Leksykon gerontologii

Wnuczętom moim:Natalce i Kubusiowi

z życzeniem,aby posiedli sztukę życia

i umiejętność starzenia się– dziadek Adam

Adam A. Zych

Leksykon gerontologii

Kraków 2010

© Copyright by Adam A. Zych© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007

Wszystkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź częścininiejszej publikacji – i to niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji

(cyfrowej, drukarskiej, elektronicznej, fotograficznej, kserograficznej, komputerowej,nagrań fonograficznych itp.) – wymaga pisemnej zgody Autora i Wydawcy.

Recenzent:dr hab. Elżbieta Dubas, prof. UŁ

Korekta:Magdalena Polek

Projekt okładki:Ewa Beniak-Haremska

ISBN 978-83-7587-220-0

Autor tej książki w 2001 r. złożył następujące oświadczenie:nie pracowałem, nie pełniłem służby, ani nie byłem świadomymi tajnym współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa.

Strona internetowa: www.pkw.gov.pl/katalog/artykul/15821.html.

Oficyna Wydawnicza „Impuls”30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5

tel./fax (12) 422 41 80, 422 59 47www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl

Wydanie II, poprawione i uzupełnione, Kraków 2010

Spis treści

Uwagi wstępne ..................................................................................................................................... 7

Część leksykalna ................................................................................................................................... 11

Aneks .................................................................................................................................................... 217

Wykaz druków urzędowych cytowanych w leksykonie .................................................................. 219

Ujednolicona (unisex) tablica średniego dalszego trwania życia (Polska, 2009) ............................. 222 Klasyfikacja poziomu cholesterolu we krwi ................................................................................... 223

Zestawienie wskaźników masy ciała – BMI .................................................................................. 224

Posłowie Wydawcy ............................................................................................................................... 225

Indeksy ................................................................................................................................................. 227

Indeks haseł i nazw rzeczowych .................................................................................................... 229

Indeks nazw osobowych ................................................................................................................ 261

Indeks nazw inicjatyw, instytucji, organizacji, stowarzyszeń i towarzystw ..................................... 271

7

Uwagi wstępne

Niewielki ten tekst wprowadzający Czytelnika w treść obecnej publikacji piszę wieczorową porą, na tarasie, wsłuchany w przenikający do głębi śpiew cykad, w którym rozpoznaję starczy głos Titonosa. Nadciąga już przedjesień, liście klonów, buków i grabów przemieniają swoje barwy z soczystej zieleni w różnokolorową paletę – od złota starych mistrzów, poprzez brunatne, brązowe i ugrowe odcienie do rudych plam w kolo-rze różu indyjskiego i płonącej miedzi. Na coraz szybciej ciemniejącym niebie widzę klucz dzikich kaczek, zmierzających w cieplejsze strony. W pobliżu chicagowskie lotnisko O’Hare – obserwuję startujące bądź lądujące samoloty, których lot przypomina nasze życie: dziecinne kołowanie w chwili startu, nabieranie szybkości i wzlot ku gwiazdom w młodości, a niekiedy gwałtowny upadek, znacznie zaś częściej łagodne, pogodne lądowanie, bez wstrząsów i bez dramatów – taką może być starość wielu z nas. Nasuwa się tu trafne spostrzeżenie Bertolda Brechta (1898–1956): „Trudy gór mamy za sobą: przed nami trudy równiny”.

Wracając do tej książki, jest rzeczą oczywistą, że ludność Polski szybko się starzeje. Bieg życia ludzkiego, los człowieka, starzenie się i nieuchronna starość przynoszą wiele nowych problemów i trudnych do rozwiązania kwestii dotyczących opieki zdrowotnej i zabezpieczenia społecznego oraz utrzymania kondycji i dobrego stanu zdrowia. Książka ta – w moim przekonaniu – jest bardzo potrzebna nie tylko specjalistom rozmaitych dyscyplin gerontologicznych: geriatrom, gerontologom społecznym, gerontobiologom, gerontopsychologom, gerontosocjologom, ale także pielęgniarkom geriatrycznym, pracownikom socjalnym, opiekunom społecz-nym oraz studentom kierunków i/lub specjalności medycznych, społecznych i pedagogicznych. Leksykon ten jest adresowany również do wszystkich zainteresowanych wielowymiarowymi procesami starzenia się i starością jako ważną fazą życia ludzkiego. Jesteśmy społeczeństwem starzejącym się demograficznie. Sytuacja ta wymaga zapewnienia właściwej opieki nad ludźmi starzejącymi się i starymi, będącej wyrazem kultury społeczeństwa, a także stanowienia nowego prawa, innowacyjnych zabezpieczeń socjalnych oraz tworzenia nowej terminologii i uporządkowania już istniejącej.

W tym miejscu pragnę wyrazić osobistą refleksję: jako ojciec dwudziestoletniego, prawie dorosłego syna, a zarazem jako syn coraz bardziej starzejącej się osiemdziesięciopięcioletniej matki należę do pokolenia określanego mianem: generacja sandwicz. Obliguje to do koncentracji na rodzinie, odpowiedzialności i zaan-gażowania emocjonalnego, jak również do zachowania równowagi pomiędzy różnymi aspektami opieki nad dorastającym synem i starzejącą się matką – zadania te w codziennym życiu stają się często niezwykle trudne.

Przekraczając smugę cienia, osiągamy bogactwo doświadczenia, wiedzy bądź mądrości życiowej, a nade wszystko wspaniały dar rozumienia kultury i naszego świata, jednakże wraz z zaawansowanym wiekiem przybywa mnóstwo różnorodnych problemów, głównie zdrowotnych, ale także emocjonalnych, społecznych, finansowych czy prawnych, żeby wymienić najważniejsze. Prawie wszystkich tych zagadnień dotyczy obecny leksykon gerontologii.

W minionym XX stuleciu wyraźnie wydłużyła się przeciętna długość życia, o czym przekonują dane demograficzne, następuje również moderacja rozwoju. 65-letni mężczyzna lub kobieta mają dzisiaj na ogół lepszą kondycję zdrowotną niż 65-letnia osoba w 1900 czy 1940 r.

Gdy twórca pierwszego systemu opieki społecznej w Europie, kanclerz Otto von Bismarck (1815–1898), wprowadzał ubezpieczenia na starość, większość ludzi umierała przed osiągnięciem wieku emerytalnego i mało kto dożywał zasłużonej emerytury starczej. Dziś wiele osób po 60. czy po 65. roku życia jest nadal aktywnych społecznie i zawodowo. Wzrost subpopulacji ludzi starych przynosi nowe kwestie społeczne i problemy indywidualne, takie jak: choroby przewlekłe, rosnące ryzyko zaburzeń psychicznych i neurologicznych – z chorobą Alzheimera na pierwszym miejscu. Towarzyszą mu także niezwykle trudne dylematy etyczne XXI wieku, w rodzaju pytań stawianych przez Christine Adamec (ur. 1949) i Josepha Kandela (2003): „Kto jest odpowiedzialny za opiekę nad starymi ludźmi, którzy potrzebują emocjonalnej troski, wsparcia i finansowej pomocy?, Czy jest to zadanie rodziny, czy jest to kwestia odpowiedzialności społeczeństwa?, Czy można tę

8

Uwagi wstępne

odpowiedzialność rozłożyć pomiędzy rodzinę a społeczeństwo?, W jakim wieku osoba jest »za stara«, by przeprowadzić u niej transplantację serca? I kto ma podjąć decyzję: rząd, parlament, rodzina, lekarz czy kto-kolwiek inny?, A co z prawem człowieka starego do życia, ale i do umierania?, oraz Co z kosztami tego życia? Odwracając tę kwestię: Kto może zakończyć życie starej, śmiertelnie chorej osoby?” – jest to skomplikowany problem uporczywej terapii i eutanazji oraz podstawowych praw ludzkich, w tym prawa nie tylko do życia, ale i do umierania. Są to w końcu złożone kwestie dyskryminacji z powodu wieku, uprzedzeń, stereotypizacji i nietolerancji, społecznego wyłączania ludzi starzejących się i starych oraz ich samotności i osamotnienia. Zagadnienia te ująłem również w obecnej publikacji.

Najważniejszą sprawą przy tworzeniu tego leksykonu była „siatka pojęć”, czyli problem wyboru terminów z zakresu gerontologii, które należy w nim uwzględnić, mając świadomość, że nie wszystkie kategorie, okre-ślenia, wyrażenia czy nazwy są powszechnie zaakceptowane, a wiele z nich jest różnorodnie definiowanych. Opracowując wspomnianą „siatkę pojęć”, wykorzystywałem rozmaite źródła encyklopedyczne i słownikowe, które wymieniam w takich hasłach leksykonu, jak: „encyklopedie gerontologiczne” i „słowniki gerontologicz-ne”. Pomocne były też „słowa kluczowe”, uwzględniane przez wiele czasopism gerontologicznych, które to pisma przedstawiłem w tym leksykonie, jak również przez źródła internetowe, ujęte w haśle: „gerontologia w Internecie”. Przygotowując Leksykon gerontologii, musiałem podjąć się uporządkowania zamętu terminolo-gicznego w tej dziedzinie – to samo pojęcie bywa często odmienne interpretowane przez różnych teoretyków i badaczy. Zamiarem moim nie była jednak „standaryzacja siatki pojęciowej” współczesnej gerontologii, lecz w miarę dokładne odnotowanie bieżących zastosowań terminów.

Świadomie zrezygnowałem z przedstawiania biogramów wybitnych gerontologów i podawania wykorzy-stanej w tej pracy literatury, gdyż niepotrzebnie zwiększałoby to i tak znaczną objętość obecnej publikacji, za słuszne jednak uznałem wprowadzenie odniesień do stron internetowych. Aby tekst był przejrzysty oraz by ułatwić studiowanie zawartości treściowej definiowanych terminów, pominąłem prawie zupełnie odsyłacze. Jeśli one występują, to tylko w przypadkach koniecznych, jak np.: ageizm (ageism) – patrz → dyskryminacja z powodu wieku; zamiast tego w hasłach rzeczowych pogrubieniem wyróżniłem pojęcia i określenia, które zostały zdefiniowane w leksykonie. Mając na uwadze użyteczność obecnej publikacji, na pierwszym miejscu uwzględniłem terminy powszechnie używane, dając w nawiasach określenie fachowe, np. powszechnie używa się nazwy osteoporoza, chociaż specjaliści używają wyrażenia zrzeszotnienie kości, dlatego też znajdziemy w tym leksykonie zapis: osteoporoza (zrzeszotnienie kości), a następnie definicję powyższego terminu. Określenie znaczenia pojęcia – sprowadzające się zwykle do sprecyzowania jego treści i zorientowania w jego możliwym zakresie, co ułatwia właściwe posługiwanie się danym terminem  – dopełniają określenia synonimiczne. Wyjątkowo też wprowadziłem przy definiowanym określeniu jego akronim, jak np. w haśle: Międzynarodowe Stowarzyszenie Gerontologii (International Association of Gerontology – IAG).

Struktura tej książki obejmuje cztery elementy: po uwagach wstępnych następuje część leksykalna w układzie alfabetycznym, po niej aneks z materiałami ważnymi z punktu widzenia potrzeb Czytelników, a także indeksy – haseł i nazw rzeczowych, nazw osobowych oraz nazw inicjatyw, instytucji, organizacji, stowarzyszeń i towarzystw. Nową edycję leksykonu dopełnia posłowie Wydawcy.

I sprawa ostatnia, najbardziej kontrowersyjna: terminologia. Leksykon gerontologii zawiera łącznie ponad 1200 haseł rzeczowych, w zdecydowanej większości dotyczących kwestii medycznych, społecznych, ekono-micznych, pedagogicznych, psychologicznych i prawnych – współczesnej gerontologii oraz nauk i dyscyplin z nią współdziałających, np.: demografii, psychologii zdrowia, psychologii biegu życia, andragogiki i pedagogiki specjalnej, filozofii, socjologii czy tanatologii, jak również dziedzin praktycznych i nauk stosowanych, takich jak np.: ubezpieczenia społeczne, medycyna społeczna, marketing czy zarządzanie.

Zapomniany już dzisiaj myśliciel ks. bp Jean-Baptiste Massieu (1743–1818) powiedział: „Wdzięczność jest pamięcią serca”. Kończąc te uwagi, pragnę wyrazić podziękowanie Pani dr hab. Elżbiecie Dubas – profesor Uniwersytetu Łódzkiego – za niezwykle cenną dla mnie recenzję niniejszego leksykonu oraz za wiele uwag szczegółowych, które z pewnością wpłynęły na ostateczną jego postać. Najserdeczniej dziękuję również Panu

9

Uwagi wstępne

profesorowi dr. hab. Robertowi Kwaśnicy – Rektorowi Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu – za wsparcie finansowe, dzięki któremu mogła się ukazać ta właśnie książka.

Mając nadzieję na życzliwe przyjęcie Leksykonu gerontologii, zamieszczam adres poczty elektronicznej (aazych@poczta.onet.pl), na który można kierować wszelkie uwagi, pytania czy też sugestie, za które już teraz całym sercem dziękuję Czytelnikom tej pracy.

Adam A. Zych

Wrocław 2004 – Elmhurst 2005

Postscriptum: Na koniec pozostawiłem szczególnie osobiste podziękowanie dla mojej ukochanej Żony dr Bożeny Marii Zych (1947–2007), która z anielską cierpliwością wspierała mnie w pracy nad tym leksy-konem, była pierwszą krytyczną jego czytelniczką, a w chwili ostatniej już korekty tekstu, trudziła się nad własnym umieraniem.

Niestety, nie dane Jej było zobaczyć tej książki w obecnym kształcie...

A. A. Z.Wrocław 2007

Część leksykalna

13

A

A

adaptacja (dostosowanie lub przystosowanie)proces dostosowywania się jednostek lub grup społecznych do sytuacji bądź zmieniających się warunków środowiska w celu zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb ży-ciowych. W znaczeniu ogólnym adaptacja oznacza ade-kwatną zmianę zachowania w zależności od określonej sytuacji i warunków życiowych, pozwalającą na optymalne funkcjonowanie. Zgodnie z funkcjonalną teorią Talcotta Parsonsa (1902–1979) adaptacja jest jednym z funkcjonal-nych wymogów społeczeństwa, wiążącym się z problemem zapewnienia systemowi społecznemu i jego poszczególnym elementom środków umożliwiających istnienie.

adaptacja do emerytury (przystosowanie do emerytury)proces przystosowania się jednostki do nowej sytuacji życiowej, jaką jest przejście na emeryturę, które zazwy-czaj oznacza zmianę roli społecznej: przejście od dobrze określonej roli osoby produktywnej ekonomicznie do nieokreślonej i niejednoznacznej roli osoby ekonomicznie nieproduktywnej, a często i zależnej. Dlatego tak ważne jest przystosowanie do emerytury, które można rozpatrywać w trzech wymiarach: psychologicznym, finansowym i społecznym. Osoby przebywające na emeryturze mu-szą zrezygnować ze znaczącej części życia i ponownie ustalić swoją tożsamość (wymiar psychologiczny); muszą przystosować się do nowej sytuacji finansowej i umieć pokonywać trudności materialne (wymiar ekonomiczny); muszą też pogodzić się z utratą kontaktów społecznych związanych z pracą i z ważną grupą odniesienia (wymiar społeczny). Jak wynika z badań gerontopsychologicznych, m.in. Ursuli Lehr (ur. 1930) i Marii Einhorn-Susułowskiej (1915–1998), kobiety znacznie łatwiej przystosowują się do emerytury niż mężczyźni, ponieważ często traktują one pracę jako sposób zarobkowania i możliwość nawiązywa-nia interakcji społecznych bądź kontaktów towarzyskich. Rzadziej natomiast u emerytowanych kobiet niż u eme-rytowanych mężczyzn występuje problem utraty prestiżu zawodowego, statusu społecznego i zadowolenia z rea-lizacji siebie poprzez pracę. Kobieta – jako żona, matka, babcia, a nade wszystko jako „pani domu” – ma już ustaloną pozycję społeczną, której nie traci po zakończeniu pracy zawodowej i przejściu w stan spoczynku, stąd też załamania lub stany depresyjne po przejściu na emeryturę częściej zdarzają się mężczyznom niż kobietom. Na proces przysto-sowania do emerytury ma również wpływ ukształtowany w młodości system wartości. Badania Rolanda Bartela (ur. 1944) i badania własne wykazały, że starzejące się kobiety bardziej niż mężczyźni cenią rodzinę, życie i szczęście rodzinne, a z kolei mężczyźni w starszym wieku wyżej niż kobiety stawiają w swych orientacjach aksjologicznych wartość pracowitości i pracy, stąd też kobiety, pracując za-wodowo, zawsze poświęcały wiele czasu życiu rodzinnemu i gospodarstwu domowemu. Zmiana trybu życia, jaka za-chodzi po przejściu na emeryturę, nie jest więc dla nich tak gwałtowna jak dla mężczyzn, którzy nie wyobrażają sobie

życia bez pracy. Kobiety po przejściu na emeryturę wreszcie mogą w pełni zająć się rodziną i sprawami domowymi, co daje im zadowolenie i znacznie ułatwia przystosowanie do nowej sytuacji życiowej. Innym czynnikiem, który może stanowić wskaźnik dobrego lub złego przystosowania do emerytury, jest sposób spędzania czasu wolnego przez emerytów: w pierwszym okresie po przejściu na emeryturę stwierdza się wzrost zainteresowania emerytów sprawami najbliższej rodziny oraz ożywienie kontaktów z dalszą rodziną, przebywającą poza miejscem ich zamieszkania. Rodzina w okresie adaptacji do emerytury staje się zatem punktem oparcia emocjonalnego, zaspokajając pogłębiające się u starszych ludzi potrzeby bezpieczeństwa i przynależ-ności. Lepsze przystosowanie do emerytury kobiet wynika również z tego, że wiek emerytalny w niektórych krajach osiągają o pięć lat wcześniej niż mężczyźni, są więc młodsze i zdrowsze w chwili przerwania pracy zawodowej. Dobra adaptacja do starości i emerytury łączy się z aktywnym trybem życia, regularnymi i częstymi kontaktami spo-łecznymi, podejmowaniem różnych zajęć i kontynuacją zainteresowań.

adaptacja do starości (przystosowanie do starości)wielowymiarowy proces przystosowania się jednostki do procesu starzenia się i nieuchronnej starości. Zdaniem niemieckich gerontopsychologów, Paula B. Baltesa (1939––2006) i Margaret M. Baltes (1939–1999), jest to „sztuka radzenia sobie z codziennymi problemami dzięki sprawo-waniu kontroli nad perspektywą starzenia się oraz jakością życia w warunkach skumulowanego doświadczenia utraty najważniejszych wartości, tj. utraty zdrowia, kondycji i atrakcyjności fizycznej (spowodowane stopniowym słab-nięciem funkcji niemal wszystkich narządów organizmu oraz tzw. mnogą patologią, czyli współwystępowaniem kil-ku dolegliwości), utraty bliskich osób (małżonka, krewnych, przyjaciół), utraty statusu społecznego i ekonomicznego w wyniku przejścia na emeryturę oraz utraty przydatności i prestiżu, na co nakłada się wizja zbliżającej się śmierci”. Zdarzenia te powodują, że osoby starsze mogą kumulować doświadczenia typu „strata” oraz przeżywać kryzys wieku podeszłego, z którym muszą się zmierzyć. Muszą pogodzić się z własną starością. Zatem adaptacja do starości dokonuje się na kilku płaszczyznach: fizjologicznej, psychicznej, ekonomicznej i społecznej.

adaptacja społeczna (dostosowanie społeczne)proces dostosowywania jednostki bądź grupy do funk-cjonowania w zmienionym środowisku społecznym, obejmujący przekształcenia jej wewnętrznej struktury i/lub sposobów działania, czyli przystosowanie do warun-ków konkretnej rzeczywistości społecznej, realizowane na drodze socjalizacji, podczas której jednostka bądź grupa nabywa niezbędnej kompetencji kulturowej, umoż-liwiającej sprawne funkcjonowanie w nowych sytuacjach społecznych. Może też oznaczać proces bądź wynik procesu uzyskiwania równowagi między potrzebami jednostki a warunkami otoczenia społeczno-kulturowego i polegać

adaptacja społeczna

14

A

na nieustannej interakcji zachodzącej między jednostką lub grupą a środowiskiem. W jej wyniku dochodzi do przekształcania własnej struktury podmiotu zgodnie z wy-maganiami otoczenia, a także do przekształcania otoczenia i dopasowywania go do struktury wewnętrznej podmiotu. Z wiekiem obserwuje się obniżenie zdolności przystoso-wania społecznego człowieka, związane z „usztywnieniem osobowości” i postępującym konserwatyzmem. Wyniki wielu badań gerontologicznych potwierdzają trudności w adaptacji społecznej ludzi w podeszłym wieku, stąd też powiedzenie: „Nie przesadza się starych drzew, gdyż się nie przyjmą”. Zdaniem Dennisa Basila Bromleya (ur. 1924), do podstawowych cech dobrego przystosowania społecznego w starszym wieku należą: odprężenie, zadowolenie z życia, szczerość w kontaktach z ludźmi, czemu towarzyszą dobry stan zdrowia, bystrość umysłowa i aktywność; natomiast gdy adaptacja do starości jest zła, występuje wrogość, konfliktowość, lęk i/lub poczucie winy, izolacja i zależność od innych. Człowiek dobrze przystosowany społecznie to ten, który jest otwarty na nowe doświadczenia życiowe i skłonny do przeżywania życia w każdym jego momencie, ma zaufanie do świata, do innych ludzi, do samego siebie i własnego organizmu, ma poczucie swobody, wewnętrznej wolności i autonomii w myśleniu, odczuwaniu i w działa-niu, oraz na ogół poprawnie sobie radzi z wymaganiami ży-cia społecznego – bez zbytnich napięć, lęków i konfliktów.

adaptacja w starszym wiekujednym z kryteriów medycznych i psychologicznych sta-rości jest przebieg procesu adaptacji. Wraz ze starzeniem się czas adaptacji sukcesywnie się wydłuża. Psychiczna adaptacja człowieka starego, jej czas i skuteczność, zależą m.in. od stopnia aprobaty nowej sytuacji, jej odmienności, realności celu przystosowania, wzmocnień pozytywnych nagradzających dostosowanie do nowej sytuacji oraz pomocy środowiska. Ludzi starszych charakteryzuje zmniejszenie zdolności adaptacyjnej do zachodzących zmian. Adap-tacja do zmian zawsze związana jest z wytrzymałością i pewnym ubytkiem energii, co dla biologicznie słabszego już człowieka starszego jest trudne i może zachwiać jego równowagą ustrojową, czyli wpłynąć na proces homeosta-zy. Cechą osób w podeszłym wieku jest zatem niechęć do wszelkiego rodzaju nowości i wprowadzania zmian w ich osobistym życiu. Starzenie się i adaptacja są procesami przeciwstawnymi: starzenie się to proces petryfikacji, czyli utrwalania się określonych, utartych sposobów zacho-wań; natomiast przystosowanie jest wyrazem gotowości do akceptacji częstych zmian. Klinicznym przejawem pogarszania się adaptacji w podeszłym wieku jest „geria-tryczny syndrom nieprzystosowania”, powstający zwykle w wyniku chronicznego stresu – psychospołecznego bądź biologicznego. Zespół ten manifestuje się najczęściej w zaburzeniach układów immunologicznego i krążenia, a jego następstwem mogą być częste infekcje, zapalenie płuc lub zawał serca.adaptacyjno-regulacyjna teoria starzenia się

koncepcja starzenia się zaproponowana przez Władimira W. Florkisa (1924–1999). Głosi ona, że w procesie sta-rzenia się uruchamiane zostają mechanizmy adaptacyjne, które powodują zmiany regulacyjne, podwyższając życiowo ważne parametry wewnętrznego środowiska organizmu i w konsekwencji wpływając na przedłużenie życia. Teoria ta uwzględnia zatem związki pomiędzy ewolucją a dłu-gowiecznością.

Administracja Ubezpieczeń Społecznych (Social Security Administration – SSA)instytucja rządowa działająca w Stanach Zjednoczonych, zajmująca się ubezpieczeniami społecznymi oraz pro-wadząca federalny system ubezpieczenia społecznego na wypadek starości, bezrobocia i/lub niepełnosprawności. Social Security Administration jest ustanowionym w 1935 r. programem rządowym i największą pozycją w budżecie federalnym. Program ten oferuje ochronę ubezpieczeniową dla osób starszych (świadczenia emerytalne), dla sierot, wdów i wdowców, a także dla osób niepełnosprawnych i niezdolnych do pracy. Strony internetowe: www.ssa.gov oraz www.socialsecurity.gov.

aerobik system wszechstronnej aktywności fizycznej, będący pro-gramem ćwiczeń gimnastycznych pobudzających pracę układów oddechowego i krążenia przez okres wystarczający do wywołania korzystnych zmian w organizmie. Polega na intensywnych ćwiczeniach gimnastycznych w takt dynamicznej muzyki, a podstawą programu stał się zestaw ćwiczeń zaplanowanych przez amerykańskiego lekarza Kennetha H. Coopera (ur. 1931) dla astronautów. Aerobik upowszechniła aktorka filmowa Jane Fonda (ur. 1937). Ćwiczenia aerobowe mają szczególnie korzystny wpływ na organizm: hartowanie ciała, zwiększanie odporności organizmu i regulacja przemiany materii, a w szczegól-ności są jednym ze skutecznych środków zapobiegania chorobom układu krążenia. Do podstawowych ćwiczeń należą: marszobieg, jogging, pływanie, jazda na rowerze, narciarstwo, taniec oraz intensywna, długotrwała praca fizyczna. W Centrum Choroby Alzheimera Uniwersytetu North-western w Chicago realizowane są badania nad wykorzystaniem ćwiczeń aerobowych do poprawienia procesów poznawczych i snu u pacjentów z chorobą Al-zheimera. Strona internetowa: www.cooperaerobics.com.

AGE – Europejska Platforma Ludzi Starszych (European Older People’s Platform) utworzona w 2001 r., z siedzibą w Brukseli, pozarządowa, niedochodowa i niezależna federacja, powstała przez połą-czenie trzech działających wcześniej zrzeszeń europejskich: FIAPA, EPSO i Eurolink Age. AGE jest międzynaro-dowym stowarzyszeniem, które skupia 140 organizacji seniorskich i pracujących z osobami starszymi z terenu Unii Europejskiej. Celem federacji jest przedstawianie w sposób jasny i wiarygodny poglądów, potrzeb i zainteresowań ludzi

adaptacja w starszym wieku

15

A

starszych na poziomie krajowym i europejskim. AGE pełni rolę pomostu pomiędzy organizacjami członkowskimi a instytucjami UE, a zarazem wspiera swoich członków w codziennych działaniach na rzecz ochrony praw osób starszych, aktywnie reprezentuje ich interesy i uzgodnione stanowiska na poziomie europejskim oraz działa na rzecz zwiększenia świadomości społecznej dotyczącej kwestii istotnych dla ludzi starszych. Do głównych działań AGE należą wpływanie na ustawodawstwo i wypracowywanie nowych rozwiązań w następujących dziedzinach: walka z dyskryminacją z powodu wieku, troska o prawidłowy system zatrudnienia i zabezpieczenia społecznego osób starszych, opieka zdrowotna i długofalowa opieka nad osobami starszymi oraz uczestnictwo seniorów w życiu społecznym. W latach 2000–2006 AGE zrealizowała ponadnarodowy program antydyskryminacyjny pn.: W kie-runku równości wiekowej (Towards Age Equality). Prowa-dzona jest także działalność informacyjna i wydawnicza – AGE ogłasza drukiem miesięczny biuletyn „Cov-erAGE”. Członkami AGE są dwie polskie organizacje: Polskie Stowarzyszenie Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera i Fundacja „Samaritanus”. Od 2008 r. dyrektorem AGE jest Anne-Sophie Parent. Strona internetowa: www.age-platform.org. Adres elektroniczny: info@age-platform.org.

ageizm (ageism) patrz → dyskryminacja z powodu wieku

agent ubezpieczeniowy (pośrednik ubezpieczeniowy) osoba prawna lub fizyczna, wykonująca czynności pośred-nictwa ubezpieczeniowego w imieniu i na rzecz zakładu ubezpieczeń na podstawie umów agencyjnych z wyłącz-nością dla jednego zakładu. Osoba prawna lub fizyczna sprzedająca ubezpieczenia na podstawie umów agencyjnych na rzecz różnych zakładów ubezpieczeń określana jest jako multiagent ubezpieczeniowy. W praktyce brytyjskiej i amerykańskiej termin agent jest rozumiany szerzej – za agentów uważa się również brokerów, faktorów i maklerów, natomiast w Polsce zgodnie z Ustawą z 22 V 2003 r. o po-średnictwie ubezpieczeniowym (DzU Nr 124 z 2003 r., poz. 1154) agent ubezpieczeniowy nie może wykonywać dzia-łalności brokerskiej oraz czynności brokerskich. Zgodnie z tą ustawą agentem ubezpieczeniowym jest przedsiębiorca wykonujący działalność agencyjną na podstawie umowy agencyjnej zawartej z zakładem ubezpieczeń, a także wpi-sany do rejestru agentów ubezpieczeniowych.

agerazja młody wygląd i cechy zachowania się u osoby w starszym wieku. Może być wynikiem oddziaływań czynników konstytucjonalnych. Duże znaczenie, zwłaszcza u kobiet, odgrywa korzystanie z kosmetyków i noszenie modnych strojów.

Age Waveamerykańska firma konsultingowa, która zajmuje się badaniem dojrzałego rynku pracy i siły roboczej oraz wpływem zmian demograficznych na środowisko pracy. Założycielem i dyrektorem generalnym Age Wave jest gerontopsycholog Ken Dychtwald (ur. 1950), a siedziba firmy znajduje się w San Francisco. Strony internetowe: www.agewave.com oraz www.dychtwald.com.

AIUTA – Międzynarodowe Stowarzyszenie Uniwersytetów Trzeciego Wieku (L’Association Internationale des Universités du Troisième Age)utworzona w 1976 r. pozarządowa organizacja mię-dzynarodowa z siedzibą w Malakoff Cedex (Francja), zrzeszająca placówki kształcenia ludzi starszych z całego świata, a przede wszystkim uniwersytety trzeciego wieku i akademie seniorów. Celem stowarzyszenia jest poprawa jakości życia osób starszych przez udział w kształceniu ustawicznym oraz promowanie edukacji osób starszych, wymienianie wiedzy i doświadczeń pomiędzy UTW z różnych krajów, prowadzenie badań nad edukacją do-rosłych i organizowanie kongresów międzynarodowych poświęconych zagadnieniom kształcenia ludzi starszych: w 2000 r. kongres obył się w Quebecu, w 2002 r. – w Gene-wie, w 2004 r. – w Szanghaju, a ostatni XXIII kongres miał miejsce w 2006 r. w Reims. AIUTA przygotowuje i realizuje międzynarodowe programy badań ludzi starzejących się i starych, dotyczące stanu ich zdrowia, potrzeb, edukacji i rehabilitacji, podejmuje działania na rzecz kształcenia osób starszych, a także prowadzi działalność wydawniczą, ogłaszając m.in. własne pismo „Le Courrier de l’AIUTA”. Brytyjskim odpowiednikiem organizacji AIUTA jest fundacja Third Age Trust, działająca od 1983  r. w Zjed-noczonym Królestwie, która zrzesza obecnie ponad 250 uniwersytetów trzeciego wieku z Anglii, Irlandii Północnej, Szkocji i Walii. Honorowym prezesem Międzynarodowego Stowarzyszenia Uniwersytetów Trzeciego Wieku był jego założyciel i twórca pierwszego UTW na świecie Pierre Vellas (1924–2005). Przewodniczącym AIUTA jest Stanley Miller. Strona internetowa: www.aiuta.org. Adres elektroniczny: berengere.delli@ag2r.com.

Akademia Sztuki Trzeciego Wieku – ASTW instytucja pożytku publicznego, która rozpoczęła swoją działalność 14 II 2005 r., uzyskując oficjalny patronat rektora Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu i Mu-zeum Papiernictwa w Dusznikach-Zdroju. ASTW działa w imieniu Towarzystwa Edukacji Otwartej, a mieści się w siedzibie Autorskich Liceów Artystycznych i Akade-mickich (ALA) przy ul. Robotniczej 36/38 we Wrocławiu (korzysta też z ich pracowni artystycznych). Akademię założyła w 2005 r. grupa czterech osób: Mariusz Bu-dzyński – dyrektor ALA, Krystyna Dyrda-Kortyka – ar-tysta plastyk, absolwentka wrocławskiej PWSSP, Joanna Rojkowska – artysta plastyk, absolwentka łódzkiej ASP, obecnie rektor akademii i Waldemar Szauer – absolwent wrocławskiej PWSSP. Ideą ASTW jest rozwój osobo-

Akademia Sztuki Trzeciego Wieku

16

A

wości i pogłębianie wiedzy przez całe życie, dlatego też jej twórcy starają się dotrzeć do tych wszystkich osób, które z jakichkolwiek względów nie są czynne zawodowo (emeryci, renciści, bezrobotni), lecz pomimo zakończonej edukacji wciąż odczuwają głód wiedzy i pragną nadal się rozwijać. Służyć temu mają zajęcia artystyczne z rysunku i malarstwa, tkaniny unikatowej, fotografii artystycznej, grafiki warsztatowej i komputerowej, planuje się także otwarcie pracowni czerpania papieru i filcu. Ponieważ idea edukacji jest podstawą działania ASTW, w programie tej akademii znalazły się warsztaty artystyczne poszerzone o wykłady z historii sztuki oraz spotkania z artystami, przedstawicielami nauki i kultury. Trzyletni cykl studiów kończy się uzyskaniem dyplomu honorowego tej uczelni. Absolwentom zapewnia się możliwość dalszego korzystania z pracowni i zachęca do współpracy w zakresie działań społecznych. Planuje się wspólne wystawy, podsumowujące dorobek absolwentów ASTW. Ponieważ przeciwdziałanie samotności i bezradności osób starszych to jeden z celów ASTW, w jej programie przewidziano wspólnie podejmo-wane działania, takie jak np. wizyty w galeriach w Polsce i za granicą, plenery i warsztaty wyjazdowe, w tym również plenery integracyjne z dziećmi i młodzieżą, oraz kontakt z innymi dziedzinami sztuki, takimi jak: teatr, muzyka i/lub film. Strona internetowa: www.trzeciegowieku.pl. Adres elektroniczny: astwwroclaw@gmail.com.

akademie seniorów (akademie rencistów) instytucje oświatowe, które oferują kursy i wykłady dla osób starszych. Zazwyczaj są organizowane i kierowane przez ludzi starszych i funkcjonują na poziomie regional-nym lub samorządowym. Pierwsza taka placówka (Uni-wersytet dla Weteranów) powstała przy Uniwersytecie im. W. Humboldta w Berlinie (1978), równolegle utworzono Studium dla Seniorów przy Uniwersytecie Wiedeńskim (1978). Kolejne placówki to: Kolegium Weteranów (Lipsk, 1979), Akademia Generacji (Wiedeń, 2004, Lichtenberg, 2009) i Akademia dla Generacji (Graz, 2008). Zbliżonymi inicjatywami są: stowarzyszenie Akademia Pełni Życia (Kraków, 2002) i program Latająca Akademia Seniora (Wrocław, 2009).

akceleracja starzenia sięzjawisko przyspieszania naturalnego tempa starzenia się. Może występować w postaci przedwczesnego starzenia się, którego szczególnymi przypadkami – o prawdopo-dobnym uwarunkowaniu genetycznym – są progeria oraz zespoły Cockayne’a i Wernera. Akcelerację starzenia się stwierdzono u 81% badanych mężczyzn i 77% kobiet pracujących w elektrowni atomowej w Czarnobylu – po awarii, w wyniku napromieniowania, ich wiek biologiczny zwiększył się przeciętnie o 5 lat, zaś wiek psychologiczny o 11 lat. A. M. Poliukow i współprac. przypuszczają, że ra-diacja może wyzwalać syndrom progeryjny („Experimental Gerontology” 2000, nr 1).

akcja socjalnaw rozumieniu polskiego socjologa Floriana Witolda Znanieckiego (1882–1958) oznacza zamkniętą sekwen-cję czynności społecznych, wyznaczonych przez dążność podmiotu oraz reakcję społeczną przedmiotu. Przykładem takiego działania może być praca opiekunki socjalnej, nio-sącej pomoc osamotnionej starszej osobie znajdującej się na skraju ubóstwa, połączona ze staraniem o odzyskanie przez nią niezależności i stabilizacji życia.

aktuariuszosoba działająca w zakresie ubezpieczeń, projektująca przyszły rozwój szkód i ustalająca stawki taryfowe na podstawie analizy demograficznych danych statystycznych (urodzenia, zgony, zatrudnienie, emerytury, wypadki etc.) oraz przebiegu szkodowości w przyszłości. Aktuariusz jest zatrudniony w instytucji, towarzystwie lub innej organizacji ubezpieczeniowej czy finansowej, której zadaniem jest obliczanie ryzyka zdarzeń losowych i wysokości związa-nych z tym składek ubezpieczeniowych. Zwykle jest to specjalista od rachunkowości i statystyki, posiadający wy-kształcenie wyższe, zdolność do czynności prawnych i pełnię praw publicznych, legitymujący się wymaganym stażem i złożonym z wynikiem pozytywnym egzaminem aktu-arialnym. Sposób obliczania składki ubezpieczeniowej uwzględnia dwa punkty odniesienia: prawdopodobieństwo wystąpienia danego zdarzenia losowego oraz wysokość przyszłego świadczenia w razie wystąpienia określonego zdarzenia losowego. Zgodnie z Ustawą z 22 V 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (DzU Nr 124 z 2003 r., poz. 1151, tekst jednolity: DzU Nr 11 z 2010 r., poz. 66) aktuariuszem jest osoba fizyczna wykonująca czynności w zakresie matematyki ubezpieczeniowej, finansowej i statystyki, wpisana do rejestru aktuariuszy.

aktywni zawodowo (czynni zawodowo)ogół ludności, która może i chce pracować, czyli osoby w wieku produkcyjnym (w Polsce – kobiety od 16. do 60. roku życia, mężczyźni od 16. do 65. roku życia), zarówno zatrudnione, jak i bezrobotne, zarejestrowane w urzędach zatrudnienia jako poszukujące pracy, oraz osoby w wieku poprodukcyjnym nadal pracujące. W Polsce w 2008 r. lud-ność aktywna zawodowo wynosiła 45,1% ogółu ludności, a współczynnik aktywności zawodowej kształtował się na poziomie 54,7%. Wśród osób starszych (w wieku 55–64 lat) czynnych zawodowo było 28%.

aktywność fizyczna (aktywność ruchowa)element profilaktyki gerontologicznej i medycyny anti--aging, który w połączeniu z czynną postawą psychiczną i społeczną ludzi starzejących się i starych może zapo-biegać ich degradacji fizycznej, psychicznej i społecznej, ułatwiać zachowanie dobrej kondycji i komfortu życio-wego, wpływać na przedłużenie okresu samodzielności oraz utrzymać człowieka starego jak najdłużej w stanie niezależności i sprawności życiowej. Do podstawowych form aktywności ruchowej należą: 1) aktywność rekre-

akademie seniorów

17

A

acyjna, czyli uprawianie czynnego wypoczynku, sportu i/lub ćwiczeń usprawniających; 2) aktywność prewencyjna, mająca na celu zapobieganie przedwczesnemu starze-niu się osób o zwiększonym zagrożeniu; 3) aktywność leczniczo-rehabilitacyjna, której celem jest przywrócenie sprawności po przebytej obie ostrej, a także zapobieganie utracie sprawności w przebiegu chorób przewlekłych i postępującego starzenia się. Aktywność fizyczna jest jed-nym z wyznaczników stylu życia, który w istotny sposób wpływa na proces jego kształtowania się, a ponadto jest istotnym wskaźnikiem sprawności umysłowej, gdyż ruch zwiększa w organizmie poziom czynnika utrzymującego neurony w prawidłowym stanie.

aktywność społeczna (działalność społeczna)czynny, świadomy udział jednostki lub grupy w życiu społecznym, zwykle podejmowany w konkretnym celu, np. nawiązania kontaktów z innymi jednostkami lub grupą społeczną. Z socjologicznego punktu widzenia aktywność społeczna jest to gotowość do działania lub samo działanie o charakterze fizycznym lub intelektualnym, zmierzające do przekształcania rzeczywistości społecznej, przynoszące efekty osobie działającej oraz społeczeństwu. Działalność społeczna osób starszych ma ogromne znaczenie, pozwala zaspokajać potrzeby psychiczne i społeczne, takie jak: po-trzeba afiliacji i kontaktów społecznych, uznania, opieki i oparcia czy potrzeba bezpieczeństwa, stwarza szansę samorealizacji, stanowi namiastkę pracy zawodowej, po-zwala przezwyciężyć „nożyce śmierci społecznej”, jakimi są w starszym wieku izolacja i osamotnienie, nadaje sens życiu codziennemu, jak również podnosi poczucie własnej wartości i godności.

aktywność zawodowa ludzi starych (aktywizacja pracy emerytów)kontynuowanie lub podejmowanie pracy zawodowej przez osoby, które osiągnęły wiek emerytalny. Obowiązujące w Polsce ogólne zasady granicy wieku produkcyjnego wynoszą: 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, istnieją jednak pewne odstępstwa dla poszczególnych grup zawo-dowych z uwagi na szczególnie trudne warunki pracy lub ze względu na specjalne predyspozycje i sprawności konieczne do wykonywania danej pracy. Problem aktywności zawodo-wej osób starszych rozpatrywany jest najczęściej w dwóch aspektach: ekonomicznym (kwestia proporcji między liczbą ludności w wieku produkcyjnym a liczbą osób w wieku poprodukcyjnym) i psychospołecznym (zagadnienie potrzeby aktywnego działania człowieka starego i jego poczucia przydatności społecznej). Wskaźnik aktywno-ści zawodowej osób w wieku poprodukcyjnym w Polsce w 1992 r. kształtował się na poziomie 15,4% (w miastach 6,7%, a na wsiach 26,3%) i w ostatniej dekadzie zmniejszył się prawie o połowę, spadając w 2001 r. do poziomu 8,1% (miasto 5,3%, wieś 12,2%). Mężczyźni wykazują wyższą aktywność zawodową niż kobiety: w 1992 r. zatrudnionych było 19,5% mężczyzn i 14,1% kobiet w wieku popro-dukcyjnym, zaś w 2001 r. – 11% mężczyzn i 6,7% kobiet. Wskaźnik ten podlega silnym wahaniom w zależności od

sytuacji na rynku pracy – na aktywizację pracy emerytów mają wpływ różnorodne czynniki, takie jak: popytowy rynek pracy, brak specjalistów z dużym doświadczeniem w niektórych zawodach oraz sytuacja materialna rodzin emeryckich (liczebność rodzin, standard życia itp.). We-dług raportu: W trosce o rynek pracy (2004), przygotowanego przez UNDP i Fundację CASE, „pomiędzy 1998 a 2002 r. współczynnik aktywności zawodowej osób w wieku 55–64 lata spadł w Polsce z 52,3% do 30,4%, a osób wieku 65 lat i więcej z 24,1% do 6,9%”. Prawne unormowania w za-kresie podejmowania pracy przez emerytów różnią się w poszczególnych państwach europejskich, np. w Danii emerytom w wieku 67–69 lat, których dochód z pracy przekracza określony limit, obniża się wysokość eme-rytury podstawowej o kwotę równą 60% tej nadwyżki, z kolei w Finlandii łączenie emerytury uzupełniającej z pracą jest możliwe w przypadku osób pracujących na własny rachunek i rolników indywidualnych, natomiast w Szwecji, Wielkiej Brytanii i w USA osiąganie dodat-kowych dochodów z pracy (po 65. roku życia) nie ma wpływu na emeryturę podstawową. W Polsce prawo do emerytur podlega następującym ograniczeniom: zmniej-szeniu – w sytuacji osiągania przez emerytów przychodu z działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia (kryterium przychodu na poziomie przekraczającym 70% przeciętnego wynagrodzenia, nie więcej niż 130%) lub zawieszeniu – w sytuacji osiągania przychodów w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego wynagrodzenia, przy czym ograniczenia te od 1 I 2000 r. nie dotyczą emerytów, którzy ukończyli 60 lat (kobiety) i 65 lat (mężczyźni).

akupunkturawschodnioazjatycka metoda leczenia, zaliczana do medy-cyny alternatywnej, polegająca na nakłuwaniu cienkimi, najczęściej złotymi lub srebrnymi igłami ściśle określonych punktów ciała, stosowana niekiedy w medycynie nowocze-snej przy schorzeniach gośćcowych, nerwobólach i zapale-niach. Badania przeprowadzone na Tajwanie wykazały, że u osób w wieku 60 lat i powyżej, u których zastosowano akupunkturę, pod jej wpływem ustępowały zaburzenia snu i trudności z zasypaniem. Od 1989 r. ukazuje się kwartalnik „Akupunktura Polska”.

alarm w nagłych przypadkach (alarm elektroniczny lub alarm medyczno-socjalny)urządzenie, które sygnalizuje innej stronie, takiej jak: ośro-dek usług lub sąsiad, że użytkownik potrzebuje natychmia-stowej pomocy. Zazwyczaj są to urządzenia elektroniczne i wiele z nich zostało specjalnie zaprojektowanych dla osób starszych mieszkających samotnie lub chorych.

alimentacja rodzinna (alimentacyjna odpowiedzialność dzieci)zobowiązania dorosłych dzieci do zapewnienia swym rodzicom emocjonalnego, praktycznego i (w niektórych przypadkach) finansowego wsparcia. Podstawą odpowie-dzialności mogą być więzi emocjonalne, normy kulturowe, religijne lub też (w niektórych krajach) prawo.

alimentacja rodzinna

18

A

alkoholizm a starzenie się (uzależnienie od alkoholu w okresie starzenia się)choroba alkoholowa jest uzależnieniem o najszerszym zasięgu i największej szkodliwości społecznej. Rozwija się ona fazowo, a wstępem do uzależnienia jest poczucie obniżenia napięcia emocjonalnego towarzyszące piciu alkoholu oraz rosnąca ilość alkoholu potrzebna do osią-gnięcia takiego właśnie stanu. Zwiastunami rozpoczynają-cego się uzależnienia są epizody niepamięci, a momentem krytycznym – utrata kontroli nad piciem. Następuje wówczas osłabienie lub zerwanie więzi emocjonalnych i kontaktu z otoczeniem rodzinnym, zawodowym i/lub towarzyskim. Postępuje utrata zainteresowań, spłyce-nie uczuciowości, rezygnacja z wielu wartości i zasad moralnych. Przewlekły alkoholizm często prowadzi do psychozy Korsakowa bądź do otępienia alkoholowego, które u starszych osób w swym klinicznym obrazie może być podobne do choroby Alzheimera. Nashaat N. Boutros i współprac. (2000) wykazali, że długotrwałe spożywanie alkoholu przyspiesza proces starzenia się, akceleruje rozwój otępienia oraz zwiększa prawdopodobieństwo przedwczesnej śmierci (przeciętna długość życia osób uza-leżnionych od alkoholu jest krótsza o 14 lat w stosunku do subpopulacji wiekowej osób niepijących). Ryzykowne picie alkoholu, który staje się swoistym „lekiem” na dolegliwości i komplikacje życiowe, pojawia się u kobiet po przekro-czeniu 55. roku życia, a u mężczyzn po 65. roku życia. Problem alkoholowy może się manifestować już w wieku dojrzałym (między 40. a 60. rokiem życia), gdy następuje trudny okres zarówno dla mężczyzn, związany z doświad-czaniem kryzysu wieku średniego, jak i dla kobiet, które intensywnie przeżywają utratę swojej atrakcyjności. Na ten czas przypada zwykle stadium „pustego gniazda” oraz wychodzenie z dotychczasowych ról rodzicielskich, następnie zawodowych i społecznych. Ryzyko uzależnienia od alkoholu zwiększają też andropauza i menopauza oraz zaburzenia hormonalne związane z przemianami biologicznymi w tym okresie. Krzysztof Gąsior (ur. 1961) uważa, że najważniejszymi czynnikami ryzyka uzależnienia od alkoholu w okresie starzenia się są: samotność i osamot-nienie, nasilenie zaburzeń depresyjnych i/lub lękowych, utrata bliskiej osoby, wyjście z ról rodzicielskich i zawo-dowych, korzystanie z leków nasennych i uspokajających, picie alkoholu przez partnera oraz przebywanie w domu pomocy społecznej dla osób starszych (2005). W świa-towej literaturze psychogeriatrycznej zgodnie podaje się, że problem alkoholowy dotyczy ok. 2–10% pensjonariuszy placówek opieki nad osobami starszymi oraz ok. 2–15% emerytów mieszkających we własnym domu.

Alzheimer Europe – AEorganizacja pozarządowa zrzeszająca obecnie 31 regio-nalnych i narodowych stowarzyszeń alzheimerowskich z różnych krajów europejskich. Jej celem jest praca na rzecz polepszania sytuacji osób chorych, ich rodzin i opieku-nów, a także prowadzenie działań edukacyjnych na temat choroby Alzheimera (kampanie informacyjne, podręcz-

niki, informatory, wydawanie własnego pisma „Alzheimer Europe” oraz międzynarodowe badania i konferencje). Na początku XXI wieku AE zorganizowała konferencje w Bukareszcie (2000), Maastricht (2002), Salonikach (2003), Pradze (2004), Killarney (2005), Paryżu (2006), Oslo (2008) i ostatnią (XIX) konferencję w Brukseli (2009). Organizacja Alzheimer Europe podejmuje także działania, które mają na celu uświadomienie na poziomie instytucji europejskich zagadnień związanych z chorobą Alzheimera. Siedzibą AE jest Luksemburg, a jednym z członków – Polskie Stowarzyszenie Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera. Dyrektorem wykonawczym AE jest Jean Georges. Strona internetowa: www.alzheimer-europe.org. Adres elektroniczny: info@alzheimer-europe.org.

Amerykańskie Stowarzyszenie Emerytów (The American Association of Retired Persons –AARP)w dosłownym przekładzie: Amerykańskie Stowarzyszenie Osób Emerytowanych, utworzone w 1958 r. przez emery-towaną nauczycielkę Ethel Percy Andrus (1884–1967) pod nazwą: Narodowe Stowarzyszenie Emerytowanych Nauczycieli (National Retired Teachers Association), obecna nazwa obowiązuje od I 2000 r. AARP jest największą, pry-watną organizacją emerytów w Stanach Zjednoczonych, stanowiącą zarazem lobby seniorów na szczeblu regio-nalnym, stanowym i krajowym. W swojej działalności na rzecz zaspokojenia potrzeb emerytów kieruje się hasłem: „To serve, not be served” („Służyć, ale nie być służącym”). Obecnie do AARP należy ponad 35 mln osób. Częścią stowarzyszenia jest Fundacja Andrus (Andrus Foundation), która wspiera badania gerontologiczne, w szczególności programy badawcze dotyczące dróg poprawy opieki nad osobami starszymi. AARP prowadzi działalność wydaw-niczą, ogłaszając drukiem raporty i publikacje informacyjne o tematyce zdrowotnej, ubezpieczeniowej czy turystycznej. Wydaje też własne pisma: „AARP Bulletin”, „Modern Maturity” i „My Generation”. Prezydentem AARP jest Erik D. Olsen (ur. 1937). Siedziba stowarzyszenia znajduje się w Waszyngtonie. Strona internetowa: www.aarp.org.

Amerykańskie Stowarzyszenie Psychiatrii Geriatrycznej (The American Association for Geriatric Psychiatry – AAGP)utworzona w 1978 r. ogólnokrajowa organizacja społecz-no-naukowa, zrzeszająca ponad 1,8 tys. osób zajmujących się zawodowo i/lub zainteresowanych psychogeriatrią. Podstawowe cele AAGP to promocja zdrowia psychicz-nego i troska o dobrostan psychiczny ludzi starszych oraz poprawa opieki nad osobami z zaburzeniami psychicz-nymi w starszym wieku. AAGP prowadzi działalność konferencyjną i wydawniczą, ogłaszając drukiem prace zwarte, broszury informacyjne i wydając własne czaso-pismo: „The American Journal of Geriatric Psychiatry”. Siedzibą AAGP jest Bethesda, a prezydentem – Charles F. Reynolds. Strona internetowa: www.aagpgpa.org. Adres elektroniczny: main@aagponline.org.

alkoholizm a starzenie się