemernşlir. Ancak Hayvanlan Koruma KanunuMadde 22'de ' Işletme sahipleri ve belediyeler hay­vanat bahçelerini, doQa! yaşama ortamına en uygunşekilde tanzsn ermelde ve enirmekle )'Üküıılüdür1er.

Hayvanaı bahçeierlnin kuruluşu le çalışma usul veesastan Tanm ve KOYiŞJeri BakanlıCının gOnJşü alın­

mak ....etıyle bakanlokça Ç>kanlacak yönetmelldebeir1enir" şeklinde bir duz8fMme getilitriş1u'.

Tartı,ma ve Sonuç

Hayvan gOnend, A~ Bi~ içensinde çiltikha"..nanna y<ıneii\< tıir lizi 'iasai1lUz_ 'reOzelikle tea-ete konu otan ve beraberinde ticari kı ­

sıUamalar gelıren OnIemIeri içermektedir. A~ Bir­19 bUnYeSWıde genelde çdtlok hayvanlan özelde isetıM'n hayvan türiennın kon.nnası amaayta; ~m çift.i k hayvanlan le 19• •" , buz8Qılaria i1g. (ıç, cc­muzlaria i1gii (ıç, yumunacı ıavuklaria i1g~ (ıç, kesensıras ında koruma ııe Ilgil üç, naldiye s ırasında ko­nma iie 1Ig 1~ 10, hayvanaı bahçelerindeki vahşi hay­vanlarla Ilgili bir. deneysel ve bi.limsel amaçlarla kul­lanılan hayvanlarta ilgili bir" olmak üzere hayva ng6nenci üzerine çıkartılan toptam 30 farklı yasal dü­zenlame yapılmıştır (Yaşar ve Yerlikaya, 2004) .Özgür'e (2005) gOre, Türkiye'de hayvan g6nenci ileilgili olarak veterine r hekiml iOi mevz uatı içerisindebazı hükümler olsa da, veteriner hekiml iOl ve hay·varcmk konuları ndakl hukuksal yapılanmala rın tekrargOzden geçIrIIerak gOnenç aç ıs ından yeniden de­Qerlendirilmesl ve yapılandırılması gerekli qö­rülmektedir. Bu çerçevede ilgili Bakanlıklar ta­ralından hem "v eteriner Kanunu Taslaotnda hemde "Hayvar uan Koruma Kanunu'nda ortak ve ayrı

kanun hükümlerinIn gerekli yönetmeliklerle açılacak

olması , ortak çalışma grupları olmadan yasal dü­zenlemeler yapılmas ı du rumunda ciddi sıkıntılar ya·ralabiıACe~ i ileri sürülebilir. Nitekim Veteriner Ka­nunu TaslaQ ı DördüncCı Kısım Madde 65-74'te yeralan "yelkilendirme, hayvan sahiplerinin 50"

rumiulukıarı, hayvanlann deney amacıyla . kıj..

lanılması. Olenazi uygulanması, hayvanların kesm .hayvanların nakli, Izin verilmeyen hususlar" şeklinde

venıen Kanun 5· 14. Maddelerinde beli rtilen hü­kümıer1e aynı duruırnlan ı lade ediyor omasının bugOn:ışu doQrular nıteflkle ok1uQu s6y'enebiir.

Ank'a (2005) gOre. son yıllarda dıni amaçlı hay·

van kesimlerinde Onemli gelişmele r saOlanmı ş , hay­vanların yerel yOnetımıerce behrienen toplu kesimyerlerinde ehliyetli kişilerce kes ilmesine aOırtık ve­rilmeye başlanmştır. Hayvanlan Koruma KanunuMadde 12'de de dini amaçlı hayvan kesirrierinn du­zenlervnesi Diyaneılşleri BakanllCrna , Madde 10'daÇilUik hayvanlannın bakımı . beslervnesi. nalOyesi vekeYni sırasında hayvan gOnenCi sorun**.ıklan

Tanm ve KOyişIeri BakanlıOına devroomştir. AncakKa........ YUrUr1UQe ginneSJnin uzannden birkaç 1,,,

~ra~n hayvaniarın kesm konusl.l'ldahenüz bir yOnetnıııeik Ç1kanlrnamış otrnası bakanlıQ ın

bu konuda yet erii haSSaSiYe. ortaya koymadıo' şek,

linde yononiatıat*_

Salgın hastalık çıkmaSJ~ havvantann_ medyadaıd gOr(ıntÜeri Insanla"n bu

l<ını<LaLU~ ""'ım.,. >ılgın aun.ıu-<lahayvanlann ırma edilme biçim ve )'Onterrinl 00­şiırvnek ve gerekti hazırlık1an yapma zoruıl~

dO(junnuştu< (Ani<. 20(5). Bu konuda 3285 sal"llHayvan SaQIoO' ve Zlıboıası Kanuıu çe<çevesindeuygulamalar Y8P'lmakıa oll4l, hayvan gOnenCi çer ­çevesinde konuıun hızla ele alınıp gere y6­neıme!iklerin çıkanlması son tavuk vebası olay·Iannda da kendıni göstermiştir. Bu nokladanhareketle ÖzgUr'ün (2005) de belirttiOi gibi mevcutmevzuat ı yeniden gOZden geçirerek genel bir 00­Qeı1endirme içerisinde bu çerçevede bütı1nleŞllrici

deOişildiklerin yapılmasının yararlı olacaOI ileri sü­rülebili r.

Hayvan gOnencl açıs ından en Onde gelen mes­lek grubu olarak kabu l ed ilen veteriner hekimlerin,mesleki uygulamalarda karşılaşılan prot$m1erin etikaçıdan çözürraenrresooe bilgi ve denevime olan ge­reksınimleri yadsınamaz bir gerçektir (Özen. 2005).Bunlara ek olarak, ilgili mevzuatm bilinmesi ve uy­gulanması (Özen, 2005: Yaşar, 2oo5a -b): mev­zuatta lanımlanmamış durumlarda Ise beliı1eyid vetamamlayıcı OzelllOe sahıp olan mesleki birikimlerinharekete geçirilerek euk karar sürecinin i ş­

leli lmesinin gerek lillOI beürulmiştir (Özen, 2(05) . Buçerçevede Turidye'de hayvan OOnencl prob­lemlerinin hızla çOzümlenebilmes ı için Oncelilde ko­nuyla ilgili bireylenn eQiliminin lamamlaM'\8sl, çe­rekli yasal dCızenlemelenn yenne getiri lmesi ve budüzenlemelerde yer almayan durumlarda veterine rhekimlenn etık karar mekanizmasını kullanması ge­rekecekur.

sonuç olarak, hayvan gOnencine sadece çıftlik

hayvanlannın ihtıyacı oIdUOu düşüncesinin diQer pel.arkadaş, egzotik, vahşi, deney vb hayvanlan d ı -

55

YAŞAR,lzrı. IIR LI

şanda b ıraktıO ı için çok doOru olmadıO ı , Türkiye'dede hayvan gönencly1e ilgili yasal düzenlemeler ya­pılırken en azından farklı hayvan türlerinin de gözönünde bulundurulduQu söylenebilir, Ayrıca hay­vanların gönenci konusundakl yasal düzenlemeterinAvrupa düzeyine ulaşmas ının Türkiye'de hayvan gö­nerct konusundakI eksiklenn giderilmesine, top­lumsal bir ihtiyaç olarak gelişmeyen ancak AB ileuyum sürecinde yasal bir zorunluluk olarak gOn­deme geIJrilen hayvan gönenci ve hayvan ko­runması kavramları Ile ilgili gelişmeler ha lkın ve hay­vanlarla iç içe olan insanların bilinç ve duyarhhQ ının

da artmlmasma katk ı saQlayabileceQi ileri sürülebilir.

Kaynaklar

Akıncl~lu , M, (2005), Hayvan Koruma Neyi Sartlayacaktır. TOrkiye'de Birinc i Hayvan Relah ı ve VeterinerHekimliği Eğilimi Konleransı Bildi riler Kitabı , Pozitif Mal­baacıhk , Anka ra. s. 15

Anen. (2005). Eşleştirme Projesi Adına . TOrkiye 'de BirinciHayvan Refahı ve Veteriner Hekimliği Eğitimi Konferans ı ,

Bildiriler Kitabı, Pozitif Matbaacı l ı k, Ankara. s.2

App leby , M.C. and Hughes B.O. (1997). Introduclion. In:Animal Wetlare. Eds. Michael C. Appleby and Barry O.Hughes. Unive rsity Press, Cambridge- UK. pp. xı-x ıı

Arık , M. (2005). TOrkiye'de Hayvan Refahı ile Ilgili Mev­zuatın Uygulanması . Turkiye'de Birinci Hayvan Refahı veVeteriner Hekimliği Eğilimi Konferans ı Bildiriler -Kitab ı . po­zitif Matbaacılık , Ankara. s. 9-13

Duncan, I.J.H. and Fraser, O. (1997). Understanding Ani·mal WeUare. In: Animal weuare. Eds . Michael C. Applebyand Barry O. Hughes. UniverSity Press, Cambridge- UK.

56

pp. 19-31

Grandin T (2005). Maintenanca ol Good Animal WellareStandarts in Seef Slaughter Plants by Use ol Aud ilingPrograms. JAVMA. 225(3): 37D-373

Hartun g, J . ve Briese, A . (2005). Orısöz . Türkiye'de Birincı

Hayvan Refah ı ve Veteriner Hekimliği Eğilimi Konreransı ,

Bildirile r Kitab ı , Poziti f Matbaac ı lı k , Anka ra. s.5-6

Özen, A. (2005). Hayvan Gönencinde Etik Karar VermeSüreci ve Temel Etik Ilkeler. Türkiye'de Birinci Hayvan Re­tahı ve Veteriner Hekim l iği Eğ ilim i Konferansı Bildiriler Ki­tabı , Pozitif Matbaacı lı k, Ankara. s. 83-92

OzgOr. A (2005). Hayvan Gönencl Aç ısından Türkiye'dek iVeteriner Hekimlik Mevzuatının Değerlendirilmesi. Tür­kiye 'de Birinci Hayvan Refahı ve Veteriner Hekimliğ i EOi­!imi Konleransı Bildirile r Kitab ı , Pozitif Matbaacrhk, Ankara .s. 49-52

Phillips C (2004). Animaı Wellare Matters. Aus rrattan verJ 82( 1&2): 63-64

Yaşar, A. (2005a). Selçuk Üniversitesi veteriner Fa­kültesi 'nde Hayvan Gönerıci Eğilimi. Turkiye'de BirinciHayv an Relahr ve Veteriner Hekimliği EOilimi Konferansı

Bildiriler Kitabı, Pozitif Matbaacıhk, Ankara . s. 37-4 7

Yaşar, A. (2005b). Tarihsel Bır Bakış AçıSıyla Hayvan GO­nenci: Veteriner Hekimliği Etig, Hayvan Kullanım Et iği ,

Hayvan Gönenci ve Veteriner Hekim I lişkisi. TUrkiye'd e Bi·rinci Hayvan Relah ı ve Veterin er Hekim liği Eğil imi Kon­ferans ı Bildiriler Kitabı , Pozi lif Maıbaacılık, Ankara. s. 53­66

Yaşar, A. ve Yerlikaya, H. (2004). Hayvan Gönenci - ve­leriner Hekimliği I l i ş ki si ve Avrupa Birliğineıeki Yasal Dü­zenlemeler Üzerine Bir Ar8şlırma . Vet.Bil.Oerg., 20(4): 17·24