İşletim Sistemi İşletim sistemi, bilgisayar donanımının doğrudan denetimi ve yönetiminden, temel sistem işlemlerinden ve uygulama yazılımlarını çalıştırmaktan sorumlu olan sistem yazılımıdır.

İşletim sistemi, üzerinde çalışan uygulamaların belleğe, disk ve diğer aygıtlara erişimini sağlamak, birden çok yazılım aynı anda çalıştığında kaynak yönetimini yürüterek birbirleri ile çakışmamalarını sağlamaktan sorumludur.

Bir işletim sistemi, kavramsal olarak, üç grupta toplanabilecek bileşenlerden oluşur: kullanıcı ara yüzü (bu bir grafik kullanıcı ara yüzü veya komut satırı yorumlayıcısı ["kabuk" da denir] olabilir.), alt düzey sistem işlevleri ve bir çekirdek.

Çekirdek, işletim sisteminin kalbidir. Adından da anlaşılabileceği gibi, "kabuk", çekirdeğin çevresini sararken, donanımla iletişim kurmak da çekirdeğin işidir. Kimi işletim sistemlerinde kabuk ve çekirdek tümüyle ayrı bileşenlerken, kimilerinde bu ayrım yalnızca kavramsaldır.

Açık Kaynak Kodlu Yazılım Açık kaynak yazılım (open-source software) veya açık kaynak kodlu yazılım, kaynak kodu isteyen herkese açık olan yazılımlardır. Bu tür yazılımların ayırt edici özelliği kullanıcıya değiştirme özgürlüğü sağlamasıdır. Açık kaynak kodlu yazılımlar, uyarlanabilir, sağlam, hızlı ve güvenlidir. Açık kaynak kod dünyası, yeni bir yazılım üretme biçimi, yeni iş modelleri sunmaktadır.

Programcılar yazılımları geliştirirken kullandıkları programlama dilleriyle kaynak dosyaları oluştururlar. Daha sonra derlemeli dillerde (C, C++, Java, Pascal) bu dosyayı derleyerek çalıştırılabilir hale çevirirler. Açık kaynaklı yazılım savunucuları her üretilen ve dağıtılan programla birlikte kaynak kodunun da dağıtılmasını savunurlar. Bu sayede geliştirme esnasında ve ilerde yeni sürümlerin ortaya çıkması esnasında daha çok sayıda gözün süzgecinden geçmiş daha kaliteli bir yazılım çıktığını düşünürler. En

iyi bilinen açık kaynak kodlu yazılımlar:

Linux,

Open Office, GNU, Debian'dır.

GNU Genel Kamu Lisansı (GPL) Kullanımda olan her yazılım üreticisinin haklarını ve kullanıcının haklarını korumaya yönelik bir lisans anlaşmasına sahiptir. Lisans anlaşması nesnenin kullanımı, geliştirilmesi, yeniden yapılandırılması, değiştirilmesi, alıntısının yapılabilmesi gibi hususları belirleyen düzenlemeler içerir. Böylece üreticinin izni olmadan çoğaltılamaz, değişiklik yapılamaz. Ancak açık kaynak kodlu (Özgür Yazılım 'Free Software') yazılımda istediğimiz gibi kopyalama yapabilir, yeniden dağıtabilir, hatta yeniden düzenleyebiliriz.

Özgür yazılım anlaşmalarından en popüleri Genel Kamu Lisansı (GPL, General Public License)'dir.

1983 yılında MIT Üniversitesinden Richard Stallman özgür yazılım kavramını ortaya koyarak GNU organizasyonunu kurdu. Stallman'ın özgür yazılım kavramı, bir yazılımı istediğimiz gibi kullanma, kopyalama, değiştirme, geliştirme ve geliştirdiğimiz yazılımı aynı mantıkla dağıtma özgürlüğünü ifade etmektedir.

Bir yazılımın kaynak kodları herkese açık ve geliştirilebilir olmalı, isteyen her geliştirici bu açık kodları değiştirerek yeni yazılımlar geliştirebilmeli ve yine bu yeni yazılımlar da kaynak kodları açık olarak özgürce dağıtılmalıdır. Bu düşünce açık kaynak kodlu yazılım ( Open source software) olarak adlandırılır.

GPL lisans anlaşması, GNU projesi için 1983 yılında Richard Stallman tarafından geliştirilmiştir. Bu lisansın en önemli özelliği yazılımların kaynak kodları ile birlikte dağıtılması gerektiği fikridir. Bu kullanıcılara yazılımın kaynak kodunu inceleme, istediği değişiklikleri özgürce yapma, kaynak kodları kısmen ya da tamamen farklı projede kullanma 5 hakkı vermektedir. Hatta kullanıcılar yeni geliştirmiş oldukları yazılımdan maddi kazanç da elde edebilir ancak yeni yazılım da GPL lisansı ile lisanslanmalı ve geliştirmeye açık olmalıdır.

GPL'nin en son güncel sürümü FSF(Free Software Foundation - Özgür Yazılım Vakfı) tarafından 29 Haziran 2007 tarihinde yayınlandı. GNU Genel Kamu Lisansı, dört temel özgürlüğü garanti altına almayı amaçlamaktadır. Bu özgürlükler şunlardır.

Yazılımı sınırsız kullanma özgürlüğü Yazılımın nasıl çalıştığını inceleme ve amaçlara uygun değiştirme özgürlüğü Yazılımın kopyalarını sınırsız dağıtma özgürlüğü

Yazılımın değiştirilmiş halini dağıtma özgürlüğü

GPL'de yazılımların ücretlendirilmesi ile ilgili bir kural bulunmamakla birlikte, GPL lisanslı yazılımların büyük çoğunluğu ücretsiz sunulmaktadır. Yazılımdan öte, kullanıcıya sunulan destekten para kazanılması yaygındır.

GPL yazılımı isteyen her kullanıcı dilediği kopyalayabilir ve kullanabilir. Geliştirici yazılım için bir ücret talep ediyorsa kullanıcı bu ücreti ödemek durumundadır, ancak ücret talep edilmiyorsa kullanıcının herhangi bir yasal yükümlülüğü yoktur.

GPL lisansı ile kullanıcının hakları korunurken, aynı zamanda tüm kaynak kodlara müdahale yetkisi vererek onun da bir geliştirici olması ve GPL yazılım geliştirmesi teşvik edilmektedir.

Linux Türleri Linux'un işletim sisteminin çekirdeği olduğunu belirtmiştik. Bu çekirdek üzerine kurulmuş, geliştiricilerin kendi istedikleri işlevleri ekledikleri yapılar barındıran pek çok dağıtım mevcuttur. Bu dağıtımların bir kısmı amatör geliştiriciler tarafından hazırlanan çalışmalar olduğu gibi, farklı firma ve kuruluşların da profesyonel kişilerce geliştirilen çalışmalardır.

Tüm dağıtımların çekirdeği Linux olsa da, farklı dosya ve dizin yapısı, ön tanımlı gelen programlar farklı dağıtımları oluşturmaktadır. Dağıtımlar arasındaki en dikkat çekici fark tabanlarıdır. Linux dağıtımları tabanlara göre temel olarak tablodaki gibi ayrılmaktadır.

Ulusal işletim sistemimiz olarak nitelendirilen TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırmalar Kurumu)- UEKA (Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü)'nün hazırlamış olduğu Pardus kendine has bir yapıdadır. Bu modülde Pardus 2011 işletim sisteminin kurulumu ve kullanımını esas alan bir anlatımla karşılaşacaksınız.

PARDUS NEDİR? Pardus; 2003 yılında temelleri atılan milli işletim sistemi olan, Türkiye’de TÜBİTAK-UEKAE tarafından geliştirilen, özgür, hızlı kurulabilen, kolay kullanılır, çoklu dil içeren, bilgisayar kullanıcılarının temel masaüstü ihtiyaçlarını gidermek üzere hâlihazırdaki linux dağıtımlarının üstün taraflarını kullanan; kurulum, yapılandırma ve kullanım kolaylığı sağlayan açık kaynak bir işletim sistemidir

Peki Pardus gerçekte tamamen yerli bir işletim sistemi midir? Pardus için “milli işletim sistemimiz“, “%100 yerli bir yazılım” vs. söylemleri ile sıkça karşılaşıyoruz. Durumun böyle olup olmadığını kavramak için bazı temel kavramların bilinmesi gerekmektedir.

Pardus, Linux çekirdeğini kullanan, açık kaynak kodlu dolayısıyla ücretsiz bir işletim sistemidir.

Linux çekirdeği nedir? Çekirdek(Kernel), denilen yapı bilgisayarın kalbi gibidir. Bilgisayarın yazılımı ile donanımını birbirine bağlayan bir köprüdür. Çekirdek temel birçok kodu içinde barındırır. Bu yüzden Her işletim sisteminin bir çekirdeği olmak durumundadır.

Pardus temel yapısı nedir? PARDUS, Debian GNU/Linux temelli açık kaynak kodlu bir işletim sistemidir. İnternet üzerinden ücretsiz olarak indirilebilmekte ve kolay kurulabilmektedir. Kişisel veya kurumsal kullanımlar için Pardus’un rekabet edebilir ve sürdürülebilir bir işletim sistemi haline getirilmesi için TÜBİTAK ULAKBİM bünyesinde geliştirme ve idame çalışmaları devam ettirilmektedir.

Pardus’un, kamu kurum ve kuruluşları ile KOBİ’lerde kolay yaygınlaştırılabilmesi için kurumsal ihtiyaçları karşılayan açık kaynak kodlu alt projeleri bulunmaktadır. Lider Ahenk Merkezi Yönetim Sistemi, Engerek Kimlik Yönetim Sistemi, Ahtapot Bütünleşik Siber Güvenlik Sistemi, Etkileşimli Tahta Arayüz Projesi (ETAP), ULAKBÜS Bütünleşik Üniversite Sistemi bunların başlıcalarıdır.

Pardus, bir Linux dağıtımı olmanın yanı sıra, kamuda açık kaynak ve özgür yazılımların yaygınlaştırılması, ülkemizdeki açık kaynak / özgür yazılım ekosisteminin geliştirilmesi çabaları ile birlikte bir projeden daha çok bir program haline gelmiştir. Pardus şemsiyesi altında özgün projeler şeffaf bir şekilde geliştirilerek özgür yazılım dünyası ile paylaşılmaktadır.

Sorular ile pardus S) Pardus adı nereden gelmektedir?

C) Pardus adı, Anadolu Parsı’nın bilimsel adı olan Panthera pardus tulliana’dan gelmektedir.17

S) Mevcut işletim sistemimi silmeden Pardus’u deneyebilir miyim?

C) Pardus ‘u ikinci bir işletim sistemi olarak, mevcut işletim sisteminizin yanına kurabilirsiniz. Bu şekilde kurulum yapıldığında bilgisayar açılışında size hangi işletim sistemi ile devam etmek istediğiniz sorulacaktır.

Pardus’un özellikleri nelerdir? 1- Açık kaynaklıdır.

2- GPL lisanslıdır.

3- Özgürdür.

4- Adını Anadolu panterinin isminden alır.

5- TÜBİTAK-UEKAE tarafından gerçekleştirilen bir işletim sistemidir.

PARDUS KURULUM Kurulum ortamını (DVD, USB, vb.) yerleştirerek bilgisayarınızı yeniden başlatınız.

Önyükleme menüsünde bulunan “Pardus Çalışan” seçeneği ile kuruluma başlamadan Pardus 19’u inceleyebilir, “Grafik Arayüz ile Kur” seçeneği ile kuruluma başlayabilirsiniz.

Dil seçimi yaparak ilerleyiniz.

Konum seçimi yaparak ilerleyiniz. Bir önceki ekranda seçilen dil ayarlarına göre otomatik konum gelmektedir. “diğer” seçeneği ile farklı bir konum tanımlayabilirsiniz.

Kullanılacak klavye düzenini seçerek ilerleyiniz.

Ağda bilgisayarınızın adını benzersiz kılacak bir makine adı belirleyiniz.

Etki alanı adınızı tanımlayınız, herhangi bir etki alanına dahil değilseniz boş bırakınız.

Kurulacak sistemdeki oluşturulacak kullanıcının tam adını giriniz.

Yeni oluşacak hesap için kullanıcı adı belirleyiniz.

Tanımlanan kullanıcı için parola belirleyiniz.

“Yardımcı ile – diskin tamamını kullan” seçeneği ile kurulum aracı sizin yerinize tüm bölümlemeyi yapacaktır. Seçili diski tamamen biçimlendirerek kurulum başlayacaktır.

Otomatik bölümleme haricinde bir disk tanımlaması için “Elle” seçeneğini kullanabilirsiniz. Bu seçenek ile işletim sistemi için gerekli tüm bölümleri elle oluşturmanız gerektiğini unutmayınız.

Kurulum yapılacak diski seçerek ilerleyiniz.

Bu aşamda özellikle çift işletim sistemi kullanılacaksa oldukça dikkat edilmeli. Bölümleme elle yapılarak diğer işletim sisteminin bulunduğu diskin zarar görmesi engellenmelidir.

Disk bölümleme yapısını seçerek ilerleyiniz. Tüm dosyaların tek bölümde kurulması önerilmektedir.

Seçimler sonucunda oluşan yapıya onay vererek ilerleyiniz.

Değişiklikleri kaydederek ilerleyiniz.

Burada dikkat ederseniz birincil bölümün dosya sistemi ext4 olarak görülmektedir.

EXT dosya sistemi nedir?

Linux işletim sistemi ile birlikte kullanıma giren bu dosya sistemi extended filesystem (uzatılmış dosya sistemi) ya da kısaca ext olarak adlandırılır. Temel olarak Linux için Unix benzeri bir dosya sistemi sağlar, fiziksel aygıtları işlemek için sanal dizinler kullanılır ve veriler fiziksel aygıtlardaki belli uzunluktaki bloklarda depolanır. Ext dosya sistemleri (ext2, ext3, ext4) olarak karşımıza çıkmaktadır.

Pardus önyükleyicisinin kurulumu için onay vererek ilerleyiniz. Bu işlem sonrasında Pardus kendi önyükleyicisini kuracak, daha önce kurulu olan sistemleri okuyarak açılış ekranında seçiminize sunacaktır.

Grub önyükleyicisinin kurulacağı diski seçiniz.

GRUB Nedir? GRUB, bir bilgisayarda yüklü bulunan bir ya da birden fazla işletim sisteminin önyükleme görevini yerine getiren bir ön yükleme yazılımıdır, Pardus CD ile birlikte sisteme kurulmaktadır. Daha açık bir ifadeyle bilgisayarı her açtığınızda karşınıza gelen işletim sistemi seçme ekranı Grub’un ta kendisidir.

Eğer bilgisayarınızda hem Windows hem de Pardus kurulu ise bu konuda bilincinde olmanız gereken bir husus var, hemen ona deyinelim.

Windows ve Pardus yüklü bir bilgisayarda Windows’un yeniden kurulması halinde GRUB ön yükleme yazılımı Windows tarafından otomatikmen silinecektir. GRUB’un silinmesi halinde açılıştaki işletim sistemi seçme ekranı gelmeyeceğinden doğrudan doğruya Windows açılacaktır.

KURULUM TAMAMLANDI!

Bu aşamadan sonra kurulum ortamını (DVD, USB, vb.) cihazınızdan çıkarmayı unutmayınız

TEMEL MASAÜSTÜ KAVRAMLARI VE İŞLEMLERİ

Sisteme Giriş Bilgisayarınızda Pardus’u kurduktan sonra oturum açma ekranı ile karşılaşıyoruz. Kurulum esnasında

oluşturduğumuz kullanıcı adı ve parola ile oturum açıyoruz.

Linux sistemleri çok kullanıcılı işletim sistemlerindendir, bu aynı sistem üzerinde birden çok kullanıcının

oturum hesapları oluşturabilmenize imkan tanır. Sisteme kullanıcıları farklı düzeyde izin ve haklara

sahip olarak ekleyebilme özelliği, sistem güvenliğinize daha iyi hakim olmanızı sağlar.

Masaüstü Ayarları İşletim sistemi masaüstü ayarlarını yapmak için pardus menüsünden ayalar komutu verilir.

Açılan bu sayfadan Masaüstü seçilerek yapmak istediğimiz masaüstü ayarları penceresinin açılmasını

sağladıktan sonra; (Alttaki ikinci resim)Arka Plan sekmesi altından arka plan resmini değiştirebiliriz.

Tanımlı arka planların dışında bir resim seçmek istersek pencerenin altından dizin değiştirerek

istediğimiz bir resmi arka plan yapabiliriz. Bunun dışında arka plan renklerini de buradan

değiştirebiliriz.

Menüler sekmesinden ise farenin sağ tuşuna ve orta tuşuna menüler ekleme işi yapabiliriz. Daha

detaylı bilgi için aşağıdaki sayfayı inceleyiniz.

Simgeler sekmesinden ise masaüstünde görüntülenecek simgeleri, simge tiplerini, simge

büyüklüklerini, Simge yazı tipini ve benzeri ayarları yapabiliriz. Aynı zamanda Simge araç ipuçlarının,

Küçük resimlerin, masaüstünde gizli dosyaların gösterilip gösterilmeyeceğini ayarlayabiliriz. Tek

tıklama özelliğini açıp kapatabiliriz.

Görünüm Ayarları Ayarlar penceresinden görünüm seçilerek açılan Görünüm penceresinden Tema, Simge, Yazı Tipi, ve

diğer görünüm ayarlarını gerçekleştirebiliriz

Alttaki resimde Tarz sekmesinden istediğimiz bir temayı seçerek işletim sisteminin temasını

değiştirebiliriz.

Aşağıda görülen Simgeler sekmesinden işletim sisteminde kullanılan Klasör, dosya, program … gibi

simgeleri değiştirebiliriz.

Aşağıdaki yazı tipleri penceresinden işletim sisteminin yazı tipini, boyutunu, … değiştirebiliriz. Burada

yapılan yazı tipi değişikliği ile işletim sistemi pencereleri gibi yerlerdeki yazı tipleri değiştirilmiş olur.

Aşağıdaki ayarlar penceresinden araç çubuğu sitili, menü ve düğme ayarları, işletim sistemi olay

sesleri ayarları yapılabilir.

Ekran ayarları Ayarlar içerisinden görüntüle seçilerek ekran ayarlarını yapabileceğimiz Görüntüle penceresi açılır.

Ekran çözünürlüğü ve ekran tazeleme ayarları, ekran yansıtma işlemlerini bu pencereden yapabiliriz.

Fare ve Dokunmatik Ayarları Ayarlar içerisinden fare ve dokunmatik yüzey seçilerek ilgili pencere açılır.

Aygıtlar sekmesinden ayarının değiştirmek istediğimiz aygıt seçilerek aygıtın sağ sol el kullanım ayarı,

hız ve ivmelenme ayarları buradan yapılır.

Klayve Ayarları

Ayarlar içerisinden klavye seçilerek açılan pencereden tuş yerleşim ayarları, klavye dili, uygulama kısa

yolları ayarlanabilir.