V « s ¶ n t Ê t c ¶ c ¸ c n − í c, ® o µ n k Õ t l ¹ i!

V.I. Lª-nin

Toµn tËp

25

V.I. Lª-nin

Toµn tËp

TËp 25

Th¸ng Ba - th¸ng B¶y 1914

Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi - 2005

Nh÷ng t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin trong tËp nµy in theo b¶n dÞch

cña Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi

C Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, 1980

01010200008079880)01(014

88110102−

−−π

lêi nhµ xuÊt b¶n

Kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c ─ Lª-nin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh lµ nÒn t¶ng t− t−ëng, kim chØ nam cho hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam; lµ b−íc ph¸t triÓn vÒ nhËn thøc vµ t− duy lý luËn cña §¶ng ta trong c«ng cuéc ®æi míi, quyÕt t©m x©y dùng ®Êt n−íc theo con ®−êng x· héi chñ nghÜa.

Nh÷ng thµnh tùu mäi mÆt do c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc mang l¹i trong nh÷ng n¨m qua thËt ®¸ng tr©n träng vµ khÝch lÖ, ®ång thêi ®ßi hái toµn §¶ng, toµn d©n ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu, ph¸t triÓn lý luËn c¸ch m¹ng khoa häc cña chñ nghÜa M¸c - Lª-nin ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang ®Æt ra trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc trong giai ®o¹n hiÖn nay.

Víi tinh thÇn ®ã, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu cã hÖ thèng vµ vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng t− t−ëng, nh÷ng tinh hoa cña chñ nghÜa M¸c - Lª-nin lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt ®èi víi chóng ta hiÖn nay.

§¸p øng nhu cÇu häc tËp, nghiªn cøu lý luËn cña ®«ng ®¶o b¹n ®äc, ®Æc biÖt lµ cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c nhµ khoa häc, c¸c nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn c¸c tr−êng ®¹i häc, nh©n dÞp kû niÖm 135 n¨m ngµy sinh cña Vla®imia IlÝch Lª-nin (22-4-1870 ─ 22-4-2005), Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n Bé s¸ch quý V. I. Lª-nin - Toµn tËp gåm 55 tËp vµ 2 tËp Tra cøu.

Bé s¸ch V. I. Lª-nin - Toµn tËp ra m¾t b¹n ®äc lÇn nµy ®−îc xuÊt b¶n theo ®óng nguyªn b¶n cña Bé V. I. Lª-nin - Toµn tËp,

tiÕng ViÖt, do Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi, hîp t¸c víi Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸txc¬va, xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 70-80 thÕ kû XX.

* * *

TËp 25 cña bé s¸ch V. I. Lªnin - Toµn tËp bao gåm c¸c t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin viÕt tõ th¸ng Ba ®Õn th¸ng B¶y n¨m 1914, ngay tr−íc khi næ ra cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt.

Nh÷ng t¸c phÈm trong tËp 25 ®−îc Lª-nin viÕt t¹i Cra-cèp, mét vÞ trÝ quan träng ë n−íc ngoµi gÇn kÒ víi n−íc Nga. Trong thêi gian ë Cra-cèp, Lª-nin th−êng xuyªn liªn l¹c vµ l·nh ®¹o ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch trong §u-ma nhµ n−íc IV vµ b¸o "Sù thËt"; chiÕn ®Êu quyÕt liÖt chèng bän c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo c«ng nh©n Nga vµ quèc tÕ; tæ chøc phong trµo quÇn chóng chuÈn bÞ tiÕn tíi mét cuéc c¸ch m¹ng míi.

Néi dung nh÷ng t¸c phÈm chÝnh trong tËp nµy ®−îc ph©n tÝch kh¸ toµn diÖn trong phÇn Lêi tùa in ë ®Çu s¸ch, do ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin (Liªn X«) viÕt cho lÇn xuÊt b¶n b»ng tiÕng ViÖt.

PhÇn Phô lôc vµ c¸c B¶n chØ dÉn (víi nh÷ng sè trang t−¬ng øng cña phÇn néi dung trong tËp) ë cuèi s¸ch ®−îc tr×nh bµy hÕt søc khoa häc vµ chuÈn x¸c; ®©y lµ phÇn tra cøu rÊt bæ Ých, gãp phÇn lµm s¸ng tá nhiÒu vÊn ®Ò trong néi dung t¸c phÈm, gióp b¹n ®äc hiÓu s©u s¾c h¬n t− t−ëng cña V. I. Lª-nin.

Chó thÝch cuèi trang b»ng dÊu (*) lµ cña V. I. Lª-nin; chó thÝch b»ng ch÷ sè ArËp (1)) lµ cña ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn X« (tr−íc ®©y).

Hy väng Bé s¸ch sÏ lµ tµi liÖu nghiªn cøu vµ tham kh¶o bæ Ých cho b¹n ®äc.

Th¸ng 8 n¨m 2005

nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

VII

Lêi tùa TËp 25 trong V. I. Lª-nin Toµn tËp lµ tËp cuèi cïng in nh÷ng

t¸c phÈm viÕt trong thêi kú cao trµo c¸ch m¹ng míi. TËp nµy gåm nh÷ng t¸c phÈm viÕt tõ th¸ng Ba ®Õn th¸ng B¶y 1914 t¹i Cra-cèp, n¬i mµ Vla-®i-mia I-lÝch ®· sèng tõ gi÷a n¨m 1912, vµ t¹i lµng P«-r«-nin, n¬i mµ Ng−êi ®· ®Õn ë trong nh÷ng th¸ng mïa hÌ.

Trong qu·ng ®êi c− tró ë n−íc ngoµi cña Lª-nin, thêi gian Ng−êi sèng ë Cra-cèp cã mét tÇm quan träng ®Æc biÖt. Do sèng ë mét vÞ trÝ gÇn kÒ n−íc Nga nªn Ng−êi ®· cã kh¶ n¨ng thiÕt lËp nh÷ng mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi n−íc Nga, trao ®æi th− tõ ®Òu ®Æn víi c¸c tæ chøc ®¶ng, hµng ngµy l·nh ®¹o b¸o "Sù thËt" vµ ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch trong §u-ma nhµ n−íc IV. Nh÷ng t¸c phÈm ®−îc ®−a vµo tËp nµy ph¶n ¸nh ho¹t ®éng nhiÒu mÆt ®ã cña Lª-nin, cho thÊy râ cuéc ®Êu tranh cña Ng−êi chèng chñ nghÜa c¬ héi trong phong trµo c«ng nh©n Nga vµ quèc tÕ, cuéc ®Êu tranh nh»m cñng cè ®¶ng, viÖc chuÈn bÞ cho quÇn chóng tiÕn tíi mét cuéc c¸ch m¹ng míi.

Nh÷ng t¸c phÈm in trong tËp nµy ®−îc viÕt ngay tr−íc khi næ ra cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, trong ®iÒu kiÖn phong trµo c¸ch m¹ng ë Nga ®ang d©ng lªn nh− vò b·o. Th¸ng Ba - th¸ng T− 1914, mét lµn sãng ph¶n kh¸ng m¹nh mÏ ®· trµn lan kh¾p n−íc nh©n vô ®Çu ®éc hµng lo¹t n÷ c«ng nh©n t¹i nhµ m¸y "T¬-rª-u-g«n-nÝch" ë Pª-tÐc-bua vµ nhµ m¸y "Pr«-vèt-nÝch" ë Ri-ga. Th¸ng N¨m l¹i bïng lªn mét ®ît míi cña phong trµo. BÊt chÊp c¶nh s¸t v©y r¸p vµ b¾t bí, nh÷ng cuéc mÝt-tinh, héi häp,

Lêi tùa VIII

biÓu t×nh vµ b·i c«ng ®Ó kû niÖm ngµy 1 th¸ng N¨m ®· diÔn ra ë kh¾p n¬i. Sau cuéc kû niÖm bÝ mËt ngµy 1 th¸ng N¨m, mét cuéc tæng b·i c«ng cña c«ng nh©n ®· b¾t ®Çu diÔn ra t¹i Ba-cu; c«ng nh©n Pª-tÐc-bua ñng hé c«ng nh©n Ba-cu. Ngµy 3 th¸ng B¶y c¶nh s¸t x¶ sóng b¾n vµo cuéc mÝt-tinh cña c«ng nh©n nhµ m¸y Pu-ti-lèp cã gÇn 12 ngh×n c«ng nh©n tham gia. C«ng nh©n nhµ m¸y Pu-ti-lèp b·i c«ng ®Ó tr¶ lêi cuéc ®µn ¸p ®Ém m¸u vµ hä ®· ®−îc c«ng nh©n tÊt c¶ c¸c nhµ m¸y vµ c«ng x−ëng ë Pª-tÐc-bua ñng hé. Phong trµo ®· ph¸t triÓn mét c¸ch m¹nh mÏ kh«ng g× ng¨n l¹i ®−îc; tiÕp sau thñ ®«, M¸t-xc¬-va, ¤-®Ðt-xa, Xoãc-m«-v«, Ri-ga, Ti-phlÝt, IÕc-cót-xc¬, £-ca-tª-ri-n«-®a, Xª-va-xt«-p«n, Kh¸c-cèp, A-xt¬-ra-khan, c¸c tØnh C«-xt¬-r«-ma, Vla-®i-mia vµ nhiÒu tØnh kh¸c ®· ®øng dËy.

Ngän löa ®Êu tranh ®· nãng báng ®Õn møc t¹i Pª-tÐc-bua, Ba-cu, vµ Lèt-d¬, c«ng nh©n b¾t ®Çu x©y dùng chiÕn lòy. VÒ sau, Lª-nin nhËn xÐt r»ng cuéc b·i c«ng c¸ch m¹ng cña quÇn chóng n¨m 1914 ®· "cã ®Õn h¬n 2 triÖu ng−êi tham gia vµ ®· gÇn b»ng møc n¨m 1905" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, 1963, t. 21, tr. 371). Nh÷ng cuéc b·i c«ng chÝnh trÞ ®· diÔn ra d−íi khÈu hiÖu lËt ®æ chÕ ®é Nga hoµng vµ ®ßi thµnh lËp chÕ ®é céng hßa d©n chñ. Nh÷ng ho¹t ®éng ®Êu tranh cã tÝnh chÊt c¸ch m¹ng ®· x¶y ra trong qu©n ®éi; phong trµo n«ng d©n ngµy cµng ®−îc t¨ng c−êng. N−íc Nga ®· ®øng tr−íc mét cuéc khñng ho¶ng cã tÝnh chÊt c¸ch m¹ng.

Cuéc ®Êu tranh cña quÇn chóng v« s¶n t¨ng lªn th× viÖc cñng cè sù thèng nhÊt vÒ chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n trªn c¬ së kû luËt giai cÊp, c−¬ng lÜnh vµ s¸ch l−îc m¸c-xÝt, còng ngµy cµng trë nªn bøc thiÕt h¬n. Sù l·nh ®¹o cña ®¶ng vµ sù ®oµn kÕt trong hµng ngò cña ®¶ng lµ ®iÒu kiÖn cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh cña viÖc ®ã. Lª-nin ®· d¹y r»ng kh«ng thÓ cã sù thèng nhÊt nÕu kh«ng cã tæ chøc vµ kh«ng thÓ cã tæ chøc nÕu kh«ng cã sù phôc tïng cña thiÓu sè ®èi víi ®a sè. Giai cÊp c«ng nh©n cÇn cã sù thèng nhÊt gi÷a nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt chø kh«ng ph¶i lµ sù thèng nhÊt gi÷a nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt víi nh÷ng kÎ thï vµ nh÷ng kÎ xuyªn t¹c

Lêi tùa

IX

chñ nghÜa M¸c. Sù thèng nhÊt cña giai cÊp c«ng nh©n ®· ®−îc x©y dùng vµ cñng cè trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh kh«ng ®iÒu hßa cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch chèng ph¸i thñ tiªu, ph¸i "TiÕn lªn", ph¸i T¬-rèt-xki mµ Lª-nin ®· viÕt nhiÒu bµi - nh÷ng bµi ®ã cã in trong tËp nµy - ®Ó v¹ch mÆt bän chóng. Trong sè ®ã cã c¸c bµi: "Sù thèng nhÊt", "VÒ ph¸i "TiÕn lªn" vµ vÒ nhãm "TiÕn lªn"", "Sù thèng nhÊt cña c«ng nh©n vµ c¸c "trµo l−u" cña c¸c phÇn tö trÝ thøc", v. v.. Lª-nin ®· v¹ch mÆt chñ nghÜa ph¸i gi÷a cña T¬-rèt-xki, chñ nghÜa phiªu l−u vÒ chÝnh trÞ, tÝnh v« nguyªn t¾c vµ th¸i ®é hai mÆt cña y. V× kh«ng cã quan ®iÓm v÷ng vµng ®èi víi bÊt cø mét vÊn ®Ò nghiªm chØnh nµo cña chñ nghÜa M¸c, T¬-rèt-xki, theo c¸ch nãi cña Lª-nin, lu«n lu«n "luån vµo kÏ hë" cña nh÷ng sù bÊt ®ång nµy hoÆc nh÷ng sù bÊt ®ång kh¸c, ®ång thêi ch¹y tõ phÝa nµy sang phÝa kia. Trong khi che ®Ëy b»ng nh÷ng lêi lÏ c¸ch m¹ng gi¶ hiÖu, thùc ra y b¶o vÖ ph¸i thñ tiªu. Lª-nin chØ râ r»ng nÕu ph¸i thñ tiªu cã bé mÆt phi m¸c-xÝt, tù do chñ nghÜa riªng cña m×nh th× T¬-rèt-xki l¹i kh«ng bao giê cã mét "bé mÆt" riªng cña m×nh mµ chØ cã nh÷ng sù di chuyÓn tõ phÝa nh÷ng phÇn tö tù do chñ nghÜa sang phÝa nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt, nh÷ng mÈu lêi lÏ rÊt kªu l−îm ®−îc ë ®©y ®ã. Lª-nin ®· gäi T¬-rèt-xki lµ mét "phÇn tö chia rÏ tÖ h¹i nhÊt" trong phong trµo d©n chñ - x· héi Nga.

Trong nh÷ng cuéc chiÕn ®Êu quyÕt liÖt víi bän c¬ héi chñ nghÜa, nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch do Lª-nin l·nh ®¹o vÉn lu«n lu«n lµ nh÷ng ng−êi chiÕn th¾ng. Tæng kÕt hai m−¬i n¨m ®Êu tranh cña chñ nghÜa M¸c chèng chñ nghÜa c¬ héi ë Nga, trong bµi "Cuéc ®Êu tranh t− t−ëng trong phong trµo c«ng nh©n" Lª-nin ®· rót ra kÕt luËn cã ý nghÜa nguyªn t¾c rÊt to lín: "Trong 20 n¨m nay, c«ng cuéc tÈy trõ ¶nh h−ëng cña giai cÊp t− s¶n, cña "chñ nghÜa kinh tÕ" vµ cña xu h−íng thñ tiªu khái phong trµo c«ng nh©n ®· cã mét tiÕn bé lín lao. HiÖn nay nÒn t¶ng v« s¶n thËt sù cña mét ®¶ng m¸c-xÝt thËt sù lÇn ®Çu tiªn ®· ®−îc thiÕt lËp mét c¸ch v÷ng ch¾c" (tËp nµy, tr. 155).

Kinh nghiÖm cña phong trµo c«ng nh©n cã tÝnh chÊt quÇn chóng ®· x¸c nhËn mét c¸ch hïng hån nh÷ng t− t−ëng c−¬ng lÜnh, t−

Lêi tùa X

t−ëng s¸ch l−îc, t− t−ëng tæ chøc, nh÷ng nghÞ quyÕt vµ ®−êng lèi chÝnh trÞ cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. Nghiªn cøu mét c¸ch kü l−ìng nh÷ng tµi liÖu vÒ sù ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng nh©n ë Nga, Lª-nin ®· dùa vµo nh÷ng sù thËt kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc chøng minh r»ng tuyÖt ®¹i ®a sè trong giai cÊp c«ng nh©n ®i theo nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. 4/5 c«ng nh©n Nga gi¸c ngé ®· ®oµn kÕt xung quanh c¸c nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ ®¹i biÓu ®¶ng ë Pra-ha vµ cña c¸c héi nghÞ Ban chÊp hµnh trung −¬ng víi c¸c c¸n bé b«n-sª-vÝch cña ®¶ng häp t¹i Cra-cèp vµ P«-r«-nin. Sù thèng nhÊt cña c«ng nh©n biÓu hiÖn ë viÖc thõa nhËn c¸c nghÞ quyÕt cña ®¶ng vµ t¸n thµnh nh÷ng nghÞ quyÕt ®ã. "ë n¬i nµo mµ ®a sè c«ng nh©n gi¸c ngé ®oµn kÕt xung quanh nh÷ng nghÞ quyÕt râ rµng vµ chÝnh x¸c, th× ë ®ã cã sù nhÊt trÝ vÒ t− t−ëng vµ hµnh ®éng, ë ®ã cã tÝnh ®¶ng vµ ®¶ng" (tr. 223).

Nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch còng giµnh ®−îc th¾ng lîi c¶ trong phong trµo c«ng ®oµn vµ trong cuéc vËn ®éng bÇu cö c¸c c¬ quan b¶o hiÓm: ph¸i "Sù thËt" ®· chiÕm tuyÖt ®¹i ®a sè trong c¸c c«ng ®oµn lín nhÊt trong n−íc vµ trong sè ®¹i biÓu ®−îc ñy quyÒn bÇu c¬ quan b¶o hiÓm toµn Nga. Lª-nin nhËn xÐt r»ng bÊt chÊp ph¸i thñ tiªu, kh«ng cã chóng vµ chèng l¹i chóng, c«ng nh©n ®· tiÕn hµnh mét ®ît vËn ®éng xuÊt s¾c trong phong trµo b·i c«ng vµ b¶o hiÓm, trong viÖc x©y dùng b¸o chÝ vµ ®· giµnh ®−îc ®a sè ë kh¾p n¬i.

B¸o "Sù thËt" ®· ®ãng mét vai trß to lín trong viÖc ®oµn kÕt giai cÊp c«ng nh©n Nga. Nh÷ng bµi viÕt ®−îc ®−a vµo tËp nµy lµ b»ng chøng râ rµng nãi lªn r»ng Lª-nin coi tê b¸o m¸c-xÝt lµ mét c«ng cô cùc kú quan träng ®Ó tæ chøc vµ gi¸o dôc giai cÊp c«ng nh©n, ®Ó nèi liÒn ®¶ng víi quÇn chóng ®«ng ®¶o. Nh÷ng sè liÖu vÒ tiÒn do c¸c nhãm c«ng nh©n gãp cho b¸o chøng thùc r»ng b¸o "Sù thËt" chÝnh lµ mét c¬ quan nh− vËy. Trong ®iÒu kiÖn c¸c tæ chøc cña ®¶ng ë vµo ®Þa vÞ kh«ng hîp ph¸p, "bÝ mËt", sè tiÒn do c«ng nh©n gãp lµ mét chØ dÉn gi¸n tiÕp nh−ng ®óng ®¾n vÒ thùc tr¹ng cña nh÷ng tæ chøc ®ã. Lóc ®ã, ng−êi ta gäi nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch lµ "nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i "Sù thËt"". Nh÷ng mãn

Lêi tùa

XI

tiÒn gãp cho b¸o cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch x¸c nhËn r»ng chØ cã ph¸i "Sù thËt" míi lµ mét trµo l−u m¸c-xÝt, v« s¶n, thËt sù ®éc lËp víi giai cÊp t− s¶n, mét trµo l−u ®ang tæ chøc vµ ®oµn kÕt ®a sè c«ng nh©n.

Trong tËp nµy cã mét sè bµi viÕt vÒ b¸o chÝ c«ng nh©n vµ vai trß cña b¸o chÝ c«ng nh©n trong phong trµo c¸ch m¹ng. Trong sè ®ã, cã bµi b¸o næi tiÕng "LÞch sö b¸o chÝ c«ng nh©n ë Nga", viÕt cho sè ®Çu tiªn cña b¸o "Ng−êi c«ng nh©n" ra m¾t b¹n ®äc ®óng vµo ngµy kû niÖm 2 n¨m thµnh lËp b¸o "Sù thËt". Trong bµi nµy, Lª-nin v¾n t¾t ®iÓm qua lÞch sö b¸o chÝ c«ng nh©n, nghiªn cøu t−êng tËn mèi liªn hÖ kh«ng thÓ t¸ch rêi cña b¸o chÝ c«ng nh©n víi sù ph¸t triÓn cña phong trµo d©n chñ vµ x· héi chñ nghÜa ë trong n−íc. Lª-nin chØ râ r»ng phong trµo gi¶i phãng ë Nga ®· tr¶i qua ba giai ®o¹n chñ yÕu: thêi kú quý téc (kho¶ng tõ 1825 ®Õn 1861), thêi kú trÝ thøc b×nh d©n hay thêi kú d©n chñ t− s¶n kÐo dµi cho ®Õn n¨m 1895 vµ thêi kú v« s¶n b¾t ®Çu n¨m 1895. Khi ph©n tÝch mçi mét thêi kú trong c¸c thêi kú ®ã, Lª-nin ®Æc biÖt l−u ý ®Õn viÖc lµm s¸ng tá thêi kú thø ba, thêi kú v« s¶n.

Nghiªn cøu t−êng tËn lÞch sö b¸o chÝ c«ng nh©n, Lª-nin chØ râ r»ng ®ã lµ lÞch sö ®Êu tranh gi÷a hai xu h−íng trong phong trµo m¸c-xÝt Nga vµ trong phong trµo d©n chñ - x· héi Nga : xu h−íng m¸c-xÝt vµ xu h−íng c¬ héi chñ nghÜa. Sù ph©n chia nµy trong suèt hai m−¬i n¨m trêi ®· thay h×nh ®æi d¹ng, nh−ng vÒ thùc chÊt vÉn chØ lµ mét. Lª-nin ®· v¹ch ra nh÷ng nguån gèc x· héi vµ giai cÊp s©u xa cña sù ph©n chia ®ã vµ cña cuéc ®Êu tranh trong néi bé phong trµo d©n chñ - x· héi. Ng−êi gi¶i thÝch r»ng giai cÊp c«ng nh©n sèng bªn c¹nh giai cÊp tiÓu t− s¶n lµ giai cÊp v× bÞ ph¸ s¶n nªn ®ang ngµy cµng ®−a thªm nhiÒu phÇn tö ngo¹i lai vµo hµng ngò cña giai cÊp v« s¶n. N−íc Nga lµ mét n−íc tiÓu t− s¶n nhÊt trong c¸c n−íc t− b¶n chñ nghÜa, v× thÕ phong trµo c«ng nh©n cã tÝnh chÊt quÇn chóng tÊt yÕu s¶n sinh ra c¸nh tiÓu t− s¶n, c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo ®ã. C¸i gäi lµ "ph¸i kinh tÕ" lµ c¸nh c¬ héi chñ nghÜa, trÝ thøc tiÓu thÞ d©n, c¸nh nµy thi hµnh ®−êng lèi c«ng nh©n tù do chñ nghÜa mµ thùc chÊt chung

Lêi tùa XII

quy l¹i chØ lµ: "c«ng nh©n th× cÇn ®Êu tranh kinh tÕ, ph¸i tù do míi cÇn ®Êu tranh chÝnh trÞ".

Thêi kú 1901 - 1903 lµ thêi kú tê b¸o chÝnh trÞ m¸c-xÝt ®Çu tiªn, tê "Tia löa". Tê b¸o nµy ®· v¹ch ra c−¬ng lÜnh cña §¶ng d©n chñ - x· héi, nh÷ng c¬ së s¸ch l−îc cña ®¶ng vµ nh÷ng h×nh thøc kÕt hîp ®Êu tranh kinh tÕ víi ®Êu tranh chÝnh trÞ cña c«ng nh©n trªn c¬ së chñ nghÜa M¸c triÖt ®Ó. TuyÖt ®¹i ®a sè c«ng nh©n tiªn tiÕn ®· ®øng vÒ phÝa tê "Tia löa" chèng l¹i chñ nghÜa c¬ héi. Nh−ng th¾ng lîi cña tê "Tia löa" ®èi víi "chñ nghÜa kinh tÕ" ®· dÉn tíi chç ®−a thªm rÊt nhiÒu "b¹n ®−êng" míi cña phong trµo d©n chñ - x· héi vµo hµng ngò cña ®¶ng; vµ chñ nghÜa c¬ héi, nh− Lª-nin ®· viÕt, ®· sèng l¹i d−íi h×nh thøc chñ nghÜa men-sª-vÝch. Thùc chÊt cña s¸ch l−îc men-sª-vÝch trong c¸ch m¹ng 1905-1907 chung quy l¹i chØ lµ ®−êng lèi c«ng nh©n tù do chñ nghÜa, chØ lµ sù phô thuéc cña c«ng nh©n vµo ph¸i tù do.

ChØ cã chñ nghÜa b«n-sª-vÝch míi thÓ hiÖn ®−îc b¶n chÊt v« s¶n cña phong trµo v× s¸ch l−îc cña nã ®¶m b¶o ®−îc tÝnh ®éc lËp cña giai cÊp c«ng nh©n. Nh÷ng tê b¸o b«n-sª-vÝch "TiÕn lªn" vµ "Ng−êi v« s¶n" lµ nh÷ng c¬ quan chñ yÕu ®· b¶o vÖ s¸ch l−îc cña chñ nghÜa M¸c triÖt ®Ó, mét s¸ch l−îc trung thµnh víi tê "Tia löa" cò. Nhê cuéc ®Êu tranh l©u dµi vµ c«ng t¸c gian khæ cña nh÷ng c«ng nh©n tiªn tiÕn, phong trµo cã tÝnh chÊt giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n ®· t¸ch khái mäi thµnh phÇn hçn t¹p vµ mäi sù lÖch l¹c tiÓu t− s¶n vµ ®· ®−îc cñng cè.

Nhê cuéc ®Êu tranh l©u dµi vµ bÒn bØ cña ®¶ng v« s¶n chèng c¸c trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa, lÞch sö hai m−¬i n¨m cña chñ nghÜa M¸c vµ cña phong trµo c«ng nh©n ®· dÉn tíi chç ®oµn kÕt ®−îc ®¹i ®a sè c«ng nh©n tiªn tiÕn xung quanh tê nhËt b¸o m¸c-xÝt "Sù thËt".

Vai trß cña b¸o chÝ b«n-sª-vÝch, ¶nh h−ëng cña nã vµ sù phæ cËp cña nã trong c«ng nh©n ®−îc biÓu hiÖn ®Æc biÖt m¹nh mÏ trong ngµy kû niÖm hai n¨m ngµy thµnh lËp b¸o "Sù thËt" - 22 th¸ng T− (5 th¸ng N¨m) 1914. §ã lµ ngµy thËt sù kiÓm l¹i c¸c lùc l−îng m¸c-xÝt. Trong ngµy h«m ®ã toµn thÓ c«ng nh©n tiÕn bé

Lêi tùa

XIII

®· gióp ®ì c¸c c¬ quan b¸o chÝ cña m×nh, hä ®· gãp tõng xu l¹i thµnh hµng tr¨m, hµng ngh×n róp ®Ó ñng hé b¸o. §iÒu ®Æc biÖt lµ "Ngµy b¸o chÝ c«ng nh©n" ®· kÐo dµi gÇn hai th¸ng, trong thêi gian ®ã c«ng nh©n tõ kh¾p n¬i trong n−íc ®· göi vÒ cho b¸o nh÷ng sè tiÒn quyªn gãp ®−îc vµ rÊt nhiÒu nghÞ quyÕt ®oµn kÕt víi b¸o. M·i sau hai th¸ng Lª-nin míi tiÕn hµnh tæng kÕt "Ngµy b¸o chÝ c«ng nh©n" (xem tr. 493-502).

Lª-nin ®· nhiÒu lÇn chØ râ r»ng ph¸i "Sù thËt" thi hµnh mét ®−êng lèi chÝnh trÞ v« s¶n m¸c-xÝt, b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n trong sù nghiÖp c¶i t¹o n−íc Nga. Lª-nin cho r»ng viÖc hµng ngh×n nhãm c«ng nh©n ®oµn kÕt xung quanh tê "Sù thËt" lµ mét b»ng chøng sinh ®éng nãi lªn r»ng sù thèng nhÊt vÒ chÝnh trÞ cña giai cÊp c«ng nh©n ®· t¨ng lªn.

Ho¹t ®éng cña ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch trong §u-ma nhµ n−íc IV ®· phôc vô cho nhiÖm vô më réng vµ cñng cè mèi liªn hÖ víi giai cÊp c«ng nh©n. Mét nhãm t¸c phÈm cña Lª-nin n»m trong tËp nµy thÓ hiÖn sù l·nh ®¹o cña Lª-nin ®èi víi ®¶ng ®oµn, sù quan t©m th−êng xuyªn cña Ng−êi ®èi víi viÖc hÕt søc sö dông diÔn ®µn §u-ma nh»m cæ ®éng c¸ch m¹ng. C¸c ®¹i biÓu b«n-sª-vÝch th−êng xuyªn ®Õn gÆp Lª-nin - hä ®Õn gÆp Ng−êi ë Cra-cèp vµ P«-r«-nin ®Ó nhËn chØ thÞ vµ lêi khuyªn, ®Ó th¶o luËn s¸ch l−îc cña ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong §u-ma. Vla-®i-mia I-lÝch ®· viÕt cho c¸c ®¹i biÓu c¸c dù th¶o diÔn v¨n t¹i §u-ma vµ so¹n th¶o c¸c dù luËt. Trong tËp nµy cã "Dù luËt vÒ quyÒn b×nh ®¼ng d©n téc", "Dù luËt vÒ quyÒn b×nh ®¼ng d©n téc vµ vÒ viÖc b¶o vÖ quyÒn cña c¸c d©n téc Ýt ng−êi", c¸c dù th¶o diÔn v¨n "VÒ vÊn ®Ò chÝnh s¸ch d©n téc" vµ "VÒ vÊn ®Ò ng©n s¸ch cña Bé n«ng nghiÖp". Trong c¸c v¨n kiÖn ®ã, Lª-nin v¹ch trÇn chÝnh s¸ch d©n téc cña chÕ ®é chuyªn chÕ Nga hoµng, mét chÝnh s¸ch dùa trªn c¬ së ¸p bøc d©n téc, Ng−êi chØ ra mét c¸ch râ rµng r»ng n−íc Nga ®ang sèng trong tr¹ng th¸i mét cuéc néi chiÕn ®−îc che ®Ëy mét c¸ch vông vÒ, khi "chÝnh phñ kh«ng cai trÞ mµ giao chiÕn" víi nh©n d©n. Lª-nin coi viÖc ®−a dù luËt vÒ quyÒn b×nh ®¼ng d©n téc ra tr−íc §u-ma lµ mét viÖc lµm cã ý nghÜa to

Lêi tùa XIV

lín, Ng−êi cho r»ng giai cÊp c«ng nh©n cã tr¸ch nhiÖm ph¶i lªn tiÕng chèng sù ¸p bøc d©n téc, ®ßi hñy bá nh÷ng h¹n chÕ cã tÝnh chÊt d©n téc ®èi víi tÊt c¶ c¸c d©n téc. Lª-nin nhÊn m¹nh r»ng tiÕng nãi cña c«ng nh©n Nga ph¶i vang lªn ®Æc biÖt m¹nh mÏ.

Trong dù th¶o diÔn v¨n "VÒ vÊn ®Ò ng©n s¸ch cña Bé n«ng nghiÖp", Lª-nin ®· kÞch liÖt phª ph¸n nh÷ng nguyªn t¾c cña chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ trong vÊn ®Ò ruéng ®Êt. Thùc chÊt cña chÝnh s¸ch ®ã lµ t¨ng c−êng vµ ®Èy nhanh viÖc ph¸ hñy c¸c c«ng x· n«ng th«n, khuyÕn khÝch viÖc cÊp ruéng cho n«ng d©n khi ra khái c«ng x·, x©y dùng chç dùa x· héi míi cña chÕ ®é Nga hoµng lµ tÇng líp cu-l¾c. ChÕ ®é chuyªn chÕ Nga hoµng coi chÝnh s¸ch ruéng ®Êt cña Xt«-l−-pin lµ mét ph−¬ng tiÖn ®Êu tranh chèng c¸ch m¹ng. Lª-nin v¹ch mÆt b¸o chÝ cña chÝnh phñ, cña ph¸i h÷u vµ cña ph¸i th¸ng M−êi khi b¸o chÝ ®ã tuyªn bè r»ng chÝnh s¸ch ruéng ®Êt ®ã lµ mét "tiÕn bé vÜ ®¹i", lµ mét b−íc tiÕn trªn con ®−êng c¶i t¹o nÒn n«ng nghiÖp l¹c hËu cña n−íc Nga theo kiÓu ch©u ¢u, mét b−íc tiÕn tíi chç xãa bá nh÷ng tµn tÝch cña chÕ ®é n«ng n«. Dùa vµo nh÷ng tµi liÖu cô thÓ Lª-nin chØ râ thùc tr¹ng cña n«ng th«n, n¬i mµ c¸c quan hÖ n« dÞch vµ n«ng n« vÉn thèng trÞ vµ ®−îc nh÷ng kÎ b¶o vÖ chÝnh s¸ch ruéng ®Êt cña Xt«-l−-pin ra søc che ®Ëy b»ng nh÷ng lêi nãi su«ng vÒ sù tiÕn bé vµ vÒ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn v¨n hãa. Lª-nin chøng minh mét c¸ch kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc r»ng ®a sè n«ng d©n thËt sù vÉn ë vµo ®Þa vÞ n« lÖ cña kÎ n«ng n«. Vµ "chõng nµo mµ sè lín ruéng ®Êt, - Ng−êi viÕt, - cßn ë trong tay bän ®Þa chñ cã ®Çy ®ñ quyÒn lùc th× kh«ng luËt ph¸p nµo cã thÓ chÊm døt ®−îc chÕ ®é n«ng n« ®ã. ViÖc thay thÕ "c«ng x·" cña n«ng d©n bÞ ¸p bøc b»ng "chÕ ®é t− h÷u ruéng ®Êt" còng ch¼ng thay ®æi ®−îc chót g×" (tr. 201).

ViÖc l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ cña ®¶ng ®oµn trong §u-ma th−êng xuyªn gîi lªn nh÷ng vÊn ®Ò rÊt cô thÓ cña ®êi sèng kinh tÕ vµ v¨n hãa. Khi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®ã Lª-nin lóc bÊy giê ®· nghÜ tíi chç nh÷ng vÊn ®Ò ®ã sÏ ®−îc ®Æt ra tr−íc ®¶ng nh− thÕ nµo sau khi giai cÊp c«ng nh©n giµnh ®−îc chÝnh quyÒn. N. C. Cróp-xcai-a nhÊn m¹nh r»ng nÕu kh«ng cã thêi kú

Lêi tùa

XV

ë Cra-cèp th× trong thêi gian ®Çu sau C¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa Th¸ng M−êi cã lÏ khã mµ tøc kh¾c n¾m ngay ®−îc mäi kh©u cÇn thiÕt cña c«ng cuéc x©y dùng chÝnh quyÒn x«-viÕt. N¨m 1933, N. C. Cróp-xcai-a viÕt: "Thêi kú ë Cra-cèp lµ mét "nhãm sè kh«ng" ®éc ®¸o (líp dù bÞ) cña c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi. TÊt nhiªn viÖc ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò ®ã lóc bÊy giê chØ míi cã tÝnh chÊt hÕt søc s¬ bé, nh−ng nã mang ý nghÜa hÕt søc thiÕt thùc ®Õn møc cho ®Õn nay nã vÉn cã ý nghÜa".

Nh÷ng t¸c phÈm dµnh cho cuéc ®Êu tranh chèng hÖ t− t−ëng t− s¶n, chñ nghÜa xÐt l¹i vµ chñ nghÜa c¬ héi, chiÕm mét vÞ trÝ quan träng trong tËp nµy. Nh÷ng bµi viÕt cña Lª-nin nh»m chèng nh÷ng kÎ tuyªn truyÒn viÖc "xÐt l¹i" lý luËn cña M¸c, nh÷ng kÎ ph¶n béi chñ nghÜa M¸c, ®Òu qu¸n triÖt tinh thÇn thiÕt tha víi ®¶ng vµ tÝnh kh«ng ®iÒu hßa víi kÎ thï cña giai cÊp c«ng nh©n. Trong c¸c t¸c phÈm "L¹i mét sù thñ tiªu chñ nghÜa x· héi", "HÊp tÊp qu¸ hãa lè bÞch" vµ nh÷ng t¸c phÈm kh¸c, Lª-nin v¹ch râ r»ng chñ nghÜa xÐt l¹i lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn chñ yÕu nhÊt cña ¶nh h−ëng cña giai cÊp t− s¶n ®èi víi giai cÊp v« s¶n vµ cña viÖc giai cÊp t− s¶n hñ hãa c«ng nh©n.

Bµi "L¹i mét sù thñ tiªu chñ nghÜa x· héi" lµ mét mÉu mùc kiÖt xuÊt vÒ b¶o vÖ m«n kinh tÕ chÝnh trÞ m¸c-xÝt chèng nh÷ng sù c«ng kÝch cña c¸c nhµ t− t−ëng t− s¶n. Trong bµi ®ã, Lª-nin ®· v¹ch trÇn tÝnh hoµn toµn kh«ng cã c¨n cø cña nh÷ng m−u toan cña Xt¬-ru-vª hßng lµm mÊt uy tÝn häc thuyÕt cña C. M¸c vÒ gi¸ trÞ do lao ®éng, hßng chøng minh r»ng d−êng nh− cã m©u thuÉn gi÷a tËp I vµ tËp III cña bé "T− b¶n", gi÷a häc thuyÕt ®ã víi sù h×nh thµnh gi¸ c¶ b×nh qu©n trªn c¬ së quy luËt gi¸ trÞ. Lª-nin còng v¹ch trÇn tÝnh kh«ng cã c¨n cø cña viÖc khoa kinh tÕ chÝnh trÞ t− s¶n phñ nhËn nh÷ng quy luËt kh¸ch quan vÒ sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n. Ng−êi viÕt: "Lo¹i trõ c¸c quy luËt khái khoa häc, thùc tÕ chØ lµ lÐn lót ®−a c¸c quy luËt cña t«n gi¸o vµo" (tr. 57).

Khi tuyªn bè xem xÐt l¹i kinh tÕ chÝnh trÞ häc m¸c-xÝt mét c¸ch cã phª ph¸n, c¸c nhµ t− t−ëng t− s¶n chØ theo ®uæi mét môc

Lêi tùa XVI

®Ých: chøng minh b»ng mäi c¸ch r»ng chñ nghÜa x· héi lµ kh«ng thÓ cã ®−îc. Nh»m xãa bá chñ nghÜa x· héi, hä ®· xuyªn t¹c chñ nghÜa M¸c, g¸n cho chñ nghÜa M¸c nh÷ng ®iÒu nh¶m nhÝ ®Ó råi sau ®ã b¸c bá nh÷ng ®iÒu ®ã mét c¸ch th¾ng lîi.

Khi ®Ò cËp ®Õn v« sè vÊn ®Ò vµ tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò ®ã thµnh nh÷ng vÊn ®Ò cã c¨n cø khoa häc, c¸c nhµ t− t−ëng t− s¶n trªn thùc tÕ kh«ng ®−a ra ®−îc mét c¸i g× trong c¸c t¸c phÈm cña hä, ngoµi "nh÷ng mí hæ lèn c¸c ®o¹n trÝch" vµ nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt hêi hît. Lª-nin ®· v¹ch trÇn thùc chÊt ph¶n khoa häc cña nh÷ng lËp luËn cña nh÷ng "nhµ phª b×nh" chñ nghÜa M¸c ®ã. Ng−êi viÕt: "NÕu nh÷ng häc gi¶ tù coi m×nh thuéc ph¸i tù do vµ thuéc ph¸i tiÕn bé cã thÓ dung tóng trong bän hä nh÷ng vÞ anh hïng ®ãng trß hÒ nh− vËy, nÕu ng−êi ta tÆng cho nh÷ng vÞ anh hïng ®ã nh÷ng häc vÞ khoa häc vµ ng−êi ta giao phã cho hä viÖc gi¸o dôc thanh niªn th× ®iÒu ®ã chØ chøng minh hµng tr¨m vµ hµng ngh×n lÇn c¸i "quy luËt" cña thêi ®¹i t− s¶n: cµng nh¹o b¸ng khoa häc mét c¸ch cµn rì vµ v« sØ, nh»m thñ tiªu M¸c, th× l¹i cµng vinh dù". §èi víi c¸c "häc gi¶" ®ã, nhiÖm vô chñ yÕu lµ "®¸ M¸c mét c¸i, mäi viÖc råi sÏ tr«i ch¶y c¶" (tr. 47).

Tõ khi Lª-nin viÕt nh÷ng bµi ®ã, mÊy chôc n¨m ®· qua, nh−ng cho ®Õn nay, ®iÒu Ng−êi nãi trong nh÷ng bµi ®ã vÉn vang lªn hÕt søc m¹nh mÏ. KhiÕp sî t¸c dông c¸ch m¹ng cña chñ nghÜa M¸c, c¸c nhµ t− t−ëng hiÖn nay cña chñ nghÜa t− b¶n ®ang dèc hÕt søc nh»m lµm cho quÇn chóng tin r»ng chñ nghÜa M¸c ®· "lçi thêi" vµ kh«ng thÝch hîp trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö míi.

V¹ch trÇn nh÷ng thñ ®o¹n ®Êu tranh cña giai cÊp t− s¶n chèng phong trµo c«ng nh©n, Lª-nin chØ râ r»ng nh÷ng thñ ®o¹n ®ã ®Òu gièng nhau vµ chóng ®Òu ®Æc tr−ng cho tÊt c¶ c¸c n−íc t− b¶n chñ nghÜa. Tuy rÊt mu«n h×nh mu«n vÎ song nh÷ng thñ ®o¹n ®ã rót l¹i chØ lµ hai ph−¬ng ph¸p: ph−¬ng ph¸p thø nhÊt - b¹o lùc, truy n·, ®µn ¸p; ph−¬ng ph¸p thø hai - chia rÏ c«ng nh©n, ph¸ ho¹i tæ chøc cña c¸c ®éi ngò c«ng nh©n, mua chuéc, t¸c ®éng "vÒ mÆt t− t−ëng" nh»m môc ®Ých lµm cho hä xa rêi cuéc ®Êu tranh chèng bän t− b¶n. Khi ¶nh h−ëng vÒ t− t−ëng cña giai cÊp t−

Lêi tùa

XVII

s¶n bÞ gi¶m sót, bÞ ph¸ ho¹i th× giai cÊp nµy dïng ®Õn nh÷ng sù dèi tr¸ vµ vu khèng v« liªm sØ nhÊt. B¸o chÝ t− s¶n lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn ®Ó t¸c ®éng ®Õn giai cÊp v« s¶n. Lª-nin ®· chØ ra bé mÆt thËt cña b¸o chÝ ®ã: tÊt c¶ ®Òu dÔ bÞ mua chuéc, xu nÞnh, "nh÷ng c©y bót b¸n m×nh, nh÷ng tê b¸o viÕt thuª" (tr. 9).

Nh÷ng t¸c phÈm ®−îc ®−a vµo tËp nµy cho thÊy râ cuéc ®Êu tranh cã tÝnh nguyªn t¾c vµ kiªn tr× cña Lª-nin chèng chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ. Trong bµi "Nh÷ng ®iÒu kh«ng nªn b¾t ch−íc trong phong trµo c«ng nh©n §øc", Lª-nin ®· kÞch liÖt phª ph¸n tªn c¬ héi chñ nghÜa C. Lª-ghin, mét trong nh÷ng nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng nhÊt cña phong trµo d©n chñ - x· héi §øc. Nh− mäi ng−êi ®Òu biÕt, bän c¬ héi chñ nghÜa kh«ng muèn "lµm mÊt lßng nh÷ng «ng chñ", chóng ra søc båi d−ìng cho c«ng nh©n cã lßng tin vµo giai cÊp t− s¶n vµ lµm cho c«ng nh©n cã ý thøc r»ng chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa lµ kh«ng g× lay chuyÓn ®−îc. Chóng tr¸nh ®Êu tranh chèng bän t− b¶n. "Mét ý nghÜ nh− vËy hoµn toµn xa l¹ ®èi víi "c¸c nh©n vËt tÇm cì quèc gia" cña chñ nghÜa c¬ héi §øc: hä nãi n¨ng sao cho khái xóc ph¹m tíi "chñ nghÜa t− b¶n". Vµ, ®· tù b«i nhä m×nh b»ng hµnh ®éng tõ bá chñ nghÜa x· héi nh− vËy, hä l¹i cßn huªnh hoang vÒ sù nhôc nh· ®ã" (tr. 127). Lª-nin nh¾c l¹i r»ng t¹i §¹i héi quèc tÕ Stót-ga ®a sè trong ®oµn ®¹i biÓu §øc ®· bá phiÕu t¸n thµnh b¶n nghÞ quyÕt cùc kú c¬ héi chñ nghÜa vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa. §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, Lª- nin viÕt, cã nh÷ng c«ng lao v« cïng to lín, nh−ng nh÷ng c«ng lao ®ã kh«ng ph¶i lµ cña Lª-ghin vµ nh÷ng kÎ gièng nh− Lª-ghin.

Lª-nin v¹ch trÇn chñ nghÜa c¬ héi cña c¸c l·nh tô Quèc tÕ II vµ viÖc hä che chë bän c¬ héi chñ nghÜa Nga. Dùa vµo rÊt nhiÒu sù thËt, Ng−êi chØ cho thÊy râ c¸c thñ lÜnh cña Quèc tÕ ®ã ®· ñng hé bän men-sª-vÝch - thñ tiªu vµ bän T¬-rèt-xki nh− thÕ nµo, vµ hä ®· ®Êu tranh chèng nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch mét c¸ch ®iªn cuång nh− thÕ nµo. Sù ñng hé cña c¸c thñ lÜnh c¬ héi chñ nghÜa cña Quèc tÕ II ®èi víi bän men-sª-vÝch - thñ tiªu vµ bän T¬-rèt-xki thÓ hiÖn ®Æc biÖt râ t¹i Héi nghÞ Bruy-xen th¸ng B¶y 1914, héi nghÞ ®−îc triÖu tËp theo nghÞ quyÕt cña kú häp th¸ng Ch¹p

Lêi tùa XVIII

1913 cña Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa d−êng nh− "®Ó trao ®æi ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò sù thèng nhÊt trong §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ®· chÝnh thøc ®øng ra lµm trung gian gi÷a nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch vµ nh÷ng ng−êi men-sª-vÝch, - ®iÒu nµy ®· ®−îc nãi râ trong nghÞ quyÕt cña nã, - nh−ng trªn thùc tÕ Ban chÊp hµnh Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa quyÕt ®Þnh kh«ng lµm trung gian mµ lµm träng tµi vµ buéc nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ph¶i phôc tïng c¸c nghÞ quyÕt cña hä. C¸c thñ lÜnh Quèc tÕ II m−u tÝnh nh− sau: nÊp d−íi chiªu bµi x¸c lËp "hßa b×nh" trong §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®Ó xãa bá ®¶ng b«n-sª-vÝch ®éc lËp, mét ®¶ng kiÓu míi ®Êu tranh kh«ng ®iÒu hßa víi chñ nghÜa c¬ héi trong phong trµo c«ng nh©n Nga vµ quèc tÕ. Chñ tÞch Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa £. Van-®Ðc-ven-®¬, sau khi ®Õn Pª-tÐc-bua mïa hÌ n¨m 1914, ®· giÊu giÕm nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, tiÕn hµnh th−¬ng l−îng víi bän men-sª-vÝch - thñ tiªu vÒ tÝnh chÊt cña cuéc héi nghÞ s¾p tíi.

Héi nghÞ Bruy-xen ®· diÔn ra trong bèi c¶nh mét cuéc ®Êu tranh hÕt søc gay g¾t. Tham dù héi nghÞ nµy cã c¸c ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (b«n-sª-vÝch), cña Ban tæ chøc (men-sª-vÝch), cña ph¸i T¬-rèt-xki, cña nhãm "Thèng nhÊt" cña Plª-kha-nèp, cña nhãm "TiÕn lªn" cña ph¸i Bun, cña §¶ng d©n chñ - x· héi xø L¸t-vi-a, cña §¶ng d©n chñ - x· héi LÝt-va, cña §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan, cña "ph¸i ®èi lËp thuéc §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan, cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Ba-lan ("c¸nh t¶").

Trong tËp nµy cã b¶n b¸o c¸o cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ nh÷ng chØ thÞ cho ®oµn ®¹i biÓu Ban chÊp hµnh trung −¬ng t¹i héi nghÞ Bruy-xen, do Lª-nin viÕt. B¶n b¸o c¸o cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· tæng kÕt c¶ mét thêi ®¹i ph¸t triÓn cña chñ nghÜa b«n-sª-vÝch - trong thêi kú thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ trong nh÷ng n¨m cã cao trµo c¸ch m¹ng míi. B¶n b¸o c¸o chØ ra râ rµng r»ng ë Nga kh«ng hÒ cã "t×nh tr¹ng hçn

Lêi tùa

XIX

lo¹n cña cuéc ®Êu tranh bÌ ph¸i", nh− bän c¬ héi chñ nghÜa Nga vµ nh÷ng kÎ b¶o vÖ chóng trong Quèc tÕ II m−u toan tr×nh bµy, r»ng nh÷ng sù bÊt ®ång gi÷a nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch víi bän thñ tiªu kh«ng ph¶i lµ nh÷ng sù bÊt ®ång vÒ mÆt tæ chøc mµ lµ nh÷ng sù bÊt ®ång vÒ vÊn ®Ò b¶n th©n sù tån t¹i cña ®¶ng, vµ ë ®©y còng kh«ng thÓ nãi ®Õn bÊt kú mét sù ®iÒu hßa hoÆc mét sù tháa hiÖp nµo. ChØ cã thÓ cã sù thèng nhÊt víi bän thñ tiªu víi ®iÒu kiÖn chóng døt kho¸t ®o¹n tuyÖt víi toµn bé s¸ch l−îc cña chóng vµ kh«ng cßn lµ bän thñ tiªu n÷a.

ViÖc bän thñ tiªu phñ nhËn ®¶ng bÊt hîp ph¸p, g¾n liÒn kh¨ng khÝt víi viÖc chóng phñ nhËn s¸ch l−îc c¸ch m¹ng vµ víi viÖc b¶o vÖ chñ nghÜa c¶i l−¬ng. Trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu kh«ng g× b¸c bá ®−îc, b¶n b¸o c¸o nãi râ r»ng ®a sè c«ng nh©n gi¸c ngé ë Nga t¸n thµnh ph¸i "Sù thËt", chèng ph¸i thñ tiªu b»ng c¸ch biÓu thÞ lßng trung thµnh cña hä ®èi víi ®¶ng bÊt hîp ph¸p vµ s¸ch l−îc c¸ch m¹ng. "ViÖc 4/5 c«ng nh©n gi¸c ngé lªn tiÕng ñng hé ph¸i "Sù thËt" sau hai n¨m r−ìi ®Êu tranh chèng ph¸i thñ tiªu vµ nh÷ng ®ång minh cña hä, cµng khiÕn chóng t«i thªm tin t−ëng vµo tÝnh chÊt ®óng ®¾n cña ®−êng lèi chóng t«i vµ lµm cho niÒm tin ®ã kh«ng lay chuyÓn" (tr. 468).

Nh©n danh Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa, Cau-xky ®−a ra héi nghÞ b¶n nghÞ quyÕt vÒ viÖc thèng nhÊt §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. B¶n nghÞ quyÕt ®ã kh¼ng ®Þnh r»ng, trong §¶ng d©n chñ - x· héi Nga kh«ng cã nh÷ng sù bÊt ®ång quan träng ng¨n c¶n sù thèng nhÊt. B¶n nghÞ quyÕt cña Cau-xky ®· ®−îc th«ng qua víi ®a sè phiÕu. Nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch vµ c¸c ®¶ng viªn §¶ng d©n chñ - x· héi L¸t-vi-a ®· chèng l¹i b¶n nghÞ quyÕt ®ã. Nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch do Lª-nin l·nh ®¹o ®· kh−íc tõ viÖc tu©n theo c¸c nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ Bruy-xen.

M−u toan cña c¸c thñ lÜnh c¬ héi chñ nghÜa cña Quèc tÕ II hßng thñ tiªu ®¶ng b«n-sª-vÝch ®· ph¸ s¶n. Lª-nin vµ nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®· v¹ch trÇn tr−íc giai cÊp v« s¶n quèc tÕ nh÷ng môc tiªu thËt sù cña c¸c l·nh tô cña Quèc tÕ ®ã, nh÷ng kÎ ngôy trang d−íi c¸i vá nh÷ng ng−êi hßa gi¶i. Lª-nin ®· biÓu thÞ tÝnh kiªn

Lêi tùa XX

®Þnh cao ®é, tÝnh nguyªn t¾c vµ tÝnh kh«ng ®iÒu hßa víi nh÷ng kÎ thï cña chñ nghÜa M¸c.

Trong nh÷ng n¨m 1913-1914, Lª-nin chó ý rÊt nhiÒu ®Õn viÖc luËn chøng mét c¸ch toµn diÖn lý luËn vµ chÝnh s¸ch cña ®¶ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc. Trong c¸c t¸c phÈm kinh ®iÓn cña Lª-nin viÕt trong thêi kú nµy, Ng−êi ®· ph©n tÝch s©u s¾c vÒ mÆt lý luËn vÊn ®Ò d©n téc, ®· v¹ch râ ý nghÜa cùc kú to lín cña vÊn ®Ò ®ã ®èi víi phong trµo c«ng nh©n vµ ®èi víi vËn mÖnh cña c¸c d©n téc.

Ngay tr−íc khi næ ra cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, Lª-nin ®· cho r»ng nhiÖm vô ®Êu tranh chèng chñ nghÜa d©n téc cña bän Tr¨m ®en, chñ nghÜa s«-vanh n−íc lín vµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ mét nhiÖm vô ®Æc biÖt quan träng. Nh÷ng cuéc tranh luËn vÒ vÊn ®Ò d©n téc bïng lªn tõ thêi kú §¹i héi II §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga th× ®Õn thêi kú nµy ®· biÓu hiÖn mét c¸ch ®Æc biÖt gay g¾t trong phong trµo d©n chñ - x· héi Nga. Bän c¬ héi chñ nghÜa ®ñ mäi mµu s¾c ®· tiÕn c«ng vµo tiÕt 9 cña b¶n c−¬ng lÜnh cña ®¶ng, lµ tiÕt nãi vÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt. Thùc chÊt cña c¸c cuéc tranh luËn lµ ë chç ®¶ng d©n chñ - x· héi ë mét quèc gia nhiÒu d©n téc cã cÇn ph¶i cã mét c−¬ng lÜnh thõa nhËn quyÒn tù quyÕt kh«ng. Bän thñ tiªu, ph¸i Bun vµ bän x· héi chñ nghÜa - d©n téc ®· kÞch liÖt c«ng kÝch tiÕt 9. Theo sù x¸c ®Þnh cña Lª-nin, "cuéc tÊn c«ng cña ®ñ lo¹i bän ch− hÇu cña ph¸i c¬ héi chñ nghÜa vµo c−¬ng lÜnh m¸c-xÝt, g¾n chÆt "víi nh÷ng sù ng¶ nghiªng cã tÝnh chÊt d©n téc chñ nghÜa hiÖn nay nãi chung".

Trong nh÷ng t¸c phÈm ®−îc ®−a vµo tËp nµy, bµi "VÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt" gi÷ mét vÞ trÝ ®Æc biÖt - ®ã lµ mét trong nh÷ng t¸c phÈm cã tÝnh chÊt c−¬ng lÜnh cña ®¶ng céng s¶n. Trong bµi nµy Lª-nin tr−íc hÕt gi¶i ®¸p vÊn ®Ò: cÇn ph¶i hiÓu quyÒn d©n téc tù quyÕt lµ g×. Ng−êi gi¶i thÝch r»ng ®øng trªn quan ®iÓm lÞch sö vµ kinh tÕ mµ xÐt, quyÒn d©n téc tù quyÕt trong c−¬ng lÜnh m¸c-xÝt cã nghÜa lµ quyÒn tù quyÕt vÒ mÆt chÝnh trÞ, quyÒn ®éc lËp vÒ mÆt nhµ n−íc, quyÒn thµnh lËp quèc gia d©n téc.

R. Lóc-x¨m-bua quan niÖm sai lÇm r»ng quyÒn d©n téc tù quyÕt lµ sù nh−îng bé ®èi víi chñ nghÜa d©n téc t− s¶n cña c¸c

Lêi tùa

XXI

d©n téc bÞ ¸p bøc, vµ v× thÕ bµ ®ßi g¹t bá tiÕt nãi vÒ quyÒn tù quyÕt ra khái c−¬ng lÜnh cña ®¶ng. Lª-nin ®· uèn n¾n nh÷ng sai lÇm cña R. Lóc-x¨m-bua. Ng−êi nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt cÊp b¸ch ph¶i gi÷ l¹i tiÕt Êy trong c−¬ng lÜnh. Chèng l¹i luËn ®iÓm cña c−¬ng lÜnh vÒ quyÒn tù quyÕt, R. Lóc-x¨m-bua ®· ®em vÊn ®Ò quyÒn tù chñ vµ ®éc lËp vÒ kinh tÕ cña c¸c d©n téc trong x· héi t− s¶n thay thÕ cho vÊn ®Ò quyÒn tù quyÕt vÒ chÝnh trÞ cña c¸c d©n téc vµ quyÒn ®éc lËp cña hä vÒ mÆt nhµ n−íc. Trong vÊn ®Ò quyÒn d©n téc tù quyÕt, bµ ®· bá qua ®iÒu chñ yÕu nhÊt lµ sù kh¸c biÖt gi÷a nh÷ng n−íc mµ nh÷ng cuéc c¶i t¹o d©n chñ - t− s¶n ®· hoµn thµnh tõ l©u víi nh÷ng n−íc mµ nh÷ng cuéc c¶i t¹o d©n chñ - t− s¶n ch−a hoµn thµnh. Khi nãi vÒ n−íc Nga, R. Lóc-x¨m-bua ®· hoµn toµn quªn mÊt chñ nghÜa d©n téc §¹i Nga, mµ lóc ®ã th× chñ nghÜa d©n téc §¹i Nga l¹i lµ mét trë ng¹i nghiªm träng k×m h·m sù ph¸t triÓn t×nh ®oµn kÕt vµ cuéc ®Êu tranh chung cña nh÷ng ng−êi lao ®éng tÊt c¶ c¸c d©n téc chèng kÎ thï chung lµ chÕ ®é Nga hoµng.

§iÒu cã ý nghÜa v« cïng to lín vÒ mÆt nguyªn t¾c mµ Lª-nin nhÊn m¹nh trong bµi nµy, ®ã lµ yªu cÇu cña chñ nghÜa M¸c ®ßi hái bÊt cø mét vÊn ®Ò x· héi nµo, kÓ c¶ vÊn ®Ò d©n téc, còng ph¶i ®−îc ®Æt ra theo quan ®iÓm lÞch sö - cô thÓ. Ng−êi viÕt: "Lý luËn m¸c-xÝt tuyÖt ®èi ®ßi hái ng−êi ta khi ph©n tÝch bÊt cø vÊn ®Ò x· héi nµo, ph¶i ®Æt nã trong mét bèi c¶nh lÞch sö nhÊt ®Þnh; råi nÕu chØ nãi vÒ mét n−íc th«i (ch¼ng h¹n nh− nãi vÒ c−¬ng lÜnh d©n téc ®èi víi mét n−íc nhÊt ®Þnh), th× cÇn ph¶i chó träng ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm cô thÓ, ph©n biÖt n−íc Êy víi c¸c n−íc kh¸c trong ph¹m vi cïng mét thêi ®¹i lÞch sö" (tr. 308).

Khi b¶o vÖ tiÕt 9 cña b¶n c−¬ng lÜnh cña ®¶ng, Lª-nin gi¶i thÝch r»ng kh«ng nªn lÉn lén vÊn ®Ò thõa nhËn quyÒn ph©n lËp cña c¸c d©n téc víi vÊn ®Ò tÝnh hîp lý cña sù ph©n lËp cña c¸c d©n téc trong tr−êng hîp cô thÓ nµy hay tr−êng hîp cô thÓ kh¸c. Víi nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− nhau kh¸c, giai cÊp v« s¶n c¸ch m¹ng sÏ kiªn tr× viÖc thµnh lËp mét quèc gia lín h¬n, v× nã cã nhiÒu −u viÖt quan träng so víi mét quèc gia nhá.

Lêi tùa XXII

Cuéc c¸ch m¹ng 1905 - 1907 ë Nga lµ c¸i ®µ thóc ®Èy c¸c cuéc c¸ch m¹ng d©n chñ - t− s¶n ë §«ng ¢u vµ ë ch©u ¸. Qu¸ tr×nh thøc tØnh cña c¸c phong trµo d©n téc d©n chñ - t− s¶n ë ®ã b¾t ®Çu vµ c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc ®· b¾t ®Çu cã xu h−íng muèn thµnh lËp nh÷ng quèc gia d©n téc ®éc lËp vµ d©n téc thèng nhÊt. Vµ, - Lª-nin chØ râ, - chÝnh v× n−íc Nga vµ c¸c n−íc l¸ng giÒng ®· tr¶i qua thêi kú ®ã, nªn trong c−¬ng lÜnh cña ®¶ng, cÇn ph¶i cã ®iÓm nãi vÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt. Trong khi thõa nhËn tÊt c¶ c¸c d©n téc ®Òu b×nh ®¼ng cã quyÒn cã mét quèc gia d©n téc, th× ®iÒu mµ giai cÊp v« s¶n coi träng h¬n hÕt l¹i lµ sù liªn minh gi÷a nh÷ng ng−êi v« s¶n tÊt c¶ c¸c d©n téc, ®ång thêi ®èi víi bÊt kú mét yªu cÇu cã tÝnh chÊt d©n téc nµo còng ®Òu xem xÐt d−íi gãc ®é ®Êu tranh giai cÊp cña c«ng nh©n. §ång thêi, Lª-nin ®Æc biÖt yªu cÇu r»ng trong vÊn ®Ò quyÒn d©n téc tù quyÕt còng nh− trong bÊt kú vÊn ®Ò nµo kh¸c, ng−êi m¸c-xÝt ph¶i quan t©m h¬n hÕt ®Õn sù tù quyÕt cña giai cÊp v« s¶n trong néi bé c¸c d©n téc.

Lª-nin lu«n lu«n nh¾c ®Õn luËn ®Ò næi tiÕng cña M¸c vµ ¡ng-ghen nãi r»ng mét d©n téc ®i ¸p bøc c¸c d©n téc kh¸c th× kh«ng thÓ cã tù do. Lª-nin nãi r»ng nh÷ng lîi Ých cña nÒn tù do cña d©n téc Nga ®ßi hái ph¶i ®Êu tranh chèng viÖc ¸p bøc c¸c d©n téc kh«ng ph¶i Nga ph¶i thõa nhËn cho tÊt c¶ c¸c d©n téc ®ã cã quyÒn ph©n lËp, ph¶i nhËn ®Þnh mçi vÊn ®Ò cô thÓ vÒ sù ph©n lËp trªn quan ®iÓm xãa bá mäi sù bÊt b×nh ®¼ng. Trong nhiÒu bµi viÕt vÒ vÊn ®Ò d©n téc, Lª-nin chØ râ r»ng chÝnh s¸ch ¸p bøc d©n téc lµ chÝnh s¸ch chia rÏ d©n téc, chÝnh s¸ch lµm suy ®åi mét c¸ch cã hÖ thèng ý thøc cña nh©n d©n, r»ng mäi hy väng cña bän Tr¨m ®en ®Òu x©y ®ùng chÝnh lµ trªn c¬ së ®em ®èi lËp lîi Ých cña c¸c d©n téc kh¸c nhau vµ ®Çu ®éc ý thøc cña nh÷ng quÇn chóng dèt n¸t vµ khiÕp nh−îc

Lîi Ých cña t×nh ®oµn kÕt v« s¶n, cña sù thèng nhÊt trªn t×nh ®ång chÝ cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña c«ng nh©n thuéc tÊt c¶ c¸c d©n téc ®ßi hái ph¶i cã sù b×nh ®¼ng ®Çy ®ñ nhÊt gi÷a c¸c d©n téc ®Ó xo¸ bá mäi sù hiÒm nghi, sù xa c¸ch vµ sù thï ®Þch nhá

Lêi tùa

XXIII

nhÆt nhÊt gi÷a c¸c d©n téc. CÇn ph¶i gi¸o dôc quÇn chóng theo tinh thÇn thõa nhËn quyÒn tù quyÕt, theo tinh thÇn phñ nhËn nh÷ng ®Æc quyÒn ®Æc lîi vÒ mÆt nhµ n−íc cña bÊt kú d©n téc nµo. Lª-nin l−u ý nh÷ng ng−êi v« s¶n r»ng viÖc thõa nhËn quyÒn tù quyÕt cña tÊt c¶ c¸c d©n téc bao hµm mét møc tèi ®a vÒ chñ nghÜa d©n chñ vµ mét møc tèi thiÓu vÒ chñ nghÜa d©n téc.

NhiÖm vô thùc tiÔn chñ yÕu cña toµn thÓ nh÷ng ng−êi v« s¶n trong vÊn ®Ò d©n téc lµ cæ ®éng vµ tuyªn truyÒn chèng mäi ®Æc quyÒn ®Æc lîi d©n téc vÒ mÆt nhµ n−íc, cæ ®éng vµ tuyªn truyÒn cho viÖc tÊt c¶ c¸c d©n téc ®Òu b×nh ®¼ng cã quyÒn cã quèc gia d©n téc cña m×nh.

ChØ cã sù tuyªn truyÒn nh− vËy míi b¶o ®¶m ®−îc viÖc gi¸o dôc quÇn chóng mét c¸ch thËt sù d©n chñ vµ thËt sù x· héi chñ nghÜa, míi b¶o ®¶m ®em l¹i nh÷ng c¬ héi lín nhÊt ®Ó cã hßa b×nh gi÷a c¸c d©n téc ë trong n−íc, nÕu n−íc ®ã vÉn lµ mét quèc gia cã nhiÒu d©n téc, vµ b¶o ®¶m ®−îc viÖc ph©n chia mét c¸ch hßa b×nh nhÊt thµnh nhiÒu quèc gia d©n téc kh¸c nhau, nÕu vÊn ®Ò ph©n chia nh− vËy ®−îc ®Æt ra.

Lª-nin d¹y ta ph¶i biÕt ph©n biÖt chñ nghÜa d©n téc cña d©n téc ®i ¸p bøc víi chñ nghÜa d©n téc cña d©n téc bÞ ¸p bøc. Ng−êi ®Æc biÖt l−u ý nh÷ng ng−êi v« s¶n r»ng "bÊt cø chñ nghÜa d©n téc t− s¶n nµo cña mét d©n téc bÞ ¸p bøc còng ®Òu cã mét néi dung d©n chñ chung chèng l¹i sù ¸p bøc vµ chÝnh c¸i néi dung Êy lµ c¸i mµ chóng ta ñng hé mét c¸ch v« ®iÒu kiÖn" (tr. 322).

Trong bµi "VÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt", Lª-nin ®· gi¸ng mét ®ßn trÝ m¹ng vµo chñ nghÜa tù do - d©n téc Nga, lµ thø chñ nghÜa ®· n¶y sinh sau cuéc c¸ch m¹ng 1905 - 1907. Bän d©n chñ - lËp hiÕn lµ nh÷ng kÎ chèng l¹i quyÒn cña c¸c d©n téc ®−îc t¸ch khái n−íc Nga vµ, nh− Lª-nin chØ râ, ®ã lµ mét trong nh÷ng c¬ së cña chñ nghÜa tù do - d©n téc cña chóng. Chóng b¶o vÖ nh÷ng ®Æc quyÒn ®Æc lîi cña giai cÊp t− s¶n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ®Æc quyÒn ®Æc lîi vÒ mÆt nhµ n−íc cña n−íc lín, ®em c¸i bãng ma "sù tan r· cña quèc gia" ra däa quÇn chóng. Lª-nin ®· v¹ch râ ý nghÜa giai cÊp hiÖn thùc cña sù thï ®Þch cña ph¸i tù do ®èi víi nguyªn t¾c

Lêi tùa XXIV

quyÒn tù quyÕt vÒ chÝnh trÞ cña c¸c d©n téc. Thùc chÊt cña sù thï ®Þch Êy lµ chñ nghÜa tù do - d©n téc, lµ viÖc b¶o vÖ nh÷ng ®Æc quyÒn ®Æc lîi vÒ mÆt nhµ n−íc cña giai cÊp t− s¶n §¹i Nga.

Bän c¬ héi chñ nghÜa ë Nga - bän thñ tiªu, bän ph¸i Bun, bän d©n téc chñ nghÜa tiÓu t− s¶n - nh÷ng kÎ chèng l¹i quyÒn d©n téc tù quyÕt, ®· lÕt theo ®u«i giai cÊp t− s¶n, hñ hãa giai cÊp c«ng nh©n b»ng nh÷ng t− t−ëng cña chñ nghÜa tù do - d©n téc. T¬-rèt-xki n»m cïng ph−êng víi nh÷ng kÎ thuéc ph¸i Bun vµ bän thñ tiªu, y lîi dông viÖc nhen lªn nh÷ng sù bÊt ®ång gi÷a nh÷ng ng−êi Ba-lan chèng ph¸i thñ tiªu vµ nh÷ng ng−êi Nga chèng ph¸i thñ tiªu.

Nh− Lª-nin ®· kiªn tr× gi¶i thÝch, lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n vµ cña cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp ®ã chèng chñ nghÜa t− b¶n ®ßi hái ph¶i cã sù ®oµn kÕt ®Çy ®ñ vµ sù thèng nhÊt hÕt søc chÆt chÏ cña c«ng nh©n tÊt c¶ c¸c d©n téc, nã ®ßi hái ph¶i chèng l¹i giai cÊp t− s¶n d©n téc chñ nghÜa thuéc bÊt kú d©n téc nµo. ë mét n−íc mµ giai cÊp v« s¶n thuéc d©n téc ®i ¸p bøc ®Êu tranh cïng víi giai cÊp v« s¶n c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc th× cÇn ph¶i b¶o vÖ sù thèng nhÊt cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n v× chñ nghÜa x· héi, ph¶i chèng l¹i mäi ¶nh h−ëng cña chñ nghÜa d©n téc cña giai cÊp t− s¶n vµ cña bän Tr¨m ®en, Lª-nin ®· ngõa tr−íc r»ng "giai cÊp v« s¶n mét d©n téc nµo ®ã mµ ñng hé mét chót nµo ®Æc quyÒn cña giai cÊp t− s¶n d©n téc "n−íc hä", th× nhÊt ®Þnh sÏ mÊt tÝn nhiÖm ®èi víi giai cÊp v« s¶n thuéc d©n téc kh¸c, sÏ lµm suy yÕu sù ®oµn kÕt giai cÊp quèc tÕ cña c«ng nh©n, sÏ chia rÏ c«ng nh©n khiÕn cho giai cÊp t− s¶n hÕt søc vui mõng. Nh−ng, phñ nhËn quyÒn tù quyÕt hay quyÒn ph©n lËp th× trªn thùc tÕ tÊt nhiªn cã nghÜa lµ ñng hé nh÷ng ®Æc quyÒn cña d©n téc thèng trÞ" (tr. 338).

NhiÖm vô ®−îc ®Æt ra tr−íc giai cÊp v« s¶n Nga lµ: ®Êu tranh chèng bÊt kú chñ nghÜa d©n téc nµo, tr−íc hÕt lµ chñ nghÜa d©n téc §¹i Nga, thõa nhËn sù b×nh ®¼ng hoµn toµn cña c¸c d©n téc kÓ c¶ quyÒn d©n téc tù quyÕt, quyÒn d©n téc ph©n lËp. Nh−ng muèn ®Êu tranh th¾ng lîi chèng chñ nghÜa d©n téc cña tÊt c¶ c¸c d©n téc th× giai cÊp v« s¶n ph¶i b¶o vÖ sù thèng nhÊt cña cuéc ®Êu tranh

Lêi tùa

XXV

cña giai cÊp v« s¶n vµ cña c¸c tæ chøc v« s¶n, ph¶i b¶o vÖ viÖc hîp nhÊt hÕt søc chÆt chÏ c¸c tæ chøc ®ã thµnh mét chØnh thÓ quèc tÕ, bÊt chÊp nh÷ng kh¸t väng cña giai cÊp t− s¶n muèn t¸ch biÖt vÒ mÆt d©n téc. Giai cÊp v« s¶n ph¶i ®Êu tranh cho sù thèng nhÊt quèc tÕ, cho mét tæ chøc thèng nhÊt tiÕn hµnh c«ng t¸c b»ng tÊt c¶ c¸c ng«n ng÷ cña giai cÊp v« s¶n ®Þa ph−¬ng. Thùc chÊt cña c−¬ng lÜnh d©n téc, Lª-nin viÕt, chung quy lµ nh− sau: "C¸c d©n téc hoµn toµn b×nh ®¼ng; c¸c d©n téc ®−îc quyÒn tù quyÕt; liªn hîp c«ng nh©n tÊt c¶ c¸c d©n téc l¹i: ®ã lµ c−¬ng lÜnh d©n téc mµ chñ nghÜa M¸c, kinh nghiÖm toµn thÕ giíi vµ kinh nghiÖm cña n−íc Nga d¹y cho c«ng nh©n" (tr. 375).

Lª-nin ®· chèng l¹i nh÷ng m−u toan hßng ®¸nh tr¸o sù tù quyÕt cña c¸c d©n téc, quyÒn ph¸t triÓn ®éc lËp vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ v¨n hãa cña c¸c d©n téc b»ng yªu s¸ch "tù trÞ d©n téc vÒ v¨n hãa". Yªu s¸ch "tù trÞ d©n téc vÒ v¨n hãa" mµ nh÷ng kÎ thuéc ph¸i Bun, bän thñ tiªu vµ bän x· héi chñ nghÜa - c¸ch m¹ng b¶o vÖ sÏ kÐo dµi vÜnh viÔn sù thèng trÞ cña d©n téc nµy ®èi víi d©n téc kh¸c, lµm cho c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc mÊt quyÒn thµnh lËp nh÷ng quèc gia ®éc lËp cña m×nh vµ g©y h¹i cho chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n.

T¸c phÈm "VÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt" cña Lª-nin lµ mét cèng hiÕn xuÊt s¾c vµo kho tµng chñ nghÜa M¸c s¸ng t¹o. T¸c phÈm nµy ®· ®ãng mét vai trß to lín trong viÖc gi¸o dôc ®¶ng theo tinh thÇn chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n, ngµy nay nã vÉn lµ kim chØ nam ®óng ®¾n chØ ®−êng cho ho¹t ®éng cña tÊt c¶ c¸c ®¶ng céng s¶n vµ c«ng nh©n tÊt c¶ c¸c n−íc. §−îc trang bÞ b»ng c−¬ng lÜnh cña Lª-nin vÒ vÊn ®Ò d©n téc, nh÷ng ng−êi céng s¶n ®ang nhiÖt liÖt ñng hé cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc cña c¸c d©n téc ch©u ¸, ch©u Phi vµ ch©u Mü la-tinh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chÕ ®é phong kiÕn, v× cuéc ®Êu tranh ®ã phôc vô sù nghiÖp tù do d©n téc vµ sù nghiÖp chiÕn th¾ng c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng ®Õ quèc chñ nghÜa, phôc vô sù nghiÖp tiÕn bé x· héi.

Ngay tr−íc khi næ ra cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa 1914 - 1918, trong t×nh h×nh viÖc tuyªn truyÒn chñ nghÜa d©n téc ®−îc t¨ng c−êng trong phong trµo c«ng nh©n, chØ cã nh÷ng ng−êi

Lêi tùa XXVI

b«n-sª-vÝch lµ cã mét c−¬ng lÜnh m¸c-xÝt vÒ vÊn ®Ò d©n téc. §¶ng b«n-sª-vÝch lµ mÉu mùc cña chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n. LÊy c−¬ng lÜnh m¸c-xÝt lµm kim chØ nam, trung thµnh víi ngän cê cña chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n, nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®· ®−îc chuÈn bÞ ®Ó chÞu ®ùng nh÷ng thö th¸ch nÆng nÒ cña chiÕn tranh vµ, nh− kinh nghiÖm lÞch sö ®· cho thÊy, hä ®· chÞu ®ùng nh÷ng thö th¸ch ®ã mét c¸ch tèt ®Ñp.

* * *

Trong tËp hai m−¬i l¨m cã mét sè t¸c phÈm míi cña Lª-nin: c¸c nghÞ quyÕt cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vÒ viÖc thµnh lËp Ban tæ chøc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®Ó l·nh ®¹o c«ng t¸c bÊt hîp ph¸p vµ vÒ viÖc biÓu d−¬ng ®oµn ®¹i biÓu Ban chÊp hµnh trung −¬ng t¹i Héi nghÞ Bruy-xen; bµi b×nh luËn cuèn s¸ch cña C«-d¬-mi-nøc - La-nin vµ bµi b¸o ng¾n lÇn ®Çu tiªn ®−îc c«ng bè: "Ph¸i ®èi lËp Ba-lan t¹i Héi nghÞ Bruy-xen".

Trong phÇn "C¸c tµi liÖu chuÈn bÞ" cã ®Ò c−¬ng bµi "VÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt", ®Ò c−¬ng bµi vÒ t¹p chÝ "Ng−êi ®−¬ng thêi", ®Ò c−¬ng vµ ph¸c th¶o v¾n t¾t b¸o c¸o cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i §¹i héi Viªn cña Quèc tÕ II, còng nh− nh÷ng tµi liÖu ®−îc c«ng bè lÇn ®Çu tiªn sau ®©y: dµn bµi vµ ®Ò c−¬ng b¸o c¸o cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i Héi nghÞ Bruy-xen vµ c¸c ®Ò c−¬ng cña bµi "C¸ch m¹ng vµ chiÕn tranh".

ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin

trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«

1

Sù tan r· Cña khèi "th¸ng t¸m"1

TÊt c¶ nh÷ng ai quan t©m ®Õn phong trµo c«ng nh©n vµ chñ

nghÜa M¸c ë Nga ®Òu biÕt r»ng vµo th¸ng T¸m 1912 mét khèi (mét liªn minh) gåm nh÷ng phÇn tö thñ tiªu, T¬-rèt-xki, nh÷ng phÇn tö thuéc ph¸i L¸t-vi-a, ph¸i Bun, ph¸i C¸p-ca-d¬ ®· ®−îc thµnh lËp.

Ng−êi ta ®¸nh trèng khua chu«ng c«ng bè sù viÖc nµy trªn b¸o "Tia s¸ng"2 lµ tê b¸o ®−îc thµnh lËp kh«ng ph¶i b»ng tiÒn cña c«ng nh©n, ®óng vµo lóc cã nh÷ng cuéc tuyÓn cö ë Pª-tÐc-bua nh»m ph¸ ho¹i ý chÝ cña ®a sè c«ng nh©n cã tæ chøc. Ng−êi ta t¸n d−¬ng "con sè ®«ng ®¶o" ng−êi tham gia khèi nµy, t¸n d−¬ng liªn minh "cña nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt thuéc c¸c khuynh h−íng kh¸c nhau", t¸n d−¬ng "sù thèng nhÊt" vµ tÝnh kh«ng bÌ ph¸i; ng−êi ta la ã nh÷ng "ng−êi chia rÏ", nh÷ng ng−êi t¸n thµnh Héi nghÞ ®¹i biÓu th¸ng Giªng 19123.

VËy lµ vÊn ®Ò "thèng nhÊt" ®· ®−îc ®Æt ra d−íi mét h×nh thøc míi, mét h×nh thøc thùc tiÔn tr−íc nh÷ng c«ng nh©n biÕt suy nghÜ. Sù viÖc tÊt ph¶i chøng minh ai ®óng, nh÷ng ng−êi t¸n d−¬ng c−¬ng lÜnh: "cã t¸c dông thèng nhÊt" vµ s¸ch l−îc cña "nh÷ng ng−êi tham gia khèi th¸ng T¸m" hay lµ nh÷ng ng−êi cho r»ng ®ã chØ lµ mét c¸i chiªu bµi gi¶ dèi ®Ó che giÊu, b»ng mét bé ¸o míi, còng vÉn nh÷ng kÎ thñ tiªu ®· ph¸ s¶n Êy?

Tõ ®ã ®Õn nay võa trßn mét n¨m r−ìi. §ã lµ mét kho¶ng thêi gian lín ®èi víi thêi kú cao trµo nh÷ng n¨m 1912-1913.

V. I. L ª - n i n 2

Nh−ng ®Õn th¸ng Hai 1914, mét tê t¹p chÝ míi ®−îc thµnh lËp, lÊy tªn lµ "§Êu tranh", lÇn nµy lµ t¹p chÝ ®Æc biÖt "cã khuynh h−íng thèng nhÊt", ®Æc biÖt vµ qu¶ thùc lµ "kh«ng cã tÝnh chÊt bÌ ph¸i" vµ lµ cña T¬-rèt-xki, mét ng−êi "thùc sù" ñng hé c−¬ng lÜnh th¸ng T¸m.

Vµ bÊt cø mét ng−êi nµo chó ý còng nhËn thÊy ngay r»ng c¶ néi dung sè 1, tê "§Êu tranh" còng nh− nh÷ng bµi mµ ph¸i thñ tiªu ®· viÕt vÒ tê "§Êu tranh" tr−íc khi nã ra ®êi ®Òu chØ râ lµ khèi th¸ng T¸m ®· tan r· vµ ng−êi ta cè hÕt søc che giÊu sù tan r· ®ã hßng lõa bÞp c«ng nh©n. Nh−ng ngay c¶ sù lõa bÞp ®ã, råi còng sÏ bÞ lét mÆt n¹ nhanh chãng.

Tr−íc khi tê "§Êu tranh" ra ®êi, ban biªn tËp tê "B¸o c«ng nh©n miÒn B¾c"4 ®· viÕt mét bµi b¸o ng¾n cay ®éc : "bé mÆt thËt cña t¹p chÝ nµy, t¹p chÝ mµ gÇn ®©y trong c¸c giíi m¸c-xÝt ng−êi ta bµn t¸n kh¸ nhiÒu, th× ®èi víi chóng ta vÉn cßn ch−a râ".

B¹n ®äc thö suy nghÜ mét chót: tõ th¸ng T¸m 1912, T¬-rèt-xki ®· lµ mét trong sè nh÷ng ng−êi cÇm ®Çu khèi thèng nhÊt th¸ng T¸m, nh−ng suèt n¨m 1913 ng−êi ta ®· thÊy r»ng «ng ta ®øng ngoµi tê b¸o "Tia s¸ng" vµ nhãm "Tia s¸ng". §Õn n¨m 1914, T¬-rèt-xki thµnh lËp t¹p chÝ riªng cña m×nh, ®ång thêi vÉn cã ch©n mét c¸ch h÷u danh v« thùc trong ban biªn tËp cña c¶ "B¸o c«ng nh©n miÒn B¾c" vµ cña t¹p chÝ "B×nh minh cña chóng ta"5. "Trong mét vµi giíi, ng−êi ta bµn t¸n kh¸ nhiÒu" vÒ mét "bøc th−" bÝ mËt - mµ ph¸i thñ tiªu ®· che giÊu ®i - cña T¬-rèt-xki chèng l¹i ph¸i "Tia s¸ng", lµ c¸c «ng Ph. §. L. M. vµ nh÷ng nh©n vËt "kh«ng quen biÕt" kh¸c.

Nh−ng c¸i ban biªn tËp thËt thµ, kh«ng bÌ ph¸i, cã tinh thÇn thèng nhÊt cña "B¸o c«ng nh©n miÒn B¾c" ®· viÕt : "bé mÆt Êy ®èi víi chóng ta vÉn cßn ch−a râ" !

Hä vÉn ch−a thÊy râ r»ng khèi th¸ng T¸m ®· tan r·!! Nh−ng kh«ng, th−a c¸c ngµi Ph. §., L. M. vµ nh÷ng ngµi

kh¸c thuéc ph¸i "Tia s¸ng", ®èi víi c¸c ngµi tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®· hoµn toµn "râ rµng" råi, nh−ng ch¼ng qua ®ã chØ lµ c¸c ngµi lõa bÞp c«ng nh©n mµ th«i.

Sù tan r· cña khèi “th¸ng t¸m”

3

Nh− chóng t«i ®· nãi ngay tõ th¸ng T¸m 1912, khèi th¸ng T¸m chØ lµ mét sù che ®Ëy trèng rçng cña ph¸i thñ tiªu mµ th«i. Nã ®· tan r·. Ngay c¶ nh÷ng ng−êi b¹n cña nã ë trong n−íc Nga còng kh«ng thÓ ®øng l¹i cïng nhau. Nh÷ng ng−êi thèng nhÊt trø danh thËm chÝ còng kh«ng thÓ thèng nhÊt ®−îc víi nhau, vµ ®· h×nh thµnh hai khuynh h−íng "th¸ng T¸m": khuynh h−íng "Tia s¸ng" ("B×nh minh cña chóng ta" vµ "B¸o c«ng nh©n miÒn B¾c") vµ khuynh h−íng T¬-rèt-xki ("§Êu tranh"). Mçi bªn gi÷ mét m¶nh cê th¸ng T¸m "thèng nhÊt chung" mµ hä ®· xÐ r¸ch, vµ c¶ hai ®Òu ra søc kªu gµo "thèng nhÊt" !

Khuynh h−íng cña b¸o "§Êu tranh" lµ nh− thÕ nµo? Trªn "B¸o c«ng nh©n miÒn B¾c", sè 11, T¬-rèt-xki ®· viÕt mét bµi ch©m biÕm dµi vÒ vÊn ®Ò nµy, nh−ng ban biªn tËp cña tê b¸o thuéc ph¸i thñ tiªu ®· tr¶ lêi rÊt chÝnh x¸c cho T¬-rèt-xki biÕt r»ng "bé mÆt Êy vÉn nh− tr−íc, cßn ch−a râ".

Sù thùc, ph¸i thñ tiªu cã bé mÆt riªng cña hä, ®ã lµ bé mÆt tù do chñ nghÜa chø kh«ng ph¶i m¸c-xÝt. Ai ®· ®äc qua nh÷ng bµi cña Ph. §., L. X., L. M., £-gièp, P«-t¬-rª-xèp vµ bÌ lò, ®Òu biÕt bé mÆt Êy.

Cßn T¬-rèt-xki th× tr−íc nay ch−a bao giê cã mét "bé mÆt" nµo vµ b©y giê còng thÕ; «ng ta chØ biÕt cã ch¹y qua ch¹y l¹i, ch¹y tõ ph¸i tù do sang ph¸i m¸c-xÝt vµ ng−îc l¹i, ®¸nh c¾p ë chç nµy hoÆc chç kia vµi ch÷ vµ vµi c©u kh¸ kªu.

VÒ bÊt cø vÊn ®Ò tranh luËn nµo, tê "§Êu tranh" còng kh«ng nãi ®−îc mét lêi nµo sinh ®éng c¶.

§ã lµ mét ®iÒu khã tin, nh−ng ®ã lµ sù thËt. VÒ vÊn ®Ò "tæ chøc bÝ mËt". Kh«ng mét lêi ®Ò cËp ®Õn. T¬-rèt-xki cã t¸n thµnh nh÷ng ý kiÕn cña ¸c-xen-rèt, cña

Da-xu-lÝch, cña Ph. §., cña L. X. (b¸o "Tia s¸ng", sè 101), v. v., kh«ng? - Kh«ng thÊy ®¶ ®éng g×.

VÒ khÈu hiÖu ®Êu tranh cho mét ®¶ng c«ng khai, th× sao? - Kh«ng cã lÊy mét lêi.

VÒ nh÷ng lêi ph¸t biÓu tù do chñ nghÜa cña £-gièp vµ cña nh÷ng ng−êi kh¸c thuéc ph¸i "Tia s¸ng" ®èi víi c¸c cuéc b·i c«ng

V. I. L ª - n i n 4

th× sao? vÒ viÖc bá c−¬ng lÜnh vÒ vÊn ®Ò d©n téc, th× sao? - Ch¼ng nãi g×.

VÒ nh÷ng bµi ph¸t biÓu cña L. Xª-®èp vµ nh÷ng ng−êi kh¸c thuéc ph¸i "Tia s¸ng" chèng l¹i hai "trô cét" th× sao?6 - Kh«ng mét lêi. T¬-rèt-xki qu¶ quyÕt r»ng «ng ta t¸n thµnh viÖc kÕt hîp nh÷ng yªu s¸ch côc bé víi môc ®Ých cuèi cïng, nh−ng th¸i ®é cña «ng ta ®èi víi ph−¬ng ph¸p cña nh÷ng ng−êi thñ tiªu thùc hiÖn "sù kÕt hîp" Êy nh− thÕ nµo, th× «ng ta kh«ng hÒ nãi mét lêi!

Sù thùc, nÊp d−íi nh÷ng c©u nãi ®Æc biÖt kªu, trèng rçng vµ m¬ hå, T¬-rèt-xki ®· lµm rèi lo¹n ý thøc cña nh÷ng c«ng nh©n ch−a gi¸c ngé vµ bªnh vùc ph¸i thñ tiªu b»ng c¸ch im lÆng kh«ng nãi g× ®Õn vÊn ®Ò tæ chøc bÝ mËt, b»ng c¸ch kh¼ng ®Þnh r»ng ë Nga kh«ng cã chÝnh s¸ch c«ng nh©n tù do chñ nghÜa, v. v..

Víi nhãm b¶y ®¹i biÓu do Ts¬-khª-Ýt-dª cÇm ®Çu, T¬-rèt-xki ®· gi¶ng gi¶i rÊt dµi dßng víi hä vÒ thñ ®o¹n kh«n khÐo h¬n ®Ó phñ nhËn tæ chøc bÝ mËt vµ ®¶ng. Nh÷ng lêi d¹y b¶o ®¸ng buån c−êi nµy ®· nãi lªn râ rµng sù tan r· h¬n n÷a cña nhãm b¶y ng−êi. Bu-ri-a-nèp ®· rêi bá hä. Hä kh«ng thÓ nhÊt trÝ víi nhau ®−îc vÒ c©u tr¶ lêi cho Plª-kha-nèp. B©y giê hä dao ®éng gi÷a §an vµ T¬-rèt-xki, trong khi ®ã th× Ts¬-khª-Ýt-dª râ rµng ®em hÕt tÊt c¶ tµi ba ngo¹i giao cña m×nh ®Ó hµn g¾n vÕt r¹n nøt míi.

Vµ tÊt c¶ nh÷ng h¹ng ng−êi Êy - hä ch¹y chung quanh ®¶ng, hä kh«ng thÓ thèng nhÊt l¹i víi nhau trªn c¬ së c−¬ng lÜnh hµnh ®éng "th¸ng T¸m" riªng cña hä - l¹i muèn lõa bÞp c«ng nh©n b»ng nh÷ng lêi kªu gäi "thèng nhÊt"! ThËt lµ uæng c«ng v« Ých!

Thèng nhÊt tøc lµ thõa nhËn "c¸i cò" vµ ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng kÎ phñ nhËn nã. Thèng nhÊt tøc lµ tËp hîp ®a sè c«ng nh©n Nga chung quanh nh÷ng quyÕt nghÞ mµ mäi ng−êi ®· biÕt tõ l©u, nh÷ng quyÕt nghÞ ®· lªn ¸n trµo l−u thñ tiªu. Thèng nhÊt lµ sù g¾n bã gi÷a nh÷ng ®¹i biÓu trong §u-ma víi ý chÝ cña ®a sè c«ng nh©n, ®ã lµ ®iÒu mµ nhãm s¸u ®¹i biÓu c«ng nh©n ®· thùc hiÖn7.

Cßn bän thñ tiªu vµ T¬-rèt-xki, nhãm "b¶y ng−êi" vµ T¬-rèt-xki, nh÷ng kÎ ®· lµm tan r· khèi th¸ng T¸m cña riªng hä, ®· vøt

Sù tan r· cña khèi “th¸ng t¸m”

5

bá tÊt c¶ nh÷ng nghÞ quyÕt cña ®¶ng, ®· t¸ch m×nh khái c¶ tæ chøc bÝ mËt vµ khái nh÷ng c«ng nh©n cã tæ chøc - chÝnh hä lµ nh÷ng kÎ chia rÏ tÖ h¹i nhÊt. May thay, c«ng nh©n ®· hiÓu ®iÒu ®ã, vµ tÊt c¶ nh÷ng c«ng nh©n gi¸c ngé ®· x©y dùng trªn thùc tÕ khèi thèng nhÊt cña hä chèng l¹i bän thñ tiªu muèn ph¸ ho¹i khèi thèng nhÊt ®ã.

"Con ®−êng sù thËt", sè 37, ngµy 15 th¸ng Ba 1914

Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o "Con ®−êng sù thËt"

6

Chñ nghÜa t− b¶n vµ b¸o chÝ

Khi hai kÎ gian ®¸nh nhau th× thÕ nµo còng cã c¸i lîi nµo ®ã cho nh÷ng ng−êi l−¬ng thiÖn. Khi c¸c "nhµ ho¹t ®éng" trong giíi b¸o chÝ t− s¶n c·i nhau kÞch liÖt, th× hä ph¬i bµy ra tr−íc c«ng chóng tÝnh chÊt ¨n tiÒn vµ thñ ®o¹n x¶o tr¸ cña nh÷ng tê b¸o "lín".

¤ng N. XnÐt-xa-rÐp, mét ng−êi thuéc nhãm "Thêi míi", c·i nhau víi tê "Thêi míi"8; «ng ta ®· ¨n c¾p vµ ®· bÞ ®uæi mét c¸ch rÊt nhôc nh·. B©y giê «ng ta xuÊt b¶n mét "t¸c phÈm" 135 trang nhan ®Ò: "¶o ¶nh cña b¸o "Thêi míi". GÇn nh− lµ tiÓu thuyÕt. Xanh Pª-tÐc-bua. 1914". Nh− thãi th−êng, lµm ra vÎ mét ng−êi "®¹o ®øc cao th−îng", «ng XnÐt-xa-rÐp miªu t¶ nh÷ng tËp qu¸n tõ l©u ®· cã ë c¸c n−íc t− b¶n chñ nghÜa ph−¬ng T©y vµ ngµy cµng x©m nhËp vµo giíi b¸o chÝ t− s¶n n−íc Nga, tÊt nhiªn lµ nhê nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt thuËn lîi cho hµnh vi mê ¸m, vµ nhê t×nh tr¹ng ph¸p luËt kh«ng trõng trÞ nh÷ng hµnh vi mua chuéc bÈn thØu nhÊt, ®ª tiÖn nhÊt, hµnh vi bî ®ì, v. v..

"N¹n nh©n" lµ ng−êi thuéc nhãm "Thêi míi" ®· viÕt víi giäng ng©y th¬ mét c¸ch yÓu ®iÖu: "TÊt c¶ mäi ng−êi dÇn dÇn quen víi mét cuéc sèng cao h¬n kh¶ n¨ng cña m×nh. Kh«ng thÓ biÕt ®−îc r»ng ®Õn lóc nµo vµ b»ng c¸ch g×, x· héi sÏ tho¸t khái hiÖn t−îng Êy, vµ ch¼ng biÕt cã tho¸t khái c¸i ®ã hay kh«ng. Nh−ng ngµy nay, t×nh h×nh lµ nh− thÕ vµ ®iÒu ®ã ®· thµnh mét sù thËt ®−îc c«ng nhËn. Vµ mét trong nh÷ng thñ ®o¹n thÇn diÖu cho phÐp ng−êi ta ¨n tiªu nhiÒu h¬n møc thu nhËp cña m×nh, ®ã lµ "sù tham gia"

Chñ nghÜa t− b¶n vµ b¸o chÝ

7

cña c¸c tê b¸o t− s¶n vµo viÖc thùc hiÖn c¸c xÝ nghiÖp t« nh−îng. Ng−êi thuéc nhãm "Thêi míi" ®ã nãi: "Cã thÓ kÓ ra hµng chôc xÝ nghiÖp t« nh−îng kh¸c nhau ®−îc thùc hiÖn kh«ng nh÷ng lµ nhê ë nh÷ng mèi liªn hÖ nµo ®ã, mµ cßn nhê ë mét sè c¸c bµi b¸o nµo ®ã ®¨ng trªn mét sè b¸o nµy nä. B¸o "Thêi míi" dÜ nhiªn còng kh«ng ph¶i lµ ngo¹i lÖ". VÝ dô, cã lÇn mét ®¹i diÖn cña C«ng ty v« tuyÕn ®iÖn b¸o M¸c-c«-ni ë Lu©n-®«n ®Õn gÆp XnÐt-xa-rÐp vµ ®Ò nghÞ th¶o ®iÒu lÖ thµnh lËp mét c«ng ty M¸c-c«-ni ë Nga vµ mét b¶n dù th¶o vÒ xÝ nghiÖp t« nh−îng cho c«ng ty nµy. "Thï lao cho c«ng viÖc nµy ®−îc Ên ®Þnh lµ 10.000 róp,... vµ hîp ®ång ®· ®−îc ký kÕt".

N¹n nh©n XnÐt-xa-rÐp cßn kÓ r»ng kh«ng ph¶i chØ cã mét m×nh «ng ta b¸n m×nh cho bän t− b¶n ®Ó lÊy sè tiÒn kia, mµ toµn thÓ tê b¸o "Thêi míi" ®Òu b¸n m×nh khi më "cuéc vËn ®éng" bªnh vùc xÝ nghiÖp t« nh−îng. §iÖn b¸o cña tê b¸o nµy ®−îc gi¶m gi¸ 50% vµ tê b¸o ®−îc h−ëng "®Þa vÞ" lµm ng−êi s¸ng lËp c«ng ty kÌm theo nh÷ng cæ phiÕu trÞ gi¸ 50.000 róp.

Nh÷ng nhµ t− b¶n Lu©n-®«n - sù c−íp giËt ng−êi Nga - xÝ nghiÖp t« nh−îng do chÝnh phñ Nga dµnh cho - sù tham gia cña b¸o chÝ - t×nh tr¹ng ¨n tiÒn phæ biÕn - viÖc mua b¸n bÊt kú ai b»ng mÊy v¹n róp, - ®ã lµ bøc tranh ch©n thËt mµ tªn ¨n c¾p XnÐt-xa-rÐp c¨m uÊt ®· vÏ lªn.

B¸o "Thêi míi", mét tæ chøc kinh doanh hµng triÖu, ®ang suy sôp. Bän con c¸i cña tªn triÖu phó ph¶n béi A. X. Xu-v«-rin ®· vung tay tiªu xµi vµ phung phÝ hµng triÖu ®ång. CÇn ph¶i cøu vít tê b¸o cao quý ®ã. "P. L. B¸c-c¬, gi¸m ®èc qu¶n trÞ Ng©n hµng V«n-ga - Ca-ma" b−íc ra s©n khÊu (tr. 85). ¤ng ta khuyªn A. X. Xu-v«-rin trao c«ng viÖc kinh doanh l¹i cho mét c«ng ty, vµ ®Õn th¸ng T¸m 1911, b¶n ®iÒu lÖ cña c«ng ty nµy ®· ®−îc cÊp trªn phª chuÈn, thªm n÷a trong sè 800 cæ phiÕu th× 650 lµ cña A. X. Xu-v«-rin (mçi cæ phiÕu lµ 5000 róp). ¤ng XnÐt-xa-rÐp gi¶i thÝch r»ng khi thµnh lËp c«ng ty, ng−êi ta lËp mét b¶n quyÕt to¸n gi¶ (tr. 97) vµ cßn nãi thªm lµ: "khi thµnh lËp c«ng ty, chØ cã nh÷ng ng−êi kh«ng hiÓu biÕt g× ®Õn c¸c con sè... hoÆc nh÷ng ng−êi nh− «ng

V. I. L ª - n i n 8

Gu-ts¬-cèp, rÊt tinh th«ng nghÒ kinh doanh nh−ng l¹i theo ®uæi nh÷ng môc ®Ých c¸ nh©n, th× míi cã thÓ chÊp nhËn mét b¶n quyÕt to¸n nh− vËy". Nh÷ng nh©n vËt chñ yÕu trong viÖc thµnh lËp c«ng ty nµy (héi nghÞ thµnh lËp häp vµo ngµy 10 th¸ng M−êi mét 1911) chÝnh lµ b¶n th©n XnÐt-xa-rÐp, P. L. B¸c-c¬, V. P. Bu-rª-nin vµ Su-bin-xki, mét ng−êi thuéc ph¸i th¸ng M−êi9, ®¹i biÓu §u-ma nhµ n−íc cïng bän con c¸i cña tªn ph¶n béi th−îng l−u A. X. Xu- v«-rin, v. v..

Tõ th¸ng M−êi mét 1911, c¸i c«ng ty rÊt ®¸ng kÝnh nµy ®· ho¹t ®éng ®Æc biÖt h¨ng h¸i, nh− b¹n ®äc ®· thÊy. N¹n nh©n XnÐt-xa-rÐp kÓ: vµ tõ n¨m 1912 c¸i ®Æc quyÒn cña b¸o "Thêi míi" ®−îc ®¨ng qu¶ng c¸o cho c¸c ng©n hµng n«ng nghiÖp ("kho¶n thu nhËp nµy còng kh«ng lín l¾m": mçi n¨m chØ ®−îc 15000 róp, hoÆc "gÇn gÇn" con sè ®ã!) , c¸i ®Æc quyÒn ®ã ®· trë thµnh mét sù trî cÊp. Bëi v×, theo luËt ph¸p, qu¶ng c¸o tÊt ph¶i ®−îc ®¨ng ë tê b¸o nµo ph¸t hµnh réng r·i nhÊt. Lóc bÊy giê tê "Thêi míi" kh«ng ph¶i lµ tê b¸o ph¸t hµnh réng r·i nhÊt, nh−ng nã "®· sö dông" («ng XnÐt-xa-rÐp cao th−îng thÒ r»ng "®ã lµ lÇn ®Çu") nh÷ng ¶nh h−ëng hËu tr−êng cña m×nh vµ nh÷ng quan hÖ quen biÕt trong c¸c giíi cÇm quyÒn, ®Ó giµnh cho m×nh c¸i ®Æc quyÒn ®¨ng nh÷ng qu¶ng c¸o cña c¸c ng©n hµng n«ng nghiÖp. "Khi vÊn ®Ò nµy ®−îc ®−a ra gi¶i quyÕt ë Héi ®ång bé tr−ëng, sau khi do dù kh¸ nhiÒu, ng−êi ta ®· quyÕt ®Þnh ®Ó cho tê "Thêi míi" ®¨ng nh÷ng qu¶ng c¸o nµy" (tr. 21).

Ng−êi ta lËp nªn mét c©u l¹c bé cña mét héi v¨n häc nghÖ thuËt, "nãi tr¾ng ra lµ mét nhµ g¸ b¹c" (tr. 69); "trong sæ nî cña c©u l¹c bé, nh÷ng nh©n viªn cña b¸o "Thêi míi" ®· m¾c nî ®Õn hµng ngh×n róp. Ng−êi ta chØ cã viÖc xãa sè nî nµy khái tµi kho¶n lµ xong".

Tªn ®Çu c¬ chøng kho¸n Ma-nu-x¬, kÎ ®· lµm giµu nhê Së giao dÞch vµ nhê c−íp bãc mµ kiÕm ®−îc mét tµi s¶n "hµng mÊy triÖu" (tr. 120), më mét cuéc vËn ®éng trªn tê "Thêi míi" víi sù tham gia cña c¸c ngµi Men-si-cèp vµ nh÷ng ng−êi kh¸c, nh»m cÊt chøc bé tr−ëng C«-cèp-txèp. B©y giê xin dµnh cho b¹n ®äc thö

Chñ nghÜa t− b¶n vµ b¸o chÝ

9

®o¸n xem, tÊt c¶ nh÷ng "nhµ ho¹t ®éng" Êy, mçi kÎ ®· thu ®−îc mÊy v¹n róp vµ cßn cã thÓ thu ®−îc bao nhiªu róp n÷a.

Hµng triÖu róp ®ang nh¶y móa. B¶n quyÕt to¸n 5 triÖu cña tê "Thêi míi", trong ®ã gÇn 3 triÖu lµ con sè ma. TiÒn l−¬ng vµ nhuËn bót ®é hai ba ngh×n róp mçi th¸ng cho nh÷ng nh©n viªn h¹ng hai, h¹ng ba. Hµng chôc v¹n vµ hµng triÖu róp bÞ phung phÝ. Vay ng©n hµng hµng chôc v¹n róp. Mét t×nh tr¹ng b¸n m×nh phæ biÕn. Mét t×nh tr¹ng m·i d©m ®ñ c¸c lo¹i, bÊt hîp ph¸p vµ hîp ph¸p, ®−îc nghi thøc kÕt h«n lµm cho hîp lÖ. C¸i x· héi −u tó nhÊt, th−îng l−u nhÊt cña Pª-tÐc-bua. Bän triÖu phó, c¸c bé tr−ëng, nh÷ng ng−êi cña Së giao dÞch, nh÷ng ng−êi ngo¹i quèc cã danh tiÕng. Nh÷ng nhµ g¸ b¹c. §ñ c¸c kiÓu däa dÉm. "Kh«ng cã niÒm tin chÝnh trÞ nµo" (tr. 36). KÌn cùa vµ hÊt c¼ng nhau. Am-phi-tª-a-t¬-rèp vµ XnÐt-xa-rÐp ®· th¸ch ®Êu kiÕm víi mét kü s− v× «ng nµy ®· thãa m¹ ban biªn tËp b¸o "Thêi míi" lµ ban biªn tËp ®· bªu xÊu sinh viªn. A. X. Xu-v«-rin "rÊt yªu" Am-phi-tª-a-t¬-rèp nh−ng "kh«ng thÓ c−ìng l¹i mét thó vui lµ g©y chuyÖn phiÒn cho Am-phi-tª-a-t¬-rèp": «ng ta cho phÐp ®¨ng mét tiÓu phÈm cña Bu-rª-nin trong ®ã cã nh÷ng lêi ®¶ kÝch "tÖ h¹i" ®èi víi n÷ diÔn viªn Rai-xcai-a, vî Am-phi-tª-a-t¬-rèp. Bu-rª-nin tèng cæ Am-phi-tª-a-t¬-rèp ra khái cöa. Con c¸i cña Xu-v«-rin m¾c nî hµng chôc v¹n róp.

B¸o "Thêi míi" n¨m 1905 lç vèn 150.000 róp. Bän l¸i bu«n vµ chñ x−ëng ë M¸t-xc¬-va, ho¶ng sî v× n¨m

1905, ®· bá ra 100.000 róp ®Ó thµnh lËp mét tê b¸o c«ng nh©n cã khuynh h−íng yªu n−íc. Theo yªu cÇu cña hä, tê "Thêi míi" nhËn tr¸ch nhiÖm lµm viÖc ®ã.

Tê b¸o "kÐo lª mét cuéc sèng khèn khæ" trong hai n¨m vµ cuèi cïng ph¶i ®ãng cöa. Nh÷ng ng−êi M¸t-xc¬-va ®ã mÊt 100.000 róp, nh÷ng ng−êi thuéc nhãm "Thêi míi" mÊt 150.000 róp (tr. 61).

Nh÷ng tªn trém c¾p, nh÷ng g· chuyªn nghÒ b¸n m×nh, nh÷ng c©y bót b¸n m×nh, nh÷ng tê b¸o viÕt thuª. §ã lµ ch©n t−íng cña "b¸o chÝ lín" ë n−íc ta. §ã lµ tinh hoa cña x· héi "th−îng l−u".

V. I. L ª - n i n 10

Nh÷ng h¹ng ng−êi nµy th× "mäi ng−êi" ®Òu biÕt, "®©u ®©u" hä còng cã mèi liªn hÖ... TÝnh v« liªm sØ tr¬ trÏn cña bän chñ n« ngoÆc chÆt trong bãng tèi víi tÝnh b¸n m×nh tr¬ trÏn cña giai cÊp t− s¶n, - "n−íc Nga thÇn th¸nh" lµ thÕ ®ã.

"Con ®−êng sù thËt", sè 41, ngµy 20 th¸ng Ba 1914

Theo ®óng b¶n ®¨ng trªn b¸o "Con ®−êng sù thËt"

11

Mét nhµ t− s¶n cÊp tiÕn nãi vÒ c«ng nh©n nga

§«i khi còng cã Ých nÕu chóng ta nh×n qua xem bªn ngoµi

ng−êi ta nhËn xÐt nh− thÕ nµo vÒ chóng ta, vÒ b¸o chÝ c«ng nh©n cña chóng ta, vÒ c¸c c«ng ®oµn cña chóng ta, vÒ phong trµo c«ng nh©n cña chóng ta, v. v.. SÏ lµ ®iÒu bæ Ých nÕu chóng ta biÕt ®−îc quan ®iÓm cña nh÷ng kÎ thï c«ng khai hay giÊu mÆt cña chóng ta, quan ®iÓm cña nh÷ng ng−êi kh«ng cã lËp tr−êng râ rµng, cña nh÷ng ng−êi "®ång t×nh" mét c¸ch m¬ hå víi chóng ta, mét khi hä lµ nh÷ng ng−êi phÇn nµo cßn cã trÝ th«ng minh, cã hiÓu biÕt vµ am hiÓu chót Ýt vÒ chÝnh trÞ.

Ch¾c ch¾n lµ «ng X. En-pa-chi-Ðp-xki thuéc vµo lo¹i nãi sau ®ã, sau nµy lµ "ng−êi thuéc ph¸i lao ®éng" hay "ng−êi x· héi chñ nghÜa nh©n d©n"10, hay nãi ®óng ra, lµ nhµ t− s¶n cÊp tiÕn hoÆc ng−êi d©n chñ t− s¶n.

Nhµ tr−íc t¸c nµy lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®ång chÝ vµ b¹n chiÕn ®Êu trung thµnh nhÊt cña N. C. Mi-khai-lèp-xki, ng−êi mµ "ph¸i d©n tóy c¸nh t¶" 11 - nh÷ng kÎ bÊt chÊp lÏ ph¶i, muèn tù coi m×nh lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - hiÖn nay ®ang ca tông mét c¸ch kÐm th«ng minh. ¤ng X. En-pa-chi-Ðp-xki lµ mét nhµ quan s¸t tØ mØ cuéc sèng tiÓu t− s¶n ë Nga vµ «ng rÊt "nh¹y c¶m" víi nh÷ng t©m tr¹ng cña cuéc sèng Êy.

Ng−êi ta cã thÓ coi «ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi tiªn phong nhÊt cña ph¸i thñ tiªu Nga, v× «ng vµ b¹n bÌ cña «ng, ngay tõ mïa thu 1906 (xem t¹p chÝ "Cña c¶i n−íc Nga"12, sè xuÊt b¶n th¸ng T¸m 1906 lµ sè næi tiÕng mét c¸ch ®¸ng buån) ®· tuyªn bè cÇn

V. I. L ª - n i n 12

ph¶i cã mét "®¶ng c«ng khai", ®· c«ng kÝch sù chËt hÑp cña "tæ chøc bÝ mËt" vµ ®· b¾t tay vµo söa ch÷a nh÷ng khÈu hiÖu quan träng nhÊt cña tæ chøc bÝ mËt ®ã theo tinh thÇn cña mét ®¶ng c«ng khai, tøc lµ ®¶ng hîp ph¸p. Trªn lêi nãi vµ trong nhËn thøc cña nh÷ng ng−êi "x· héi - d©n chñ - lËp hiÕn" ®ã (lóc ®ã ngay c¶ ph¸i d©n tóy c¸nh t¶ còng buéc ph¶i gäi hä nh− vËy), viÖc hä phñ nhËn tæ chøc bÝ mËt vµ tuyªn bè theo quan ®iÓm thñ tiªu vÒ ®¶ng c«ng khai" hay "®Êu tranh cho mét ®¶ng c«ng khai", chÝnh lµ xuÊt ph¸t tõ nguyÖn väng muèn ®i vµo "quÇn chóng", tæ chøc quÇn chóng.

Thùc ra, kÕ ho¹ch cña c¸c ngµi "x· héi chñ nghÜa nh©n d©n" kh«ng cã c¸i g× kh¸c ngoµi tÝnh hÌn nh¸t cña nh÷ng ng−êi tiÓu t− s¶n vµ phi-li-xtanh (®èi víi quÇn chóng) vµ sù c¶ tin (®èi víi chÝnh quyÒn). V× tuyªn truyÒn cho mét "®¶ng c«ng khai", phÇn th× hä bÞ ®e däa b¾t bí, phÇn th× mét vµi ng−êi ®· bÞ b¾t bí, vµ rót côc hä vÉn ch¼ng cã chót liªn hÖ g× víi quÇn chóng, dï lµ c«ng khai hay kh«ng c«ng khai, vµ còng kh«ng cã mét ®¶ng c«ng khai hay mét ®¶ng nµo kh¸c. Hä rèt cuéc vÉn ch¼ng kh¸c g× ph¸i thñ tiªu ë n−íc ta, nghÜa lµ vÉn lµ mét nhãm nh÷ng phÇn tö thuéc ph¸i hîp ph¸p - thñ tiªu, mét nhãm nhµ tr−íc t¸c "®éc lËp" (®éc lËp ®èi víi tæ chøc bÝ mËt, nh−ng lÖ thuéc vµo ph¸i tù do vÒ mÆt t− t−ëng).

Nh÷ng n¨m buån n¶n, tan r· vµ suy sôp ®· qua råi. Mét lµn giã míi ®· thæi. Lµ mét ng−êi nh¹y c¶m víi nh÷ng t©m tr¹ng cña nh÷ng ng−êi tiÓu t− s¶n, «ng X. En-pa-chi-Ðp-xki viÕt trong sè th¸ng Giªng n¨m nay cña tê "Cña c¶i n−íc Nga" mét bµi nãi vÒ t©m tr¹ng cña c¸c giai cÊp trong x· héi Nga, d−íi c¸i nhan ®Ò g©y cho ng−êi ta mét Ên t−îng m¹nh mÏ: "Cuéc sèng vÉn tiÕp diÔn".

Cuéc sèng vÉn tiÕp diÔn, nhµ d©n tóy cña chóng ta kªu lªn nh− vËy, ®ång thêi «n l¹i tÊt c¶ c¸c ®¹i héi, «n l¹i c¶ bµi diÔn v¨n cña Xa-la-d¬-kin lÉn vô B©y-li-x¬13. T×nh h×nh trë nªn nhén nhÞp kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a ë tØnh lÎ, mÆc dï "ngµy nay ®«i khi ng−êi ta kh«ng thÓ ph©n biÖt ®−îc kh«ng nh÷ng ng−êi d©n chñ - lËp hiÕn c¸nh h÷u víi ng−êi thuéc ph¸i th¸ng M−êi c¸nh

Mét nhµ t− s¶n cÊp tiÕn nãi vÒ c«ng nh©n Nga

13

t¶, mµ ®«i khi còng kh«ng thÓ ph©n biÖt ®−îc c¶ ng−êi x· héi chñ nghÜa - c¸ch m¹ng vµ ng−êi d©n chñ - x· héi" (thuéc ph¸i thñ tiªu? Cã ph¶i kh«ng ngµi thñ tiªu d©n tóy?) "víi ng−êi d©n chñ - lËp hiÕn c¸nh t¶, nÕu chØ xÐt vÒ s¸ch l−îc ®Þa ph−¬ng" (tÊt nhiªn lµ s¸ch l−îc hoµn toµn hîp ph¸p). "ë hai bªn bøc t−êng ng¨n c¸ch n−íc Nga ®ang cã mét sù tËp hîp n−íc Nga. Mét bªn lµ sù tËp hîp cña tÇng líp quý téc ®· liªn hiÖp, tÇng líp quan liªu ®· liªn hiÖp, c¸c viªn chøc vµ nh÷ng ng−êi (sèng nhê vµo c«ng quü), b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c; cßn bªn kh¸c lµ nh÷ng ng−êi b×nh th−êng, ®¸m quÇn chóng c¬ b¶n cña x· héi tØnh lÎ".

C¸c b¹n thÊy ®Êy, tÇm m¾t nhµ d©n tóy cña chóng ta ch¼ng réng chót nµo, vµ sù ph©n tÝch cña «ng ta thËt lµ nghÌo nµn: còng vÉn lµ c¸i lèi ®em ®èi lËp chÝnh quyÒn víi x· héi theo quan ®iÓm cña ph¸i tù do. Cßn vÒ ®Êu tranh giai cÊp bªn trong x· héi, vÒ giai cÊp t− s¶n vµ c«ng nh©n, vÒ sù bÊt ®ång ngµy cµng s©u gi÷a ph¸i tù do vµ ph¸i d©n chñ, th× thËt khã nãi ®−îc mét ®iÒu g× trªn quan ®iÓm cña mét ng−êi tiÓu t− s¶n tØnh lÎ.

¤ng X. En-pa-chi-Ðp-xki viÕt: vÒ nh÷ng tÇng líp d−íi ë n«ng th«n, khã mµ rót ra ®−îc nh÷ng kÕt luËn:

"...Bãng tèi vµ sù im lÆng trïm lªn n«ng th«n, nh×n vµo ®©y rÊt khã thÊy g×, vµ tõ ®ã ng−êi ta khã nghe thÊy g×..." Phong trµo hîp t¸c hãa "®ét nhiªn xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn réng r·i...” cuéc ®Êu tranh cña nh÷ng ng−êi cã èt-róp1) vµ cña n«ng d©n c¸c c«ng x·... "tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ch−a ®−îc v¹ch ra mét c¸ch ®Çy ®ñ.

"ThËt vËy, cÇn ph¶i thõa nhËn r»ng bøc t−êng gi÷a nh÷ng ng−êi cã èt-róp vµ nh÷ng n«ng d©n c¸c c«ng x·, do chÝnh phñ cè dùng lªn nh»m chia rÏ vµ ph©n t¸n quÇn chóng n«ng d©n, ngµy cµng cao m·i lªn, nh−ng râ rµng t×nh c¶m vµ t©m tr¹ng phï hîp víi quan ®iÓm cña chÝnh phñ, th× ch−a ®−îc h×nh thµnh ë n«ng th«n. Còng nh− tr−íc ®©y, nguyÖn väng vµ sù mong chê ruéng ®Êt ®· nung nÊu trong lßng c¶ hai lo¹i n«ng d©n Êy m·nh liÖt ch¼ng kh¸c g× nhau vµ nguyÖn väng vÒ tù do, vÒ "quyÒn lîi" tr−íc ®©y bÞ "ruéng ®Êt" che lÊp ®i, th× râ rµng ngµy cµng trë nªn m¹nh mÏ vµ cÊp thiÕt h¬n".

1) − èt-róp − m¶nh ®Êt chia cho n«ng d©n lµm së h÷u riªng khi ng−êi ®ã ra khái c«ng x·.

V. I. L ª - n i n 14

Vµ cuèi cïng, sau khi nhËn xÐt r»ng "chÝnh c¸c ph¸i h÷u ngµy nay ®ang ngoan cè nh¾c l¹i ch÷ c¸ch m¹ng", r»ng nh÷ng ph¸i ®ã "®· thËt sù sî h·i, ®ang thËt sù chê ®îi mét cuéc xung ®ét, hä tin ch¾c r»ng mét tai häa nhÊt ®Þnh x¶y ra", nhµ miªu t¶ cuéc sèng ë Nga ®· nãi nh− sau vÒ c«ng nh©n:

" ë ® © y k h « n g c ã g × n ã i v Ò n h ÷ n g c « n g n h © n c ã t æ c h ø c . T r o n g v Ê n ® Ò Ê y , k h « n g c Ç n p h ¶ i m ß m É m ® i t × m k Õ t l u Ë n , - m ä i v i Ö c ® Ò u r â r µ n g v µ m i n h b ¹ c h . ë ® Ê y n h ÷ n g ý k i Õ n ® · ® − î c t r × n h b µ y k h ¸ c h Ý n h x ¸ c , ë ® Ê y k h « n g n h ÷ n g c h Ø c ã n g u y Ö n v ä n g h a y s ù m o n g c h ê , m µ c ß n c ã c ¶ n h ÷ n g y ª u s ¸ c h ® − î c c ñ n g c è b » n g n h ÷ n g s ù t h « i t h ó c c ñ a ý c h Ý , - k h « n g p h ¶ i b » n g n h ÷ n g s ù b ï n g c h ¸ y b é t p h ¸ t , m µ b » n g n h ÷ n g p h − ¬ n g p h ¸ p c ã h Ö t h è n g v µ ® · ® − î c x © y d ù n g k h ¸ h o µ n b Þ . . . ( n h ÷ n g d Ê u c h Ê m n µ y l µ c ñ a « n g E n -p a - c h i - Ð p - x k i ) . V µ k h « n g c ß n n g h i n g ê g × n ÷ a l µ c ¶ n h ÷ n g ý k i Õ n , l É n n h ÷ n g n g u y Ö n v ä n g , v µ n h ÷ n g s ù m o n g c h ê ® Ò u ® a n g t õ c ¸ c g i í i c ã t æ c h ø c n µ y l ä t v µ o t r o n g c ¸ c g i í i s è n g ë n « n g t h « n , n ¬ i x u Ê t t h © n c ñ a g i í i c ã t æ c h ø c Ê y " .

Mét ng−êi ch−a hÒ bao giê lµ mét ng−êi m¸c-xÝt vµ lu«n lu«n l¸nh xa "nh÷ng c«ng nh©n cã tæ chøc", ®· viÕt nh− vËy. Vµ sù ®¸nh gi¸ t×nh h×nh tõ bªn ngoµi nµy l¹i cµng cã gi¸ trÞ ®èi víi nh÷ng c«ng nh©n gi¸c ngé.

¤ng En-pa-chi-Ðp-xki, mét trong nh÷ng l·nh tô "tiªn phong" cña ph¸i thñ tiªu, ph¶i suy nghÜ vÒ ý nghÜa cña nh÷ng ®iÒu mµ ngµy nay «ng ta ph¶i thõa nhËn.

Tr−íc hÕt, nh÷ng "ý kiÕn ®· ®−îc tr×nh bµy kh¸ chÝnh x¸c" vµ "nh÷ng ph−¬ng ph¸p cã hÖ thèng vµ ®· ®−îc x©y dùng kh¸ hoµn bÞ" lµ ë trong nh÷ng c«ng nh©n nµo? ChØ trong nh÷ng kÎ thï cña ph¸i thñ tiªu (v× ë ph¸i thñ tiªu lµ mét sù lén xén hoµn toµn, c¶ vÒ ý kiÕn, c¶ vÒ ph−¬ng ph¸p), chØ ë trong nh÷ng ng−êi kh«ng tõ bá tæ chøc bÝ mËt mét c¸ch véi vµng vµ hÌn nh¸t. ThËt vËy, chØ cã ë nh÷ng ng−êi nµy "mäi viÖc ®Òu râ rµng vµ minh b¹ch".

Mét nhµ t− s¶n cÊp tiÕn nãi vÒ c«ng nh©n Nga

15

§iÒu nµy cã vÎ ng−îc ®êi (kú côc) nh−ng ®ã lµ sù thËt: sù lén xén lµ ë nh÷ng ng−êi thÌm kh¸t "®¶ng c«ng khai" - "mäi viÖc ®Òu râ rµng vµ minh b¹ch", "nh÷ng ý kiÕn ®· ®−îc tr×nh bµy kh¸ chÝnh x¸c vµ nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®−îc x©y dùng kh¸ hoµn bÞ", th× l¹i chØ cã ë nh÷ng ng−êi t¸n thµnh "tæ chøc bÝ mËt", ë nh÷ng ng−êi trung thµnh víi nh÷ng huÊn thÞ cña c¸i tæ chøc bÝ mËt tùa hå nh− chËt hÑp vµ kh«ng cã søc sèng ("xem "B×nh minh cña chóng ta", "Tia s¸ng", "B¸o c«ng nh©n míi", "B¸o c«ng nh©n miÒn B¾c").

Ng−êi ®Çu tiªn trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra ph¸i thñ tiªu (ng−êi cÇm ®Çu tê "Cña c¶i n−íc Nga", «ng En-pa-chi-Ðp-xki) còng lµ ng−êi ®Çu tiªn ký b¶n ¸n tö h×nh cña m×nh, ng−êi ®Çu tiªn ®äc "®iÕu v¨n" tr−íc mé m×nh.

Cã thÓ lµ b¶n th©n «ng En-pa-chi-Ðp-xki kh«ng nhËn thøc ®−îc ®iÒu nµy, nh−ng vÊn ®Ò mµ «ng nªu lªn th× v−ît xa giíi h¹n hiÓu biÕt c¸ nh©n cña mét sè chÝnh kh¸ch nµo ®ã.

§iÓm thø hai vµ lµ ®iÓm quan träng nhÊt. VËy th× t¹i sao trong mét thêi kú rèi ren nhÊt vµ gian khæ nhÊt cña lÞch sö n−íc Nga, trong n¨m n¨m tõ 1908 ®Õn 1913, trong tÊt c¶ c¸c giai cÊp trong nh©n d©n Nga, chØ cã giai cÊp v« s¶n lµ giai cÊp kh«ng ph¶i ®i "mß mÉm"? T¹i sao chØ cã ë giai cÊp v« s¶n "mäi viÖc ®Òu râ rµng vµ minh b¹ch"? T¹i sao giai cÊp v« s¶n tho¸t khái ®−îc sù suy sôp cùc kú to lín ®ã vÒ t− t−ëng, tho¸t khái ®−îc sù rèi lo¹n vµ mäi sù ng¶ nghiªng vÒ mÆt c−¬ng lÜnh, s¸ch l−îc vµ tæ chøc - mµ c¶ ph¸i tù do lÉn ph¸i d©n tóy vµ nh÷ng phÇn tö trÝ thøc tù cho m×nh "còng lµ nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt" ®· vÊp ph¶i - vµ l¹i cã "nh÷ng ý kiÕn ®−îc tr×nh bµy kh¸ chÝnh x¸c", "nh÷ng ph−¬ng ph¸p cã hÖ thèng vµ ®−îc x©y dùng kh¸ hoµn bÞ"? Kh«ng nh÷ng chØ v× tæ chøc bÝ mËt ®· x¸c ®Þnh nh÷ng ý kiÕn vµ x©y dùng nªn nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®ã, mµ cßn lµ v× cã nh÷ng nguyªn nh©n x· héi rÊt s©u xa, nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ, nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ngµy cµng m¹nh cïng víi mçi vÐc-xta ®−êng s¾t míi, víi mçi b−íc tiÕn bé cña th−¬ng m¹i, cña c«ng nghiÖp, cña chñ nghÜa t− b¶n ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n, nh÷ng nh©n tè lµm t¨ng thªm, cñng cè, t«i luyÖn vµ siÕt chÆt hµng ngò giai cÊp v« s¶n, nh÷ng nh©n tè

V. I. L ª - n i n 16

gióp giai cÊp v« s¶n kh«ng ®i theo ®u«i nh÷ng ng−êi tiÓu t− s¶n, kh«ng ng¶ nghiªng nh− hä, kh«ng cù tuyÖt mét c¸ch hÌn nh¸t tæ chøc bÝ mËt.

Ng−êi nµo suy nghÜ kü nh÷ng ®iÒu trªn ®©y sÏ hiÓu ®−îc sù tai h¹i hÕt søc to lín do nh÷ng m−u toan "hîp nhÊt", - thµnh mét ®¶ng duy nhÊt - nh÷ng ng−êi tiªn phong cña giai cÊp c«ng nh©n lµm thuª víi giai cÊp n«ng d©n tiÓu t− s¶n, lµ nh÷ng ng−êi tÊt nhiªn dao ®éng vµ kh«ng v÷ng ch¾c.

"Gi¸o dôc", sè 3, th¸ng Ba 1914

Theo ®óng b¶n in trong t¹p chÝ "Gi¸o dôc"

17

Nh÷ng bµi häc chÝnh trÞ C¸ch ®©y Ýt l©u, Héi ®ång nhµ n−íc ®· phñ quyÕt dù ¸n

dïng tiÕng Ba-lan trong nÒn tù trÞ hµnh chÝnh cña Ba-lan t−¬ng lai. Cuéc biÓu quyÕt ®ã ®−îc tiÕn hµnh bÊt chÊp ý chÝ cña ng−êi ®øng ®Çu chÝnh phñ, ®· gi¶i thÝch cho chóng ta rÊt nhiÒu sù viÖc vÒ nh÷ng giai cÊp thèng trÞ n−íc Nga vµ nh÷ng "®Æc ®iÓm" cña c¬ cÊu vµ cña chÕ ®é qu¶n lý nhµ n−íc chóng ta.

B¸o chÝ ®· v¹ch râ lÞch sö l©u dµi cña vÊn ®Ò dïng tiÕng Ba-lan trong nÒn tù trÞ hµnh chÝnh cña Ba-lan. Bän ®¹i ®Þa chñ Nga cÇm quyÒn ®· tiÕn hµnh tõ l©u, tõ 1907, nh÷ng cuéc ®µm ph¸n vÒ ®iÓm ®ã víi tÇng líp ®¹i quý téc Ba-lan. Chóng ®· bµn b¹c vÒ ®iÒu kiÖn cho chÝ Ýt lµ mét sù hîp t¸c nµo ®ã, hoÆc chØ ®¬n thuÇn lµ mét cuéc chung sèng t−¬ng ®èi hoµ b×nh gi÷a bän Tr¨m ®en Nga vµ bän Tr¨m ®en Ba-lan, dÜ nhiªn tÊt c¶ c¸i ®ã ®Òu hoµn toµn vµ tuyÖt ®èi ®−îc tiÕn hµnh d−íi danh nghÜa v× lîi Ých cña "nÒn v¨n hãa d©n téc".

Bän ®Þa chñ Ba-lan b¶o vÖ nÒn v¨n hãa d©n téc Ba-lan, ®ßi ®¶m b¶o cho chóng quyÒn tù qu¶n (thay cho quyÒn tù trÞ) vµ ®ßi dïng tiÕng Ba-lan. Bän ®Þa chñ §¹i Nga b¶o vÖ nÒn v¨n hãa d©n téc Nga, x¸c ®Þnh (chóng lµ chñ mäi thø cho nªn kh«ng cÇn ®ßi ®¶m b¶o g× c¶) ®Þa vÞ ®µn anh cña nÒn v¨n hãa ®ã, vµ x¸c ®Þnh vïng Kh«n-m¬-si-na "thuéc Nga" ph¶i t¸ch khái Ba-lan. Hai bªn ®· ký kÕt mét hiÖp −íc chèng l¹i ng−êi Do-th¸i, h¹n chÕ tr−íc ®èi víi ng−êi Do-th¸i ë mét "tû lÖ phÇn tr¨m" h¹n chÕ, nh»m lµm cho Ba-lan kh«ng cßn l¹c hËu so víi n−íc Nga vÒ mÆt hµnh h¹ ng−êi Do-th¸i theo lèi Tr¨m ®en vµ ¸p bøc hä.

V. I. L ª